Dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn chương “cacbon silic” hóa học 11 nâng cao...

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC ------------ o0o -------------

BÙI THỊ MƠ

DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP LIÊN MÔN CHƢƠNG “CACBON - SILIC”HÓA HỌC 11 NÂNG CAO NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM HÓA HỌC

Hà Nội – 2017

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC ------------ o0o -------------

BÙI THỊ MƠ

DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP LIÊN MÔN CHƢƠNG “CACBON - SILIC”HÓA HỌC 11 NÂNG CAO NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM HÓA HỌC CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC BỘ MÔN HÓA HỌC Mã số: 60140111

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS.TS.Lâm Ngọc Thiềm

Hà Nội – 2017

LỜI CẢM ƠN Luận văn này được hoàn thành tại khoa Sư phạm - Trường Đại học Giáo dục - ĐHQGHN. Với tấm lòng biết ơn sâu sắc, tác giả xin được gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới GS.TS. Lâm Ngọc Thiềm, người đã tận tình chỉ bảo hướng dẫn tác giả trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Tác giả xin chân thành cảm ơn tập thể các thầy giáo, cô giáo trường Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội đã nhiệt tình giảng dạy, tạo điều kiện giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu luận văn.

Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Tập thể lãnh đạo, cùng các thầy giáo, cô giáo và các em học sinh trường THPT A Hải Hậu và THPT Trần Quốc Tuấn - tỉnh Nam Định đã tạo điều kiện thuận lợi, giúp đỡ rất nhiều về thời gian môi trường thực nghiệm để tác giả hoàn thành luận văn.

Cuối cùng xin cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã giúp đỡ, động viên tác giả hoàn thành luận văn này.

Hà Nội, tháng 7 năm 2017

Bùi Thị Mơ

i

DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết đầy đủ

Chữ viết

Chữ viết đầy đủ

tắt Công nghiệp

Chữ viết tắt

CN

Nhà xuất bản

NXB

Công thức cấu tạo

CTCT

Nội dung

ND

Dạy học theo dự án

DHDA

Phòng thí nghiệm

PTN

Đại học Sư phạm

ĐHSP

Phương pháp

PP

Đối chứng

ĐC

Phương pháp dạy học

PPDH

Giáo dục

GD

Phương trình hóa học

PTHH

Giáo dục và đào tạo Giải quyết vấn đề

GD&ĐT GQVĐ

Sách giáo khoa Thực nghiệm

SGK TN

Giáo viên

GV

Thực nghiệm sư phạm

TNSP

Học sinh

HS

Tính chất hóa học

TCHH

Trung học phổ thông

THPT

Kim loại kiềm Năng lực Năng lực giải quyết vấn

KLK NL

Ứng dụng

NLGQVĐ

đề

ii

ƯD

MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................ .i DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT. .............................................. ii DANH MỤC CÁC BẢNG .......................................................................................... .vi DANH MỤC CÁC HÌNH ........................................................................................... vii MỞ ĐẦU ....................................................................................................................... .1 1. Lí do chọn đề tài ......................................................................................................... .1 2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ......................................................................................... .2 3. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................. .3 4. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................................. 3 5. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ............................................................................ 4 6. Phạm vi nghiên cứu ..................................................................................................... 4 7. Giả thuyết khoa học .................................................................................................... 4 8. Phương pháp nghiên cứu............................................................................................. 4 9. Đóng góp mới của đề tài ............................................................................................. 5 10. Cấu trúc của luận văn ................................................................................................ 5 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP LIÊN MÔN PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH.

6

1.1. Đổi mới giáo dục phổ thông sau năm 2015 ở Việt Nam ................................... .6 1.2. Năng lực và việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo cho học sinh THPT ..................................................................................................................... .8 1.2.1. Khái niệm năng lực ............................................................................................... 8 1.2.2. Các loại năng lực .................................................................................................. 8 1.2.3. Phẩm chất, năng lực chung và năng lực đặc thù môn học cần phát triển cho học sinh trung học phổ thông .......................................................................................... 9 1.2.4. Phân tích cấu trúc năng lực GQVĐ của HS thông qua dạy học hóa học........... 10 1.2.5. Phương pháp đánh giá năng lực giải quyết vấn đề .......................................... .13 1.3. Tích hợp liên môn và dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn .......................... 14 1.3.1.Khái niệm dạy học tích hợp liên môn.................................................................. .14 1.3.2. Chủ đề tích hợp liên môn và dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn ............... .15

iii

1.4. Một số phƣơng pháp và kỹ thuật dạy học tích cực .......................................... 16 1.4.1. Dạy học theo dự án ............................................................................................ 16 1.4.2. Dạy học WebQuest ............................................................................................ .19 1.5. Thực trạng dạy học hóa học theo chủ đề tích hợp liên môn hiện nay ở một số trƣờng THPT tỉnh Nam Định ............................................................................... .22 1.5.1. Điều tra thực trạng............................................................................................. .22 1.5.2. Kết quả điều tra .................................................................................................. .23 CHƢƠNG 2. XÂY DỰNG CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG “CACBON - SILIC” HÓA HỌC 11 NÂNG CAO ...................... 28 2.1. Phân tích chƣơng “Cacbon - Silic” Hóa học 11 nâng cao ................................ 28 2.1.1. Mục tiêu, cấu trúc, nội dung chương “Cacbon - Silic” ..................................... .28 2.1.2. Xác định các nội dung liên quan của kiến thức chương “Cacbon - Silic ” với các môn học khác .......................................................................................................... 29 2.2. Xây dựng các chủ đề tích hợp liên môn ............................................................. 30 2.2.1. Đề xuất nguyên tắc xây dựng chủ đề tích hợp liên môn ..................................... 30 2.2.2. Đề xuất quy trình xây dựng các chủ đề tích hợp liên môn .................................. 31 2.2.3. Cấu trúc chủ đề tích hợp liên môn ...................................................................... 32 2.2.4. Một số chủ đề tích hợp liên môn chương “Cacbon - Silic”................................ 34 2.3. Đánh giá năng lực giải quyết vấn đề thông qua dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn ................................................................................................................ 82 2.3.1. Tiêu chí đánh giá năng lực giải quyết vấn đề .................................................... 82 2.3.2. Xây dựng bộ công cụ đánh giá năng lực GQVĐ ................................................ 85 CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .... …………………………………….88 3.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm ......................................................................... 88 3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm ......................................................................... 88 3.3. Địa bàn và đối tƣợng thực nghiệm sƣ phạm...................................................... 88 3.4. Tiến trình thực nghiệm sƣ phạm ........................................................................ 89 3.4.1. Đánh giá kiến thức liên môn có liên quan đến thực tiễn mà học sinh lĩnh hội được ............................................................................................................................... 89 3.4.2. Đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh ............................................. 95 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................................................................... 101

iv

TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 102 PHỤ LỤC ................................................................................................................... 105 PHỤ LỤC 1. CÁC PHIẾU HỎI GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH ............................ 105

v

DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: So sánh một số đặc trưng cơ bản của chương trình định hướng nội dung và chương trình định hướng năng lực .......................................................... 7 Bảng 1.2 : Bảng mô tả năng lực GQVĐ ............................................................ 10 Bảng 2.1: Các nội dung liên quan của kiến thức chương “Cacbon - Silic” với các môn học khác ................................................................................................ 29 Bảng 2.2: Ma trận đề kiểm tra chủ đề hợp chất của cacbon với một số vấn đề thực tiễn cuộc sống.............................................................................................. 56 Bảng 2.3: Tiêu chí đánh giá bài trình diễn .......................................................... 63 Bảng 2.4: Ma trận đề kiểm tra chủ đề “Silic - nguyên tố kì diệu” ...................... 80 Bảng 2.5: Tiêu chí và các mức độ đánh giá năng lực giải quyết vấn đề............. 82 Bảng 2.6: Bảng kiểm quan sát các mức độ của năng lựcgiải quyết vấn đề trong dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn ...................................................... 85 Bảng 2.7: Bảng hỏi học sinh về mức độ đạt được của năng lựcgiải quyết vấn đề trong các bài học theo chủ đề tích hợp liên môn ........................................... 86 Bảng 3.1: Bảng điểm kiểm tra của học sinh ....................................................... 90 Bảng 3.2: Bảng điểm trung bình ......................................................................... 90 Bảng 3.3: Bảng phân bố tần suất các bài kiểm tra .............................................. 90 Bảng 3.4: Bảng phân bố tần suất lũy tích các bài kiểm tra ................................. 91 Bảng 3.5: Bảng phân loại kết quả học tập của học sinh (%) .............................. 92 Bảng 3.6: Bảng tổng hợp các tham số đặc trưng của các bài kiểm tra ............... 93 Bảng 3.7: Bảng thống kê kết quả giải quyết bài tập thực tiễn ............................ 95 Bảng 3.8: Bảng kiểm quan sát và đánh giá NLGQVĐ của HS trường THPT A Hải Hậu (GV đánh giá) ....................................................................................... 96 Bảng 3.9: Bảng kiểm quan sát và đánh giá NLGQVĐ của HS trường Trần Quốc Tuấn (GV đánh giá) ................................................................................... 96 Bảng 3.10: Bảng tổng hợp các tham số đặc trưng của bảng kiểm quan sát và đánh giá NLGQVĐ của HS.............................................................. .................. 96 Bảng 3.11: Kết quả phiếu hỏi học sinh lớp thực nghiệmvề tự đánh giá mức độ của năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo ............................ ………………….99

vi

DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1: Sơ đồ những đặc điểm của DHDA .......................................................... 17 Hình 2.1: Chu trình của cacbon................................................................................. 36 Hình 2.2: Sơ đồ lò ga .................................................................................................. 37 Hình 2.3: Bếp than tổ ong .......................................................................................... 37 Hình 2.4: Sơ đồ hiệu ứng nhà kính ........................................................................... 38 Hình 2.5: Cấu tạo của lục lạp .................................................................................... 38 Hình 2.6: Động Phong Nha ....................................................................................... 40 Hình 3.1: Đường luỹ tích so sánh kết quả kiểm tra (Bài kiểm tra số 1) ............... 91 Hình 3.2: Đường luỹ tích so sánh kết quả kiểm tra (Bài kiểm tra số 2) ............... 91 Hình 3.3: Biểu đồ phân loại kết quả của học sinh qua bài kiểm tra số 1 ............. 92 Hình 3.4: Biểu đồ phân loại kết quả của học sinh qua bài kiểm tra số 2 ............. 93

vii

MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Nhiều năm nay, cả nước ta đã và đang tiến hành công cuộc đổi mới giáo dục. Đại hội Đảng lần thứ XI đã xác định một trong các định hướng phát triển kinh tế xã hội là nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đổi mới toàn diện và phát triển nhanh giáo dục và đào tạo, trong đó nhấn mạnh việc “Đổi mới mạnh mẽ nội dung, chương trình, phương pháp dạy và học ở tất cả các cấp, bậc học. Tích cực chuẩn bị để từ sau năm 2015 thực hiện chương trình giáo dục phổ thông mới”. Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khoá XI) đã ban hành Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm 2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế (gọi tắt là Nghị quyết 29) đã xác định: “Hoàn thành việc xây dựng chương trình giáo dục phổ thông giai đoạn sau năm 2015”.

Thực hiện các nghị quyết của Đảng và Quốc hội, Chính phủ đã giao cho Bộ Giáo dục và Đào tạo xây dựng đề án đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông. Trong đề án đổi mới chương trình, sách giáo khoa có một số nội dung: Thực hiện đổi mới chương trình và sách giáo khoa theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Tạo điều kiện để học sinh được phát triển hài hoà cả thể chất và tinh thần. Nội dung giáo dục được thiết kế theo hướng tăng cường tích hợp ở giai đoạn giáo dục cơ bản, phân hoá rõ dần từ cấp tiểu học đến cấp trung học cơ sở và sâu hơn ở cấp trung học phổ thông. Tích hợp cao những lĩnh vực/môn học ở tiểu học và trung học cơ sở để giảm tải, giảm tính hàn lâm, giảm số lượng môn học bằng cách lồng ghép những nội dung gần nhau của nhiều môn học vào cùng một lĩnh vực hoặc bổ sung, làm sáng tỏ cho nhau trong quá trình dạy và học; hình thành các chủ đề dạy học liên môn.

Chủ đề tích hợp liên môn là những chủ đề có nội dung kiến thức liên quan đến hai hay nhiều môn học, thể hiện ở sự ứng dụng của chúng trong cùng một hiện tượng, quá trình trong tự nhiên hay xã hội. Các chủ đề tích hợp liên môn có tính thực tiễn nên sinh động, hấp dẫn đối với học sinh, có ưu thế trong việc tạo ra động cơ, hứng thú học tập cho học sinh. Học các chủ đề tích hợp liên môn, học sinh được tăng 1

cường vận dụng kiến thức tổng hợp vào giải quyết các tình huống thực tiễn, ít phải ghi nhớ kiến thức một cách máy móc, nhờ đó năng lực và phẩm chất của học sinh được hình thành và phát triển. Ngoài ra, dạy học các chủ đề tích hợp liên môn giúp cho học sinh không phải học lại nhiều lần cùng một nội dung kiến thức ở các môn học khác nhau, vừa gây quá tải, nhàm chán, vừa không có được sự hiểu biết tổng quát cũng như khả năng ứng dụng của kiến thức tổng hợp vào thực tiễn. Đối với giáo viên thì dạy học theo các chủ đề tích hợp liên môn không những giảm tải cho giáo viên trong việc dạy các kiến thức liên môn trong môn học của mình mà còn có tác dụng bồi dưỡng, nâng cao kiến thức và kĩ năng sư phạm cho giáo viên, góp phần phát triển đội ngũ giáo viên bộ môn hiện nay thành đội ngũ giáo viên có đủ năng lực dạy học kiến thức liên môn, tích hợp.

Hóa học là môn khoa học vừa mang tính lý thuyết vừa mang tính thực nghiệm và có miền kiến thức rộng để gắn kết lý thuyết với thực tế. Chương trình hóa học trong nhà trường phổ thông nói chung và chương trình Hóa học lớp 11 nói riêng có nhiều tiềm năng để xây dựng các nội dung, chủ đề dạy học liên môn trong môn học hoặc với các môn khoa học liên quan như vật lý, sinh học ... Với những lí do trên, tôi lựa chọn đề tài nghiên cứu là: “Dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn chƣơng “Cacbon Silic” Hóa học 11 nâng cao nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trung học phổ thông” 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Hiện nay đã có rất nhiều công trình nghiên cứu và các tài liệu nghiên cứu liên quan đến dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn hoá học lớp 11 trường THPT như: 1. “Nghiên cứu và thử nghiệm bước đầu một số chủ đề tích hợp liên môn vật lý, hóa học, sinh học ở trường trung học cơ sở” của TS. Cao Thị Thặng - Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam - Đề tài mã số V2009-11.

2. Báo cáo: “Dạy học tích hợp liên môn - Dạy học định hướng phát triển năng lực trong môn sinh học ở trường trung học” của Đinh Thị Thanh - Sở GD&ĐT tỉnh Hà Nam. 3. “Xây dựng chủ đề dạy học liên môn trong dạy học hóa học lớp 11 trường trung học phổ thông” củaVũ Thị Thùy Dương (2015) - Luận văn thạc sĩ ngành lý luận và phương pháp dạy học Hóa học - Trường Đại học Giáo dục.

2

4. “Dạy học tích hợp theo chủ đề trong dạy học Vật lý” của Đỗ Hương Trà, Nguyễn Thị Thu Hằng (2009)- Kỷ yếu hội thảo khoa học: “Dạy học tích hợp và khả năng áp dụng vào thực tiễn giáo dục Việt Nam”- Hà Nội.

5. “Tích hợp giáo dục môi trường cho học sinh trung học phổ thông thông qua dạy học phần dẫn xuất của hidrocacbon - Hóa học lớp 11” của Trần Thị Thường (2015) - Luận văn thạc sĩ ngành lý luận và phương pháp dạy học Hóa học Trường Đại học Giáo dục.

6. “Quy trình xây dựng chủ đề tích hợp liên môn bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên Trung học Phổ thông” của Phạm Thị Kim Giang , Nguyễn Hoàng Trang, Vũ Thị Thu Hoài, Phạm Thị Kiều Duyên - Tạp chí Khoa học Giáo dục số 126, tháng 3 năm 2016 7. “Xây dựng chủ đề tích hợp liên môn và áp dụng trong dạy học hóa học” của Nguyễn Hoàng Trang - Phạm Thị Kiều Duyên - Báo giáo dục số 379 (kì I tháng 4)/tháng 4/2016.

8. “Phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh thông qua dạy học các chủ đề tích hợp chương “Cacbon - Silic”- Hóa học lớp 11” của Lê Đức Tùng (2016) – Luận văn thạc sĩ ngành lý luận và phương pháp dạy học Hóa học - Trường Đại học Giáo dục.

9. “Tích hợp trong chương trình giáo dục phổ thông mới” của PGS.TS.Đỗ Ngọc Thống (tháng 1/2016) - nico-paris.com - Không gian Văn hóa - Giáo dục & Dịch thuật Văn học - Espace Culture - Education & Traduction litteraire.

Tuy nhiên, nghiên cứu về vấn đề dạy học tích hợp, liên môn hiện nay đang là một vấn đề mới và rất cần thiết. Trong môn hóa học cũng chưa có nhiều đề tài nghiên cứu vì vậy việc lựa chọn hướng đề tài này có một ý nghĩa thực tiễn và cấp thiết.

3. Mục đích nghiên cứu - Xây dựng và dạy thực nghiệm một số tiểu chủ đề tích hợp liên môn trong chương “Cacbon - Silic” Hóa học 11 nâng cao nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề.

4. Nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Nghiên cứu các vấn đề cơ sở lý luận của đề tài

3

- Nghiên cứu cơ sở lý luận liên quan đến: Đổi mới giáo dục phổ thông sau năm 2015 ở Việt Nam; năng lực, năng lực của học sinh THPT, năng lực giải quyết vấn đề; dạy học tích hợp liên môn và chủ đề dạy học tích hợp liên môn.

- Nghiên cứu các phương pháp dạy học tích cực.

4.2. Xây dựng một số chủ đề tích hợp liên môn để dạy học chương “Cacbon - Silic” Hóa học 11 nâng cao 1. Chủ đề “Hợp chất của cacbon với một số vấn đề thực tiễn cuộc sống” 2. Chủ đề “Silic - nguyên tố kì diệu ” 4.3. Tiến hành thực nghiệm sư phạm Thực nghiệm sư phạm tại trường THPT A Hải Hậu và trường THPT Trần Quốc Tuấn, huyện Hải Hậu, Nam Định nhằm kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của đề tài.

4.4. Xử lý kết quả thực nghiệm, đưa ra kết luận, đề xuất, kiến nghị và hoàn thiện luận văn.

5. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 5.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học hóa học ở trường trung học phổ thông Việt Nam. 5.2. Đối tượng nghiên cứu Chủ đề tích hợp liên môn trong dạy học chương “Cacbon - Silic” Hóa học11 nâng cao.

6. Phạm vi nghiên cứu Chương “Cacbon- Silic” Hóa học lớp 11, chương trình nâng caoTHPT. 7. Giả thuyết khoa học Nếu giáo viên thiết kế được một số chủ đề tích hợp liên môn chương “Cacbon - Silic” Hóa học 11 nâng cao có chất lượng tốt, tổ chức dạy học hợp lí và hiệu quả thì sẽ nâng cao được năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh, qua đó góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn Hóa học ở trường phổ thông.

8. Phƣơng pháp nghiên cứu Sử dụng phối hợp các nhóm phương pháp nghiên cứu đặc trưng của nghiên cứu khoa học giáo dục.

8.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết

4

Sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa để tổng quan cơ sở lí luận có liên quan đến đề tài.

8.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Sử dụng phương pháp điều tra để tìm hiểu thực trạng việc tổ chức dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn trong dạy học hóa học ở một số trường THPT. - Sử dụng phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tiến hành thực nghiệm sư phạm ở hai trường THPT để đánh giá tính khả thi và hiệu quả của việc tổ chức dạy học hóa học theo chủ đề tích hợp liên môn trong dạy học chương “Cacbon - Silic” Hóa học 11 đã được xây dựng.

8.3. Phương pháp xử lí thông kê toán học Dùng để phân tích và xử lí các số liệu thu được qua điều tra và thực nghiệm sư phạm.

9. Đóng góp mới của đề tài - Tổng quan một cách có hệ thống cơ sở lý luận về dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn; năng lực và phát triển năng lực giải quyết vấn đề (NLGQVĐ) cho học sinh (HS) trung học phổ thông (THPT).

- Thiết kế một số chủ đề tích hợp liên môn trong chương “Cacbon - Silic” Hóa học 11 nâng cao.

- Xây dựng kế hoạch tổ chức dạy học một số chủ đề tích hợp liên môn đã xây dựng ở trên.

- Xây dựng bộ công cụ đánh giá năng lực GQVĐ cho HS. 10. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo, luận văn được trình bày trong 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn.

Chương 2: Xây dựng chủ đề tích hợp liên môn trong dạy học chương “Cacbon - Silic” Hóa học 11 nâng cao.

Chương 3: Thực nghiệm sư phạm.

5

6

CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP LIÊN MÔN PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH 1.1. Đổi mới giáo dục phổ thông sau năm 2015 ở Việt Nam Giáo dục nước ta đang trong bối cảnh thế giới có nhiều thay đổi nhanh và phức tạp. Toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế về giáo dục đã trở thành xu thế tất yếu.

Cách mạng khoa học công nghệ, công nghệ thông tin và truyền thông, kinh tế trí thức ngày càng phát triển mạnh mẽ, tác động trực tiếp đến sự phát triển của các nền giáo dục trên thế giới nói chung và nền giáo dục của Việt Nam nói riêng. Đảng và Nhà nước luôn khẳng định phát triển giáo dục là quốc sách hàng đầu, đầu tư cho giáo dục là đầu tư cho phát triển; giáo dục vừa là mục tiêu vừa là động lực để phát triển kinh tế - xã hội.

Trong chiến lược phát triển giáo dục 2011 - 2020 [10,tr.11], phần 3 của các giải pháp phát triển giáo dục về đổi mới nội dung, phương pháp dạy học, thi, kiểm tra và đánh giá chất lượng giáo dục có nêu: “Đổi mới chương trình và sách giáo khoa từ sau năm 2015 theo định hướng phát triển năng lực học sinh, vừa đảm bảo tính thống nhất trong toàn quốc, vừa phù hợp với đặc thù mỗi địa phương”. Đề án đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông của Thủ tướng chính phủ [11,tr.16] đã nhấn mạnh: “Đảm bảo tính thống nhất giữa dạy học tích hợp và dạy học phân hoá được xác định là yêu cầu bắt buộc của mục đích phát triển năng lực học sinh”.

Những quan điểm, định hướng nêu trên tạo tiền đề, cơ sở và môi trường pháp lý thuận lợi cho việc đổi mới giáo dục phổ thông nói chung, đổi mới đồng bộ phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá nói riêng theo định hướng năng lực người học. Đặc biệt là vấn đề: “Chuyển từ chương trình định hướng nội dung dạy học sang chương trình định hướng năng lực” [5,tr.14].

Dưới đây là bảng so sánh một số đặc trưng cơ bản của chương trình định hướng nội dung và chương trình định hướng năng lực:

7

Bảng 1.1. So sánh một số đặc trƣng cơ bản của chƣơng trình định hƣớng nội dung và chƣơng trình định hƣớng năng lực Chƣơng trình định hƣớng

Chƣơng trình định hƣớng

nội dung

năng lực

Mục tiêu

Mục tiêu dạy học được mô Kết quả học tập cần đạt được mô tả chi

giáo dục

tả không chi tiết và không tiết và có thể quan sát, đánh giá được; thể nhất thiết phải quan sát, hiện được mức độ tiến bộ của học sinh đánh giá được.

một cách liên tục.

Nội dung

Việc lựa chọn nội dung dựa Lựa chọn những nội dung nhằm đạt được kết

giáo dục

vào các khoa học chuyên quả đầu ra đã quy định, gắn với các tình huống môn, không gắn với các thực tiễn. Chương trình chỉ quy định những tình huống thực tiễn. Nội nội dung chính, không quy định chi tiết. dung được quy định chi tiết trong chương trình.

Phƣơng

Giáo viên là người truyền - Giáo viên chủ yếu là người tổ chức, hỗ trợ

pháp

thụ tri thức, là trung tâm của học sinh tự lực và tích cực lĩnh hội tri thức.

dạy học

quá trình dạy học. Học sinh Chú trọng sự phát triển khả năng giải quyết tiếp thu thụ động những tri vấn đề, khả năng giao tiếp,… thức được quy định sẵn.

- Chú trọng sử dụng các quan điểm, phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực; các phương pháp dạy học thí nghiệm, thực hành.

Hình thức Chủ yếu dạy học lý thuyết Tổ chức hình thức học tập đa dạng; chú ý dạy học

trên lớp học.

các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học, trải nghiệm sáng tạo; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học.

Đánh giá

Tiêu chí đánh giá được xây Tiêu chí đánh giá dựa vào năng lực đầu ra, có

kết quả

dựng chủ yếu dựa trên sự ghi tính đến sự tiến bộ trong quá trình học tập, chú

học tập

nhớ và tái hiện nội dung đã trọng khả năng vận dụng trong các tình huống

của học

học.

thực tiễn.

sinh 8

1.2. Năng lực và việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh THPT 1.2.1. Khái niệm năng lực Khái niệm năng lực (competency) có nguồn gốc Latinh: “competentia” có nghĩa là “gặp gỡ”. Ngày nay, khái niệm năng lực được hiểu dưới nhiều cách tiếp cận khác nhau.

Theo cách tiếp cận truyền thống (tiếp cận hành vi - behavioural approach) thì năng lực là khả năng đơn lẻ của cá nhân, được hình thành dựa trên sự lắp ghép các mảng kiến thức và kỹ năng cụ thể. Trong thập kỷ gần đây, năng lực đang được nhìn nhận bằng tiếp cận tích hợp: Theo Bernd Meier, Nguyễn Văn Cường : “Năng lực là khả năng thực hiện thành công và có trách nhiệm các nhiệm vụ, giải quyết các vấn đề trong các tình huống xác định cũng như các tình huống thay đổi trên cơ sở huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính tâm lí khác như động cơ, ý chí, quan niệm, giá trị ..., suy nghĩ thấu đáo và sẵn sàng hành động” [2,tr.68].

Theo dự thảo “Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể ”: “Năng lực là khả năng thực hiện thành công hoạt động trong một bối cảnh nhất định nhờ sự huy động tổng hợp các kiến thức, kỹ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,... Năng lực của cá nhân được đánh giá qua phương thức và kết quả hoạt động của cá nhân đó khi giải quyết các vấn đề của cuộc sống” [8,tr.6].

1.2.2. Các loại năng lực Theo Bernd Meier - Nguyễn Văn Cường, cấu trúc chung của năng lực hành động được mô tả là sự kết hợp của 4 năng lực thành phần: Năng lực chuyên môn, năng lực phương pháp, năng lực xã hội, năng lực cá thể [2,tr.68-69]; [5,tr.14-15] - Năng lực chuyên môn (Professional competency): Là khả năng thực hiện các nhiệm vụ chuyên môn cũng như khả năng đánh giá kết quả chuyên môn một cách độc lập, có phương pháp và chính xác về mặt chuyên môn. Nó được tiếp nhận qua việc học nội dung - chuyên môn và chủ yếu gắn với khả năng nhận thức và tâm lý vận động.

- Năng lực phương pháp (Methodical competency): Là khả năng đối với những hành động có kế hoạch, định hướng mục đích trong việc giải quyết các nhiệm vụ và vấn đề. Năng lực phương pháp bao gồm năng lực phương pháp chung

9

và phương pháp chuyên môn. Trung tâm của phương pháp nhận thức là những khả năng tiếp nhận, xử lý, đánh giá, truyền thụ và trình bày tri thức. Nó được tiếp nhận qua việc học phương pháp luận - giải quyết vấn đề.

- Năng lực xã hội (Social competency): Là khả năng đạt được mục đích trong những tình huống giao tiếp ứng xử xã hội cũng như trong những nhiệm vụ khác nhau trong sự phối hợp chặt chẽ với những thành viên khác. Nó được tiếp nhận qua việc học giao tiếp.

- Năng lực cá thể (Individual competency): Là khả năng xác định, đánh giá được những cơ hội phát triển cũng như những giới hạn của cá nhân, phát triển năng khiếu, xây dựng và thực hiện kế hoạch phát triển cá nhân, những quan điểm, chuẩn giá trị đạo đức và động cơ chi phối các thái độ và hành vi ứng xử. Nó được tiếp nhận qua việc học cảm xúc - đạo đức và liên quan đến tư duy và hành động tự chịu trách nhiệm.

Mô hình bốn thành phần năng lực trên phù hợp với bốn trụ cột giáo dục theo Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa liên hợp quốc (UNESCO): Các thành phần năng lực

Các trụ cột giáo dục của UNESO

Năng lực chuyên môn

Học để biết

Năng lực phương pháp

Học để làm

Năng lực xã hội

Học để cùng chung sống

Năng lực cá thể

Học để tự khẳng định

1.2.3. Phẩm chất, năng lực chung và năng lực đặc thù môn học cần phát triển cho học sinh THPT Trong“Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể ” tháng 7/2017của Chính phủ [8, tr. 36-56] đã đề xuất, đối với HS phổ thông Việt Nam cần phát triển một số phẩm chất, năng lực chung như sau: a) Những phẩm chất chủ yếu của học sinh: 10

- Yêu nước,nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm. b) Năng lực chung là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ

tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kỹ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,...thực hiện thành công một loại hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể.

Các năng lực chung của HS THPT đó là: năng lực tự chủ và tự học; năng lực giao tiếp và hợp tác; năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. c) Năng lực chuyên môn được hình thành, phát triển chủ yếu thông qua một số môn học và hoạt động giáo dục nhất định: năng lực ngôn ngữ; năng lực tính toán; năng lực tìm hiểu tự nhiên và xã hội; năng lực công nghệ; năng lực tin học; năng lực thẩm mỹ; năng lực thể chất.

Do đặc thù môn học “Hóa học là một môn khoa học vừa lý thuyết vừa thực nghiệm” nên nó cũng có những năng lực đặc thù sau: Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học; năng lực thực hành thí nghiệm hóa học; năng lực tính toán hóa học; năng lực giải quyết vấn đề thông qua môn hóa học; năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống.

1.2.4. Phân tích năng lực GQVĐ của HS thông qua dạy học hóa học 1.2.4.1. Cấu trúc và biểu hiện của năng lực GQVĐ của HS THPT Trong các năng lực chung và năng lực đặc thù đã nêu ở trên, chúng tôi đi sâu nghiên cứu về năng lực GQVĐ.

Trong “Chương trình giáo dục phổ thông chương trình tổng thể” [8, tr. 44-45] đã mô tả năng lực GQVĐ bao gồm 6 năng lực thành phần với các biểu hiện của năng lực GQVĐ.

Bảng 1.2 : Bảng mô tả năng lực GQVĐ NL thành phần

Biểu hiện của năng lực

1. Nhận ra ý tưởng mới Xác định và làm rõ thông tin, ý tưởng mới và phức tạp từ các nguồn thông tin khác nhau; phân tích các nguồn thông tin độc lập để thấy được khuynh hướng và độ tin cậy của ý tưởng mới.

11

2. Phát hiện và làm rõ Phân tích được tình huống trong học tập, trong cuộc sống; vấn đề

phát hiện và nêu được tình huống có vấn đề trong học tập, trong cuộc sống.

3. Hình thành và triển Nêu được nhiều ý tưởng mới trong học tập và cuộc sống; khai ý tưởng mới

suy nghĩ không theo lối mòn; tạo ra yếu tố mới dựa trên những ý tưởng khác nhau; hình thành và kết nối các ý tưởng; nghiên cứu để thay đổi giải pháp trước sự thay đổi của bối cảnh; đánh giá rủi ro và có dự phòng.

4. Đề xuất, lựa chọn Thu thập và làm rõ các thông tin có liên quan đến vấn đề; giải pháp

đề xuất và phân tích được một số giải pháp giải quyết vấn đề; lựa chọn được giải pháp phù hợp nhất.

5. Thực hiện và đánh Thực hiện và đánh giá giải pháp giải quyết vấn đề; suy giá giải pháp giải quyết ngẫm về cách thức và tiến trình giải quyết vấn đề để điều vấn đề

chỉnh và vận dụng trong bối cảnh mới.

6. Tư duy độc lập

Đặt được nhiều câu hỏi có giá trị, không dễ dàng chấp nhận thông tin một chiều; không thành kiến khi xem xét, đánh giá vấn đề; quan tâm tới các lập luận và minh chứng thuyết phục; sẵn sàng xem xét, đánh giá lại vấn đề.

Dựa vào bảng mô tả năng lực GQVĐ ở trên ta có thể thấy được các năng lực thành phần bao gồm : - Nhận ra ý tưởng mới.

- Phát hiện và làm rõ vấn đề.

- Hình thành và triển khai ý tưởng mới.

- Đề xuất, lựa chọn giải pháp.

- Thực hiện và đánh giá giải pháp giải quyết vấn đề.

- Tư duy độc lập.

Ví dụ: Khi dạy phần tính chất hóa học của cacbon trong bài “Cacbon” Chương trình Hóa học lớp 11- Nâng cao, giáo viên có thể tạo tình huống có vấn đề liên quan đến thực tế để quan sát biểu hiện năng lực giải quyết vấn đề của học sinh.

12

- Phát hiện và làm rõ vấn đề: Tại sao có thể sử dụng nước đá khô (CO2 rắn) để tạo môi trường lạnh và khô trong việc bảo quản thực phẩm và hoa quả tươi?

- Đề xuất, lựa chọn giải pháp: Tìm hiểu thông tin trả lời cho các câu hỏi sau: + Điều kiện thường CO2 ở trạng thái khí vậy điều kiện nào ở trạng thái rắn? + Tại sao nước đá khô tạo được môi trường lạnh và khô? Dùng nước đá khô có ưu điểm gì nổi trội hơn dùng nước đá?

- Thực hiện và đánh giá giải pháp: + Khi làm lạnh đột ngột ở -760C, khí CO2 hóa thành khối rắn, gọi là nước đá khô. + Nước đá khô có nhiệt độ rất thấp và không nóng chảy mà thăng hoa, nên được dùng để tạo môi trường lạnh và khô. + Đánh giá: Việc thực hiện kế hoạch giải quyết vấn đề dựa trên tính chất vật lí của CO2 là đúng đắn, hợp logic.

- Sáng tạo: + Nhận ra ý tưởng mới: Trong thực tế khi nghiên cứu về nước đá khô còn có đặc điểm thăng hoa mạnh khi tiếp xúc với nước. + Hình thành và triển khai ý tưởng mới: Dùng nước đá khô tạo nên những hình ảnh khói đẹp khi tiếp xúc với nước. + Tư duy độc lập: Có thể dùng nước đá khô trong những ứng dụng nào khác?

1.2.4.2. Biện pháp phát triển năng lực GQVĐ cho HS [28, tr. 17] Biện pháp 1: Tạo tình huống có vấn đề qua các ví dụ, các nhiệm vụ học tập, bài toán thực tiễn dẫn tới vấn đề cần phát hiện.

Biện pháp 2: Tổ chức cho HS tập dượt liên tưởng, huy động kiến thức cần thiết để khai thác tình huống, tiếp cận, nhận biết và giới hạn phạm vi khi GQVĐ.

Biện pháp 3: Coi trọng và sử dụng một cách hợp lí có mục đích các phương tiện trực quan giúp HS thuận lợi trong việc phát hiện và GQVĐ.

Biện pháp 4: Tập dượt cho HS tổ chức tri thức thông qua hoạt động so sánh, tương tự, đặc biệt hóa, khái quát hóa, trừu tượng hóa, để dự đoán bản chất của vấn đề.

Biện pháp 5:Tổ chức cho HS phân tích, lựa chọn, tách biệt ra nhóm dấu hiệu đặc trưng cho vấn đề, xác định được mối quan hệ bản chất và những biểu hiện của vấn đề.

Biện pháp 6: Tập cho HS sử dụng ngôn ngữ hóa học để diễn đạt các nội dung hóa học.

13

Biện pháp 7: Xây dựng các tình huống thực tiễn (trực tiếp hoặc gián tiếp) thông qua hệ thống các câu hỏi, đồng thời rèn luyện cho HS năng lực vận dụng các kiến thức hóa học để giải quyết bài tập thực tiễn.

1.2.5. Phương pháp đánh giá năng lực giải quyết vấn đề Theo quan điểm phát triển năng lực, việc đánh giá kết quả học tập không lấy việc kiểm tra khả năng tái hiện kiến thức đã học làm trung tâm của việc đánh giá. Đánh giá kết quả học tập theo năng lực cần chú trọng khả năng vận dụng sáng tạo tri thức trong những tình huống ứng dụng khác nhau. Hay nói cách khác, đánh giá theo năng lực là đánh giá kiến thức, kỹ năng và thái độ trong bối cảnh có ý nghĩa [5, tr. 31].

Theo PSG.TS Nguyễn Công Khanh [15, tr. 117-118], đánh giá năng lực là đánh giá các khả năng học sinh áp dụng các kiến thức, kĩ năng đã học được vào giải quyết các tình huống thực tiễn của cuộc sống hàng ngày. Để đánh giá năng lực của người học, cần đặc biệt nhấn mạnh đến đánh giá quá trình học. Việc đánh giá quá trình học kết hợp với đánh giá kết quả học sẽ đem đến cho giáo viên những thông tin phản hồi để điều chỉnh hoạt động dạy học. Đánh giá kết quả học tập thường có bản chất tổng kết và nhằm mục đích đo lường kết quả học tập của người học, xếp loại học sinh đồng thời thông báo kết quả đánh giá cho người học, phụ huynh và cán bộ quản lí. Đánh giá kết quả thường diễn ra khi kết thúc một chương, phần, học kì hay năm học. Đánh giá quá trình hay đánh giá vì sự tiến bộ của người học lại mang bản chất thường xuyên và được giáo viên thực hiện nhằm rà soát điều chỉnh phương pháp giảng dạy cũng như lên kế hoạch tiếp theo cho từng người học và cả lớp học. Một số cách thức đánh giá quá trình: - Cách thức tìm hiểu nhu cầu của người học, thông qua những phiếu hỏi, bảng kiểm, trả lời nhanh những câu hỏi mở, động não.

- Cách khích lệ tự định hướng như tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng, thông tin phản hồi của bạn bè và học tập hợp tác.

