DẠY HỌC THEO QUAN ĐIỂM KIẾN TẠO CHỦ ĐỀ ĐỌC HIỂU TRUYỆN NGẮN HIỆN ĐẠI VIỆT NAM 1930 - 1945

KẾ HOẠCH BÀI DẠY THEO QUAN ĐIỂM KIẾN TẠO

vectorstock.com/28062412

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

DẠY HỌC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN TỰ SỰ THEO QUAN ĐIỂM KIẾN TẠO CHỦ ĐỀ ĐỌC HIỂU TRUYỆN NGẮN HIỆN ĐẠI VIỆT NAM 1930 - 1945 (Tác giả: Hoàng Bách Việt) WORD VERSION | 2022 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

105

CHỦ ĐỀ: ĐỌC HIỂU TRUYỆN NGẮN HIỆN ĐẠI VIỆT NAM 1930 - 1945 A. MỤC TIÊU CỦA CHỦ ĐỀ VÀ NGỮ LIỆU DẠY HỌC, KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ CHỦ ĐỀ I. Mục tiêu của chủ đề Chủ đề góp phần phát triển các năng lực và phẩm chất sau: 1. Năng lực: Năng lực chuyên môn: Năng lực văn học (Đọc hiểu văn bản văn học): - Nhận biết và phân tích được một số yếu tố của truyện ngắn hiện đại như: không gian, thời gian, câu chuyện, nhân vật, người kể chuyện ngôi thứ 3, sự thay đổi điểm nhìn, sự nối kết giữa lời người kể chuyện, lời nhân vật,...

- Phân tích được các chi tiết tiêu biểu, đề tài, câu chuyện, sự kiện, nhân vật và mối quan hệ của chúng trong tính chỉnh thể của tác phẩm; nhận xét được những chi tiết quan trọng trong việc thể hiện nội dung văn bản.

- Phân tích và đánh giá được chủ đề, tư tưởng, thông điệp mà văn bản muốn gửi đến người đọc thông qua hình thức nghệ thuật của văn bản.

- Phân tích và đánh giá được tình cảm, cảm xúc, cảm hứng chủ đạo của người viết thể hiện qua văn bản; phát hiện được các giá trị văn hoá, triết lí nhân sinh từ văn bản.

- Vận dụng được kinh nghiệm đọc, trải nghiệm về cuộc sống và hiểu biết về lịch sử văn học Việt Nam để nhận xét, đánh giá văn bản văn học.

- Phân tích được ý nghĩa hay tác động của văn bản văn học trong việc làm thay đổi suy nghĩ, tình cảm, cách nhìn và cách thưởng thức, đánh giá của cá nhân đối với văn học và cuộc sống Năng lực chung: Năng lực giao tiếp và hợp tác; Năng lực giải quyết vấn đề (được thể hiện qua quá trình thực hiện các nhiệm vụ kiến tạo ý nghĩa của văn bản đọc hiểu : kiến tạo cơ bản và kiến tạo xã hội).

2. Phẩm chất: - Trân trọng những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.

- Trân trọng bản lĩnh, lối sống đẹp của con người.

- Đồng cảm, chia sẻ với những số phận bất hạnh trong cuộc đời.

- Nâng niu, trân trọng mơ ước đổi đời, khát vọng hướng thiện của con người.

- Căm ghét cái xấu, cái ác.

II. Ngữ liệu dạy học và kiểm tra đánh giá chủ đề HS đọc hiểu các văn bản sau: - Hai đứa trẻ (Thạch Lam) (3 tiết) - Chữ người tử tù (Nguyễn Tuân) (3 tiết) - Chí Phèo (Nam Cao)(4 tiết) - Báo cáo dự án: 2 tiết Đánh giá kết thúc chủ đề : - Đời thừa (Nam Cao) (2 tiết)

106

B. PHƯƠNG PHÁP, PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC CHỦ YẾU VÀ CHUẨN BỊ CỦA GV, HS - Vận dụng các phương pháp tái tạo, gợi mở, nêu và giải quyết vấn đề, hợp tác theo quan điểm kiến tạo.

- Các văn bản: Hai đứa trẻ (Thạch Lam), Chữ người tử tù (Nguyễn Tuân), Chí Phèo (Nam Cao) trong SGK Ngữ văn 11 hiện hành, NXB Giáo dục.

- Hệ thống phiếu học tập, máy tính, máy chiếu.

- GV: Thiết kế chủ đề dạy học đọc hiểu văn bản tự sự (truyện ngắn hiện đại Việt Nam) theo quan điểm kiến tạo.

- HS: Thực hiện chuẩn bị theo nhiệm vụ GV chuyển giao.

C. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC CHỦ ĐỀ KHỞI ĐỘNG CHỦ ĐỀ VÀ CHUYỂN GIAO DỰ ÁN HỌC TẬP Mục tiêu: Huy động được tri thức, trải nghiệm nền có liên quan để chuẩn bị cho hoạt động tiếp nhận văn bản; Tạo tình huống học tập; Tạo tâm thế học tập tích cực.

- Nội dung dạy học trọng tâm: Tri thức, trải nghiệm nền có liên quan đến chủ đề truyện ngắn hiện đại Việt Nam. Yêu cầu cần Hoạt động của GV-HS Đánh đạt -Hoạt động nhóm (10HS), tổ chức thành hình thức trò chơi. giá - Câu - Liệt kê được Nhiệm vụ 1 trả lời các văn bản Liệt kê các truyện ngắn đã được học hoặc tự đọc thêm. truyện ngắn.

- Chọn và điền từ ngữ thích hợp vào chỗ trống (một vị trí của HS. - Lựa chọn đúng có thể điền nhiều từ ngữ) để hiểu về truyện ngắn và định các từ ngữ thích hướng cách đọc hiểu truyện ngắn: hợp để điền vào Truyện ngắn là là loại tác phẩm (1)… cỡ nhỏ, phản ánh chỗ trống cuộc sống trong tính khách quan qua con người, hành vi, sự kiện được miêu tả và kể lại bởi một (2)… nào đó. Chuỗi sự kiện, tình tiết, biến cố xảy ra liên tiếp trong truyện tạo - Bản thành (3)…Truyện ngắn tập trung khắc họa một hoặc một kế số (4)… Truyện ngắn sử dụng nhiều hình thức ngôn ngữ hoạch khác nhau như : (5)… thực Khi đọc truyện ngắn bạn cần tập trung tìm hiểu (6)… hiện dự 1.Tự sự; trữ tình; kịch án của 2.Người nói; Người kể chuyện (người trần thuật) HS - HS khởi động 3.Mạch cảm xúc; xung đột; cốt truyện dự án, lựa chọn 4. Nhân vật; nhân vật trữ tình văn bản, phân 5.Ngôn ngữ của người kể chuyện; Ngôn ngữ nhân vật; công nhiệm vụ Ngôn ngữ đối thoại; Ngôn ngữ độc thoại; Ngôn ngữ thơ ca cho các thành 6. Cốt truyện; nhân vật; nghệ thuật trần thuật; nghệ thuật viên trữ tình Nhiệm vụ 2: Khởi động dự án: Sân khấu hóa tác phẩm - HS chuẩn bị truyện ngắn hiện đại Việt Nam 1930 – 1945 cho bài đọc hiểu

107

văn bản “Hai HS các nhóm chọn và chuyển thể một phần văn bản truyện đứa trẻ” ngắn được đọc hiểu thành kịch bản, tập diễn. Thời gian hoàn thành dự án : 1 tuần sau khi kết thúc chủ đề.

Nhiệm vụ 3: Chuẩn bị phiếu học tập đọc hiểu văn bản “Hai đứa trẻ”

-Phiếu học tập số 1, 2 của bài Hai đứa trẻ

ĐỌC HIỂU CÁC VĂN BẢN TRONG CHỦ ĐỀ ĐỌC HIỂU VĂN BẢN : HAI ĐỨA TRẺ (Thạch Lam) Khởi động bài học đọc hiểu: Nhiệm vụ KĐ1: HS thể nghiệm “Xin một vé” về tuổi thơ. (xem hình ảnh cụ thể trong phần Học liệu).

- Một vài HS chia sẻ, GV kết nối ước mơ của HS với mong ước của hai đứa trẻ trong văn bản và dẫn vào bài.

Hình thành kiến thức bài học đọc hiểu Hai đứa trẻ I.Tìm hiểu chung - HS dựa vào mục 2 trong PHT số 1(đã - Bài - Nêu được các thông tin về tác giả chuẩn bị ở nhà), thuyết trình về nhà văn thuyết Thạch Lam và truyện ngắn Hai Thạch Lam và xuất xứ truyện ngắn “Hai trình đứa trẻ của HS đứa trẻ”.

- Biết thuyết trình để giới thiệu tác - HS báo cáo bằng lời kết quả dự đoán - Phiếu giả, tác phẩm học tập trong hoạt động số 1 (PHT số 1) - GV tổ chức cho HS nhận xét và chốt lại số 1 kiến thức cơ bản II.Tìm hiểu chi tiết -HS báo cáo kết quả -PHT 1. Tìm hiểu cốt truyện, người kể chuyện, điểm nhìn phiếu học tập số 2 (đã số 2 - Cốt truyện: thực hiện ở nhà). Đối -Phần + Nhận diện được cốt truyện của Thạch Lam: truyện chiếu với điều em đã đọc không có chuyện, cốt truyện chỉ là các sự việc rất bình dự đoán để xác nhận diễn thường, không có gì gay cấn, không có tính sự kiện. hoặc điều chỉnh dự cảm. + Truyện xoay xung quanh một sự việc: hai chị em đoán ban đầu.

- Câu Liên và An cố thức để đời chuyến tàu trong không - Ai là người kể trả lời gian phố huyện từ chiều tối cho đến đêm về. Truyện chuyện? Điểm nhìn về ấn chủ yếu miêu tả thế giới tâm hồn của cô bé Liên. Đây để kể? tượng là kiểu truyện ngắn giàu màu sắc trữ tình.

- GV yêu cầu HS chung - Người kể chuyện: ngôi thứ 3 chọn đọc diễn cảm sau khi - Điểm nhìn để kể: Kể qua ánh mắt, tâm hồn của Liên- một đoạn văn họ cảm đọc văn > làm cho thế giới phố huyện được “cá nhân hóa”, “lạ thấy thích nhất và bản hóa” khi được nhìn bằng cảm xúc, tâm hồn con trẻ. phát biểu ấn tượng - HS chọn đọc diễn cảm và phát biểu được ấn tượng chung ban đầu về văn ban đầu về văn bản bản.

