Đánh giá hàm lượng kim loại nặng trong đất nông nghiệp tại phường châu khê, thị xã từ sơn

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM

NGUYỄN KHÁNH TÂN

ĐÁNH GIÁ HÀM LƯỢNG KIM LOẠI NẶNG TRONG ĐẤT NÔNG NGHIỆP TẠI PHƯỜNG CHÂU KHÊ, THỊ XÃ TỪ SƠN, TỈNH BẮC NINH Chuyên ngành:

Khoa học môi trường

Mã số:

60.44.03.01

Người hướng dẫn khoa học:

PGS.TS. Hồ Thị Lam Trà

NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP – 2016

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa được công bố trong bất kì công trình nào khác.

Tôi cam đoan rằng các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc.

Hà Nội, ngày

tháng

năm 2016

Tác giả luận văn

Nguyễn Khánh Tân

i

LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo, sự giúp đỡ, động viên của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình.

Nhân dịp hoàn thành luận văn, cho phép tôi được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới cô giáo PGS.TS Hồ Thị Lam Trà đã tận tình hướng dẫn, dành nhiều công sức, thời gian và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban Giám đốc, Ban Quản lý đào tạo, Bộ môn, Khoa Môi trường – Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, thực hiện đề tài và hoàn thành luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể lãnh đạo, cán bộ, nhân dân phường Châu Khê, phòng Tài nguyên và Môi trường thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài.

Cuối cùng xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi mặt, động viên khuyến khích tôi hoàn thành luận văn./.

Hà Nội, ngày

tháng

năm 2016

Tác giả luận văn

Nguyễn Khánh Tân

ii

MỤC LỤC Lời cam đoan ..................................................................................................................... i Lời cảm ơn ........................................................................................................................ ii Mục lục ........................................................................................................................... iii Danh mục các từ viết tắt .................................................................................................. vi Danh mục bảng ............................................................................................................... vii Danh mục biểu đồ .......................................................................................................... viii Trích yếu luận văn ........................................................................................................... ix Thesis abstract.................................................................................................................. xi Phần 1. Mở đầu ............................................................................................................... 1 1.1.

Tính cấp thiết của đề tài ...................................................................................... 1

1.2.

Mục đích và yêu cầu của đề tài.......................................................................... 2

Phần 2. Tổng quan tài liệu ............................................................................................. 3 2.1.

Khái niệm kim loại nặng ................................................................................... 3

2.2.

Thực trạng môi trường ........................................................................................ 3

2.2.1.

Thực trạng môi trường thế giới .......................................................................... 3

2.2.2.

Thực trạng môi trường Việt Nam ....................................................................... 7

2.3.

Những nghiên cứu về ô nhiễm kim loại nặng trên thế giới và ở Việt Nam...... 10

2.3.1.

Những nghiên cứu về ô nhiễm kim loại nặng trên thế giới .............................. 10

2.3.2.

Những nghiên cứu về ô nhiễm kim loại nặng ở Việt Nam ............................... 14

2.4.

Tình hình ô nhiễm môi trường làng nghề ......................................................... 20

2.5.

Các giải pháp kiểm soát hàm lượng kim loại nặng trong đất ........................... 23

Phần 3. Đối tượng, phạm vi, nội dung và phương pháp nghiên cứu....................... 24 3.1.

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................... 25

3.2.

Thời gian nghiên cứu ........................................................................................ 25

3.3.

Nội dung nghiên cứu ........................................................................................ 25

3.3.1.

Điều tra, khảo sát, thu thập các tài liệu, số liệu. ............................................... 25

3.3.2.

Đánh giá mức độ ô nhiễm kim loại nặng trong đất nông nghiệp. .................... 25

3.3.3.

Đề xuất một số giải pháp nhằm hạn chế hàm lượng KLN trong đất nông nghiệp phường Châu Khê, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh................................. 25

3.4.

Phương pháp nghiên cứu .................................................................................. 25

3.4.1.

Phương pháp lấy mẫu ....................................................................................... 25

iii

3.4.2.

Phương pháp phân tích tính chất đất ................................................................ 26

3.4.3.

Phương pháp phân tích hàm lượng KLN trong đất .......................................... 26

3.4.4.

Phương pháp xử lý số liệu ................................................................................ 27

3.4.5.

Phương pháp thu thập số liệu, tài liệu .............................................................. 27

Phần 4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận ................................................................... 30 4.1.

Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, hiện trạng sử dụng đất phường Châu Khê...... 30

4.1.1.

Điều kiện tự nhiên ............................................................................................ 30

4.1.2.

Điều kiện kinh tế - xã hội: ................................................................................ 32

4.1.3.

Tình hình quản lý đất đai của phường Châu Khê ............................................. 34

4.2.

Một số tác động chính đến môi trường đất nông nghiệp tại phường Châu Khê ...... 36

4.2.1.

Tình hình hoạt động và sản xuất tái chế sắt của phường Châu Khê ................. 36

4.2.2.

Hoạt động sản xuất nông nghiệp của phường Châu Khê ................................. 40

4.3.

Đánh giá tính chất đất nông nghiệp tại phường Châu Khê, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh .................................................................................................... 44

4.3.1.

Một số tính chất hóa học đất nông nghiệp ........................................................ 44

4.3.2.

Thành phần cơ giới đất ..................................................................................... 45

4.4.

Kết quả phân tích hàm lượng kim loại nặng (Cd, Cu, Pb, Zn) trong đất nông nghiệp tại phường Châu Khê, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh................... 46

4.4.1.

Kết quả phân tích hàm lượng kim loại nặng (Cd, Cu, Pb, Zn) tổng số trong đất ............................................................................................................ 46

4.4.2.

Kết quả phân tích hàm lượng kim loại nặng (Cd, Cu, Pb, Zn) di động trong đất ............................................................................................................ 48

4.4.3.

Biến động hàm lượng kim loại nặng trong đất nông nghiệp tại phường Châu Khê, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. ......................................................... 51

4.4.4.

Đánh giá chất lượng đất nông nghiệp theo QCVN03:2015.............................. 54

4.5.

Tương quan giữa các hàm lượng kim loại nặng trong đất với nhau và với một số tính chất lý, hóa học của đất ................................................................. 55

4.5.1.

Tương quan giữa các KLN trong đất với nhau ................................................. 55

4.5.2.

Tương quan giữa các KLN trong đất với một số tính chất lý, hóa học của đất ....... 56

4.6.

Thảo luận .......................................................................................................... 57

4.7.

Đề xuất được một số biện pháp nhằm giảm thiểu kim loại nặng trong đất nông nghiệp của phường Châu Khê ................................................................. 57

iv

4.7.1.

Biện pháp bảo vệ môi trường ........................................................................... 58

4.7.2.

Biện pháp cải tạo sử dụng đất sản xuất nông nghiệp........................................ 59

Phần 5. Kết luận và kiến nghị ...................................................................................... 61 5.1.

Kết luận............................................................................................................. 61

5.2

Kiến nghị .......................................................................................................... 62

Tài liệu tham khảo .......................................................................................................... 63 Phụ lục .......................................................................................................................... 66

v

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt

Nghĩa tiếng Việt

BTNMT

Bộ Tài nguyên và Môi trường

BVMT

Bảo vệ môi trường

BVTV

Bảo vệ thực vật

CB

Chủ biên

CCN

Cụm công nghiệp

CS

Cộng sự

ĐBSCL

Đồng bằng sông Cửu Long

ĐBSH

Đồng bằng sông hồng

DĐ

Di động

GHCP

Giới hạn cho phép

HCBVTV

Hợp chất bảo vệ thực vật

KLN

Kim loại nặng

NXB

Nhà xuất bản

QCVN

Quy chuẩn Việt Nam

QLMT

Quản lý môi trường

TCCP

Tiêu chuẩn cho phép

TCVN

Tiêu chuẩn việt nam

TS

Tổng số

UBND

Ủy ban nhân dân

UPAC

Liên hiệp Hóa học thuần túy và Ứng dụng

VAC

Vườn ao chuồng

vi

DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1.

Sự phát thải toàn cầu của một số nguyên tố kim loại nặng ....................... 11

Bảng 2.2.

Thành phần kim loại nặng của một số khoáng vật .................................... 11

Bảng 2.3.

Hàm lượng kim loại nặng trong không khí tại các khu vực núi lửa .......... 12

Bảng 2.4.

Hàm lượng kim loại nặng trong các nguồn nước thải (mg/l) .................... 16

Bảng 2.5.

Hàm lượng KLN trong đất tại làng nghề Phong Khê ................................ 19

Bảng 2.6.

Hàm lượng KLN trong một số loại phân bón hữu cơ cho vùng trồng rau Hà Nội .................................................................................................. 20

Bảng 3.1.

Tọa độ của các vị trí lấy mẫu đất nông nghiệp tại phường Châu Khê. ..... 29

Bảng 4.1.

Hiện trạng sử dụng đất phường Châu Khê, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh năm 2015........................................................................................... 35

Bảng 4.2.

Kết quả quan trắc không khí CCN Châu Khê ............................................ 38

Bảng 4.3.

Lượng phân bón và thuốc BVTV tính cho 1 ha ở phường Châu Khê ....... 40

Bảng 4.4.

Một số chỉ tiêu chính của làng nghề sản xuất tái chế phế liệu sắt tại Đa Hội - Châu Khê – Từ Sơn – Bắc Ninh ................................................. 41

Bảng 4.5.

Một số tính chất hóa học của đất nông nghiệp ở Châu Khê – Từ Sơn – Bắc Ninh ................................................................................................. 44

Bảng 4.6.

Thành phần cơ giới đất nông nghiệp phường Châu Khê ........................... 45

Bảng 4.7.

Hàm lượng Cd, Cu, Pb, Zn dạng tổng số trong đất nông nghiệp ở phường Châu Khê – Từ Sơn – Bắc Ninh ................................................... 46

Bảng 4.8.

Hàm lượng Cd, Cu, Pb, Zn dạng di động trong đất nông nghiệp ở phường Châu Khê – Từ Sơn – Bắc Ninh ................................................... 48

Bảng 4.9.

So sánh biến động hàm lượng KLN dạng tổng số trong đất nông nghiệp chịu ảnh hưởng của làng nghề ở phường Châu Khê, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh..................................................................................... 51

Bảng 4.10. So sánh biến động hàm lượng KLN dạng di động trong đất nông nghiệp chịu ảnh hưởng của làng nghề ở phường Châu Khê, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh..................................................................................... 53 Bảng 4.11. Bảng biểu hệ số tương quan giữa các KLN trong đất với nhau ................. 55 Bảng 4.12. Hệ số tương quan giữa kim loại nặng trong đất với một số tính chất lý, hóa học .................................................................................................. 56

vii

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 4.1. Hàm lượng Cd tổng số trong đất nông nghiệp ........................................... 47 Biểu đồ 4.2. Hàm lượng Cu tổng số trong đất nông nghiệp ........................................... 47 Biểu đồ 4.3. Hàm lượng Pb tổng số trong đất nông nghiệp ........................................... 47 Biểu đồ 4.4. Hàm lượng Zn tổng số trong đất nông nghiệp ........................................... 47 Biểu đồ 4.5. So sánh hàm lượng Cd tổng số và di động ................................................ 50 Biểu đồ 4.6. So sánh hàm lượng Cu tổng số và di động ................................................ 50 Biểu đồ 4.7. So sánh hàm lượng Pb tổng số và di động ................................................. 50 Biểu đồ 4.8. So sánh hàm lượng Zn tổng số và di động................................................. 50 Biểu đồ 4.9. So sánh nồng độ trung bình của các KLN trong đất với QCVN03:2015/BTNMT ............................................................................ 55

viii

TRÍCH YẾU LUẬN VĂN Tên tác giả: Nguyễn Khánh Tân Tên Luận văn: “Đánh giá hàm lượng kim loại nặng trong đất nông nghiệp tại phường Châu Khê, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh” Ngành: Khoa học môi trường

Mã số: 60.44.03.01

Tên cơ sở đào tạo: Học viện Nông nghiệp Việt Nam Mục đích nghiên cứu - Đánh giá sự tích lũy kim loại nặng trong đất nông nghiệp tại phường Châu Khê, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh.