- Cách giám sát sự tiến bộ như nhật kí học tập, kế hoạch học tập, sổ theo dõi học tập.

- Cách kiểm tra sự hiểu biết như hồ sơ học tập, phiếu kiểm tra, phiếu quan sát, phỏng vấn, chất vấn [15, tr. 40-41].

14

1.3. Tích hợp liên môn và dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn 1.3.1. Khái niệm dạy học tích hợp liên môn Dạy học tích hợp là một quan niệm dạy học nhằm hình thành ở HS những năng lực giải quyết hiệu quả các tình huống thực tiễn dựa trên sự huy động nội dung, kiến thức, kĩ năng thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau. Điều đó cũng có nghĩa là đảm bảo để mỗi HS biết cách vận dụng kiến thức học được trong nhà trường vào các hoàn cảnh mới lạ, khó khăn, bất ngờ, qua đó trở thành một công dân có trách nhiệm, một người lao động có năng lực. Dạy học tích hợp đòi hỏi việc học trong nhà trường phải được gắn với các tình huống của cuộc sống mà sau này HS có thể đối mặt vì thế nó trở nên có ý nghĩa đối với HS. Với cách hiểu như vậy, dạy học tích hợp phải được thể hiện ở cả nội dung chương trình, phương pháp dạy học, phương pháp kiểm tra đánh giá, hình thức tổ chức dạy học [18, tr. 14].

Liên môn theo ngữ nghĩa học là giữa các môn học. Thuật ngữ này chỉ ra các dạng hợp tác giữa các môn tạo nên. Liên môn ngụ ý đề cập đến việc tích hợp các khái niệm, các kiến thức và phương pháp của các môn học. Tất cả các chủ đề liên môn đều giả thiết sự có mặt của ít nhất hai môn học được gọi là bổ sung cho nhau, để tạo ra một hình ảnh của thực tế, hoặc để giải quyết một vấn đề phức hợp mà nó không thể giải quyết bởi duy nhất một môn học [24, tr. 44-45].

Dạy học liên môn là hình thức tìm tòi những nội dung giao thoa giữa các môn học với nhau, những khái niệm, những tư tưởng chung giữa các môn học, tức là con đường tích hợp những nội dung từ một số môn học có liên quan đến nhau.

Dạy học liên môn là quan niệm dạy học hiện đại, nhằm phát huy tính tích cực của học sinh, đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục trong các nhà trường [12, tr. 13].

Dạy học tích hợp liên môn là dạy học những nội dung kiến thức liên quan đến hai hay nhiều môn học. "Tích hợp" là nói đến phương pháp và mục tiêu của hoạt động dạy học còn "liên môn" là đề cập tới nội dung dạy học. Đã dạy học "tích hợp" thì chắc chắn phải dạy kiến thức "liên môn" và ngược lại, để đảm bảo hiệu quả của dạy liên môn thì phải bằng cách và hướng tới mục tiêu tích hợp. Ở mức độ thấp thì dạy học tích hợp mới chỉ là lồng ghép những nội dung giáo dục có liên quan vào quá trình dạy học một môn học như: lồng ghép giáo dục đạo đức, lối sống; giáo dục pháp luật; giáo dục chủ quyền quốc gia về biên giới, biển, đảo; giáo dục sử dụng năng

15

lượng tiết kiệm và hiệu quả, bảo vệ môi trường, an toàn giao thông... Mức độ tích hợp cao hơn là phải xử lí các nội dung kiến thức trong mối liên quan với nhau, bảo đảm cho học sinh vận dụng được tổng hợp các kiến thức đó một cách hợp lí để giải quyết các vấn đề trong học tập, trong cuộc sống, đồng thời tránh việc học sinh phải học lại nhiều lần cùng một nội dung kiến thức ở các môn học khác nhau [9, tr. 5].

Trong đề tài này, chúng tôi quan niệm dạy học tích hợp liên môn là dạy cho học sinh biết tổng hợp kiến thức, kĩ năng ở nhiều môn học để giải quyết các nhiệm vụ học tập, hình thành năng lực giải quyết vấn đề một cách sáng tạo trong thực tiễn.Mức độ tích hợp liên môn có thể khác nhau tùy theo mục tiêu dạy học.Mức độ thấp, giáo viên nhắc lại tài liệu, sự kiện, kĩ năng các môn có liên quan, cao hơn đòi hỏi học sinh nhớ lại và vận dụng kiến thức đã học của các môn học khác, và cao nhất đòi hỏi học sinh phải độc lập giải quyết các bài toán nhận thức bằng vốn kiến thức đã biết, huy động các môn có liên quan theo phương pháp nghiên cứu.

1.3.2. Chủ đề tích hợp liên môn và dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn Chủ đề tích hợp liên môn là những chủ đề có nội dung kiến thức liên quan đến hai hay nhiều môn học, thể hiện ở sự ứng dụng của chúng trong cùng một hiện tượng, quá trình trong tự nhiên hay xã hội [9, tr. 5].

Trong chương trình hiện nay, những nội dung kiến thức được đề cập đến ở hai hay nhiều môn học được điều chỉnh theo hai hướng: chỉ dạy kiến thức đó trong một môn học và bổ sung thêm những kiến thức liên quan đến các môn còn lại đối với những kiến thức liên môn nhưng có một môn học chiếm ưu thế, không dạy lại ở các môn khác; tách những kiến thức có liên quan ra khỏi các môn học, xây dựng thành các chủ đề liên môn để tổ chức dạy học riêng vào một thời điểm phù hợp, song song với quá trình dạy học các bộ môn liên quan [9, tr. 12].

Dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn đề cập đến nội dung dạy học, đến hình thức tổ chức và phương pháp dạy học, đến nội dung và phương pháp kiểm tra, đánh giá kết quả học tập [9, tr. 9].

Dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn ở mức nhuần nhuyễn, đòi hỏi GV phải có năng lực tổ chức hoạt động học tập tích cực, tự lực và sáng tạo cho HS. Các hoạt động ấy phải được tổ chức ở trong lớp, ngoài lớp, trong trường, ngoài trường, ở nhà

16

và cộng đồng, đặc biệt quan tâm đến hoạt động thực hành và ứng dụng kiến thức vào giải quyết những vấn đề thực tiễn.

Khái niệm : Dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn là một bản thiết kế quá trình dạy học có áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, có nội dung liên quan đến nhiều môn học, có hoạt động dạy học gắn với thực tiễn, đòi hỏi học sinh phải vận dụng kiến thức kỹ năng của nhiều môn học để giải quyết các vấn đề thực tiễn trong chủ đề.

1.4. Một số phƣơng pháp và kỹ thuật dạy học tích cực 1.4.1. Dạy học theo dự án [1, tr. 19-37];[8, tr. 160-167] a. Khái niệm dự án Thuật ngữ dự án trong tiếng Anh là “Project”, có nguồn gốc từ tiếng La tinh và ngày nay được hiểu theo nghĩa phổ thông là một đề án, một dự thảo hay một kế hoạch.

Dự án là một dự định, một kế hoạch cần được thực hiện trong một số yêu cầu: thời gian, nguồn tài chính, nhân lực, vật lực xác định nhằm đạt được mục đích đã đề ra. b. Khái niệm dạy học theo dự án Khái niệm dự án đã đi từ lĩnh vực kinh tế, xã hội vào lĩnh vực giáo dục, đào tạo như một phương pháp hay hình thức dạy học. Khái niệm Project được sử dụng trong các trường dạy kiến trúc-xây dựng ở Ý từ cuối thế kỷ XVI. Từ đó, tư tưởng dạy học theo dự án lan sang Pháp cũng như một số nước châu Âu khác và Mỹ, trước hết là trong các trường đại học và chuyên nghiệp. Đầu thế kỷ XX, các nhà sư phạm Mỹ đã xây dựng cơ sơ lý luận cho phương pháp dự án (The Project Method) và coi đó là PPDH quan trọng để thực hiện quan điểm dạy học lấy HS làm trung tâm. Hiện nay, phương pháp dự án được sử dụng phổ biến trong các trường phổ thông và đại học trên thế giới, đặc biệt ở những nước phát triển.

Trong dạy học theo dự án (DHDA), người học tự lực thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, tạo ra các sản phẩm có thể giới thiệu. Làm việc nhóm là hình thức làm việc cơ bản của DHDA. c. Đặc điểm của dạy học theo dự án DHDA có những đặc điểm được xác định và mô tả bằng sơ đồ trong hình 1.1

17

như sau:

Hình 1.1. Sơ đồ những đặc điểm của DHDA - Định hướng thực tiễn:Chủ đề của DA xuất phát từ những tình huống của thực tiễn xã hội, nghề nghiệp và đời sống. Nhiệm vụ DA cần chứa đựng những vấn đề phù hợp với trình độ và khả năng của người học.

- Định hướng hứng thú người học: HS được tham gia đề xuất và chọn đề tài, nội dung học tập phù hợp với khả năng và hứng thú cá nhân. Ngoài ra, hứng thú của HS cần được tiếp tục phát triển trong quá trình thực hiện DA. - Định hướng hành động: Trong quá trình thực hiện DA có sự kết hợp giữa nghiên cứu lí thuyết và vận dụng lí thuyết vào hoạt động thực tiễn, thực hành.

Thông qua đó kiểm tra, củng cố, mở rộng hiểu biết lí thuyết cũng như rèn luyện kĩ năng hành động, kinh nghiệm thực tiễn của người học.

- Định hướng kĩ năng mềm: Làm việc theo DA sẽ hỗ trợ phát triển cả kĩ năng tư duy siêu nhận thức lẫn tư duy nhận thức như hợp tác, tự giám sát, tìm kiếm, phân tích dữ liệu và đánh giá thông tin... Trong suốt quá trình thực hiện DA, các câu hỏi định hướng sẽ kích thích HS tư duy và liên hệ với các khái niệm mang ý nghĩa thực tiễn cao. Đồng thời, HS còn có cơ hội hình thành và rèn luyện các kĩ năng mềm cần có của con người trong thế kỉ XXI như: kĩ năng học tập và thích ứng, kĩ năng thu thập và xử lí thông tin, kĩ năng sống và hoạt động nghề nghiệp,...

- Định hướng sản phẩm: Trong quá trình thực hiện DA, các sản phẩm được tạo ra. Sản phẩm của DA bao gồm những thu hoạch lí thuyết, những sản phẩm vật 18

chất của hoạt động thực tiễn, thực hành. Những sản phẩm này có thể sử dụng, công bố, giới thiệu.

- Tính tự lực cao của người học: Trong DHDA, người học cần tham gia tích cực và tự lực vào các giai đoạn của quá trình dạy học. Điều đó cũng đòi hỏi và khuyến khích tính trách nhiệm, sự sáng tạo của người học. GV chủ yếu đóng vai trò tư vấn, hướng dẫn, giúp đỡ. Tuy nhiên, mức độ tự lực cần phù hợp với kinh nghiệm, khả năng của HS và mức độ khó khăn của nhiệm vụ.

- Cộng tác làm việc: Các DA học tập thường được thực hiện theo nhóm, trong đó có sự cộng tác làm việc và sự phân công công việc giữa các thành viên trong nhóm. DHDA đòi hỏi và rèn luyện tính sẵn sàng và kĩ năng cộng tác làm việc giữa các thành viên tham gia, giữa HS và GV cũng như với các lực lượng xã hội khác tham gia trong DA. Đặc điểm này còn được gọi là học tập mang tính xã hội.

- Tính phức hợp: Nội dung DA có sự kết hợp tri thức của nhiều lĩnh vực hoặc môn học khác nhau nhằm giải quyết một vấn đề mang tính phức hợp (liên môn). d. Tiến trình dạy học theo dự án Dựa trên cấu trúc của tiến trình phương pháp, người ta có thể chia tiến trình của DHDA làm nhiều giai đoạn khác nhau. Thông thường, người ta phân chia các giai đoạn của DHDA theo 5 giai đoạn như sau: 1)Xác định mục tiêu (khởi động) : GV và HS cùng nhau đề xuất ý tưởng, xác định chủ đề và mục tiêu của dự án. Cần tạo ra một tình huống xuất phát, chứa đựng một vấn đề, hoặc đặt một nhiệm vụ cần giải quyết, trong đó liên hệ với hoàn cảnh thực tiễn xã hội và đời sống.

2)Xây dựng kế hoạch: Trong giai đoạn này, HS với sự hướng dẫn của GV xây dựng đềcương cũng như kế hoạch cho việc thực hiện dự án. Trong việc xây dựng kế hoạch cần xác định những công việc cần làm, thời gian dự kiến, vật liệu, kinh phí, phương pháp tiến hành và phân công công việc trong nhóm.

3)Thực hiện dự án: Các thành viên thực hiện công việc theo kế hoạch đã đề ra cho nhóm và cá nhân. Trong giai đoạn này, HS thực hiện các hoạt động trí tuệ và hoạt động thực tiễn, thực hành, những hoạt động này xen kẽ và tác động qua lại lẫn nhau. Kiến thức lý thuyết, các phương án giải quyết vấn đề được thử nghiệmqua thực tiễn. Trong quá trình đó sản phẩm của dự án và thông tin mới được tạo ra.

19

4)Trình bày sản phẩm dự án: Kết quả thực hiện dự án có thể được viết dưới dạng thu hoạch, báo cáo, bài báo... Trong nhiều dự án, các sản phẩm vật chất được tạo ra qua hoạt động thực hành, cũng có thể là những hành động phi vật chất. Sản phẩm của dự án có thể được trình bày giữa các nhóm HS, có thể được giới thiệu trong nhà trường, hay ngoài xã hội.

5)Đánh giá dự án: GV và HS đánh giá quá trình thực hiện và kết quả cũng như kinh nghiệm đạt được. Từ đó rút ra những kinh nghiệm cho việc thực hiện các dự án tiếp theo.

Việc phân chia các giai đoạn trên đây chỉ mang tính chất tương đối. Trong thực tế chúng có thể xen kẽ và thâm nhập lẫn nhau. Việc tự kiểm tra, điều chỉnh cần được thực hiện trong tất cả các giai đoạn của dự án. e. Khả năng phát triển năng lực vận dụng kiến thức của HS thông qua PPDH dự án Khi giải quyết các vấn đề nghiên cứu của dự án, HS được phát triển toàn diện các năng lực chung cũng như phát triển năng lực vận dụng kiến thức như sau: HS biết hệ thống hóa kiến thức, phân loại kiến thức hóa học, hiểu rõ đặc điểm, nội dung, thuộc tính của loại kiến thức hóa học đó, lựa chọn kiến thức một cách phù hợp với nội dung của dự án.

Chủ động sáng tạo lựa chọn phương pháp, cách thức giải quyết vấn đề.

1.4.2. Dạy học WebQuest [2, tr. 168-175]; [12, tr. 18-21] a. Khái niệm dạy học WebQuest Ngày nay, WebQuest được sử dụng rộng rãi trên thế giới, trong giáo dục phổ thông cũng như đại học. Có nhiều định nghĩa cũng như cách mô tả khác nhau về WebQuest. Với tư cách là một phương pháp dạy học, có thể định nghĩa WebQuest như sau: WebQuest là một phương pháp dạy học, trong đó HS tự lực thực hiện trong nhóm một nhiệm vụ về một chủ đề phức hợp, gắn với tình huống thực tiễn. Những thông tin cơ bản về chủ đề được truy cập từ những trang liên kết (Internet links) do GV chọn lọc từ trước. Việc học tập theo định hướng nghiên cứu và khám phá, kết quả học tập được HS trình bày và đánh giá.

WebQuest có thể được chia thành các WebQuest lớn và các WebQuest nhỏ:

20

WebQuest lớn: Xử lý một vấn đề phức tạp trong một thời gian dài.

WebQuest nhỏ: Trong một vài tiết học (ví dụ 2 đến 4 tiết), HS xử lý một đề tài chuyên môn bằng cách tìm kiếm thông tin và xử lý chúng cho bài trình bày, tức là các thông tin chưa được sắp xếp sẽ được lập cấu trúc theo các tiêu chí và kết hợp vào kiến thức đã có trước của các em.

WebQuest có thể được sử dụng ở tất cả các loại hình trường học. Điều kiện cần thiết là HS phải có kỹ năng đọc cơ bản và có thể tiếp thu, xử lý các thông tin dạng văn bản. Bên cạnh đó, HS cũng phải có những kiến thức cơ bản trong thao tác với máy tính và internet.

WebQuest có thể sử dụng trong mọi môn học. Ngoài ra, WebQuest rất thích hợp cho việc dạy học liên môn. b. Đặc điểm dạy học WebQuest Chủ đề dạy học gắn với tình huống thực tiễn và mang tính phức hợp: Chủ đề dạy học được lựa chọn trong WebQuest là những chủ đề gắn với thực tiễn, có thể là những tình huống lịch sử mang tính điển hình, hoặc những tình huống mang tính thời sự. Đó là những tình huống mang tính phức hợp có thể có xem xét dưới nhiều phương diện khác nhau và có thể có nhiều quan điểm khác nhau để giải quyết. Định hướng hứng thú HS: Nội dung của chủ đề và phương pháp dạy học định hướng vào hứng thú, tích cực hoá động cơ học tập của HS. Tính tự lực cao của người học: Quá trình học tập là quá trình tự điều khiển, HS cần tự lực hoàn thành nhiệm vụ được giao, tự điều khiển và kiểm tra, GV đóng vai trò tư vấn, hướng dẫn.

Quá trình học tập là quá trình tích cực và kiến tạo: Khác với việc truy cập mạng thông thường nhằm thu thập thông tin, trong WebQuest HS cần tìm, xử lý thông tin nhằm giải quyết một nhiệm vụ cụ thể. HS cần có quan điểm riêng trên cơ sở lập luận để trả lời câu hỏi hoặc giải quyết vấn đề.

Quá trình học tập mang tính xã hội và tương tác: Hình thức làm việc trong WebQuest chủ yếu là làm việc nhóm. Do đó, việc học tập mang tính xã hội và tương tác.

Quá trình học tập định hướng nghiên cứu và khám phá: Để giải quyết vấn đề đặt ra, HS cần áp dụng các phương pháp làm việc theo kiểu nghiên cứu và khám

21

phá. Những hoạt động điển hình của HS trong WebQuest là tìm kiếm, đánh giá, hệ thống hóa, trình bày trong sự trao đổi với những HS khác. c. Tiêu chí thiết kế WebQuest Trước khi đưa ra một bài WebQuest, cần kiểm tra xem có đạt được các tiêu chí sau hay không: Các nhiệm vụ đưa ra cho học sinh trong bài tập dạng WebQuest phải là các vấn đề lý thú, phức tạp, thách thức, là phiên bản thu nhỏ của các công việc mà người lớn đang thực hiện ngoài xã hội. Để thực hiện được những yêu cầu của giáo viên trong WebQuest, học sinh phải vận dụng các kỹ năng tư duy ở mức độ cao như tổng hợp, phân tích, giải quyết tình huống, sáng tạo và đưa ra quyết định chứ không chỉ đơn thuần là làm những bài tập đã có sẵn đáp án hay chỉ đọc bài rồi trả lời đúng sai.

Một WebQuest phải sử dụng được các nguồn tư liệu phong phú trên internet.

Nguồn trong một WebQuest phải dựa trên các thông tin liên quan đến nhiều lĩnh vực trong cuộc sống và được cập nhật thường xuyên.

Trong điều kiện không có Internet trong trường, giáo viên chúng ta có thể tải các trang Web này về sẵn trong máy tính, hoặc sử dụng các nguồn tư liệu khác (Word, Excel, sách, báo chí,...). Điều quan trọng là các tư liệu này phải là các tư liệu “sống” chứ không phải chỉ là các bài giảng của giáo viên hay những bài đã được kiểm định kỹ càng trong sách giáo khoa.

Tóm lại, WebQuest là một dạng bài tập giao cho học sinh. Học sinh phải nghiên cứu nguồn tài liệu sống do giáo viên cung cấp và vận dụng những kỹ năng tư duy ở mức độ cao để hoàn thành nhiệm vụ mà giáo viên đưa ra. d. Thiết kế WebQuest Một WebQuest thường gồm các phần sau đây: Giới thiệu(Introduction): Phần này viết cho người đọc là các em học sinh.

Viết một đoạn ngắn ở đây giới thiệu cho học sinh về bài học, về các nhiệm vụ.

Nhiệm vụ(Task): Mô tả ngắn gọn, rõ ràng các kết quả mà học sinh phải đạt được.

Tiến trình(Process): Các bước cần thực hiện để hoàn thành các nhiệm vụ ở trên. Các liên kết đến các trang web nên liệt kê ở đây theo tiến trình thực hiện để

22

học sinh truy cập (không nên tách thành một danh sách riêng). Nếu chia theo nhóm, thì các liên kết được liệt kê theo tiến trình của từng nhóm. Ở phần này, chúng ta hướng dẫn cách tổ chức, sắp xếp lại các thông tin do các em tìm được: lưu đồ, bảng tổng kết, đồ thị.... Hoặc nếu cần, đưa ra danh sách các câu hỏi hướng dẫn các em phân tích thông tin, hoặc viết thu hoạch cho bài học. Đánh giá(Evaluation): Cho các em học sinh biết rõ về cách đánh giá tiến trình hoc tập của các em. Đánh giá theo nhóm hoặc cá nhân.

Kết luận(Conclusion): Viết tóm tắt vài câu về những gì học sinh sẽ đạt được sau khi hoàn thành bài học này. Nếu cần, đưa ra các câu hỏi, bài tập mở rộng.

Việc vận dụng công nghệ thông tin vào dạy và học là xu thế của xã hội ngày nay. Chỉ cần có phương pháp đúng đắn và khoa học, học sinh sẽ không chỉ được học trên lớp mà còn có thể tự tiếp thu được rất nhiều kiến thức trong quá trình tự học ở nhà theo định hướng của giáo viên, tránh việc tiếp thu kiến thức lan man và thiếu hiệu quả. Không những thế, học sinh còn cảm thấy chủ động trong việc học và có hứng thú hơn với các giờ học trên lớp. Đó chính là lý do mà phương pháp WebQuest ra đời.

1.5. Thực trạng dạy học hóa học theo chủ đề tích hợp liên môn hiện nay ở một số trƣờng THPT tỉnh Nam Định 1.5.1. Điều tra thực trạng - Mục đích điều tra: Điều tra thực trạng dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn ở một số trường THPT tại tỉnh Nam Định.

- Đối tượng điều tra: Chúng tôi tiến hành điều tra 21 giáo viên trực tiếp giảng dạy bộ môn Hoá học và 300 học sinh đang học lớp 12 tại 3 trường THPT: trường THPT A Hải Hậu, trường THPT Trần Quốc Tuấn và trường THPT Vũ Văn Hiếu thuộc tỉnh Nam Định.

- Kế hoạch điều tra: + Xây dựng phiếu hỏi GV và HS về tình hình dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn trong dạy học hóa học (Phụ lục 1.1 và phụ lục 1.2) + Phát phiếu điều tra đến GV và học sinh. + Thống kê và xử lý kết quả điều tra.

23

1.5.2. Kết quả điều tra 1.5.2.1. Kết quả điều tra giáo viên Câu 1. Sự quan tâm đến dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn. ý

1

2

3

4

5

Lựa chọn

8

9

4

0

0

Tỉ lệ

38,09%

42,86%

19,05%

0%

0%

Kết quả điều tra cho thấy GV cũng quan tâm đến những vấn đề về đổi mới và cụ thể là dạy học theo chủ đề và dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn.

Câu 2. Việc trang bị kiến thức về dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn ý

1

2

3

4

5

Lựa chọn

4

12

0

0

5

Tỉ lệ

19,05%

57,14%

0%

0%

23,81%

Như vậy GV chủ yếu tự do tìm hiểu về dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn, chưa có sách hướng dẫn cụ thể. Một số GV đại diện cho mỗi đơn vị cũng có được tập huấn theo chương trình của Sở GD&ĐT Nam Định, sau đó về trường tổ chức sinh hoạt chuyên môn, trao đổi chia sẻ những kiến thức về dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn.

Câu 3. Hiểu khái niệm dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn ý

1

2

3

4

5

6

Lựa chọn

4

11

0

0

5

9

Tỉ lệ

19,05%

52,38%

0%

0%

23,81%

42,81%

Kết quả điều tra cho thấy GV đã hiểu được khái niệm dạy học tích hợp, và dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn. Điều này chứng tỏ GV đã tiếp cận với dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn là tổ chức cho HS tổng hợp kiến thức, kĩ năng ở nhiều môn học để giải quyết các nhiệm vụ học tập, hình thành năng lực giải quyết vấn đề trong thực tiễn; nhưng vẫn còn GV nhầm lẫn khái niệm tích hợp liên môn với tích hợp nội môn, chưa hiểu sâu về tích hợp liên môn.

Câu 4. Mục tiêu dạy học liên môn khoa học tự nhiên ý

1

2

3

4

Lựa chọn

13

4

8

3

Tỉ lệ

61,90%

19,05%

38,09%

14,29%

24

GV đã hiểu được dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn phát triển được nhiều năng lực cho HS, đặc biệt năng lực giải quyết vấn đề, vận dụng kiến thức vào thực tiễn và tránh được việc HS phải học đi học lại một nội dung. GV mới chỉ nhận ra một số lợi ích của việc dạy học liên môn. Điều này cho thấy việc giáo viên hiểu đầy đủ về lợi ích của dạy học theo chủ đề liên môn còn rất ít.

Câu 5. Nhu cầu dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn 17/21 GV (80,95%) cho rằng việc dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn là cần thiết, lượng giáo viên cho rằng việc dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn là không cần thiết chiếm tỉ lệ rất ít (1/21 GV). Điều này cho thấy các thầy cô đều đã ý thức được việc cần thiết phải dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn.

Câu 6.Kinh nghiệm dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn Kết quả điều tra cho thấy GV dạy học theo chủ đề tích hợpliên môn ở mức độ đôi khi chiếm tỉ lệ cao nhất 16/21 GV (76,19%). Không có GV nào không sử dụng hình thức dạy học này. Như vậy, các thầy cô có sử dụng dạy học theo chủ đề tích hợpliên môn nhưng với mức độ ít. Điều này có thể chấp nhận được do những nguyên nhân chủ yếu như: phân phối chương trình, cách kiểm tra đánh giá chưa thay đổi ...

Câu 7. Phương pháp dạy học áp dụng với dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn ý

1

2

3

4

5

Lựa chọn

12

11

4

0

0

Tỉ lệ

57,14%

52,38%

19,05%

0%

0%

Kết quả điều tra cho thấy giáo viên chọn phương pháp dạy học theo dự án, dạy học giải quyết vấn đề để dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn chiếm tỉ lệ cao nhất. Không có giáo viên chọn dạy học liên môn theo phương pháp truyền thống.

Có ít giáo viên chọn dạy học theo phương pháp WebQuest. Điều này có thể giải thích do việc cập nhật công nghệ thông tin của các Thầy/Cô còn hạn chế.

Câu 8.Khó khăn trong dạy học liên môn ý

1

2

3

4

5

6

Lựa chọn

15

3

7

3

7

0

Tỉ lệ

71,43%

14,29%

33,33%

0%

14,29% 33,33%

Ở câu hỏi này “khó khăn” mà hầu hết các giáo viên đều chọn là: 25

- Chưa có sách hướng dẫn cụ thể về việc dạy học liên môn.

- Áp lực về thời lượng tiết dạy, phân phối chương trình.

- Chưa biết cách thiết kế kế hoạch bài dạy liên môn. Điều này chứng tỏ lý do giáo viên chưa vận dụng hình thức dạy học liên môn không xuất phát từ phía giáo viên, mà xuất phát từ phía các cấp quản lý, nhất là về thời lượng tiết dạy, phân phối chương trình và văn bản hướng dẫn dạy học liên môn.

Câu 9. Đánh giá năng lực của HS thông qua các phương pháp ý

1

2

3

4

5

6

Lựa chọn

15

15

7

10

10

8

Tỉ lệ

71,43%

71,43%

33,33%

47,62%

47,62% 38,1%

Kết quả trên cho thấy hầu hết các GV khi dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn đều sử dụng kết hợp các hình thức kiểm tra, đánh giá đã nêu trong phiếu hỏi, có một số ý kiến khác đánh giá bằng hồ sơ học tập. Bên cạnh đó vẫn còn một số ít ý kiến chỉ chọn 1 phương án đánh giá định kì bằng bài kiểm tra.

Câu 10. Nhận xét kết quả HS đạt được ý

1

2

3

4

5

6

Lựa chọn

15

7

9

10

14

6

Tỉ lệ

71,43%

33,33%

42,86%

47,62%

66,67%

28,57%

Kết quả điều tra cho thấy phần lớn GV nhận xét dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn giúp HS học tập hứng thú hơn, phát triển được các năng lực cơ bản và biết vận dụng tổng hợp các kiến thức đã học vào thực tiễn cuộc sống. Có một số ý kiến khác cho rằng nếu dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn HS sẽ tránh được sự lặp lại kiến thức trong các môn học.

1.5.2.2. Kết quả điều tra học sinh Câu 1: Tần suất xuất hiện kiến thức liên môn trong giờ học Ở câu hỏi này có 217/300 HS chọn “thỉnh thoảng” thấy GV sử dụng kiến thức của các môn học khác để nghiên cứu vấn đề thực tế. Vẫn còn 12/300 HS chọn GV không bao giờ sử dụng kiến thức của các môn học khác.

Câu 2: Tần suất sử dụng kiến thức liên môn Học sinh chọn mức độ “thỉnh thoảng” sử dụng kiến thức của các môn học khác để nghiên cứu vấn đề thực tế chiếm tỉ lệ cao nhất (202/300 HS). Bên cạnh đó, 26

vẫn có 25/300 chọn “không bao giờ” sử dụng kiến thức của các môn học khác để nghiên cứu vấn đề thực tế.

Câu 3: Thái độ giải quyết vấn đề liên quan đến thực tiễn Ở câu hỏi này 120/300 HS chọn thái độ “Tích cực, chủ động”; 151/300 HS chọn thái độ “thỉnh thoảng”. Điều này cho thấy các em không chỉ thích học mà rất hào hứng với việc dạy học liên môn gắn với thực tiễn cuộc sống.

Câu 4:Khả năng giải quyết các vấn đề liên quan đến thực tiễn Có 92/300 HS chọn “thường xuyên”; 193/300 HS chọn “thỉnh thoảng”, điều này cho thấy những vấn đề giáo viên đưa ra hơi quá sức với học sinh, hoặc chưa có cách tổ chức cho HS nghiên cứu, chưa có sức thu hút sự tìm tòi của học sinh.

Câu 5: Mong muốn được học trong giờ dạy học liên môn Có 157/300 HS chọn “rất mong muốn”, 136/300 HS chọn “có”, điều này chứng tỏ học sinh rất muốn việc học môn hoá học gắn liền với các môn học khác và gắn với thực tế cuộc sống hơn.

Từ kết quả khảo sát ở trên, chúng ta thấy với đại đa số GV thì dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn vẫn vô cùng mới mẻ và khó khăn. Hầu hết giáo viên và học sinh đều có mong muốn được tiếp cận với dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn nhưng sự tiếp cận chưa hiệu quả. Vấn đề đặt ra đó là làm thế nào để việc dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn thực sự đi vào trong các bài giảng hóa học theo đúng cách. Đó là vấn đề mà đội ngũ giáo viên dạy bộ môn Hóa học và các cấp quản lý cần phải trăn trở để có hướng bổ sung vào quá trình giảng dạy, làm phát triển sự nghiệp trồng người.

27

Tiểu kết chương 1 Chương 1 của luận văn đã trình bày những cơ sở lý luận và thực tiễn quan trọng của dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn bao gồm: Vấn đề đổi mới giáo dục phổ thông sau năm 2015 ở Việt Nam, khái niệm năng lực và năng lực giải quyết vấn đề, các biểu hiện của năng lực giải quyết vấn đề, biện pháp phát triển và phương pháp kiểm tra đánh giá năng lực giải quyết vấn đề, khái niệm tích hợp liên môn và dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn, các phương pháp dạy học thường dùng trong dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn.

Chương 1 cũng đưa ra kết quả điều tra thực trạng dạy học theo chủ dề tích hợp liên môn ở một số trường THPT của tỉnh Nam Định.

Dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn là một xu hướng dạy học nhằm phát triển năng lực người học. Vì vậy, nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn về dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn là vô cùng cần thiết vì nó là cơ sở cho các nhà Sư phạm Giáo dục và các GV áp dụng khi xây dựng các chủ đề tích hợp liên môn và tổ chức dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn.

28

CHƢƠNG 2 XÂY DỰNG CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG “CACBON - SILIC” HÓA HỌC 11 NÂNG CAO 2.1. Phân tích chƣơng “Cacbon-Silic” Hóa học 11 nâng cao Theo tài liệu [3, tr. 56-60]: 2.1.1. Mục tiêu, cấu trúc, nội dung chương “Cacbon-Silic” 2.1.1.1. Mục tiêu của chương “Cacbon-Silic”Hóa học 11 nâng cao - Kiến thức: HS nêu được: + Vị trí của cacbon và silic trong bảng tuần hoàn. + Tính chất của đơn chất, hợp chất của cacbon và silic. + Ứng dụng của đơn chất, hợp chất cacbon và silic. + Điều chế cacbon, silic và các hợp chất quan trọng của chúng.

- Kĩ năng: HS giải thích được: + Sự liên quan giữa vị trí của cacbon, silic trong bảng tuần hoàn với cấu tạo nguyên tử, phân tử của đơn chất và hợp chất. + Sự liên quan giữa cấu tạo nguyên tử, phân tử của cacbon, silic và hợp chất với tính chất hóa học của chúng.

HS vận dụng: + Vận dụng kiến thức đã học về cấu tạo nguyên tử, liên kết hóa học, độ âm điện, số oxi hóa, phản ứng oxi hóa khử, thuyết điện li, khái niệm axit-bazơ để giải thích một số tính chất của đơn chất và hợp chất của cacbon, silic. + Viết phương trình hóa học dạng phân tử, ion thu gọn, phương trình phản ứng oxi hóa khử biểu diễn tính chất hóa học của cacbon, silic và các hợp chất quan trọng của chúng. + Tiến hành một số thí nghiệm đơn giản để nghiên cứu tính chất hóa học. + Giải bài tập định tính và định lượng có liên quan đến kiến thức của chương. + Vận dụng kiến thức hóa học giải thích một số hiện tượng thực tế.

- Tình cảm, thái độ: + Tin tưởng vào phương pháp nghiên cứu khoa học bằng thực nghiệm.

29

+ Rèn luyện đức tính cẩn thận, tỉ mỉ. + Có ý thức gắn lí thuyết với thực tiễn để nâng cao chất lượng cuộc sống. + Có ý thức bảo vệ môi trường sống.

- Phẩm chất, năng lực hướng tới: + Năng lực giải quyết vấn đề. + Năng lực tự học. + Năng lực hợp tác. + Năng lực sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông. + Năng lực ngôn ngữ hóa học. + Năng lực thực hành hóa học. + Phẩm chất sống yêu thương, tự chủ và có trách nhiệm.

2.1.1.2. Cấu trúc chương “Cacbon-Silic” Hóa học 11 nâng cao Tổng số tiết: 6 tiết (5 tiết lý thuyết, 1 tiết luyện tập) Với hệ thống các bài sau: Bài 19. Khái quát về nhóm cacbon.

Bài 20. Cacbon.

Bài 21. Hợp chất của cacbon.

Bài 22. Silic và hợp chất của silic.

Bài 23. Công nghiệp silicat.

Bài 24. Luyện tập tính chất của cacbon, silic và hợp chất của chúng.

2.1.2. Xác định các nội dung liên quan của kiến thức chương “Cacbon-Silic” Bảng 2.1: Các nội dung liên quan của kiến thức chương “Cacbon - Silic” với các môn học khác THỜI GIAN MÔN LỚP CHƢƠNG

BÀI

NỘI DUNG

THEO KHDH

HÓA HỌC

11NC

Chương

Bài 20.

Toàn bài: Cấu 1 tiết

Cacbon

tạo phân tử,

TÍCH HỢP

tính chất …

2. Nhóm cacbon

ĐỊA CHỈ

Bài 21. Hợp

Toàn bài:

chất của

Tính chất vật

30

1 tiết

Chủ đề 1: “Hợp chất

cacbon

lý, hóa học,

của cacbon

…

với một số vấn đề thực tiễn cuộc sống”

Bài 22. Silic Toàn bài: cấu

Chương

1 tiết

và hợp chất

tạo, tính chất,

“Silic -

của silic

ứng dụng…

nguyên tố kì

Bài 23.

Toàn bài:

Công

thủy tinh, đồ

nghiệp

gốm, xi

silicat

măng….

Bài 8.

Toàn bài:

1 tiết

diệu”

1 tiết

Chủ đề 1 –

1. Chuyển Quang hợp ở Khái quát về 11 SINH HỌC

hóa vật

Chủ đề 2:

thực vật

chất và

tiết 2: “Hợp

quang hợp ở

chất của

thực vật, …

cacbon với

năng

một số vấn

lượng

đề thực tiễn Phần I: Chu

12

trình

cuộc sống”

cacbon

trong tự nhiên Chương 3.

VẬT

11-

LÍ

NC

Dòng điện trong các môi trường.

Bài 23.

Toàn bài: tính 1 tiết

Chủ đề 2 –

Dòng điện

chất điện của

tiết 1: “Silic

trong chất

bán dẫn, sự

- nguyên tố

bán dẫn.

dẫn điện của

kì diệu”

bán dẫn tinh khiết,…

2.2. Xây dựng các chủ đề tích hợp liên môn 2.2.1. Đề xuất nguyên tắc xây dựng chủ đề tích hợp liên môn Dựa trên khái niệm về chủ đề tích hợp liên môn, chúng tôi đề xuất 4 nguyên tắc xây dựng chủ đề tích hợp liên môn như sau:

31

1 - Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu giáo dục phổ thông, đảm bảo mục tiêu giáo dục môn học, đặc biệt đảm bảo chuẩn kiến thức và kĩ năng cho từng môn học.

2 - Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học.

3 - Nguyên tắc đảm bảo tính nội dung: không làm tăng tải nội dung chương trình.

4 - Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi: chủ đề tích hợp liên môn phải gắn với thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh, phù hợp với năng lực của học sinh, phù hợp với điều kiện khách quan của từng trường hiện nay. Các chủ đề tích hợp liên môn đảm bảo để tổ chức cho học sinh học tập tích cực, giúp học sinh khai thác kiến thức liên môn, phát hiện một số kỹ năng, năng lực chung.