108

2. Bức tranh phố huyện từ chiều tối đến đêm về a) Bức tranh thiên nhiên - Âm thanh: tiếng trống thu không; tiếng ếch nhái ngoài đồng ruộng; tiếng muỗi vo ve; - Hình ảnh, màu sắc, đường nét: phương tây đỏ rực; đám mây ánh hồng; dãy tre làng đen lại cắt hình rõ rệt trên nền trời.

- Nghệ thuật thể hiện: Câu văn êm dịu, có câu toàn thanh bằng, nhịp điệu chậm rãi, giàu hình ảnh, nhạc điệu, uyển chuyển, tinh tế; Nét vẽ đơn sơ, giản dị nhưng gợi được cái hồn của cảnh vật, thần thái của buổi chiều quê; Mỗi câu văn mở ra một cảnh, cảnh trước gọi cảnh sau… b) Bức tranh cuộc sống con người – những kiếp người tàn - Cảnh chợ tàn: người về hết, tiếng ồn ào đã mất, chỉ còn rác rưởi, vỏ bưởi, vỏ thị…

- Những đứa trẻ con nhà nghèo nhặt nhạnh những thứ còn sót lại; mẹ con chị Tí nghèo khổ ngày mò cua, bắt ốc, tối dọn hàng nước ở cái mốc gạch bán cho mấy bác phu xe; tiếng cười khanh khách rùng rợn của bà cụ Thi điên; Gia đình bác xẩm với manh chiếu rách, tiếng đàn bầu bật trong yên lặng, thằng con lê la bò ra đất; bác phở Siêu thổi lửa; chị em Liên và An: cha mất việc ở thành phố, phải theo mẹ về đây mưu sinh.

- Một thế giới đầy bóng tối: Bút pháp miêu tả tương phản: + Bóng tối: Tối hết cả con đường thăm thẳm ra sông, con đường qua chợ về nhà, các ngõ con vào làng lại sẫm đen hơn nữa-> bóng tối quánh đặc đến nỗi trống cầm canh đánh tung lên cũng không thể vang động ra xa, bóng tối như một nhân vật luồn lách mọi ngóc ngách, thậm chí vào cả ánh mắt, tâm hồn con người. + Ánh sáng: Nhỏ bé, yếu ớt: Là những khe sáng, quầng sáng thân mật xung quanh ngọn đèn của chị Tí; chấm lửa nhỏ của bác Siêu, ngọn đèn thưa thớt từng hột sáng của Liên-> thứ ánh sáng nhỏ bé, le lói như chính cuộc đời, số phận của những người dân ở phố huyện.  Tương quan: Bóng tối dày đặc, lấn lướt, làm chủ; Ánh sáng nhỏ bé, yếu ớt, mong manh-> biểu tượng cho những kiếp người nhỏ bé, vô danh, sống leo lét trong đêm tối mênh mông của xã hội cũ.

- Nhịp sống quẩn quanh, đơn điệu: Ngày nào cũng từng ấy hoạt động, từng ấy sự chờ đợi, từng ấy âm thanh.

- Ước mơ le lói, mơ hồ, tội nghiệp: Chừng ấy người trong bóng tối mong đợi một cái gì tươi sáng hơn cho cuộc sống nghèo khổ hằng ngày của họ.

-HS thực hiện làm việc nhóm 4 theo gợi dẫn của PHT số 3 và báo cáo kết quả.

-GV tổ chức cho HS nhận xét, đánh giá và chốt.

3. Hình ảnh chuyến tàu đêm

HS làm PHT số việc 4

PHT số 3 Nhận xét của HS

109

- Hai đứa trẻ háo hức chờ đợi chuyến tàu đến từ khi con tàu mới chỉ theo là có những tín hiệu đầu tiên: người gác ghi-> ngọn lửa xanh biếc- nhóm 4, > tiếng còi xe lửa -> tiếng dồn dập, tiếng xe rít mạnh vào ghi-> làn thực khói bừng sáng trắng-> tiếng hành khách ồn ào-> tàu rầm rộ đi tới- hiện > các toa đèn sáng trưng=> cảm nhận: Con tàu như đem một chút PHT số thế giới khác đi qua. Một thế giới khác hẳn đối với Liên, khác hẳn 4 và báo cái vầng sáng ngọn đèn của chị Tí và ánh lửa của bác Siêu-> khác cáo kết -> khác hẳn-> khác hẳn-> đối lập hoàn toàn, khác đến mức thèm quả. muốn, đến mức mong ngóng, chờ đợi, say mê.

-GV tổ - Hồi tưởng về Hà Nội được đánh thức qua hình ảnh con tàu: Hà Nội chức xa xăm, Hà Nội sáng rực, vui vẻ và huyên náo. Ba tính từ miêu tả, cho HS tập trung vào hai biểu tượng âm thanh, ánh sáng (đối lập mạnh mẽ nhận với phố huyện), đã là quá khứ (xa xăm). xét, - Chuyến tàu đi trong sự tiếc nuối của Liên và An: đốm than đỏ-> chốt lại chấm nhỏ của chiếc đèn xanh treo trên toa sau cùng, xa xa mãi rồi kiến khuất hẳn sau rặng tre-> miêu tả theo trật tự thời gian. thức.

- Chuyến tàu là biểu tượng của một thế giới thật đáng sống: sức sống mạnh mẽ, sự giàu sang và rực rỡ ánh sáng. Nó đối lập với cuộc sống mòn mỏi, nghèo nàn, tối tăm và quẩn quanh của người dân phố huyện.

- Chuyến tàu là hình ảnh của HN, của hạnh phúc, của kí ức tuổi thơ êm đềm.

- Ước mơ tội nghiệp: Bao giờ cho đến ngày xưa! => Tấm lòng và tình cảm của nhà văn: - Trân trọng, nâng niu khát vọng vươn ra ánh sáng, vượt thoát khỏi cuộc sống tù túng, quẩn quanh, không cam chịu hiện tại tẻ nhạt đầy bóng tối xung quanh mình của người dân phố huyện, đặc biệt là hai đứa trẻ.

- Thông điệp nghệ thuật: Đừng bao giờ để cuộc sống của con người chìm nghỉm trong cái “ao đời bằng phẳng”-> lay tỉnh những tâm hồn uể oải -> con người phải sống cho ra sống. + Hãy quan tâm, “bận bịu” đến những mảnh đời nhỏ bé, bị bỏ quên đâu đó trong những cái ga xép nghèo nàn, đầy bóng tối của cuộc đời. + Hãy quan tâm đến trẻ em. Đừng để những tâm hồn trẻ em héo hắt vì bị gạt ra khỏi bàn vui hạnh phúc. Hãy nâng niu ước mơ vươn tới ánh sáng của con người.

III. Tổng kết - GV nêu yêu cầu : Hãy phát - Chủ đề: Niềm xót thương đối với những con biểu chủ đề và nêu đặc sắc người sống nghèo đói, quẩn quanh trong một thế của truyện. giới đầy bóng tối; Sự cảm thông, trân trọng trước mơ ước hướng về ánh sáng của họ.

- Nghệ thuật viết truyện:

Nhận xét của HS

Câu trả lời và nhận xét của HS

110

+ Cốt truyện đơn giản. + Giọng văn nhẹ nhàng, điềm đạm, lời văn bình dị, tinh tế, giàu nhạc tính và chất thơ. + Hình ảnh biểu tượng Luyện tập IV. Luyện tập - GV yêu cầu HS phân tích - Phân tích được tâm trạng của Liên tâm trạng của nhân vật Liên + Buồn man mác trước cái giờ khắc của ngày tàn trong mỗi cảnh được miêu (vì sao? ->ánh sáng, âm thanh, con người, cuộc tả. sống của phố huyện; chi tiết đôi mắt đầy bóng tối) + Chờ đợi khắc khoải khi đêm về (quan sát thấy những con người, cảnh đời nào trong đêm tối; chi tiết biểu tượng về ánh sáng và bóng tối. + Háo hức, hạnh phúc và tiếc nuối khi đón chuyến tàu đêm.

Tìm tòi, mở rộng và chuẩn bị bài đọc tiếp theo V. Tìm tòi mở rộng và dặn dò HS thực hiện cuộc giao tiếp - Mở rộng cảm nhận về ước mơ của các nhân vật văn học theo nhóm: Màu trẻ em trong văn bản tự sự. của ước mơ - Báo cáo tiến độ dự án.

-Báo cáo tiến độ thực hiện - Xác định được nhiệm vụ cần chuẩn bị dự án -Chuẩn bị đọc hiểu văn bản “Chữ người tử tù”: thực hiện phiếu học tập số: 1, 2 ĐỌC HIỂU VĂN BẢN: CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ (Nguyễn Tuân) Khởi động bài đọc hiểu - Huy động được tri HS quan sát hình ảnh và trả lời câu hỏi: Hình ảnh và thức, trải nghiệm nền, những câu văn này gợi cho bạn nhớ đến truyện ngắn tâm thế và hứng thú nào? Hãy chia sẻ cảm nhận, suy nghĩ của bạn về sức của HS mạnh của tác phẩm nghệ thuật đối với cuộc sống của chúng ta (xem hồ sơ dạy học) -Một vài HS chia sẻ. GV kết nối vào bài học.

Hình thành kiến thức mới của bài đọc hiểu “Chữ người tử tù” I.Tìm hiểu chung - GV chiếu ô chữ, tổ 1. Tìm hiểu tác giả chức cho HS chơi - Nhà văn Nguyễn Tuân (1910-1987), sinh ra trong một để tái hiện các thông gia đình nhà nho khi Hán học đã tàn. tin cơ bản về tác giả, - Quê ông ở làng Mọc, nay thuộc Nhân Chính, Thanh tác phẩm.

Xuân, Hà Nội.

- Câu trả lời miệng và nhận xét của HS

PHT số 5 -Câu trả lời và nhận xét của HS.

Câu trả lời của HS.

Câu trả lời của HS. Lời nhận xét

111

- Nguyễn Tuân là nhà văn lớn, được mệnh danh là người nghệ sĩ suốt đời đi tìm cái Đẹp, cây bút có phong cách độc đáo, tài hoa và uyên bác.

