Đề tài “Khai thác ưu thế của phương pháp thảo luận nhóm trong dạy đọc hiểu văn bản” môn Ngữ văn 11

PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO NHÓM

vectorstock.com/20159066

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection DẠY KÈM QUY NHƠN EBOOK PHÁT TRIỂN NỘI DUNG

Đề tài “Khai thác ưu thế của phương pháp thảo luận nhóm trong dạy đọc hiểu văn bản” môn Ngữ văn lớp 11 WORD VERSION | 2020 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

TÓM TẮT SÁNG KIẾN 1. Hoàn cảnh nảy sinh sáng kiến Môn Ngữ văn là một môn học công cụ, có vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển năng lực tổng quát và đặc thù cho người học. Tuy nhiên, để hình thành năng lực cho học sinh qua môn Ngữ văn đòi hỏi giáo viên phải lựa chọn những phương pháp dạy học tích cực phù hợp, định hướng cho học sinh, tổ chức các hoạt động cụ thể để học sinh được trải nghiệm, khám phá, bộc lộ suy nghĩ của cá nhân... từ đó nâng cao hiệu quả dạy học Ngữ văn và hình thành những năng lực cần thiết cho người học, đáp ứng được yêu cầu phát triển của xã hội.

Phương pháp thảo luận nhóm là một trong những phương pháp hữu hiệu để học sinh chiếm lĩnh các đơn vị kiến thức một cách chủ động, dân chủ. Hình thức làm việc hợp tác, theo nhóm sẽ tạo ra sự tương tác mạnh mẽ giữa các học sinh trong nhóm, trong lớp, tạo bầu không khí đối thoại dân chủ, cởi mở trong giờ học Văn. Đây là một trong những phương pháp dạy học tích cực, nếu được khai thác hợp lí sẽ phát huy được vai trò của chủ thể người học song vẫn giữ được đặc trưng của giờ đọc hiểu tác phẩm văn chương.

2. Điều kiện, thời gian, đối tượng áp dụng sáng kiến Sáng kiến có thể áp dụng trong tất cả các giờ đọc hiểu trong chương trình Ngữ văn ở Trung học phổ thông. Tuy nhiên, trong quá trình dạy học, giáo viên không chỉ sử dụng phương pháp thảo luận nhóm là độc tôn mà cần có sự kết hợp khéo léo với các phương pháp khác nhằm phát huy tính tích cực, chủ động trong giờ học môn Văn của cả giáo viên và học sinh.

3. Nội dung sáng kiến Đặc trưng của phương pháp dạy học tích cực là hướng tới tổ chức hoạt động học cho học sinh theo quan điểm dạy học "lấy học sinh làm trung tâm". Khai thác những ưu thế của phương pháp dạy học tích cực, đặc biệt là phương pháp thảo luận nhóm, người giáo viên sẽ giúp học sinh "sống" với tác phẩm văn chương, đồng thời phát triển những năng lực cần thiết cho người học, đáp ứng với mục tiêu hình 1

thành và phát triển năng lực của học sinh, nâng cao hiệu quả dạy học Ngữ văn và đáp ứng nhu cầu của thời đại.

Phương pháp thảo luận nhóm là một trong những phương pháp tối ưu hướng tới tổ chức hoạt động theo quan điểm phát huy chủ thể người học, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Khai thác thế mạnh của phương pháp thảo luận nhóm, giáo viên sẽ nâng cao hiệu quả giảng dạy Ngữ văn và đáp ứng nhu cầu của thời đại.

Khả năng áp dụng sáng kiến (Tính khả thi) rất cao vì đây là một trong những phương pháp dạy học tích cực hướng tới tổ chức hoạt động cho học sinh theo quan điểm "lấy học sinh làm trung tâm", phù hợp với đặc trưng của môn Ngữ văn, phù hợp với mục tiêu giáo dục. Mặt khác, trong quá trình giảng dạy, giáo viên có thể kết hợp với nhiều phương pháp khác để nâng cao hiệu quả giờ dạy. Phương pháp thảo luận nhóm không phải là độc tôn, nhưng nếu biết cách kết hợp với những phương pháp khác sẽ nâng cao chất lượng dạy và học, góp phần không nhỏ vào việc thực hiện mục tiêu giáo dục trong bối cảnh hiện nay.

4. Khẳng định giá trị, kết quả đạt được của sáng kiến Khi vận dụng sáng kiến vào thực tế dạy học, tôi thấy có những thay đổi tích cực trong quá trình học tập của học sinh. Kết hợp với các phương pháp dạy học khác, phương pháp thảo luận nhóm, thể hiện được tính ưu việt vượt trội giúp giờ học hiệu quả hơn, phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong giờ học môn Ngữ văn.

5. Đề xuất kiến nghị để thực hiện áp dụng hoặc mở rộng sáng kiến Để đề tài được áp dụng phổ biến trong dạy học Ngữ văn ở Trung tâm Giáo dục thường xuyên, vì vậy cần có sự giúp đỡ và tạo điều kiện của các cấp quản lí giáo dục và cần sự nỗ lực, cố gắng hết mình của giáo viên giảng dạy. Trong quá trình thực hiện đòi hỏi giáo viên cần phải nhiệt huyết với nghề, đầu tư nghiên cứu tìm tòi, vận dụng và rút kinh nghiệm làm sao phát huy được hiệu quả của cách thức dạy học này mà không rơi vào lạm dụng hay sử dụng mang tính chất hình thức, đối phó.

2

MÔ TẢ SÁNG KIẾN 1. Hoàn cảnh nảy sinh sáng kiến 1.1. Môn Ngữ văn là một môn học có vị trí, vai trò quan trọng ở nhà trường phổ thông. Đây là môn học trang bị cho học sinh những cảm xúc nhân văn đẹp đẽ, có khả năng thanh lọc tâm hồn và hướng các em tới Chân - Thiện - Mĩ. Nhờ có văn học mà đời sống tinh thần của các em ngày càng giàu có, phong phú, tinh tế hơn, tâm hồn trở nên bớt chai sạn, thờ ơ trước những số phận, cảnh đời diễn ra xung quanh mình. "Văn học là nhân học", môn Ngữ văn đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách cho học sinh.

Tuy nhiên, hiện nay học sinh không còn mặn mà với môn Ngữ văn, chất lượng học văn của học sinh ngày càng giảm sút. Môn Ngữ văn mất dần ưu thế của nó. Học sinh không còn tha thiết với môn Văn. Có những em yêu văn nhưng lại thất vọng vì thầy cô giảng chưa thực sự lôi cuốn. Lẽ ra mỗi giờ văn phải là một niềm vui lớn thì ngược lại, không ít giờ văn thơ bấy lâu nay thật là một "gánh nặng". Vậy nguyện nhân nào đã dẫn đến tình trạng trên?

Có nhiều nguyên nhân khác nhau song nguyên nhân cơ bản chính là phương pháp dạy học của người giáo viên.

Phương pháp dạy học cũng giống như đồ nghề của người thợ xây vậy, chúng đều bình đẳng với nhau. Việc sử dụng chúng tuỳ thuộc vào mục đích, khả năng dạy học và nội dung bài dạy cụ thể mà người dạy xác định, lựa chọn và kết hợp nhuần nhuyễn các phương pháp khác nhau nhằm đem lại hiệu quả cao trong giờ dạy của mình. Trong đó, phương pháp dạy học tích cực không chỉ phát triển khả năng tư duy sáng tạo của người học mà còn tạo cơ hội tối đa cho các thành viên trong tập thể lớp được bộc lộ hiểu biết và quan điểm của mình về nội dung và phương pháp học tập cũng như các lĩnh vực khác. Phương pháp thảo luận nhóm là một trong những phương pháp tích cực, là "con đường", cách thức phát huy tối đa tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh.

1.2. Xuất phát từ những lí do trên, bản thân tôi luôn trăn trở, suy nghĩ làm thế nào để vận dụng một cách hiệu quả những phương pháp dạy học tích cực nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy của môn Ngữ văn, qua đó phát huy được tính tích cực, 3

sáng tạo ở học sinh. Đây chính là lí do tôi đi sâu tìm hiểu phương pháp thảo luận nhóm và thực hiện đề tài “Khai thác ưu thế của phương pháp thảo luận nhóm trong dạy đọc hiểu văn bản”.

2. Cơ sở lí luận của vấn đề 2.1. Khái niệm về Hoạt động nhóm Dạy học chia nhóm được hiểu là cách dạy học, trong đó các học sinh được chia thành các nhóm nhỏ, cùng nhau nghiên cứu, giải quyết các vấn đề mà giáo viên đặt ra, từ đó giúp học sinh tiếp thu được một kiến thức nhất định nào đó.

Nhằm giúp học sinh phát triển kĩ năng giao tiếp. Phát triển năng lực nhận thức và tư duy của học sinh. Phát triển nhân cách học sinh.

2.2. Bản chất của phương pháp dạy học theo nhóm.

- Dạy học theo nhóm đòi hỏi giáo viên phải chuẩn bị kĩ lưỡng kế hoạch dạy học, lựa chọn những nội dung thực sự phù hợp với hoạt động nhóm và thiết kế được các hoạt động giúp các em lĩnh hội, khám phá kiến thức mới một cách tốt nhất.

- Tổ chức dạy học nhóm là một hình thức dạy học mới. Đó là một trong những hình thức thực hiện tốt việc dạy học phát huy tính tích cực và tương tác của học sinh. Với hình thức này, học sinh được hấp dẫn, lôi cuốn vào các hoạt động học, thu lượm kiến thức bằng chính khả năng của mình với sự giúp đỡ, hướng dẫn của giáo viên.

- Phương pháp dạy học theo nhóm được sử dụng nhằm khai thác vốn kiến thức mà các em đã tích luỹ, những hiểu biết thực tế trong đời sống hoặc vận dụng kiến thức vào cuộc sống lao động sản xuất.

2.3. Các nguyên tắc thảo luận nhóm - Đảm bảo mục tiêu dạy học - Phù hợp với nội dung dạy học (nhiệm vụ phức hợp) - Các thành viên đều phải hoạt động (nhiệm vụ cụ thể, rõ ràng) - Sử dụng phối hợp với các phương pháp, kĩ thuật dạy học khác nhau.