2.2.2. Đề xuất quy trình xây dựng các chủ đề tích hợp liên môn Dựa trên nguyên tắc vừa đề xuất, chúng tôi đề xuất quy trình gồm 7 bước xây dựng các chủ đề tích hợp liên môn như sau: Bƣớc 1. Nghiên cứu lí luận về dạy học tích hợp (đã nghiên cứu chương 1) Bƣớc 2. Phân tích chương trình, SGK để tìm ra các nội dung dạy học gần giống nhau có gắn kết chặt chẽ tự nhiên với nhau trong các môn học của chương trình, hiện hành; những nội dung liên quan đến vấn đề thời sự của địa phương, đất nước và có thể là những vấn đề nóng đang được quan tâm của toàn cầu đê xây dựng chủ đề/bài học tích hợp.

Ví dụ: Rà soát lại toàn bộ chương trình, SGK hiện hành môn vật lí, hóa học, sinh học để tìm các nội dung có liên quan đến các nguyên tố cacbon, silic, … để thiết kế chủ đề có liên quan đến hai nguyên tố này.

Bƣớc 3. Xác định chủ đề tích hợp, bao gồm tên bài học và lĩnh vực thuộc môn học nào, đóng góp của các môn đó vào bài học. Dự kiến thời gian cho chủ đề tích hợp.

Thời gian dạy học phụ thuộc vào nội dung và phương pháp dạy học của chủ đề liên môn. Tuy nhiên, thời gian phải đảm bảo không sai khác quá nhiều so với phân phối chương trình của Bộ GD&ĐT và đặc biệt tuân thủ theo kế hoạch dạy học đã được phê duyệt của các trường phù hợp với đặc thù của địa phương.

32

Ví dụ: Chương nhóm cacbon theo phân phối chương trình của Bộ GD&ĐT là 6 tiết, theo kế hoạch của trường THPT A Hải Hậu là 6 tiết, 2 tiết bám sát và 2 tiết ngoại khóa tham quan học tập quy trình sản xuất gạch ngói. Kế hoạch xây dựng các chủ đề tích hợp liên môn như sau: STT 1 2

Tên chủ đề tích hợp liên môn

Thời gian thực hiện

Chủ đề 1: “Hợp chất của cacbon với một 2 tiết số vấn đề thực tiễn cuộc sống” Chủ đề 2: “Silic - nguyên tố kì diệu”

3 tiết

Bƣớc 4. Xác định mục tiêu của bài học tích hợp, bao gồm: kiến thức, kĩ năng, thái độ, định hướng năng lực hình thành và phát triển cho HS. Đảm bảo đúng mục tiêu trong chuẩn kiến thức, kĩ năng của môn học và các môn liên quan khác, đồng thời xác định mục tiêu về năng lực của chủ đề là năng lực giải quyết vấn đề.

Bƣớc 5. Xây dựng các nội dung chính trong bài học tích hợp. Căn cứ vào thời gian dự kiến, mục tiêu, thậm chí cả đặc điểm tâm sinh lí và yếu tố vùng miền để xây dựng nội dung cho phù hợp.Kế hoạch dạy học cần được xây dựng theo một cấu trúc khoa học tương tự như giáo án dạy học, chi tiết đến từng hoạt động dạy học.

Bƣớc 6. Xây dựng bộ câu hỏi định hướng và các hướng dẫn tài liệu bổ trợ, các phương tiện kĩ thuật cho HS thực hiện nội dung các chủ đề tích hợp. Phương pháp dạy học phải phù hợp với nội dung dạy học và đáp ứng được mục tiêu phát triển năng lực của chủ đề. Do vậy, các phương pháp được lựa chọn thường là các phương pháp dạy học tích cực như: Dạy học theo dự án, dạy học WebQuest, …

Bƣớc 7. Xây dựng các tiêu chí đánh giá nội dung các chủ đề tích hợp đã xây dựng và tính hiệu quả của chúng trong việc hình thành và phát triển năng lực cho HS trong dạy học.Đề kiểm tra xây dựng tăng cường các bài tập vận dụng, bài tập có tình huống và gắn với thực tiễn, thực nghiệm.

2.2.3. Cấu trúc chủ đề tích hợp liên môn Để hình dung một cách tổng thể cấu trúc chủ đề tích hợp liên môn chúng ta có thể biểu diễn qua sơ đồ sau:

33

I. Tên, nội dung chủ đề, thời lƣợng thực hiện 1. Tên chủ đề: Tên chủ đề phải đảm bảo khái quát được nội dung chính của chủ đề một cách ngắn gọn, súc tích nhất.

2. Nội dung chủ đề Nội dung chủ đề cần nêu rõ chủ đề chia làm mấy nội dung lớn, là những nội dung nào.

3. Thời lượng thực hiện chủ đề Trong phần này cần nêu rõ thời lượng thực hiện chủ đề chi tiết tới từng tiết học. Tùy thuộc vào nội dung của chủ đề ít hay nhiều và phương pháp dạy học mà giáo viên xác định chính xác thời lượng của chủ đề.

II. Mục tiêu Mục tiêu của chủ đề đảm bảo chuẩn kiến thức, kỹ năng theo chương trình hiện hành trên quan điểm phát triển năng lực học sinh.

III. Phƣơng pháp dạy học chủ đề Phần này cần ghi rõ các phương pháp, kĩ thuật dạy học chủ yếu.

IV. Tiến trình dạy học theo chủ đề

34

Tiến trình dạy học chính là bản thiết kế các hoạt động dạy học trong chủ đề, thể hiện tiến trình sư phạm của phương pháp dạy học tích cực đã lựa chọn.

V. Kiểm tra, đánh giá 1. Xây dựng bảng mô tả 4 mức yêu cầu (nhận biết, thông hiểu, vận dụng, vận dụng cao) của các loại câu hỏi/bài tập kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học chủ đề.

2. Các câu hỏi/bài tập tương ứng với mỗi loại/mức độ yêu cầu được mô tả dùng trong quá trình tổ chức hoạt động học của học sinh (phần câu hỏi, bài tập kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh: Tăng cường các bài tập vận dụng, bài tập có tình huống và gắn với thực tiễn, thực nghiệm).

2.2.4. Một số chủ đề tích hợp liên môn chương “Cacbon-Silic” Dựa trên cấu trúc chủ đề tích hợp liên môn đã xây dựng ở mục 2.2.3 chúng tôi thiết kế 2 chủ đề dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn để dạy trong chương “Cacbon - Silic” Hóa học 11 nâng cao.

CHỦ ĐỀ 1 I. Tên, nội dung chủ đề, thời lƣợng thực hiện 1. Tên chủ đề: Hợp chất của cacbon với một số vấn đề thực tiễn cuộc sống 2. Nội dung chủ đề: Chủ đề dành cho đối tượng học sinh lớp 11 - Chương trình Nâng cao.

Chủ đề gồm 5 nội dung lớn: - Cấu tạo, tính chất vật lí, tính chất hóa học, trạng thái tự nhiên, điều chế CO. - Cacbon monooxit là bạn tốt hay kẻ thù.

- Cấu tạo, tính chất vật lí, tính chất hóa học, trạng thái tự nhiên, điều chế CO2.

- Cacbon đioxit và vấn đề môi trường.

- Muối cacbonat và một số vấn đề thực tiễn trong cuộc sống.

3. Thời lượng thực hiện chủ đề: 2 tuần, trong đó có 2 tiết học trên lớp II. Mục tiêu 1. Kiến thức 1.1. Môn hóa học * HS nêu được: - Cấu tạo phân tử của CO, CO2.

- Tính chất vật lí, tính chất hóa học của CO, CO2 và muối cacbonat.

35

- Cách nhận biết muối cacbonat.

- Cách điều chế CO, CO2.

- Khái niệm, nguyên nhân và tác hại của hiệu ứng nhà kính.

- Tác hại và cách phòng chống ngộ độc cacbon monooxit. * HS giải thíchđược: - Từ cấu tạo phân tử dẫn đến một số tính chất hóa học của CO, CO2 và muối cacbonat.

- Vai trò của khí than khô, khí than ướt, tuyết khí cacbonic.

- Tác hại của cacbon monooxit, cacbonđioxit.

- Trình bày được tính chất vật lý và hóa học của axit cacbonic và muố i cacbonat, cách điề u chế và ứng dụng của nó vào thực tiễn

. Vâ ̣n du ̣ng các muố i

cacbonat vào phòng chống cháy nổ và y học . * HS vận dụng: - Đề xuất các giải pháp hạn chế khí nhà kính.

1.2. Môn sinh học - Nhận biết: + Nêu được khái niệm quang hợp. + Trình bày được vai trò của quang hợp ở thực vật. + Liệt kê được các sắc tố quang hợp, nơi phân bổ trong lá và nêu chức năng chủ yếu của các sắc tố quang hợp.

- Thông hiểu: Hiểu và trình bày được cấu tạo của lá thích nghi với chức năng quang hợp.

- Vận dụng: Nhìn hình vẽ mô tả được lục lạp thích nghi với chức năng quang hợp.

- Vận dụng cao: Giải thích được vì sao lá cây có màu xanh lục, giải thích được màu vàng da cam có trong một số loại củ quả.

2. Kĩ năng Tìm hiểu, thu thập thông tin, xử lý thông tin để rút ra kết luận.

3. Thái độ - Nhận thức rõ vai trò của hợp chất cacbon đối với đời sống và sản xuất, tác hại của hợp chất cacbon đối với môi trường và sức khỏe con người.

- Có ý thức giảm tác hại của hợp chất của cacbon đối với môi trường.

36

4. Những năng lực chủ yếu cần hướng tới - Năng lực giải quyết vấn đề.

- Năng lực sử dụng CNTT và truyền thông.

- Năng lực hợp tác.

- Năng lực giao tiếp.

- Năng lực ngôn ngữ hóa học - Năng lực thực hành hóa học - Năng lực tự học.

- Phẩm chất: + Rèn luyện phẩm chất tự lập, tự tin, tự chủ. + Có trách nhiệm với bản thân và cộng đồng.

III. Phƣơng pháp dạy học theo chủ đề Phương pháp dạy học WebQuest.

IV. Tiến trình dạy học * Chuẩn bị của giáo viên và học sinh (10 phút) Giáo viên chia lớp thành 5 nhóm và cung cấp địa chỉ trang WebQuest: https://sites.google.com/site/webquesthopchatcacbon HS vào trang Web nhận nhiệm vụ và nghiên cứu hoàn thành nhiệm vụ từ 18/5/2017 đến hết ngày 30/5/2017 bằng bài báo cáo powerpoint, sáng ngày 31/5/2017 báo cáo kết quả trên lớp.

Một số hình ảnh minh họa cho WebQuest.

Chủ đề 1: "Hợp chất của cacbon với một số vấn đề thực tiễn cuộc sống" Giới thiệu

Hình 2.1: Chu trình của cacbon

37

Theo báo điện tử VTV.vn - Đài truyền hình Việt Nam ngày 26/1/2016 phần trung tâm tin tức VTV24 đưa tin: “Trong những ngày qua, do thời tiết rét đậm, rét hại, nhiều người đốt than sửa ấm trong phòng kín đã phải nhập viện cấp cứu vì ngộ độc khí than”. Vậy khí than chứa những thành phần gì, thành phần nào trong khí than là nguyên nhân chính gây nên ngộ độc, cách phòng chống ngộ độc khí than như thế nào? Các em sẽ được biết qua bài học này.

Nhiệm vụ * Nhóm 1: Nghiên cứu trả lời các câu hỏi sau và sử dụng phần mềm powerpoint để báo cáo: 1. Viết CTCT của CO? Tính chất vật lí của CO? 2. Nêu tính chất hóa học của CO và ứng dụng của CO trong công nghiệp?

3. Cho biế t thành phầ n khí than khô , khí than ướt? Các khí than đó đươ ̣c sinh ra từ quá trình nào ?

4. Khí than (thành phần chính là CO ) khi đố t cháy tỏa rất nhiều nhiệt . Em hãy cho biế t khí than được sử dụng làm khí đ ốt cho những

Hình 2.2: Sơ đồ lò ga

ngành công nghiệp nào? Những ưu nhược điểm khi sử dụng nó làm khí đốt trong công nghiệp? * Nhóm 2: Nghiên cứu trả lời các câu hỏi sau và sử dụng phần mềm powerpoint để báo cáo: 1. Nêu rõ độc tính của CO? 2. Nguồn sản sinh ra CO? 3. Phương pháp phòng độc?

4. Phương pháp xử lí khí độc CO trong nhà máy công nghiệp?

5. Những biểu hiện người bị ngộ độc và phương Hình 2.3: Bếp than tổ ong pháp sơ cứu người bị ngộ độc khí CO? * Nhóm 3: Nghiên cứu trả lời các câu hỏi sau và sử dụng phần mềm powerpoint để báo cáo: 38

1. Viết CTCT của CO2? Giải thích tại sao phân tử CO2 không phân cực?

2. Nêu tính chất vật lí của CO2 và ứng dụng của đá khô?

3. Nêu tính chất hóa học của CO2? Viết pthh chứng minh?

4. CO2 thường được nạp vào bình cứu hỏa. Vai trò của CO2 trong cứu hỏa?

5. Phương pháp điều chế CO2 trong phòng thí nghiệm? Cách thu khí? Thu khí tinh khiết?

6. Hiê ̣u ứng nhà kính là gì ? Những lơ ̣i ích và tác hại của hiệu

ứng nhà kính đ ối với đời

sống sinh vật trên Trái Đất và trong s ản xuất công, nông nghiệp?

Hình 2.4. Sơ đồ hiệu ứng nhà kính * Nhóm 4: Trả lời các câu hỏi sau và sử dụng phần mềm powerpoint để báo cáo: 1. Hãy trình bày về chu trình cacbon trong tự nhiên ? Dựa vào chu trình của cacbon trong tự nhiên, hãy cho biết những quá trình nào sinh ra và tiêu hao khí cacbonic (CO2) 2. Quang hơ ̣p là gì? Quang hơ ̣p có vai trò gì đố i với đời số ng của thực vâ ̣t nói riêng và toàn bộ sinh giới nói chung?

3. Cấu tạo của lá , tại sao lá lại là cơ quan quang hơ ̣p chủ yế u ?

4. Các biện pháp giảm thiểu khí nhà kính?

Hình 2.5. Cấu tạo của lục lạp. * Nhóm 5: Trả lời các câu hỏi sau và sử dụng phần mềm powerpoint để báo cáo: 1. Nêu tính chất của axit cacbonic và muối cacbonat. Viết pthh chứng minh?

2. Hãy nêu tên và tính chấ t hóa h ọc chung của các muố i cacbonat sau (tên khoa học và tên thư ờng gọi)? Ứng d ụng của muối cacbonat (NaHCO3, NH4HCO3, Ca(HCO3)2; Na2CO3, (NH4)2CO3, CaCO3) trong đời số ng sản xuấ t ?

39

- Trong các hang đô ̣ng (chẳ ng ha ̣n như hang Bồ Nâu ,...ở vịnh Hạ Long ), nhũ đá được hình thành như th ế nào? Tại sao khi đi sâu vào trong hang , động, người ta thấy khó thở? Giải thích bằng các phản ứng hóa học?

- Một loa ̣i thu ốc muối thông dụng trong y ho ̣c đư ợc sử du ̣ng đ ể chữa bê ̣nh đau da ̣ dày, đó là muối gì. Em hãy cho biết tên, công thức hóa học và giải thích công dụng của muối đó bằng kiến thức hóa học?

Tất cả các nhóm trình bày vấn đề tối đa trong vòng 10 phút. Sau đó giáo viên và học sinh nhóm khác sẽ nhận xét, trao đổi với nhóm báo cáo trong vòng 5 phút.

Cuối buổi báo cáo, cả lớp sẽ làm một bài trắc nghiệm nhỏ trong vòng 10 phút gồm 10 câu trắc nghiệm khách quan, bao gồm tất cả nội dung mà các nhóm đã báo cáo (có tính điểm).

Tiến trình * Nhóm 1: - Cấu tạo phân tử CO. - Tính chất vật lý, tính chất hóa học của CO - Phương pháp điều chế CO trong công nghiệp và ứng dụng. * Nhóm 2: - Độc tính của CO. - Nguồn sinh khí CO, các biện pháp phòng độc, xử lí khí độc CO. - Các biểu hiện của ngộ độc khí CO và phương pháp sơ cứu. * Nhóm 3: - Cấu tạo phân tử.

- Tính chất vật lý và ứng dụng của nước đá khô.

- Tính chất hóa học của CO2 và ứng dụng của CO2 trong cứu hỏa.

- Phương pháp điều chế CO2 trong phòng thí nghiệm và cách thu khí.

- Hiệu ứng nhà kính? Lợi ích và tác hại của hiệu ứng nhà kính? * Nhóm 4: - Chu trình của cacbon (Sinh học lớp 12) - Khái quát về quang hợp ở thực vật, lá là cơ quan quang hợp (Sinh học lớp 11).

- Các biện pháp giảm thiểu khí nhà kính. * Nhóm 5:

40

- Tính chất của H2CO3 và muối cacbonat.

- Ứng dụng của một số muối cacbonat.

- Giải thích quá trình tạo thành thạch nhũ trong hang động

Hình 2.6. Động Phong Nha 2. Vẽ tranh/ tạo powerpoint/ diễn kịch.

Lưu ý: - Trước khi làm học sinh cần đọc trước toàn bộ kiến thức về hợp chất của cacbon trong SGK Hoá học 11 nâng cao.

- Học sinh làm theo tiến trình trên kết hợp kiến thức liên môn đã học với các thông tin trên các trang web mà giáo viên gửi trong phần "nguồn tư liệu".

- Trong quá trình làm có vấn đề nào chưa rõ học sinh có thể hỏi lại giáo viên.

Nguồn tƣ liệu

1. Tổng quát về hợp chất của cacbon http://www.hochoaonline.net/chuyen-de-4-phi-kim-2-nhom-va-va-iva/247-lithuyet-ve-cacbon-silic-va-hop-chat-cua-chung.html https://vi.wikipedia.org/wiki/cacbon_đioxit https://vi.wikipedia.org/wiki/cacbon_monooxit

41

https://vi.wikipedia.org/wiki/Nhũ_đá https://vi.wikipedia.org/wiki/Natri_cacbonat https://vi.wikipedia.org/wiki/Canxi_cacbonat doc.edu.vn/tai-lieu/tieu-luan-danh-gia-mot-tac-dong-lien-quan-den-moi-truongsong-cua-ban-23313 https://www.danang.gov.vn/portal/page/portal/danang/chuyen_de/dn_tpmt/ktmt?p_ pers_id=&p_folder_id=14197682&p_main_new_id=29803523 khoahoc.tv/luong-khi-thai-cacbonic-lien-quan-den-tuoi-tho-con-nguoi-18884 nilp-osc.vn/kien-thuc-ATLD/khi-cacbon-monooxit-CO-va-cac-phuong-tien-baove-co-quan-ho-hap-loc-khi-CO.htm https://baigiang.violet.vn/present/show/entry_id/7653173 http://thucphamcongdong.vn/nguon-cacbon-va-su-song-dien-ra-trong-dat-8-h3.html baihocmoi.blogspot.com/2013/12/sinh-hoc-11-bai-8-quang-hop-o-thuc-vat.html. cadasa.vn/khoi-lop-11/ly-thuyet-quang-hop-o-thuc-vat.aspx sinhhoc247.com/quang-hop-o-cay-xanh-a3360.html https://vi.wikipedia.org/wiki/Chu_trinh_cacbon 2. Video thí nghiệm/tranh ảnh liên quan đến hợp chất của cacbon. https://www.hoahoconline.ret/thu-vien/hinh-anh/570-hinh-anh-ve-cacbon-silic-vahop-chat.html Đánh giá

1.

Tiêu chí đánh giá nhóm :

Giáo viên và các nhóm đánh giá cho điểm nhóm khác theo tiêu chí dưới 4 điểm Thời gian

3 điểm

2 điểm

1 điểm

Đúng giờ quy

Quá 1 phút quy Quá 2 phút quy Quá 3 phút quy

định.

định.

định.

42

định trở lên.

Các thành viên Có 1 thành viên Có 2 thành viên Có từ 3 thành trong nhóm đều không tham gia không tham gia viên

trở

lên

Tổ chức báo

tham gia vào quá trình trình quá trình trình không tham gia

cáo

quá trình trình bày hoặc vắng bày hoặc vắng quá trình trình bày.

mặt không xin mặt không xin bày hoặc vắng phép.

phép.

mặt không xin phép.

- Thiết kế đẹp.

Power point

- Thiết kế đẹp.

- Thiết kế xấu.

- Thiết kế xấu.

- Bố cục rõ ràng. - Bố cục rõ ràng. - Bố cục không

- Bố cục không

- Đầy đủ nội

- Đầy đủ nội

rõ ràng.

rõ ràng.

dung.

dung.

- Đầy đủ nội

- Thiếu nội dung.

- Thuyết trình

- Thuyết trình

dung.

- Thuyết trình

trôi chảy

trôi chảy.

- Thuyết trình

không trôi chảy.

trôi chảy.

- Một số thành - Chỉ có một Trả lời câu hỏi

- Chỉ có một

- Chỉ có một

viên trả lời.

thành viên trả lời. thành viên trả lời. thành viên trả lời.

- Nhanh.

- Nhanh.

- Chậm.

- Chậm.

- Chính xác.

- Chính xác.

- Chính xác.

- Không chính xác.

2.Đánh giá cá nhân Mỗi cá nhân HS sẽ hoàn thành bài kiểm tra 10 câu/ 10 phút.

3.Nhóm và cá nhân tự đánh giá Mỗi nhóm nộp 1 bảng điểm chứa điểm của các thành viên trong nhóm, điểm này do các thành viên trong nhóm tự đánh giá trên cơ sở đóng góp của thành viên vào sản phẩm.

Kết luận

Vậy là chúng ta đã tìm hiểu được rất nhiều điều thú vị về hợp chất của cacbon

43

như: Tính chất, vai trò, tác hại của hợp chất của cacbon. Hy vọng rằng lớp đã có những buổi làm việc tuy mệt nhưng thú vị và nhiều ý nghĩa.

- Lưu ý học sinh: Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, HS có thể trao đổi với GV khi cần thiết tại lớp hoặc qua email. Buổi báo cáo sẽ diễn ra vào 2 tiết học, cụ thể: + Tiết 1: Nhóm 1, 2, 3 tiến hành báo cáo. + Tiết 2: Nhóm 4, 5 báo cáo. 10 phút tiếp theo cả lớp làm bài kiểm tra 10 câu/10phút, 5 phút còn lại giáo viên tổng kết nội dung cần nắm vững trong chủ đề. + Mỗi nhóm báo cáo không quá 10 phút, giáo viên và học sinh nhóm khác sẽ nhận xét, trao đổi trong vòng 5 phút sau khi các nhóm trình bày. * Các hoạt động dạy học: TIẾT 1: Tìm hiểu về hợp chất của cacbon Hoạt động 1: Báo cáo về cấu tạo, tính chất, điều chế và ứng dụng của CO (15 phút) Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Nội dung bài học

- GV yêu cầu đại - Đại diện nhóm 1 1. Cấu tạo phân tử diện nhóm 1 trình lên báo cáo tối đa 10 - Cấu hình e lớp ngoài cùng của C,O: bày bài báo cáo

phút

bằng

power C:

- GV điều khiển quá point.











trình thảo luận trong - Thành viên khác 2s22p2

thời gian tối đa 5 của nhóm 1 lên trình phút.

bày vai trò của CO O:

- GV đánh giá sản

trong công nghiệp.

phẩ m của nhóm báo

- Đại diện còn lại 2s22p4

cáo theo bảng tiêu

của nhóm 1 trả lời => CTCT: C = O

chí đánh giá bài

các câu hỏi phản 2. Tính chất vật lí:

trình diễn

hồi.

- Khí, không màu, không mùi

- GV đánh giá quá

- HS các nhóm còn

- Nhẹ hơn không khí

trình học tập của

lại đánh giá sản

- ít tan trong nước



học sinh dựa vào

: phẩ m của nhóm báo

- t0s và t0 hoá rắn thấp

Nhâ ̣t ký ho ̣c tâ ̣p

, cáo theo bảng tiêu

- Rất độc

phiế u phân công

chí đánh giá bài

3. Tính chất hoá học: 44



Ä‘aĚ nh giaĚ , biể u Ä‘Ă´Ě€ K- trĂŹnh diáť…n

a. CO là oxit trung tính (không tấo muᝑi)

W-L kĂŞĚ t hĆĄ ĚŁp vĆĄĚ i

b. CO là chẼt kh᝭ mấnh

Ä‘iể m Ä‘aĚ nh giaĚ của

- Ä‘k thĆ°áť?ng, tĆ°ĆĄng Ä‘áť‘i trĆĄ

nhĂłm.

- khi đun nóng thÏ CO hoất đ᝙ng mấnh

BĂ i táş­p váť nhĂ :

hƥn (có tính kh᝭ mấnh)

Câu 1. Ä?áť‘t than

VD1: CO + O2

trong điᝠu kiᝇn như

VD2: CO + Cl2

thế nà o thu đưᝣc sản nhiᝠu

phẊm

chᝊa

CO?

hoạc

đ?‘Ą0

CO2

đ??ś â„Žđ?‘œáşĄđ?‘Ą đ?‘ĄĂ­đ?‘›â„Ž

COCl2

(photgen) VD3: CO + CuO

nhiáť u CO2?

đ?‘Ą0

Cu + CO2

4. Ä?iáť u cháşż a. Trong cĂ´ng nghiᝇp - PhĆ°ĆĄng phĂĄp khĂ­ than Ć°áť›t: C + H2 O

đ?‘Ą0

CO + H2

- phưƥng phåp khí lò gas (khí than khô): C1: C + O2

đ?‘Ą0

CO2 CO2 + C

C2: 2C + O2

đ?‘Ą0

đ?‘Ą0

2CO

2CO

* ƯD: khí than ư᝛t và khí lò gas chᝧ yếu dÚng là m nhiên liᝇu. b. Trong phòng thí nghiᝇm HCOOH

đ??ť2 đ?‘†đ?‘‚4 đạđ?‘?,đ?‘Ą 0

H2O + CO

Hoất Ä‘áť™ng 2: BĂĄo cĂĄo váť Ä‘áť™c tĂ­nh cᝧa CO, nguáť“n sinh khĂ­ CO, cĂĄc biᝇn phĂĄp phòng Ä‘áť™c, cĂĄc biáťƒu hiᝇn cᝧa ngáť™ Ä‘áť™c khĂ­ CO vĂ phĆ°ĆĄng phĂĄp sĆĄ cᝊu (15 phĂşt) Hoất Ä‘áť™ng cᝧa GV

Hoất đ᝙ng cᝧa HS

N᝙i dung bà i h�c

- GV yĂŞu cầu đấi - Ä?ấi diᝇn nhĂłm 2 Ä?áť™c tĂ­nh cᝧa CO, nguáť“n sinh khĂ­ CO, diᝇn nhĂłm 2 trĂŹnh lĂŞn bĂĄo cĂĄo táť‘i Ä‘a cĂĄc biᝇn phĂĄp phòng Ä‘áť™c, biáťƒu hiᝇn vĂ bĂ y bĂ i bĂĄo cĂĄo

10 phút bẹng power phƣƥng phåp sƥ cᝊu ngƣ�i ng᝙ đ᝙c CO.

45

- GV điều khiển quá point về độc tính a. CO là vũ khí giết người thầm lặng trình thảo luận trong của CO, nguồn sản

CO có tính liên kết cao với hemoglobin

thời gian tối đa 5 sinh và biện pháp (Hb) trong hồng cầu, so với oxi thì CO có phút.

phòng độc.

- GV đánh giá sản

- Đại diện còn lại phổi, nó sẽ gắn chặt với Hb thành HbCO

phẩ m của nhóm báo

của nhóm 2 trả lời dẫn đến việc máu không thể vận chuyển

cáo theo bảng tiêu

các câu hỏi phản oxi tới các tế bào. Do đó, làm tổn thương

chí đá nh giá bài

hồi.

hệ thần kinh có thể dẫn đến tử vong. Với

trình diễn

- HS các nhóm còn

nồng độ khoảng 0,1%CO trong không khí

- GV đánh giá quá

lại đánh giá sản

có thể gây nguy hiểm đến tính mạng.

trình học tập của

phẩ m của nhóm báo

học sinh dựa vào

: cáo theo bảng tiêu

gắn kết với myoglobin của cơ tim.

Nhâ ̣t ký ho ̣c tâ ̣p

, chí đánh giá bài

b. Nguồn sản sinh CO

phiế u phân công

ái lực gấp 230-270 lần, nên khi CO đi vào

trình diễn

CO còn gây tổn thương tim khi chúng

+ Các chất hữu cơ đốt cháy không hoàn

đánh giá , biể u đồ K-

toàn, đốt cháy không hoàn toàn nhiên liệu

W-L kế t hơ ̣p với

hóa thạch

điể m đánh giá của

+ Trong công nghiệp gang thép, quặng sắt

nhóm.

được luyện trong lò cao cùng với than

Bài tập về nhà:

cốc,..

Câu 2. Có nên dùng

+ Khí thải của các nhà máy công nghiệp

bếp than để sửa ấm

+ Khí thải của các động cơ chứa nhiều

không? Tại sao?

CO, động cơ xăng thải nhiều CO,... + Các nhà máy nhiệt điện sử dụng nhiên liệu than đá, dầu, khí đốt,.. c. Phương pháp phòng độc * Đối với người lao động trong các khu công nghiệp, hầm mỏ: - cần được trang bị mặt nạ thoát hiểm lọc khí CO có bộ phận ngậm miệng.

- tại nơi làm việc cần được lắp “thiết bị báo cháy CO”.

46

* Đối với các gia đình: - không nên sử dụng than để sưởi ấm.

- dùng bếp than nấu thức ăn cần đặt nơi thoáng gió.

- không nên sử dụng hệ thống sưởi của ô tô trong không gian kín và quá lâu. d. Các biểu hiện của người bị ngộ độc CO(ở cuối giáo án) e. Phương pháp sơ cứu Bước 1. Nhanh chóng mở rộng cửa, làm thoáng khí, có thể bằng cách lấy quạt cho khí CO phân tán đi, người cứu nên buộc một sợi dây vào người phòng trường hợp ngộ độc để những người còn lại kéo ra.

Bước 2. Nếu bệnh nhân thở yếu, ngừng thở, hô hấp nhân tạo bằng phương tiện hiện có tại chỗ, cung cấp oxi 100% càng sớm càng tốt nếu có điều kiện.

Bước 3. Hồi sức tại cơ sở y tế Khai thông đường thở, hỗ trợ hô hấp khi cần thở máy. Điều trị chống co giật, hôn mê,..

Bước 4. Điều trị đặc hiệu: liệu pháp oxi Thở oxi 100% cho bệnh nhân.

Cung cấp oxi 100% cho đến khi HbCO < 5%, với bệnh nhân có thai duy trì tiếp 2 giờ sau khi HbCO trở về 0.

47

Triáť&#x2021;u chᝊng nhiáť&#x2026;m Ä&#x2018;áť&#x2122;c cᝧa ngĆ°áť?i khi tiáşżp xĂşc váť&#x203A;i CO áť&#x; cĂĄc náť&#x201C;ng Ä&#x2018;áť&#x2122; khĂĄc nhau Náť&#x201C;ng Ä&#x2018;áť&#x2122; (ppm)

Tháť?i gian tiáşżp xĂşc

200

2 â&#x20AC;&#x201C; 3 giáť?

Triáť&#x2021;u chᝊng vĂ tĂĄc hấi Ä?au Ä&#x2018;ầu nháşš, máť&#x2021;t máť?i, buáť&#x201C;n nĂ´n vĂ choĂĄng vĂĄng.

1 â&#x20AC;&#x201C; 2 giáť?

Ä?au nạng Ä&#x2018;ầu

> 3 giáť?

KhĂł tháť&#x;

45 phĂşt

ChoĂĄng vĂĄng, buáť&#x201C;n nĂ´n, co giáş­t.

Trong vòng 2 â&#x20AC;&#x201C; 3 giáť?

Cháşżt

20 phĂşt

Ä?au Ä&#x2018;ầu, choĂĄng vĂĄng, buáť&#x201C;n nĂ´n

Trong vòng 1 gi�

Cháşżt

5 â&#x20AC;&#x201C; 10 phĂşt

Ä?au Ä&#x2018;ầu, choĂĄng vĂĄng, buáť&#x201C;n nĂ´n

Trong vòng 1 gi�

Cháşżt

6400

1 â&#x20AC;&#x201C; 2 phĂşt

Ä?au Ä&#x2018;ầu, choĂĄng vĂĄng, buáť&#x201C;n nĂ´n

1280

15 â&#x20AC;&#x201C; 30 phĂşt

Cháşżt

400 800 1600 3200

Hoất Ä&#x2018;áť&#x2122;ng 3: BĂĄo cĂĄo váť cẼu tấo phân táť­, tĂ­nh chẼt, Ä&#x2018;iáť u cháşż vĂ tĂĄc hấi cᝧa CO2 (15 phĂşt) Hoất Ä&#x2018;áť&#x2122;ng cᝧa GV

Hoất Ä&#x2018;áť&#x2122;ng cᝧa HS

Náť&#x2122;i dung bĂ i háť?c

- GV yĂŞu cầu Ä&#x2018;ấi - Ä?ấi diáť&#x2021;n nhĂłm 3 1. CẼu tấo phân táť­ diáť&#x2021;n nhĂłm 3 trĂŹnh lĂŞn bĂĄo cĂĄo táť&#x2018;i Ä&#x2018;a 10 - CTCT: O = C = O bĂ y bĂ i bĂĄo cĂĄo

phĂşt

báşąng

power - LiĂŞn káşżt C-O lĂ liĂŞn káşżt cĂ´ng hĂła tráť&#x2039;

- GV Ä&#x2018;iáť u khiáť&#x192;n quĂĄ point váť cẼu tấo, tĂ­nh cĂł cáťąc trĂŹnh thảo luáş­n trong chẼt, ᝊng d᝼ng vĂ - Phân táť­ CO2 cĂł cẼu trĂşc tháşłng tháť?i gian táť&#x2018;i Ä&#x2018;a 5 Ä&#x2018;iáť u cháşż CO2

=> phân t᝭ CO2 không phân c᝹c.

phĂşt.

- Ä?ấi diáť&#x2021;n còn lấi 2. TĂ­nh chẼt váş­t lĂ­

- GV Ä&#x2018;aĚ nh giaĚ saĚ&#x2030;n

cᝧa nhĂłm 3 trả láť?i - khĂ­ khĂ´ng mĂ u, tan Ă­t trong nĆ°áť&#x203A;c.

phâĚ&#x2030; m cᝧa nhĂłm bĂĄo

cåc câu h�i phản - Nạng hƥn không khí

cåo theo bảng tiêu

háť&#x201C;i.

chĂ­ Ä&#x2018;ĂĄnh giĂĄ bĂ i

- HS cåc nhóm còn

trĂŹnh diáť&#x2026;n

lấi Ä&#x2018;ĂĄnh giĂĄ saĚ&#x2030;n

- khĂ­ CO2

48

60 đ?&#x2018;&#x17D;đ?&#x2018;Ąđ?&#x2018;&#x161;

â&#x2C6;&#x2019;760 đ??ś,Ä&#x2018;áť&#x2122;đ?&#x2018;Ą đ?&#x2018;&#x203A;đ?&#x2018;&#x201D; áť&#x2122;đ?&#x2018;Ą

CO2 láť?ng â&#x2020;&#x2019;

CO2 rắn (Ä&#x2018;ĂĄ khĂ´)

- GV Ä&#x2018;aĚ nh giaĚ quaĚ

phâĚ&#x2030; m cᝧa nhĂłm bĂĄo

*ᝨng d᝼ng cᝧa Ä&#x2018;ĂĄ khĂ´: Ä?ĂĄ khĂ´ Ä&#x2018;ưᝣc

trÏnh h�c tập cᝧa

cåo theo bảng tiêu

sáť­ d᝼ng nhĆ° máť&#x2122;t chẼt lĂ m lấnh vĂ mĂĄt.

háť?c sinh dáťąa vĂ o

: chĂ­ Ä&#x2018;ĂĄnh giĂĄ bĂ i

ĆŻu Ä&#x2018;iáť&#x192;m vưᝣt tráť&#x2122;i lĂ nhiáť&#x2021;t Ä&#x2018;áť&#x2122; cᝧa nĂł

Nhâ ĚŁt kyĚ ho ĚŁc tâ ĚŁp

, trĂŹnh diáť&#x2026;n

thẼp hĆĄn so váť&#x203A;i nĆ°áť&#x203A;c Ä&#x2018;Ăłng bÄ&#x192;ng thĂ´ng

phiĂŞĚ u phân cĂ´ng

thĆ°áť?ng vĂ khĂ´ng Ä&#x2018;áť&#x192; lấi bẼt káťł dĆ°

Ä&#x2018;aĚ nh giaĚ , biĂŞĚ&#x2030; u Ä&#x2018;Ă´Ě&#x20AC; K-

lưᝣng nĂ o khi sáť­ d᝼ng. Ä?ĂĄ khĂ´ lĂ sản

W-L kĂŞĚ t hĆĄ ĚŁp vĆĄĚ i

phẊm Ä&#x2018;a nÄ&#x192;ng Ä&#x2018;ưᝣc sáť­ d᝼ng trong

Ä&#x2018;iĂŞĚ&#x2030; m Ä&#x2018;aĚ nh giaĚ c

ᝧa

thưƥng mấi và tiêu dÚng như sau:

nhĂłm.

- LĂ m lấnh tháťąc phẊm, kem,â&#x20AC;Ś. vĂ cĂĄc

BĂ i táş­p váť nhĂ :

mạt hĂ ng mau háť?ng khĂĄc nhĆ° Ć°áť&#x203A;p

Câu 3. Tấi sao khi

lấnh thᝧy hải sản ph᝼c v᝼ cho viáť&#x2021;c

s᝭ d᝼ng bÏnh cᝊu

xuẼt khẊu.

háť?a báşąng tuyáşżt khĂ­

- S᝭ d᝼ng bảo quản vacxin, måu, mẍu

cacbonic

sinh háť?c, lĆ°u trᝯ mĂ´, táşż bĂ o sáť&#x2018;ngâ&#x20AC;Ś

khĂ´ng

Ä&#x2018;ưᝣc cầm tay khĂ´ng

trong y táşż.

vĂ o áť&#x2018;ng xáť&#x2039;t?