2.Tìm hiểu tác phẩm - Tên ban đầu của tác phẩm là “Dòng chữ cuối cùng”, một truyện ngắn đặc sắc trong tập “Vang bóng một thời”, xuất bản năm 1940, viết về một thời đã qua nay chỉ còn vang bóng. + Nhân vật trong tác phẩm là lớp nho sĩ cuối mùa, tuy buông xuôi bất lực, nhưng cố giữ thiên lương cho lành vững và “sự trong sạch của tâm hồn” bằng những thú chơi tao nhã: chơi chữ, thưởng trà, thả thơ… + Tập truyện thể hiện sự nuối tiếc vẻ đẹp của một thời quá vãng, đồng thời bộc lộ tinh thần dân tộc, niềm trân trọng và tự hào về truyền thống văn hóa của con người Việt Nam. II.Tìm hiểu chi tiết 1. Tìm hiểu cốt truyện, người kể chuyện, điểm nhìn, tình huống - Cốt truyện: + Quản ngục băn khoăn, nghĩ ngợi và chia sẻ với viên thơ lại về suy nghĩ của mình khi nhận phiến trát chuẩn bị đón 6 tử tù, trong đó có một nhân vật nổi tiếng viết chữ rất nhanh, rất đẹp và bẻ khóa vượt ngục là Huấn Cao. + Huấn Cao và các bạn đồng chí nhập lao vào sáng hôm sau trong sự kính nể của quản ngục. + Quản ngục hàng ngày sai viên thơ lại mang rượu và đồ nhắm vào buồng giam cho Huấn Cao và các bạn ông.

Huấn Cao thản nhiên nhận. + Quản ngục vào tận buồng giam để hỏi han, Huấn Cao trả lời “khinh bạc đến điều” rằng không muốn y bước chân vào đây. Quản ngục còn tiếp đãi trọng thị hơn trước. + Một buổi chiều, quản ngục nhận được lệnh sáng mai sẽ giải Huấn Cao và các bạn về kinh sớm để lên đoạn đầu đài, quản ngục chia sẻ tâm sự với thơ lại, thơ lại đập cửa buồng giam ngỏ nỗi lòng của ngục quan cho Huấn Cao biết. Ông Huấn nhận lời cho chữ. + Đêm hôm ấy, ở trại giam tỉnh Sơn, Huấn Cao đã cho chữ viên quản ngục và khuyên y nên về quê ở, giữ lấy thiên lương cho lành vững. Quản ngục cúi đầu xin lĩnh ý.

- Sau khi tìm được từ khóa, một vài HS chia sẻ mối quan hệ của từ khóa với bài học.

- Một vài HS chia sẻ dự đoán trước khi đọc về nội dung và ý nghĩa câu chuyện - Một vài HS chia sẻ dự đoán trong khi đọc truyện.

- 1 HS tóm tắt bằng lời văn bản tác phẩm dựa vào kết quả đọc và chuẩn bị phiếu học tập số 2.

- HS chọn đọc diễn cảm một đoạn văn ấn tượng nhất.

Câu hỏi: - Theo dõi cốt truyện em thấy sự việc nào quan trọng nhất, là tình thế để nảy sinh và phát triển câu chuyện này?

Chọn tình thế đó tác giả làm nổi bật được điều gì?

-Phiếu học tập -Câu trả lời của HS -Lời nhận xét

112

=> nhận xét: cốt truyện hấp dẫn, giàu kịch tính.

- Tình huống truyện: + Cuộc gặp gỡ éo le, khác thường giữa những con người đối lập nhau về địa vị xã hội nhưng có sự đồng điệu về tâm hồn: một người nghệ sĩ sáng tạo cái đẹp và công - Xác định người kể chúng say sưa theo đuổi, tôn vinh cái đẹp. chuyện và điểm + Tình huống này tạo kịch tính, sự hấp dẫn cho văn bản, nhìn khi kể. đồng thời qua tình huống, chân dung các nhân vật cùng thông điệp nghệ thuật của văn bản được bộc lộ sâu sắc.

- Người kể chuyện: Ngôi thứ 3.

- Điểm nhìn: nhiều lúc di chuyển vào quản ngục và Huấn Cao, tạo điều kiện để thể hiện tâm trạng của các nhân vật 2. Tìm hiểu nhân vật Huấn Cao HS làm a) Vẻ đẹp tài hoa nghệ sĩ việc theo - Nghệ thuật thư pháp: chữ được nói đến trong truyện là chữ Hán, nhóm 5 để thứ chữ khối vuông, được viết bằng bút lông, nét đậm, nét nhạt, thực hiện vừa mềm mại tinh tế, vừa sắc sảo rắn rỏi, vừa mang vẻ đẹp tạo các phiếu hình, vừa thể hiện cá tính, tâm hồn của người viết. Thú chơi chữ học tập từ đã có từ xa xưa. Người viết chữ đẹp trở thành nghệ sĩ, là hành vi số 3 đến số sáng tạo nghệ thuật. Chữ được viết trên bức lụa, tờ giấy… được 7 trên giấy treo trang trọng trong không gian của gia đình. Thú chơi chữ là A0 để tìm về thứ nghệ thuật dành riêng cho những bậc tao nhân mặc khách, có hiểu văn hóa, năng khiếu thẩm mĩ, biết thưởng thức cái đẹp của chữ, nhân vật thẩm thấu và rung động trước cái sâu xa của ý nghĩa.

Huấn Cao. - Các chi tiết trong truyện thể hiện tài viết chữ đẹp của Huấn Cao: Tất cả các “khắp vùng tỉnh Sơn khen có thành viên tài viết chữ rất nhanh và rất đẹp”, sở nguyện của quan coi ngục thực hiện “Chữ ông Huấn đẹp lắm, vuông lắm”, “có được chữ ông Huấn nhiệm vụ mà treo là có môt báu vật trên đời”, “sở nguyện của viên quan coi của người ngục là ngày kia được treo trong nhà một đôi câu đối do ông Huấn trích dẫn.

Cao viết”…; Sự bất chấp tất cả để xin chữ của quản ngục; Những Lần lượt nét chữ “vuông tươi tắn nó nói lên cái hoài bão tung hoành của thực hiện một đời con người”… thêm các -Thủ pháp miêu tả gián tiếp: qua lời tôn vinh của người đời, qua vai người sự ngưỡng mộ của quan coi ngục làm cho chữ Huấn Cao càng trở cắt nghĩa nên quý giá, hiếm hoi, càng nhấn mạnh sự tài hoa nghệ sĩ của ông hoặc Huấn. người kết b) Vẻ đẹp của khí phách anh hùng nối theo - Các chi tiết thể hiện: dám chống lại triều đình mà ông căm ghét, gợi dẫn hành động “rỗ gông”, thái độ “không thèm chấp” khi nhập lao; của phiếu thái độ thản nhiên nhận rượu thịt, mắng mỏ, khinh bạc với quản học tập.

-Phiếu học tập số 3-7 -Bài thuyết trình về nhân vật của học sinh.

113

ngục; sự điềm tĩnh, bình thản đón nhận án tử hình ->chữ ông Huấn - Thuyết không chỉ đẹp mà còn cứng cỏi, khí phách, ngang tàng. trình sản - Ca ngợi vẻ đẹp của khí phách anh hùng, NT gửi gắm sự ngưỡng phẩm mộ, trân trọng các trang anh hùng tài hoa, nghĩa liệt -> kín đáo trước lớp. thể hiện tấm lòng yêu nước. c) Vẻ đẹp của thiên lương trong sáng - Các chi tiết : Tính vốn “khoảnh”, không vì vàng bạc hay quyền thế mà ép mình viết câu đối, chỉ cho chữ 3 người bạn thân-> trọng nghĩa, khinh lợi, chỉ cho chữ những người tri kỉ; băn khoăn vì “sợ phụ một tấm lòng trong thiên hạ”; cho chữ viên quan coi ngục, cất lời khuyên để cứu vớt thiên lương của một con người.

-> Nhân cách đẹp đẽ, trong sáng.-> chữ ông Huấn đẹp thêm vẻ đầy đặn, ân tình trước con người; lẽ sống của Huấn Cao: sống là phải xứng đáng với những tấm lòng. Phụ một tấm lòng cao đẹp của người khác là không thể tha thứ. => Huấn Cao là người có tài, có tâm, giàu khí phách. => Qua nhân vật Nguyễn Tuân thể hiện quan niệm thẩm mĩ: + Cái đẹp gắn liền với cái thiện. + Một nhân cách đẹp bao giờ cũng là sự thống nhất giữa cái tâm và cái tài.  Qua nhân vật Huấn Cao, Nguyễn Tuân gửi gắm tâm sự yêu nước thầm kín, sự trân trọng những trang anh hùng, khí phách dám chống lại triều đình, sự nâng niu những giá trị tinh thần của văn hóa truyền thống.

3) Tìm hiểu cảnh cho chữ GV tổ chức trao đổi về cảnh chữ - Cảnh tượng xưa nay chưa từng có: + Diễn ra trong nhà tù, nơi ngự trị của bóng tối, cái ác, theo hệ thống câu những gì vốn thù địch với cái đẹp. hỏi: + Người xin chữ là người đại diện cho trật tự xã hội, tư -Đọc câu văn thể thế lại “run run”, “khúm núm”… hiện lời bình của + Người cho chữ là tử tù ngày mai phải ra pháp trường, tư tác giả về cảnh thế ung dung, quyền uy. cho chữ. + Sự gặp gỡ, đồng điệu, tạo thành bức tượng đài thiên -Nêu sự bất lương ở cuối tác phẩm=> sức mạnh, uy quyền tối thượng thường của cảnh của “chữ” – biểu tượng của cái đẹp, sự kết tinh của tài cho chữ về không hoa, khí phách và thiên lương của Huấn Cao. gian, địa điểm cho - Nghệ thuật thể hiện: chữ. + Tả cảnh, tả người: thủ pháp tương phản: sự đối lập giữa -Nêu sự bất ánh sáng và bóng tối; cái hỗn độn xô bồ , nhơ bẩn của thường của cảnh cảnh nhà giam với cái thanh khiết, cao cả của nền lụa cho chữ về yếu tố trắng, nét chữ vuông vắn, tươi tắn; giữa kẻ tử tù đang ban người cho chữ, phát cái đẹp, cái thiện với viên quan coi ngục đang khúm người xin chữ. núm, lĩnh hội, vái lạy-> tô đậm nổi bật hình tượng uy nghi

- Câu hỏi - Các câu trả lời của học sinh.

- Lời nhận xét của GV và HS.

114

của nhân vật Huấn Cao, sự chiến thắng của cái đẹp trước -Nêu giá trị, ý cái xấu xa nhơ bẩn, của ánh sáng với bóng tối, của tinh nghĩa của cảnh thần bất khuất trước thái độ cam chịu, nô lệ… cho chữ. + Nhịp điệu chậm rãi, câu văn giàu hình ảnh; trình tự thể hiện: từ bóng tối đến ánh sáng, từ hôi hám, nhơ bẩn đến cái đẹp.

- Thông điệp nghệ thuật: Niềm tin của nhà văn vào sự chiến thắng của cái đẹp, cái thiện; vào sức mạnh cảm hóa của nghệ thuật; sự bất tử hóa của cái đẹp trong cuộc đời.