- Kết hợp với hình thức dạy học khác.

4

2.4. Đánh giá ưu nhược điểm phương pháp dạy học theo nhóm 2.4.1 Ưu điểm.

- Phương pháp này được áp dụng cho mọi đối tượng và mọi quy mô lớp học.

Có thể dùng phương pháp này khi giảng những kiến thức có liên quan đến cuộc sống của người học, các vấn đề cần thảo luận trong tình huống thực tế, cần trả lời dạng câu hỏi có nhiều ý kiến trái chiều, cần trao đổi về việc áp dụng kiến thức chuyên môn vào thực tế.

- Trong hoạt động hợp tác, mục tiêu hoạt động là của toàn nhóm, nhưng mỗi cá nhân được phân công một nhiệm vụ cụ thể, phối hợp nhau để đạt mục tiêu chung: Mô hình hợp tác trong xã hội đưa vào đời sống học đường có tác dụng chuẩn bị cho học sinh thích ứng với đời sống xã hội trong đó mỗi người sống và làm việc theo sự phân công hợp tác với tập thể cộng đồng.

- Tất cả các thành viên trong nhóm đều có cơ hội tham gia chia sẻ ý kiến và kinh nghiệm của mình với cả nhóm. Trong quá trình quan sát các nhóm làm việc giáo viên có thể thay đổi cấu trúc của nhóm để tạo cơ hội cho các thành viên có dịp trao đổi nhiều người với nhau. Xây dựng ý thức làm việc theo nhóm.

2.4.2. Nhược điểm.

- Khó quản lí lớp khi số lượng người học đông; có thể gây ồn ào trong lớp khó kiểm soát, vì vậy giáo viên cần chú ý giáo dục và rèn luyện kỹ năng hoạt động hợp tác trong nhóm cho học sinh.

- Nhiều học sinh không thích học theo nhóm, vì muốn chứng tỏ khả năng của mình với giáo viên hơn là với bạn; một số học sinh khá, giỏi quyết định quá trình thảo luận nhóm nên chưa tạo được sự tương tác bình đẳng giữa các thành viên; một số thành viên ỷ lại vào những bạn khá hơn, nhiệt tình hơn nên không chịu làm việc.

- Có thể đi chệch hướng chủ đề thảo luận - Việc phân nhóm khó khăn mất nhiều thời gian khó có thể đánh giá trên kết quả thảo luận của nhóm. Vì vậy giáo viên cần kết hợp đánh giá của thầy với đánh giá của trò.

5

- Nếu lấy kết quả thảo luận chung của nhóm làm kết quả học tập cho từng cá nhân thì chưa thực sự công bằng và đánh giá đúng thực chất nỗ lực của từng cá nhân.

3. Thực trạng của vấn đề 3.1. Thuận lợi Phương pháp dạy học tích cực đóng vai trò quan trọng trong chiến lược giáo dục toàn diện, phát huy tính tích cực ở người học và nâng cao chất lượng dạy học.

Chính vì vậy, Bộ giáo dục và đào tạo đã tổ chức nhiều lớp tập huấn, bồi dưỡng cho giáo viên áp dụng những phương pháp dạy học tích cực.

Mặt khác, có thể nhận thấy thảo luận nhóm là một phương pháp mang lại hiệu quả cao nếu sử dụng hợp lí, khai thác được thế mạnh của phương pháp này.

Phương pháp thảo luận nhóm sẽ phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh, tạo sự đoàn kết, hơp tác giữa các thành viên trong nhóm và mở rộng, giao lưu với các học sinh khác, góp phần tích cực trong quá trình xây dựng nội dung bài học.

Qua phương pháp này, giáo viên rèn luyện dần phương pháp học tập, nghiên cứu và thái độ học tập tập thể, trên cơ sở đó sẽ tạo điều kiện tốt cho các em học tập cao hơn.

Rèn luyện vốn ngôn ngữ cho các em trong giao tiếp, kết chặt tình bạn bè qua những trao đổi, chia sẻ trong hoạt động nhóm, đồng thời sẽ có điều kiện góp nhặt những kiến thức của nhau mà hoàn chỉnh dần kiến thức của mình.

Giúp các em tự tin qua những lần thảo luận, thuyết trình, đồng thời rèn luyện năng lực tư duy và phát hiện vấn đề.

3.2. Khó khăn Về thời gian: một tiết học 45 phút nguời thầy phải truyền tải nhiều nội dung của bài học, nếu dành nhiều thời gian cho việc thảo luận nhóm, giáo viên có thể sẽ không dạy hết bài, từ đó chất lượng môn học không được đảm bảo.

Việc chia nhóm: số học sinh mỗi lớp hiện nay từ 40 em trở nên, nếu chia lớp thành 2 nhóm thì quá đông còn nếu chia làm nhiều nhóm thì không đủ không gian

6

để thảo luận, hoặc gây khó khăn cho giáo viên trong việc bao quát lớp, khó phát hiện học sinh nào còn thụ động.

Nếu trình độ học sinh trong nhóm không đều nhau thì những học sinh giỏi, khá sẽ lấn lướt những học sinh trung bình, yếu. Các em trung bình yếu sẽ không có điều kiện nói lên những ý kiến riêng của mình, từ đấy các em sẽ lơ là và không chú ý vào buổi thảo luận.

Số lượng học sinh trong lớp quá đông (mỗi lớp khoảng 45 học sinh) cũng gây những khó khăn cho việc vận dụng thảo luận nhóm trong dạy học ngữ văn. Để giải quyết hiện trạng trên, tôi xin đưa ra một số giải pháp cụ thể để phát huy tối đa ưu thế của phương pháp thảo luận nhóm.

4. Các giải pháp thực hiện 4.1. Các bước tiến hành thảo luận nhóm.

Phương pháp thảo luận nhóm là một trong những phương pháp dạy học đã phát huy được tính tích cực, tự giác của người học. Phương pháp này đã tạo được một môi trường học tập thuận lợi mà ở đó trí tuệ tập thể đã được phát huy cũng như vai trò hoạt động xã hội của cá nhân được trải nghiệm.

Bước 1: Giới thiệu nội dung làm việc nhóm - Nội dung có khả năng tranh luận, càng mang tính thời sự càng tốt.

- Bám sát mục tiêu bài giảng.

- Phù hợp với người học.

- Rõ ràng, ngắn gọn.

Bước 2: Giao nhiệm vụ nhóm - Ghi rõ nhiệm vụ lên bảng, giấy.

- Quy định cụ thể thời gian làm việc nhóm (Thời gian bắt đầu và kết thúc) và thời gian trình bày.

- Quy định rõ vị trí ngồi làm việc của từng nhóm.

Bước 3: Chia nhóm 7

Việc phân chia nhóm thường dựa trên: số lượng học sinh của lớp học, đặc điểm học sinh và chủ đề bài học. Cách chia nhóm như thế nào là hợp lí: có thể theo một tiêu chuẩn nào đó của bài học hay của giáo viên và cũng có thể hoàn toàn ngẫu nhiên hoặc có thể theo số điểm danh, theo giới tính, theo vị trí ngồi…

Giáo viên giao câu hỏi cho từng nhóm (có thể chiếu lên máy chiếu, viết lên bảng phụ, viết vào giấy giao cho từng nhóm…) hướng dẫn học sinh cách thực hiện, phân bố thời gian hợp lí, giải đáp thắc mắc của học sinh trước khi chính thức đi vào hoạt động, đồng thời ghi lại chủ đề và chỉ dẫn lên bảng, máy chiếu hay thiết bị khác…

Trong một tiết dạy giáo viên có thể chọn một trong số các cách chia nhóm sau đây (tuỳ theo đặc điểm của lớp và nội dung bài học). Bản thân tôi đã áp dụng linh hoạt tùy theo bài theo các cách như sau: * Chia nhóm nhỏ cùng thảo luận Với cách này có thể chia theo chỗ ngồi 2 bàn quay lại thành một nhóm nhỏ (khoảng 6-8 học sinh) để thảo luận về một khía cạnh xoay quanh một vấn đề nào đó. Sau thời gian thảo luận mỗi nhóm nhỏ cử một thành viên trình bày ý kiến của cả nhóm cho cả lớp nghe (giáo viên yêu cầu các nhóm trình bày ý kiến của nhóm sau không được lặp lại ý của nhóm trước đã trình bày). * Chia nhóm theo tổ Nhóm này được xây dựng dựa trên các tổ đã được chia sẵn trên lớp để thảo luận các vấn đề giáo viên giao cho các nhóm (tùy theo đặc điểm của lớp mà có các nhóm tương ứng, thông thường trong lớp học có 4 tổ giáo viên sẽ chia làm 4 nhóm để thảo luận). Sau khi các nhóm thảo luận sẽ cử đại diện trình ý kiến của nhóm cho cả lớp, sau đó các nhóm khác nhận xét bổ sung ý kiến và cuối cùng giáo viên nhận xét kết luận ý kiến của từng nhóm.

Bước 4: Người học làm việc theo nhóm - Đề cử trưởng nhóm và thư kí - Khuyến khích mọi thành viên tham gia: các thành viên cần có kĩ năng làm việc nhóm 8

- Người hướng dẫn cần quan tâm đến tất cả các nhóm.

Cụ thể: Bước 5: Trình bày kết quả làm việc nhóm Có nhiều cách để trình bày kết quả làm việc của nhóm: - Một nhóm báo cáo, các nhóm khác bổ sung; - Từng nhóm thuyết trình riêng; - Trưng bày áp phích; - Ghi ý kiến lên bảng; Bước 6: Giáo viên tổng kết, bổ sung - Giáo viên phải kết nối được ý kiến của các nhóm; - Định hướng đúng yêu cầu, nhiệm vụ của nhóm; - Bổ sung, làm rõ được vấn đề cần giải quyết; - Đưa ra lời kêu gọi hành động từ những kết quả thu được.

4.2. Một số yêu cầu khi tiến hành thảo luận nhóm: 4.2.1. Chia nhóm thảo luận Trong việc thành lập nhóm, giáo viên nên áp dụng linh hoạt các hình thức chia nhóm như: - Chia nhóm ngẫu nhiên: học sinh đếm 1, 2, 3, 4 rồi vòng trở lại, học sinh thuộc số nào thì vào nhóm ấy. Giáo viên cũng có thể chia nhóm theo bàn, theo tổ.