- KĂŠo dĂ i tuáť&#x2022;i tháť? cᝧa bÄ&#x192;ng Ć°áť&#x203A;t (nĆ°áť&#x203A;c

Câu 4. Tấi sao cåc

Ä&#x2018;ĂĄ thĂ´ng thĆ°áť?ng).

quĂĄ trĂŹnh diáť&#x2026;n ra

- Sáť­ d᝼ng lĂ m hiáť&#x2021;u ᝊng sĆ°ĆĄng mĂš

trong

trong ngĂ nh cĂ´ng nghiáť&#x2021;p giải trĂ­, tiáť&#x2021;c

táťą

nhiĂŞn,

trong lao Ä&#x2018;áť&#x2122;ng, sản

cĆ°áť&#x203A;i.

xuẼt và quå trÏnh hô

3. Tính chẼt hóa h�c

hẼp Ä&#x2018;áť u cần máť&#x2122;t

a. Tính oxi hóa rẼt yếu

lưᝣng láť&#x203A;n oxi mĂ

ChĂş Ă˝: Mg, Al cĂł tháť&#x192; chĂĄy trong khĂ­

hà m lưᝣng oxi trong

CO2

không khí rẼt ít thay

2Mg + CO2

Ä&#x2018;áť&#x2022;i? oxi

2MgO + C

b. CO2 lĂ oxit axit

Câu 5. Khi hà m lưᝣng

đ?&#x2018;Ą0

VD1: CO2 + NaOH â&#x2020;&#x2019; NaHCO3

trong

CO2 + 2NaOH â&#x2020;&#x2019; Na2CO3 + H2O

khĂ´ng khĂ­ thay Ä&#x2018;áť&#x2022;i

VD2: CO2 + H2O

quĂĄ giáť&#x203A;i hấn cho

H2CO3

4. Ä?iáť u cháşż

phĂŠp thĂŹ khĂ´ng khĂ­

a. Trong phòng thĂ­ nghiáť&#x2021;m 49

báť&#x2039; Ă´ nhiáť&#x2026;m. CĂĄc

2HCl + CaCO3 â&#x2020;&#x2019; CaCl2 + H2O + CO2

nguyên nhân gây ô

b. Trong cĂ´ng nghiáť&#x2021;p

nhiáť&#x2026;m CO2?

Than cáť&#x2018;c Dầu máť?

+đ?&#x2018;&#x201A;2

hh sản phẊm â&#x2020;&#x2019;

KhĂ­ thiĂŞn nhiĂŞn đ?&#x2018;&#x2122;Ă đ?&#x2018;&#x161; đ?&#x2018; ấđ?&#x2018;?â&#x201E;&#x17D; đ?&#x2018; đ?&#x2018;? đ?&#x2018;&#x;áť&#x201C;đ?&#x2018;&#x2013; â&#x201E;&#x17D;Ăłđ?&#x2018;&#x17D; đ?&#x2018;&#x;ắđ?&#x2018;&#x203A;

tuyáşżt khĂ­ CO2

* Nung Ä&#x2018;ĂĄ vĂ´i * QuĂĄ trĂŹnh phân hᝧy chẼt hᝯu cĆĄ, quĂĄ trĂŹnh lĂŞn men. c. Váş­n d᝼ng: Vai trò cᝧa CO2 trong cᝊu háť?a CO2 lĂ chẼt khĂ­ khĂ´ng chĂĄy vĂ khĂ´ng duy trĂŹ sáťą chĂĄy cᝧa nhiáť u chẼt => dĂšng trong cĂĄc bĂŹnh cᝊu háť?a Ä&#x2018;áť&#x192; dáş­p tắt cĂĄc Ä&#x2018;ĂĄm chĂĄy, nhĆ°ng khĂ´ng cho Ä&#x2018;ĂĄm chĂĄy kim loấi.

5. TĂĄc hấi cᝧa CO2 CO2 trong khĂ­ quyáť&#x192;n giáť&#x2018;ng nhĆ° máť&#x2122;t tầng kĂ­nh dĂ y bao phᝧ TrĂĄi Ä?Ẽt, lĂ m cho TrĂĄi Ä?Ẽt khĂ´ng khĂĄc gĂŹ máť&#x2122;t nhĂ kĂ­nh láť&#x203A;n. Hiáť&#x2021;u ᝊng nhĂ kĂ­nh lĂ m cho khĂ´ng khĂ­ cᝧa TrĂĄi Ä?Ẽt nĂłng lĂŞn do bᝊc xấ sĂłng ngắn cᝧa Mạt Tráť?i xuyĂŞn qua tầng khĂ­ quyáť&#x192;n chiáşżu xuáť&#x2018;ng TrĂĄi Ä?Ẽt, mạt Ä&#x2018;Ẽt hẼp thu nĂłng lĂŞn lấi bᝊc xấ sĂłng dĂ i vĂ o khĂ­ quyáť&#x192;n lĂ m cho khĂ´ng khĂ­ nĂłng lĂŞn.

Háş­u quả: - Sa mấc cĂ ng máť&#x; ráť&#x2122;ng, Ä&#x2018;Ẽt Ä&#x2018;ai báť&#x2039; xĂłi mòn, diáť&#x2021;n tĂ­ch rᝍng báť&#x2039; thu háşšp.

50

- Nhiều loại dịch bệnh lan tràn.

- Một số loài sinh vật thích nghi với điều kiện mới sẽ thuận lợi phát triển, trong khi đó một số loại bị thu hẹp hoặc bị tiêu diệt.

- Băng ở đầu cực tan, mực nước biển dâng lên.

- Hạn hán rất nặng, lượng mưa tăng, lũ lụt tràn lan.

TIẾT 2: Tìm hiểu về hợp chất của cacbon (tiếp) - Hoạt động 1: Báo cáo về quang hợp ở thực vật và biện pháp giảm thiểu tác hại của CO2 (15 phút) Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Nội dung bài

- GV yêu cầu đại - Đại diện nhóm 4 I. Chu trình của cacbon trong tự diện nhóm 4 trình lên báo cáo tối đa 10 nhiên: bày bài báo cáo

phút

bằng

power Chu trình của cacbon là một chu

- GV điều khiển quá point về tác hại của trình sinh địa hóa học, trong đó trình thảo luận trong CO2 và quang hợp ở cacbon được trao đổi giữa sinh thời gian tối đa 5 thực vật.

quyển, thổ nhưỡng quyển, địa quyển

phút.

- Đại diện còn lại và khí quyển của Trái Đất. Nó là một

- GV đánh giá sản

của nhóm 4 trả lời trong các chu trình quan trọng nhất

phẩ m của nhóm báo

các câu hỏi phản của Trái Đất và cho phép cacbon

cáo theo bảng tiêu

hồi.

được tái chế, tái sử dụng trong khắp

chí đánh giá bài

- HS các nhóm còn

sinh quyển bởi tất cả các sinh vật của

trình diễn

lại đánh giá sản

nó.

- GV đánh giá quá

phẩ m của nhóm báo

II. Khái quát về quang hơ ̣p ở thƣc̣

trình học tập của học cáo theo bảng tiêu

vâ ̣t

sinh dựa vào : Nhâ ̣t chí đánh giá bài

1. Quang hơ ̣p là gi?̀

ký học tập

- Khái niệm: quang hơ ̣p là quá trình ,

, phiế u trình diễn

phân công đánh giá ,

trong đó năng lươ ̣ng ánh sáng mă ̣t 51

biể u đồ K -W-L kế t

trời đươ ̣c diê ̣p lu ̣c lá hấ p thu ̣ để ta ̣o

hơ ̣p với điể m đánh

ra cacbonhiđrat và ôxi từ khí

giá của nhóm.

cacbonic và nước.

Bài tập về nhà:

- Phương trình tổ ng quát:

Câu 6. Tại sao để

6CO2 + 12H2O

giảm thiểu tác hại

ánh sáng , diê ̣p lu ̣c

C6H12O6 + 6O2 + 6H2O

của khí nhà kính nên

2. Vai trò của quang hơ ̣p

trồng

- Sản phẩm của quang hợp là nguồn

nhiều

cây

xanh?

chấ t hữu cơ làm thức ăn cho mo ̣i sinh vâ ̣t trên hành tinh này và là nguyên liê ̣u cho công nghiê ̣p , dươ ̣c liê ̣u chữa bê ̣nh.

- Quang năng đươ ̣c chuyể n thành hóa năng trong sản phẩm của quang hơ ̣p. Đây là nguồ n năng lươ ̣ng duy trì sự sống của sinh giới.

- Quang hơ ̣p điề u hòa không khí

:

giải phóng O2 và hấp thụ CO2.

III. Lá là cơ quan quang hơ ̣p.

1. Hình thái, giải phẫu của lá thích nghi với chƣ́c năng quang hơ ̣p. * Bên ngoài: - Diê ̣n tić h bề mă ̣t lớn để hấ p thu ̣ các tia sáng.

- Phiế n lá mỏng thuâ ̣n lơ ̣i cho khí khuế ch tán vào và ra đươ ̣c dễ dàng.

- Trong lớp biể u bì của mă ̣t lá có khí khổ ng giúp khí CO

2

khuế ch tán vào

bên trong lá đế n lu ̣c la ̣p. * Bên trong: - Tế bào mô giâ ̣u chứa nhiề u diê ̣p lu ̣c

52

phân bố ngay bên dưới lớp biể u bì mă ̣t trên của lá đẻ trực tiế p hấ p thu ̣ đươ ̣c các t ia sáng chiế u lên mă ̣t trên của lá.

- Tế bào mô xố p chứa it́ diê ̣p lu ̣c hơn so với mô giâ ̣u , nằ m ở mă ̣t dưới của phiế n lá . Trong mô xố p có nhiề u khoảng rỗng tạo điều kiện cho khí O 2 dễ dàng khuế ch tán đế n các tế bào chứa sắ c tố quang hơ ̣p.

- Hê ̣ gân lá phát triễn đế n tâ ̣n từng tế bào nhu mô của lá , chứa các ma ̣ch gỗ (là con đường cung cấp nước cùng các ion khoáng cho quang hợp ) và mạch rây (là con đường dẫn sản phẩ m quang hơ ̣p ra khỏi lá ) 2. Lục la ̣p là bào quan quang hơ ̣p - Xoang tilacôit là nơi xảy ra các phản ứng quang phân li nước và quá trình tổng hợp ATP trong quang hợp.

- Chấ t nề n (strôma) của lục lạp là nơi diễn ra các phản ứng của pha tố i quang hơ ̣p.

3. Hê ̣ sắ c tố quang hơ ̣p III. Các biện pháp giảm thiểu khí nhà kính - Tái chế đồ sử dụng.

- Hạn chế sử dụng lò sưởi, điều hòa.

- Thay đổi bóng đèn chiếu sáng.

- Sử dụng sản phẩm tiết kiệm năng lượng hiệu quả.

53

- Sử dụng ít nước nóng.

- Trồng cây.

- Khuyến khích mọi người tiết kiệm năng lượng.

Hệ sắc tố quang hợp Nhóm sắc tố chính

Nhóm sắc tố phụ

- Diệp lục a

- Caroten

- Diệp lục b

- Xantophin

Các loại Vai trò

- Hấp thu năng lượng ánh sáng - Hấp thụ năng lượng ánh sáng mặt trời

mặt trời

- Vận chuyển năng lượng đến - Vận chuyển năng lượng đến trung tâm phản ứng

trung tâm phản ứng

- Tham gia biến đổi năng lượng - Không có khả năng biến đổi ánh sáng hấp thụ được thành năng năng lượng ánh sáng hấp thụ lượng của các liên kết hóa học - Lọc ánh sáng và bảo vệ diệp trong ATP và NADPH

lục

- Hoạt động 2: Báo cáo về muối cacbonat và một số vấn đề thực tiễn (15 phút) Hoạt động của

Hoạt động của

GV

HS

Nội dung bài

- GV yêu cầu đại - Đại diện nhóm 5 diện

nhóm

Axit cacbonic và muối cacbonat

5 lên báo cáo tối đa 1. Axit cacbonic

trình bày bài báo 10 cáo

phút

bằng * H2CO3 là axit hai nấc, rất yếu và kém bền.

power point về + chỉ tồn tại ít trong dd

- GV điều khiển muối cacbonat và + dễ bị phân huỷ thành H2O + CO2 quá

trình

thảo một số vấn đề * H2CO3 tạo ra hai loại muối:

luận trong thời thực tiễn.

VD: muối cacbonat: Na2CO3, CaCO3

gian tối đa 5 - Đại diện còn lại muối

hiđrocacbonat:

phút.

của nhóm 5 trả lời Ca(HCO3)2…

- GV đánh giá

các câu hỏi phản 2. Tính chất của muối cacbonat:

sản phẩm của

hồi.

a. Tính tan: (SGK tr 86) 54

NaHCO3,

nhĂłm

bĂĄo

cĂĄo - HS cĂĄc nhĂłm

b. TĂĄc d᝼ng váť&#x203A;i axit:

theo bảng tiêu

còn lấi Ä&#x2018;ĂĄnh giĂĄ

chĂ­ Ä&#x2018;ĂĄnh giĂĄ bĂ i

sản phẊm cᝧa

trĂŹnh diáť&#x2026;n

nhĂłm

- GV Ä&#x2018;aĚ nh giaĚ

theo bảng tiĂŞu chiĚ VD2:

quĂĄ trĂŹnh háť?c táş­p

Ä&#x2018;aĚ nh giaĚ baĚ&#x20AC;i triĚ&#x20AC;nh

cᝧa h�c sinh d᝹a

diĂŞĚ&#x192;n

bĂĄo

VD1: NaHCO3 + HCl ď&#x201A;Ž NaCl + H2O + CO2

cĂĄo

( đ??ťđ??śđ?&#x2018;&#x201A;3â&#x2C6;&#x2019; + H+ď&#x201A;Ž H2O + CO2) Na2CO3 + 2HCl ď&#x201A;Ž 2NaCl + H2O + CO2 (đ??śđ?&#x2018;&#x201A;32â&#x2C6;&#x2019;+ 2H+ď&#x201A;Ž H2O + CO2)

vĂ o: Nhâ ĚŁt kyĚ ho ĚŁc

c. T/d váť&#x203A;i dd kiáť m:

tâ ĚŁp, phiĂŞĚ u phân

VD:

cĂ´ng Ä&#x2018;aĚ nh giaĚ biĂŞĚ&#x2030; u Ä&#x2018;Ă´Ě&#x20AC; K

,

-W-L

kĂŞĚ t hĆĄ ĚŁp vĆĄĚ i Ä&#x2018;iĂŞĚ&#x2030; m Ä&#x2018;aĚ nh giaĚ cuĚ&#x2030;a

NaHCO3 + NaOH ď&#x201A;Ž Na2CO3 + H2O (đ??ťđ??śđ?&#x2018;&#x201A;3â&#x2C6;&#x2019; + OH-ď&#x201A;Žđ??śđ?&#x2018;&#x201A;32â&#x2C6;&#x2019;+ H2O) => muáť&#x2018;i hiÄ&#x2018;rocacbonat cĂł tĂ­nh chẼt lưᝥng tĂ­nh.

nhĂłm.

BĂ i táş­p váť nhĂ : Câu 7. DĂšng kiáşżn thᝊc hĂła háť?c Ä&#x2018;áť&#x192; giải thĂ­ch câu t᝼c

d. phản ᝊng nhiáť&#x2021;t phân - Muáť&#x2018;i cacbonat trung hoĂ cᝧa KLK báť n váť&#x203A;i nhiáť&#x2021;t. + còn lấi khĂ´ng báť n:

ngᝯ â&#x20AC;&#x153;nĆ°áť&#x203A;c chảy

VD: MgCO3

Ä&#x2018;ĂĄ mònâ&#x20AC;??

2NaHCO3

Câu 8. Tấi sao khi

Ä&#x2018;un

nĆ°áť&#x203A;c

suáť&#x2018;i hay

nĆ°áť&#x203A;c

giếng khoan thÏ mạt trong cᝧa Ẽm thư�ng

cĂł

láť&#x203A;p

cạn mà u trắng?

Câu 9. Tấi sao khi hang

xuáť&#x2018;ng

cĂĄc Ä&#x2018;áť&#x2122;ng

thư�ng có cảm

đ?&#x2018;Ą0đ??ś

đ?&#x2018;Ą 0đ??ś

Ca(HCO3)2

MgO + CO2

Na2CO3 + H2O + CO2ď&#x201A;­

đ?&#x2018;Ą0đ??ś

CaCO3 + H2O + CO2ď&#x201A;­

3. ᝨng d᝼ng cᝧa máť&#x2122;t sáť&#x2018; muáť&#x2018;i cacbonat - CaCO3 lĂ thĂ nh phần chĂ­nh cᝧa Ä&#x2018;ĂĄ vĂ´i, Ä&#x2018;ưᝣc dĂšng Ä&#x2018;áť&#x192; sản xuẼt vĂ´i, xi mÄ&#x192;ngr..

- Na2CO3 Ä&#x2018;ưᝣc dĂšng Ä&#x2018;áť&#x192; nẼu xĂ phòng, sản xuẼt thᝧy tinh,..

-

NaHCO3 Ä&#x2018;ưᝣc dĂšng lĂ m dưᝣc phẊm

(thuáť&#x2018;c chᝯa Ä&#x2018;au dấ dĂ y do dĆ° axit), hĂła chẼt trong bĂŹnh cᝊu háť?a,...

- MgCO3Ä&#x2018;ưᝣc sáť­ d᝼ng dĂšng Ä&#x2018;áť&#x192; sản

55

giác ngột ngạt,

xuất magiê kim loại, gạch chịu lửa, vật liệu

khó thở?

chống cháy, mỹ phẩm, và kem đánh răng.

Câu 10. Em hãy

MgCO3 chất liệu phụ gia trong sản xuất vật

nêu một cách làm

liệu cao su, chất dẻo, là chất hút ẩm, thuốc

đơ đơn giản làm

nhuận tràng, và giữ màu trong thực phẩm

mất lớp cặn ở

MgCO3 thường được gọi là phấn rôm, được

đáy

sử dụng như một chất làm khô mồ hôi tay

nước?

ấm

đun

cho các vận động viên leo núi đá, thể dục dụng cụ, và cử tạ.

- NH4HCO3 dùng làm bột nở.

4. Giải thích quá trình tạo thành thạch nhũ trong hang động Thạch nhũ được tạo thành từ CaCO3 và các khoáng chất khác kết tụ từ dung dịch nước khoáng. Đá vôi là đá chứa canxi cacbonat bị hoà tan trong nước có chứa khí cacbonic tạo thành dung dịch Ca(HCO3)2. Phương trình phản ứng như sau: CaCO3(r) + H2O(l) + CO2(kh) → Ca(HCO3)2(dd) Dung dịch này chảy qua kẽ đá cho đến khi gặp vách đá hay trần đá và nhỏ giọt xuống.

Khi dung dịch tiếp xúc với không khí, phản ứng hoá học tạo thành thạch nhũ như sau: Ca(HCO3)2(dd)→ CaCO3(r) + H2O(l) + CO2(kh) Các thạch nhũ "lớn" nhanh nhất là những nơi có dòng nước dồi dào canxi cacbonat và CO2.

Mọi thạch nhũ đều bắt đầu với một giọt nước chứa đầy khoáng chất. Khi giọt nước này rơi xuống, nó để lại phía sau một vòng mỏng nhất chứa canxit. Mỗi giọt tiếp theođược hình thành và rơi xuống đều

56

ngưng tụ một vòng canxit khác. Cuối cùng, các vòng này tạo thành một ống rỗng rất hẹp (0,5 mm), nói chung gọi là thạch nhũ "cọng rơm xô đa". Các cọng rơm xô đa có thể mọc ra rất dài, nhưng nói chung rất dễ gãy. Nếu chúng bị bít lại bởi mảnh vụn, nước bắt đầu chảy ở mặt ngoài, ngưng tụ nhiều canxit hơn và tạo thành thạch nhũ hình nón quen thuộc hơn. Cùng các giọt nước này rơi xuống từ đầu của thạch nhũ ngưng tụ nhiều canxit hơn trên nền phía dưới, cuối cùng tạo thành măng đá thuôn tròn hay hình nón.

Không giống như thạch nhũ, các măng đá không bao giờ bắt đầu như là một "cọng rơm xô đa" rỗng. Khi có đủ thời gian, các dạng hình thành này có thể gặp nhau và hợp nhất để tạo thành các cột đá.

Hoạt động 3. Kiểm tra, đánh giá cuối tiết học.

Học sinh làm bài kiểm tra 10 phút cuối chủ đề gồm 10 câu trắc nghiệm khách quan.

Bảng 2.2:Ma trận đề kiểm tra chủ đề hợp chất của cacbon với một số vấn đề thực tiễn cuộc sống Nội dung

Nhận biết

Thông hiểu

Vận dụng

Vận dụng

Tổng

cao Tính chất vật lí

1

Tính chất hóa học của

1

1 2

1

4

1

1

CO, CO2, muối Tách chất Biện

pháp

phòng

1

1

Điều chế CO2

1

1

Tác hại của CO, CO2

1

1

nhiễm độc CO

57

Trạng thái tự nhiên

1

Tổng

6

1 2

2

0

10

Câu 1. Để đề phòng nhiễm độc CO, người ta sử dụng mặt nạ phòng độc có chứa hoạt chất là A. than antraxit.

B. than hoạt tính.

C. than đá.

D. than chì.

Câu 2. Tại sao không nên chạy động cơ điêzen trong phòng kín?

A. Tiêu thụ nhiều khí O2, sinh ra nhiều khí CO2 là khí độc.

B. Tiêu thụ nhiều khí O2, sinh ra nhiều khí COlà khí độc.

C. Nhiều hiđrocacbon chưa cháy hết là những khí độc.

D. Nhiều muội than sinh ra gây hiện tượng nhiễm độc.

Câu 3. Phát biểu nào sau đây không đúng cho phản ứng hóa học của CO với O2?

A. Phản ứng thu thêm một lượng nhiệt.

B. Tổng khối lượng các chất không đổi.

C. Phản ứng kèm theo sự giảm thể tích.

D. Không xảy ra ở điều kiện thường.

Câu 4.Phát biểu nào sau đây không đúng về tính chất hóa học của CO và CO2?

A. CO và CO2 đều có thể khử được nhiều oxit của kim loại.

B. CO2 có thể làm vẩn đục nước vôi trong.

C. Dẫn CO qua CuO nung nóng, thấy CuO chuyển sang màu đỏ.

D. CO cháy được trong không khí, CO2 không cháy.

Câu 5. Khi xét về khí cacbon đioxit, điều khẳng định nào sau đây là sai?

A. Chất khí không màu, không mùi, nặng hơn không khí.

B. Chất khí chủ yếu gây ra hiệu ứng nhà kính.

C. Chất khí không độc, nhưng không duy trì sự sống.

D. Chất khí dùng để chữa cháy, nhất là các đám cháy kim loại.

Câu 6. Trong các phản ứng hoá học sau, phản ứng nào sai? o

t  3CO2 + 2Fe A. 3CO + Fe2O3 

B. CO

 COCl2 + Cl2 

C. 3CO

t  2Al + 3CO2 + Al2O3 

o

58

D. 2CO

o

t + O2   2CO2

Câu 7. Canxi cacbonat là thành phần chính của A. đá đỏ .

B. đá vôi.

C. đá mài.

D. đá tổ ong.

Câu 8. Để loại khí CO2 có lẫn trong hỗn hợp với CO người ta dẫn hỗn hợp khí qua dung dịch A. HCl

B. H2O.

C. Ca(OH)2

D. Na2SO3

Câu 9. Trong phòng thí nghiệm CO2 được điều chế bằng cách A. nung CaCO3.

B. cho CaCO3 tác dụng HCl.

C. cho C tác dụng O2.

D. đốt cháy hoàn toàn than.

Câu 10.Nhận định nào sau đây về muối cacbonat là đúng?

Tất cả muối cacbonat đều A. tan trong nước.

B. bị nhiệt phân tạo ra oxit kim loại và cacbon đioxit.

C. bị nhiệt phân trừ muối cacbonat của kim loại kiềm.

D. tan trong dung dịch kiềm.

CHỦ ĐỀ 2 I. Tên, nội dung chủ đề, thời lƣợng thực hiện 1. Tên chủ đề: “Silic - nguyên tố kì diệu” 2. Nội dung chủ đề: Chủ đề dành cho đối tượng học sinh lớp 11 – Chương trình Nâng cao.

Chủ đề gồm 3 nội dung lớn: - Vị trí, cấu hình electron nguyên tử, tính chất của silic, trạng thái tự nhiên, ứng dụng, điều chế silic.

- Tính chất vật lí, tính chất hóa học của SiO2, H2SiO3 và ứng dụng của silicagen.

- Công nghiệp silicat và vấn đề môi trường.

3. Thời lượng thực hiện chủ đề: 4 tuần, trong đó có 3 tiết học trên lớp.

II. Mục tiêu 1. Kiến thức 1.1. Môn hóa học HS nêu được: - Vị trí của silic trong bảng tuần hoàn, cấu hình electron nguyên tử.

59

- Tính chất vật lí của silic (dạng thù hình, cấu trúc tinh thể, màu sắc, tính bán dẫn), trạng thái tự nhiên, ứng dụng, điều chế silic.

- Tính chất hóa học của silic - Tính chất vật lí, tính chất hóa học của SiO2, H2SiO3.

- Thành phần, tính chất, quy trình sản xuất và biện pháp kĩ thuật trong sản xuất gốm, thủy tinh, xi măng.

1.2. Môn vật lí - Nêu được các tính chất đặc biệt của chất bán dẫn làm cho nó được xếp vào 1 loại vật dẫn riêng khác với các vật dẫn quen thuộc của kim loại.

- Nêu được các hạt tải điện là electron tự do, lỗ trống và cơ chế tạo thành các hạt tải điện đó trong chất bán dẫn tinh khiết.

- Giải thích được tác dụng của tạp chất có thể thay đổi 1 cách cơ bản tính chất điện của chất bán dẫn. Bằng cách pha tạp chất thích hợp, người ta có thể tạo thành chất bán dẫn loại n và loại p với nồng độ hạt mong muốn.

- Giải thích được sự hình thành lớp chuyển tiếp p-n và giải thích được tính chất chỉnh lưu của lớp tiếp giáp p-n.

2. Kỹ năng 2.1. Môn hóa học HS viết được pthh thể hiện tính chất của silic và các hợp chất của nó.

Tính được % khối lượng SiO2 trong hỗn hợp.

2.2. Môn vật lí - Giải thích được sự dẫn điện của chất bán dẫn tinh khiết và tạp chất loại p-n.

- Giải thích đượcdòng điện qua lớp tiếp giáp p-n.

3. Thái độ - Chăm chỉ, say mê học tập - Có thái độ hợp tác trong các hoạt động nhóm.

4. Những năng lực chủ yếu cần hướng tới - Năng lực giải quyết vấn đề.

- Năng lực hợp tác.

- Năng lực giao tiếp.

III. Phƣơng pháp dạy học theo chủ đề

60

Phương pháp dạy học theo dự án.

IV. Tiến trình dạy học theo chủ đề: * Giai đoạn 1:Thiết kế dự án 1. Ý tƣởng dự án Silic là nguyên tố phổ biến đứng thứ 2 trên Trái Đất, chỉ sau oxi và chính vì thế, nó đang hiện hữu xung quanh bạn trong bất cứ lúc nào. Trong tự nhiên thì silic rất hiếm khi tồn tại ở trạng thái tinh khiết mà hầu như luôn nằm trong hợp chất với các nguyên tố khác. Cứ mỗi lần nhắc tới quy trình sản xuất chip máy tính thì người ta lại nói tới Silic. Đây chính là thành phần cơ bản nhất của bất cứ bộ vi xử lý máy tính nào. Vậy silic có gì đặc biệt và tại sao nó được dùng làm chip máy tính?..... Các nhóm đóng vai trò là các nhóm nhà nghiên cứu cấu tạo, tính chất, trạng thái tự nhiên, ứng dụng, điều chế silic và hợp chất của silic nhằm giải quyết vấn đề “Silic - nguyên tố kì diệu”. Mỗi nhóm trình bày về một nội dung bằng powerpoint nói về quá trình nghiên cứu kiến thức thực tiễn.

2. Mục tiêu dự án (chính là mục tiêu của chủ đề đã nêu ở trên).

3. Bộ câu hỏi định hƣớng Câu hỏi khái quát: Tại sao nói silic - nguyên tố kì diệu?

Câu hỏi bài học

Câu hỏi nội dung

- Tại sao silic được dùng - Tính chất vật lí, tính chất hóa học của silic? làm chất bán dẫn trong kĩ - Trạng thái tự nhiên và điều chế silic? thuật vô tuyến và điện tử? - Tính chất điện của bán dẫn?

Silic còn có những ứng dụng - Sự dẫn điện của bán dẫn tinh khiết? gì khác?

- Sự dẫn điện của bán dẫn có tạp chất?

- Lớp chuyển tiếp p – n?

- Ứng dụng của silic?

- Tìm hiểu hợp chất của silic - Silic đioxit tồn tại ở đâu trong tự nhiên? Tính chất có những tính chất và ứng vật lí, tính chất hóa học của silic? Có dùng bình thủy dụng gì trong đời sống, sản tinh đựng dung dịch axit flohidric được không? xuất?

- axit silicic có những tính chất gì? Ứng dụng của silicagen?

- muối silicat có những tính chất vật lí gì? Ứng dụng?

61

- Silic liên quan đến thủy - Phân loại, thành phần hóa học, tính chất của thủy tinh, đồ gốm như thế nào?

tinh? Quy trình sản xuất thủy tinh?

- Phân loại, quy trình sản xuất gốm?

- Phân biệt sành, sứ và men dựa vào tính chất vật lí (hình thức bên ngoài)?

- Quy trình sản xuất gạch tại nhà máy gạch Tuynen xã Hải Quang, Hải Hậu, Nam Định?

- Silic liên quan đến xi măng - Kể tên các nhà máy xi măng lớn ở Việt Nam? Kể như thế nào?

tên các nhãn hiệu xi măng mà em biết?

- Tìm hiểu công nghiệp - Loại xi măng nào là quan trọng và thông dụng nhất silicat ảnh hưởng như thế hiện nay? nào đến môi trường?

- Thành phần tính chất và phương pháp sản xuất xi măng Pooclăng? Nêu quá trình đông cứng của xi măng?

- Tìm hiểu về ô nhiễm môi trường là gì? Công nghiệp silicat ảnh hưởng tới môi trường như thế nào? Biện pháp khắc phục?

4. Kế hoạch thực hiện Chia nhóm

Nhiệm vụ

Yêu cầu đạt đƣợc

Tìm hiểu cấu HS nêu được:

Sản phẩm dự kiến - Bài trình

tạo, tính chất - Tính chất vật lí, tính chất hóa học của silic chiếu power Nhóm 1 và điều chế - Trạng thái tự nhiên và điều chế silic silic.

point

HS giải thích được:tính chất hóa học của silic và viết được pthh chứng minh

Nhóm 2

Tìm hiểu tại HS nêu được:

- Bài trình

sao silic được - Tính chất điện của bán dẫn.

chiếu power

dùng làm chất - Ứng dụng của silic

point

bán dẫn trong HS giải thích được: kĩ thuật vô - Sự dẫn điện của chất bán dẫn tinh khiết và tuyến và điện tạp chất loại p-n.

62

tử?

- Dòng điện qua lớp tiếp giáp p-n.

Tìm hiểu hợp HS nêu được:

- Bài trình

chất của silic có - Silic đioxit tồn tại ở đâu trong tự nhiên

chiếu power

những tính chất - Tính chất vật lí, tính chất hóa học của silic point và ứng dụng gì - những tính chất của axit silicic và ứng trong đời sống, dụng của silicagen.

Nhóm 3 sản xuất?

- những tính chất vật lí của muối silicat và ứng dụng.

HS giải thích được: - Tại sao không dùng bình thủy tinh đựng dung dịch axit flohidric?

- Viết được pthh chứng minh tính chất của SiO2

Tìm hiểu silic HS nêu được:

- Bài trình

liên quan đến - Cách phân loại, thành phần hóa học, tính chiếu power thủy tinh, đồ chất của thủy tinh? Quy trình sản xuất thủy point gốm như thế tinh?

Nhóm 4

nào?

- Cách phân loại và

quy trình sản xuất

gốm.

- Cách phân biệt sành, sứ và men dựa vào tính chất vật lí (hình thức bên ngoài) - Quy trình sản xuất gạch tại nhà máy gạch Tuynen xã Hải Quang, Hải Hậu, Nam Định.

-

Tìm hiểu HS nêu được:

- Bài trình

silic liên quan - tên các nhà máy xi măng lớn ở Việt Nam, chiếu power đến xi măng tên các nhãn hiệu xi măng như thế nào?

Nhóm 5 -

- Loại xi măng quan trọng và thông dụng

Tìm hiểu nhất hiện nay

công

nghiệp - Thành phần, tính chất và phương pháp sản

silicat

ảnh xuất xi măng Pooclăng.

hưởng

như - pthh của quá trình đông cứng xi măng

thế nào đến HS phân tíchđược sự ảnh hưởng của công

63

point

môi trường?

nghiệp silicat tới môi trường.

HS đề xuất được các biện pháp khắc phục và giảm thiểu ô nhiễm.

5. Kế hoạch đánh giá dự án Trước khi bắt đầu

Trong quá trình

Sau khi hoàn tất

dự án

thực hiện dự án

dự án

Biểu đồ

Thảo

Biểu đồ K-W-L

Phiếu phân

Biểu đồ

Bảng tiêu

K-W-L

luận,

Bảng tiêu chí

công và đánh

K-W-L

chí đánh

chia sẻ

đánh giá bài

giá công việc

qua diễn

trình diễn

đàn.

Nhâ ̣t ký ho ̣c tâ ̣p

giá bài trình diễn

Diễn đàn

Giáo viên sử dụng Biểu đồ K-W-L (Know – Want - Learn) để đánh giá nhu cầu học sinh trước, trong và sau dự án. Trước khi bắt đầu dự án, giáo viên đánh giá kiến thức và nhu cầu tìm hiểu về bài học của học sinh bằng cách yêu cầu các em điền vào cột K và cột W. Thông tin ở hai cột này cũng giúp học sinh có sự định hướng trong quá trình thực hiện dự án. Sau khi hoàn thành dự án, giáo viên đánh giá kiến thức của học sinh căn cứ vào những thông tin ở cột L. Biểu đồ K-W-L K

W

L

(Những điều đã biết)

(Những điều muốn biết)

(Những điều đã học được)

……………….

……………….

……………….

……………….

……………….

……………….

Giáo viên đưa ra Bảng tiêu chí đánh giá bài trình diễn giúp học sinh có sự định hướng trong khi thực hiện dự án. Kết thúc dự án, giáo viên và các nhóm học sinh sẽ dựa vào bảng tiêu chí này, đánh giá sản phẩm dự án của các nhóm.

Bảng 2.3: Tiêu chí đánh giá bài trình diễn Điểm cho bởi Sản phẩm

Tiêu chí

64

Giáo

Nhóm

Nhóm

Nhóm

Viên

…

…

…

Bố cục: - Tiêu đề rõ ràng.

- Cấu trúc mạch lạc, logic.

Nội dung: - Đầy đủ thông tin.

- Thông tin chính xác.

Powerpoint Hình thức: - Phông chữ, màu sắc, cỡ chữ hợp lí.

- Thiết kế sinh động, sáng tạo.

Trình bày: - Trình bày rõ ràng, thu hút người nghe.

- Phân bổ thời gian hợp lí.

- Trả lời được câu hỏi từ GV và HS khác.

Công cụ đánh giá Các giai đoạn

Công cụ đánh giá

Xây dựng kế hoạch - Kế hoạch thực hiện dự án (Phụ lục 2.1)

Ngƣời đánh giá Giáo viên

thực hiện dự án Triển khai thực hiện - Biên bản làm việc nhóm (Phụ lục 2.2) dự án

Giáo viên và

- Phiếu đánh giá kế hoạch thực hiện dự án học sinh (Phụ lục 2.5) - Phiếu tự đánh giá tham gia làm việc nhóm (Phụ lục 2.6)

Tổng kết báo cáo sản - Phiếu đánh giá sản phẩm (Phụ lục 2.7) phẩm

Giáo viên và

- Phiếu đánh giá tổng hợp các sản phẩm (Phụ học sinh lục 2.8) - Bảng K-W-L để đánh giá thu hoạch cá nhân

65

* Giai đoạn 2:Tiến hành dạy học theo dự án Dự án được thực hiện trong vòng 4 tuần (trong đó có 3 tiết học trên lớp).

Tuần 1 – Tiết 1: Làm quen với dạy học dự án và hoàn thành các công việc để chuẩn bị thực hiện dự án Hoạt động 1 (10 phút): Tìm hiểu về phương pháp dạy học theo dự án Hoạt động của GV-HS

Nội dung

- GV dẫn dắt: + Hôm nay Cô sẽ hướng dẫn các em - Khái niệm DHDA: Dạy học theo dự án là phương pháp dạy học mới có tên “dạy một hình thức dạy học, trong đó người học học theo dự án” để các em vận dụng thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có phương pháp này cùng những kiến thức sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, có đã học ở các môn học khác, hoàn thành tạo ra các sản phẩm có thể giới thiệu. Nhiệm tốt nhiệm vụ được giao.

vụ này được người học thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập.

- Các bước học theo dự án:

+ Chiếu powerpoint về khái niệm, các Bước 1: Thiết kế dự án bước dạy học theo dự án.

+ Lựa chọn chủ đề, ý tưởng dự án. + Xác định nhiệm vụ. + Lập kế hoạch thực hiện .

Bước 2: Thực hiện dự án.

Bước 3: Tổng hợp kết quả.

+ Trình bày sơ bộ 1 dự án mẫu + Trình bày kĩ thuật dùng bản đồ tư duy để lên kế hoạch thực hiện dự án + Trình bày kĩ thuật 5W1H làm việc trong dự án để tìm hiểu vấn đề cần giải quyết: who (ai), what (cái gì), where (ở đâu), when (khi nào), why (tại sao) và how (như thế nào)

66

Hoạt động 2 (10 phút): Lựa chọn chủ đề, xác định ý tưởng dự án .