- Đề ra một số giải pháp giảm thiểu tác động tới sự tích lũy hàm lượng kim loại nặng trong đất nông nghiệp tại phường Châu Khê, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh.

Phương pháp nghiên cứu * Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp: Các số liệu thứ cấp liên quan tới đặc điểm, tình hình sản xuất của làng nghề tái chế sắt Châu Khê được chúng tôi thu thập tại UBND phường Châu Khê; Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Bắc Ninh.

Phương pháp lấy mẫu đất Để tiến hành nghiên cứu 12 mẫu đất nông nghiệp xung quanh làng nghề tái chế sắt Châu Khê đã được lấy tại hai thời điểm năm 2010 và 2015. Các mẫu đất được lấy tại tầng mặt tuân theo quy trình lấy mẫu của TCVN 5297-1997.

Phương pháp phân tích đất Hàm lượng Cd, Cu, Pb và Zn tổng số được công phá bằng axit HCl và HNO3 đặc theo tỷ lệ 3:1. Các kim loại nặng (Cd, Cu, Pb và Zn) dễ tiêu được chiết rút bằng axit HCl nồng độ 0,1N theo tỷ lệ axit:đất là 10:1.

Phương pháp xử lý số liệu - Đánh giá chất lượng đất: Nồng độ các kim loại nặng trong đất được so sánh với QCVN03:2015/BTNMT. - Phân tích thống kê: Các dữ liệu nghiên cứu được tiến hành phân tích thống kê mô tả, phân tích tương quan.

Kết quả chính và kết luận Điều tra, khảo sát, thu thập các tài liệu, số liệu và lấy mẫu.Điều tra điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của phường. Hiện trạng sử dụng đất của khu vực nghiên cứu và TCCP của các KLN trong đất nông nghiệp.

ix

Đánh giá mức độ ô nhiễm kim loại nặng trong đất nông nghiệp.Căn cứ vào QCVN 03 – MT: 2015/BTNMT. Đề xuất một số giải pháp nhằm hạn chế hàm lượng KLN trong đất nông nghiệp phường Châu Khê, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh.

Hàm lượng trung bình của các KLN Cd, Cu, Pb, Zn trong đất nông nghiệp của Châu Khê đều nằm dưới ngưỡng tối đa cho phép. Tuy nhiên hàm lượng Zn tổng số đã cao hơn 1,63 lần so với năm 2010.

Sự tích lũy của các KLN (Cu, Zn, Cd) trong đất nông nghiệp có xu hướng gia tăng về hàm lượng tổng số và dễ tiêu (trừ hàm lượng tổng số và dễ tiêu của Pb có xu hướng giảm).

Có sự gia tăng hàm lượng tổng số của Cu và Zn trong khi đó Pbts và Cdts lại có xu hướng giảm đi theo thời gian. Trong khi đó, hàm lượng KLN dễ tiêu của Cu, Pd và Cd có xu hướng giảm theo thời gian chỉ duy nhất hàm lượng dễ tiêu của Zn có xu hướng tăng theo thời gian.

Kết quả phân tích mối tương quan giữa hàm lượng các KLN trong đất với các tính chất lý, hóa của đất cho thấy dạng KLN tổng số ít có mối liên hệ với tính chất đất, trong khi đó hầu hết các KLN dễ tiêu đều có mối tương quan rõ với tính chất đất.

Kết quả phân tích hàm lượng KLN trong đất năm 2015 cao hơn so với 5 năm về trước. Điều này chứng tỏ xu hướng tích lũy KLN trong đất nông nghiệp ngày càng cao và cần được cảnh báo, đặc biệt là sự tích lũy Cu và Zn.

x

THESIS ABSTRACT Author name: Nguyen Khanh Tan Thesis title : "Evaluation of heavy metals in agricultural soils of Chau Khe ward, Tu Son town, Bac Ninh province".

Sector: Enviromental science

Code: 60.44.03.01

Name of institution: Vietnam National University of Agriculture The purpose of the study: - Assess the accumulation of heavy metals in agricultural soils of Chau Khe ward, Tu Son town, Bac Ninh province.

- Proposed a number of solutions that minimize the impact to the accumulation of heavy metals in agricultural soils of Chau Khe ward, Tu Son town, Bac Ninh province.

Research methods: The method of secondary data collection: The secondary data regarding the characteristics, production situation of iron recycling Chau Khe village are we collecting in Chau Khe ward; The Department of natural resources and environment, BAC Ninh province.

Soil sampling method: To conduct research in 12 acres of land around the agricultural village of Chau Khe iron recycling have been taken at two times in 2010 and 2015. The soil samples were taken in the face of the sampling process standard Viet Nam 5297-1997.

Methods of soil analysis: Concentrations of Cd, Cu, Pb and Zn total was the destruction by the acid HCl and HNO3 characteristics according to the ratio 3:1. Energy metals (Cd, Cu, Pb and Zn) easy goal are plant extracts by acid-HCl concentration of 0, 1N acid in proportion: the land is 10:1. * Data processing method: - Evaluate the quality of the land: the concentration of heavy metals in the soil are compared with regulations 03:2015 Ministry of Natural Resources and Environment.

- Statistical analysis: The study data was conducted analysis of descriptive statistics, correlation analysis. * The main results and conclusions: Census, survey, collect the materials, data and samples. natural conditions survey, socio-economics of the ward. The current state of land use of the area of research and of the standard enable heavy metals in agricultural land.

xi

Assessment of pollution of heavy metals in agricultural soil. Based on the regulations 03 environment 2015 Ministry of Natural Resources and Environment.

Propose a number of solutions in order to limit the amount of agricultural land in heavy metals Chau Khe ward, Tu Son town, BAC Ninh province.

The average concentrations of Cd, Cu, Pb, heavy metals Zn in agricultural soil of Chau Khe under the maximum permitted threshold. However more content Zn the total was higher 1,63 rolling compate to 2010 years.

The accumulation of the heavy metals (Cu, Zn, Cd) in agricultural soils tend to increase the total content and digestible (minus the total concentration and digestible of Pb tend to fall).

There is the increase of the total content of Cu and Zn in the meantime Pbts and Cdts back tends to decrease over time. Meanwhile, the easy target of heavy metals Cu, Pd and Cd tend to reduce over time the only easy target concentrations of Zn tend to increase over time.

The result analysis of correlation giᝯu of the heavy metals in soil with the soil's chemistry, physical properties and shows total heavy metals form had little relation with soil properties, whereas most of the heavy metals easy goals have a clear correlation with soil properties.

Results analysis of the heavy metals in soil in 2015 compared to 5 years ago. This demonstrates the tendency to accumulate heavy metals in increasing agricultural land and the need to be alert, especially the accumulation of Cu and Zn.

xii

PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Môi trường ngày nay không còn là vấn đề của mỗi quốc gia mà đã trở thành vấn đề toàn cầu. Bảo vệ môi trường được xem như một tiêu chuẩn đạo đức, một điều kiện để phát triển của một cá nhân, một cộng đồng, một quốc gia. Trên thế giới, ngay từ năm đầu của thập kỷ 70 môi trường đã được đưa thành chương trình quốc tế. Hội nghị quốc tế về môi trường đầu tiên tại Stokhom – Thụy Điển vào năm 1972 đã khẳng định: nguyên nhân của những vấn đề môi trường là do sự yếu kém phát triển. Các nước đang phát triển trong chiến lược phát triển kinh tế của mình phải gắn với bảo vệ môi trường. Từ hội nghị này vấn đề môi trường đã được các quốc gia thừa nhận như một nguyên tắc: ‘‘ Môi trường, phát triển và hạnh phúc nhân loại là mục tiêu phấn đấu của cộng đồng các dân tộc”.

Trong những năm gần đây, nhờ từng bước thực hiện quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước cùng với nền kinh tế thị trường, Việt Nam đã có những bước tiến rõ rệt. Tuy nhiên, khi nền kinh tế - xã hội phát triển, dân số gia tăng, kèm theo áp lực của cơ chế thị trường đã không tránh khỏi nhưng tư duy kinh tế thiếu cân nhắc, vượt khỏi tầm kiểm soát của Nhà nước trong nhiều lĩnh vực, dẫn đến những hành động duy ý chí do chạy theo lợi nhuận trước mắt mà không lo hậu quả sau này, đặc biệt là trong khai thác sử dụng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, trong đó có tài nguyên đất.

Tổng diện tích đất nông nghiệp của nước ta là 9.345.346 ha chiếm 28,4% tổng diện tích đất tự nhiên (Nguyễn Văn Bồng, 2002). Vì vậy ô nhiễm đất nông nghiệp là vấn đề cần được quan tâm. Nguyên nhân gây ô nhiễm đất được xác định một cách tổng quát là do chất thải sinh hoạt, sản xuất công, nông nghiệp.

Trong đó, sự tích lũy KLN trong đất nông nghiệp đang là một vấn đề cần được quan tâm thỏa đáng đặc biệt là khu vực xung quanh các nhà máy, xí nghiệp, các khu cụm công nghiệp, làng nghề truyền thống, khu dân cư...

Nằm ở phía tây của thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh, cách trung tâm thị xã 3km và giáp với thủ đô Hà Nội. Phường Châu Khê vốn nổi tiếng cả nước với hoạt động tái chế sắt có từ lâu đời. Theo số liệu thống kê của phòng Tài nguyên và Môi trường thị xã Từ Sơn năm 2015, tổng diện tích đất tự nhiên của phường là 495.86 ha, trong đó diện tích đất nông nghiệp là 287,56 ha, chiếm 57,99 %,

1

tổng diện tích tự nhiên (Phòng Tài nguyên và Môi trường thị xã Từ Sơn năm (2015). Kể từ những năm 90 của thế kỷ trước do tác động của nền kinh tế thị trường mà hoạt động tái chế sắt ở Đa Hội, Châu Khê phát triển mạnh mẽ cả về quy mô và sản lượng. Vì vậy phường Châu Khê trở thành một trong những khu vực có nguy cơ bị ô nhiễm môi trường rất cao, đặc biệt là ô nhiễm KLN trong đất, dưới sự hướng dẫn của cô giáo PGS.TS Hồ Thị Lam Trà, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài : “ Đánh giá hàm lượng kim loại nặng trong đất nông nghiệp tại phường Châu Khê, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh”.

1.2. MỤC ĐÍCH VÀ YÊU CẦU CỦA ĐỀ TÀI * Mục đích của đề tài - Đánh giá sự tích lũy kim loại nặng trong đất nông nghiệp của phường Châu Khê, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh.

- Đề ra một số giải pháp giảm thiểu tác động của hoạt động làng nghề tới sự tích lũy hàm lượng kim loại nặng trong đất nông nghiệp tại phường Châu Khê, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh * Yêu cầu của đề tài - Đánh giá được đúng thực trạng kim loại nặng (Cu, Cd, Pb, Zn) trong đất nông nghiệp của phường Châu Khê thông qua số liệu điều tra, phân tích .

- Các mẫu đất được lấy trên đất sản xuất nông nghiệp tại phường Châu Khê.

- Trong quá trình nghiên cứu tác giả không phân tích hàm lượng Fe trong đất nông nghiệp tại phường Châu Khê do trong QCVN 03 – MT:2015/BTNMT quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về giới hạn cho phép của một số kim loại nặng trong đất, không có nêu trong bảng giá trị giới hạn hàm lượng tổng số của một số kim loại nặng trong tầng đất mặt. Bên cạnh đó theo kết quả nghiên cứu của Ho Thi Lam Tra and Kazuhiko Egashira. 1999 cho thấy Fe và Zn có tính tương quan rất chặt chẽ với nhau do đó trong quá trình nghiên cứu nếu kết quả nghiên cứu cho thấy hàm lượng Zn trong đất nông nghiệp tại phường Châu Khê cao thì chứng tỏ hàm lượng Fe tích tụ trong đất cũng cao.