- Chia nhóm theo năng lực học tập: giáo viên dựa vào năng lực học tập của học sinh để chia thành nhóm giỏi, khá, trung bình, yếu. Những học sinh yếu hơn sẽ xử lý các bài tập cơ bản, những học sinh khá sẽ nhận được thêm những bài tập bổ sung.

- Chia nhóm gồm đủ các trình độ: cách chia này thường được sử dụng khi nội dung thảo luận cần có sự hỗ trợ lẫn nhau.

9

Số lượng nhóm và số lượng thành viên trong nhóm và thời gian thảo luận phải phụ thuộc vào số lượng học sinh trong lớp hoặc vấn đề thảo luận nảy sinh từ nôi dung bài học. Cụ thể: Với vấn đề thảo luận có tính chất phức tạp, có nhiều nội dung cần làm sáng tỏ hoặc có nhiều cách lí giải như “Nghệ thuật xây dựng kết cấu tác phẩm Chí Phèo đã đạt đến đỉnh cao của văn học hiện thực phê phán 1930 – 1945. Bằng hiểu biết của mình, các em hãy làm sáng tỏ vấn đề trên?”, chúng ta nên chia nhóm gồm đủ trình độ học sinh, số lượng thành viên từ 4 -5 học sinh, thời gian thảo luận khoảng 4 - 7 phút. Với thời gian và cấu trúc nhóm đó, các em sẽ chia nhau đảm nhận những vấn đề khác nhau nhằm hoàn thành nhiệm vụ mà giáo viên giao phó.

Với vấn đề thảo luận có tính chất đơn giản như “tìm chi tiết miêu tả niềm hạnh phúc của cụ cố Hồng và nêu ý nghĩa của chi tiết đó?” chúng ta nên sử dụng loại nhóm 2 học sinh và thời gian thảo luận trong khoảng 1 – 2 phút.

Sau khi chia nhóm, mỗi nhóm sẽ bốc thăm để chon nhóm trưởng, thư kí hoặc tự bầu ra nhóm trưởng. Giáo viên có thể chỉ định nhóm trưởng, thư kí luân phiên để tránh tình trạng chỉ có một học sinh chuyên trách nhiệm vụ này.

4.2.2. Vai trò của các thành viên trong hoạt động nhóm Để tránh việc tổ chức hoạt động nhóm mang tính hình thức. Trong khi thảo luận nhóm, cần phân rõ vai trò của cá nhân, nhóm trưởng. Cụ thể là: a) Cá nhân: tự đọc, suy nghĩ, giải quyết nhiệm vụ, có thể hỏi các bạn trong nhóm về những điều mình chưa hiểu; khi các bạn cũng gặp khó khăn như mình thì yêu cầu sự trợ giúp của giáo viên. Mỗi học sinh cần phải được hướng dẫn cụ thể để biết ghi chép những kết quả học tập của mình vào vở học tập, thể hiện ở câu trả lời cho câu hỏi/lời giải của các bài tập/kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập. b) Nhóm trưởng: thực hiện các nhiệm vụ của cá nhân như những bạn khác; phân công các bạn giúp đỡ nhau; tổ chức cho cả nhóm thảo luận để thực hiện nhiệm vụ học tập; thay mặt nhóm để liên hệ với giáo viên và xin trợ giúp; báo cáo tiến trình học tập nhóm. Vì vậy đòi hỏi nhóm trưởng cần:

10

Thứ nhất: Phải có khả năng tổ chức, phân công nhiệm vụ cho các thành viên, bố trí chỗ ngồi cho phù hợp, hướng dẫn các thành viên thảo luận đúng với nội dung đã giao.

Thứ hai: Phải biết linh hoạt và nhạy bén, có khả năng điều động tất cả các thành viên trong nhóm tham gia tích cực vào thảo luận; theo dõi, quan sát từng người để có biện pháp điều chỉnh kịp thời; lắng nghe ý kiến đóng góp thảo luận của các thành viên trong nhóm mình, động viên khuyến khích những bạn ít nói, rụt rè phát huy tính năng động, sáng tạo của các bạn trong nhóm.

Như vậy, vai trò của nhóm trưởng là rất quan trọng vì vậy trong quá trình giảng dạy giáo viên cần phải quan sát thái độ và cách làm việc của từng học sinh để lựa chọn các nhóm trưởng cho thích hợp. Tuy nhiên, nhóm trưởng không phải là người quyết định hết tất cả cho buổi thảo luận. c) Thư kí của nhóm: thực hiện các nhiệm vụ của cá nhân như các bạn khác; ghi chép lại những nội dung trao đổi hoặc kết quả công việc của nhóm để trao đổi với các nhóm khác hoặc chia sẻ trước cả lớp.

4.2.3. Vai trò của giáo viên trong tổ chức hoạt động học theo nhóm. a) Xác định và giao nhiệm vụ: Các nhiệm vụ học tập được giao cho các nhóm một cách cụ thể và rõ ràng. Mỗi nhiệm vụ học tập phải đảm bảo cho học sinh hiểu rõ: mục đích, nội dung, cách thức hoạt động (theo kĩ thuật dạy học tích cực được sử dụng) và sản phẩm học tập phải hoàn thành (Lưu ý tăng cường các câu hỏi "Như thế nào?", "Tại sao?"…). b) Hỗ trợ học sinh kịp thời: Giáo viên cần quan sát bao quát khi học sinh thực hiện nhiệm vụ. Nếu học sinh gặp khó khăn phải hỗ trợ kịp thời cho từng học sinh và cả nhóm. Khi giúp đỡ học sinh, cần gợi mở để học sinh tự lực hoàn thành nhiệm vụ; khuyến khích để học sinh hợp tác, hỗ trợ lẫn nhau trong việc giải quyết nhiệm vụ học tập; giao thêm nhiệm vụ cho những học sinh hoàn thành trước nhiệm vụ (yêu cầu nâng cao hoặc giúp đỡ các bạn khác...). Cụ thể: Thứ nhất: Khi học sinh tiến hành thảo luận, giáo viên chuyển từ vị trí người hướng dẫn sang vị trí người giám sát. Nhiệm vụ của giáo viên lúc này là nhận biết 11

tiến trình hoạt động của các nhóm từ đó có thể có những can thiệp kịp thời để mang lại hiệu quả cao. Muốn vậy, khi giám sát hoạt động nhóm giáo viên cần: + Chú ý đến hoạt động mà giáo viên yêu cầu lớp thực hiện, không được tranh thủ làm việc riêng khi học sinh đang thảo luận. Giáo viên cần phải di chuyển, quan sát và giám sát mọi hoạt động của lớp. + Chú ý lắng nghe quá trình trao đổi của học sinh trong nhóm. Từ đó, giáo viên có thể có những phát hiện thú vị và khả năng đặc biệt của từng học sinh, hướng thảo luận của từng nhóm để điều chỉnh kịp thời. + Quan sát để xem có học sinh nào “đứng bên lề” hoạt động không? Nếu có, giáo viên tìm cách đưa các em vào không khí chung của nhóm.

Thứ hai: Trong tiết học, giáo viên phải chú ý nhận biết bầu không khí xem các nhóm hoạt động “thật” hay “giả”.

Thứ ba: Giáo viên cần có sự điều chỉnh kịp thời để khi vấn đề giáo viên đặt ra lại là nguyên nhân gây nên sự thay đổi không khí hoạt động của nhóm. Nếu vấn đề quá khó, học sinh không đủ khả năng giải quyết, hoặc ngược lại, nếu vấn đề quá dễ sẽ khiến học sinh không có gì phải làm. Cả hai trường hợp này đều có thể làm giảm đi độ “nóng” của bầu không khí trong lớp.

Thứ tư: Giáo viên cần khen ngợi, khuyến khích và gợi ý cho học sinh trong quá trình thảo luận nếu thật sự cần thiết.

Thứ năm: Giáo viên định rõ lượng thời gian hoạt động nhóm cụ thể, và nhắc thời gian để các nhóm hoàn thành phần hoạt động của mình đúng thời gian quy định.

Thứ sáu: Giáo viên cần đi vòng quanh các nhóm và lắng nghe ý kiến học sinh trong suốt buổi thảo luận nhóm nhỏ. Thỉnh thoảng cũng rất hữu ích nếu giáo viên xen lời bình luận vào giữa cuộc thảo luận của một nhóm. Đối với những vấn đề nhạy cảm thường có những tình huống mà học sinh sẽ cảm thấy bối rối, ngại ngùng khi phải nói trước mặt giáo viên, trong trường hợp này giáo viên có thể quyết định tránh không xen vào hoạt động của nhóm khi thảo luận. c) Hướng dẫn việc tự ghi bài của học sinh: học sinh phải ghi lại được các kết quả hoạt động cá nhân, kết quả thảo luận nhóm, nhận xét của giáo viên và nội dung 12

bài học vào vở; không "đọc – chép" hay yêu cầu học sinh chép lại toàn bộ nội dung bài học trong sách. d) Sử dụng hợp lý phòng học bộ môn, thiết bị học tập, học liệu: Phải tận dụng tối đa các công cụ hỗ trợ trong lớp học, nhất là việc sử dụng bảng trong việc hỗ trợ tiến trình tổ chức hoạt động học của học sinh như: ghi những nội dung cơ bản, cốt lõi của bài học; những gợi ý, hướng dẫn của giáo viên; những kết quả hoạt động học của học sinh… Không nên in lại các phiếu học tập khi nội dung đã có trong sách. Việc sử dụng các thiết bị học tập và học liệu đó được thể hiện rõ trong phương thức hoạt động học và sản phẩm học tập tương ứng mà học sinh phải hoàn thành trong mỗi hoạt động học.

Ví dụ: Nghệ thuật xây dựng kết cấu tác phẩm Chí Phèo đã đạt đến đỉnh cao của văn học hiện thực phê phán 1930 – 1945. Bằng những hiểu biết của mình, các em hãy làm sáng tỏ vấn đề trên?