III. Tổng kết - HS vẽ sơ đồ tư duy 1) Nội dung: Tác phẩm đã khắc họa thành công hình để tổng kết hoạt tượng nhân vật Huấn Cao - một con người tài hoa, có động đọc hiểu văn cái tâm trong sáng, có khí phách hiên ngang, bất khuất. bản.

Tác phẩm thể hiện quan niệm về cái đẹp, khẳng định sự - Chia sẻ nội dung bất tử của cái đẹp và bộc lộ thầm kín lòng yêu nước. tổng kết trước lớp.

2) Nghệ thuật: Tạo dựng tình huống truyện độc đáo; dựng cảnh, khắc họa tính cách nhân vật, tạo không khí cổ kính, trang trọng; sử dụng thủ pháp đối lập và ngôn ngữ giàu tính tạo hình.

Luyện tập IV. Luyện tập HS làm việc theo Tìm hiểu nhân vật viên quản ngục cặp, dựa theo phiếu + Là người có tâm hồn nghệ sĩ, say mê, quý trọng cái học tập số 8 để đặt đẹp. “sở nguyện” treo ở nhà riêng một đôi câu đối do câu hỏi và trả lời các ông Huấn Cao viết. câu hỏi về nhân vật + Có tấm lòng “biết giá người, biết trọng người ngay”, viên quản ngục, cảm phục tài năng và nhân cách của ông Huấn, tỏ thái - GV gọi một vài độ cung kính, “biệt nhỡn liên tài” với ông Huấn. cặp phát biểu.  Là “thanh âm trong trẻo chen vào giữa một bản đàn - Từ đó, yêu cầu HS mà nhạc luật đều hỗn loạn, xô bồ” khái quát về nhân  Quan niệm của nhà văn: vật viên quản ngục. + Trong mỗi con người đều có một người nghệ sĩ, đều ẩn chứa một tâm hồn yêu cái đẹp, cái tài. + Cái đẹp có lúc phải tồn tại trong môi trường của cái xấu, cái ác, nhưng không vì thế mà nó lụi tàn, trái lại càng mạnh mẽ và bền bỉ như hoa sen mọc trên đầm lầy.

Tìm tòi, mở rộng và chuẩn bị cho bài đọc tiếp theo V. Tìm tòi mở rộng và dặn dò Chọn đọc thêm một - Đọc mở rộng 01 văn bản trong tập truyện “Vang bóng truyện trong “Vang một thời” bóng một thời” và - Tiếp tục hoàn thành nhiệm vụ dự án. tóm tắt cốt truyện - Chuẩn bị đọc văn bản “Chí Phèo” và thực hiện phiếu của văn bản đó. học tập số 1, 2 ở nhà.

- Sơ đồ tư duy.

- Lời nhận xét.

- Phiếu học tập - Hoạt động vấn đáp của HS

Bản tóm tắt của HS

115

ĐỌC HIỂU VĂN BẢN : CHÍ PHÈO (Nam Cao) Khởi động bài đọc - HS huy động tri thức, trải nghiệm nền HS chia sẻ dự đoán - HS hứng thú, tích cực học tập của họ trước khi đọc văn bản và lý giải vì sao có dự đoán đó.

Hình thành kiến thức mới của bài đọc “Chí Phèo” A. Phần tác giả - HS dựa 1) Cuộc đời vào sơ đồ - Nam Cao tên khai sinh là Trần Hữu Tri (1917-1951), sinh ra tư duy để trong một gia đình nông dân ở làng Đại Hoàng, tổng Cao Đà, làm việc huyện Nam Sang, phủ Lý Nhân, nay là xã Hòa Hậu, huyện Lí nhóm, xây dựng sơ Nhân, tỉnh Hà Nam. - Nam Cao tham gia hội Văn hóa cứu quốc từ trước cách mạng đồ chung tháng Tám, ông hi sinh trong kháng chiến chống Pháp. trên giấy - Con người: A0 và + Là người trí thức “trung thực vô ngần”, luôn nghiêm khắc với thuyết bản thân để vượt lên sự tầm thường, nhỏ nhen. trình + Bề ngoài lạnh lùng, ít nói nhưng có đời sống nội tâm phong về nhà văn phú, sôi sục.

Nam Cao + Tấm lòng đôn hậu, chan chứa tình thương, gắn bó sâu nặng với và sáng tác của ông quê hương và những người nông dân nghèo khổ.

2) Sự nghiệp văn học (một nửa - Quan điểm nghệ thuật: lớp làm về + Nghệ thuật vị nhân sinh. tác giả nửa + Tác phẩm có giá trị phải chứa đựng nội dung nhân đạo cao cả. còn lại làm + Nghề văn là nghề sáng tạo, nhà văn phải có lương tâm nghề về sự nghiệp. nghiệp - Các đề tài chính: Trước cách mạng: sáng tác + người trí thức nghèo: Giăng sáng, Đời thừa, Sống mòn… ~ miêu tả sâu sắc tấn bi kịch tinh thần của người trí thức nghèo trong xã hội cũ. ~ phê phán xã hội phi nhân đạo đã tàn phá tâm hồn con người, thể hiện khát vọng được sống một cuộc sống có ý nghĩa. + người nông dân nghèo: Chí Phèo, Lão Hạc, Lang Rận, Một bữa no… ~ Khắc họa tình cảnh và số phận những người nông dân nghèo bị đẩy vào đường cùng, bị chà đạp tàn nhẫn, đặc biệt là bị tha hóa, lưu manh hóa. ~ Kết án xã hội tàn bạo hủy diệt nhân tính của những người nông dân hiền lành, đồng thời khẳng định nhân phẩm và lương thiện của họ.

Câu trả lời của HS

Sơ đồ tư duy.

- Phần thuyết trình về sơ đồ tư duy.

116

Sau cách mạng: Là cây bút tiêu biểu của văn học chống Pháp; Tác phẩm : Đôi mắt (truyện ngắn), Ở rừng (nhật kí), Chuyện biên giới (kí sự).

- Phong cách nghệ thuật: + Thường viết về cái nhỏ nhặt, xoàng xĩnh, tầm thường trong đời sống hàng ngày, từ đó đặt ra những vấn đề có ý nghĩa xã hội lớn, những triết lí sâu sắc về con người, cuộc sống và nghệ thuật. + Có hứng thú khám phá “con người trong con người”, biệt tài diễn tả, phân tích tâm lí nhân vật. + Thường sử dụng thủ pháp độc thoại và độc thoại nội tâm. + Giọng điệu buồn thương, chua chát, lạnh lùng mà đầy thương cảm, đằm thắm, trĩu nặng yêu thương.

Phần hai: Tác phẩm I. Tìm hiểu chung - Thể loại: truyện ngắn - Nhan đề: + Cái lò gạch cũ -> Đôi lứa xứng đôi (1941)-> Chí Phèo (1946 - in trong tập “Luống cày”) + Lý giải: Cái lò gạch cũ là chi tiết xuất hiện cả ở đầu và cuối tác phẩm -> kết cấu vòng tròn-> biểu tượng cho sự quẩn quanh bế tắc của người nông dân bị tha hóa trước cách mạng -> cái nhìn hiện thực ảm đạm,bi quan của nhà văn trước cuộc sống. ~ Đôi lứa xứng đôi: nhà xuất bản đặt, nhấn mạnh vào mối tình Chí Phèo - Thị Nở-> giật gân, câu khách, hiểu sai ý đồ nghệ thuật của nhà văn. ~ Chí Phèo: do nhà văn đặt lại, là tên nhân vật chính, tập trung vào một số phận, một điển hình cho người nông dân bị tha hóa trong xã hội cũ, khao khát hoàn lương nhưng cuối cùng bị cự tuyệt, phải chết trong tuyệt vọng.

II. Tìm hiểu chi tiết 1. Tìm hiểu cốt truyện, người kể chuyện, điểm nhìn - Cốt truyện: + Chí Phèo là đứa trẻ mồ côi, bị bỏ rơi bên cái lò gạch bỏ không, được người làng chuyền tay nhau nuôi lớn, đi làm canh điền cho nhà Bá Kiến, bị ghen tuông và đẩy vào tù.

- Trở về làng, Chí Phèo trở thành thằng lưu manh, hắn đến nhà Bá Kiến định trả thù, nhưng bị Bá Kiến biến thành tay sai. Chí tiếp tục trượt dài, trở thành con quỷ dữ của làng, ai cũng xa lánh.

- Chí Phèo gặp thị Nở, người đàn bà xấu xí, ế chồng trong một đêm trăng sáng, sau đó hắn bị ốm, được thị chăm sóc, hắn muốn cùng thị làm thành một cặp xứng đôi.

GV nêu các câu hỏi để HS tái hiện các nhan đề dựa vào thông tin trong SGK - GV nêu câu hỏi suy luận để HS cắt nghĩa nhan đề.

-Câu trả lời của HS -Nhận xét của GV và HS.

- HS chia sẻ các dự đoán trong khi đọc đã thực hiện.

- HS tóm tắt bằng lời văn bản dựa trên kết quả phiếu học tập số 2.

- Phiếu học tập số 2 - Câu trả lời của HS - Nhận xét của GV và HS.

117

- Bà cô thị Nở không đồng ý cho cháu lấy một thằng không cha, chỉ có nghề rạch mặt ăn vạ. Thị Nở cự tuyệt Chí, Chí uống rượu say rồi xách dao đến nhà Bá Kiến, đâm chết hắn và tự sát.

- Làng Vũ Đại nhao lên, bà cô thị Nở chỉ tay vào mặt cháu mà đay nghiến, thị Nở nhìn nhanh xuống bụng và lại thoáng thấy một cái lò gạch bỏ không, xa nhà cửa, vắng người qua lại.

- Người kể chuyện: Ngôi thứ ba - Điểm nhìn: có nhiều phần di chuyển điểm nhìn vào bên trong nhân vật Chí Phèo để thể hiện chiều sâu tâm lý nhân vật.