2

PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. KHÁI NIỆM KIM LOẠI NẶNG Theo Liên hiệp Hóa học thuần túy và ứng dụng (IUPAC): ‘‘Kim loại nặng là những nguyên tố kim loại có tỷ trọng lớn hơn 5mg/cm3 và kim loại nhẹ là những nguyên tố có tỷ trọng nhỏ hơn 5mg/cm3 ” (Lê Huy Bá, 2008).

Một số nguyên tố kim loại nặng thường gặp như: chì (Pb), sắt (Fe), đồng (Cu), kẽm (Zn), thủy ngân (Hg), Crôm (Cr), cadimi (Cd)… Các nguyên tố kim loại nhẹ natri (Na), magie (Mg), canxi (Ca), kali (K)…

Các nguyên tố kim loại nặng là thành phần tự nhiên của vỏ trái đất. Các nguyên tố này nguy hiểm do chúng có xu hướng tích lũy sinh học. Việc tích lũy sinh học có nghĩa là một sự tăng lên về nồng độ của một chất trong cơ thể sinh vật theo thời gian, và được so sánh với nồng độ ở môi trường xung quanh.

2.2. THỰC TRẠNG MÔI TRƯỜNG 2.2.1. Thực trạng môi trường thế giới Ngày nay, các hiểm họa và thách thức về môi trường không còn là giới hạn trong phạm vi của từng quốc gia hay từng khu vực mà đã mang tính tính toàn cầu.

Năm 1992, 165 quốc gia đã tham dự Hội nghị Thượng đỉnh về môi trường và phát triển của Liên Hiệp Quốc tổ chức ở Rio de Janeiro (Braxin), báo động cho toàn thể nhân loại biết rằng sự phát triển mạnh mẽ kinh tế trên thế giới ở thế kỷ 20 đã làm thay đổi khí hậu trái đất theo chiều hướng xấu đi. Đến năm 1997, hội nghị toàn cầu tại Kyoto (Nhật Bản) đã đưa ra kế hoạch giảm lượng khí thải độc hại, ngăn chặn hiện tượng ‘‘hiệu ứng nhà kính’’ làm cho trái đất nóng lên và gây ra các thảm hoạ môi trường toàn cầu; và các hội nghị được tổ chức ở The Hague (Hà Lan) năm 2000 và Bonn (Đức) năm 2001 để tiếp tục công việc trên. Môi trường thế giới trong những năm đầu thế kỷ 21 đang phải đương đầu với hàng loạt các vấn đề sau: 2.2.1.1. Khí hậu toàn cầu biến đổi và tần suất xuất hiện thiên tai gia tăng Vào cuối năm 1990, mức phát tán dioxin cacbon (CO2) hàng năm xấp xỉ bằng 4 lần mức phát tán năm 1950 và hàm lượng CO2 đã đạt đến mức cao nhất trong những năm gần đây. Theo đánh giá của Ban Liên Chính phủ về biến đổi khi hậu thì có bằng chứng cho thấy ảnh hưởng rất rõ rệt của con người đến khi hậu toàn cầu.

Những kết quả dự báo gồm việc dịch chuyển của các đới khí hậu, những thay đổi trong thành phần loài và năng suất của hệ sinh thái, sự gia tăng các hiện tượng trong

3

thời tiết khắc nghiệt và những tác động đến sức khỏe con người. Các nhà khoa học cho biết, trong vòng 100 năm trở lại đây, trái đất đã nóng lên có thể mang lại những bất lợi, đó là: - Mực nước biển có thể dâng lên cao 25-140cm, do sự tan băng và sẽ nhấn chìm một vùng ven biển rộng lớn, làm mất đi nhiều vùng sản xuất nông nghiệp, dẫn đến đói nghèo, đặc biệt ở các nước đang phát triển (Lê Văn Khoa, 2003).

- Thời tiết thay đổi dẫn đến gia tăng tần xuất thiên tai như gió, bão, hỏa hoạn và lũ lụt. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sự sống của loài người một cách trực tiếp và gây ra những thiệt hại về kinh tế mà còn gây ra nhiều vấn đề môi trường nghiêm trọng khác. Các trận hỏa hoạn tự nhiên không kiểm soát được vào các năm từ 1996 – 1998 đã thiêu hủy nhiều rừng ở Braxin Canada, Khu tự trị.

Nội Mông ở Đông bắc Trung Quốc, Inđônêxia, Italia, Mêhicô, Liên Bang Nga và Mỹ. Những tác động của các vụ cháy rừng đối với dân Đông Nam Á là 1,4 tỷ USD, các vụ cháy rừng còn đe dọa nghiêm trọng tới đa dạng sinh hoạt (Lê Văn Khoa, 2003).

2.2.1.2. Sự suy giảm tầng ôzôn (O3) Vấn đề giữ gìn tầng ôzôn có vai trò sống còn đối với nhân loại. Tầng ôzôn có vai trò bảo vệ, chặn đứng các tia cực tím có ảnh hưởng trực tiếp tới đời sống của con người và các loài sinh vật trên trái đất. Bức xạ cực tím có nhiều tác động, hầu hết mang tính chất phá hủy đối với con người, động vật và thực vật cũng như các loài vật liệu khác, khi tầng ôzôn tiếp tục bị suy thoái, các tác động này càng trở nên tồi tệ. Ví dụ, mức cạn kiệt tầng ôzôn là 10% thì mức bức xạ tia cực tím ở các bước sóng gây phá hủy tăng 20%. Bức xạ tia cực tím có thể gây hỏng mắt, làm đục thủy tinh thể và phá hoại võng mạc, gây ung thư da, làm tăng các bệnh về đường hô hấp. Đồng thời bức xạ tia cực tím tăng lên được coi là nguyên nhân làm suy giảm các hệ số miễn dịch của con người và động vật, đe dọa tới đời sống của động và thực vật nổi trong môi trường nước nhờ quá trình chuyển hóa qua quang hợp để tạo ra thức ăn trong môi trường thủy sinh (Lê Văn Khoa, 2003).

2.2.1.3. Tài nguyên bị suy thoái Rừng, đất rừng và đồng cỏ hiện vẫn đang bị suy thoái hoặc bị triệt phá mạnh mẽ, đất hoang bị biến thành sa mạc. Sa mạc Sahara có diện tích rộng 8 triệu km2, mỗi năm tăng thêm 6-7 km2. Một bằng chứng mới cho thấy, sự biến đổi khí hậu cũng là nguyên nhân gây thêm tình trạng xói mòn đất ở nhiều khu vực. Gần đây,

4

250 nhà thổ nhưỡng học được Trung tâm Thông tin và Tư liệu Quốc tế Hà Lan tham khảo lấy ý kiến cho rằng, khoảng 350 triệu ha đất màu mỡ (gần bằng diện tích của Tây Âu) đã bị suy thoái do bàn tay của con người, làm mất đi tính năng sản xuất nông nghiệp. Khoảng 910 triệu ha đất tốt (tương đương diện tích của Ôxtraylia) sẽ bị suy thoái ở mức trung bình, giảm tính năng sản xuất và nếu không có biện pháp cải tạo thì quỹ đất này sẽ bị suy thoái ở mức độ mạng trong tương lai gần.

Theo tổ chức Lương thực Thực phẩm thế giới (FAO) thì trong vòng 20 năm tới, hơn 140 triệu ha đất (tương đương với diện tích của Alaska) sẽ bị mất đi giá trị của trồng trọt và chăn nuôi. Đất đai ở hơn 100 nước đang chuyển sang dạng hoang mạc, nghĩa là có khoảng 900 triệu người đang bị đe dọa. Trên phạm vi toàn toàn cầu, khoảng 25 tỷ tấn đất đang bị cuốn trôi hàng năm vào các sông ngòi và biển cả (Lê Văn Khoa, 2003).

- Sự phá hủy rừng vẫn đang diễn ra với mức độ cao, trên thế giới diện tích rừng có khoảng 40 triệu km2, song cho đến nay diện tích này đã bị mất đi một nửa, trong số đó, rừng ôn đới chiếm khoảng 1/3 và diện tích rừng nhiệt đới 2/3.

Sự phá hủy rừng xảy ra mạnh, đặc biệt ở những nước đang phát triển. Chủ yếu do nhu cầu khai thác gỗ, củi, nhu cầu lấy đất nông nghiệp và cho nhiều mục đích khác (Lê Văn Khoa, 2003). Ở các nước phát triển, diện tích rừng tăng 9 triệu ha, con số này còn quá nhỏ so với diện tích rừng đã bị mất đi. Chất lượng của những khu rừng còn lại đang bị đe dọa bởi nhiều sức ép do tình trạng gia tăng dân số, mưa axit, nhu cầu khai thác gỗ củi và cháy rừng. Nơi cư trú của các loài sinh vật bị thu hẹp, bị tàn phá, đe dọa tính đa dạng sinh học ở các mức độ về gien, các giống loài và các hệ sinh thái (Lê Văn Khoa, 2003).

2.2.1.4. Ô nhiễm môi trường đang xảy ra ở quy mô rộng Sự phát triển đô thị, KCN, du lịch và việc đổ bỏ các loại chất thải vào đất, biển, các thủy vực đã gây ô nhiễm môi trường ở quy mô ngày càng rộng, đặc biệt là các khu đô thị. Nhiều vấn đề môi trường tương tác với nhau ở các khu vực nhỏ, mật độ dân số cao. Ô nhiễm môi trường không khí, rác thải, chất thải nguy hại, ô nhiễm tiếng ồn và nước đang biến những khu vực này thành các điểm nóng về môi trường. Khoảng 30-60% dân số đô thị ở các nước có thu nhập thấp vẫn còn thiếu nhà ở và các điều kiện vệ sinh. Lượng nước ngọt đang khan hiếm trên hành tinh cũng bị chính con người làm tổn thương, một số nguồn nước bị nhiễm nặng đến mức không còn khả năng hoàn nguyên.

5

Hiện nay, đại dương đang bị biến thành nơi chứa rác khổng lồ của con người, nơi chứa đựng đủ các loại chất thải của nền văn minh kỹ thuật, kể cả chất thải hạt nhân. Việc đổ các chất thải xuống biển đang làm ô nhiễm các khu vực ven biển trên toàn thế giới, gây hủy hoại các hệ sinh thái như đất ngập nước, rừng ngập mặn và các dải san hô.

Trên thế giới, nhiều vùng đất đã được xác định là bị ô nhiễm. Ví dụ, ở Anh chính thức xác nhận 300 vùng với diện tích 10.000 ha bị ô nhiễm, tuy nhiên trên thực tế có tới 50.000 – 100.000 vùng với diện tích khoảng 100.000 ha bị ô nhiễm.

Còn ở Mỹ, có khoảng 25.000 vùng, Hà Lan là 6.000 vùng đất bị ô nhiễm cần phải xử lý (Lê Văn Khoa, 2003).

2.2.1.5. Sự gia tăng dân số Con người là chủ của trái đất, là động lực chính làm tăng thêm giá trị của các điều kiện kinh tế - xã hội và chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, xung lượng gia tăng dân số hiện nay ở một số nước đi đôi với đói nghèo, suy thoái môi trường và tình hình kinh tế bất lợi đã gây ra xu hướng làm mất cân bằng nghiêm trọng giữa dân số và môi trường. Đầu thế kỷ XIX, dân số thế giới mới có 1 tỷ người nhưng đến năm 1999 đã tăng lên 6 tỷ người, trong đó trên 1 tỷ người trong độ tuổi 14-24 tuổi. Mỗi năm dân số trên thế giới tăng khoảng 6,9-7,4 tỷ người và đến năm 2025 dân số sẽ là 8 tỷ người. 95% dân số tăng thêm nằm ở các nước đang phát triển, do đó các nước này sẽ phải đối mặt với những vấn đề nghiêm trọng cả về kinh tế, xã hội, đặc biệt là môi trường sinh thái. Việc giải quyết những hậu quả do dân số tăng của những nước này có lẽ còn khó khăn gấp nhiều lần những xung đột về chính trị trên thế giới (Lê Văn Khoa, 2003).