Hoạt động của GV-HS

Nội dung

- GV dẫn dắt: + Việc lựa chọn chủ đề dự án là việc làm rất quan trọng, chủ đề của dự án phải xuất phát từ những tình huống của thực tiễn. Silic là nguyên tố phổ biến đứng thứ 2 trên Trái Đất, chỉ sau oxi và chính vì thế, nó đang hiện hữu xung quanh bạn trong bất cứ lúc nào. Trong tự nhiên thì silic tồn tại trong hợp chất với các nguyên tố khác, đặc biệt có nhiều trong đất, cát dưới dạng oxit. Hợp chất của silic có rất nhiều ứng dụng trong ngành công nghiệp silicat, công nghiệp vô tuyến điện, sản xuất chất - Lựa chọn dự án: “Silic - nguyên hút ẩm... Vậy silic có gì đặc biệt và tại sao nó có tố kì diệu” nhiều ứng dụng như thế?

- GV: Chiếu powerpoint về ý tưởng và bảng tiêu - Các nhóm đóng vai trò là các chí đánh giá

nhóm nhà nghiên cứu cấu tạo, tính chất, trạng thái tự nhiên, ứng dụng, điều chế silic và hợp chất của silic nhằm giải quyết vấn đề “Silic nguyên tố kì diệu”. Mỗi nhóm trình bày

về

một

nội

dung

bằng

powerpoint.

Hoạt động 3 (15 phút): Đánh giá nhu cầu; Xác định nhiệm vụ - Giáo viên: Yêu cầu học sinh điền vào cột K và cột W ở bảng K-W-L. - Học sinh: K

W

L

(Những điều đã biết)

(Những điều muốn biết)

(Những điều đã học được)

Silic tồn tại trong tự nhiên Tại sao silic là chất bán chủ dạng yếu hợp chất.

dẫn, ứng dụng?

67

Silic là chất bán dẫn.

Hợp chất của silic có

Silic có vai trò quan trọng những ứng dụng gì? trong công nghiệp silicat.

Vai trò của silic trong

…..

công nghiệp silicat địa phương như thế nào?... …..

Hoạt động của GV-HS

Nội dung

- GV dẫn dắt: Qua bảng điều tra cho thấy hầu hết các em đềumuốn biết: + Tại saosilic là chất bán dẫn, dùng trong những trường hợp như thế nào?

- Tìm hiểu về cấu tạo, tính chất và điều

+ Silic tồn tại xung quanh chúng ta ở chế silic. dạng nào? Tính chất và ứng dụng của + Tính chất vật lí, tính chất hóa học của hợp chất silic?

silic?

- HS trả lời:

+ Trạng thái tự nhiên và điều chế silic?

+ Cấu tạo của silic.

- Tìm hiểu tại sao silic được dùng làm

+ Tính chất của silic.

chất bán dẫn trong kĩ thuật vô tuyến và

+ Ứng dụng của silic.

điện tử

+ Hợp chất của silic và ứng dụng.

+ Tính chất điện của bán dẫn?

………………..

+ Sự dẫn điện của bán dẫn tinh khiết?

- GV tổng hợp ý kiến và chiếu + Sự dẫn điện của bán dẫn có tạp chất? powerpoint về nhiệm vụ học sinh cần + Lớp chuyển tiếp p – n? thực hiện.

+ Ứng dụng của silic - Tìm hiểu hợp chất của silic có những tính chất và ứng dụng gì trong đời sống, sản xuất? + Silic đioxit tồn tại ở đâu trong tự nhiên? Tính chất vật lí, tính chất hóa học của silic? Có dùng bình thủy tinh đựng

68

dung dịch axit flohidric được không? + axit silicic có những tính chất gì? Ứng dụng của silicagen? + muối silicat có những tính chất vật lí gì? Ứng dụng?

- Tìm hiểu silic liên quan đến thủy tinh, đồ gốm như thế nào? + Phân loại, thành phần hóa học, tính chất của thủy tinh? Quy trình sản xuất thủy tinh? + Phân loại, quy trình sản xuất gốm? + Phân biệt sành, sứ và men dựa vào tính chất vật lí (hình thức bên ngoài)? + Quy trình sản xuất gạch tại nhà máy gạch Tuynen xã Hải Quang, Hải Hậu, Nam Định?

- Silic liên quan đến xi măng như thế nào? Công nghiệp silicat ảnh hưởng như thế nào đến môi trường? + Kể tên các nhà máy xi măng lớn ở Việt Nam? Kể tên các nhãn hiệu xi măng mà em biết? + Loại xi măng nào là quan trọng và thông dụng nhất hiện nay? + Thành phần tính chất và phương pháp sản xuất xi măng Pooclăng? Nêu quá trình đông cứng của xi măng? + Tìm hiểu về ô nhiễm môi trường là gì?

Công nghiệp silicat ảnh hưởng tới môi trường như thế nào? Biện pháp khắc phục?

69

Hoạt động 4 (10 phút): Chia nhóm và lập kế hoạch thực hiện nhiệm vụ Giáo viên chia lớp thành 4 nhóm và phân công nhiệm vụ cho các nhóm.

Nhóm trưởng phối hợp với giáo viên phân công nhiệm vụ đến từng học sinh, lập thời gian biểu, thời hạn hoàn thành của mỗi thành viên. Thư kí ghi nội dung vào kế hoạch, biên bản và phiếu phân công.

Tuần 1,2,3 – Triển khai dự án (Thực hiện tại nhà) HS làm việc theo nhóm đã phân công, chủ động thực hiện các nhiệm vụ ứng với các nhiệm vụ đã đặt ra.

GV theo dõi, góp ý cho các nhóm và điền vào phiếu phân công, biên bản và đánh giá công việcđể đánh giá sự tiến bộ của nhóm, từng cá nhân HS và có sự điều chỉnh đối tượng, điều chỉnh dự án phù hợp. *Lƣu ý: Trong suốt thời gian thực hiện dự án, các GV phụ trách phải họp nhóm cùng HS, trợ giúp, đôn đốc, điều chỉnh kế hoạch hoạt động (nếu cần). Cụ thể: - GV theo dõi, định kì kiểm tra tiến độ thực hiện (2 lần/1 tuần) - Các nhóm trao đổi, chia sẻ thông tin cho nhau - GV gặp HS theo lịch để giải đáp các thắc mắc và hỗ trợ HS, hướng dẫn HS viết báo cáo, trình bày báo cáo.

- GV đánh giá quá trình thực hiện dự án của HS thông qua biên bản làm việc nhóm (Phụ lục 2.2) và phiếu tự đánh giá (Phụ lục 2.6) để có những động viên khích lệ kịp thời giúp HS hoàn thành dự án theo kế hoạch.

Tuần 4 – Tiết 2, 3: Báo cáo và đánh giá sản phẩm Tiết 2: Tìm hiểu về silic - nguyên tố kì diệu Hoạt động 1:(15 phút)Báo cáovề cấu tạo, tính chất và điều chế silic Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Nội dung bài

- GV yêu cầu đại - Đại diện nhóm 1 I. Silic diện nhóm 1 trình lên báo cáo tối đa 1. Tính chất vật lí: bày bài báo cáo

10

phút

bằng Si có 2 dạng thù hình chính:

- GV điều khiển quá power point về cấu + Si tinh thể: trình thảo luận trong tạo, tính chất của - cấu trúc giống kim cương thời gian tối đa 5 silic và điều chế. phút.

- Màu xám, có ánh kim

- Đại diện còn lại - Nhiệt độ nóng chảy, nhiệt độ ánh sáng rất

70

- GV Ä&#x2018;aĚ nh giaĚ saĚ&#x2030;n

cᝧa nhóm 1 trả l�i cao.

phâĚ&#x2030; m cᝧa nhĂłm bĂĄo

cĂĄc câu háť?i phản - CĂł tĂ­nh bĂĄn dẍn, nhiáť&#x2021;t Ä&#x2018;áť&#x2122; tÄ&#x192;ng dẍn Ä&#x2018;iáť&#x2021;n

cåo theo bảng tiêu

háť&#x201C;i.

tÄ&#x192;ng.

chĂ­ Ä&#x2018;ĂĄnh giĂĄ bĂ i

+ Si vĂ´ Ä&#x2018;áť&#x2039;nh hĂŹnh: báť&#x2122;t mĂ u nâu.

trĂŹnh diáť&#x2026;n

- HS cåc nhóm còn 2. Tính chẼt hóa h�c:

- GV Ä&#x2018;aĚ nh giaĚ quaĚ

lấi Ä&#x2018;ĂĄnh giĂĄ saĚ&#x2030;n

NX: Si ď&#x201A;Ž tĂ­nh kháť­: Si

trĂŹnh háť?c táş­p cᝧa h áť?c phâĚ&#x2030; m cᝧa nhĂłm sinh dĆ°ĚŁa vaĚ&#x20AC;o : Nhâ ĚŁt bĂĄo cĂĄo theo bảng kĂ˝ háť?c táş­p

, phiĂŞĚ u tiĂŞu chiĚ Ä&#x2018;aĚ nh giaĚ

tĂ­nh OXH: Si

+4 +O2, F2 + kiᝠm Si + KL mấnh -4

Si

a) TĂ­nh kháť­:

phân cĂ´ng Ä&#x2018;aĚ nh giaĚ , bĂ i trĂŹnh diáť&#x2026;n

* TĂĄc d᝼ng váť&#x203A;i phi kim:

biĂŞĚ&#x2030; u Ä&#x2018;Ă´Ě&#x20AC; K -W-L kĂŞĚ t

- Nhiáť&#x2021;t Ä&#x2018;áť&#x2122; thĆ°áť?ng:

hĆĄ ĚŁp vĆĄĚ i Ä&#x2018;iĂŞĚ&#x2030; m Ä&#x2018;aĚ nh

Si + 2F2ď&#x201A;Ž SF4 (silictetraflorua)

giå cᝧa nhóm.

- Ä?un nĂłng: Si + O2

đ?&#x2018;Ą0

SiO2 (silic Ä&#x2018;ioxit)

* TĂĄc d᝼ng váť&#x203A;i hᝣp chẼt: - Si tĂĄc d᝼ng váť&#x203A;i dd kiáť m ď&#x201A;Ž H2ď&#x201A;­ Si + 2NaOH + H2O ď&#x201A;Ž Na2SiO3+ 2H2ď&#x201A;­ b) TĂ­nh oxi hoĂĄ: - Nhiáť&#x2021;t Ä&#x2018;áť&#x2122; cao Si tĂĄc d᝼ng váť&#x203A;i Ca, Mg, Feâ&#x20AC;Ś 0

Si + 2Mg

đ?&#x2018;Ą0

Mg2Si (magie silixua)

3. Trấng thĂĄi táťą nhiĂŞn vĂ Ä&#x2018;iáť u cháşż *Trấng thĂĄi táťą nhiĂŞn Chᝧ yáşżu táť&#x201C;n tấi dấng hᝣp chẼt: cĂĄc khoĂĄng váş­t silicat (SiO2) *Ä?iáť u cháşż DĂšng chẼt kháť­ mấnh kháť­ SiO2 - Trong CN: SiO2 + 2C

đ?&#x2018;Ą0

- Trong PTN: SiO2 + 2Mg

71

đ?&#x2018;Ą0

Si + 2MgO

Si + 2CO

Hoạt động 2: (15 phút) Báo cáo tại sao silic được dùng làm chất bán dẫn trong kĩ thuật vô tuyến và điện tử?

Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Nội dung bài

- GV yêu cầu đại - Đại diện nhóm 2 I. Silic diện nhóm 2 trình lên báo cáo tối đa 4. Tính chất điện của bán dẫn bày bài báo cáo

10

phút

bằng - Khái niệm bán dẫn:

- GV điều khiển quá power point về tính Ví dụ: Si,Ge,ZnS.... trình thảo luận trong bán dẫn của silic - Bán dẫn có những tính chất khác biệt so thời gian tối đa 5 nguyên chất và có với kim loại. phút.

lẫn tạp chất.

- GV đánh giá sản

- Đại diện còn lại + bd tinh khiết giảm mạnh khi nhiệt độ tăng của nhóm 2 trả lời => ở t0 thấp bán dẫn dẫn điện giống điện môi

phẩ m của nhóm báo cáo theo bảng tiêu chí đánh giá bài

+ Điện trở suất  Kl<  bd<  dm

các câu hỏi phản =>ở t0 cao bán dẫn dẫn điện giống như hồi. kim loại.

trình diễn

+ Tính chất điện của bán dẫn phụ thuộc rất

- GV đánh giá quá

- HS các nhóm còn

mạnh vào các tạp chất có trong tinh thể.

trình học tập của

lại đánh giá sản

5. Sự dẫn điện của bán dẫn tinh khiết

học sinh dựa vào

: phẩ m của nhóm

Nhâ ̣t ký ho ̣c tâ ̣p

, báo cáo theo bảng loại nguyên tử. tiêu chí đánh giá Ví dụ : Si,Bo,Ge....

phiế u phân công

- Cấu tạo: trong mạng tinh thể chỉ có 1

đánh giá , biể u đồ K- bài trình diễn

- Sự hình thành hạt tải điện:

W-L kế t hơ ̣p với điể m đánh giá của

+ ở t0 thấp:Các kết cộng hoá trị trong Một số chú ý:

mạng tinh thể rất bền vững =>không có hạt

nhóm.

+ Khi silic có lẫn tải điện.

- GV gợi ý trao đổi: các nguyên tố + ở t0 cao: 1 số liên kết cộng hoá trị bị + Khi silic có lẫn nhóm IIIA thì cho phá vỡ,giải phóng 1 số electron và để lại lỗ nguyên tố nào thì có bán dẫn loại p (viết trống mang điện tích dương => Xuất hiện thể cho bán dẫn loại tắt của từ positive- hạt tải điện(cặp electron-lỗ trống) trong p? Loại n? nghĩa là dương) bán dẫn tinh khiết. + dựa trên cơ sở nào + Khi silic có lẫn để đặt tên bán dẫn các

nguyên

tố

72

Mật độ electron = mật độ lỗ trống.

loại n, loại p?

nhóm V thì cho bán - Bản chất dòng điện trong bán dẫn: là

+ bán dẫn tinh khiết dẫn loại n (viết tắt dòng chuyển dời có hướng của các có dẫn điện tốt hơn của negative-nghĩa electron và lỗ trống. bán

dẫn

có

tạp là âm)

không?

+

- Độ dẫn điện của bán dẫn tinh khiết tăng

chỉ

cần

một khi t0 tăng.

lượng rất nhỏ tạp - Cặp electron-lỗ trống còn xuất hiện khi chất

cũng

ảnh có ánh sáng thích hợp chiếu vào bán dẫn.

hưởng rất lớn tới - ứng dụng: Bài tập về nhà:

+Làm nhiệt điện trở: đo t0,điều chỉnh và

tính chất bán dẫn.

Câu 1. Tại sao hầu + tùy theo loại tạp khống chế t0. hết các điot bán dẫn mà có thể làm tăng + Làm quang điện trở bán dẫn. hiện nay hay thành tính bán dẫn hoặc 6. Sự dẫn điện của bán dẫn có tạp chất phần cơ bản của bộ thay đổi hẳn tính - Cấu tạo: Trong bán dẫn tinh khiết có vi xử lý máy tính bán dẫn.

chứa thêm nguyên tử khác

đều được làm từ

a. Bán dẫn loại n.

silic?

- Mật độ electron > mật độ lỗ trống - Hạt tải điện cơ bản: electron - Hạt tải điện không cơ bản: Lỗ trống b. Bán dẫn p.

- Mật độ lỗ trống >mật độ electron - Hạt tải điện cơ bản: Lỗ trống 7. Lớp chuyển tiếp p - n a. Sự hình thành lớp chuyển tiếp p - n. p

n

p

n Et

Söï hình thaønh lôùp chuyeån tieáp p - n

b. Dòng điện qua lớp chuyển tiếp p - n.

73

En p

n

Et LĂ´Ăšp chuyeĂĽn tieĂĄp p â&#x20AC;&#x201C; n maĂŠc vaøo nguoĂ n Ăąieän theo chieĂ u thuaän

- Dòng Ä&#x2018;iáť&#x2021;n thuáş­n: (Ith)...tᝍ p -> n - Dòng Ä&#x2018;iáť&#x2021;n ngưᝣc: (Ing) .. tᝍ n -> p.

- Láť&#x203A;p chuyáť&#x192;n tiáşżp p - n dẍn Ä&#x2018;iáť&#x2021;n táť&#x2018;t theo 1 chiáť u tᝍ p sang n.

- Láť&#x203A;p chuyáť&#x192;n tiáşżp p - n cĂł tĂ­nh cháť&#x2030;nh lĆ°u. c.Ä?ạc tuyáşżn vĂ´n-ampe cᝧa láť&#x203A;p tiáşżp xĂşc.

- ᝊng d᝼ng: dĂšng trong Ä&#x2018;iáť&#x2018;t Ä&#x2018;iáť&#x2021;n táť­,tranzitoâ&#x20AC;Ś.

Hoất Ä&#x2018;áť&#x2122;ng 3: (15 phĂşt) BĂĄo cĂĄo hᝣp chẼt cᝧa silic cĂł nhᝯng tĂ­nh chẼt và ᝊng d᝼ng gĂŹ trong Ä&#x2018;áť?i sáť&#x2018;ng, sản xuẼt.

Hoất Ä&#x2018;áť&#x2122;ng cᝧa GV

Hoất Ä&#x2018;áť&#x2122;ng cᝧa HS

Náť&#x2122;i dung bĂ i

- GV yĂŞu cầu Ä&#x2018;ấi - Ä?ấi diáť&#x2021;n nhĂłm 3 II. Hᝣp chẼt cᝧa silic: diáť&#x2021;n nhĂłm 3 trĂŹnh lĂŞn bĂĄo cĂĄo táť&#x2018;i Ä&#x2018;a 1. Silic Ä&#x2018;ioxit bĂ y bĂ i bĂĄo cĂĄo

10

phĂşt

báşąng

- GV Ä&#x2018;iáť u khiáť&#x192;n quĂĄ power point váť tĂ­nh SiO2: - KhĂ´ng mĂ u, trong suáť&#x2018;t, khĂ´ng tan trĂŹnh thảo luáş­n trong chẼt và ᝊng d᝼ng trong nĆ°áť&#x203A;c; khi cĂł lẍn tấp chẼt => cĂł mĂ u; tháť?i gian táť&#x2018;i Ä&#x2018;a 5 cᝧa hᝣp chẼt silic.

nhiáť&#x2021;t Ä&#x2018;áť&#x2122; nĂłng chảy, nhiáť&#x2021;t Ä&#x2018;áť&#x2122; ĂĄnh sĂĄng cao.

phĂşt.

- CĂĄc thĂ nh viĂŞn * SiO2 lĂ oxit axit:

- GV Ä&#x2018;aĚ nh giaĚ saĚ&#x2030;n

còn lấi cᝧa nhĂłm 3 - Tan cháş­m trong dd kiáť m Ä&#x2018;ạc, tan táť&#x2018;t

phâĚ&#x2030; m cᝧa nhĂłm bĂĄo

trả láť?i cĂĄc câu háť?i trong kiáť m nĂłng chảy, muáť&#x2018;i cacbonat cᝧa

cåo theo bảng tiêu

phản háť&#x201C;i vĂ biáť&#x192;u KLK nĂłng chảy.

chĂ­ Ä&#x2018;ĂĄnh giĂĄ bĂ i

diáť&#x2026;n

trĂŹnh diáť&#x2026;n

là m rþ kiến thᝊc.

thĂ­

nghiáť&#x2021;m

SiO2 + Na2CO3

- GV Ä&#x2018;aĚ nh giaĚ quaĚ trĂŹnh háť?c táş­p cᝧa háť?c sinh dáťąa vĂ o

VD: SiO2 + 2NaOH

- HS cåc nhóm còn

đ?&#x2018;Ą0

đ?&#x2018;Ą0

Na2SiO3 + H2O

Na2SiO3 + CO2ď&#x201A;­

* TĂ­nh chẼt hĂła háť?c Ä&#x2018;ạc biáť&#x2021;t: SiO2 + 4HF ď&#x201A;Ž SiF4 + 2H2O

: lấi Ä&#x2018;ĂĄnh giĂĄ saĚ&#x2030;n 74

Nhâ ̣t ký ho ̣c tâ ̣p

, phẩ m của nhóm

phiế u phân công

Chú ý: không đựng kiềm và ddHF trong

báo cáo theo bảng bình thủy tinh.

đánh giá , biể u đồ K- tiêu chí đánh giá

* Ứng dụng: dùng nhiều trong CN chế tạo

W-L kế t hơ ̣p với

thuỷ tinh, luyện kim và xây dựng…

bài trình diễn

điể m đánh giá của

2. Axit silicic và muối silicat:

nhóm.

a) Axit silicic

- GV gợi ý HS trao

- là chất ở dạng keo, không tan trong

đổi:

nước.

+ Phản ứng của Một số chú ý: SiO2 với Na2CO3 + Muối cacbonat - Là axit yếu, yếu hơn cả axit H2CO3 giải phóng CO2 có kém bền với nhiệt.

Na2SiO3 + CO2 + H2O  Na2CO3 + H2SiO3

chứng minh SiO2 có + Nhúng vải vào tính axit mạnh hơn dung dịch thủy tinh b) Muối silicat: CO2 không?

lỏng, sau đó đem - muối silicat của KLK bị thuỷ phân trong

+ Tại sao gọi dd đốt thì miếng vải nước tạo môi trường kiềm

đặc

Na2SiO3, không cháy.

K2SiO3

là

tinh

lỏng?

thủy +

phần - Chỉ có muối silicat của KLK tan trong

Ứng chính của cát là nước.

dụng của thủy tinh lỏng?... + Tại sao có cát trắng, cát vàng, cát đỏ.....?

Thành

Na2SiO3 + 2H2O 2NaOH + H2SiO3

SiO2, khi bị lẫn các dd đặc Na2SiO3, K2SiO3 được gọi là thủy oxit kim loại thì sẽ tinh lỏng. có màu sắc khác nhau. + khi sấy khô, axit silicic

mất

một

+ Silicagen là gì? phần nước tạo Điều chế thế nào thành vật liệu xốp và ứng dụng?

là silicagen, được dùng làm chất hút ẩm và hấp thụ nhiều chất.

75

Tiết 3: Tìm hiểu về silic - nguyên tố kì diệu (tiếp) Hoạt động 1:(15 phút)Báo cáo silic liên quan đến thủy tinh, đồ gốm như thế nào?

Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Nội dung bài

- GV yêu cầu đại - Đại diện nhóm 4 I. Thủy tinh diện nhóm 4 trình lên báo cáo tối đa - TP: Thuỷ tinh có thành phần hoá học là bày bài báo cáo

10

- GV điều khiển quá power

phút

bằng oxit kim loại (như Na2O, CaO, K2O,

point

về PbO,…) và SiO2…

trình thảo luận trong thủy tinh, đồ gốm + Sản phẩm nung chảy các chất này là thời gian tối đa 5 và một số vấn đề thuỷ tinh thành phần chủ yếu là SiO2 phút.

thực tiễn.

- Phân loại: tuỳ vào tỉ lệ các chất kim loại

- GV đánh giá sản

- Các thành viên và oxit kim loại => có nhiều loại thuỷ

phẩ m của nhóm báo

còn lại của nhóm 4 tinh:

cáo theo bảng tiêu

trả lời các câu hỏi + thuỷ tinh thường chủ yếu là: Na2O.

chí đánh giá bài

phản hồi.

CaO. 6SiO2.

trình diễn

ƯD: làm dụng cụ thí nghiệm, lăng kính,

- GV đánh giá quá

- HS các nhóm còn thấu kính…

trình học tập của

lại đánh giá sản + Thuỷ tinh phale: thuỷ tinh chứa nhiều

học sinh dựa vào

: phẩ m của nhóm

Nhâ ̣t ký ho ̣c tâ ̣p

, báo cáo theo bảng + Thủy tinh thạch anh: SiO2 tinh khiết nấu

phiế u phân công

PbO dễ nóng chảy, trong suốt.

tiêu chí đánh giá

chảy

đánh giá , biể u đồ K- bài trình diễn

+ Thuỷ tinh đổi màu: có chứa AgCl,

W-L kế t hơ ̣p với

AgBr.

điể m đánh giá của

- Tính chất:

nhóm.

+ nói chung hệ số giãn nở nhiệt lớn =>

- GV gợi ý HS trao

tránh va chạm mạch và thay đổi đột ngột

đổi:

Một số chú ý:

của nhiệt độ.

+ có cách nào để đổ + để tránh nóng + Không có t0nóng chảy xác định, khi đun nước sôi vào cốc lạnh đột ngột nên nóng mềm dần rồi mới chảy => chế tạo đồ thủy tinh không bị đặt một thìa sắt to vật, dụng cụ có hình dạng như ý muốn. vỡ? +

vào cốc thủy tinh II. Đồ gốm thành

phần khi đổ nước sôi.

- TP: đất sét và cao lanh

76

nguyên liệu như thế + thủy tinh có một - Phân loại tuỳ theo công dụng: gốm xây nào thì cho thủy tinh hàm lượng nhỏ Co dựng, vật liệu chịu lửa, gốm dân dụng… có màu xanh? +Khi

nung

có màu xanh da 1. Gạch ngói sản trời, một lượng nhỏ - là gốm xây dựng

phẩm thô của đồ Cr2O3 có màu xanh - Đất sét thường + cát + H2Onhào gốm sẽ ảnh hưởng lục....

trộntạo hìnhsấy khô, nung ở 10000C

tới môi trường như + Quá trình nung - T/c: màu đỏ thế nào? Biện pháp sản phẩm thô của 2. Gạch chịu lửa khắc phục?

đồ gốm có thể gây a) Gạch Đinat:

+Vào mùa đông ô

nhiễm

môi SiO2 (93-96%); CaO (4-7%) + đất sét + nếu không có nắng trường không khí H2Onhào trộn, tạo hình, sấy khô và

thì sấy như thế => nên sử dụng nung ở 1300  14000C nào? +Khi

sấy

thì

những viên gạch bên trên và bên dưới nhiệt độ sẽ

điện để nung.

b) Gạch Samot:

+ khi không có

- đất sét bột samot

nắng, thường

người sấy

ta khô

gạch bằng điện.

- Bột samôt + đất sét + nước nhào trộn, đóng khuôn sấy khô rồi nung ở 130014000C. ƯD: dùng để lót lò cao, lò luyện thép, lò

khác nhau, vậy có

nấu thuỷ tinh…

cần phải đảo gạch

3. Sành, sứ và men

khi sấy không?

a) Sành:

Bài tập về nhà:

đất sét sành

Câu 2.Khi đun nóng

b) Sứ: - Vật liệu cứng, xốp, màu trắng, gõ

ống nghiệm hoặc

kêu.

làm việc với các

- nhiên liệu: cao lanh, fenspat, thạch anh

dụng cụ thủy tinh

và một số axit kim loại.

trong PTN cần phải

- Nung 2 lần: lần 1: 10000C

lưu ý điều gì?

Lần 2: 1400-15000C

Câu 3. Người ta

c) Men: TP chính giống sứ, nhưng dễnóng

dùng loại thủy tinh

chảy hơn. Thường dùng phủ lên bề mặt

nào sau đây để chế

77

tạo các đồ thủy tinh

sản phẩm.

dùng trong lò vi

4. Quy trình sản xuất gạch tại nhà máy

sóng, dụng cụ chịu

gạch Tuynen xã Hải Quang, Hải Hậu, Nam

nhiệt

Định

dùng

trong

a. Giai đoạn trộn nguyên liệu

PTN? Câu

4.

Nêu

Đất, than, nước được nhào trộn thành khối

nhữngđiểm đạt được

nhuyễn.

trong vấn đề giảm

b. Giai đoạn tạo khuôn gạch

thiểu ô nhiễm môi

Khối nhuyễn đưa vào dây chuyền ép,

trường ở nhà máy

tạo khuôn. Tùy yêu cầu của khách

gạch

xã

Hải

hàng, mà tạo gạch 2 lỗ hoặc 4 lỗ.

Quang?

- Toàn bộ giai đoạn tạo khuôn được làm

Câu 5. Nêu những

trên dây chuyền tự động.

điểm khác nhau cơ

c. Giai đoạn sấy

bản nào giữa thủy

- Sản phẩm gạch sau khi tạo khuôn

tinh và đồ gốm?

được công nhân vận chuyển ra sân phơi. d. Giai đoạn nung - Sau khi sấy, sản phẩm thô được đưa vào nung.

- Giai đoạn nung được làm tự động. Sản phẩm thô được đưa lên các toa đầu kéo, chạy trên các đường ray. Qua thời gian xác định sẽ đưa các toa lần lượt di chuyển qua từng giai đoạn: nâng nhiệt, nung, hạ nhiệt.

Hoạt động 2:(15 phút)Báo cáo silic liên quan đến xi măng và ảnh hưởng của công nghiệp silicat đến môi trường Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

78

Nội dung bài

- GV yĂŞu cầu Ä&#x2018;ấi - Ä?ấi diáť&#x2021;n nhĂłm 5 III. Xi mÄ&#x192;ng diáť&#x2021;n nhĂłm 5 trĂŹnh lĂŞn bĂĄo cĂĄo táť&#x2018;i Ä&#x2018;a 1. ThĂ nh phần hĂła háť?c, phĆ°ĆĄng phĂĄp sản bĂ y bĂ i bĂĄo cĂĄo

10

phĂşt

bẹng xuẼt

- GV Ä&#x2018;iáť u khiáť&#x192;n quĂĄ power point váť xi a) ThĂ nh phần hĂła háť?c trĂŹnh thảo luáş­n trong mÄ&#x192;ng vĂ máť&#x2122;t sáť&#x2018; - T/c: báť&#x2122;t máť&#x2039;n, mĂ u l᝼c xĂĄm. tháť?i gian táť&#x2018;i Ä&#x2018;a 5 vẼn Ä&#x2018;áť tháťąc tiáť&#x2026;n - TP: canxi silicat vĂ canxi aluminat phĂşt.

cuáť&#x2122;c sáť&#x2018;ng.

Ca3SiO5(3CaO.SiO2);

- GV Ä&#x2018;aĚ nh giaĚ saĚ&#x2030;n

- Ä?ấi diáť&#x2021;n còn lấi Ca2SiO4(2CaO.SiO2);

phâĚ&#x2030; m cᝧa nhĂłm bĂĄo

cᝧa nhóm 5 trả l�i (3CaO.Al2O3)

cåo theo bảng tiêu

cåc câu h�i phản b) Phưƥng phåp sản xuẼt

chĂ­ Ä&#x2018;ĂĄnh giĂĄ bĂ i

háť&#x201C;i.

Ä&#x2018;ĂĄ vĂ´i + Ä&#x2018;Ẽt sĂŠt cĂł nhiáť u SiO2, 1 Ă­t mÄ&#x192;ng

trĂŹnh diáť&#x2026;n

sắt

- GV Ä&#x2018;aĚ nh giaĚ quaĚ

- HS cåc nhóm còn

trÏnh h�c tập cᝧa

lấi Ä&#x2018;ĂĄnh giĂĄ saĚ&#x2030;n

háť?c sinh dáťąa vĂ o

: phâĚ&#x2030; m cᝧa nhĂłm

Nhâ ĚŁt kyĚ ho ĚŁc tâ ĚŁp

, båo cåo theo bảng

phiĂŞĚ u phân cĂ´ng

tiĂŞu chiĚ Ä&#x2018;aĚ nh

nung trong lò quay => thu

Ä&#x2018;ưᝣc háť&#x2014;n hᝣp mĂ u xĂĄm (clanhke) - LĂ sáťą káşżt hᝣp cᝧa cĂĄc hᝣp chẼt trong xi

giĂĄ

mÄ&#x192;ng váť&#x203A;i nĆ°áť&#x203A;c tấo tinh tháť&#x192; hiÄ&#x2018;rat.

3CaO.SiO2 + 5H2O ď&#x201A;Ž Ca2SiO4.4H2O + Ca(OH)2

W-L kĂŞĚ t hĆĄ ĚŁp vĆĄĚ i

2CaO.SiO2 + 4H2O ď&#x201A;Ž Ca2SiO4.4H2O

Ä&#x2018;iĂŞĚ&#x2030; m Ä&#x2018;aĚ nh giaĚ cuĚ&#x2030;a

3Ca.Al2O3+ 6H2O ď&#x201A;Ž Ca3(AlO3).6H2O

nhĂłm.

3. Ảnh hĆ°áť&#x;ng cᝧa cĂ´ng nghiáť&#x2021;p silicat Ä&#x2018;áşżn

- GV gᝣi ý HS trao

mĂ´i trĆ°áť?ng

Máť&#x2122;t sáť&#x2018; chĂş Ă˝:

+ QuĂĄ trĂŹnh Ä&#x2018;Ă´ng - TĂŞn máť&#x2122;t sáť&#x2018; nhĂ cᝊng cᝧa xi mÄ&#x192;ng mĂĄy xi mÄ&#x192;ng láť&#x203A;n áť&#x; xảy ra nhĆ° tháşż nĂ o? Viáť&#x2021;t Nam: Tấi sao trong quĂĄ Xi mÄ&#x192;ng HĂ TiĂŞn, trĂŹnh Ä&#x2018;Ă´ng cᝊng cᝧa xi mÄ&#x192;ng Báť&#x2030;m SĆĄn, xi mÄ&#x192;ng cần tĆ°áť&#x203A;i xi nĆ°áť&#x203A;c?

đ?&#x2018;&#x203A;đ?&#x2018;&#x201D; â&#x201E;&#x17D;đ?&#x2018;&#x2013;áť đ?&#x2018;&#x203A; đ?&#x2018;&#x203A;â&#x201E;&#x17D;áť?

2. QuĂĄ trĂŹnh Ä&#x2018;Ă´ng cᝊng cᝧa xi mÄ&#x192;ng

Ä&#x2018;aĚ nh giaĚ , biĂŞĚ&#x2030; u Ä&#x2018;Ă´Ě&#x20AC; K- bĂ i trĂŹnh diáť&#x2026;n

Ä&#x2018;áť&#x2022;i:

Ca3(AlO3)2

mÄ&#x192;ng

Phòng,

xi

Hải mÄ&#x192;ng

+ tĂŞn cĂĄc nhĂ mĂĄy HoĂ ng Mai,...

79

- KhĂĄi niáť&#x2021;m: Ă&#x201D; nhiáť&#x2026;m mĂ´i trĆ°áť?ng lĂ sáťą biáşżn Ä&#x2018;áť&#x2022;i cĂĄc thĂ nh phần cᝧa mĂ´i trĆ°áť?ng, khĂ´ng phĂš hᝣp váť&#x203A;i tiĂŞu chuẊn mĂ´i trĆ°áť?ng, gây ảnh hĆ°áť&#x;ng xẼu Ä&#x2018;áşżn con ngĆ°áť?i vĂ sinh váş­t.

- NgĂ nh cĂ´ng nghiáť&#x2021;p silicat gây Ă´ nhiáť&#x2026;m mĂ´i trĆ°áť?ng: + Ă´ nhiáť&#x2026;m khĂ´ng khĂ­ do cĂĄc khĂ­ thải cᝧa

sản xuất xi măng

các nhà máy, lò sản xuất như khí SO2,

lớn ở nước ta?

CO2, khói, bụi,...

Bài tập về nhà:

+ Ô nhiễm nước từ các lò gốm mỹ nghệ, từ

Câu 6. Tại sao khi

nước thải của các nhà máy, xí nghiệp.

đổ bê tông sau 24

+ Ô nhiễm tiếng ồn.

tiếng người ta phải

- Hậu quả:

bảo dưỡng bằng

+ Góp phần làm thời tiết khí hậu thay đổi thất thường, hạn hán kéo dài, mưa lũ, mưa

cách phun nước”?

axit, Trái Đất nóng lên gây hiệu ứng nhà

Câu 7. Nêu các biện

pháp

kính.

giảm

+ Con người bị mắc các bệnh về hô hấp,..

thiểu tối đa ô nhiễm

- Biện pháp khắc phục

môi trường do ảnh hưởng

của

+ Tiến hành đầu tư, trang bị dây truyền

công

sản xuất tiến tiến và khép kín.

nghiệp silicat?

+ Sử dụng qui trình sử lý khí thải như

Câu 8. Tại sao

SOx,CO2 và NOx .

đường bê tông bền

+ Chuyển giao các công nghệ tiết kiệm

và có tuổi thọ cao

năng lượng và giảm thiểu CO2 chống ô

hơn đường nhựa,

nhiễm môi trường (VD: Dùng lò gas, lò

khi sử dụng không

điện trong sản xuất ).

bị lún?

Câu 9. Tại sao khi làm đường bê tông xi măng lại đổ thành từng miếng và

ở giữa

các

miếng đó có khe nhỏ?

Hoạt động 3. Kiểm tra, đánh giá cuối tiết học Học sinh làm bài kiểm tra 10 phút cuối chủ đề gồm 8 câu trắc nghiệm khách quan.

80

Bảng 2.4:Ma tráş­n Ä&#x2018;áť kiáť&#x192;m tra chᝧ Ä&#x2018;áť â&#x20AC;&#x153;Silic - nguyĂŞn táť&#x2018; kĂŹ diáť&#x2021;uâ&#x20AC;?

Náť&#x2122;i dung

Nháş­n biáşżt

ThĂ´ng hiáť&#x192;u

Vận D᝼ng

Silic

1

1

2

Hᝣp chẼt cᝧa silic

1

2

3

CĂ´ng nghiáť&#x2021;p silicat

1

1

Táť&#x2022;ng

3

4

0

V.D᝼ng cao

Táť&#x2022;ng

1

3

1

8

Câu 1.Cho háť&#x2014;n hᝣp X gáť&#x201C;m Si vĂ Al. Háť&#x2014;n hᝣp X tan háşżt trong dĂŁy cĂĄc dung dáť&#x2039;ch nĂ o sau Ä&#x2018;ây?

A. HCl vĂ HF.

B. NaOH vĂ KOH.

C. Na2CO3 vĂ KHCO3.

D. BaCl2 vĂ AgNO3.

Câu 2. Cho cĂĄc phĂĄt biáť&#x192;u sau: (1) H2SiO3 lĂ chẼt káşżt tᝧa.

(2) SiO2 tan trong dung dáť&#x2039;ch axit sufuric.

(3) SiO2 tan trong dung dáť&#x2039;ch axit flohiÄ&#x2018;ric.

(4) SiO2 tan trong kiᝠm hoạc cacbonat kiᝠm nóng chảy.

CĂĄc phĂĄt biáť&#x192;u Ä&#x2018;Ăşng lĂ : A. (2), (3), (4).

B. (1), (2), (3).

C. (1), (3), (4).

D. (1), (2), (4).

Câu 3. Phản ᝊng chᝊng táť? axit silicic yáşżu hĆĄn axit cacbonic lĂ A.đ?&#x2018;&#x2020;đ?&#x2018;&#x2013;đ?&#x2018;&#x201A;32â&#x2C6;&#x2019; + đ??śđ?&#x2018;&#x201A;2 + đ??ť2 đ?&#x2018;&#x201A;

đ??ť2 đ?&#x2018;&#x2020;đ?&#x2018;&#x2013;đ?&#x2018;&#x201A;3 + đ??śđ?&#x2018;&#x201A;32â&#x2C6;&#x2019;.