2. Tìm hiểu hình tượng nhân vật Chí Phèo a) Quá trình tha hóa của Chí Phèo - Từ anh canh điền hiền lành, lương thiện trở thành thằng lưu manh, con quỷ dữ + Anh canh điền hiền lành(liệt kê các chi tiết trong văn bản:lai lịch, ước mơ “một gia đình nho nhỏ, chồng cuốc mướn, cày thuê, vợ dệt vải. Chúng lại bỏ một con lợn nuôi làm vốn liếng. Khá giả thì kiếm dăm ba sào ruộng làm”; lòng tự trọng: được gọi lên bóp chân cho bà ba thì thấy nhục chứ yêu đương gì) + Thằng lưu manh, con quỷ dữ: (liệt kê các chi tiết thể hiện sự thay đổivề nhân hình: đầu cạo trọc lóc… cầm chùy”; về nhân tính: tiếng chửi, sự hung hăng, liều lĩnh, đến nhà Bá Kiến lần thứ nhất.. + “Họ hàng” của Chí Phèo: Năm Thọ, Binh Chức…

- Nguyên nhân tha hóa: + Sự ghen tuông của Bá Kiến + Sự lọc lõi, cáo già của Bá Kiến trong việc “dùng thằng đầu bò để trị thằng đầu bò”…

- Thông điệp: + Sự thật đau đớn về tình trạng bị tha hóa: người nông dân lương thiện, hiền lành bị chà đạp cả về tinh thần và thể xác, bị xã hội phi nhân tính cướp đi cả hình hài và nhân cách-> tiếng nói tố cáo; tiếng nói vạch khổ cho người nông dân.

b) Quá trình hồi sinh của Chí Phèo - Chí Phèo cảm nhận về thế giới xung quanh: tiếng chim hót, tiếng anh thuyền chài gõ mái chèo, tiếng trò chuyện của người đi chợ.

Mặt trời chắc đã lên cao, nắng bên ngoài chắc là rực rỡ….

-HS chọn đọc diễn cảm một đoạn văn bản.

-Tìm hiểu người kể chuyện, điểm nhìn bằng câu hỏi gợi mở.

- GV yêu cầu HS tìm hiểu quá trình tha hóa của Chí Phèo theo gợi dẫn của phiếu học tập số 3. Có thể cho HS vẽ lại chân dung của nhân vật trong hai chặng đời và trình bày.

-GV gọi HS lần lượt trình bày và nhận xét, chốt lại kiến thức - HS đọc lướt lại đoạn văn bản thể hiện diễn

- Phiếu học tập số 3 - Câu trả lời - Nhận xét

118

- Cảm nhận về cơ thể mình: miệng đắng, lòng mơ hồ buồn, người bủn rủn….

- Suy nghĩ về quá khứ, hiện tại, tương lai: Nhớ lại quá khứ và ước mơ từng có; thấy hiện tại : già, cô độc, cái dốc bên kia của cuộc đời, tương lai: đói rét, ốm đau và cô độc…

- Cảm nhận về bát cháo hành: Thơm, bâng khuâng, “triết lí”: “Những người… rất ngon”.

- Cảm nhận về thị Nở: thấy thị có duyên, muốn làm nũng với thị như với mẹ…

- Cảm xúc, khát vọng của Chí: muốn làm hòa với mọi người biết bao, thèm lương thiện, làm thành một cặp xứng đối với thị Nở… => Nhận xét: Những giác quan người, cảm xúc người, khát vọng người đang được hồi sinh.

Sự hồi sinh này diễn ra theo quá trình, từ chập chững, mơ hồ, cho đến khi đã hiện ra thật rõ nét, quyết liệt (chú ý đến các từ ngữ phỏng đoán ở phần đầu và các câu cảm thán, các câu khẳng định ở phần sau).

- Lý do khiến Chí hồi sinh: Sự thay đổi về sinh lí - sự thay đổi về sức khỏe, tâm lí; đặc biệt là sự quan tâm, chăm sóc ân cần, tình yêu thương của thị Nở được thể hiện trong chi tiết biểu tượng “bát cháo hành”. Đó là bát cháo giải cảm, giải độc, thanh lọc tâm hồn để những gì thuộc về con người tưởng đã chết từ lâu có cơ hội được hồi sinh….

- Nghệ thuật thể hiện: Miêu tả tâm lí nhân vật theo quá trình; Sử dụng điểm nhìn bên trong nhân vật, độc thoại nội tâm, các câu cảm thán, câu hỏi, khẳng đinh, phủ định….để thể hiện nội tâm nhân vật.

- Thông điệp: Khẳng định trong bất cứ hoàn cảnh nào, khát khao hạnh phúc, lương thiện là bản tính tự nhiên, tốt đẹp và mạnh mẽ của con người. Tình người là liều thuốc vô giá để khơi gợi, cổ vũ, động viên cho khát vọng hoàn lương của con người. c) Bi kịch bị cự tuyệt quyền làm người của Chí Phèo - Thất vọng, đau đớn: + Khi nhận được thái độ của thị Nở Chí đã : ngạc nhiên -> hiểu ra - > như hít thấy hơi cháo hành-> đuổi theo nắm lấy thị (nỗ lực cuối cùng để tìm chỗ dựa tinh thần)-> ngã chổng quèo-> định đập đầu ăn vạ-> uống rượu-> càng uống càng tỉnh-> buồn-> hơi cháo hành chờn vờn trêu ngươi-> Men rượu, hương cháo hành, hương vị đời lương thiện là những đối cực đẩy Chí dấn sâu vào tuyệt vọng. Trong sâu thẳm, Chí thấm thía nỗi đau đớn khôn cùng, tình cảnh bi kịch của đời mình-> ôm mặt khóc rưng rức->hình ảnh giọt nước mắt của Chí khi bắt đầu hồi sinh (mắt hình như ươn ướt), khi bị cự tuyệt (khóc rưng rức)…

biến tâm trạng của Chí sau khi gặp thị Nở và hoàn thành phiếu học tập số 4.

- HS trả lời các câu hỏi theo gợi dẫn của phiếu trước lớp.

HS làm việc theo nhóm 3 để tìm hiểu về nhân vật Chí Phèo khi bị cự tuyệt (vòng tròn văn học): Tất cả đều thực hiện

- Phiếu học tập.

- Bản thuyết trình của nhóm.

119

- Phẫn uất và tuyệt vọng: + Xách dao đi – miệng lẩm bẩm đến nhà thị Nở-> chân bước đến nhà Bá Kiến-> đi theo sự xui khiến, “tỉnh thức” của vô thức, nhận rõ kẻ thù của đời mình. + Các câu nói dõng dạc của Chí Phèo: Tao muốn làm người lương thiện. Ai cho tao lương thiện? Làm thế nào cho mất được những vết mảnh chai trên mặt này? Chỉ có một cách này thôi, biết không, biết không….-> đau đớn, phẫn uất, tuyệt vọng, cùng đường. + Hành động: đâm chết Bá Kiến, tự sát và kêu làng.

- Hành động của Chí Phèo là tất yếu: vì Chí đã nhận rõ kẻ thù, vì Chí khát khao sống tử tế, lương thiện; vì không có Bá Kiến thì còn vô vàn Bá Kiến khác và môi trường sống phi nhân tính chưa thay đổi, vì cộng đồng làng Vũ Đại chưa ai hiểu hết bi kịch của đời Chí, vẫn lạnh lùng, cự tuyệt với anh; vì chính Chí Phèo cũng phải trả giá cho những gì mình đã gây ra… + Kết cục đó cho thấy xung đột giai cấp quyết liệt ở nông thôn Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám III. Tổng kết: 1) Nội dung: - Khái quát một hiện tượng của xã hội nông thôn Việt Nam trước cách mạng: một bộ phận nông dân lao động lương thiện bị đẩy vào con đường tha hóa, lưu manh hóa. Nhà văn kết án đanh thép cái xã hội tàn bạo đã tàn phá cả thể xác và tâm hồn người nông dân lao động, đồng thời, khẳng định bản chất lương thiện ở họ, ngay khi họ bị vùi dập, cướp đoạt cả nhân hình, nhân tính.

-> Tác phẩm có giá trị hiện thực và nhân đạo sâu sắc.

2) Nghệ thuật: - Xây dựng thành công nhân vật điển hình bất hủ; nghệ thuật trần thuật linh hoạt, tự nhiên mà vẫn nhất quán, chặt chẽ; ngôn ngữ nghệ thuật đặc sắc.

Luyện tập IV. Luyện tập - Sự xuất hiện đặc biệt của Chí Phèo - Bi kịch bị cự tuyệt, tuyệt giao tuyệt đối của dân làng, nỗi cô đơn tê tái của Chí Phèo khi ở giữa cõi người.

- Nghệ thuật trần thuật: điểm nhìn bên trong, ngôn ngữ nữa trực tiếp, tính đối thoại “đa thanh”…

Tìm tòi, mở rộng, chuẩn bị tiếp theo V. Tìm tòi, mở rộng, dặn dò - Tìm đọc các bài phê bình về nhà văn Nam Cao và tác phẩm Chí Phèo, ghi chép lại.

vai của người trích dẫn.

Mỗi thành viên thực hiện thêm một nhiệm vụ của người cắt nghĩa, người liên hệ, dự đoán. Sau đó thống nhất lại cùng nhau để thuyết trình về nhân vật.

HS vẽ sơ Sơ đồ đồ tư duy tư duy để tổng kết bài học theo 2 nhánh: Nội dung và hình thức

GV yêu Câu trả cầu HS lời của phân tích HS đoạn văn mở đầu tác phẩm -Yêu cầu Bản HS tìm đọc ghi về Nam Cao chép,

120

- Hoàn thành kịch bản chuyển thể, tập diễn và chuẩn bị trình bày và các bài trên sân khấu lớp học. phê bình về Chí Phèo.

Ghi chép vào nhật kí hoặc sơ đồ, để trong hồ sơ

sơ đồ tư duy trong hồ sơ bài học.

-Kịch bản của các nhóm.

C. HỒ SƠ DẠY HỌC CHỦ ĐỀ Hồ sơ dạy học chủ đề gồm các tài liệu sau: 1) 02 trang trình chiếu thực hiện hoạt động Khởi động cho bài đọc hiểu truyện ngắn “Hai đứa trẻ” và “Chữ người tử tù”.

2) Các phiếu học tập để HS chuẩn bị trước khi học (ở nhà) và thực hiện trên lớp theo hình thức làm việc cá nhân và làm việc nhóm cho từng bài đọc hiểu (số thứ tự của phiếu học tập được đánh theo mỗi bài đọc trong chủ đề). Các phiếu học tập này cũng là minh chứng trong tài liệu hồ sơ học tập của HS để có thể đánh giá quá trình học tập chủ đề của người học. (Bài Hai đứa trẻ gồm 05 phiếu; Bài Chữ người tử tù gồm 08 phiếu; Bài Chí Phèo gồm 08 phiếu). Do dung lượng của luận án nên chúng tôi chuyển 02 trang trình chiếu và 21 phiếu học tập của chủ đề ra phần Phụ lục.