2.2.1.6. Sự suy giảm đa dạng sinh học Các loài động thực vật qua quá trình tiến hóa hàng trăm triệu năm đã và đang góp phần quan trọng việc duy trì sự cân bằng môi trường sống trên trái đất, ổn định khí hậu, làm sạch các nguồn nước, hạn chế xói mòn đất, làm tăng độ phì nhiêu cho đất. Sự đa dạng của tự nhiên cũng là nguồn thực phẩm lâu dài của con người và là nguồn gien phong phú để tạo ra các giống loài mới. Tuy nhiên, nhân loại đang phải đối mặt với một thời kỳ tuyệt chủng lớn nhất của các loài động thực vật. Thảm họa này tiến triển nhanh nhất và có hậu quả rất nghiêm trọng. Theo tính toán, trên thới giới có 492 chủng quần thực vật có tính chất di truyền độc đáo đang bị đe dọa tuyệt chủng. Sự đe dọa không chỉ riêng đối với động vật và thực vật 6

hoang dại mà trong nhiều thập kỉ gần đây với cuộc cách mạng xanh trong nông nghiệp, công nghiệp hóa đã làm biến mất nhiều giống loài địa phương quý hiếm, 1.500 giống lúa địa phương đã bị tuyệt chủng trong 20 năm qua ở Inđônêxia. Đối với vật nuôi trên toàn cầu, đã có 474 giống vật nuôi đươc coi là quý hiếm và tổng cộng đã có 617 giống vật nuôi đã tuyệt chủng (Lê Văn Khoa, 2003).

Ngoài ra còn xuất hiện nhiều vấn đề môi trường khác nữa như sức khỏe và định cư, ô nhiễm biển, quan hệ kinh tế, an ninh và môi trường…

2.2.2. Thực trạng môi trường Việt Nam 2.2.2.1. Ô nhiễm môi trường đất Ô nhiễm môi trường đất được xem là tất cả các hiện tượng làm nhiễm bẩn môi trường đất bởi các chất gây ô nhiễm. Đất bị ô nhiễm có thể phân loại theo nguồn gốc phát sinh, hoặc các tác nhân gây ô nhiễm: do chất thải sinh hoạt, do hoạt động công nghiệp, do hoạt động nông nghiệp, do chất độc hóa học… Ô nhiễm đất sẽ làm đảo lộn cân bằng sinh thái, các chất dinh dưỡng và phá hủy cấu trúc của đất, dưới đây là một nguyên nhân chủ yếu gây ô nhiễm đất: * Ô nhiễm do tác nhân sinh học Những tác nhân sinh học có thể làm ô nhiễm đất, gây ra bệnh ở người và động vật như Trực khuẩn lỵ, thương hàn hoặc amip, ký sinh trùng (giun, sán…). Sự ô nhiễm này phát sinh là do những phương pháp đổ bỏ chất thải nguy hoặc sử dụng phân bắc tươi, bùn ao tươi, bùn kênh dẫn chất thải sinh hoạt bón trực tiếp cho đất.

Hiện nay, ở các vùng nông thôn miền Bắc, tập quán sử dụng phân bắc và phân chuồng tươi trong canh tác vẫn còn phổ biến. Chỉ tính riêng trong nội thành Hà Nội, hàng năm lượng phân bắc thải ra khoảng 550.000 tấn, trong khi đó, công ty Vệ sinh môi trường chỉ đảm bảo thu được 1/3, số còn lại được nông dân chở về bón cho cây trồng gây mất vệ sinh và gây ô nhiễm đất. Ở các vùng nông thôn phía nam, đặc biệt là vùng đồng bằng song cửu long, phân tươi ở một số nơi còn được coi là nguồn thức ăn cho cá (Lê Văn Khoa, 2003).

Tại vùng trồng rau Mai Dịch (Từ Liêm, Hà Nội) mật độ trứng giun đũa là 27,4 trứng/100g đất; trứng giun tóc là 3,2 trứng/100g đất. Theo điều tra của Viện Thổ nhưỡng – Nông hóa (1993-1994), tại một số vùng trồng rau, nông dân chủ yếu sử dụng phân bắc tươi với liều lượng khoảng từ 7-12 tấn/ha. Do vậy, trong 1 lít nước mương máng khu trồng rau có tới 360 E.coli, ở nước giếng công cộng là 20, còn trong đất lên tới 2.105/100g đất. Chính vì thế, khi điều tra sức khỏe người trồng rau thường xuyên sử dụng phân bắc tươi cho thấy có tới khoảng 60%

7

số người tiếp xúc với phân bắc từ 5-20 năm; 26,7% tiếp xúc trên 20 năm làm cho 53,3% số người được điều tra có triệu trứng thiếu máu(nam 37%, nữ 62,5%); 60% số người bị bệnh ngoài da (nam 27,8%; nữ 72,2%). Như vậy ở Việt Nam, tình hình đất bị nhiễm trứng giun ký sinh, nhiễm trùng vi sinh vật nổi lên ở từng nơi, từng lúc, nhất là ở vùng nông thôn và vùng trồng rau hàng hóa…(Hội khoa học đất Việt Nam, 2000). * Ô nhiễm đất do chất thải công nghiệp Các chất thải công nghiệp có thể ở dạng lỏng, khí hoặc dạng rắn, có thể là chất vô cơ, hữu cơ, xà phòng, thuốc nhuộm, kiềm hoặc axit… đặc biệt nguy hiểm là các kim loại nặng như chì, thủy ngân, asen… Ô nhiễm đất do nước thải sinh hoạt, nước thải công nghiệp, rác thải, bụi, khói ở một số vùng sản xuất nông nghiệp ven đô Hà Nội, Nha Trang, Thành phố Hồ Chí Minh, thành phố Cần Thơ, Khu công nghiệp Việt Trì… đã được ghi nhận là đang trở thành vấn đề môi trường cấp bách và đang gia tăng theo tốc độ đô thị hóa và phát triển công nghiệp. Hiện trạng ô nhiễm đất xung quanh các lò gạch, ngói, gốm sứ, nhà máy luyện kim mà theo kết quả nghiên cứu bước bước đầu của Bộ Khoa học Công nghệ và Môi trường (1995) trước đây đã cho thấy các chất độc hại như cacbonmonooxyt, asbestos, berillum, thủy ngân, asen, KLN tích lũy trong đất theo chiều hướng ngày càng tăng, xâm nhập vào nông sản, thực phẩm… gây ô nhiễm môi trường. Đất càng ở gần trung tâm công nghiệp, nhà máy thì khả năng bị ô nhiễm càng lớn. Khi đất bị ô nhiễm, thực vật, nước uống cho vật nuôi bị nhiễm độc rồi gây ảnh hưởng đến con người. Nhiều loài sinh vật trong đất có ích bị tiêu diệt như : giun đất, côn trùng có ích, vi sinh vật đất…(Bộ Khoa học Công nghệ và Môi trường, 2001). Đất của mội số vùng kế cận một số khu công nghiệp ở Hà Nội, Thái Nguyên, khu hóa chất Đức Giang, khu công nghiệp Văn Điển, Việt Trì, Biên Hòa… đã có hiện tượng bị ô nhiễm do các loại chất thải. Ví dụ, đất ở quanh khu nhà máy Văn Điển, hóa chất Đức Giang, hàm lượng sunphat tích lũy trong đất một phần có nguồn gốc từ khói nhà máy, bụi, khói xăng của các phương tiện giao thông cơ giới (Bộ Khoa học Công nghệ và Môi trường, 2001). * Ô nhiễm đất do phân hóa học Do áp lực của sự gia tăng dân số, nguồn tài nguyên đất bị thu hẹp, cộng với xu thế giảm độ phì của đất đã dẫn đến việc gia tăng số lượng sử dụng phân

8

bón để đạt được sản lượng nông nghiệp lớn hơn. Việt Nam là một trong những nước đang phát triển, có bình quân thu nhập đầu người thấp, nông nghiệp chiếm một vai trò quan trọng với 75% lao động và 80% dân số sống về nông nghiệp do vậy việc sử dụng phân bón trong nông nghiệp, đặc biệt là phân hóa học ngày một tăng lên.

Lượng phân hóa học ở Việt Nam được sử dụng ở mức trung bình là 62,7 kg/ha vào năm 1985 và 73,5kg/ha vào năm 1990. Hiện nay mức sử dụng phân bón hóa học ở Việt Nam chưa cao, tuy nhiên ở một số vùng sản xuất rau thâm canh, phân bón hóa học đã bị lạm dụng quá mức, gây mất cân đối dinh dưỡng đối với cây trồng, làm giảm chất lượng nông sản và làm suy thoái đất vùng sản xuất rau như Hà Nội, Đà Lạt…(Hội khoa học đất Việt Nam, 2000).

Trong việc sử dụng phân hóa học, nếu biết dùng đúng loại phân, đúng cách, đúng đất thì sẽ cho hiệu quả cao, nhưng thực ra phân bón hóa học thiếu tác dụng tổng hợp toàn diện và bền vững như phân hữu cơ. Bởi vì phân hóa học chỉ chứa một vài chất dinh dưỡng cần thiết chiếm 5-10% hoặc nhiều lắm là 20-30% lượng phân đem bón. Phần còn lại là những chất khồng cần thiết cho cây trồng mà có khi còn gây độc cho cây hoặc làm cho chai cứng đất nhất là khi dùng quá liều. Ví dụ, phân lân là loại phân hóa học khó hòa tan trong nước, chỉ có khoảng 10% lân bón vào đất là có thể hòa tan được cho cây hút. Hơn 90% lượng phân bón vào đất không hòa tan trong nước được tích trữ lại trong đất là nguồn gây ô nhiễm môi trường đất. Chúng làm thay đổi thành phần và tính chất đất, nếu sử dụng không hợp lý sẽ làm chai cứng đất, làm chua đất, làm thay đổi cân bằng dinh dưỡng giữa đất với cây trồng. Mặt khác khi đất đã bão hòa các chất, chúng sẽ xâm nhập vào nguồn nước, vào khí quyển gây ô nhiễm …(Hội khoa học đất Việt Nam, 2000).

Các loại phân đạm và kali thì ngược lại, dễ hòa tan, có thể hòa tan trong nước để tưới cho cây, nhưng cũng chỉ có một phần đạm và kali được cây sử dụng, phần thừa của phân mà cây không cần dùng như các gốc sunphat sẽ bị giữ lại trong đất cũng làm cho đất chua thêm hoặc bị trôi thấm vào đất, vào nước, làm ô nhiễm nguồn đất, nguồn nước gây độc hại cho sản xuất và sinh hoạt. * Ô nhiễm đất do hóa chất bảo vệ thực vật Trong cả nước, bình quân từ năm 1976 – 1980 đã sử dụng hóa chất bảo vệ thực vật 5.100 tấn/ năm, từ 1981-1985 bình quân 3.920 tấn/năm, ước tính hiện nay khoảng 50.000 tấn/ năm. Mức độ sử dụng hóa chất bảo vệ thực vật theo đổi theo vùng cây trồng(lúa, rau, cây công nghiệp). Vùng trồng rau sử dụng 9

HCBVTV với tần suất lớn gấp nhiều lần so với vùng trồng lúa. Ví dụ, ở vùng trồng râu Mai Dịch và Tây Tựu (Từ Liêm, Hà Nội), Đà Lạt (Lâm Đồng) trong mỗi vụ lúa phun thuốc từ 1-3 lần, ở vùng trồng lúa ĐBSCL mỗi vụ phun thuốc từ 2-5 lần …(Hội khoa học đất Việt Nam, 2000). Đa số các HCBVTV phân hủy trong nước rất chậm (từ 6 -24 tháng), tạo ra dư lượng đáng kể ở trong đất. Trung bình có khoảng 50% lượng thuốc trừ sâu được phun đã rớt xuống đất và lôi cuốn và chu trình đất – cây – động vật – người. Theo Lichtenstein (1961) 1 năm sau khi phun, DDT còn 80%, Lindan còn 60%, Aldrin còn 20%; sau 3 năm DDT còn 50%. Clo hữu cơ tồn tại trong đất từ 4-15 năm, cacbonat từ 1-2 năm …(Hội khoa học đất Việt Nam, 2000).