B.đ?&#x2018;&#x2020;đ?&#x2018;&#x2013;đ?&#x2018;&#x201A;32â&#x2C6;&#x2019; + 2đ??ť +

đ??ť2 đ?&#x2018;&#x2020;đ?&#x2018;&#x2013;đ?&#x2018;&#x201A;3 .

C.đ?&#x2018;&#x2020;đ?&#x2018;&#x2013;đ?&#x2018;&#x201A;32â&#x2C6;&#x2019; + đ??śđ?&#x2018;&#x201A;2

đ?&#x2018;&#x2020;đ?&#x2018;&#x2013;đ?&#x2018;&#x201A;2 + đ??śđ?&#x2018;&#x201A;32â&#x2C6;&#x2019;.

D.đ?&#x2018;&#x2020;đ?&#x2018;&#x2013;đ?&#x2018;&#x201A;2 + 2đ?&#x2018;&#x201A;đ??ť â&#x2C6;&#x2019;

đ?&#x2018;&#x2020;đ?&#x2018;&#x2013;đ?&#x2018;&#x201A;32â&#x2C6;&#x2019; + đ??ť2 đ?&#x2018;&#x201A;.

Câu 4. Ä?áť&#x192; tấo ra chẼt bĂĄn dẍn kiáť&#x192;u p ta cần thĂŞm máť&#x2122;t lưᝣng X vĂ o tinh tháť&#x192; silic.

Vậy X là A. photpho hoạc asen.

B. bo hoạc nhôm.

C. photpho hoạc bo.

D. asen hoạc nhôm.

Câu 5. Cho cĂĄc phĂĄt biáť&#x192;u sau: (1) Thᝧy tinh giòn, dáť&#x2026; vᝥ, cĂł háť&#x2021; sáť&#x2018; náť&#x; nhiáť&#x2021;t láť&#x203A;n.

(2) Thᝧy tinh thư�ng có thà nh phần hóa h�c chính là K2O.CaO.SiO2.

(3) Khi Ä&#x2018;un nĂłng thᝧy tinh máť m dần ráť&#x201C;i nĂłng chảy.

81

(4) Thủy tinh kali có nhiệt độ hóa mềm và nhiệt độ nóng chảy cao nên dùng làm dụng cụ thí nghiệm.

(5) Thủy tinh thạch anh có hệ số nở nhiệt rất nhỏ nên không bị nứt khi nóng lạnh đột ngột.

Các phát biểu đúng là A. (1),(2),(3),(4).

B. (2),(3),(4),(5).

C. (1),(3),(4),(5).

D. (1),(2),(3),(5).

Câu 6. Phát biểu nào sau đây là đúng?

A. Gốm xây dựng gồm gạch, ngói, gạch chịu lửa.

B. Gốm kỹ thuật gồm sành, sứ.

C. Sành là vật liệu cứng, gõ không kêu, có màu nâu hoặc màu xám.

D. Sứ là vật liệu cứng, xốp, có màu trắng, gõ kêu.

Câu 7. Không thể dập tắt đám cháy bằng cát nếu vật liệu bị cháy là A. xăng, dầu.

B. tre, gỗ.

C. magie, nhôm.

D. xelulozơ.

Câu 8. Cho các công đoạn sau (1) Đất và than sau khi trộn, thêm nước đưa vào dây chuyền ép, tạo khung. Tùy yêu cầu của khách hàng, mà tạo gạch 2 lỗ hoặc 4 lỗ.

(2) Sản phẩm gạch sau khi tạo khuôn trên dây chuyền tự động, được công nhân vận chuyển ra sân phơi.

(3) Sản phâm thô được đưa lên các toa đầu kéo, chạy trên các đường ray. Qua thời gian xác định sẽ đưa các toa lần lượt di chuyển qua từng giai đoạn: nâng nhiệt, nung, hạ nhiệt.

(4) Sản phẩm thô được đưa vào nung bằng điện tránh gây ô nhiễm môi trường.

Thứ tự các công đoạn sản xuất gạch tại nhà máy gạch Tuynen xã Hải Quang, Hải Hậu, Nam Định là A. (1),(2),(3),(4).

B. (1),(3),(4),(2).

C. (1),(2),(4),(3).

D. (1),(4),(3),(2).

* Giai đoạn 3:Kết thúc dự án - Giáo viên tổng kết bài học, chốt lại những điểm chính của nội dung.

- Đánh giá quá trình làm việc thực hiện dự án của từng nhóm - Thông báo kết quả học tập theo sản phẩm bài báo cáo Power Point.

82

- Các nhóm thảo luận, rút kinh nghiệm, khen thưởng cá nhân có đóng góp tích cực.

- Học sinh chia sẽ những điều học tập được từ hoạt động học tập dự án.

V. Kiểm tra, đánh giá Phối hợp nhiều hình thức đánh giá như: đánh giá quá trình, đánh giá chuyên gia, đánh giá đồng đẳng, tự đánh giá kết hợp với bài kiểm tra sau chủ đề. Điểm cho chủ đề được lấy bằng điểm trung bình cộng của các phiếu đánh giá và bài kiểm tra.

2.3. Đánh giá năng lực giải quyết vấn đề thông qua dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn 2.3.1. Tiêu chí đánh giá năng lực giải quyết vấn đề Để đánh giá được sự phát triển của năng lực giải quyết vấn đề ở HS, người ta phải xác định được các biểu hiện của năng lực này và xây dựng bộ tiêu chí đánh giá.

Sau đây là các tiêu chí chúng tôi đề nghị để đánh giá các mức độ khác nhau của năng lực giải quyết vấn đề.

Bảng 2.5: Tiêu chí và các mức độ đánh giá năng lực GQVĐ Năng lực

Chưa đạt

Đạt

Tốt

Rất tốt

Xác định

Chưa xác

Xác định được

Xác định được và

Xác định được và

tình huống

định được

nhưng phát biểu

phát biểu được rõ

phát biểu rõ ràng,

chưa rõ ràng

ràng

phát hiện thêm

có vấn đề

tình huống mới. Đưa ra

Chưa đưa

Đưa ra cách giải

Đưa ra cách giải

Đưa ra cách giải

cách giải

ra được

quyết phức tạp

quyết đơn giản

quyết tối ưu nhất

quyết

cách giải

nhưng giải quyết phù hợp với vấn

với các vấn đề

quyết

được vấn đề

đề

phát sinh

Lập kế

Chưa lập

Lập được kế

Lập được kế

Lập được kế

hoạch

được kế

hoạch nhưng

hoạch đơn giản

hoạch đơn giản,

hoạch

phức tạp

Thực hiện

Chưa thực

Thực hiện được

giải pháp

hiện được

nhưng chưa hiệu hiệu quả

khoa học, tối ưu Thực hiện được,

Thực hiện được, hiệu quả rất cao

quả Đánh giá

Chưa đánh

Đánh giá đúng 83

Đánh giá đúng và

Đánh giá đúng và

giải pháp

giá được

về giải pháp.

nêu được ưu điểm nêu được ưu của giải pháp

nhược điểm của giải pháp

Sáng tạo

Chưa đề

Đề xuất được ý

Đề xuất được ý

Đề xuất được ý

xuất được

tưởng mới

tưởng mới có khả

tưởng mới một

ý tưởng

nhưng thiếu khả

thi

cách tối ưu

mới

thi

Ví dụ tiêu chí và một số mức độ đánh giá năng lực giải quyết vấn đề với vấn đề thực tế: “Vì sao khi cơm bị khê người ta thường cho vào nồi cơm một mẩu than củi”. * Xác định tình huống có vấn đề - Chưa đạt: Chưa xác định được vấn đề: “Vì sao khi cơm bị khê người ta thường cho vào nồi cơm một mẩu than củi”.

- Đạt: Xác định được nhưng phát biểu chưa rõ ràng: “Vì sao khi cơm bị khê người ta thường cho vào nồi cơm một mẩu than củi? Mẩu than củi có tác dụng gì đó?”.

- Tốt: Xác định được và phát biểu được rõ ràng: “Vì sao khi cơm bị khê người ta thường cho vào nồi cơm một mẩu than củi? Cơm khê có mùi khó chịu, chắc là than củi có tác dụng làm giảm mùi”.

- Rất tốt: Xác định được và phát biểu rõ ràng, phát hiện thêm tình huống mới: “Khi cơm bị khê người ta thường cho vào nồi cơm một mẩu than củi, than củi có cấu tạo như thế nào để có thể hấp phụ được mùi khê”. * Đưa ra cách giải quyết - Chưa đạt: Chưa đưa ra được cách giải quyết: “Vì sao khi cơm bị khê người ta thường cho vào nồi cơm một mẩu than củi”.

- Đạt: Đưa ra cách giải quyết phức tạp nhưng giải quyết được vấn đề: “Tìm hiểu tính chất vật lí, hóa học của cacbon và hợp chất, tìm hiểu tại sao than củi có tác dụng làm giảm mùi khê”.

- Tốt: Đưa ra cách giải quyết đơn giản phù hợp với vấn đề: “tìm hiểu về tính chất vật lí của các dạng thù hình của cacbon, tìm hiểu về tính chất hấp phụ của than củi ”.

- Rất tốt: Đưa ra cách giải quyết tối ưu nhất với các vấn đề phát sinh: “Tìm hiểu than củi là dạng thù hình nào của cacbon, cấu tạo của than củi (cacbon vô định

84

hình), tìm hiểu tính chất hấp phụ của than củi (cacbon vô định hình), đưa ra các ứng dụng khác của than củi, than xương,..”. * Lập kế hoạch giải quyết - Chưa đạt: Chưa lập được kế hoạch + Bước 1: Tìm hiểu cơm khê. + Bước 2: Tìm hiểu về cacbon + Bước 3: Tìm hiểu về hợp chất của cacbon.

- Đạt: Lập được kế hoạch nhưng phức tạp, chưa khoa học + Bước 1: Tìm hiểu tính chất vật lí của cacbon. + Bước 2: Tìm hiểu tính chất hóa học của cacbon. + Bước 3: Tìm hiểu tác dụng hấp phụ của than củi.

- Tốt: Lập được kế hoạch đơn giản, nhưng chưa khoa học + Bước 1: Tìm hiểu tính chất vật lí của than củi. + Bước 2: Tìm hiểu tác dụng hấp phụ của than củi.

- Rất tốt: Lập được kế hoạch đơn giản, khoa học, tối ưu + Bước 1: Tìm hiểu cơm khê có mùi khó chịu do đâu + Bước 2: Tìm hiểu than củi có cấu trúc như thế nào + Bước 3: Tìm hiểu tác dụng hấp phụ của than củi và đề xuất sử dụng trong các tình huống khác. * Thực hiện giải pháp - Chưa đạt: Chưa thực hiện được do việc nghiên cứu chưa biết bắt đầu từ đâu, hoặc nghiên cứu về cacbon và hợp chất rất phức tạp.

- Đạt: Thực hiện được giải pháp nhưng mất thời gian nghiên cứu tính chất vật lí của các dạng thù hình, tính chất hóa học của cacbon một cách không cần thiết.

- Tốt: Thực hiện giải pháp không mất thời gian, đưa ra được giải thích hợp lý cho việc dùng than củi xử lí cơm khê.

- Rất tốt: Thực hiện được giải pháp không mất thời gian, giải đáp được lý do vì sao khi cơm bị khê người ta thường cho vào nồi cơm một mẩu than củi và đề xuất sử dụng trong các tình huống khác trong đời sống.

85

2.3.2. Xây dựng bộ công cụ đánh giá năng lực GQVĐ Bộ công cụ đánh giá năng lực bao gồm: Bảng kiểm quan sát, phiếu tự đánh giá dùng để đánh giá kĩ năng, thái độ, hành vi; bài kiểm tra dùng để đánh giá kiến thức của HS. Trong luận văn chúng tôi đã xây dựng các đề kiểm tra sau các chủ đề tích hợp liên môn đã triển khai như trên đã trình bày, chúng tôi còn xây dựng 2 đề kiểm tra 45 phút theo hình thức trắc nghiệm kết hợp với tự luận (Phụ lục số 3) để đánh giá HS sau khi tiến hành dạy học các chủ đề tích hợp liên môn chương “Cacbon-Silic” Hóa học 11 nâng cao.

Nguyên tắc đánh giá năng lực là sử dụng nhiều phương pháp đánh giá khác nhau trong đó phối hợp đánh giá chuyên gia (GV) và tự đánh giá (HS tự đánh giá).

Vì vậy, khi thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực GQVĐ trong dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn, chúng tôi cũng thiết kế cho cả 2 đối tượng là GV và HS. 2.3.2.1. Bảng kiểm quan sát (dành cho GV) - Mục đích: Bảng kiểm quan sát giúp GV quan sát có chủ đích các tiêu chí của năng lực GQVĐ thông qua các hoạt động học tập của học sinh. Từ đó đánh giá được kiến thức, kĩ năng và năng lực GQVĐ theo các mục tiêu của dạy học liên môn.

- Yêu cầu: Bảng kiểm quan sát phải rõ ràng, cụ thể, bám sát vào các tiêu chí của năng lực GQVĐ.

- Quy trình thiết kế: + Bước 1: Xác định đối tượng, thời điểm, mục tiêu quan sát. + Bước 2: Xây dựng các tiêu chí quan sát và các mức độ đánh giá cho mỗi tiêu chí. + Bước 3: Hoàn thiện các tiêu chí và mức độ đánh giá phù hợp.

- Mẫu bảng quan sát dành cho GV: Bảng 2.6: Bảng kiểm quan sát các mức độ của năng lực giải quyết vấn đề trong dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn Ngày………tháng ……….năm………….

Học sinh được quan sát: ………………………Lớp…………Nhóm ……………….

Tên chủ đề: …………………………………………………………………………...

Tên giáo viên quan sát: ………………………………………………………………

86

Đánh giá mức độ của năng lực GQVĐ STT

Tiêu chí

Chưa

Đạt

Tốt

Rất tốt

Nhận

đạt

5–6

7–8

9 – 10

xét

0–4 1

Xác định tình huống có vấn đề

2

Đưa ra cách giải quyết

3

Lập kế hoạch

4

Thực hiện giải pháp

5

Đánh giá giải pháp

6

Sáng tạo

Tổng điểm đạt được: ……………../60 2.3.2.2. Phiếu hỏi học sinh về mức độ phát triển năng lực giải quyết vấn đề trong dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn - Mục đích: Dùng để hỏi học sinh các tiêu chí của năng lực GQVĐ - Yêu cầu: Phiếu hỏi gồm các câu hỏi rõ ràng, cụ thể, bám sát vào các tiêu chí của năng lực GQVĐ.

- Quy trình thiết kế: + Bước 1: Xác định đối tượng, mục tiêu, thời điểm phỏng vấn hoặc hỏi. + Bước 2: Xác định các tiêu chí và các mức độ đánh giá cho mỗi tiêu chí, thiết kế các câu hỏi và phương án lựa chọn. + Bước 3: Sắp xếp và hoàn thiện các câu hỏi.

- Mẫu phiếu hỏi dành cho HS: Bảng 2.7: Bảng hỏi học sinh về mức độ đạt được của năng lực GQVĐ trong các bài học theo chủ đề tích hợp liên môn Ngày………tháng ……….năm………….

Họ tên học sinh: ………………………Lớp…………Nhóm ……………………….

Tên chủ đề: …………………………………………………………………………...

Hãy so sánh với tiêu chí đánh giá năng lực GQVĐ (bảng 2.5) để tự đánh dấu vào ô tương ứng trong bảng sau:

87

STT

Tiêu chí

1

Xác định tình huống có

Tự đánh giá mức độ của năng lực GQVĐ Chưa đạt

Đạt

Tốt

Rất tốt

vấn đề 2

Đưa ra cách giải quyết

3

Lập kế hoạch

4

Thực hiện giải pháp

5

Đánh giá giải pháp

6

Sáng tạo

2.3.2.3. Phiếu hỏi học sinh về tình hình học tập, khả năng phát triển năng lực GQVĐ thông qua dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn (Phụ lục 1.4) Tiểu kết chương 2 Chương 2 của luận văn đã phân tích cấu trúc nội dung chương “CacbonSilic” thuộc chương trình Hóa học 11 nâng cao từ đó xác định mối liên quan kiến thức của các môn học khác với kiến thức của chương này; đồng thời đề xuất nguyên tắc và quy trình xây dựng chủ đề tích hợp liên môn. Trên cơ sở đó xây dựng 2 chủ đề dạy học tích hợp liên môn trong chương “Cacbon-Silic”: 1. Chủ đề: “Hợp chất của cacbon với một số vấn đề thực tế cuộc sống”.

2. Chủ đề: “Silic-nguyên tố kì diệu”.

Ngoài ra, chúng tôi còn đề xuất bộ công cụ đánh giá năng lực giải quyết vấn đề.

88

CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM 3.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm Trên cơ sở những nội dung đề xuất ở phần trên, chúng tôi đã tiến hành thực nghiệm sư phạm nhằm: - Khẳng định hướng đi đúng đắn - cần thiết, ý nghĩa khoa học - thực tiễn của đề tài.

- Đánh giá hiệu quả và khả năng áp dụng dạy học tích hợp liên môn vào chương “Cacbon-Silic” Hóa học lớp 11 nâng cao.

- Đánh giá chất lượng nội dung và khả năng tổ chức dạy học chương “Cacbon-Silic” Hóa học lớp 11 nâng cao theo 2 chủ đề đã xây dựng.

- Đánh giá năng lực, năng lực giải quyết vấn đề, vận dụng kiến thức liên môn vào thực tiễn của học sinh.

3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm -Xây dựng công cụđo lường sau khi tiến hành thực nghiệm gồm: + 2 bài kiểm tra: 2 bài 45 phút (phụ lục 3). + Các phiếu đánh giá của GV, của đồng đẳng, tự đánh giá. + Phiếu điều tra học sinh sau khi tiến hành thực nghiệm (phụ lục 1.3 và 1.4).

- Dạy thực nghiệm 2 chủ đề dạy học tích hợp liên môn chương “CacbonSilic” Hóa học lớp 11 nâng cao đã thiết kế.

-Đánh giá, phân tích và xử lý kết quả thực nghiệm sư phạm: Sử dụng một số tham số đặc trưng của toán thống kê xác suất để xử lý các số liệu thu được.

3.3. Địa bàn và đối tƣợng thực nghiệm sƣ phạm Để tiến hành tốt những nội dung đã biên soạn ở phần trên chúng tôi đã tiến hành thực nghiệm sư phạm ở 2 loại lớp có trình độ tương đương: Lớp dạy học không theo chủ đề tích hợp liên môn - Lớp đối chứng (lớp ĐC); Lớp dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn - Lớp thực nghiệm (lớp TN). Địa bàn thực nghiệm: Chúng tôi đã tiến hành thực nghiệm tại trường THPT A Hải Hậu và THPT Trần Quốc Tuấn - tỉnh Nam Định, ở khối lớp 11 chương trình nâng cao.

89

TrườngTHPT

Lớpthựcnghiệm

Lớpđốichứng

THPTA Hải Hậu

11A2

39

11A4

38

THPTTrần Quốc Tuấn

11A1

38

11A2

38

3.4. Tiến trình thực nghiệm sƣ phạm Thực nghiệm đánh giá tính hiệu quả của việc dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề, chúng tôi phân làm hai giai đoạn nhỏ đó là: - Đánh giá kiến thức tích hợp liên môn có liên quan đến thực tiễn mà học sinh lĩnh hội được.

- Đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh.

3.4.1. Đánh giá kiến thức liên môn có liên quan đến thực tiễn mà học sinh lĩnh hội được Để đánh giá kiến thức tích hợp liên môn có liên quan đến thực tiễn của học sinh, chúng tôi tiến hành dạy 2 chủ đề tích hợp liên môn đã thiết kế, thực hiện ở các lớp 11A2 trường THPT A Hải Hậu và lớp 11A1 trường THPT Trần Quốc Tuấn trên cơ sở các giáo án thực nghiệm đã thiết kế ở chương 2 sau đó tiến hành kiểm tra ở cả các lớp thực nghiệm và đối chứng. Để tiến hành kiểm tra, chúng tôi tiến hành và lựa chọn 10 bài tập được biên soạn theo dạng trắc nghiệm khách quan và 4 câu hỏi bài tập tự luận để tiến hành kiểm tra 45 phút (phụ lục 3.1) sau chủ đề 1; 10 câu hỏi trắc nghiệm khách quan và 3 bài tập tự luận để kiểm tra 45 phút (phụ lục 3.2) sau chủ đề 2; nội dung kiến thức có liên quan đến cacbon, silic và hợp chất của chúng. Sau đó tiến hành thực nghiệm, kiểm tra ở cả 4 lớp: 11A2,11A4 trường THPT A Hải Hậu và lớp 11A1, 11A2 trường THPT Trần Quốc Tuấn.

Sau khi tiến hành thực nghiệm, kiểm tra và chấm điểm, chúng tôi nhận thấy rằng: - Đối với lớp ĐC, HS vẫn học theo cách dạy đại trà, không được dạy học theo các chủ đề tích hợp liên môn, khi gặp các câu hỏi, các vấn đề, các tình huống có liên quan đến thực tiễn trong các bài hình thành kiến thức mới, các bài luyện tập hay trong kiểm tra đánh giá, HS vẫn còn lúng túng và mất rất nhiều thời gian nên kết quả đạt được là chưa cao.

90

- Đối với lớp TN, do được dạy học theo các chủ đề tích hợp liên môn trong các bài học cụ thể trong suốt quá trình thực nghiệm nên các vấn đề, các tình huống thực tiễn, các bài tập có liên quan đến kiến thức liên môn trong chương thực nghiệm đã trở nên quen thuộc với đa số các em. HS thấy yêu thích môn học hơn và không mất nhiều thời gian khi giải quyết những vẫn đề thực tiễn.

Kết quả và xử lý kết quả thực nghiệm sư phạm.

Bảng 3.1: Bảng điểm kiểm tra của học sinh Điểm (Xi)

Bài kiểm Đối

Tổng

tra số

tƣợng

số HS

TN

77

0

0

0

0

2

ĐC

76

0

0

0

2

TN

77

0

0

0

ĐC

76

0

0

0

1

2

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

8

13

24

18

9

3

9

10

24

15

10

6

0

0

0

6

16

23

18

10

4

0

7

13

24

16

10

6

0

Bảng 3.2: Bảng điểm trung bình Bài kiểm tra số

11 (TN)

11 (ĐC)

1

7,13

6,30

2

7,29

6,36

Để đưa ra được những nhận xét chính xác, kết quả kiểm tra được xử lí bằng phương pháp thống kê toán học theo thứ tự các bước như sau: Lập bảng phân bố: tần suất, tần suất luỹ tích; vẽ đồ thị đường luỹ tích theo bảng phân bố tần suất luỹ tích; tính các tham số thống kê đặc trưng.

Cụ thể như sau: * Bước 1: Lập bảng phân bố tần suất, tần suất tích lũy Bảng 3.3: Bảng phân bố tần suất các bài kiểm tra % Số học sinh đạt điểm Xi

Đề

Đối

số

tƣợng

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

TN

0,00

0,00

0,00

0,00

2,60

10,39

16,88

31,17

23,38

11,69

3,90

ĐC

0,00

0,00

0,00

2,63

11,84

13,16

31,58

19,74

13,16

7,89

0,00

TN

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

7,79

20,78

29,87

23,38

12,99

5,19

ĐC

0,00

0,00

0,00

0,00

9,21

17,11

31,58

21,05

13,16

7,89

0,00

1

2

91

Bảng 3.4: Bảng phân bố tần suất lũy tích các bài kiểm tra % Học sinh đạt điểm từ Xi trở xuống

Đề

Đối

số

tƣợng

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

TN

0,00

0,00

0,00

0,00

2,60

12,99

29,87

61,04

84,42

96,11

100

ĐC

0,00

0,00

0,00

2,63

14,47

27,63

59,21

78,95

92,11

100

100

TN

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

7,79

28,57

58,44

81,82

94,81

100

ĐC

0,00

0,00

0,00

0,00

9,21

26,32

57,90

78,95

92,11

100

100

1

2

* Bước 2: Vẽ đồ thị đường lũy tích theo bảng phân phối tần suất lũy tích Để có thể rút ra những nhận xét chính xác, đầy đủ hơn chúng tôi so sánhchất lượng của HS giữa lớp TN và lớp ĐC bằng đường luỹ tích ứng với kết quả nêu trong bảng 3.4. Trục tung chỉ số % HS đạt điểm Xi trở xuống, trục hoành chỉ điểm. % HS đạt điểm Xi trở xuống 120 100 80 60

TN

40

ĐC

20 0 0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Điểm

Hình 3.1 :Đường luỹ tích so sánh kết quả kiểm tra (Bài kiểm tra số 1) % HS đạt điểm Xi trở xuống 120 100 80 60

TN

40

ĐC

20 0 0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Điểm

Hình 3.2:Đường luỹ tích so sánh kết quả kiểm tra (Bài kiểm tra số 2)

92

Nếu phân loại học sinh theo tỉ lệ điểm yếu kém, trung bình, khá và giỏi ta được kết quả sau Bảng 3.5: Bảng phân loại kết quả học tập của học sinh (%) %Yếu- kém

% Trung bình

% Khá

% Giỏi

(0 – 4 điểm)

(5-6 điểm)

(7-8 điểm)

(9-10 điểm)

TN

2,60

27,27

54,55

15,59

ĐC

14,47

44,74

32,90

7,89

TN

0,00

28,57

53,25

18,18

ĐC

9,21

48,69

34,21

7,89

Tổng

TN

1,30

27,29

53,90

16,89

hợp

ĐC

11,84

46,72

33,56

7,89

Đề số 1 2

Đối tƣợng

Từ số liệu của bảng 3.5, ta vẽ được đồ thị thể hiện kết quả phân loại học sinh như sau: % HS xếp loại học lực 60 50 40 TN

30

ĐC

20 10 0 Yếu- kém

TB

Khá

Giỏi

Loại học lực

Hình 3.3: Biểu đồ phân loại kết quả của học sinh qua bài kiểm tra số 1

93

% HS xếp loại học lực 60 50 40 TN

30

ĐC

20 10 0 Yếu- kém

TB

Khá

Giỏi

Loại học lực

Hình 3.4: Biểu đồ phân loại kết quả của học sinh qua bài kiểm tra số 2 *Bước 3: Tính các tham số đặc trưng thống kê Các số liệu thu được từ thực nghiệm sẽ được xử lí thống kê toán học với các tham số đặc trưng như sau: - Điểm trung bình: ( X ).

- Phương sai: (S2).

- Độ lệch chuẩn: (S).

- Hệ số biến thiên (Cv% hay V%).

- Để kết luận sự khác nhau về kết quả học tập giữa hai lớp đối chứng và thực nghiệm là có ý nghĩa hay không, chúng tôi đã sử dụng phép kiểm chứng T-test độc lập và tính mức độ ảnh hưởng (ES).

Từ bảng 3.1, áp dụng các công thức tính X , S2, S, V, ES, p ta tính được các tham số đặc trưng thống kê theo từng bài dạy của hai đối tượng TN và ĐC trong từng lớp. Các giá trị đó được thể hiện trong bảng sau : Bảng 3.6: Bảng tổng hợp các tham số đặc trưng của các bài kiểm tra Lần KT số 1 2

Đối tượng

Các tham số đặc trưng

Tổng bài KT

(X )

S2

S

V%

ĐC

76

6,25

2,24

1,50

23,96%

TN

77

7,13

1,88

1,37

19,22%

ĐC

76

6,36

1,88

1,37

21,61%

TN

77

7,29

1,68

1,30

17,79%

94

Giá trị p 2,18. 10-4 2,95.10-5

Mức độ ảnh hưởng ES 0,59 0,68

- Nhận xét: Dựa trên kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy chất lượng học tập của HS khối TN cao hơn HS khối ĐC, thể hiện: - Tỉ lệ phần trăm (%) HS yếu kém, trung bình của khối TN luôn thấp hơn của khối ĐC. Tỉ lệ phần trăm (%) HS khá, giỏi của khối TN luôn cao hơn của khối ĐC (thể hiện qua bảng 3.5, hình 3.3 và hình 3.4). Từ đó cho thấy phương án thực nghiệm đã đáp ứng được các mục tiêu của dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn.

Học sinh bắt đầu biết vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết các tình huống thực tế trong các bài kiểm tra đặt ra.

- Đồ thị đường luỹ tích của khối TN luôn nằm ở phía bên phải và phía dưới đường luỹ tích của khối ĐC (thể hiện qua hình 3.1 và hình 3.2). Điều này cho thấy kết quả học tập của HS ở các lớp TN tốt hơn lớp ĐC. - Điểm trung bình cộng qua hai lần kiểm tra trong thực nghiệm của nhóm lớp TN đều cao hơn so với nhóm ĐC. Điều đó chứng tỏ học sinh các lớp thực nghiệm đáp ứng được tốt hơn các tiêu chí kiểm tra kiến thức tích hợp liên môn mà đề kiểm tra yêu cầu.

- Độ lệch chuẩn của nhóm TN qua hai lần kiểm tra nhỏ hơn nhóm ĐC và hệ số biến thiên V của lớp TN nhỏ hơn của lớp ĐC chứng tỏ độ bền kiến thức của HS, chất lượng của lớp thực nghiệm luôn tốt hơn chất lượng lớp đối chứng.

- Giá trị p ở cả hai lần kiểm tra đều nhỏ hơn 0,05, chứng tỏ kết quả lĩnh hội tri thức của nhóm TN cao hơn nhóm ĐC là đáng tin cậy và sự sai khác về kết quả giữa hai nhóm là có ý nghĩa. Như vậy, có thể nói việc dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn trong đề tài này đã mang lại hiệu quả nhất định.

- Mức độ ảnh hưởng ES đều nằm trong khoảng 0,50 – 0,79 nên sự tác động của thực nghiệm là ở mức trung bình.

Ngoài ra, để đánh giá kiến thức thực tiễn của HS, sau khi tiến hành kiểm tra, chấm điểm ở các lớp ĐC và TN, chúng tôi thống kê kết quả của HS ở các câu hỏi thuộc các kiến thức có liên quan đến thực tiễn thu được kết quả như sau:

95

Bảng 3.7. Bảng thống kê kết quả giải quyết bài tập thực tiễn Bài kiểm tra số

1

2

Đối tượng (Lớp)

Câu hỏi

TN(%HS)

ĐC(%HS)

1

76/77(98,7%)

45/76(59,2%)

2

75/77(97,4%)

35/76(46,1%)

4

76/77 (98,7%)

12/76(15,8%)

5

72/77(93,5%)

17/76(22,4%)

6

75/77(97,4%)

10/76(13,2%)

7

77/77(100%)

40/76(52,6%)

8

72/77(93,5%)

14/76(18,4%)

9

75/77(97,4%)

45/76(59,2%)

11

74/77(96,1%)

26/76(34,2%)

1

76/77(98,6 %)

20/76(26,3%)

2

75/77(97,4%)

25/76(32,9%)

5

73/77(94,8%)

21/76(27,6%)

9

74/77(96,1%)

22/76(28,9%)

10

76/77(98,7%)

25/76(32,9%)

12

75/77(97,4%)

10/76(13,2%)

Nhận xét: Kết quả các câu hỏi đòi hỏi vận dụng kiến thức liên môn vào thực tiễn, số HS chọn đáp án đúng ở các lớp TN nhiều hơn số HS chọn đáp án đúng ở các lớp ĐC. Điều đó đã chứng tỏ biện pháp sử dụng đã có hiệu quả trong việc rèn luyện vận dụng kiến thức liên môn vào thực tiễn cho HS. 3.4.2. Đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh 3.4.2.1. Kết quả bảng kiểm quan sát học sinh của giáo viên Một trong các công cụ dùng để đánh giá năng lực GQVĐ của học sinh là bảng kiểm quan sát dành cho GV. Chúng tôi đã tổng hợp các kết quả quan sát và đánh giá năng lực GQVĐ của học sinh, kết quả như sau:

96

Bảng 3.8: Bảng kiểm quan sát và đánh giá NLGQVĐ của HS trường THPT A Hải Hậu (GV đánh giá) Điểm trung bình

Tiêu chí/biểu hiện

STT

NLGQVĐ của HS

TN

ĐC

1

Xác định tình huống có vấn đề

8,8

7,5

2

Đưa ra cách giải quyết

9,0

7,8

3

Lập kế hoạch

8,5

7,3

4

Thực hiện giải pháp

7,8

7,0

5

Đánh giá giải pháp

7,2

6,8

6

Sáng tạo

6,5

6,0

Nhận xét

Bảng 3.9: Bảng kiểm quan sát và đánh giá NLGQVĐ của HS trường THPT Trần Quốc Tuấn (GV đánh giá) Điểm trung bình

Tiêu chí/biểu hiện

STT

NLGQVĐ của HS

TN

ĐC

1

Xác định tình huống có vấn đề

8,2

6,8

2

Đưa ra cách giải quyết

8,5

7,2

3

Lập kế hoạch

8,0

6,5

4

Thực hiện giải pháp

7,2

6,2

5

Đánh giá giải pháp

7,0

5,6

6

Sáng tạo

5,6

4,0

Nhận xét

Bảng 3.10: Bảng tổng hợp các tham số đặc trưng củabảng kiểm quan sát và đánh giá NLGQVĐ của HS Đối tượng

Các tham số đặc trưng

Tổng bài KT

(X )

S2

S

V%

ĐC

76

6,56

0,430

0,656

9,99%

TN

77

7,70

0,397

0,630

8,18%

Giá trị p 5,65. 10-21

Mức độ ảnh hưởng ES 1,74

(Cách tính: Lấy tổng điểm 6 tiêu chí chia 6 nhân 10 tính cho mỗi HS, sau đó tính các tham số đặc trưng)

97

Nhận xét: Qua kết quả tổng kết bảng kiểm quan sát ta thấy điểm trung bình của học sinh lớp TN cao hơn lớp ĐC. - Độ lệch chuẩn của nhóm TN nhỏ hơn nhóm ĐC và hệ số biến thiên V của lớp TN nhỏ hơn của lớp ĐC chứng tỏ NLGQVĐ của lớp TN luôn tốt hơn NLGQVĐcủa lớp ĐC. - Giá trị p nhỏ hơn 0,05, chứng tỏ học sinh các lớp TN có NLGQVĐ tốt hơn so với lớp ĐC là đáng tin cậy và sự sai khác về kết quả giữa hai nhóm là có ý nghĩa.

- Mức độ ảnh hưởng ES > 1,0 nên sự tác động của thực nghiệm là ở mức rất tốt.

3.4.2.2. Kết quả điều tra học sinh lớp đối chứng Từ kết quả điều tra của phiếu hỏi (Phụ lục 1.3) chúng tôi thống kê lại như sau: Câu 1: Nhận xét về môn hóa học Có 45/76 học sinh cho rằng hóa học là một môn học có bài tập khó, học vất vả và phải ghi nhớ nhiều. Nói một cách khác thì hóa học là môn học chưa thực sự hấp dẫn học sinh.

Câu 2: Kĩ năng vận dụng kiến thức vào đời sống Có 58/76 học sinh cho rằng môn hóa học không có khả năng vận dụng kiến thức với các môn khác để giải quyết vấn đề thực tế, có nghĩa trong mắt các em, hóa học là môn học xa rời thực tế.

Câu 3: Biện pháp giải quyết tình huống có vấn đề Có 35/76 học sinh (chiếm tỉ lệ cao nhất) cho rằng khi gặp vấn đề khó đều nhờ đến thầy cô, bạn bè. Như vậy môn Hóa học không rèn được năng lực giải quyết vấn đề cho các em. Nguyên nhân của việc học sinh không biết giải quyết vấn đề của thực tiễn là do các em chỉ học lý thuyết và các dạng bài tập ít gắn với thực tiễn do giáo viên cung cấp.

Câu 4: Em nhận thấy mình phát triển được nhiều năng lực nào khi học môn hóa học? (Có thể tích vào nhiều ô nếu thấy đúng với em).

STT

Năng lực

Trước TN

Sau TN

1

Năng lực tư duy logic.

7,89%

5,26%

2

Năng lực thực hành làm thí nghiệm.

59,21%

27,63%

3

Năng lực giải quyết vấn đề trong cuộc sống.

9,21%

32,89%

4

Năng lực tự học.

6,58%

13,16%

5

Năng lực sử dụng công nghệ thông tin.

2,63%

5,26%

98

Có 45/76 học sinh thấy môn hóa học giúp các em phát triển năng lực thực hành làm thí nghiệm. Các năng lực khác được phát triển rất ít.

Kết luận: Môn hóa học theo chương trình hiện hành được học sinh đánh giá là khó, ít hấp dẫn, có ít liên hệ với môn học khác và không giúp các em giải quyết các vấn đề thực tiễn cuộc sống. Năng lực chủ yếu được hình thành là năng lực thực hành thí nghiệm.

3.4.2.3. Kết quả điều tra học sinh lớp thực nghiệm sau khi dạy học liên môn a. Kết quả điều tra phiếu hỏi học sinh lớp thực nghiệm Phiếu hỏi (Phụ lục 1.4) được phát ngay sau khi tiến hành dạy học xong 2 chủ đề liên môn ở hai lớp thực nghiệm, kết quả được chúng tôi thống kê lại như sau: Câu 1: Nhận xét về chủ đề tích hợp liên môn đã học Ngược lại với nhận xét của học sinh lớp ĐC, ở lớp TN 60/77 học sinh cho rằng hóa học là môn học có nhiều mối liên hệ với các môn học khác, thú vị, hấp dẫn và gắn liền với thực tiễn cuộc sống. 10/77 học sinh đánh giá môn hóa học khó học.

Câu 2: Kĩ năng vận dụng kiến thức vào đời sống Có 57/77 HS cho rằng môn hóa học tạo nhiều cơ hội để các em học tập và giải quyết vấn đề thực tế. Không có học sinh nào đánh giá môn hóa học không có khả năng vận dụng vào thực tế cuộc sống.

Câu 3: Biện pháp giải quyết tình huống có vấn đề Có 55/77 HS chọn phương án chủ động tìm kiến kiến thức và thông tin để giải quyết vấn đề. Không có học sinh nào chọn phương án không quan tâm. Rất ít (5/77 HS) chọn thấy khó không muốn tìm hiểu.