Vấn đề này phức tạp, để giải quyết hoc sinh cần phải nắm vững bài học và có cách nhìn tổng quát. Ban đầu, các em sẽ gặp lúng túng, thậm chí nói lan man không vào trọng tâm. Để các em giải quyết được, giáo viên cần định hướng gợi mở như: - Yêu cầu các em chú ý đến những đoạn văn cần thiết để nhận ra kết cấu tác phẩm (đoạn đầu và đoạn cuối tác phẩm) - Ý nghĩa của những đoạn văn đó về mặt kết cấu như thế nào?

- So sánh với một số nhà văn cùng thời với Nam Cao như Ngô Tất Tố, Vũ Trọng Phụng, Nguyễn Công Hoan...

Trên những định hướng đó, các em sẽ dễ dàng tiến hành thảo luận.

Giáo viên dẫn dắt học sinh vận dụng tư duy vốn có của các em giải quyết từng vấn đề: gợi lại những tri thức đã có từ trước, khơi gợi những suy nghĩ trong các em thông qua vốn sống của các em.

Khi gặp trường hợp nhóm có thành viên “ngôi sao” hoặc có thành viên quá nhút nhát, giáo viên kịp thời can thiệp hạn chế những học sinh nói quá nhiều, khích lệ, động viên học sinh nhút nhát phát biểu ý kiến bằng cách giáo viên có thể trực tiếp hỏi học sinh nhút nhát hoặc gợi ý cụ thể để trao đổi với các em.

13

4.2.4. Câu hỏi thảo luận phải có tính vấn đề Câu hỏi có tính vấn đề là câu hỏi chứa đựng mâu thuẫn (giữa cái đã biết và cái chưa biết) tạo nên tình huống có vấn đề, đồng thời kích thích được tính tích cực, chủ động và phát huy tư duy sáng tạo trong hoạt động cảm thụ văn học của học sinh.

Ví dụ: - So với những tác phẩm cùng viết về đề tài người nông dân nghèo trước cách mạng như “Tắt đèn” của Ngô Tất Tố, “Bước đường cùng” của Nguyễn Công Hoan, tác phẩm “Chí Phèo” của Nam Cao có gì mới mẻ?

Câu hỏi có vấn đề không nhằm mục đích tái hiện tri thức đã có mà yêu cầu học sinh phải biết sử dụng “cái đã biết” để làm phương thức tìm tòi, nghiên cứu những giá trị tri thức mới.

Cần lưu ý, vấn đề được nêu trong tác phẩm văn chương không phải có từ ý định chủ quan của giáo viên mà là vấn đề phải được đặt ra từ bản thân của tác phẩm văn chương có nhiều ẩn số cần được giải mã về nội dung, hình thức và từ vấn đề khó khăn, vướng mắc nảy sinh từ tầm đón nhận của học sinh trong quá trình tiếp cận tác phẩm. Vấn đề trong tác phẩm thường là tư tưởng chủ đề ý nghĩa tác phẩm hoặc tính hiệu quả của nghệ thuật xây dựng hình tượng, xây dựng tính cách, kết cấu, sử dụng chi tiết như một điểm sáng thẩm mĩ, ...

Ví dụ: Dựa vào đặc điểm thi pháp để đưa ra vấn đề thảo luận: với tác phẩm Chí Phèo – Nam Cao, chúng ta dựa vào đặc điểm của chuyện là kết cấu tâm lí, kết cấu vòng tròn đưa ra câu hỏi thảo luận “Kết cấu của truyện có gì độc đáo, ý nghĩa của kết cấu đối với truyện?” hoặc dựa vào đặc điểm nhân vật – Chí Phèo là nhân vật điển hình xây dựng câu hỏi “Ý nghĩa khái quát điển hình của hình tượng nhân vật Chí Phèo là gì?”

Ngoài ra, nhiều khi sự thành công hay hạn chế của tác phẩm cũng là những vấn đề cần quan tâm. Nắm được vấn đề đặt ra từ tác phẩm và khả năng tiếp nhận của học sinh được xem là bước khởi đầu quan trọng, có tính chất quyết định khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm. Như vậy, muốn xây dựng được câu hỏi có vấn đề, giáo viên phải dựa vào những hiểu biết của mình về thi pháp truyện ngắn để đặt 14

học sinh vào tình huống có vấn đề, tổ chức cho học sinh giải quyết vấn đề bằng câu hỏi gợi mở.

4.2.5. Vận dụng các dạng bài tập thảo luận trên lớp + Dạng bài tập so sánh: So sánh giữa các nhân vật, nhóm nhân vật trong tác phẩm “So sánh nhân vật Liên với những nhân vật khác trong phố huyện nghèo (Hai đứa trẻ); So sánh các giai đoạn trong cuộc đời nhân vật như “So sánh tính cách Chí Phèo trước khi đi tù với tính cách Chí Phèo sau khi ra tù.

So sánh các từ ngữ, hình ảnh trong tác phẩm “So sánh hình ảnh âm thanh, ánh sáng, con người ở nơi phố huyện với âm thanh, ánh sáng, con người của đoàn tàu trong tác phẩm Hai đứa trẻ của Thạch Lam. + Dạng bài tập phân tích: Phân tích hình ảnh, chi tiết và từ ngữ “Trong truyện ngắn Hai đứa trẻ, có một hình ảnh được lặp đi lặp lại nhiều lần, đó là hình ảnh nào? Sự lặp lại này có tác dụng gì?

Phân tích nhân vật bao gồm các sự kiện có liên hệ trực tiếp nhân vật: diện mạo, hành động, tính cách nhân vật “Tính cách của Bá Kiến được bộc lộ như thế nào qua tác phẩm Chí Phèo? Dụng ý của Nam Cao khi xây dựng hình tượng nhân vật Bá Kiến?

Phân tích các biện pháp và thủ pháp nghệ thuật: nghệ thuât xây dựng nhân vật, kết cấu, không gian, thời gian.... + Dạng bài tập lập biểu đồ sơ đồ: sử dụng hình tròn, hình vuông, khung, các mũi tên, đường thẳng và hình vẽ để biểu thị mối quan hệ giữa các khái niệm trừu tượng hoặc các sự kiện. Loại này thích hợp trong các giờ ôn tập, giờ rèn luyện kĩ năng khái quát, hệ thống và khắc sâu kiến thức. + Dạng bài tập thảo luận ở nhà Giáo viên cho các bài tập để mỗi nhóm chuẩn bị. Bài tập có thể là tìm những vấn đề có liên quan đến bài học, hoặc sưu tầm tài liệu, tìm hiểu một vấn đề hoặc toàn bộ bài học. Bài tập này có tác dụng giúp học sinh tìm hiểu trước vấn đề khi vào lớp học, các nhóm sẽ góp ý kiến bổ sung những mảng kiến thức còn thiếu, từ 15

đó các em sẽ hiểu vấn đề hơn. Hạn chế của dạng bài tập này là giáo viên không thể nắm bắt tình hình học nhóm của các em, do vậy sẽ có những học sinh không tham gia trực tiếp với bạn của mình để thảo luận.

4.2.6. Trình bày và đánh giá kết quả Đại diện các nhóm sẽ lên trình bày kết quả trước toàn lớp: trình bày miệng hoặc trình bày miệng với báo cáo kèm theo. Có thể kèm theo minh hoạ bằng tranh, ảnh hoăc biểu diễn. Đại diện nhóm có thể là nhóm trưởng hoặc một thành viên khác trong nhóm do giáo viên chỉ định. Kết quả trình bày của các nhóm được đánh giá và rút ra những kết luận cho việc học tập tiếp theo. Giáo viên đóng vai trò trọng tài chốt lại những nội dung cơ bản, khen thưởng những nhóm thảo luận tốt, động viên, khuyến khích để tạo hứng thú cho học sinh.

16

4.3. Giáo án thực nghiệm Tuần: Tiết: 33 - 34 Ngày dạy: Ngày soạn: Đọc văn CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ - Nguyễn Tuân I. Mục tiêu bài học 1. Kiến thức - Cảm nhận được vẻ đẹp của hình tượng nhân vật Huấn Cao, qua đó hiểu được tư tưởng nghệ thuật và quan niệm thẩm mĩ tiến bộ của Nguyễn Tuân.

- Hiểu và phân tích được những đặc sắc nghệ thuật của thiên truyện: tình huống truyện độc đáo, thủ pháp đối lập, ngôn ngữ vừa cổ kính vừa hiện đại, vừa có giá trị tạo hình cao.

2. Kĩ năng - Đọc - hiểu một truyện ngắn hiện đại.

- Phân tích nhân vật trong tác phẩm tự sự.

3. Thái độ - Trân trọng những giá trị văn hóa của dân tộc.

- Tôn trọng tài năng phẩm giá của con người.

- Luôn hướng tới cái Chân - Thiện - Mĩ.

4. Năng lực - Năng lực hợp tác - Năng lực giải quyết vấn đề 17

- Năng lực giao tiếp - Năng lực cảm thụ tác phẩm văn học II. Chuẩn bị 1. Giáo viên - Phương pháp: vấn đáp, gợi mở, nêu vấn đề, giảng bình…

- Phương tiện: SGK, SGV, Thiết kế bài giảng, ..

2. Học sinh - Soạn bài - Tìm những tư liệu liên quan đến bài học.

III. Tiến trình dạy học 1. Khởi động GV yêu cầu HS quan sát hình ảnh và trả lời câu hỏi:

18

Những bức tranh trên gợi đến bộ môn nghệ thuật gì?

- HS (dự kiến trả lời): Nghệ thuật chơi chữ - GV hỏi: Hiểu biết của em về bộ môn nghệ thuật này?

- HS trình bày ý kiến.

- GV: định hướng câu trả lời của HS và dẫn vào bài mới.

2. Hình thành kiến thức mới Hoạt động của thầy và trò

Nội dung cơ bản cần đạt

Hoạt động 1

I. Tiểu dẫn

Mục tiêu: HS giới thiệu và nắm bắt 1. Tác giả. được những nét chính về tác giả, tác a. Cuộc đời phẩm

- Nguyễn Tuân (1910- 1987).

- GV yêu cầu HS đọc Tiểu dẫn.

- Quê: làng Mọc, nay thuộc phường

- GV hỏi: Em hãy trình bày những hiểu Nhân Chính, quận Thanh Xuân, Hà biết về cuộc đời và sự nghiệp của Nội.