D. ĐỀ KIỂM TRA SAU THỰC NGHIỆM Sau khi cả lớp thực nghiệm và đối chứng thực hiện xong nội dung dạy học (với lớp thực nghiệm là chủ đề “Đọc hiểu truyện ngắn hiện đại Việt Nam 1930- 1945, với lớp đối chứng là ba bài đọc hiểu truyện “Hai đứa trẻ” (Thạch Lam), “Chữ người tử tù” (Nguyễn Tuân), “Chí Phèo” (Nam Cao) chúng tôi tiến hành cho cả hai đối tượng thực hiện bài kiểm tra trong thời gian 90 phút. Ngữ liệu để kiểm tra là văn bản Đời thừa (Nam Cao), xin xem trong Phụ lục. Nội dung đề kiểm tra như sau. ĐỀ KIỂM TRA Thời gian làm bài: 90 phút Đọc văn bản “Đời thừa” (Cung cấp văn bản) để thực hiện các nhiệm vụ sau: -Khoanh tròn vào chữ cái trước phương án trả lời đúng hoặc đúng nhất cho các câu hỏi từ câu số 1 đến câu số 10.

- Viết câu trả lời cho các câu hỏi số 11 và số 12.

1. “Đời thừa”thuộc thể loại nào và viết về đề tài gì?

A. Truyện ngắn, đề tài người trí thức B. Tiểu thuyết, đề tài người nông dân C. Truyện ngắn, đề tài người nông dân D. Tiểu thuyết, đề tài người trí thức 2. Trong đoạn mở đầu nhân vật Hộ được kể từ điểm nhìn của ai?

A. Người kể chuyện

121

B. Người kể chuyện và nhân vật Hộ C. Người kể chuyện và nhân vật Từ D. Nhân vật Từ 3. Dòng nào không nêu đúng mâu thuẫn trong nhân vật Hộ?

A. Mâu thuẫn giữa một bên là khát vọng viết được tác phẩm hay, ý nghĩa với bên kia là trách nhiệm phải chăm lo chu đáo cho cuộc sống của vợ con B. Mâu thuẫn giữa một bên là theo đuổi cái hay, cái đẹp của văn chương với bên kia là tình thương dành cho người vợ và những đứa con nheo nhóc.

C. Mâu thuẫn giữa một bên là lí tưởng, khát vọng của một nhà văn và bên kia là hiện thực “cơm áo không đùa với khách thơ” D. Mâu thuẫn giữa một bên là mong ước được sống tự do, nay đây mai đó cùng bạn bè và bên kia là bổn phận, trách nhiệm với gia đình.

4. Kết thúc truyện mâu thuẫn này đã được giải quyết như thế nào?

A. Vẫn lửng lơ, chưa thể giải quyết, cho thấy bi kịch vẫn tiếp diễn B. Đã giải quyết trọn vẹn, nhân vật đã Hộ đã thức tỉnh và thay đổi C. Tiếp tục được đẩy lên cao trào để hướng đến sự giải quyết trong tương lai D. Đã giải quyết trọn vẹn, nhân vật Hộ sẽ lựa chọn con đường “phải biết ác để sống cho mạnh mẽ”.

5. Với Hộ, điều cốt lõi trong triết lí về “kẻ mạnh” là gì?

A. Kẻ không độc ác, ích kỉ B. Kẻ vị tha, nghĩa hiệp, nhân ái C. Kẻ giàu lòng thương D. Kẻ được mọi người yêu thương, quý trọng.

6. Trong quan niệm của Hộ, một tác phẩm văn học lớn là: A. Tác phẩm được dịch ra đủ mọi thứ tiếng trên thế giới B. Tác phẩm có giá trị địa phương, miêu tả phong tục C. Tác phẩm có giá trị nhân đạo sâu sắc D. Tác phẩm miêu tả được bề ngoài của xã hội 7. Các câu văn sau thể hiện “tuyên ngôn nghệ thuật” của Hộ như thế nào?

“Văn chương không cần đến những người thợ khéo tay làm theo một vài kiểu mẫu đưa cho. Văn chương chỉ dung nạp những người biết đào sâu, biết tìm tòi, khơi những nguồn chưa ai khơi và sáng tạo những gì chưa có”.

A. Văn chương cần theo những khuôn mẫu nhất định B. Văn chương chỉ cần sự khéo léo C. Văn chương luôn cần đến cái hay D. Văn chương luôn cần đến sự lao động công phu, nghiêm túc 8. Dòng nào sau đây đánh giá đúng thực chất lời tuyên bố của Hộ: suốt đời mình anh chỉ viết một cuốn sách duy nhất, nhưng nó sẽ đoạt giải Nô ben và được dịch ra mọi thứ tiếng trên hoàn cầu ?

A. Một lời tuyên bố huênh hoang, ảo tưởng B. Một lời tuyên bố đầy khát vọng, gợi lại những mộng đẹp ngày xưa C. Một lời tuyên bố hàm hồ trong lúc bốc đồng D. Một lời tuyên bố thể hiện niềm tin tưởng, hi vọng

122

9.Dòng nào không chỉ ra ý nghĩa của nhan đề “Đời thừa”?

A. Một cuộc đời vô ích, vô nghĩa B. Một cuộc đời phải hi sinh những khát vọng cao đẹp của bản thân vì những tẹp nhẹp, vô nghĩa lí C. Một cuộc đời phải sống vì những mong muốn, khát vọng của người khác D. Một cuộc đời phải sống trong đau khổ vì thấy mình không giải quyết được mâu thuẫn giữa khát vọng và thực tại 10.Dòng nào chỉ đúng về thời gian kể và thời gian được kể trong truyện?

A. Thời gian kể khoảng một ngày (từ sáng hôm trước đến sáng hôm sau), thời gian được kể từ thời khi Hộ cứu với mẹ con Từ trong quá khứ cho đến hiện tại B. Thời gian kể từ khi Hộ cứu mẹ con Từ trong quá khứ cho đến hiện tại, thời gian được kể khoảng 1 ngày (từ sáng hôm trước đến sáng hôm sau) C. Thời gian kể từ khi Hộ đi ra khỏi nhà để đi lấy nhuận bút đến sáng hôm sau, thời gian được kể từ khi Hộ bắt đầu làm nghề viết văn đến hiện tại D. Thời gian kể từ khi Hộ bắt đầu làm nghề viết văn đến hiện tại, thời gian được kể là buổi sáng khi Hộ say rượu tỉnh dậy ở ngôi nhà của anh 11) Tóm tắt cốt truyện “Đời thừa” (bằng lời hoặc sơ đồ, hoặc kết hợp cả hai phương tiện). Nêu nhận xét của em về cốt truyện.

12) Chọn một trong hai câu sau để trả lời trong phạm vi một trang giấy. a) Với tư cách là nhà văn, nỗi đau đớn của Hộ là gì? Hãy phân tích để làm sáng tỏ. b) Anh (chị) hãy chọn và bày tỏ ý kiến về một “tuyên ngôn nghệ thuật” của nhân vật Hộ trong tác phẩm.

4.5.Đánh giá kết quả thực nghiệm 4.5.1. Về mặt định tính - Tiêu chí đánh giá: Để đánh giá, so sánh giữa lớp thực nghiệm và đối chứng, chúng tôi đã dự giờ, quan sát dựa trên các tiêu chí như: tinh thần, thái độ HS tham gia giờ học, việc thực hiện các nhiệm vụ học tập của HS, bao gồm cả kết quả thể hiện trên phiếu học tập làm việc ở nhà, thực hiện ở trên lớp, làm việc theo hình thức cá nhân và hoạt động hợp tác theo cặp, theo nhóm lớn (HS tích cực hay không tích cực, hoàn thành hay không hoàn thành, có hứng thú không, có những phát hiện, sáng tạo gì… khi thực hiện nhiệm vụ), không khí của lớp học (trong mối quan hệ phù hợp với nhiệm vụ và nội dung của các hoạt động học tập) như thế nào…

- Kết quả đánh giá: Chúng tôi đã tiến hành dự giờ các tiết dạy nội dung thực nghiệm cả ở lớp thực nghiệm và đối chứng và nhận thấy những điểm nổi bật sau đây: * Ở lớp đối chứng: ~ Về phía GV: GV tiến hành hướng dẫn HS đọc hiểu các văn bản truyện ngắn theo tiến trình và cách thức như vẫn thực hiện. Các bài đọc được học độc lập theo phân phối chương trình. Phương pháp chủ yếu của GV là vấn đáp gợi mở và thuyết trình. Thông thường, muốn HS chiếm lĩnh được một nội dung cụ thể nào đó của văn bản, GV sẽ đặt câu hỏi vấn đáp, yêu cầu HS trả lời và sau đó chốt kiến thức. Về mặt

123

hình thức, các hoạt động vẫn được tổ chức, song trong thực tế, đây vẫn là một “biến thể” theo hướng tích cực hơn của phương pháp truyền thụ một chiều.GV không định hướng cho HS tiếp nhận về thể loại và cách đọc, không có các thao tác lặp đi lặp lại giữa các bài đọc để hình dung ra một con đường cơ bản cần đi khi đọc hiểu văn bản tự sự. Nói cách khác là, những hiểu biết về thể loại tự sự mới là “tri thức phương pháp”, “tri thức công cụ” của chính thầy cô, giúp người dạy biết tập trung vào điều gì để dạy cho phù hợp với đối tượng văn bản cần hướng dẫn HS tiếp nhận. Các giờ dạy học cũng được quản lý chặt chẽ về mặt thời gian, GV cũng bám rất sát việc HS ghi chép bài vào vở. Do lo lắng các nội dung dạy học sẽ được kiểm tra trong các bài nghị luận văn học vào các kì kiểm tra, thi kết thúc học kì/ năm học nên GV ưu tiên dành nhiều thời gian hơn cho việc thuyết trình nội dung mình đã chuẩn bị theo một dàn ý chi tiết, lôgic, dễ hiểu, dễ nhớ đối với HS. ~ Về phía HS: Trong các giờ học đọc hiểu văn bản tự sự cũng có một số em hăng hái phát biểu ý kiến xây dựng bài, tuy không nhiều. Các ý kiến này thường tập trung ở một vài em khá, có tinh thần học tập tốt. Các ý kiến này cũng khá “tập trung” vào nội dung câu hỏi vấn đáp của GV. Nhiều HS còn lại không đọc văn bản trước ở nhà, mặc dù khi kiểm tra vở soạn bài, các em đều đã soạn bài đầy đủ theo sự trợ giúp của các loại tài liệu tham khảo khác nhau. Vì thế, đứng trước các câu hỏi đặt ra, yêu cầu cần bám sát vào văn bản, từ văn bản để suy luận hoặc hình dung, tưởng tượng, đánh giá,…HS không trả lời được. Không thể dừng lại để đọc toàn bộ văn bản trên lớp do thời gian không cho phép, bởi thế, GV chọn cách tiếp tục dạy và cho ghi chép.