Câu 4: Các năng lực mà các em nhận thấy được phát triển qua dạy học theo 3 chủ đề tích hợp liên môn STT

Năng lực

Trước TN

Sau TN

1

Năng lực tư duy logic.

7,79%

45,45%

2

Năng lực thực hành làm thí nghiệm.

58,44%

55,26%

3

Năng lực giải quyết vấn đề trong cuộc sống.

12,99%

77,92%

4

Năng lực tự học.

7,79%

54,55%

5

Năng lực hợp tác

5,19%

70,13%

6

Năng lực sử dụng công nghệ thông tin.

6,49%

59,21%

99

b.Kết quả điều tra phiếu hỏi học sinh lớp thực nghiệmvề mức độ đạt được của năng lực giải quyết vấn đề trong các bài học theo chủ đề tích hợp liên môn Chúng tôi đã thu thập thông tin từ 77 phiếu hỏi học sinh lớp thực nghiệm về năng lực giải quyết vấn đề sau khi dạy học tích hợp liên môn, kết quả được mô tả như sau: Bảng 3.11: Kết quả phiếu hỏi học sinh lớp thực nghiệm về tự đánh giá mức độ của năng lực giải quyết vấn đề Tự đánh giá mức độ của năng lực STT

1

Tiêu chí

giải quyết vấn đề Chưa đạt

Xác định tình huống có vấn đề

Đạt

Tốt

Rất tốt

SL

%

SL

%

SL

%

SL

%

2

2,60

52

67,53

20

25,97

3

3,90

2

Đưa ra cách giải quyết

2

2,60

50

64,94

22

28,57

3

3,90

3

Lập kế hoạch

2

2,60

48

62,34

24

31,17

3

3,90

4

Thực hiện giải pháp

3

3,90

45

58,44

24

31,17

5

6,49

5

Đánh giá giải pháp

4

5,19

42

54,54

27

35,06

4

5,19

6

Sáng tạo

4

5,19

16

20,78

11

14,29

3

3,90

Tổng số lượng/trung bình (%)

17/3,67

253/54,76

128/27,71

21/4,55

(Cách tính % trung bình mỗi mức độ là: Lấy tổng số HS cùng một mức độ ở 6 tiêu chí chia cho 6 tiêu chí rồi chia cho tổng số học sinh lớp thực nghiệm (77) rồi nhân 100%) Kết luận: Dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn đã đạt được hầu hết các mục tiêu đặt ra trong đó mục tiêu quan trọng nhất là làm cho quá trình học tập trở nên có ý nghĩa hơn với cuộc sống của các em và phát triển được các năng lực cần thiết, đặc biệt là năng lực giải quyết vấn đề.

100

Tiểu kết chương 3 Trong chương này, tôi đã trình bày mục đích, nhiệm vụ, đối tượng và tiến trình thực nghiệm sư phạm 2 giáo án ở trường phổ thông, đã xử lý kết quả của bộ công cụ đánh giá năng lực giải quyết vấn đề và kết quả 2 bài kiểm tra theo phương pháp thống kê toán học để làm cơ sở khẳng định tính hiệu quả và tính khả thi của việc vận dụng dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS.

101

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 1. Kết luận - Các chủ đề tích hợp liên môn có tính thực tiễn nên sinh động, hấp dẫn đối

với học sinh, có ưu thế trong việc tạo ra động cơ, hứng thú học tập cho học sinh.

- Học các chủ đề tích hợp liên môn, học sinh được tăng cường vận dụng kiến thức tổng hợp vào giải quyết các tình huống thực tiễn, nhờ đó năng lực và phẩm chất của học sinh được hình thành và phát triển.

- Ngoài ra, dạy học các chủ đề tích hợp liên môn giúp cho học sinh có được sự hiểu biết tổng quát cũng như khả năng ứng dụng của kiến thức tổng hợp vào thực tiễn.

- Đối với giáo viên thì dạy học theo các chủ đề tích hợp liên môn không những giảm tải cho giáo viên trong việc dạy các kiến thức liên môn trong môn học của mình mà còn có tác dụng bồi dưỡng trở thành người giáo viên của tương lai.

2. Khuyến nghị và đề xuất Qua quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài, chúng tôi có một vài khuyến nghị: - Cần tổ chức cho giáo viên cấp THPT tiếp cận cơ sở lý luận và thực hành xây dựng, giảng dạy các chủ đề tích hợp liên môn. Trong quá trình thực hiện cần có sự chỉ đạo đồng nhất của Ban Lãnh đạo và sự hợp tác của các tổ chuyên môn. Các nhà trường cần sử dụng mô hình sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học để cùng nhau hợp tác, xây dựng, giảng dạy và rút kinh nghiệm, nâng cao năng lực và hiệu quả của dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn.

- Khuyến khích, mở rộng các công trình nghiên cứu, thiết kế các chủ đề tích hợp liên môn.

- Tăng cường số lượng và chất lượng bài tập hóa học phát triển năng lực trong SGK, sách bài tập, sách tham khảo cũng như trong các bài kiểm tra, các đề thi tốt nghiệp, đại học và thi chọn học sinh giỏi.

Trên đây là những nghiên cứu ban đầu của tôi về mảng đề tài này, do thời gian có hạn, kinh nghiệm còn hạn chế nên không thể tránh khỏi những sai sót. Tôi rất mong nhận được sự góp ý của thầy cô giáo và các đồng nghiệp để đề tàiđược hoàn thiện tốt hơn.

102

TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Phạm Hồng Bắc(2013),“Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án trong dạy học phần hóa phi kim chương trình hóa học THPT”, Luận văn tiến sĩ giáo dục học, trường Đại học sư phạm Hà Nội, Đề tài mã số 62141011.

2. Bernd Meier, Nguyễn Văn Cƣờng (2016), Lí luận dạy học hiện đại, NXB Đại học Sư phạm, Hà Nội.

3.Bộ Giáo dục và Đào tạo (2010),Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng môn Hóa học lớp 11, NXB Giáo dục Việt Nam. 4. Bộ Giáo dục và Đào tạo – Dự án Việt Bỉ (2010),Dạy và học tích cực. Một số phương pháp và kĩ thuật dạy học, NXB ĐHSP, Hà Nội.

5.Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), Tài liệu tập huấn kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong trường trung học phổ thông.

6. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014),Tài liệu tập huấn. Xây dựng các chuyên đề dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Môn Hóa học.

7. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2015), Dạy học tích hợp ở trường Trung học cơ sở , Trung học phổ thông. Tài liệu tập huấn dành cho cán bộ quản lý, giáo viên THCS, THPT. NXB ĐHSP. 8. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2017),“Chương trình giáo dục phổ thông chương trình tổng thể”tháng 7/2017.

9. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2015),Tài liệu tập huấn. Dạy học tích hợp liên môn.

Lĩnh vực KHTN,dành cho CBQL và giáo viên THPT. 10. Chính phủ (2012),Chiến lược phát triển giáo dục 2011-2020 ban hành kèm theo Quyết định số 711/QĐ-TTg ngày 13/6/2012 của Thủ tướng Chính phủ.

11. Chính phủ (2014), Đề án đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông ban hành kèm theo quyết định số 404/QĐ-TTg ngày 27/3/2015 của Thủ tướng Chính phủ.

12.Vũ Thị Thùy Dƣơng (2015), “Xây dựng chủ đề dạy học liên môn trong dạy học hóa học lớp 11 trường THPT”, Luận văn thạc sĩ sư phạm hóa học, trường Đại học giáo dục, Đề tài mã số 60140111.

103

13.Nguyễn Thành Đạt, Lê Đình Tuấn, Nguyễn Nhƣ Khanh (2007), “Sinh học 11”, NXB Giáo dục, Hà Nội.

14.Phạm Thị Kim Giang, Nguyễn Hoàng Trang, Vũ Thị Thu Hoài, Phạm Thị Kiều Duyên,“Quy trình xây dựng chủ đề tích hợp liên môn bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên Trung học phổ thông”,Tạp chí Khoa học Giáo dục số 126, tháng 3 năm 2016.

15. Nguyễn Công Khanh (chủ biên), Đào Thị Oanh (2016),Giáo trình kiểm tra đánh giá trong giáo dục, NXB Đại học Sư phạm.

16.Nguyễn Thế Khôi, Nguyễn Phúc Thuần, Nguyễn Ngọc Hƣng, Vũ Thanh Khiết, Phạm Xuân Quế, Phạm Đình Thiết, Nguyễn Trần Trác (2014), “Vật Lí 11 Nâng cao”, NXB Giáo dục Việt Nam, Hà Nội 17. Nghị quyết 29 - NQ/TƯ - Hội nghị lần thứ 8 BCHTW Đảng khóa XI 18. PGS.TS. Ngô Minh Oanh (2015),“Dạy học tích hợp, dạy học phân hóa ở trường trung học đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình và sách giáo khoa sau năm 2015”,Kỉ yếu Hội thảo khoa học, Viện nghiên cứu sư phạm, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.

19. Đặng Thị Oanh, Nguyễn Thị Sửu (2014),Phương pháp dạy học môn Hóa học ở trường phổ thông, NXB Đại học Sư phạm.

20.TS. Cao Thị Thặng“Nghiên cứu và thử nghiệm bước đầu một số chủ đề tích hợp liên môn Vật lý, Hóa học, Sinh học ở trường trung học cơ sở”, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam - Đề tài mã số V2009-11.

21.Trần Thị Thƣờng (2015) ,“Tích hợp giáo dục môi trường cho học sinh trung học phổ thông thông qua dạy học phần dẫn xuất của hidrocacbon – Hóa học lớp 11”– Luận văn thạc sĩ ngành lý luận và phương pháp dạy học Hóa học- Trường Đại học Giáo dục – Đề tài mã số 60140111.

22.Nguyễn Hoàng Trang, Phạm Thị Kiều Duyên (2016), “Xây dựng chủ đề tích hợp liên môn và áp dụng trong dạy học hóa học”,Báo giáo dục số 379 (kì I – tháng 4).

23.Đỗ Hƣơng Trà, Nguyễn Thị Thu Hằng (2009), “Dạy học tích hợp theo chủ đề trong dạy học Vật lý”, Kỷ yếu hội thảo khoa học: “Dạy học tích hợp và khả năng áp dụng vào thực tiễn giáo dục Việt Nam”, Hà Nội.

104

24. Đỗ Hƣơng Trà (2014),Nghiên cứu dạy học tích hợp liên môn: Những yêu cầu đặt ra trong việc xây dựng, lựa chọn nội dung và tổ chức dạy học, Tạp chí khoa học ĐHQGHN: Nghiên cứu Giáo dục, Tập 31, Số 1 (2015) 44-51.

25. Đỗ Hƣơng Trà (chủ biên),Nguyễn Văn Biên, Trần Khánh Ngọc, Trần Trung Ninh, Trần Thị Thanh Thủy, Nguyễn Công Khanh, Nguyễn Vũ Bích Hiền (2015), Dạy học tích hợp phát triển năng lực học sinh, Quyển 1 Khoa học tự nhiên, NXB Đại học Sư phạm.

26. Lê Xuân Trọng, Nguyễn Hữu Đĩnh, Lê Chí Kiên, Lê Mậu Quyền (2010), “Hóa học 11 nâng cao”, NXB Giáo dục Việt Nam, Hà Nội.

27. Lê Xuân Trọng (Chủ biên), Từ Ngọc Ánh, Phạm Văn Hoan, Cao Thị Thặng (2007), Bài tập hóa học 11 nâng cao, NXB Giáo dục, Hà Nội.

28. Lê Đức Tùng (2016), “Phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh thông qua dạy học các chủ đề tích hợp chương “Cacbon – Silic”- Hóa học lớp 11”, Luận văn thạc sĩ ngành lý luận và phương pháp dạy học Hóa học, Trường Đại học Giáo dục.

29.Đinh Thị Thanh, Báo cáo: “Dạy học tích hợp liên môn – Dạy học định hướng phát triển năng lực trong môn sinh học ở trường trung học”, http://hanam.edu.vn/thptaphuly.

30. PGS.TS. Đỗ Ngọc Thống (tháng 1/2016) ,“Tích hợp trong chương trình giáo dục phổ thông mới”, nico-paris.com – Không gian Văn hóa – Giáo dục & Dịch thuật Văn học – Espace Culture – Education & Traduction litteraire.

105

PHỤ LỤC PHỤ LỤC 1. CÁC PHIẾU HỎI GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH Phụ lục 1.1: Phiếu hỏi giáo viên về thực trạng dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn KínhchàoquýThầy/Cô!

Hiệnnaychúngtôiđangthựchiệnđềtàinghiêncứukhoahọc“Dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn chương “Cacbon - Silic” Hóa học 11 nâng cao nhằm phát triển

năng

lực

giải

quyết

vấn

đề

cho

học

sinh

trung

học

phổ

thông”.Chúngtôixinđượcgửiđếnquýthầy/côphiếuthamkhảoýkiến,xinquýthầy/cô đánhdấuvàonhữngphầnmìnhchọn.Nhữngthôngtinmàquýthầy/côcungcấpsẽgiúpc húngtôiđánhgiáđượcsựcầnthiếtcủaviệcdạy học tích hợp liên môn trong dạy học hóa

học

ởtrườngTHPT.Rấtmongnhậnđượcsựđónggópýkiếnnhiệttìnhcủaquýthầy/cô!

Xinquýthầy/côvuilòngchobiếtmộtsốthôngtincánhân: TôidạyởtrườngTHPT…….........................tỉnh/thànhphố…...................

Thâm niên công tác …… năm.

Câu 1. Quý thầy/cô có quan tâm đến vấn đề dạy học tích hợp liên môn trong xu hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học không?

(Thầy/Cô đánh dấu x vào ô tương ứng để cho biết ý kiến của mình về vấn đề DHTH theo thang đánh giá) Rất quan tâm Khá quan tâm Có quan tâm Không quan tâm Hoàn toàn không quan tâm Câu 2. Quý thầy/cô đƣợc trang bị những kiến thức cơ bản về dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn từ nguồn nào (Hãy tích dấu x vào ô thầy/cô cho là đúng) Từ nguồn tài liệu của các học phần trong chương trình Đào tạo Giáo viên của trường đại học Hoàn toàn do tự tìm hiểu Hoàn toàn chưa có kiến thức về dạy học tích hợp liên môn

106

Chưa có môn học nào liên quan đến dạy học tích hợp liên môn Ý kiến khác: .................................................................................................. ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... .......

Câu 3.Theo quý thầy/cô, dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn là ? (Thầy/Cô hãy tích dấu x vào các ô mà thầy/cô cho là đúng) hành động liên kết các đối tượng nghiên cứu, giảng dạy, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc vài lĩnh vực khác nhau trong cùng một kế hoạch dạy học. tổ chức cho học sinh biết tổng hợp kiến thức, kĩ năng ở nhiều môn học để giải quyết các nhiệm vụ học tập, hình thành năng lực giải quyết vấn đề trong thực tiễn. phép cộng đơn giản nhiều môn học. sự đặt cạnh nhau một cách đơn giản của các môn học mà không phá vỡ quá nhiều logic nội tại của nội dung khoa học mỗi môn học. lồng ghép các nội dung cần thiết vào những nội dung vốn có của một môn học. việc đưa những vấn đề nội dung của nhiều môn học vào một giáo trình duy nhất trong đó những khái niệm khoa được đề cập đến theo một tinh thần và phương pháp thống nhất.

Câu 4. Theo quý thầy/cô HS đƣợc học những kiến thức về các môn khoa học tự nhiên (vật lí, hóa học, sinh học...) trong cùng chủ đề sẽ có thuận lợi gì?

(Thầy/Cô hãy tích dấu x vào các ô mà thầy/cô cho là đúng) Giúp học sinh phát triển năng lực tư duy, giải quyết vấn đề, vận dụng kiến thức vào thực tiễn một cách có hiệu quả. Làm cho nội dung dạy học sinh động, hấp dẫn, HS dễ nhớ bài và khắc sâu kiến thức. Tránh được sự trùng lặp về kiến thức, kĩ năng giữa các bộ môn. HS học tập một cách hứng thú, sáng tạo, phát triển khả năng hợp tác, thảo luận nhóm.

Câu 5. Theo quý thầy/cô việc dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn có cần thiết không? (Đánh dấu x vào ô phù hợp nhất). Rất cần thiết

Cần thiếtKhông cần thiết

107

Ý kiếnkhác: ………………………………………………………………...... ……………………………………………………………………………………

Câu 6.Trongthựctế,quý thầy/côđã tiến hành dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn với mức độ nhƣ thế nào? (Đánh dấu x vào ô phù hợp nhất). Rấtthườngxuyên

Thườngxuyên.

Đôikhi.

Khôngsửdụng.

Câu 7. Xin quý thầy/cô cho biết một số phƣơng pháp dạy học mà quý thầy/cô thƣờng áp dụng đểdạy học theo chủ đề tích hợp liên môn trong dạy học Hoá học (Có thể tích vào nhiều ô nếu thấy đúng với ý kiến của thầy/cô). Dạy học theo dự án. Dạy học giải quyết vấn đề. Dạy học theo phương pháp WebQuest. Dạy học theo phương pháp truyền thống. Dạy học theo phương pháp khác:…………………………………….... ……………………………………………………………………………………

Câu 8. Quýthầy/côgặp những khó khăn gì khi thực hiện dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn trong dạy học hóa học? (Thầy/Cô hãy tích dấu x vào các ô mà thầy/cô cho là đúng) Chưa có sách hướng dẫn cụ thể về việc dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn. Chưa biết cách thiết kế kế hoạch bài dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn trong dạy học hóa học. Áp lực về thời lượng tiết dạy, phân phối chương trình. Gánh nặng về tỉ lệ điểm số và thành tích, do kì thi hiện nay ít câu hỏi yêu cầu kiến thức liên môn. Mấtnhiềuthờigiantìmkiếmtàiliệu, soạn giáo án. Lídokhác: ………………………………………………………………… ………………………………………………………………...........................

Câu 9. Thầy/Cô đã sử dụng các phƣơng pháp kiểm tra đánh giá nào trong khi tổ chức dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn đã biên soạn? (Thầy/Cô hãy tích dấu x vào các ô mà thầy/cô cho là đúng)

108

Đánh giá định kì bằng bài kiểm tra (15 phút, 1 tiết,...) Đánh giá chuyên gia (GV đánh giá HS) Đánh giá quá trình Tự đánh giá (HS tự đánh giá mình) Đánh giá đồng đẳng (bạn học đánh giá nhau) Phương pháp đánh giá khác (xin ghi rõ).................................................................. ....................................................................................................................................... ...

Câu 10. Thầy/Cô nhận xét dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn thì HS đạt đƣợc những kết quả nào? (Thầy/Cô hãy tích dấu x vào các ô mà thầy/cô cho là đúng) Học tập hứng thú hơn Chủ động hơn, ít ghi nhớ máy móc Sáng tạo hơn Phát triển được năng lực cơ bản Vận dụng tổng hợp các kiến thức đã học vào thực tiễn cuộc sống tốt hơn Phương pháp đánh giá khác (xin ghi rõ).................................................................. .......................................................................................................................................

Phụ lục 1.2: Phiếu hỏi học sinh về thực trạng dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn Họ và tên: …..............................................................................

Lớp:…........Trường:…...............................................................

Chào em!

Xin em vui lòng cho biết ý kiến của mình về những vấn đề dưới đây (Đánh dấu x vào cột phù hợp nhất).

Trân trọng cảm ơn các em!

TT

Nội dung câu hỏi và phương án trả lời

1

Trong giờ lên lớp, các em có thường xuyên thấy thầy/cô sử dụng kiến thức của các môn học khác để nghiên cứu vấn đề thực tế không?

A. Thường xuyên

109

Ý kiến

B. Thỉnh thoảng C. Không bao giờ 2

Trong quá trình học, các em có thường sử dụng kiến thức của các môn học khác để nghiên cứu vấn đề thực tế không?

A. Thường xuyên B. Thỉnh thoảng C. Không bao giờ

3

Các em thường có thái độ như thế nào trong việc giải quyết các câu hỏi, nhiệm vụ có liên quan đến thực tiễn mà giáo viên đưa ra?

A. Tích cực, chủ động B. Bình thường C. Chưa chủ động

4

Các em có thường giải quyết được những vấn đề liên quan đến thực tiễn mà giáo viên đưa ra không?

A. Thường xuyên B. Thỉnh thoảng C. Không bao giờ

5

Các em có mong muốn thầy/cô dạy học các vấn đề liên quan đến thực tiễn vận dụng kiến thức liên môn không?

A. Rất mong muốn B. Có C. Không Phụ lục 1.3: Phiếu hỏi học sinh lớp đối chứng

Họ và tên: ….............................................................................

Lớp:…........Trường:…...............................................................

Chào em!

Xin các em vui lòng cho biết một số ý kiến cá nhân về môn hóa học. Thông tin này chỉ dùng để nghiên cứu, mong các em trả lời trung thực.

Trân trọng cảm ơn các em!

Câu 1: Theo em, môn hóa học là môn học như thế nào? (Có thể tích vào nhiều ô nếu thấy đúng với em).

110

STT

Đặc điểm

1

Nhiều bài tập khó, học vất vả.

2

Khô khan, không thú vị.

3

Thú vị, hấp dẫn.

4

Lý thuyết nhiều, phải nhớ nhiều.

5

Có nhiều kiến thức gắn với thực tiễn cuộc sống.

6

Có nhiều mối liên hệ với môn học khác.

7

Ý kiến khác ........................................................

Lựa chọn

...........................................................................

Câu 2: Khả năng vận dụng kiến thức liên môn trong việc giải quyết các vấn đề thực tế cuộc sống của em như thế nào? (Tích vào 1 ô duy nhất) STT

Khả năng vận dụng

1

Rất tốt.

2

Tốt.

3

Chưa tốt.

4

Không có khả năng vận dụng.

5

Ý kiến khác ........................................................

Lựa chọn

Câu 3: Khi gặp một vấn đề liên quan đến môn hóa học và các môn học khác trong thực tế cuộc sống cần phải giải quyết em làm thế nào? (Tích vào 1 ô duy nhất) STT

Cách giải quyết

1

Suy nghĩ, sử dụng và tìm kiếm kiến thức các môn

Lựa chọn

để giải quyết, tìm ra đáp án.

2

Họp nhóm cùng nhau bàn bạc giải quyết.

3

Chờ thầy cô hoặc bạn bè giải đáp.

4

Thấy khó không muốn tìm hiểu.

5

Không quan tâm.

6

Ý kiến khác ...................................................... ..........................................................................

Câu 4: Em nhận thấy mình phát triển được nhiều năng lực nào sau khi học môn hóa học? (Có thể tích vào nhiều ô nếu thấy đúng với em).

111

STT

Năng lực

1

Năng lực tư duy logic.

2

Năng lực thực hành làm thí nghiệm.

3

Năng lực giải quyết vấn đề trong cuộc sống.

4

Năng lực tự học.

5

Năng lực hợp tác.

6

Năng lực sử dụng công nghệ thông tin.

7

Ý kiến khác.........................................................

Trước

Sau

TN

TN

Phụ lục 1.4: Phiếu hỏi học sinh lớp thực nghiệm Họ và tên: ................................................................................

Lớp:...........Trường:..................................................................

Chào em!

Học tập theo chủ đề tích hợp liên môn là một hướng đi mới của giáo dục. Để có thông tin phản hồi về các chủ đề tích hợp liên môn vừa học, đề nghị các em điền vào các thông tin sau. Các thông tin này chỉ để nghiên cứu và rút kinh nghiệm nên mong các em ghi trung thực.

Trân trọng cảm ơn các em!

Câu 1: Theo em, học tập theo các chủ đề tích hợp liên môn có đặc điểm nào sau đây? (Có thể tích vào nhiều ô nếu thấy đúng với em).

STT

Đặc điểm

1

Nhiều bài tập khó, học vất vả.

2

Khô khan, không thú vị.

3

Thú vị, hấp dẫn.

4

Lý thuyết nhiều, phải nhớ nhiều.

5

Có nhiều kiến thức gắn với thực tiễn cuộc sống.

6

Có nhiều mối liên hệ với môn học khác.

7

Ý kiến khác .............................................................................

Lựa chọn

Câu 2: Qua 3 chủ đề đã học, khả năng vận dụng kiến thức liên môn trong việc giải quyết các vấn đề thực tế cuộc sống của em như thế nào? (Tích vào 1 ô duy nhất)

112

STT

Khả năng vận dụng

Lựa chọn

1

Rất tốt.

2

Tốt.

3

Chưa tốt.

4

Không có khả năng vận dụng.

5

Ý kiến khác .............................................................................

Câu 3: Khi gặp một vấn đề liên quan đến môn hóa học và các môn học khác trong thực tế cuộc sống cần phải giải quyết em làm thế nào? (Tích vào 1 ô duy nhất) STT 1

Cách giải quyết

Lựa chọn

Suy nghĩ, sử dụng và tìm kiếm kiến thức các môn để giải quyết, tìm ra đáp án.

2

Họp nhóm cùng nhau bàn bạc giải quyết.

3

Chờ thầy cô hoặc bạn bè giải đáp.

4

Thấy khó không muốn tìm hiểu.

5

Không quan tâm.

6

Ý kiến khác .............................................................................

Câu 4: Em nhận thấy mình phát triển được nhiều năng lực nào sau khi học xong 3 chủ đề tích hợp liên môn? (Có thể tích vào nhiều ô nếu thấy đúng với em).

STT

Năng lực

1

Năng lực tư duy logic.

2

Năng lực thực hành làm thí nghiệm.

3

Năng lực giải quyết vấn đề trong cuộc sống.

4

Năng lực tự học.

5

Năng lực hợp tác.

6

Năng lực sử dụng công nghệ thông tin.

7

Ý kiến khác ......................................................................

113

Trước

Sau

TN

TN

PHỤ LỤC 2. CÁC LOẠI PHIẾU ĐÁNH GIÁ TRONG DẠY HỌC DỰ ÁN Phụ lục 2.1. Kế hoạch thực hiện dự án Nhóm: .........................................................................

Thời gian và

Tuần 1

Tuần 2

Tuần 3

Tuần 4

công việc

Thứ 2 – thứ 7

Thứ 2 – thứ 7

Thứ 2 – thứ 7

Thứ 2 – thứ 7

Tìm kiếm và thu thập tài liệu Phân tích và xử lí thông tin Viết báo cáo Thảo luận để hoàn thiện Trình bày sản phẩm NHÓM TRƢỞNG (Kí và ghi rõ họ tên)

Phụ lục 2.2. Biên bản làm việc nhóm I. Thời gian, địa điểm, thành viên Địa điểm: .....................................................................................................................

Thời gian: .....................................................................................................................

Nhóm số: ............................................. Số thành viên: ................................................

Tên nhóm: .......................................... Số thành viên có mặt: .....................................

Lớp: ........................................ Số thành viên vắng mặt: ............................................

2. Nội dung công việc STT

Họ và tên

Công việc

Thời gian

Ý thức làm

đƣợc giao

hoàn

việc

114

Kết quả

Ghi chú

thành 1 2 3 4 5 6 7 3. Rút kinh nghiệm: ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ........

THƢ KÍ

NHÓM TRƢỞNG

GIÁO VIÊN

(Kí, ghi rõ họ tên)

(Kí, ghi rõ họ tên)

(Kí, ghi rõ họ tên)

Phụ lục 2.3. Bảng phân công nhiệm vụ trong nhóm Nhóm: ..........................................................................................................................

Tên thành viên

Nhiệm vụ

Phƣơng tiện

115

Thời hạn

Sản phẩm

hoàn thành

dự kiến

NHÓM TRƢỞNG (Kí, ghi rõ họ tên) Phụ lục 2.4. Phân công nhiệm vụ thực hiện dự án Lớp: .............................................................................................................................

Nhóm: ..........................................................................................................................

Tên các thành viên trong nhóm: .................................................................................. ....................................................................................................................................... .......................................................................................................................................

Nhiệm vụ

Phƣơng thức

Ngƣời

Thời gian

Địa điểm

học tập

thực hiện

thực hiện

thực hiện

thực hiện

Nhiệm vụ 1: .................................. .................................. ..................................

Nhiệm vụ 2: .................................. .................................. ..................................

Nhiệm vụ 3: .................................. .................................. ..................................

NHÓM TRƢỞNG

GIÁO VIÊN PHÊ DUYỆT

(Kí, ghi rõ họ tên)

(Kí, ghi rõ họ tên)

116

Phụ lục 2.5. Phiếu đánh giá kế hoạch thực hiện dự án (Dành cho GV) Lớp: .............................................................................................................................

Nhóm: ..........................................................................................................................

Họ và tên các thành viên trong nhóm: ........................................................................ ...................................................................................................................................... .......................................................................................................................................

Tiêu chí Phân công nhiệm vụ rõ ràng, cụ thể, hợp lí Phương thức thực hiện hợp lí và có hiệu quả

Điểm tối đa

Đánh giá của giáo viên

20 40

Phương thức thực hiện phù hợp - Nằm trong thời gian dự án cho phép

40

- Không ảnh hưởng tới thời gian học của các môn học khác Tổng

100 GIÁO VIÊN (Kí, ghi rõ họ tên)

Phụ lục 2.6. Phiếu tự đánh giá tham gia làm việc nhóm Tên người đánh giá: ....................................................................................................

Ngày đánh giá: ............................................................................................................

Tên nhóm: ..................................................................................................................

117

Tiêu chí

Luôn luôn

Thỉnh

Không bao

thoảng

giờ

Đặt ra các mục tiêu rõ ràng cụ thể, có thứ tự ưu tiên Đề xuất các phương án thực hiện Tình nguyện giải quyết những nhiệm vụ khó Đặt ra câu hỏi cho nhóm, có ý kiến phản biện Tìm và chia sẻ các nguồn tài liệu, giúp đỡ các bạn trong nhóm Đơn giản hóa các ý kiến phức tạp Xem xét vẫn đề dưới nhiều khía cạnh quan điểm khác nhau Tôn trọng quan điểm khác nhau của các thành viên trong nhóm Giúp nhóm đạt được các quyết định công bằng và hợp lí Phụ lục 2.7. Phiếu đánh giá sản phẩm Nhóm thực hiện: ..........................................................................................................

Ngày: ...........................................................................................................................

Ngưới đánh giá:............................................................................................................

Nội dung

Bố cục

Tiêu chí

Đánh giá

tối đa

của GV

Tiêu đề rõ ràng, hấp dẫn người xem

5

Cấu trúc mạch lạc, lôgic, khoa học

10

Nhất quán trong cách trình bày tiêu đề và nội dung

Nội dung

Điểm

Thông tin chính xác, có chọn lọc

118

5 10

Hình thức

Thể hiện kiến thức cơ bản, có trọng tâm

10

Có sự liên hệ, mở rộng kiến thức

5

Phông chữ, phông nền rõ nét, hài hòa,

5

cỡ chữ hợp lí Hiệu ứng sinh động hấp dẫn

10

Thiết kế ấn tượng, độc đáo

10

Giọng nói rõ ràng, mạch lạc, có điểm

5

nhấn, thu hút người nghe Trình bày ngắn gọn, cô đọng, súc tích Trình bày

5

Phối hợp nhịp nhàng giữa trình bày và trình chiếu

5

Phân bố thời gian hợp lí

5

Xử lí tình huống linh hoạt

10

Tổng điểm

100 NGƢỜI ĐÁNH GIÁ (Kí, ghi rõ họ tên)

Phụ lục 2.8. Phiếu đánh giá tổng hợp các sản phẩm học tập (Dành cho nhóm này đánh giá nhóm khác) Lớp: ..............................................................................................................................

Nhóm đánh giá: ............................................................................................................

Nhóm được đánh giá: ..................................................................................................

Nội dung đánh giá

Điểm tối đa

Power Point

50

Trình bày

30

Nội dung phản biện của nhóm khác

20

Tổng

100

Điểm đánh giá

NHÓM TRƢỞNG

119

Nhận xét

(Kí, ghi rõ họ tên) PHỤ LỤC 3. MA TRẬN, ĐỀ KIỂM TRA VÀ GIÁO ÁN MINH HỌA Phụ lục 3.1. Ma trận, đề kiểm tra và đáp án bài kiểm tra 45 phút Bài số 1 (Sau khi dạy chủ đề 1) A. Ma trận Cấp

Vận dụng

độ Tên

Nhận biết

Thông hiểu

Cấp độ thấp

Cộng

Cấp độ cao

Chủ đề - giải thích

- nêu được CO có ảnh hưởng

như

thế nào đến sức khỏe của CO

con người - viết được pthh

minh

họa tính chất hóa học của CO

được

hiện

tượng

trong

đời sống dựa vào tính chất của CO - nêu được - giải được nguyên nhân bài toán liên có thể chết quan tính khử ngạt bởi khí của CO CO. - nêu được biện pháp hạn chế tình trạng chết ngạt bởi khí CO.

Số câu

Số câu:2

Số câu:3

Số câu:1

(câu 6,12a)

(câu

(câu 14a)

Số câu: 0

Số câu: 6

4,11a,11b) Số điểm

Số điểm: 0,75

Số điểm: 1,75 120

Số điểm: 1,0

Số

điểm: Số

điểm:

0,0 Tỉ lệ %

CO2

Số câu Số điểm

Tỉ lệ: 10%

3,5

Tỉ lệ: 7,5%

Tỉ lệ: 17,5%

Tỉ lệ: 0,0% Tỉ lệ: 35%

- nêu được

- nêu được - Giải thích -

ảnh hưởng

vai trò của được bài toán dung kiến

của CO2 đến

quang hợp ở CO2 tác dụng thức tổng

môi trường

thực vật

- viết được

- nêu được giản

thích được

pthh minh

nhứng

bài

toán

họa tính chất

chất vật lí và

CO2

tác

hóa học của

ứng dụng của

dụng

với

CO2

CO2

kiềm

Số câu:2

Số câu:2

Số câu:1

Số câu:1

(câu 7,12c)

(câu 2,8)

(câu 3)

(câu 14b)

Số điểm: 0,75

Số điểm: 0,5

Số điểm: 0,25

Số

với kiềm đơn hợp tính

Vận

giải

điểm: Số

2,0 Tỉ lệ %

Muối cacbua, cacbonat

Tỉ lệ: 7,5%

Tỉ lệ: 5%

- nêu được

- viết được

khái niệm quá pthh

giải

trình quang

thích

hiện

hợp.

tượng

trong

- nêu được

tự nhiên

Số câu:6

điểm:3,5

Tỉ lệ: 2,5%

Tỉ lệ: 20% Tỉ lệ: 35%

Số câu:0

Số câu:0

tính chất hóa học của muối cacbonat - viết được pthh minh họa tính chất hóa học của muối cacbonat

Số câu

Số câu:4

Số câu:1

121

Số câu:5

(câu

(câu 9)

1,10,12b,12d) Số điểm

Số điểm: 1,5

Số điểm: 0,25

Số điểm: 0

Số điểm: 0 Số điểm:1,75

Tỉ lệ %

Tỉ lệ: 15%

Tỉ lệ: 2,5%

Tỉ lệ: 0,0%

Tỉ

lệ: Tỉ

lệ:

0,0%

17,5%

Số câu:0

Số câu:2

- nêu được - giải quyết phương pháp được bài tập điều chế và nhận biết chất

Tổng hợp

ứng dụng của khí liên quan hợp

Số câu

Số câu:0

chất đến hợp chất

cacbon

của cacbon

Số câu:1

Số câu:1

(câu 5)

(câu 13)

Số

Số điểm

Số điểm: 0

Số điểm: 0,25

Số điểm: 1,0

Số điểm: 0 điểm:1,25

Tỉ lệ %

Tỉ lệ: 0,0%

Tỉ lệ: 2,5%

Tỉ lệ: 10%

Tỉ

Tổng

lệ: Tỉ

lệ:

0,0%

12,5% Số câu: 19

số Số câu: 8

Số câu: 7

Số câu: 3

Số câu: 1

số Số điểm:3

Số điểm: 2,75

Số điểm:2,25

Số

điểm: Số

2,0

10

câu Tổng điểm Tỉ lệ %

Tỉ lệ: 30%

Tỉ lệ: 27,5%

Tỉ lệ: 22,5%

điểm:

Tỉ lệ: 20% Tỉ lệ:100%

B. Đề kiểm tra Phần I. Trắc nghiệm (2,5 điểm) Câu 1.Quang hợp ở thực vật là A. quá trình sử dụng năng lượng ánh sáng mặt trời đã được diệp lục hấp thu để tổng hợp cacbonhiđrat và giải phóng oxi từ cacbonic và nước.

B. quá trình tổng hợp được các hợp chất cacbonhiđrat và O2 từ các chất vô cơ đơn giản xảy ra ở lá cây.

122

C. quá trình sử dụng năng lượng ATP được diệp lục hấp thụ để tổng hợp cacbonhiđrat và giải phóng ôxi từ CO2 và nước.

D. quá trình sử dụng năng lượng ánh sáng mặt trời được diệp lục hấp thu để tổng hợp các chất hữu cơ từ các chất vô cơ đơn giản (CO2) Câu 2.Vai trò nào dưới đây không phải của quang hợp?

A. Tích luỹ năng lượng.

B. Tạo chất hữu cơ.

C. Cân bằng nhiệt độ của môi trường.

D. Điều hoà thành phần của không khí.

Câu 3. Sục từ từ V lít CO2 (đktc) vào 150ml dung dịch Ba(OH)2 1M thì thu được 19,7 gam kết tủa. Giá trị của V là A. 2,24 lít; 4,48 lít.

B. 2,24 lít; 3,36 lít.

C. 6,72 lít; 3,36 lít.

D. 6,72 lít; 4,48 lít.

Câu 4. Một số người đốt lò than để sưởi ấm trong nhà bị ngộ độc, thậm chí tử vong vì A. tiêu thụ nhiều khí O2, giải phóng hỗn hợp khí rất độc.

B. giải phóng khí CO2 gây nhiễm độc.

C. giải phóng khí CO, kết hợp với Hb trong máu gây nghẽn quá trình vận chuyển máu.

D. tiêu thụ nhiều khí O2, sinh nhiều khí CO2 gây đông máu.

Câu 5. Cho các phát biểu sau: (1). Than gỗ được tạo nên khi đốt gỗ trong điều kiện thiếu không khí.

(2). Trong công nghiệp khí CO được sản xuất bằng cách cho hơi nước qua than nung đỏ.

(3). Khí lò ga (khí than khô) có thành phần chủ yếu là CO, H2, N2, CO2.

(4). Có thể dùng bình khí CO2 để dập tắt các đám cháy.