Việc tăng cường sử dụng các chất hóa học có tác động mạnh đến môi trường đất, gây hại đến nhiều cho hệ sinh vật sống trong đất, các loài động thực vật sống trên đất làm nhiễu loạn cân bằng sinh học. Đất thiếu sinh vật sống trở lên môi trường trơ, gây cản trở cho việc sử dụng đất lâu dài và gián tiếp tác động tiêu cực đến cây trồng. * Ô nhiễm đất do chất độc hóa học Theo thống kê của chính phủ Mỹ, gần 50% diện tích rừng và đất canh tác ở miền nam Việt Nam đã bị rải chất độc hóa học từ 1 lần trở lên. Mỹ đã sử dụng 72 triệu lít chất làm rụng lá và diệt cỏ có nồng độ cao, trong đó có chất độc màu da cam có chứa dioxin chiếm 60%, chất trắng chiếm 13% và chất xanh chiếm 27%.

Cùng với 15 triệu tấn bom đạn cũng được thả xuống đã hủy diệt hàng triệu ha rừng và đất trồng trọt, nhiễm độc nhiều nguồn nước, gây tổn hại nghiêm trọng về số lượng và chủng loại các sinh vật, đặc biệt là gây hậu quả nghiêm trọng về sức khỏe con người … (Hội khoa học đất Việt Nam, 2000).

2.3. NHỮNG NGHIÊN CỨU VỀ Ô NHIỄM KIM LOẠI NẶNG TRÊN THẾ GIỚI VÀ Ở VIỆT NAM 2.3.1. Những nghiên cứu về ô nhiễm kim loại nặng trên thế giới Đất bị ô nhiễm do nhiều nguyên nhân khác nhau: do hậu quả từ các hoạt động của con người thuộc nhiều lĩnh vực như công nghiệp, nông nghiệp, giao thông vận tải, tai biến của thiên nhiên, do chiến tranh… Ô nhiễm đất là vấn đề thời sự của quốc tế hiện nay, được nhiều nhà khoa học của nhiều nước trên thế giới đặc biệt quan tâm như Vương Quốc Anh, Hàn Quốc, Nhật Bản, Australia, New – Zealand, Đức, Trung Quốc, Mỹ và nhiều nước khác.

Theo Galloway và Freedmas (1982) thì sự phát thải của một số nguyên tố 10

kim loại nặng từ các hoạt động tự nhiên và nhân tạo trên thế giới hàng năm được thể hiện trong bảng sau đây: Bảng 2.1. Sự phát thải toàn cầu của một số nguyên tố kim loại nặng Đơn vị: 108 g/năm Nguyên tố

Tự nhiên 2,9 190 59 360

Cd Cu Pb Zn

Nhân tạo 55 2600 20000 8400

Nguồn: Galloway và Freedmas (1982)

2.3.1.1. Đất bị ô nhiễm kim loại nặng do nguyên nhân tự nhiên Theo Mitchell (1964) đá macma và biến chất là nguồn chứa nhiều KLN nhất trong tự nhiên và là nguồn cung cấp kim loại cho đất. Các loại đá này chiếm tới 95% bề mặt trái đất, còn lại 5% là các đá thứ sinh. Đối với đá nguyên sinh, 80% là đá phân lớp, 15% là đá cát mẹ, và 5% là đá vôi. Vai trò quan trọng của các đá thứ sinh là khoáng vật mẹ trong quá trình hình thành đất chiếm đến 75% bề mặt trái đất. Khả năng trao đổi của KLN với cây trồng và hệ sinh thái quay vòng phụ thuộc vào trạng thái phong hóa của đá. Đá cát kết bao gồm nhiều khoáng vật khó bị phong hóa do vậy chỉ cung cấp một lượng nhỏ nhất các KLN trong đất. Một vài loại khoáng dễ bị phong hóa từ các đá macma và metamorphic, bao gồm olivine, hornblende, augite, cung cấp một lượng khá lớn các KLN. Bảng 2.2. Thành phần kim loại nặng của một số khoáng vật Trạng thái phong hóa

Khoáng vật

Hiện diện

Dễ bị phong hóa

Olivine Anorthite Augite Hornblende Albite

Đá macma

Biotite Orthoclase Muscovite Khả năng ổn định Magnetite khoáng tăng

KLN

Cu, Zn Cu Đá siêu Bazơ, bazơ núi lửa Cu, Zn, Pb Đá macma và biến chất Cu, Zn Coase, intermediate igneous rocks Cu Đá macma axít Granite, phiến thạch, thủy tinh

Cu, Zn Cu Cu

Đá macma và biến chất

Zn

Nguồn: Alter Mitchell (1964)

11

Bảng 2.3. Hàm lượng kim loại nặng trong không khí tại các khu vực núi lửa Đơn vị tính: ng.m-3 Nguyên tố Cu Zn Cd Pb

Châu Âu

Bắc Mỹ

8-4900 13-16.000 0,5-620 55-340

5-1100 <10-1700 <1-41 45-13.000

Núi lửa Hawai 200-300 1000 8-92 27-1200 Nguồn: Bowen (1979)

Chì thâm nhập vào đất từ khí quyển, hàm lượng chì trong nước mưa thay đổi từ <1mg/l ở vùng xa đến >1000 mg/l trong các khu vực đông đúc với giá trị tập trung trong khoảng 5-30 mg/l. Hàm lượng chì trong nước mưa ở vùng Đông Bắc Scotland là 0,6-29 mg/l; ở miền Nam New Jersey là 4-118 mg/l; ở miền Bắc nước Đức là 11-14 mg/l và ở miền nam Thụy Điển là 7,9-8,5 mg/l (Phạm Văn Khang, Lê Tuấn An, Nguyễn Ngọc Minh và Nguyễn Mạnh Khải, 2003).

Khoảng 6,6% Pb và các kim loại khác đi vào đất từ không khí nguồn gốc chủ yếu là hoạt động liên quan đến núi lửa và thông qua các quá trình hóa sinh xảy ra trong nước và đất. Tổng lượng Pb trầm tích từ không khí và từ các khu vực nông thôn nằm trong khoảng từ 3,1-31 mg m-1/ năm và 27-140 mg m-1/ năm từ các khu vực đô thị và công nghiệp (Nguồn Trịnh Quang Huy, 2009).

2.3.1.2. Đất bị ô nhiễm kim loại nặng do sản xuất nông nghiệp Nồng độ Cd trong đất nông trại chuyên sử dụng những nguồn nước tưới và bùn thải phân bón ở Anh, Mỹ, Hà Lan lần lượt là 1,5 - 167ppm; 2,6 - 8,3 ppm và 7,3 - 8,1 ppm. Còn hàm lượng Pb trong bùn thải là 50 - 3000 ppm, phân lân 7 225 ppm, vôi 20 - 1250 ppm, phân đạm 2 - 27 ppm, phân chuồng 6,6 - 15 ppm, thuốc BVTV là 60 ppm (Đặng Kim Chi, 2006; Trần Văn Chính và cs., 2006; Lê Huy Bá, 2008).

Tại Mỹ, việc sử dụng bùn thải được tính toán dựa trên thành phần KLN và khả năng trao đổi cation (CEC) của đất. Đối với Cd, khả năng giữ tối đa của đất là 5.5 kg Cd ha-1 đối với đất có CEC<5 meq 100 g-1; 11 kg Cd ha-1 đối với CEC = 5 -15 meq 100 g-1; và 22 kg Cd ha-1 đối với CEC > 15 meq 100 g-1 (cơ quan bảo vệ môi trường Mỹ, 1979). Xử lý bùn cặn chỉ loại bỏ một tỉ lệ nhỏ các kim loại nặng, khoảng 25% Cd, 23% Cu và chỉ 7% Pb (Baker, 1990), bùn cặn vẫn chứa một hàm lượng khá lớn các kim loại vết đưa vào đất hoặc cây trồng. Liên

12

minh Châu Âu khuyến cáo rằng chỉ nên sử dụng bùn cặn trong nông nghiệp khi nồng độ kim loại nặng < 4000 mg Zn g-1 (giá trị bắt buộc), 2500 mg Pb g-1 (giá trị khuyến cáo). Hay nói một cách khác, hàm lượng đưa vào đất của Zn là 30kg Zn ha/năm và Pb: 10-15 kg Pb ha/năm.

Phân phốt phát vô cơ là nguồn quan trọng góp phần tăng hàm lượng Cd và một số kim loại nặng khác như Cr và Pb trong đất nông nghiệp. Alloway (1990) cho rằng tất cả các đất thâm canh bón phân phốt pho sẽ làm tăng hàm lượng Cd trong đất. Các kết quả nghiên cứu của Alloway chỉ ra rằng các loại đá chứa phốt pho của Senegal và Togo có hàm lượng Cd cao nhất 255 tấn và 160 tấn. Trên thế giới, Nriagu (1980) dự báo phân phốt pho với hàm lượng trung bình 7 mg g-1, đi vào môi trường khoảng 660 tấn Cd/ năm (Trịnh Quang Huy, 2009).

Campbell và các cs. (1983) so sánh kim loại nặng bị phát tán bởi tự nhiên và các hoạt động sản xuất của con người vào không khí cho thấy tốc độ phát thải bởi con người lớn hơn các quá trình tự nhiên 15 lần – Cd, >100 lần – Pb, 13 lần – Cu, và 21 lần – Zn. 2.3.1.3. Đất bị ô nhiễm kim loại nặng do các hoạt động công nghiệp và khai khoáng Theo nghiên cứu ở vương quốc Anh, hàm lượng Cd ở lớp đất mặt xung quanh các vùng khai thác kẽm là 2 – 336ppm. Còn ở Mỹ, những vùng lân cận các nhà máy chế biến kim loại, hàm lượng Cd là 26 – 1500ppm (Lê Huy Bá, 2008).

Những nghiên cứu tại Mỹ cho thấy: Phần lớn chì (Pb) được phát hiện thấy trong đất và bụi bắt nguồn từ sơn, khí thải của các loại xe chạy bằng động cơ và phế thải từ công nghiệp. Hàm lượng Pb tìm thấy trong một số khu vực thành thị trên 1000mg/g. Còn lại Luân Đôn (Anh), hàm lượng Pb trong đất dao động từ 60-13700 mg/g (Erick Millstone, 1997).

Nghiên cứu của Rutherford và Bray (1979) đã cho thấy nồng độ tổng số của các kim loại Ni, Cu và Zn trong đất đo được là khá cao tại khoảng cách 3,5 km từ nhà máy luyện Ni. Nghiên cứu các nồng độ của kim loại trong thực vật gần các nhà máy luyện Pb - Zn tại Avonmouth nước Anh cho thấy nồng độ của các kim loại Pb, Zn và Cd trong lúa mạch là 225 mg Pb g-1, 1600 mg Zn g-1 và 50 mg Cd g-1, nồng độ của các kim loại này giảm theo khoảng cách từ nhà máy cụ thể tại khoảng cách 13 km nồng độ của các kim loại trong đất là 25 mg Pb g-1, 200 mg

13

Zn g-1 và 5 mg Cd g-1. Các tác giả cũng tìm thấy sự suy giảm nồng độ của các kim loại Cd và Zn trong thực vật theo khoảng cách rõ nét hơn đối với Pb (Trịnh Quang Huy, 2009).