Nguyễn Tuân?

- Gia đình: sinh ra trong một gia đình

- HS phát hiện, trả lời.

nhà Nho khi Hán học đã suy tàn.

- GV nhận xét, chốt kiến thức bằng sơ - Bản thân: đồ tư duy. (Phụ lục 1)

+ Từ nhỏ theo gia đình sống ở nhiều tỉnh miền Trung. + Học đến cuối bậc thành chung ở Nam Định, đến 1930 về Hà Nội làm báo và viết văn.

- Cách mạng thánh Tám thành công ông đến với cách mạng, dùng ngòi bút phục vụ cho hai cuộc kháng chiến của dân tộc. b. Sự nghiệp - Nguyễn Tuân là nhà văn tài năng và tâm huyết, là người nghệ sĩ suốt đời đi 19

tìm cái đẹp.

- Hoạt động nghệ thuật trên nhiều - GV nhấn mạnh về phong cách nghệ phương diện: viết truyện, viết kí, phê thuật của Nguyễn Tuân.

bình văn học, dịch thuật…

- Phong cách nghệ thuật: tài hoa độc đáo "Độc đáo là nhãn hiệu của Nguyễn Tuân".

- Đóng góp: thúc đẩy thể tùy bút Văn học hiên đại đạt tới trình độ nghệ thuật cao, làm phong phú ngôn ngữ dân tộc.

- Tác phẩm chính: Một chuyến đi ( 1938), Vang bóng một thời ( 1940), Thiếu quê hương ( 1940)…

2. Tập truyện ngắn "Vang bóng một thời".

- GV: Trình bày những hiểu biết của - Xuất bản 1940, gồm 11 truyện ngắn em về tập truyện ngắn "Vang bóng một viết về "một thời" đã qua nay chỉ còn thời" của Nguyễn Tuân?

"vang bóng".

- GV có thể kể một số câu chuyện - Nhân vật trong tác phẩm chủ yếu là trong "Vang bóng một thời" để học những Nho sĩ cuối mùa, tuy buông sinh hiểu hơn về tập truyện ngắn này.

xuôi bất lực nhưng quyết giữ "thiên lương" và "sự trong sạch" của tâm hồn bằng cách thực hiện "cái đạo đức sống của người tài tử".

- Mỗi truyện dường như đi vào một cái tài, một thú chơi tao nhã, phong lưu của những nhà Nho tài hoa lỡ vận: chơi chữ, thưởng thức trà…

- Qua tập truyện ngắn này, nhà văn 20

không chỉ thể hiện sự nuối tiếc vẻ đẹp của một thời quá vãng mà còn bộc lộ niềm trân trọng và tự hào về truyền thống văn hóa lâu đời của dân tộc.

3. Truyện ngắn "Chữ người tử tù".

- GV hỏi: Em hãy nêu xuất xứ của a. Xuất xứ.

Năm 1938, in trong tạp chí "Tao

truyện ngắn "Chữ người tử tù" ?

đàn", lúc đầu có tên là "Dòng chữ cuối cùng".

Năm 1940, in trong "Vang bóng một thời" và đổi tên thành "Chữ người tử tù".

- GV gọi một HS đọc và yêu cầu xác - Bố cục: 3 phần: định bố cục tác phẩm.

+ Phần một : Từ đầu đến "rồi sẽ liệu" : Cuôc trò chuyện giữa viên quản ngục và thầy thơ lại về tử tù Huấn Cao và tâm trạng của quản ngục. + Phần hai: Tiếp → "trong thiên hạ" : Cuộc nhận tù, cách đối xử đặc biệt của quản ngục với Huấn Cao. + Phần ba: Còn lại: Cảnh cho chữ. b. Nghệ thuật thư pháp.

- GV: Yêu cầu HS dựa vào phần tìm - Nghệ thuật viết chữ đẹp. hiểu bài ở nhà, trình bày hiểu biết về + Chữ Hán: thứ chữ khối vuông, viết nghệ thuật thư pháp.

bằng bút lông nên có nét đậm nét nhạt,

- HS: trình bày

vừa mềm mại, vừa sắc sảo, chẳng

- GV trình chiếu một số hình ảnh về những có tính chất tạo hình mà còn ít nghệ thuật thư pháp.

nhiều mang dấu ấn cá tính, nhân cách người viết.

Có 4 kiểu chữ: Chân, thảo, triện, lệ.

21

- Chơi chữ thành thú chơi cao sang, dành riêng cho những tao nhân mặc khách có học hành và có khiếu thẩm mĩ, biết thưởng thức cái đẹp của chữ và cái sâu của nghĩa. Viết chữ đẹp là một sáng tạo nghệ thuật.

- Bộ môn nghệ thuật thư pháp lưu danh nhiều tên tuổi của những nghệ sĩ có "bút pháp tinh" thuộc nhiều thế hệ.

Hoạt động 2: Đọc - hiểu văn bản

II. Đọc - hiểu văn bản

Mục tiêu: Hs phân tích được tình 1. Tình huống truyện. huống truyện; thấy được vẻ đẹp của - Tình huống truyện: là mối quan hệ nhân vật; thấy được đặc sắc nghệ đặc biệt giữa nhân vật này với nhân vật thuật trong ngòi bút của Nguyễn Tuân; khác, giữa nhân vật với hoàn cảnh và bồi dưỡng lòng yêu nước.

môi trường sống, qua đó nhân vật bộc

- GV hỏi: Em hiểu thế nào là tình lộ rõ tâm trạng, tính cách hay thân phận của nó, góp phần thể hiện sâu sắc huống truyện?

- GV hướng dẫn HS tìm hiểu tình tư tưởng của tác phẩm. huống truyện bằng phiếu học tập (Phụ - Tình huống: cuộc gặp gỡ đầy éo le lục 2).

giữa Huấn Cao và viên quản ngục.

- HS hoàn thành phiếu học tập.

+ Về địa vị xã hội:

- GV: Yêu cầu HS trình bày phiếu học ~ Huấn Cao: tử tù nguy hiểm. tập, các học sinh khác nhận xét, bổ ~ Viên quản ngục: đại diện cho bạo lực sung.

tăm tối.

- GV chốt kiến thức.

+ Về phương diện nghệ thuật: ~ Huấn Cao: viết chữ đẹp → sáng tạo và lưu truyền cái đẹp. ~ Viên quản ngục: thích chữ đẹp, có sở nguyện một ngày kia có được chữ Huấn Cao. 22

→ Cả hai đều là những người có tâm hồn nghệ sĩ, đều yêu cái đẹp. Trên bình diện nghệ thuật, họ là tri âm, tri kỉ. => Tình huống độc đáo: Mối quan hệ đặc biệt, đầy trớ trêu giữa những tâm hồn tri âm tri kỉ. Tác giả đặt nhân vật này trong thế đối nghịch: tử tù và quản ngục.

- GV hỏi: Theo em, bút pháp nghệ - Nghệ thuật: Tình huống truyện được thuật gì đã được sử dụng trong việc xây dựng bằng bút pháp đối lập, tương xây dựng tình huống truyện?

phản, bút pháp lãng mạn, lí tưởng hóa.

- HS trả lời.

- Tác dụng: Làm nổi bật vẻ đẹp của

- GV hỏi: Chỉ ra hiệu quả của tình hình tượng Huấn Cao, sáng tỏ tấm lòng huống truyện?

"biệt nhỡn liên tài" của viên quản

- HS trả lời.

ngục.

2. Nhân vật Huấn Cao

- GV hỏi: Sau khi đọc truyện, em thấy - 3 phẩm chất: ở nhân vật Huấn Cao nổi lên những + Tài hoa, nghệ sĩ phẩm chất nào ?

+ Khí phách, hiên ngang.

- HS phát hiện.

+ Nhân cách trong sáng, cao cả.

- GV hướng dẫn HS tìm hiểu vẻ đẹp a. Vẻ đẹp tài hoa, nghệ sĩ. của nhân vật Huấn Cao bằng phương - Tài hoa: viết chữ rất nhanh và đẹp pháp thảo luận.

(Nghệ thuật thư pháp)

Bước 1: GV giới thiệu nội dung làm - Qua lời đồn đại: việc nhóm: Vẻ đẹp của nhân vật Huấn ~ "Hay là cái người mà vùng tỉnh Sơn…rất đẹp đó không?"

Cao.

Bước 2: Giao nhiệm vụ: Hoàn thành ~ "Nhiều người nhắc nhỏm đến cái các nội dung trong phiếu học tập.

-> Thời gian: 3 phút

danh đó luôn" - Qua sở nguyện của viên quản ngục 23

-> Phương tiện hỗ trợ: Phiếu học ~ Có được chữ ông Huấn Cao mà treo là có môt vật báu trên đời.

tập.

Bước 3: Chia nhóm: GV chia lớp thành ~ Nếu không kịp xin chữ thì ân hận 6 nhóm nhỏ, thực hiện các nhiệm vụ cụ suốt đời. → Nhà văn "lấy gần để nói xa", "lấy

thể ~ Nhóm 1, 2: Vẻ đẹp tài hoa, nghệ sĩ. (Phiếu học tập số 1)

bóng để làm lộ hình". Đây là một lối nói rất tinh tế, sáng tạo, tạo ra sự cuốn hút và vẻ đẹp tài hoa của Huấn Cao

~ Nhóm 3,4: Vẻ đẹp của khí phách hiện lên một cách khách quan. hiên ngang bất khuất. (Phiếu học tập + Gợi lại thú vui tao nhã và truyền số 2) thống văn hoá của dân tộc. ~ Nhóm 5, 6: Con người có nhân + Trân trọng giá trị truyền thống -> cách trong sáng, cao cả (Phiếu học tập Tinh thần dân tộc -> Lòng yêu nước số 3).

kín đáo.

Bước 4: HS thảo luận theo nhóm

b. Vẻ đẹp của khí phách hiên ngang

- Các nhóm thảo luận vấn đề của nhóm mình trong thời gian 2 phút.

bất khuất.

- Đứng về phía nhân dân chống lại triều đình mà ông căm ghét.