(5). NaHCO3 được dùng làm thuốc giảm đau dạ dạy do dư axit.

Số phát biểu đúng là A. 2.

B. 3.

C. 4.

D. 5.

Câu 6. Trong các triệu chứng sau đây, các triệu chứng ngộ độc khí CO là (1). Cảm giác bần thần.

(2). Nhức đầu.

(3). Nhức mắt.

(4). Buồn nôn.

123

(5). Phù chân.

(6). Khó thở.

A. (1), (2), (3), (5).

B. (1), (2), (4), (6).

C. (3), (4), (5), (6).

D. (1), (2), (3), (6).

Câu 7. Hiệu ứng nhà kính là hiện tượng Trái Đất ấm dần lên, do các bức xạ có bước sóng dài trong vùng hồng ngoại bị giữ lại, mà không bức xạ ra ngoài vũ trụ. Chất khí gây hiệu ứng nhà kính là A. N2.

B. O2.

C. H2.

D. CO2.

Câu 8. Cho các phát biểu sau: (1). Có thể sử dụng đá khô để bảo quản thực phẩm và hoa quả tươi.

(2). Đá khô dễ thăng hoa, không chảy nước.

(3). Có thể lưu trữ đá khô trong thùng chứa có nắp đậy kín.

(4). Có thể chạm tay trực tiếp vào đá khô.

(5). Đá khô khi gặp nước sẽ bị hóa hơi nhanh chóng.

Số phát biểu đúng là A. 2.

B. 3.

C. 4.

D. 5.

Câu 9. Phản ứng hóa học nào sau đây giải thích quá trình tạo thành thạch nhũ trong hang động A. NaHCO3 + NaOH

Na2CO3 + H2O

B. 2NaHCO3Na2CO3 + H2O + CO2 C. Ca(HCO3)2 + Ca(OH)2

2CaCO3 + 2H2O

D. Ca(HCO3)2 CaCO3 + CO2 + H2O Câu 10. Phát biểu nào sau đây là không đúng? Các muối A. cacbonat trung tính đều bị nhiệt phân.

B. hiđrocacbonat bị nhiệt phân tạo cacbonat trung tính.

C. cacbonat kim loại kiềm, trong nước bị thủy phân.

D. hidrocacbonat đều tác dụng được với axit và bazơ.

Phần II. Tự luận (7,5 điểm) Câu 11. (1,5 điểm) Trên trang mạng vnexpress.net, ngày 30/11/2015 có đoạn viết: “Ngày 30/11, công an huyện Trảng Bom (Đồng Nai) xác định bé Nguyễn Đức Bằng (6 tuổi) - nạn nhân bất tỉnh, sau đó tử vong trong ô tô của người lạ - là do ngạt thở”.

124

a. Em hãy phân tích tại sao bé Bằng có thể bị chết ngạt trong xe ô tô? b. Hãy đưa ra những khuyến cáo giúp hạn chế tình trạng chết ngạt trong xe ô tô, và rút ra bài học kinh nghiệm cho người lái xe trong tình huống trên.

Câu 12. (2 điểm) Viết phương trình hóa học của các phản ứng xảy ra khi cho a. CO lần lượt tác dụng với: CuO, O2 b. Na2CO3 tác dụng với axit HCl, dung dịch BaCl2 c. CO2 tác dụng với dung dịch Ca(OH)2, dung dịch NaOH d. NaHCO3 tác dụng với axit HCl, dung dịch NaOH Câu 13. (1 điểm) Cho 3 bình đựng khí riêng biệt mất nhãn, mỗi bình chứa 1 trong các khí sau: cacbon monooxit, cacbon đioxit, oxi. Hãy mô tả cách nhận ra khí trong mỗi bình và viết phương trình hóa học của các phản ứng xảy ra.

Câu 14. (3 điểm) Dẫn khí CO dư đi qua ống sứ đựng 20 gam hốn hợp CuO và MgO. Sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn thu được 17,44 gam chất rắn và khí CO2. a. Tính phần trăm khối lượng MgO trong hỗn hợp ban đầu. b. Toàn bộ khí CO2 thu được ở trên được hấp thụ hoàn toàn bởi V lít dung dịch Ca(OH)2 1M, sau phản ứng khối lượng dung dịch sau giảm so với khối lượng dung dịch ban đầu là 2,96 gam. Tìm giá trị của V? C. Hƣớng dẫn chấm I. Trắc nghiệm Câu

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Đáp án

D

C

A

C

B

B

D

B

D

A

II. Phần tự luận Câu

Ý

Đáp án

Điểm

Khi đóng kín xe, không khí tự nhiên khó vào bên trong. Điều hòa 11 (1,5đ)

lại bật liên tục. Nếu chọn chế độ lấy gió trong, xe chỉ làm mát a

không khí trong xe, mà ít có sự lưu thông với bên ngoài. Vì vậy hàm lượng oxi giảm và không khí trong xe bị tăng hàm lượng khí cacbon monooxit (CO) gây ngộ độc.

125

0,25

Nhᝯng xe hiáť&#x2021;n Ä&#x2018;ấi, dĂš áť&#x; cháşż Ä&#x2018;áť&#x2122; lẼy giĂł trong, sau máť&#x2122;t khoảng tháť?i gian, Ä&#x2018;iáť u hòa vẍn táťą lẼy giĂł ngoĂ i Ä&#x2018;áť&#x192; cân báşąng hĂ m lưᝣng khĂ´ng khĂ­, nhĆ°ng trĆ°áť?ng hᝣp nĂ y, Ä&#x2018;iáť u hòa lấi hĂşt tráťąc tiáşżp lưᝣng khĂ­ xung quanh xe, váť&#x2018;n báť&#x2039; bao trĂšm báť&#x;i khĂ­ xả tᝍ áť&#x2018;ng pĂ´ váť&#x203A;i hĂ m

0,25

lưᝣng CO cao, lĂ m giảm lưᝣng oxi, khiáşżn cĆĄ tháť&#x192; khĂ´ng tháť&#x192; hĂ´ hẼp, mẼt nĆ°áť&#x203A;c, dáť&#x2039;ch dẍn táť&#x203A;i táť­ vong.

TrĆ°áť?ng hᝣp bắt buáť&#x2122;c phải ngᝧ trong xe, tĂ i xáşż nĂŞn: + Cháť?n nĆĄi thoĂĄng Ä&#x2018;ĂŁng khĂ´ng khĂ­ lĆ°u thĂ´ng táť&#x2018;t. + Báş­t Ä&#x2018;iáť u hòa trong trĆ°áť?ng hᝣp cần thiáşżt, cháť?n cháşż Ä&#x2018;áť&#x2122; lẼy giĂł

0,25

ngoĂ i hoạc táťą Ä&#x2018;áť&#x2122;ng trĂŞn xe hĆĄi Ä&#x2018;áť?i máť&#x203A;i. Cháť&#x2030;nh háť&#x2021; tháť&#x2018;ng giĂł Ä&#x2018;iáť u hòa trĂĄnh tháť&#x2022;i tháşłng vĂ o mạt dáť&#x2026; cảm lấnh, ảnh hĆ°áť&#x;ng táť&#x203A;i sᝊc kháť?e. + BĆ°áť&#x203A;c quan tráť?ng nhẼt chĂ­nh lĂ khĂła cáť­a vĂ hấ kĂ­nh cáť­a bĂŞn b

xuáť&#x2018;ng khoảng 1,25 - 1,5 cm Ä&#x2018;áť&#x192; khĂ´ng khĂ­ vẍn Ä&#x2018;ảm bảo lĆ°u thĂ´ng

0,25

mĂ khĂ´ng quĂĄ ảnh hĆ°áť&#x;ng táť&#x203A;i viáť&#x2021;c lĂ m mĂĄt cᝧa háť&#x2021; tháť&#x2018;ng Ä&#x2018;iáť u hòa. + Náşżu cẊn tháş­n hĆĄn, bấn cĂł tháť&#x192; Ä&#x2018;ạt bĂĄo thᝊc sau máť&#x2014;i giáť?, viáť&#x2021;c nĂ y khiáşżn giẼc ngᝧ báť&#x2039; giĂĄn Ä&#x2018;oấn nhĆ°ng nĂł giĂşp bấn kiáť&#x192;m soĂĄt tĂŹnh

0,25

huáť&#x2018;ng táť&#x2018;t hĆĄn báť&#x;i ngᝧ trong xe hĆĄi chĆ°a bao giáť? lĂ an toĂ n. + Khi dᝍng xe ra, máť&#x; cáť­a ra ngoĂ i phải kiáť&#x192;m tra cẊn tháş­n cĂĄc gĂłc cᝧa xe Ä&#x2018;ảm bảo khĂ´ng cĂł ai áť&#x; lấi trong xe máť&#x203A;i Ä&#x2018;ưᝣc Ä&#x2018;Ăłng cáť­a xe. a

CuO + CO 2CO + O2

b 12

đ?&#x2018;Ą0

đ?&#x2018;Ą0

c

0,25

2CO2

Na2CO3 + 2HCl

2NaCl + H2O + CO2

0,25

Na2CO3 + BaCl2

2NaCl + BaCO3

0,25

Na2CO3 + H2O

(hoạc CO2 + NaOH CO2 + Ca(OH)2

NaHCO3)

CaCO3 + H2O

(hoạc 2CO2 + Ca(OH)2 d

0,25

Cu + CO2

CO2 + NaOH

(2Ä&#x2018;)

0,25

NaHCO3 + HCl NaHCO3 + NaOH

Ca(HCO3)2)

0,25 0,25

NaCl + H2O + CO2

0,25

Na2CO3 + H2O

0,25

126

Thuр╗Љc thр╗Г

CO

CO2 РєЊ ­ЮЉА­ЮЉЪр║»­ЮЉЏ­ЮЉћ

ddCa(OH)2 13

CuO ─Љen, n├│ng

(1─Љ)

CO2 + Ca(OH)2 CuO + CO CuO + CO

­ЮЉА0 ­ЮЉА0

x a

O2

Cu ─Љр╗Ј 0,25

CaCO3 + H2O

0,25

Cu + CO2 Cu + CO2 x

(1)

0,25

x

80x + 40y = 20 ­ЮЉЦ = 0,16 => ­ЮЉд = 0,18 64­ЮЉЦ + 40­ЮЉд = 17,44 => %MgO =

0,18РѕЌ40 20

0,5

РѕЌ 100% = 36%

Hр║Цp thр╗Ц CO2 v├аo dung dр╗Іch Ca(OH)2 lр║Аi l├аm cho khр╗Љi lк░р╗Бng dung dр╗Іch giр║Бm => c├│ muр╗Љi CaCO3 CO2 + Ca(OH)2 2CO2 + Ca(OH)2 14

CaCO3 + H2O (2) Ca(HCO3)2

(3)

Theo (1) ­ЮЉЏ­ЮљХ­ЮЉѓ2 = 0,16 ­ЮЉџ­ЮЉю­ЮЉЎ

(3─Љ)

0,5

0,25 0,25 0,25 0,25 0,25

├Ђp dр╗Цng BTKL ta c├│: ­ЮЉџ­ЮљХ­ЮЉѓ2 + ­ЮЉџ­ЮЉЉ­ЮЉЉ ─Љ = ­ЮЉџ­ЮЉЉ­ЮЉЉ­ЮЉа + ­ЮЉџРєЊ b

=>­ЮЉџРєЊ = ­ЮЉџ­ЮљХ­ЮЉѓ2 + ­ЮЉџ­ЮЉЉ­ЮЉЉ ─Љ Рѕњ ­ЮЉџ­ЮЉЉ­ЮЉЉ­ЮЉа = 0,16 РѕЌ 44 + 2,96 = 10(­ЮЉћ) =>­ЮЉЏРєЊ =

10 100

0,5

= 0,1 ­ЮЉџ­ЮЉю­ЮЉЎ < ­ЮЉЏ­ЮљХ­ЮЉѓ2 => ­ЮЉљ├│ ­ЮЉџ­ЮЉбр╗Љ­ЮЉќ­ЮљХ­ЮЉј(­Юљ╗­ЮљХ­ЮЉѓ3 )2

├Ђp dр╗Цng bр║Бo to├аn C ta c├│: 2­ЮЉЏ­ЮљХ­ЮЉј(­Юљ╗­ЮљХ­ЮЉѓ3 )2 + ­ЮЉЏ­ЮљХ­ЮЉј­ЮљХ ­ЮЉѓ3 = ­ЮЉЏ­ЮљХ­ЮЉѓ2 1

=>­ЮЉЏ­ЮљХ­ЮЉј(­Юљ╗­ЮљХ­ЮЉѓ3 )2 = (­ЮЉЏ­ЮљХ­ЮЉѓ2 Рѕњ ­ЮЉЏ­ЮљХ­ЮЉј­ЮљХ ­ЮЉѓ3 ) РѕЌ = 0,03 (­ЮЉџ­ЮЉю­ЮЉЎ)

0,25

2

├Ђp dр╗Цng bр║Бo to├аn Ca ta c├│: ­ЮЉЏ­ЮљХ­ЮЉј(­ЮЉѓ­Юљ╗)2 = ­ЮЉЏ­ЮљХ­ЮЉј(­Юљ╗­ЮљХ­ЮЉѓ3 )2 + ­ЮЉЏ­ЮљХ­ЮЉј­ЮљХ ­ЮЉѓ3 = 0,13 (­ЮЉџ­ЮЉю­ЮЉЎ) => ­ЮљХ­ЮЉђ,­ЮљХ­ЮЉј(­ЮЉѓ­Юљ╗)2 =

127

0,13 = 0,13 (­ЮЉЎ­ЮЉќ­ЮЉА) 1

0,25

Phụ lục 3.2. Ma trận, đề kiểm tra và đáp án bài kiểm tra 45 phút Bài số 2 (Sau khi dạy chủ đề 2) A. Ma trận Cấp Vận dụng

độ Tên

Nhận biết

Thông hiểu

Chủ đề

Cộng Cấp độ thấp

Cấp độ cao

- Viết được pthh

quen - Giải thích

thuộc

minh được nguyên - Giải được

họa tính chất nhân silic là bài toán liên Silic

hóa học của chất bán dẫn. silic

quan đến tính

- Giải thích chất hóa học

- Viết được được

ứng của silic

pthh điều chế dụng của silic silic.

Số câu

Số câu:3

Số câu:2

Số câu:1

(câu

(câu 5,9)

(câu 13)

Số điểm: 0,5

Số điểm: 3

Số câu: 0

Số câu: 6

Số điểm: 0

Số

8,11a,11e) Số điểm

Số điểm: 1,75

điểm:

5,25 Tỉ lệ %

Hợp chất của silic

Tỉ lệ: 17,5%

Tỉ lệ: 5,0%

Tỉ lệ: 30%

- Nêu được

- Liệt kê được - Hoàn thành

chất tác dụng

các chất tác được sơ đồ

với SiO2.

dụng

- Viết được

với SiO2.

được chuyển

Tỉ lệ: 0%

hóa

giữa silic và

pthh quen

hợp chất

thuộc minh họa tính chất

128

Tỉ lệ: 52,5%

hóa học của SiO2.

- Viết được pthh quen thuộc minh họa tính chất của H2SiO3 Số câu

Số câu:3

Số câu:1

Số câu:1

(câu

(câu 3)

(câu 4)

Số câu:0

Số câu:5

7,11b,11c) Số điểm

Số điểm: 1,0

Số điểm: 0,25

Số điểm: 0,25

Số điểm: 0

Số điểm:1,5

Tỉ lệ %

Tỉ lệ: 10,0%

Tỉ lệ: 2,5%

Tỉ lệ: 2,5%

Tỉ lệ: 0%

Tỉ lệ: 15%

- Nêu được

- Liệt kê được

- Đưa ra

nguyên liệu

những

ảnh

được

của công

hưởng

của

yếu tố ảnh

nghiệp

hưởng đến

đến

môi trường

nghiệp silicat. công - Nêu được

silicat

thành phần

môi trường

và

các

biện

đinh lượng

pháp khắc

của sản phẩm

phục

Công

công nghiệp

nghiệp

silicat.

silicat

- Nêu được tính chất của sản phẩm công nghiệp silicat - Viết được pthh của phản ứng xảy ra khi sản xuất

129

thủy tinh, đồ gốm.

Số câu

Số câu:4

Số câu:1

(câu

(câu 2)

Số câu:0

Số câu:1

Số câu:6

(câu 12)

1,6,10,11d)

Số

Số điểm

Số điểm: 1,0

Số điểm: 0,25

Số điểm: 0

Số điểm: 2

điểm:3,25

Tỉ lệ %

Tỉ lệ: 10%

Tỉ lệ: 2,5%

Tỉ lệ: 0%

Tỉ lệ: 20%

Tỉ lệ: 32,5%

số Số câu: 10

Số câu: 4

Số câu: 2

Số câu: 1

Số câu: 17

số Số điểm:3,75

Số điểm: 1,0

Số điểm:3,25

Số

Tổng câu Tổng điểm

điểm: Số điểm: 10

2,0

Tỉ lệ %

Tỉ lệ: 37,5%

Tỉ lệ: 10,0%

Tỉ lệ: 32,5%

Tỉ lệ: 20%

Tỉ lệ:100%

B. Đề kiểm tra Phần I. Trắc nghiệm (2,5 điểm) Câu 1. Ngành công nghiệp silicat không sử dụng nguồn tài nguyên nào sau đây?

A. Đá vôi.

B. Cát trắng.

C. Thạch cao.

D. Dầu mỏ.

Câu 2. Vấn đề môi trường sống của con người trên Trái Đất đã và đang bị ô nhiễm là một vấn đề cấp bách đối với bất kì quốc gia nào, vì nó gây ra những hiện tượng biến đổi khí hậu dẫn đến những thảm họa thiên tai khủng khiếp. Có các loại ô nhiễm môi trường như: (1) ô nhiễm nguồn nước

(2) ô nhiễm đất

(3) ô nhiễm không không khí

(4) ô nhiễm môi trường xã hội

Ngành công nghiệp silicat gây ra những loại ô nhiễm A. (1), (2), (3), (4).

B. (2).

C. (1), (2).

D. (1), (2), (3).

Câu 3. Cho các chất: (1) magie, (2) cacbon, (3) kali hiđroxit, (4) axit flohiđric, (5) magie cacbonat. Silic đioxit tác dụng được với tất cả các chất trong dãy nào sau đây?

A. 1, 2, 3, 4.

Câu 4. Cho sơ đồ: Si

B. 1, 2, 3, 5.

Mg2Si

A

C. 1, 3, 4, 5.

D. 1, 2, 4, 5.

SiO2. Chất A trong sơ đồ trên là 130

A. Si.

B. H2SiO3.

C. SiH4.

D. SiO.

Câu 5. Phát biểu nào sau đây là đúng?

Silic là chất bán dẫn vì A. vừa có thể là chất khử, vừa có thể là chất oxi hóa.

B. chỉ có hạt tải điện là electron.

C. có điện trở suốt nhạy cảm với nhiệt độ, tạp chất và tác nhân ion hóa khác.

D. silic tinh khiết ở nhiệt độ thấp dẫn điện tốt, ở nhiệt cao dẫn điện kém hơn.

Câu 6. Các silicat của canxi có thành phần: CaO – 73,7%, SiO2 - 26,3% và CaO – 65,1%, SiO2 – 34,9% là những thành phần chính của xi măng Pooclăng. Trong mỗi hợp chất silicat trên, cứ 1,0 mol SiO2 kết hợp với A. 3,0 và 2,0 mol CaO.

B. 2,0 và 3,0 mol CaO.

C. 3,0 và 1,5 mol CaO.

D. 2,8 và 2,0 mol CaO.

Câu 7. Dung dịch nào sau đây ăn mòn được thủy tinh?

A. H2SO4.

B. HNO3.

C. HF.

D. NaOH loãng.

Câu 8. Trong các phản ứng sau, phản ứng nào Si chỉ thể hiện tính khử?

(1) Si + 2F2

SiF4

(2) Si + O2

(3) Si + 2NaOH + H2O A. 1, 2, 3.

SiO2

Na2SiO3 + 2H2

B. 2, 3, 4.

(4) 2Mg + Si C. 1, 2, 4.

Mg2Si D. 1, 3, 4.

Câu 9. Phát biểu nào sau đây là đúng?

A. Chất bán dẫn loại p có hạt tải điện cơ bản là eletron.

B. Chất bán dẫn tinh khiết được dùng làm nhiệt điện trở.

C. Chất bán dẫn loại n có mật độ electron nhỏ hơn mật độ lỗ trống.

D. Bán dẫn silic có lẫn bo thuộc loại bán dẫn loại n.

Câu 10. Phát biểu nào sau đây là đúng?

A. Sành là vật liệu cứng, gõ không kêu, có màu nâu hoặc xám.

B. Thủy tinh, sành sứ, xi măng đều có chứa một số muối silicat trong thành phần của chúng.

C. Xi măng là vật liệu không kết dính.

D. Sứ là vật liệu cứng, xốp, không màu, gõ kêu.

Phần II. Tự luận (7,5 điểm) Câu 11. (2,5 điểm)

131

Viáşżt phĆ°ĆĄng trĂŹnh hĂła háť?c cᝧa cĂĄc phản ᝊng xảy ra trong cĂĄc trĆ°áť?ng hᝣp sau: a. Ä?iáť u cháşż silic trong phòng thĂ­ nghiáť&#x2021;m vĂ trong cĂ´ng nghiáť&#x2021;p b. Cho SiO2 tĂĄc d᝼ng váť&#x203A;i NaOH nĂłng chảy vĂ Na2CO3 nĂłng chảy. c. Ä?un nĂłng axit silixic. d. NẼu chảy háť&#x2014;n hᝣp gáť&#x201C;m cĂĄt trắng, Ä&#x2018;ĂĄ vĂ´i vĂ soÄ&#x2018;a áť&#x; 14000C. e. Cho Si tĂĄc d᝼ng váť&#x203A;i: F2, O2, dung dáť&#x2039;ch NaOH loĂŁng, magie.

Câu 12. (2 Ä&#x2018;iáť&#x192;m) Náşżu em lĂ trĆ°áť&#x;ng phòng tĂ i nguyĂŞn vĂ mĂ´i trĆ°áť?ng huyáť&#x2021;n, em phân tĂ­ch nhᝯng vẼn Ä&#x2018;áť Ă´ nhiáť&#x2026;m cĂł tháť&#x192; xảy raáť&#x; nhĂ mĂĄy gấch Tuynen xĂŁ Hải Quang, Hải Háş­u, Nam Ä?áť&#x2039;nh vĂ Ä&#x2018;Ć°a ra biáť&#x2021;n phĂĄp Ä&#x2018;áť&#x192; hấn cháşż Ă´ nhiáť&#x2026;m mĂ´i trĆ°áť?ng tᝍ nhĂ mĂĄy sản xuẼt gấch?

Câu 13. (3 Ä&#x2018;iáť&#x192;m) Khi cho 14,9 gam háť&#x2014;n hᝣp Si, Zn vĂ Fe tĂĄc d᝼ng váť&#x203A;i dung dáť&#x2039;ch NaOH dĆ°, thu Ä&#x2018;ưᝣc 6,72 lĂ­t khĂ­ (Ä&#x2018;ktc). CĹŠng lưᝣng háť&#x2014;n hᝣp Ä&#x2018;Ăł khi tĂĄc d᝼ng váť&#x203A;i lưᝣng dĆ° dung dáť&#x2039;ch HCl sinh ra 4,48 lit khĂ­ (Ä&#x2018;ktc). a. Viáşżt pthh cᝧa cĂĄc phản ᝊng xảy ra. b. TĂ­nh % kháť&#x2018;i lưᝣng máť&#x2014;i chẼt trong háť&#x2014;n hᝣp trĂŞn.

C. HĆŁáť&#x203A;ng dẍn chẼm I. Trắc nghiáť&#x2021;m Câu

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Ä?ĂĄp ĂĄn

D

D

A

C

C

A

C

A

B

B

II. Phần t᝹ luận Câu

Ă?

Ä?ĂĄp ĂĄn

Ä?iáť&#x192;m

Trong cĂ´ng nghiáť&#x2021;p:

11

a

(2,5Ä&#x2018;)

2C + SiO2

đ?&#x2018;Ą0

Trong phòng thĂ­ nghiáť&#x2021;m: SiO2 + 2Mg

b

0,25

2CO + Si đ?&#x2018;Ą0

0,25 2MgO + Si

SiO2 + 2NaOH nóng chảy

Na2SiO3 + H2O

0,25

SiO2 + Na2CO3nóng chảy

Na2SiO3 + CO2

0,25

132

đ?&#x2018;Ą0

c

H2SiO3

d

6SiO2 + CaCO3 + Na2CO3 Si + 2F2

e

Si + O2

đ?&#x2018;Ą0

đ?&#x2018;Ą0

Na2O.CaO.6SiO2 + 2CO2

0,25

SiF4

0,25

SiO2

0,25

Si + 2NaOH + H2O 2Mg + Si

0,25

SiO2 + H2O

đ?&#x2018;Ą0

Na2SiO3 + 2H2

0,25 0,25

Mg2Si

NhĂ mĂĄy gấch Tuynen xĂŁ Hải Quang Ä&#x2018;ĂŁ cĂł nhᝯng giải phĂĄp nâng cao chẼt lưᝣng gấch vĂ giảm thiáť&#x192;u Ă´ nhiáť&#x2026;m: + Tráť&#x2122;n Ä&#x2018;Ẽt váť&#x203A;i máť&#x2122;t lưᝣng than Ä&#x2018;áť&#x192; Ä&#x2018;Ăłng gấch Ä&#x2018;áť&#x192; gấch chĂ­n Ä&#x2018;áť u.

0,25

+ Ä?áť&#x2018;t gấch báşąng lò Ä&#x2018;iáť&#x2021;n.

Tuy nhiĂŞn vẍn cĂł tháť&#x192; gây Ă´ nhiáť&#x2026;m mĂ´i trĆ°áť?ng: + Ă&#x201D; nhiáť&#x2026;m khĂ´ng khĂ­ do cĂĄc khĂ­ thải cᝧa nhĂ mĂĄy nhĆ° khĂ­ CO2, kháť&#x2018;i b᝼i,â&#x20AC;Ś

0,25

+ Ă&#x201D; nhiáť&#x2026;m mĂ´i trĆ°áť?ng Ä&#x2018;Ẽt: pháşż thải tᝍ nhĂ mĂĄy, mĂ´i trĆ°áť?ng sinh thĂĄi thay Ä&#x2018;áť&#x2022;i,â&#x20AC;Ś Nhᝯng ảnh hĆ°áť&#x;ng táť&#x203A;i sản xuẼt nĂ´ng nghiáť&#x2021;p vĂ sinh thĂĄi áť&#x; khu váťąc 12 (2Ä&#x2018;)

xung quanh: (Ă­t nhẼt 3 náť&#x2122;i dung) + Thiáşżu Ä&#x2018;Ẽt lĂ m nĂ´ng nghiáť&#x2021;p, cĂł tháť&#x192; gây sấc láť&#x; sĂ´ng,â&#x20AC;Ś. + Pháşż thải gây Ă´ nhiáť&#x2026;m mĂ´i trĆ°áť?ng Ä&#x2018;Ẽt, nĆ°áť&#x203A;c dẍn Ä&#x2018;áşżn lĂ m giảm chẼt lưᝣng cᝧa sản xuẼt nĂ´ng nghiáť&#x2021;p vĂ nuĂ´i tráť&#x201C;ng thᝧy hải sản.

0,5

+ Ä?Ẽt, nĆ°áť&#x203A;c, khĂ´ng khĂ­ Ä&#x2018;áť u báť&#x2039; Ă´ nhiáť&#x2026;m, tháťąc váş­t khĂ´ng sáť&#x2018;ng Ä&#x2018;ưᝣc, Ä&#x2018;Ẽt nghèo dinh dưᝥng, cĂĄc thảm tháťąc váş­t táťą nhiĂŞn khĂ´ng tháť&#x192; ph᝼c háť&#x201C;i, máť&#x2122;t sáť&#x2018; loĂ i khĂ´ng thĂ­ch nghi Ä&#x2018;ưᝣc sáş˝ cháşżt, máť&#x2122;t sáť&#x2018; loĂ i chuyáť&#x192;n Ä&#x2018;i tĂŹm nĆĄi trĂş ng᝼ máť&#x203A;i.

Náşżu lĂ trĆ°áť&#x;ng phòng tĂ i nguyĂŞn vĂ mĂ´i trĆ°áť?ng huyáť&#x2021;n em sáş˝ cĂł cĂĄc biáť&#x2021;n phĂĄp: - Quản lĂ­ báşąng phĂĄp luáş­t: (Ă­t nhẼt 3 náť&#x2122;i dung) + Quy hoấch cĂĄc khu cĂ´ng nghiáť&#x2021;p. + YĂŞu cầu nhĂ mĂĄy phải cĂł háť&#x2021; tháť&#x2018;ng láť?c nĆ°áť&#x203A;c thải, khĂ­ thải theo

133

0,5

đúng quy trình. + Sử dụng các loại nguyên liệu ít gây ô nhiễm, nhà xưởng cách âm tốt.

- Quản lí bằng xã hội, văn hóa giáo dục: (ít nhất 4 nội dung) + Giáo dục ý thức, trách nhiệm và đạo đức môi trường, nếp sống văn hóa sinh thái trong đội ngũ cán bộ, công nhân viên. + Có chính sách khen thưởng cụ thể đối với người thực hiện tốt các quy định về bảo vệ môi trường. + Nhân rộng các mô hình, điển hình tiên tiến về bảo vệ môi

0,5

trường trong các khu chế xuất và khu công nghiệp. + Cải tạo, bảo vệ môi trường: trồng cây xanh, giữ gìn đa dạng sinh học, xây dựng các công trình làm sạch môi trường trong khu công nghiệp.

Si + 2NaOH + H2O

Na2SiO3 + 2H2

x Zn + 2NaOH a

Na2ZnO2 + H2

Fe + 2HCl

ZnCl2 + H2

(3)

FeCl2 + H2

(4)

0,25

0,25

z

Đặt số mol Si (x mol), Zn (y mol), Fe (z mol) 28x + 65y + 56z = 14,9

b

0,25

y

z

(3đ)

(2)

y

y 13

0,25

2x

y Zn + 2HCl

(1)

0,25

Theo (1) và (2) có: 2x + y = 0,3

0,25

Theo (3) và (4) có: y + z = 0,2

0,25

Giải hệ có: x = y = z = 0,1

0,5

%Si = 28*0,1/14,9 = 18,8%

0,25

%Zn = 65*0,1/14,9 = 43,6%

0,25

%Fe= 56*0,1/14,9 = 37,6%

0,25

134

PHỤ LỤC 4. MỘT SỐ HÌNH ẢNH HỌC SINH THAM GIA BÀI HỌC LIÊN MÔN

Ảnh 3. Hình ảnh trang https://sites.google.com/site/webquesthopcha tcacbon

Ảnh 1. Học sinh nghiên cứu chủ đề 2 qua trang Web và SGK

Ảnh 2. Học sinh nghiên cứu chủ đề 2 qua trang Web Ảnh 4. Trao đổi của HS với GV qua facebook

135

Ảnh 6. HS nhóm 4 - chủ đề 2 trao đổi với các bạn trong lớp về các biện pháp giảm Ảnh 5. HS nhóm 3 - chủ đề 2 báo cáo

hiệu ứng nhà kính

kết quả nghiên cứu

Ảnh 8. HS tìm hiểu giai đoạn chuẩn bị Ảnh 7. HS nhóm 1 - chủ đề 3báo cáo

nguyên liệu sản xuất gạch

kết quả nghiên cứu về silic

Ảnh 9. HS tham gia quá trình sấy khô gạch Ảnh 10. HS tham gia đẩy giá gạch vào

136

lò nung

137

ĐẶT VẤN ĐỀ Cùng với sự phát triển của nền kinh tế, dịch vụ logistics ngày càng khẳng định được tầm quan trọng của mình trong lưu thông hàng hoá với sự phát triển không chỉ về số lượng mà còn cả chất lượng. Để kinh doanh loại hình dịch vụ này thương nhân phải đáp ứng những điều kiện nhất định nhằm hạn chế tình trạng có nhiều chủ thể kinh doanh nhưng chất lượng dịch vụ không đảm bảo.

GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 1. Khái quát về dịch vụ logistics Dịch vụ logistics là hoạt động thương mại, theo đó thương nhân tổ chức thực hiện một hoặc nhiều công việc bao gồm nhận hàng, vận chuyển, lưu kho, lưu bãi, làm thủ tục hải quan, các thủ tục giấy tờ khác, tư vấn khách hàng, đóng gói bao bì, ghi ký mã hiệu, giao hàng hoặc các dịch vụ khác có liên quan đến hàng hoá theo thoả thuận với khách hàng để hưởng thù lao.

Theo Điều 234, Luật thương mại năm 2005, điều kiện kinh doanh dịch vụ logistics là: “Thương nhân kinh doanh dịch vụ logistics là doanh nghiệp có đủ điều kiện kinh doanh dịch vụ logistics theo quy định của pháp luật”. Như vậy, thương nhân muốn kinh doanh dịch vụ logistics phải đáp ứng được điều kiện là doanh nghiệp có đủ điều kiện kinh doanh theo pháp luật mà cụ thể tuân theo những quy định chung tại chương II, Luật doanh nghiệp năm 2005 về “Thành lập và đăng ký doanh nghiệp”. Để cụ thể hoá khoản 2, Điều 234, Luật thương mại 2005, Nghị định số 140/2007/NĐ-CP đã xác định các điều kiện kinh doanh dịch vụ này thông qua việc phân nhóm các dịch vụ logistics, trong đó có các điều kiện chung áp dụng cho tất cả các nhóm dịch vụ và có những điều kiện áp dụng cho từng nhóm dịch vụ.

2. Điều kiện chung kinh doanh dịch vụ logistics Thương nhân kinh doanh dịch vụ logistics phải là các doanh nghiệp có đăng ký kinh doanh hợp pháp theo pháp luật Việt Nam, tức là chỉ có các doanh nghiệp theo

quy định của Luật doanh nghiệp 2005 mới được phép kinh doanh dịch vụ này. Nghị định 140 hạn chế đối với thương nhân là hộ gia đình nhằm tránh những thành phần kinh tế nhỏ lẻ tham gia kinh doanh dịch vụ này.

Như vậy, thương nhân kinh doanh dịch vụ logistics chỉ có thể tồn tại dưới hình thức công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty hợp danh hoặc doanh nghiệp tư nhân. Và tồn tại dưới hình thức nào thì phải đáp ứng điều kiện của pháp luật về hình thức ấy. Ví dụ: Thương nhân kinh doanh dịch vụ logistics tồn tại dưới hình thức công ty cổ phần thì đầu tiên cũng phải là doanh nghiệp, trong đó vốn điều lệ được chia làm nhiều phần bằng nhau và cổ đông có thể là tổ chức, cá nhân, có số lượng cổ đông tối thiểu là ba, không hạn chế tối đa… Các doanh nghiệp (có thể là liên doanh, 100% vốn Nhà nước) phải được cấp Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh (hoặc Giấy phép đầu tư) tại cơ quan có thẩm quyền theo các quy định của pháp luật doanh nghiệp và đầu tư Việt Nam mới được phép kinh doanh dịch vụ logistics. Đối với thương nhân nước ngoài khi tham gia kinh doanh dịch vụ logistics tại Việt Nam, ngoài việc đáp ứng các điều kiện chung, còn phải đáp ứng các điều kiện cụ thể về góp vốn, tỉ lệ góp, hình thức tồn tại và các điều kiện khác. Đồng thời, phải tuân thủ các cam kết của Việt Nam về mở cửa thị trường kinh doanh dịch vụ logistics khi gia nhập WTO. 3. Các điều kiện áp dụng riêng đối với từng nhóm dịch vụ Nhóm các dịch vụ logistics chủ yếu (khoản 1, Điều 4, Nghị định 140): Để kinh doanh được nhóm dịch vị logistics chủ yếu đòi hỏi doanh nghiệp phải có đủ phương tiện, thiết bị, công cụ đảm bảo tiêu chuẩn an toàn, kĩ thuật và có đội ngũ nhân viên đáp ứng yêu cầu theo quy định tại khoản 2, Điều 5, Nghị định 140. Các phương tịên, thiết bị, công cụ ở đây là xe nâng hạ hàng hoá, dây chuyền, băng tải, phương tiện đóng gói mã hàng hoá, hệ thống đường ống, đèn chiếu sáng… đặc biệt là phải có đội ngũ nhân viên được đào tạo đáp ứng nhu cầu công việc, tức là phải đáp ứng các yêu

cầu về trình độ, năng lực, chuyên môn nghiệp vụ và kiến thức pháp luật trong nước cũng như pháp luật quốc tế.

Nhóm các dịch vụ logistics liên quan đến vận tải (khoản 2, Điều 4): Để kinh doanh được nhóm các dịch vụ liên quan đến vận tải đòi hỏi các doanh nghiệp phải tuân thủ các điều kiện về kinh doanh vận tải theo quy định của pháp luật Việt Nam. Như vậy, ngoài các quy định của Luật thương mại 2005, Nghị định 140 muốn các chủ thể kinh doanh dịch vụ logistics liên quan đến vận tải phải tuân thủ các văn bản pháp luật chuyên ngành. Tuy nhiên, việc dành riêng một điều luật để đề cập đến điều kiện kinh doanh đối với thương nhân kinh doanh dịch vụ logistics liên quan đến vận tải cho thấy Nghị định chưa bao quát được hết hoạt động dịch vụ logistics mà mới chỉ chuyên về lĩnh vực vận tải. Điều này xuất phát từ tính phức tạp của hoạt động dịch vụ logistics bao gồm nhiều loại hình, nhiều công đoạn mang tính kĩ thuật, điều này cũng có nghĩa vẫn còn nhiều hoạt động trong chuỗi dịch vụ logistics mà Nghị định chưa đề cập đến.

Nhóm các dịch vụ logistics liên quan khác (khoản 3, Điều 4): Ngoài việc đáp ứng các điều kiện chung, đối với thương nhân nước ngoài khi tham gia kinh doanh loại hình dịch vụ này sẽ phải đáp ứng các điều kiện tại khoản 2, Điều 7.

KẾT THÚC VẤN ĐỀ Có thể nói mặc dù pháp luật đã quy định cụ thể các điều kiện kinh doanh dịch vụ logistics tuy nhiên trên thực tế vẫn còn những hạn chế nhất định trong việc hiểu và áp dụng pháp luật. chính vì vậy, cần sớm có những hướng dẫn cụ thể và quy định nhằm hoàn thiện pháp luật trong lĩnh vực này.