Không khí chung của lớp đối chứng là khá trầm, thiếu những tình huống đòi hỏi tranh luận, nêu và giải quyết vấn đề, cách tiếp nhận khá xuôi chiều. Ở một số tiết, GV có cũng có sử dụng phương pháp dạy học hợp tác, song do chưa tập trung xây dựng bộ công cụ hỗ trợ là các yêu cầu, gợi mở, các tình huống “phân vai” cần thiết nên việc tổ chức hợp tác thiên về hình thức hơn là thực chất, hiệu quả thu được chưa cao. * Ở lớp thực nghiệm: ~Về phía GV: GV tiến hành hướng dẫn HS đọc hiểu văn bản tự sự theo chủ đề được thiết kế dựa trên mô hình và các biện pháp dạy học đọc hiểu văn bản tự sự theo quan điểm kiến tạo. Người dạy xác định rõ và tự giác về mục tiêu dạy học của chủ đề: điều quan trọng là dạy cho học sinh con đường, cách thức và tạo cơ hội để họ trải nghiệm việc kiến tạo ý nghĩa của mỗi văn bản. Kết quả đánh giá tập trung vào mục tiêu đó, thay vì thuần túy tập trung vào kiến thức thu nhận qua việc đọc hiểu từng văn bản. Thực hiện việc hiện thực hóa thiết kế của chủ đề đọc hiểu truyện ngắn Việt Nam giai đoạn 1930 - 1945 theo quan điểm kiến tạo cũng giúp người GV tường minh cần tập trung hướng dẫn học sinh đọc các yếu tố cốt lõi của văn bản tự sự như thế nào để đi đến đọc hiểu được ý nghĩa tổng thể của văn bản đó. Công việc của GV chủ yếu tập trung vào việc hướng dẫn, tổ chức để HS làm việc và chia sẻ, là “trọng tài” để giải quyết một số tình huống có sự tranh luận thái quá giữa học sinh. Cũng có nội dung, GV chia sẻ cách hiểu của bản thân nhưng trên tinh thần là một “tiếng nói” cụ thể của bạn đọc về văn bản đó thay vì là “tiếng nói cuối cùng”, xem như đã “xong xuôi”, “hoàn tất” việc tiếp nhận văn bản như trong mô hình thiên về tiếp nhận nội dung.

124

~ Về phía HS: Không khí học tập của lớp sôi nổi, hứng thú hơn. Vì có nhiều hoạt động kiến tạo xã hội nên HS được bố trí ngồi thành nhóm ngay từ đầu, hoạt động nào làm cá nhân thì thực hiện cá nhân, hoạt động nào hợp tác thì tiến hành trao đổi, bàn bạc, cùng hoàn thành sản phẩm. HS soạn bài ở nhà theo 2 phiếu học tập được giao trước cho mỗi bài đọc, trong đó có 01 phiếu chỉ dẫn tường tận hoạt động đọc và thu hoạch sản phẩm đọc văn bản. Vì thế không có tình trạng HS chưa đọc văn bản ở nhà. Các hoạt động xác định thể loại và phương hướng đọc được lặp đi lặp lại qua các bài đọc khác nhau, tạo thành thao tác quen thuộc, giúp HS xác định cách đọc hiểu văn bản theo thể loại. HS được chú ý khâu huy động nền tảng tri thức, trải nghiệm nền trong đọc hiểu, từ đó phán đoán, dự hướng về văn bản tự sự, chính là định hướng cách đọc cho bản thân. Sau đó tiến hành đọc theo dự hướng này và điều chỉnh, bổ sung hoặc củng cố, thay đổi,… trong quá trình trải nghiệm, kiến tạo cơ bản và kiến tạo xã hội, xây dựng ý nghĩa của văn bản tự sự được đọc hiểu. Các khâu này diễn ra ở tổng thể văn bản và ở từng khâu, từng bước, từng đơn vị kiến thức của bài học.

Trong hoạt động hợp tác, HS có nhiệm vụ kiến tạo rõ ràng cho từng cá nhân, ở từng chặng hoạt động, nhờ đó giải quyết được tình trạng hình thức khi tổ chức làm việc nhóm hiện nay. Một số hoạt động của HS được thực hiện trên phiếu học tập nên sản phẩm được lưu lại trong hồ sơ, HS có thể nhìn thấy rõ quá trình kiến tạo ý nghĩa văn bản của mình hoặc của nhóm đã diễn ra như thế nào trước khi đi đến sự thống nhất cuối cùng. Khi quan niệm, ý nghĩa của văn bản là quá trình kiến tạo của từng cá nhân người đọc, trong cộng đồng lí giải, bắt đầu từ lớp học, đối với văn bản tự sự - đối tượng của hoạt động đọc, hệ thống các nhiệm vụ học tập một mặt yêu cầu học sinh cần “bám sát” vào văn bản tự sự, tránh suy diễn khiên cưỡng hoặc bỏ qua không đọc, đọc hời hợt, mặt khác tạo “độ mở” sáng tạo để từ những gì đọc được trên văn bản, bằng kiến thức, trải nghiệm nền, quan điểm của mình, người đọc có thể đưa ra những kiến giải mang màu sắc cá nhân. Có một số nhiệm vụ, chúng tôi đã thu được các ý kiến rất khác nhau, trong đó, HS lập luận khá chặt chẽ, thuyết phục, ví dụ như việc tranh biện về thái độ của bà cô thị Nở khi ngăn cản cháu mình “lấy ai không lấy lại đâm đầu đi lấy ông Chí Phèo”. HS học được cách kiến tạo ý nghĩa từ các yếu tố cốt lõi của văn bản tự sự như: cốt truyện, tình huống truyện, nhân vật, người kể chuyện và điểm nhìn trần thuật, không gian, thời gian tự sự, chi tiết nghệ thuật đặc sắc… HS dành nhiều thời gian hơn vào các hoạt động phân tích, cắt nghĩa, lí giải văn bản tự sự.

Các ghi chép về nội dung học tập một mặt được lưu giữ bằng hệ thống phiếu, mặt khác, được ghi lại vắn tắt trong vở của HS, không dành quá nhiều thời gian cho việc ghi chép lời giảng của GV. Những nội dung cần đọc tham khảo, mở rộng, những lời bình luận, trích dẫn, phân tích hay có thể được tập hợp và chuyển cho HS đọc ở ngoài giờ. Nhìn chung, có thể thấy trong giờ học đối chứng, HS được kích hoạt để tham gia vào hoạt động đọc với tư cách là một bạn đọc sáng tạo văn bản tự sự.

4.5.2. Về mặt định lượng Để đánh giá kết quả thực nghiệm về mặt định lượng, chúng tôi tiến hành chấm kết quả bài kiểm tra của HS theo đề đã nêu. Đáp án và thang điểm chấm như sau:

125

1

Đáp án 2

3

4

5

6

7

8

9

10

A

C

D

A

B

C

D

B

C

A

Câu 11: - HS có thể tóm tắt bằng lời, bằng sơ đồ hoặc kết hợp cả hai, theo mạch trần thuật hoặc theo nhân vật chính (Hộ) nhưng cần đảm bảo các sự việc sau: + Buổi sáng, Từ thấy Hộ đang đọc sách rất chăm chú, dáng khắc khổ đến thành dữ tợn nên không dám nói đến việc cần nộp tiền nhà. + Từ nhớ lại việc Hộ đã cưu mang, cứu vớt mình và con. Có gia đình, Hộ phải lo cho vợ con, vì thế hắn hắn phải viết vội thứ văn quấy loãng, bằng phẳng, hắn rất đau đớn, nhận ra mình đã hỏng thật rồi. Nhưng hắn không thể ác với vợ con. Vì thế hắn chìm trong bi kịch + Hộ ngẩng lên trò chuyện với vợ về văn chương, Từ vờ nhắc đến tiền nhà, Hộ nhớ ra đã đến ngày đi xuống phố lĩnh nhuận bút, hắn dặn vợ con chờ ở nhà và định bụng lấy tiền xong sẽ về luôn, mua cái gì cho các con ăn. + Hộ bỗng gặp Trung và Mão khi đang chờ mua ở hiệu thịt quay. Nghe Trung và Mão nói cuốn Đường về sắp được dịch ra tiếng Anh, hắn không cưỡng được bức xúc, lại đi uống rượu. + Sáng hôm sau, Hộ tỉnh dậy sau cơn say rượu, thấy Từ ôm con trong dáng nằm khổ sở, hắn đã ân hận nhớ lại việc mình đã đánh đuổi vợ con, khóc nức nở như nước một quả chanh mà người ta bóp mạnh, tự thấy mình “chỉ là một thằng khốn nạn”.

- Nêu được nhận xét về cốt truyện: Cốt truyện đơn giản, sự việc không có gì đặc biệt, chỉ là những sự việc hàng ngày, nhưng đặt ra được vấn đề có ý nghĩa sâu sắc về bi kịch của người trí thức, về quan niệm nghệ thuật tiến bộ.

Câu 12. HS chọn 1 trong 2 câu * Nhiệm vụ a) - Đảm bảo dung lượng một trang (ít hoặc nhiều hơn khoảng 5 dòng) (0,25 điểm) - Với tư cách là nhà văn, nỗi đau của Hộ là có tài năng, có khát vọng, hiểu được thiên chức của văn chương, sứ mệnh, trách nhiệm của người cầm bút mà lại phải chấp nhận viết những thứ tầm thường, nhạt nhẽo, quấy loãng, vô vị, chẳng đem đến điều gì mới mẻ cho văn chương chỉ vì “cơm áo không đùa với khách thơ”. => “phản bội” lại quan niệm văn chương sáng tạo của mình. (1 điểm) - Nỗi đau của Hộ còn là: trân trọng đề cao giá trị nhân đạo của văn chương, đã hành động cao đẹp khi cúi xuống cứu vớt đời Từ,… thế mà cuối cùng lại đối xử thô bạo với vợ con, “phản bội” quan niệm văn chương nhân đạo của chính mình. (1 điểm) - HS tìm các chi tiết để phân tích nỗi đau và sự bế tắc này (2 điểm) - Rút ra thông điệp của tác phẩm (0,5 điểm + Tố cáo xã hội bóp chết ước mơ khát vọng của con người, đẩy người trí thức vào bi kịch “đời thừa”.

126

+ Trân trọng, đồng cảm với những người trí thức trung thực vô ngần, luôn cố gắng đấu tranh để vượt lên lối sống tầm thường, nhỏ nhen, ích kỉ. + Trân trọng khát vọng được thỏa mãn cá tính sáng tạo, khẳng định cái tôi cá nhân của người cầm bút…

- Đảm bảo không mắc lỗi chính tả, ngữ pháp: 0,25 điểm * Nhiệm vụ b) - Đảm bảo dung lượng một trang (ít hoặc nhiều hơn khoảng 5 dòng) (0,25 điểm) - Chọn được một “tuyên ngôn nghệ thuật” của Hộ (1 điểm) - Trình bày được ý kiến cá nhân về tuyên ngôn đó: Tuyên ngôn về điều gì?