- Sau 2 phút, các nhóm HS chuyển sản - Hành động: "lạnh lùng chúc mũi phẩm (giấy A0 đã ghi kết quả thảo gông nặng, khom mình thúc mạnh đầu luận của nhóm mình) đến nhóm bạn: thang gông xuống thềm đá tảng đánh + Nhóm 1 chuyển nhóm 2, nhóm 2 thuỳnh một cái" -> Hiên ngang, ngạo chuyển cho nhóm 1.

nghễ.

+ Nhóm 3 chuyển nhóm 4, nhóm 4 - Thái độ: + Không thèm "chấp" lời dọa dẫm của chuyển nhóm 3. + Nhóm 5 chuyển nhóm 6, nhóm 6 chuyển nhóm 5.

tên lính áp giải. + Thản nhiên nhận rượu thịt.

-> Bình thản, tự tại, coi thường.

- Các nhóm đọc, đánh giá kết quả - Lời nói: “Ta chỉ muốn có một điều. nhóm bạn và bổ sung kết quả thảo luận 24

của nhóm mình. (Lưu ý: Ghi chú kết Là nhà người đừng đặt chân vào đây”. quả bằng màu mực khác hoặc dùng kí → Khinh bạc, cứng cỏi. hiệu để phân biệt phần ghi bổ sung của → Hành động, thái độ, lời nói đã tạo nhóm với phần kết quả của nhóm bạn nên khí phách của một nhà Nho có tiết trước đó).

tháo "Uy vũ bất năng khuất".

Bước 5: Trình bày kết quả

=> Nguyên Tuân đã gửi gắm những

- Đại diện nhóm trình bày kết quả thảo luận, các thành viên của nhóm có thể bổ sung thêm.

tình cảm thầm kín nhưng không kém phần sâu sắc đối với những chiến sĩ yêu nước chống Pháp mà trong hoàn cảnh bấy giờ không cho phép tác giả

- Các nhóm khác nhận xét, bổ công khai ca ngợi. sung.

c. Con người có nhân cách trong

Bước 6: GV đúc kết, bổ sung ý kiến, sáng, cao cả. nhấn mạnh nội dung quan trọng bằng - "Thiên lương": bản chất tốt đẹp. trình chiếu.

- Biểu hiện: + Nhận thức về chữ và việc cho chữ:

- GV hỏi: Nguyễn Tuân đã miêu tả tài ~ “chữ thì quý thật…” năng nào ở Huấn Cao? Hãy chứng ~ "không vì vàng ngọc hay quyền thế minh qua các chi tiêt ?

mà ép mình cho chữ".

- HS phát hiện các chi tiết trong bài

~ “cả đời ông chỉ cho chữ ba người bạn thân” -> Ý thức về cái tài, cái đẹp. + Lí do cho chữ: do cảm tấm lòng "biệt nhỡn liên tài" và sở thích cao quý của quản ngục.

- GV hỏi: Nếu phải phát biểu một cách -> Trân trọng người yêu cái đẹp. tổng quát về nhân vật Huấn Cao sau → Huấn Cao không chỉ là người có tài khi đã phân tích, em sẽ nói gì về nhân mà còn có cái Tâm. vật này?

=>

Con người: "Phú quý bất năng

- GV liên hệ: Hình tượng Huấn Cao dâm, bần tiện bất năng di, uy vũ bất 25

gợi ta liên tưởng đến nhân vật Cao Bá năng khuất" Quát trong lịch sử Việt Nam. Ông là một danh sĩ lừng lẫy nhà Nguyễn, một tài năng lỗi lạc về thơ văn, là người đứng đầu trong bộ môn nghệ thuật thư pháp, đồng thời cũng là thủ lĩnh trong cuộc khởi nghĩa Mĩ Lương chống lại triều đình Tự Đức. Nhiều ý kiến khẳng định Huấn Cao được lấy nguyên mẫu từ hình tượng Cao Bá Quát.

- GV yêu cầu: Đã từng có ý kiến đánh giá: Nguyễn Tuân là nhà văn của chủ nghĩa duy mĩ (tức là chỉ trọng cái đẹp, - Ý kiến đưa ra chưa hoàn toàn chính đặc biệt là cái đẹp hình thức). Qua việc xác. Nguyễn Tuân là người nghệ sĩ phân tích vẻ đẹp của nhân vật Huấn suốt đời đi tìm cái đẹp nhưng không Cao, em có suy nghĩ gì về quan điểm chỉ có cái đẹp. Nhà văn còn rất trân này? Từ đó cho biết, nhà văn Nguyễn trọng cái tài, cái thiện, cái "thiên Tuân có quan niệm như thế nào về cái lương". Do thế ta không thể xem đẹp và một con người có nhân cách Nguyễn Tuân là nhà văn chỉ coi trọng đẹp?

cái đẹp hình thức.

- HS thảo luận, trình bày ý kiến.

Quan niệm thẩm mĩ của nhà văn:

- GV nhận xét, chốt kiến thức.

+ Cái đẹp và cái thiện không thể tách rời nhau. + Một nhân cách đẹp bao giờ cũng là sự thống nhất giữa cái tâm và cái tài. → Đây là một quan niệm thẩm mĩ tiến bộ.

3. Nhân vật viên quản ngục

- GV hỏi: Trong truyện quản ngục có a. Hoàn cảnh sống. hoàn cảnh sống như thế nào?

- Làm chức phận cai tù, sống giữa 26

gông xiềng và tội ác.

- Luôn phải chứng kiến những cảnh tàn nhẫn, lừa lọc. → Cảnh sống dễ dìm chết con người vào bùn nhơ.

- GV hỏi tiếp: Sống trong một môi b. Phẩm chất trường như vậy, theo em liệu quản - Luôn day dứt vì chọn nhầm nghề. ngục có làm mất đi phẩm chất của - Có tâm hồn nghệ sĩ: thú chơi chữ, sở mình không? Chứng minh?

nguyện cao quý là được treo trong nhà một câu đối do chính tay Huấn Cao viết.

- Biết trân trọng người có tài: + Biệt nhỡn Huấn Cao và các bạn đồng nghiệp của ông. + Chân thành lắng nghe lời khuyên của Huấn Cao. → Một người có "thiên lương" cao đẹp. Thiên lương của viên quản ngục

- GV hỏi: Theo em, qua nhân vật viên chính là sự trân trọng cái tài, cái đẹp. quản ngục, Nguyễn Tuân muốn thể - Quan niệm nghệ thuật của nhà văn: hiện suy nghiệm nào về con người và + Trong mỗi con người đều có một cái đẹp?

người nghệ sĩ, đều ẩn chứa một tâm hồn yêu cái đẹp, cái tài. Không phải ai cũng xấu hết, bên cạnh những cái chưa tốt,

mỗi

người

còn

có

phần

"thiên lương". + Có khi cái đẹp tồn tại ở trong môi trường của cái ác, cái xấu, nhưng không vì thế mà nó lụi tàn, trái lại nó càng mạnh mẽ và bền bỉ. Nó như hoa 27

sen mọc trong đầm lầy.

- GV cho HS đọc lại đoạn văn miêu tả 4. Cảnh cho chữ cảnh cho chữ.

- "Cảnh tượng xưa nay chưa từng có":

- HS đọc.

a. Tình huống cho chữ: người tử tù

- GV: Theo chính nhà văn, cảnh cho đang ở đêm cuối cùng của cuộc đời. chữ là một cảnh tượng như thế nào?

-> Cái đẹp trở nên mong manh và quý

- HS phát hiện.

giá hơn, giờ khắc tạo ra cái đẹp càng

- GV hướng dẫn HS tìm hiểu Cảnh cho trang trọng, thiêng liêng. chữ bằng Phiếu học tập.

Cảnh cho chữ

b. Hoàn cảnh sáng tạo nghệ thuật + Không gian:

Tình huống cho ......................

~ Trại giam

chữ

~ Buồng tối chật hẹp, ẩm ướt.

......................

Hoàn cảnh sáng Không gian......... tạo nghệ thuật

+ Thời gian:

…………………

~ Đêm khuya

Thời gian: .........

~ Đêm cuối cùng trong cuộc đời

………………..

người nghệ sĩ.

-> Hoàn cảnh đầy éo le

Tâm thế, vị thế Người tù:.......... con người

..........................

c. Tâm thế, vị thế con người

Viên quản ngục...

+ Người cho chữ ( tử tù): cổ đeo gông,

...........................

chân vướng xiềng nhưng vẫn ung dung

Nhận xét:.....................................

"dậm tô từng nét chữ".

………………………………….

+ Người nhận chữ (viên quản ngục):

- HS hoàn thành Phiếu học tập và trình khúm núm, run run bày.

+ Tử tù khuyên viên quản ngục.

- GV nhận xét, chốt ý.

→ Sự chiến thắng của ánh sáng đối với bóng tối, của cái đẹp đối với cái xấu xa nhơ bẩn, của cái thiện đối với cái ác… Đó là sự tôn vinh cái đẹp, cái thiện và nhân cách cao cả của con người bằng một bức tranh nghệ thuật 28

đầy ấn tượng.

- GV hỏi: Biện pháp nghệ thuật nào đã - Nghệ thuật: được tác giả sử dụng để làm nổi bật + Ngôn ngữ: "Cảnh tượng xưa nay chưa từng có" ~ Nhịp điệu chậm rãi, giàu hình ảnh. trong tác phẩm?

~ Đối thoại tự nhiên, hấp dẫn ~ Sử dụng nhiều từ Hán Việt tạo không khí trang trọng, thiêng liêng. + Nghệ thuật xây dựng nhân vật: lồng ghép, tạo nên nhóm tượng đài thiên lương + Nghệ thuật: đối lập ~ Bẩn thỉu >< sạch sẽ thanh cao. (mạng nhện, phân chuột)>< tấm lụa bạch) → Trên nền tối tăm, nơi đất chết, nơii ngự trị của tội ác, cái đẹp vẫn ra đời. ~ Tư thế: Người cho chữ (tử tù) >< người nhận chữ (quản ngục), ung dung >< khúm núm.

Cái đẹp đã chiến thắng, đã cảm hóa

- GV hỏi: Miêu tả cảnh cho chữ, theo em nhà văn muốn nhấn mạnh điều gì?

cái xấu, cái ác và làm thay đổi vị thế,

- HS trả lời.

quyền lực.