Các hoạt động khai mỏ cũng thải ra một lượng lớn các kim loại nặng như Pb góp phần gây ô nhiễm đất. Lượng phát thải Pb từ hoạt động khai thác mỏ trước năm 1850 là 55.103 tấn; từ năm 1850-1900 là 25.103 tấn; từ năm 1900 đến 1940 là 51.103 tấn; năm 1950 là 1670.103 tấn; năm 1960 là 2387.103 tấn; năm 1970 là 3395.103 tấn và năm 1980 là 3096.103 tấn (Phạm Văn Khang, Lê Tuấn An, Nguyễn Ngọc Minh và Nguyễn Mạnh Khải, 2003).

Theo Nriagu và Pacyma (1988) một lượng lớn KLN bị vận chuyển trong không khí có nguồn gốc từ các hoạt động sản xuất của con người, từ quá trình đốt cháy nhiên liệu, khai khoáng, luyện kim. Khoảng 21% Cd đi vào đất thông qua trầm tích không khí do khai khoáng (Trịnh Quang Huy, 2009).

2.3.1.4. Đất bị ô nhiễm kim loại do giao thông Theo nghiên cứu của Virginiaw – Maclaren (1994) đất cạnh đường cao tốc có hàm lượng chì lớn hơn 100.000ppb; thực vật cạnh đường giao thông có hàm lượng chì 6.000 – 300.000ppb.

Hàm lượng Pb bên cạnh đường quốc lộ cao hơn các khu vực khác do sử dụng xăng chứa chì, trên toàn cầu lượng chì phát thải được Pacyna (1986) dự báo là khoảng 170 x 109 mg/năm, hoặc 45% của tất cả các nguồn phát thải Pb (Trịnh Quang Huy, 2009).

Davies (1990) cho rằng những khu vực 15m cạnh đường hàm lượng Pb thường vượt quá 1 mg m -3/1000 xe tải (giá trị được tính trung bình trong 24 giờ). Tại những nơi xa đường, ảnh hưởng của Pb phụ thuộc vào cấp hạt, đặc biệt các hạt có kích thước < 2mm, bị khuếch tán ra xa từ nền đường. Có sự khác biệt giữa nồng độ chì trong đất tại khoảng cách 40m. Các tác giả đã kết luận chì trong đất có thể do các hạt thô lắng đọng, trong khi lá cây có diện tích bề mặt lớn nên có thể giữ các hạt mịn từ không khí ( Trịnh Quang Huy, 2009).

2.3.2. Những nghiên cứu về ô nhiễm kim loại nặng ở Việt Nam Theo Lê Thị Thủy, Phạm Quang Hà (2008): Lượng chưa Cu trung bình (ppm) trong các nhóm đất nông nghiệp Việt Nam tăng dần theo thứ tự sau: đất cát biển (6,2), đất xám (9,6), đất phù sa (22,4), đất phèn (24,6), đất mặn (41,9).

Trong 5 loại đất này, lượng chứa Cu đều nằm dưới ngưỡng cho phép của TCVN 14

7209-2002 đối với đất nông nghiệp (50 ppm), duy nhất đáng báo động đối với loại đất đỏ có hàm lượng Cu vượt TCVN (58,3 ppm). Trong các nhóm đất nghiên cứu hàm lượng Pb đều dưới ngưỡng TCVN 7209-2002 (70 ppm), cao nhất ở đất mặn (44,7 ppm) và thấp nhất ở đất cát biển (10,9). Tương tự hàm lượng Zn nằm ở ngưỡng an toàn so với TCVN (200 pmm) cao nhất ở đất đỏ (99,1 ppm) và thấp nhất ở đất cát biển (19,0 ppm).

2.3.2.1. Đất bị ô nhiễm kim loại nặng do sản xuất nông nghiệp Trong điều kiện thâm canh tăng năng suất lúa hiện nay, phân NPK được bón thường xuyên với số lượng lớn, có thể gây nên sự mất cân bằng dinh dưỡng trong đất, đặc biệt là các nguyên tố vi lượng.

Theo Đỗ Thị Thanh Ren, Nguyễn Thị Xuân Diệu (2002), hàm lượng Cu, Zn trong đất lúa vùng đồng bằng sông Cửu Long biến thiên từ 4,43-18,36 mg/kg đối với Cu và 2,98-16,16 mg/kg đối với Zn. Theo nghiên cứu của Nguyễn Hữu On, Ngô Ngọc Hưng (2004), hàm lượng Cd trong đất lúa đồng bằng sông Cửu Long thay đổi từ 0,016-0,380 mg/kg đất đối với đất nhiễm mặn; từ 0,022-0,402 mg/kg đất phèn và từ 0,042-0,567 mg/kg đất phù sa ngọt. Nhìn chung, giá trị Cd tối đa (0,567 mg/kg đất) trong đất lúa đồng bằng sông Cửu Long còn thấp chưa vượt quá tiêu chuẩn cho phép đối với đất nông nghiệp.

Theo kết quả nghiên cứu của Nguyễn Xuân Hải, Dương Tú Oanh (2006), hàm lượng trung bình của các nguyên tố Zn, Cu và Pb trong đất xã Tây Hựu, Từ Liêm, Hà Nội lần lượt là 36,90ppm; 38,80ppm và 2,41ppm đều nằm dưới ngưỡng cho phép. Riêng Cd có hàm lượng trung bình là 2,66ppm cao hơn ngưỡng cho phép là 2,0ppm, cá biệt có mẫu đạt 3,47 ppm. Sự ô nhiễm Cd trong đất là do việc sử dụng nhiều phân lân, phân NPK và các loại phân như phân chim và phân gà.

Một kết quả nghiên cứu đối với nguyên tố Cd của Nguyễn Xuân Hải (2005) cho thấy hàm lượng Cd trong phân gà địa phương đến 6,721ppm.

Qua nghiên cứu của Nguyễn Đình Mạnh và Cheang Hong (2003) cho thấy: hàm lượng Pb trong đất tăng rất nhiều qua các vụ. Tại thời điểm thu hoạch vụ III, hàm lượng chì trong đất đạt tới 110,028 mg/kg. Đối với cadimi, hàm lượng Cd tích lũy trong đất qua các vụ tỷ lệ thuận với nồng độ trong nước tưới. Hàm lượng Cadimin trong đất đạt tới 1,453 mg/kg.

15

Qua kết quả phân tích của Nguyễn Công Vinh, Ngô Đức Minh (2005) cho thấy: hàm lượng kim loại nặng (Cd, Zn, Cu, Pb) trong vùng tưới nước thải ở ngoại thành thành phố Nam Định là: Cd từ 0,557-1,549ppm; Zn từ 36,0455,25ppm; Cu từ 31,58-44,78ppm; Pb từ 39,35-46,43ppm.

Nhìn chung, chưa có dấu hiệu ô nhiễm KLN trong đất. Tuy nhiên vùng đất tưới nước thải có xu hướng tăng sự tích lũy KLN trong đất. Kết quả phân tích các mẫu cho thấy rõ hiện tượng phú dưỡng đạm (chủ yếu đạm amôn), lân hòa tan, hàm lượng hữu cơ quá lớn, có nguy cơ ô nhiễm tổng hợp nước mặt và nước ngầm.

2.3.2.2. Đất bị ô nhiễm kim loại nặng do các hoạt động công nghiệp Các hoạt động công nghiệp là một nguyên nhân gây ô nhiễm kim loại nặng trong đất. Nước thải từ các nhà máy không được xử lý triệt để có chưa các kim loại nặng độc hại như Zn, Hg, Pb,… Một số nguồn thải có hàm lượng các nguyên tố như Cu, Pb, Zn vượt quá tiêu chuẩn cho phép.

Bảng 2.4. Hàm lượng kim loại nặng trong các nguồn nước thải (mg/l) Nguồn nước thải Nhà máy pin Văn Điển Công ty Orion-Hanel Nhà máy nhiệt điện Phả Lại

pH 7,19 7,20

Cu 0,024 0,022 0,014

Pb 0,012 0,560 0,013

Zn 1,543 0,019 0,021

Cd 0,009 0,003 0,002

Nguồn: Lê Đức, Trần Khắc Tiệp, Nguyễn Ngọc Minh(2003)

Phạm Bình Quyền (1993) đã tiến hành xác định hàm lượng chì trong đất sau khi đưa các loại nước thải của khu công nghiệp Văn Điển và khu công nghiệp Đức Giang vào ruộng. Kết quả cho thấy khu vực trước đây chịu ảnh hưởng của nhà máy pin và nhà máy phân lân Văn Điển, hàm lượng chì (ppb) là 24,70; khu vực ngoài ảnh hưởng của xưởng hóa chất thực nghiệm 25,70; trong đó khu vực chịu ảnh hưởng của xưởng hóa chất thực nghiệm: 55,40 (cao gấp hơn 2 lần); khu vực trộn dòng giữa nhà máy phân lân Văn Điển và xí nghiệp hóa chất thực nghiệm: 62,47. Còn ở Đức Giang (cánh đồng Cột mốc trũng) có hàm lượng chì là 51,56 ppb.

Trong đất nông nghiệp tại khu công nghiệp Hanel-Sài Đồng hàm lượng chì dao động trong phạm vi từ 15,69-38,76ppm (phạm Văn Khang,2001).

2.3.2.3. Đất bị ô nhiễm kim loại nặng do các hoạt động làng nghề Kết quả của Lê Đức, Trần Khắc Hiệp, Nguyễn Ngọc Minh (2003) về sự tích lũy KLN trong đất ở các làng nghề tái chế kim loại: 16

- Làng nghề tái chế chì xã Chỉ Đạo, Văn Lâm, Hưng Yên: Hàm lượng một số KLN như Pb, Cu, Zn trong nước thải và mẫu đất chịu ảnh hưởng là rất cao. Đặc biệt hàm lượng chì ở ngưỡng báo động của sự ô nhiễm (273,63 mg/kg đất) cao hơn nhiều lần so với đối chứng (35,11 mg/kg đất). Sự tích lũy của một số KLN trong đất chịu ảnh hưởng của các nguồn thải đã cao hơn gấp nhiều lần, thậm chí hàng chục lần so với hàm lượng của chúng ở những nơi không hoặc ít chịu ảnh hưởng của nước thải.

- Làng nghề cơ kim phí Phùng Xá, Thạch Thất, Hà Tây (cũ): Các quá trình sản xuất cũng ảnh hưởng rất lớn đến môi trường nước và đất, hàm lượng Cu, Pb và Zn trong nguồn nước thải rất cao. Đặc biệt là hàm lượng Pb trong nước thải (5,2 mg/l) cao gấp hơn 100 lần tiêu chuẩn cho phép (0,05 mg/l). Hàm lượng Zn trong đất chịu ảnh hưởng của nguồn nước thải là 130,12 mg/kg, cao gấp 3 lần so với vùng đối chứng (45,97 mg/kg); còn hàm lượng Pb trong đất là 304,59 mg/kg cao gấp gần 10 lần so với đối chứng (30,76 mg/kg).

Nghiên cứu đất bị ô nhiễm Pb, Phạm Văn Khang (2001) cho biết hàm lượng chì trong đất nông nghiệp tại khu tái chế chì ở thôn Đông Mai, Văn Lâm, Hưng Yên trong tổng số 21 mẫu đất phân tích có 14,29% số mẫu có hàm lượng Pb là 100-200 pmm; 9,25% số mẫu có hàm lượng Pb 200-300 ppm; 18,05% số mẫu có hàm lượng Pb 300-400ppm; 9,52% số mẫu có hàm lượng Pb 400500ppm; 9,52% số mẫu có hàm lượng Pb 500-600ppm; 18,05 số mẫu có hàm lượng 600-700ppm; 9,52% số mẫu có hàm lượng 700-800ppm; 4,76% số mẫu có hàm lượng Pb 900-1000ppm và 4,76% số mẫu có hàm lượng Pb lớn hơn 1000ppm. Như vậy 100% số mẫu đều vượt quá chỉ tiêu cho phép (TCCP là 100ppm). Cũng theo nghiên cứu của Phạm Văn Khang (2001), hàm lượng chì trong đất tại xã Chỉ Đạo, Văn Lâm, Hưng Yên dao động từ 125,4-2166,0 ppm.