Như thế nào? Đồng tình hay không đồng tình? Vì sao? (3,5 điểm) - Đảm bảo không mắc lỗi chính tả, ngữ pháp: 0,25 điểm Biểu điểm Trắc nghiệm: 5 điểm (0,5 điểm/1 câu) - Tự luận : 5 điểm - Kết quả sau khi chấm thu được như sau: Kết quả đánh giá cụ thể như sau: Kết quả thực nghiệm tại Trường THPT dân tộc nội trú Thái Nguyên Bảng 4.1: Kết quả đánh giá lớp thực nghiệm 11A3 (Tổng số : 44 HS) Mức độ Kém Yếu Trung bình Khá Giỏi (0-2 điểm) (3-4 điểm) (5-6 điểm) (6.5- 7.5 (8-10) điểm) điểm) Số HS 0 1 18 20 5 Tỉ lệ % 0% 2,3% 40,9% 45, 3% 11,5% Bảng 4.2: Kết quả đánh giá lớp thực nghiệm 11 A4 (42 HS) Mức độ Kém Yếu Trung bình Khá Giỏi (0-2 điểm) (3-4 điểm) (5-6 điểm) (6.5- 7.5 (8-10) điểm) điểm) Số HS 0 0 16 18 8 Tỉ lệ % 0% 0% 38,1% 42,9% 19% Bảng 4.3: Kết quả đánh giá lớp đối chứng 11A1 (44 HS) Mức độ Kém Yếu Trung bình Khá Giỏi (0-2 điểm) (3-4 điểm) (5-6 điểm) (6.5- 7.5 (8-10) điểm) điểm) Số HS 1 4 25 11 3 Tỉ lệ % 2,3% 9,1% 56,8% 25% 6,8% Bảng 4.4: Kết quả đánh giá lớp đối chứng 11A2 (45HS) Mức độ Kém Yếu Trung bình Khá Giỏi (0-2 điểm) (3-4 điểm) (5-6 điểm) (6.5- 7.5 (8-10) điểm) điểm) Số HS 1 3 26 13 2 Tỉ lệ % 2,2% 6,7% 57,8% 28,9% 4,4%

127

Kết quả thực nghiệm tại Trường THPT Hòn Gai Bảng 4.5: Kết quả đánh giá lớp thực nghiệm 11B4 (46 HS) Mức độ Kém Giỏi Yếu Trung bình Khá (0-2 điểm) (3-4 điểm) (8-10) (5-6 điểm) (6.5- 7.5 điểm) điểm) Số HS 0 0 21 20 5 Tỉ lệ % 0% 0% 45,6% 43,6% 10,8% Bảng 4.6: Kết quả đánh giá lớp thực nghiệm 11B2 (44 HS) Mức độ Kém Giỏi Yếu Trung bình Khá (0-2 điểm) (3-4 điểm) (8-10) (5-6 điểm) (6.5- 7.5 điểm) điểm) Số HS 0 0 19 18 7 Tỉ lệ % 0% 0% 43,1% 41% 15,9% Bảng 4.7: Kết quả đánh giá lớp đối chứng 11B6 ( 42 HS) Mức độ Kém Yếu Trung bình Khá Giỏi (0-2 điểm) (3-4 điểm) (5-6 điểm) (6.5- 7.5 (8-10) điểm) điểm) Số HS 0 4 25 12 1 Tỉ lệ % 0% 9,5% 60% 28,6% 2,3% Bảng 4.8: Kết quả đánh giá lớp đối chứng 11B1 (40 HS) Mức độ Yếu Trung bình Khá Kém Giỏi (5-6 điểm) (6.5- 7.5 (0-2 điểm) (3-4 điểm) (8-10) điểm) điểm) Số HS 0 2 24 13 1 Tỉ lệ % 0% 5% 60% 32,5% 2,5% Bảng 4.9: Kết quả đánh giá tổng hợp các lớp thực nghiệm và đối chứng Mức Kém Yếu Trung bình Khá Giỏi độ/Lớp (0-2 điểm) (3-4 điểm) (5-6 điểm) (6.5- 7.5 (8-10) điểm) điểm) Thực 0 1 74 76 25 nghiệm 0% (0,56%) (42,04%) (43,2%) (14,2%) Đối 2 13 100 49 7 chứng (1%) (7,6%) (58,7%) (28,7%) (4%) 4.5.3. Đánh giá chung về kết quả thực nghiệm Kết quả thực nghiệm cả về mặt định tính và định lượng cho thấy: Việc đề xuất mô hình đọc hiểu VBTS theo QĐKT và vận dụng các phương pháp, biện pháp, kĩ thuật dạy học theo định hướng tổ chức để người học xây dựng ý nghĩa của văn bản bằng các hoạt động kiến tạo cơ bản và kiến tạo xã hội đã thu được kết quả tích cực. Sự đối chiếu giữa kết quả của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng đã cho thấy thành công bước đầu của việc áp dụng các đề xuất trong luận án vào thực tiễn dạy học đọc hiểu ở nhà trường phổ thông. Cụ thể: HS thực sự là chủ thể của hoạt động đọc hiểu, tiến hành các hành động đọc hiểu như: định hướng cách đọc, giải mã

128

văn bản qua việc đọc, dự đoán trước, trong và sau khi đọc, nhận diện và phân tích, đánh giá cốt truyện, nhân vật, tình huống truyện, không gian, thời gian của tác phẩm, phân tích nghệ thuật trần thuật, chi tiết tiêu biểu, hình dung, tưởng tượng thế giới nghệ thuật trong tác phẩm, cắt nghĩa, lí giải để hiểu tầng hàm ngôn của văn bản, vận dụng kết quả đọc vào đọc hiểu một văn bản cùng loại, kết nối nội dung bài đọc với thực tiễn đời sống, chuyển hóa kết quả đọc thành giá trị sống của mỗi cá nhân. Tuy mức độ của từng loại hoạt động này có sự phân hóa nhất định ở từng đối tượng học sinh, song điều quan trọng đây đều là những gì thể hiện “năng lực thực hiện” của học sinh với tư cách là một bạn đọc văn bản tự sự trong nhà trường. Đó là những thay đổi tích cực, góp phần vào việc phát triển phẩm chất và năng lực của người học theo yêu cầu của chương trình mới.

Những biểu hiện nói trên được hiển thị cụ thể qua bài kiểm tra kết thúc quá trình. Trong bài kiểm tra này, HS phải đọc một ngữ liệu mới hoàn toàn và thực hiện các nhiệm vụ đọc hiểu với ngữ liệu này (truyện ngắn “Đời thừa” của nhà văn Nam Cao). Kết quả thực nghiệm cho thấy, HS ở các lớp thực nghiệm không có HS nào ở mức độ kém (trong khi ở lớp đối chứng con số này là 1%), số HS ở mức yếu là 0,56 % (trong tương quan với lớp đối chứng là 7,6 %), Mức độ trung bình là 42,04% (trong tương quan với lớp đối chứng là 58,7%), Mức độ khá là 43, 2% (trong tương quan với lớp đối chứng là 28,7%), mức độ giỏi là 14,2% (trong tương quan với lớp đối chứng là 7%). Như vậy số lượng HS đạt mức độ năng lực đọc hiểu khá, giỏi ở các lớp thực nghiệm có sự thay đổi đáng kể so với các lớp đối chứng. Kết quả định lượng này cùng với các quan sát, ghi nhận thực tế đã giúp chúng tôi củng cố thêm niềm tin vào tính khả thi của các đề xuất trong luận án.

Thực nghiệm cũng cho thấy việc tổ chức để HS đọc hiểu VBTS theo QĐKT là con đường khó khăn, đòi hỏi sự cố gắng hơn nhiều của cả người dạy và người học so với cách dạy học theo định hướng nội dung, thuần túy tiếp nhận kiến thức từ thầy, cô giáo như trước đây. Trước hết là sự thay đổi về quan niệm, cách nhìn đối với quá trình học đọc hiểu văn bản của HS. Tiếp đến là sự thay đổi trong cách xây dựng hệ thống các hoạt động đảm bảo yêu cầu để HS kiến tạo ý nghĩa văn bản. Tương ứng với đó, cần phải đầu tư các phương tiện dạy học phù hợp để hỗ trợ HS thực hiện các hoạt động kiến tạo.

Thực nghiệm cũng cho thấy thực hiện dạy học đọc hiểu VBTS theo QĐKT chỉ thực sự có hiệu quả nếu hoạt động đổi mới trong cách tiếp cận dạy học này đi liền với đổi mới về kiểm tra đánh giá. Nếu chúng ta vẫn đánh giá năng lực đọc hiểu VBTS theo cách yêu cầu HS tái hiện, phân tích một nội dung nào đó trong văn bản đã được học thì chắc chắn GV và HS sẽ tiếp tục duy trì cách thức tiếp cận theo định hướng nội dung. Kiểm tra, đánh giá là một trong những khâu rất quan trọng để định hướng ngược trở lại quá trình dạy học, khích lệ cho việc đổi mới hoạt động dạy học, trong đó có đường hướng dạy học theo QĐKT. Một khó khăn thể hiện ra trong hoạt động thực nghiệm là vấn đề thời lượng dạy học. Để HS có thể thực hiện các hoạt động kiến tạo cơ bản, kiến tạo xã hội trong đọc hiểu văn bản tự sự, sẽ đòi hỏi GV cần phải dành nhiều thời gian hơn cho từng hoạt động đó. Trong khi ấy, lượng thời gian dành cho mỗi một bài đọc theo phân phối

129

chương trình không thật phù hợp. Vì vậy, để có thể thực hiện việc dạy học đọc hiểu văn bản tự sự theo quan điểm kiến tạo, người dạy cần linh hoạt “đảo ngược” lớp học, giao một số nội dung cụ thể để HS chuẩn bị trước ở nhà, dành thời gian nhiều hơn cho các hoạt động kiến tạo xã hội trong không gian giờ học trên lớp.

Tóm lại, kết quả thực nghiệm về mặt định tính và định lượng cho phép đi đến kết luận mô hình dạy học đọc hiểu VBTS theo quan điểm kiến tạo và việc vận dụng các phương pháp, biện pháp dạy học theo quan điểm này mà luận án đã đề xuất là có tính khả thi, có thể tạo ra những thay đổi có ý nghĩa trong nhận thức, hoạt động dạy học của GV và HS, cũng như trong kết quả thực tiễn của hoạt động dạy và học.