- Niềm tin và sự khẳng định của nhà văn về sự chiến thắng của ánh sáng đối với bóng tối, của cái đẹp đối với cái xấu xa, của cái thiện đối với cái ác.

- GV yêu cầu HS đọc thầm đoạn văn - Lời khuyên của Huấn Cao đối với cuối và cho biết: Huấn Cao khuyên quản ngục: viên quản ngục những gì? Em cảm + Khuyên quản ngục thay đổi chỗ ở → nhận như thế nào về những cử chỉ và cái đẹp cái thiện có thể sản sinh từ đất 29

lời khuyên ấy?

chết, từ nơi cái ác ngự trị nhưng không

- HS phát hiện và cảm nhận.

thể sống chung với cái ác, cái xấu.

- GV bình.

+ Khuyên đổi nghề: con người chỉ có thể thưởng thức cái đẹp khi có thiên lương.

- GV hỏi: Trước lời khuyên đầy chân - Ngục quan: tình của Huấn Cao, ngục quan đã đáp + cảm động lại lời khuyên đó như thế nào ?

+ vái người tù một vái

- HS phát hiện.

+ "Kẻ mê muội này xin bái lĩnh"

- GV hướng dẫn HS tìm hiểu chi tiết → Sự xúc động, vui mừng của quản nghệ thuật: Chi tiết Huấn Cao “đỡ viên ngục đã khẳng định: cái đẹp đã ngự trị, quản ngục đứng thẳng dậy” và "ngục đã chiếm lĩnh, đã cảm hóa được con quan cảm động vái người tù...nghẹn người, khơi dậy "thiên lương" trong ngào: "kẻ mê muội này xin bái lĩnh" con người. gợi cho em suy nghĩ gì?

- HS cảm nhận.

- GV mở rộng vấn đề: Khúm núm và - Qua chi tiết này, Nguyễn Tuân thể kính sợ, nghẹn ngào và bái lĩnh, những hiện niềm tin vững chắc vào con cử chỉ ấy nói lên điều gì về nhân vật? người. Nhà văn khẳng định: Thiên Liệu nó có khiến ông trở nên bé nhỏ, lương là bản tính tự nhiên 'của con tầm thường hay không?

người. Dù trong hoàn cảnh nào, con

- HS đưa ra ý kiến cá nhân.

người vẫn luôn khát khao hướng tới

Chân- Thiện - Mĩ. Đây chính là chiều - GV: Thông điệp tác giả muốn gửi sâu giá trị nhân văn của tác phẩm. gắm qua cảnh cho chữ?

- HS trả lời.

Hoạt động 4: Tổng kết.

III. Tổng kết

Mục đích: HS khái quát được giá trị - Niềm tin và sự khẳng định của nhà nội dung và nghệ thuật của tác phẩm. văn về sự chiến thắng của cái đẹp đối - GV yêu cầu: Với việc khắc họa hình

với cái xấu xa, của cái thiện đối với cái

30

tượng nhân vật Huấn Cao và tập trung ác. bút lực đặc tả cảnh cho chữ, Nguyễn Tuân muốn thể hiện tư tưởng gì?

+ Tấm lòng yêu quý truyền thống văn

- GV tổng kết đánh giá về tác phẩm.

hóa tốt đẹp của dân tộc.

- GV hỏi tiếp: Theo em, giá trị nhân văn, nhân bản cua truyện ngắn này thể hiện ở điểm nào? Qua đó em rút ra được bài học nào cho bản thân?

+ Hướng "Thiện", trọng "Chân", tìm "Mĩ" là bản tính tự

nhiên của con

người. + "Chữ người tử tù" là bài ca bi tráng về sự bất diệt của thiên lương, của tài năng và nhân cách cao cả của con người. + Tài phải gắn với tâm.

- "Chữ người tử tù" nêu lên bài học về thái độ tôn trọng tài năng phẩm giá con người và vẻ đẹp của một tấm lòng trọng nghĩa,, một cách ứng xử cao thượng, đầy tinh thần văn hóa.

- GV hỏi: Biện pháp nghệ thuật nào đã được tác giả sử dụng thành công trong đoạn trích?

- Nghệ thuật: + Tình huống truyện độc đáo + Bút pháp điêu luyện, sắc sảo khi "dựng cảnh, dựng người": như chạm khắc nhân vật rõ nét, ấn tượng, cảnh như cuốn phim quay chậm. + Ngôn ngữ giàu hình ảnh, vừa cổ kính, vừa hiện đại, vừa có nhịp điệu riêng, truyền cảm, nhiều câu văn có dư ba.

3. Luyện tập Câu 1. Huấn Cao là nguyên mẫu của nhân vật nào trong lịch sử dân tộc ?

31

A. Cao Bá Quát.

B. Nguyễn Trãi.

C. Nguyễn Đình Chiểu.

D. Lê Lợi -> Đáp án: A Câu 2. Đọc văn bản sau và trả lời câu hỏi: Đêm hôm ấy, lúc trại giam tỉnh Sơn chỉ còn vẳng có tiếng mõ trên vọng canh, một cảnh tượng xưa nay chưa từng có đã bày ra trong một buồng tối chật hẹp, ẩm ướt, tường đầy mạng nhện, đất bừa bãi phân chuột, phân gián.

Trong một không khí khói toả như đám cháy nhà, ánh sáng đỏ rực của một bó đuốc tẩm dầu rọi lên ba cái đầu người đang chăm chú trên một tấm lụa bạch còn nguyên vẹn lần hồ. Khói bốc toả cay mắt, làm họ dụi mắt lia lịa.

Một người tù, cổ đeo gông, chân vướng xiềng, đang dậm tô nét chữ trên tấm lụa trắng tinh căng trên mảnh ván. Người tù viết xong một chữ, viên quản ngục lại vội vàng khúm núm cất những đồng tiền kẽm đánh dấu ô chữ đặt trên phiến lụa óng. Và cái thầy thơ lại gầy gò thì run run bưng chậu mực. Thay bút con, đề xong lạc khoản, ông Huấn Cao thở dài, buồn bã đỡ viên quản ngục đứng thẳng người dậy và đĩnh đạc bảo: - Ở đây lẫn lộn. Ta khuyện thầy Quản nên thay chốn ở đi. Chỗ này không phải là nơi để treo một bức lụa trắng với những nét chữ vuông tươi tắn nó nói lên những cái hoài bão tung hoành của một đời con người. Thoi mực, thầy mua ở đâu mà tốt và thơm quá. Thấy có mùi thơm ở chậu mực bốc lên không?...Tôi bảo thực đấy, thầy Quản nên tìm về nhà quê mà ở, thầy hãy thoát khỏi cái nghề này đi đã, rồi hãy nghĩ đến chuyện chơi chữ. Ở đây, khó giữ thiên lương cho lành vững và rồi cũng đến nhem nhuốc mất cái đời lương thiện đi.

Lửa đóm cháy rừng rực, lửa rụng xuống nền đất ẩm phòng giam, tàn lửa tắt nghe xèo xèo.

Ba người nhìn bức châm, rồi lại nhìn nhau.

Ngục quan cảm động, vái người tù một vái, chắp tay nói một câu mà dòng nước mắt rỉ vào kẽ miệng làm cho nghẹn ngào: “Kẻ mê muội này xin bái lĩnh.”

32

(Ngữ văn 11, tập một, NXB Giáo dục- 2009) 1. Sự việc cho chữ của Huấn Cao diễn ra trong hoàn cảnh nào? Hoàn cảnh đó có gì đặc biệt?

2. Nêu cảm nhận của anh (chị) về chi tiết câu hỏi của Huấn Cao đối với quản ngục: Thoi mực, thầy mua ở đâu mà tốt và thơm quá. Thấy có mùi thơm ở chậu mực bốc lên không?

3. Qua đoạn văn trên, anh (chị) hãy trình bày suy nghĩ của mình về sứ mệnh của cái Đẹp trong việc cứu vớt tâm hồn con người.

4. Vận dụng, mở rộng - Bài tập vận dụng: Từ hình tượng nhân vật viên quản ngục trong truyện ngắn Chữ người tử tù của Nguyễn Tuân, hãy viết bài văn nghị luận (khoảng 400 từ) trình bày suy nghĩ của anh (chị) về mối liên hệ giữa hoàn cảnh sống và nhân cách con người.

- Tìm đọc một số tác phẩm của Nguyễn Tuân được in trong tập Vang bóng một thời.

- Soạn bài : Luyện tập thao tác lập luận so sánh. ======***======

33

Phụ lục 1: Sơ đồ tư duy

Phụ lục 2 Bình diện Về địa vị xã hội

Huấn Cao

Viên quản ngục

..........................................

.........................................

..........................................

........................................

Về phương diện ..........................................

..........................................

nghệ thuật

..........................................

..........................................

Nhận xét về cuộc gặp gỡ giữa Huấn Cao và viên quản ngục:............................ .........................................................................................................................

34

Phụ lục 3: Phiếu học tập PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1 (Vẻ đẹp tài hoa) Chi tiết

Nhận xét

Tài

năng

của

Huấn Qua lời đồn đại………………………….

Cao ................. .................

..........................

……………………………………………

..........................

Qua sở nguyện của viên quản ngục…….

.........................

……………………………………………

.........................

Ca ngợi tài viết chữ của Huấn Cao, Nguyễn ..........................

Tuân muốn gửi gắm kín đáo điều gì?

..........................

……………………………………………

.........................

……………………………………………

.........................

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2 (Vẻ đẹp của khí phách hiên ngang, bất khuất) Huấn Cao

Chi tiết

Nhận xét

Hành động

.....................................................

...............................

Thái độ

.....................................................

..............................

Lời nói

.....................................................

...............................

Xây dựng vẻ đẹp hiên ngang, khí phách của Huấn Cao, Nguyễn Tuân muốn gửi gắm điều gì?..................................................................................................... ........................................................................................................................

35

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3 (Vẻ đẹp thiên lương trong sáng) Huấn Cao

Chi tiết

Nhận xét

Nhận thức về chữ ..................................................... ............................... và việc cho chữ Lí do cho chữ

....................................................

...............................

..................................................... ............................... ....................................................

...............................