Lê Đức và Nguyễn Ngọc Minh (2001) tiến hành nghiên cứu ô nhiễm đất ở các khu vực làng nghề thủ công tái chế đồng xã Đại Đồng, Văn Lâm, Hưng Yên đã đưa ra kết luận rằng hàm lượng đồng trong khu vực quanh làng nghề rất cao, cao hơn so với tiêu chuẩn của sở Khoa học Công nghệ và Môi trường Hà Nội từ 2,5-4 lần.

Kết quả phân tích của Phạm Quang Hà (2003) về hàm lượng Zn trong đất và bùn ở làng nghề cô đúc nhôm, đồng xã Văn Môn, Yên Phong, Bắc Ninh.

Lượng Zn phân tích được trung bình là 68,4mg/kg đất, dao động từ 33,7-97,0 mg/kg đất. Lượng Zn phân tích được trung bình là 575mg/kg bùn, dao động từ 44,7-8032,5 mg/kg đất.

17

Theo nghiên cứu của Hồ Thị Lam Trà và Kazuhiko Egashira (2006) tại xã Văn Môn, Yên Phong, Bắc Ninh cho thấy : Hàm lượng KLN tổng số nằm từ 0,18-0,27 mg/kg đối với Cd; 17,9-39,6 mg/kg đối với Cu; 19,5-40,0 mg/kg đối với Pb; và 25,6-114,0 mg/kg đối với Zn. Hàm lượng kim loại nặng dễ tiêu nằm từ 0,09-0,24 mg/kg đối với Cd; từ 6,6-18,7 mg/kg đối với Cu; từ 4,9-15,3 mg/kg đối với Pb; và từ 4,4-35,3 mg/kg đối với Zn. Theo Nguyễn Công Vinh, Ngô Đức Minh (2007): Hàm lượng Cd trong đất chịu ảnh hưởng của làng nghề dao động trong khoảng từ 0,72 mg/kg đất đến 1,94 mg/kg đất và hàm lượng Cd trung bình là 1,44 mg/kg đất, thấp hơn với giới hạn cho phép theo TCVN 7209-2002 đối vơi Cd trong đất nông nghiệp (2 mg/kg đât). Hàm lượng Zn từ 68,19-182,75 mg/kg đất, trung bình là 127,93 ppm so với TCVN 7209-2002 là 200ppm thì nhìn chung chưa bị ô nhiễm kẽm và chưa biểu hiện những dấu hiệu cho thấy sự tích lũy Zn. Kết quả phân tích hàm lượng KLN trong đất nông nghiệp của xã Đại Đồng, huyện Văn Lâm, tỉnh Hưng Yên (2009) cho thấy: hoạt động tái chế kim loại ở xã Đại Đồng đã ảnh hưởng trực tiếp đến việc tích lũy các KLN trong đất canh tác của xã. Hàm lượng các KLN tổng số như Cu, Pb, Zn và Cd trong đất nông nghiệp dao động lần lượt trong các khoảng từ 40,13 mg/kg – 277,64 mg/kg đất; 40,18 mg/kg – 1703,3mg/kg đất; 64,61 mg/kg – 220,5 mg/kg đất và 0,78 mg/kg – 2,07 mg/kg đất. So sánh với các ngưỡng cho phép của hàm lượng các KLN tổng số trong QCVN 03:2008 thì có 10/11 mẫu đất đã bị ô nhiễm Cu, 9/11 mẫu đất bị ô nhiễm Pb, 3/11 mẫu đất bị ô nhiễm Zn và 2/11 mẫu đất bị ô nhiễm Cd (Nguyễn Trần Đăng 2009).

Theo Đặng Thị An, Trần Quang Tiến (2008) trong đất nông nghiệp khu vực lò nấu chì ở Hưng Yên bị ô nhiễm chì ở mức cao và bị nhiễm Cd ở mức thấp hơn TCVN. Hàm lượng Pb và Cd trong đất trồng trọt tương ứng là từ 964 – 7070 ppm và từ 0,50 – 1,90 ppm (ruộng lúa), từ 700 – 3500ppm và 0,3 – 1,0 ppm (ruộng rau muống), vượt xa mức ở đất đối với chúng (đất lúa 85ppm Pb và 0,35ppm Cd, đất rau: 90ppm Pb và 0,2 ppm Cd).

Theo nghiên cứu của Đặng Thị An, Nguyễn Phương Hạnh, Nguyễn Đức Thịnh (2008) tại Văn Lâm – Hưng Yên, do các hoạt động tái chế chì, nhiều khu đất ở làng Đông Mai đã bị nhiễm Pb và Cd ở mức rất cao: đất vườn (Pb 7.103 – 15.103 ppm và Cd 1,8 -3,6 ppm) và đất cách lò nấu chì <20m (Pb 2.103- 104 ppm và Cd 2,5 – 56,5 ppm). Hàm lượng 2 kim loại này đặc biệt cao trong trầm tích mương gần khu lò nấu chì (Pb 0,7 – 11% và Cd 3,8 -17,7ppm).

18

Theo nghiên cứu của Trần Danh Thìn, Phạm Thị Quy (2010), hàm lượng KLN trong đất tại làng nghề Phong Khê, Bắc Ninh thể hiện theo bảng sau: Tuy mức độ ô nhiễm đất do KLN chưa đến mức báo động, song những hoạt động sản xuất tái chế giấy đã loại thải vào đất nhiều chất thải rắn: xỉ than, nước thải chế biến giấy… làm suy giảm tính chất vật lý, hóa học, sinh học của đất nông nghiệp, giảm khả năng sản xuất của đất qua các năm.

Bảng 2.5. Hàm lượng KLN trong đất tại làng nghề Phong Khê Vị trí lấy mẫu BN 45 BN 46 BN 47 BN 48

Tầng T1 T2 T1 T2

Cd (ppm) Cu (ppm) Zn (ppm) Pb (ppm) 1,26 25.85 50,84 12,11 1,91 24,58 63,94 6,50 0,63 17,13 30,04 8,71 0,73 15,30 24,99 9,12

T1 T2 T1 T2

BN 49 TCVN 2002

1,37 1,53 1,49 2,19

20,34 20,64 12,86 12,23

49,30 48,51 17,94 39,07

7,37 9,02 7,42 9,77

1,96 2,0

42,11 50,00

88,97 200

2,81 70

Nguồn: Viện Quy hoạch và Thiết Kế nông Nghiệp (2008)

Theo nghiên cứu của Nguyễn Xuân Hải, Tô Thị Cúc (2005), hàm lượng Cd trung bình trong đất nghiên cứu xã Minh Khai, Từ Liêm, Hà Nội là 12,455ppm, cao hơn hàm lượng Cd trung bình trong đất phù sa sông Hồng (0,978ppm) rất nhiều và vượt quá giới hạn TCVN cho phép đối với đất nông nghiệp là 6,228 lần. Hàm lượng Cd trong đất phụ thuộc mức độ thâm canh hay tập quán canh tác, cũng như tính chất đất.

Kết quả nghiên cứu của Ngô Đức Minh, Nguyễn Mạnh Hải, Nguyễn Công Vinh, Phạm Quang Hà, Lê Thị Thủy, Ingrid Oborn (2009) tại Thạch Sơn, Lâm Thao, Phú Thọ cho thấy: Phần lớn đất trồng lúa ở xã Thạch Sơn có hàm lượng Cu và Xn vượt quá TCVN 7209-2002; đặc biệt nghiêm trọng tại 2 khu đồng vàn trũng: hàm lượng Cu vượt 2,5-3 lần so với TCVN 7209-2002; hàm lượng Zn vượt TCVN 7209-2002 từ 4-10 lần. Mặc dù hàm lượng Cd trong đất chưa vượt quá TCVN 7209-2002 nhưng xu hướng tích lũy Cd ở những khu đồng vàn trũng rất rõ: hàm lượng Cd tuy chỉ bằng 70% so với TCVN 7209-2002 nhưng lại cao gấp 3-4 lần so với các mẫu còn lại.

19

Theo Vũ Đình Tuân, Phạm Quang Hà (2004), hàm lượng KLN trong đất ở một số vùng ngoại thành Hà Nội: Cu dao động từ 21,88-53,88 mg/kg đất, Zn từ 74,45-98,35 mg/kg đất, Pb từ 19,53-34,28 mg/kg đất, Cd từ 0,03- 0,70 mg/kg đất, tất cả các giá trị này đều thấp hơn mức cho phép về KLN đối với đất nông nghiệp theo TCVN 7209-2002.

Bảng 2.6. Hàm lượng KLN trong một số loại phân bón hữu cơ cho vùng trồng rau Hà Nội STT 1 2 3 4 5 6

Loại phân Phân lợn Phân bắc Phân bò Hữu cơ sông Gianh Phân gà Phân Trâu

Cu

Pb

Zn

Cd

(mg/kg khô) 249,1 36,6 67,1 40,9 64,3 10,4

14,2 23,5 20,0 29,4 16,1 5,3

566,8 198,2 152,9 119,5 222,8 60,9

0,65 0,91 0,48 0,70 1,49 0,33

Nguồn: Hà Mạnh Thắng, Phạm Quang Hà (2005)

Hàm lượng Cu trong đất trồng rau ở các điểm nghiên cứu trung bình đạt từ 4,8-30 mg/kg đất, hàm lượng Cu tích lũy trong đất trồng rau Hà Nội đạt cao nhất là 68,46 mg/kg đất. Hàm lượng Zn tích lũy trong đất cao nhất là 145 kg/mg đất.

Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy đối với Pb trung đất đạt từ 3,9-6,7 mg/kg đất, cá biệt có điểm đạt 364 mg/kg đất. Đối với Cd trong đất trồng rau Hà Nội đạt 0,07-0,97 mg/kg đất, cá biệt có mẫu đạt tới 7 mg/kg đất (Hà Mạnh Thắng, Phạm Quang Hà, 2005).

2.3.2.4. Đất bị ô nhiễm kim loại nặng do giao thông Theo một số tác giả như Nguyễn Viết Việt, Ngụy Ngọc Toàn, Nguyễn Tất Địch, Lâm Ngọc Thụ (1993) và Huỳnh Thu Hiền (1995) tiến hành phân tích hàm lượng chì trong đất dọc đường Nguyễn Trãi (Hà Nội) cho thấy hàm lượng chì (Pb) ở khu vực Ngã Tư Sở và vùng lân cận dao động trong phạm vi từ 40,04 – 90,75 mg/g; hàm lượng này giảm dần theo hướng Hà Đông với trị số 26,56-32,78 mg/g. Trung bình cho cả đoạn đường là 43,65 mg/g.

2.4. TÌNH HÌNH Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG LÀNG NGHỀ Sự phục hồi và phát triển của các làng nghề trong những năm gần đây đã góp phần đáng kể trong việc tạo thu nhập, giải quyết lao động, xóa đói giảm nghèo ở nông thôn, song cũng đang gây những tác động bất ổn đến nôi trường sống.

20

Theo kết quả điều tra quy hoạch phát triển ngành nghề thủ công của Cục chế biến nông lâm sản và ngành nghề nông thôn ( Bộ nông nghiệp và phát triển nong thôn), Việt Nam có trên 2000 làng nghề thủ công thuốc 11 nhóm thủ công chính như cói, sơn mài, mây tre đan, gốm sứ, thêu ren, dệt, gỗ, đá, giấy, tranh dân gian và kim khí. Những làng nghề này hiện thu hút khoảng 1,3 triệu hộ gia đình tham gia lao động (Thái Thành, 2003).