Qua vẻ đẹp thiên lương của Huấn Cao, Nguyễn Tuân muốn gửi gắm quan niệm thẩm mĩ như thế nào?............................................................................ ............................................................................................................................

36

5. Kết quả đạt được Từ việc đổi mới phương pháp dạy học và qua quá trình đầu tư soạn giáo án cũng như trực tiếp đứng lớp khi dạy các bài đọc hiểu văn bản, tôi thấy hiệu quả sử dụng phương pháp thảo luận nhóm tăng lên rõ rệt, giờ văn khiến học sinh hứng thú hơn. Trước khi vận dụng sáng kiến, phần lớn trong giờ Văn, học sinh còn rụt rè, thiếu tự tin trong giao tiếp, lúng túng khi đặt vào những tình huống cụ thể, vốn ngôn ngữ còn ít ỏi khi cần diễn đạt,... Giờ Văn trở thành "gánh nặng", nhàm chán giống như một giờ đọc chép. Tuy nhiên, khi đổi mới phương pháp, hầu hết học sinh hiểu bài và có hứng thú với việc học tập. Đặc biệt, khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy văn bản Chữ người tử tù của Nguyễn Tuân học sinh được phát huy tính chủ động, sáng tạo, cởi mở hơn trong giờ học. Phương pháp này sẽ tạo sự đoàn kết, hơp tác giữa các thành viên trong nhóm và mở rộng, giao lưu với các học sinh khác, góp phần tích cực trong quá trình xây dựng nội dung bài học. Như vậy, giờ Văn đã đáp ứng được mục tiêu chi phối trong đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn là dạy học theo quan điểm giao tiếp, coi trọng khả năng thực hành, phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh.

Khảo sát cụ thể qua kết quả học tập của các lớp khối 11 năm trước và năm nay, lớp có áp dụng thực nghiệm và lớp không áp dụng dạy thực nghiệm đã có sự khác biệt: Lớp áp dụng dạy thực nhiệm 11B, sĩ số 41 HS (Năm học 2017 - 2018) Điểm

Tỉ lệ

giỏi 3

Điểm

Tỉ lệ

khá 7,3%

26

Điểm

Tỉ lệ

TB 63,4%

12

Điểm

Tỉ lệ

yếu 29,3%

Đối chiếu với kết quả lớp 11C không áp dụng sáng kiến. Điểm

Tỉ lệ

giỏi 1

Điểm

Tỉ lệ

khá 2,4 %

16

Điểm

Tỉ lệ

TB 39%

22

37

Điểm

Tỉ lệ

yếu 53,7%

2

4,9%

6. Điều kiện để sáng kiến được nhân rộng. Đề tài cần có sự góp ý xây dựng để hoàn thiện nên rất cần sự đóng góp ý kiến của đồng nghiệp và tổ chuyên môn. Để dạy và học theo định hướng phát triển năng lực người học được thực hiện một cách đồng bộ và đạt hiệu quả cao, tổ chuyên môn phải lên kế hoạch và có phương hướng triển khai cụ thể.

Người giáo viên phải luôn trau dồi chuyên môn nghiệp vụ, có bản lĩnh vững vàng, luôn đầu tư thời gian và tâm huyết để tìm những phương pháp tối ưu trong mỗi giờ dạy Văn, giúp các em học sinh hình thành những năng lực cần thiết đáp ứng nhu cầu của xã hội.

38

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 1. Kết luận Tổ chức hoạt động nhóm chính là lấy người học làm trung tâm, là phương pháp dạy học hợp tác tích cực đã được các nền giáo dục tiên tiến áp dụng. Hoạt động nhóm giúp người học phát huy tối đa tiềm năng, khả năng sáng tạo, tự chủ đồng thời thể hiện được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học, đưa người học đến với vị trí là trung tâm của hoạt động dạy học đúng nghĩa nhất. Hoạt động nhóm trong dạy học Đọc hiểu văn bản rất hữu ích cho việc hoàn thiện các kĩ năng ngôn ngữ cho người học, phát triển trí tưởng tượng, tư duy hình tượng, khả năng đánh giá nghệ thuật, giúp học sinh hoàn thiện bản thân để sống nhân văn hơn.

Hoạt động nhóm muốn thành công trong các giờ dạy học đều phải tuân theo những quy tắc và phương pháp nhất định. Đó là phải xác định rõ ràng mục tiêu của hoạt động nhóm trong giờ dạy học Đọc - hiểu văn bản dựa vào mục tiêu, yêu cầu, nội dung của các bài học đọc - hiểu; đảm bảo tính liên kết rộng rãi và bình đẳng khi tổ chức các nhóm thảo luận, tức là tổ chức hoạt động nhóm trong giờ dạy Đọc hiểu phải thể hiện được tinh thần học tập hợp tác và đoàn kết giữa các thành viên trong nhóm và các nhóm, đồng thời rất cần thiết đến sự công bằng khi thực hiện nhiệm vụ của người học và đánh giá của người dạy; vấn đề thảo luận phải được người dạy chuẩn bị kĩ lưỡng trong bài soạn, chú ý đến đặc trưng thể loại, tính đá nghĩa, tính liên tưởng - tưởng tượng của các văn bản đọc - hiểu; vấn đề phải phù hợp, xứng đáng và vừa sức với người học.

Muốn hoạt động nhóm trong giờ dạy học Đọc hiểu thành công thì ngoài việc đảm bảo các nguyên tắc cần thiết còn phải có các phương pháp tổ chức hoạt động đúng quy trình sư phạm thì mới thực sự đem lại hiệu quả cao nhất. Từ các khâu thành lập nhóm, nêu vấn đề, quản lí nhóm thảo luận cho đến báo cáo kết quả đều phải được chuẩn bị chu đáo trong bài toạn từ các khâu tỉ mỉ nhất.

Trong quá trình tổ chức hoạt động nhóm cho học sinh, cần chú ý kết hợp nhiều phương pháp để đem lại hiệu quả cao nhất cho phương pháp này. Người dạy cũng cần tự học, tự tìm hiểu để tiếp cận với những hệ thống lí thuyết hiện đại về tổ 39

chức hoạt động nhóm để giúp họ có cơ sở khoa học vững chắc và tin tưởng vào giá trị của hình thức tổ chức dạy học này. Để hoạt động nhóm trong dạy học Đọc hiểu văn bản phát huy hết khả năng của nó trước tiên cần sự đồng thuận nhất trí cao của đội ngũ giáo viên bộ môn. Cần tiếp nhận, tiếp thu phương pháp dạy học tích cực này, có cái nhìn khách quan, thay đổi trong suy nghĩ, trong cách dạy để chúng ta có những tiết dạy đọc hiểu văn bản hứng thú cho cả giáo viên và học sinh.

2. Khuyến nghị - Đối với Sở Giáo dục và Đào tạo, cần tổ chức các lớp tập huấn và đổi mới phương pháp dạy học để giáo viên có cơ hội học hỏi và trau dồi chuyên môn.

- Đối với Trung tâm GDTX: Tạo điều kiện cho tổ chuyên môn tổ chức những Hội thảo về việc dạy học và kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực của người học, qua đó có thể học hỏi, trau đồi kiến thức chuyên môn nghiệp vụ, tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại, phát huy chủ thể người học. Đồng thời, đề tài cũng cần có sự góp ý xây dựng để hoàn thiện nên rất cần sự đóng góp ý kiến của đồng nghiệp và tổ chuyên môn. Để hình thành và phát triển năng lực cho học sinh qua môn học Ngữ văn, tổ chuyên môn cần phải lên kế hoạch và có những phương hướng triển khai cụ thể.

Với những điều trình bày ở trên, tôi mong có thể đóng góp một phần nhỏ vào việc nâng cao chất lượng giảng dạy Ngữ văn trong Trung tâm Giáo dục thường xuyên nói riêng và giảng dạy Ngữ văn nói chung. Mặc dù rất cố gắng nhưng ắt hẳn sẽ không tránh khỏi những sai sót, tôi rất mong nhận được sự đóng góp của quý thầy cô để đề tài của tôi được hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn!

40

TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Từ điển tiếng Việt, NXB Đà Nẵng, 2008.

2. Tài liệu tập huấn dạy học và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực học sinh môn Ngữ văn cấp THPT, 2014.

3. Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng môn Ngữ văn lớp 11.

4. Sách giáo viên Ngữ văn 11, tập 1, NXB Giáo dục.

5. Tài liệu bồi dưỡng giáo viên thực hiện chương trình, sách giáo khoa lớp 11, môn Ngữ Văn, NXB Giáo dục.

6. Một số vấn đề chung về đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học phổ thông (Nguyễn Văn Cường), NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, 2010.

7. Dạy học nhóm, phương pháp dạy học tích cực, Nguyễn Trọng Sửu, Tạp chí giáo dục số 171, 2008.

41

MỤC LỤC THÔNG TIN CHUNG VỀ SÁNG KIẾN ............................................................. 1 TÓM TẮT SÁNG KIẾN ...................................................................................... 2 1. Hoàn cảnh nảy sinh sáng kiến .......................................................................... 4 2. Cơ sở lí luận của vấn đề ................................................................................... 5 3. Thực trạng của vấn đề ...................................................................................... 7 4. Các giải pháp thực hiện .................................................................................... 8 4.1. Các bước tiến hành thảo luận nhóm .............................................................. 8 4.2. Một số yêu cầu khi tiến hành thảo luận nhóm ................................................ 10 4.2.1. Chia nhóm thảo luận ........................................................................... 10 4.2.2. Vai trò của các thành viên trong hoạt động nhóm ............................... 11 4.2.3. Vai trò của giáo viên trong tổ chức hoạt động theo nhóm ................... 12 4.2.4. Câu hỏi thảo luận phải có tính vấn đề ................................................. 15 4.2.5. Vận dụng các dạng bài tập thảo luận trên lớp...................................... 16 4.2.6. Trình bày và đánh giá kết quả ............................................................. 17 4.3. Giáo án thực nghiệm ..................................................................................... 18 5. Kết quả đạt được .............................................................................................. 38 6. Điều kiện để sáng kiến được nhân rộng ............................................................ 39 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ....................................................................... 40 1. Kết luận ............................................................................................................ 40 2. Khuyến nghị ..................................................................................................... 41 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 42

42

43