Làng nghề tập trung phần lớn ở các tỉnh phía Bắc (1.549 làng nghề, chiếm 79% tổng số làng nghề của cả nước). Những làng nghề thủ công ở khu vực này có truyền thống lâu đời, phát triển tương đối đồng đều, chiếm tỷ trọng cao trong thủ công nghiệp địa phương. Một số địa phương tập trung đông làng nghề là Bắc Ninh, Hưng Yên, Thái Bình, Nam Định, Hà Tây cũ.

Do các hoạt động sản xuất nên hàm lượng bụi, khí độc, tiếng ồn và nước thải tại các làng nghề đều vượt quá TCCP, gây hại nghiêm trọng cho sức khỏe người dân. Tỷ lệ bệnh tật ở các làng nghề là 13-60%, trong khi tại các xã thuần nông tỷ lệ này là 11% (Sơn Trà, 1999).

Theo kết quả phân tích của Trung tâm khoa học công nghệ môi trường Trường Đại Học Bách Khoa ( Hà Nội) khi lấy mẫu nước thảu từ 6 xưởng sản xuất giấy thuộc xã Phú Lâm ( Bắc Ninh) từ 5-9 chỉ tiêu phân tích có hàm lượng cao hơn TCCP, trong đó có các chỉ tiêu H2S, SO2 và CuO cao hơn TCCP từ 5-14 lần gây ra mùi khó chịu, hạn chế quá trình quang hợp oxy của các sinh vật thủy sinh (Sơn Trà, 1999).

Các làng nghề ở Bắc Ninh như làng nghề sắt, thép Đa Hội, làng nghề gỗ Đồng Kỵ, Phù Khê, Hương Mạc.. có hàm lượng bụi, các bon, nhiệt độ, tiếng ồn luôn vượt TCCP từ 2-3 lần. Nồng độ pH và lượng oxy hòa tan trong nước quá thấp ( từ 1,8-2,3 mg/m3). Trong khi hàm lượng dầu mỡ lại cao vượt chỉ tiêu cho phép từ 2,2 đến 2,6 lần. Điều đáng nói là, hàm lượng bụi ở đây chủ yếu là bụi sắt, bụi gỗ, nên tác hại của nó đối với sức khỏe con người lớn hơn rất nhiều so với bụi thải khác. Tại Đình Bảng ( Bắc Ninh), nơi tập trung các xưởng sản xuất bia hơi, nguồn nước thải mang nồng độ axit và lượng cacbon cao gây ô nhiễm toàn bộ hệ thống kênh tiêu trong khu vực, hủy diệt các sinh vật sống và bốc mùi hôi thối (Sơn Trà, 1999).

Xã Nam Cao huyện Kiến Xương, Thái Bình là nơi có nghề tơ tằm nổi tiếng, với năng suất khoảng 250.000-300.000 m tơ đũi mỗi tháng. Tuy nhiên, để

21

có được những tấm tơ lụa nõn nà ấy, các hộ sản xuất phải sử dụng khoảng 20 tấn hóa chất/ năm như các loại oxy già, silicat, cacbonnat, xà phòng… dùng trong nấu tẩy nguyên liệu và sản phẩm. Lượng nước thải đã ô nhiễm mỗi ngày ở Nam Cao là 40-50 m3. Vì vậy bên cạnh sự sôi động của một làng nghề dệt ăn nên làm ra thị người dân nơi đây đang phải gánh chịu môi trường ô nhiễm. Các chất ô nhiễm ngấm sâu vào long đất khiến cho các giếng đào xung quanh không thể sử dụng được.

Làng nghề Dương Liễu, huyện Hoài Đức, Hà Tây (cũ), nơi có 300 hộ sản xuất bún, miến, tinh bột, kẹo mạch nha, mỗi ngày tiêu thụ 500-600 kg bột đã làm môi trường ô nhiễm nặng. Đó cũng là tình trạng của làng Gốm Bát Tràng ( Hà Nội), nơi có mật độ dân số 2.500 – 3000 người/km2, song lại có tới 1.100 lò lớn nhỏ hoạt động ngày đêm, hang năm tiêu thụ hết 7 vạn tấn than và xử lý 10 vạn tấn dầu nguyên liệu và hàng ngày có khoảng 300 lượt xe lớn nhỏ chạy qua (Hải Nam, 2002).

Trên đây là một trong số ít làng nghề được điều tra, nghiên cứu về tình hình ô nhiễm, ngoài ra còn hàng nghìn làng nghề khác cũng trong tình trạng tương tự, chủ yếu do các nguyên nhân sau: * Do điều kiện tự nhiên và xã hội: Thực tế cho thấy những vùng nông thôn có làng nghề phát triển là những vùng có mật độ dân số đông đúc, đất thổ cư chật chội, đất canh tác ít. Vì vậy các làng nghề thiếu mặt bằng sản xuất, các nhà xưởng sản xuất phải nằm xen kẽ lẫn trong khu dân cư, trong nhà hoặc vườn của các hộ; không đủ mặt bằng để bố trí khu chứa và xử lý chất thải. Mặt khác, một số ao hồ làm nhiệm vụ điều hòa nước thải, điều hòa khí hậu, xử lý ô nhiễm đã bị san lấp để làm nhà ở, làm cơ sở sản xuất, số còn lại thì quá tải, tù đọng, vì vậy mức độ ô nhiễm ngày càng tăng.

Trong mùa mưa, do tiêu thoát kém nên tình trạng ngập úng kéo dài, gây nên ô nhiễm môi trường nghiêm trọng và bệnh tật phát triển... Ngoài ra, do thời tiết nóng ẩm đã tạo điều kiện cho quá trình phân hủy, lên men của các chất hữu cơ, phát sinh các loại nấm mốc và vi khuẩn gây bệnh. Một nguyên nhân nữa là do nhận thức của cộng đồng về bảo vệ môi trường còn thấp kém, xuất phát từ nền sản xuất nhỏ, đơn lẻ, nên ý thức của người dân về giữ gìn vệ sinh, bảo vệ môi trường thấp, khi sản xuất được mở rộng thì các thói quen đó khó sửa và như thế ô nhiễm gia tăng.

22

* Công nghệ và quy trình sản xuất thô sơ, lạc hậu Phần lớn sản xuất ở các làng nghề là do tự phát, sản xuất theo từng hộ đơn lẻ nên vốn đầu tư cho sản xuất nhỏ, các công nghệ sản xuất thô sơ lạc hậu, chủ yếu làm bằng thủ công đã dẫn đến không tận dụng hết tinh hoa của vật liệu. Đăc biệt, trong các làng nghề chế biến lương thực thực phẩm, bã thải sau khi sản xuất vẫn chứa một lượng lớn các chất tinh bột, dầu… nên vừa lãng phí vật liệu vừa gây ô nhiễm môi trường do sự phân hủy của các chất hữu cơ. * Thiếu quy hoạch và quản lý các làng nghề Mặc dù tổ chức sản xuất ở các làng nghề theo từng hộ đơn lẻ nhưng quy mô sản xuất tăng nhanh, trong khi đó công tác quy hoạch quản lý làng nghề chưa được quan tâm đúng mức, mặt bằng sản xuất bố trí phân tán, manh mún. Hầu hết các làng nghề đều không có vị trí chứa chất, tiện đâu đổ đấy, chất thải có thể đổ xuống ao, mương, góc vườn, đầu ngõ càng làm cho môi trường bị ô nhiễm cao hơn… Do không có quy hoạch, nên không có cơ sở hạ tầng như cống rãnh thoát nước, nơi thu gom phế thải rắn nên diện ô nhiễm tràn lan. Điều này không chỉ tác động đến sức khỏe của con người mà còn ảnh hưởng đến mỹ quan làng xã và nhiều ngành sản xuất khác 2.5. CÁC GIẢI PHÁP KIỂM SOÁT HÀM LƯỢNG KIM LOẠI NẶNG TRONG ĐẤT - Bón vôi nhằm làm giảm độ pH cao tích lũy trong đất Bón vôi là biện pháp hữu hiệu và đơn giản nhằm cải tạo độ chua của đất.

Căn cứ vào độ chua của đất để quyết định lượng vôi cần bón. Khi bón vôi, dùng vôi xám tốt hơn vôi trắng vì có cả Ca và Mg. Trong quá trình canh tác tăng cường bón phân hữu cơ, phân hữu cơ vi sinh cho cây trồng. Khi sử dụng phân hoá học, nên chọn loại phân trung tính hoặc kiềm như DAP, KNO3, Ca(NO3)2, lân nung chảy, Apatit, urê, Phosphorit, NH4NO3… Quản lý nước thích hợp, hạn chế dòng chảy, trồng cây che phủ đất kết hợp làm phân xanh. Hạn chế tối đa dùng thuốc trừ cỏ làm trắng đất, làm giảm hệ sinh vật đất, giảm lượng hữu cơ trong đất.

Vôi là dạng phân bón rất cần thiết cho cây trồng. Ngoài tác dụng cung cấp dưỡng chất can-xi (Ca) cho cây trồng, vôi còn nhiều tác dụng mà phân hoá học khác không có được, đó là: ngăn chặn sự suy thoái của đất; khử được tác hại của mặn; ức chế sự phát triển của nấm bệnh trong đất và phát huy hiệu lực của phân hữu cơ, phân vô cơ, thuốc diệt cỏ.

23

Để bón vôi cho đất đạt hiệu quả cao hiện nay trên thị trường có 2 dạng vôi để bón cho ruộng như: Vôi nông nghiệp ( hay còn gọi vôi bột) công thức CaCO3 được làm ra bằng cách nghiền đá vôi. Loại này tác dụng chậm, thường từ 2-6 tháng sau khi bón, tùy theo độ mịn của đá bột.

Vôi sống ( hay còn gọi vôi nung ) được tạo ra bằng cách nung đá vôi trong lò nung như làm gạch ở nhiệt độ khoảng 900 – 10000C. Loại này tác dụng mạnh và nhanh nhất nhưng dễ gây bỏng khi gặp nước.

Về liều lượng sử dụng: Tùy mức độ nhiễm phèn (độ chua) của đất mà liều lượng vôi bón khác nhau. Nếu đất bị phèn ít, bón từ 10-15kg/sào bắc bộ, phèn trung bình 20-25kg, phèn nặng 35-40kg.

Cách bón: Để phát huy tác dụng của vôi trong việc cải tạo đất, trước khi bón, nên rút bớt nước trên ruộng( nếu ruộng nước quá nhiều) rồi tiens hành bón vôi đều khắp ruộng.

Sau khi bón xong dung máy trục nhận vôi xuống dưới cho vôi lẫ với đất.

Sau khi trục nhận xong, giữ nước lại trong vòng 1-2 ngày để cho vôi tác dụng cải tạo đất, phóng thích các chất chua, các chất gây độc cho cây trồng như sắt (Fe), nhôm (Al), Mn (man gan)… Sau đó tiến hành xổ bỏ nước này và thực hiện công việc gieo sạ, cấy lúa bình thường.

24

PHẦN 3. ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 3.1. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU - Các hộ gia đình tái chế sắt tại phường Châu Khê, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh.

- Phân tích ô nhiễm KLN (Cd, Cu, Pb, Zn) trong đất sản xuất nông nghiệp tại làng nghề tái chế sắt phường Châu Khê, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh.

3.2. THỜI GIAN NGHIÊN CỨU Thời gian : từ tháng 5/2015 – 10/2016.

3.3. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 3.3.1. Điều tra, khảo sát, thu thập các tài liệu, số liệu Điều tra điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của phường. Tình hình phát triển làng nghề của phường: Quy mô, sản lượng, cơ cấu ngành nghề, công nghệ sản xuất. Sự phân bố của các cơ sở sản xuất, tình hình quản lý phế thải, rác thải của các cơ sở sản xuất. Hiện trạng sử dụng đất của khu vực nghiên cứu và TCCP của các KLN trong đất nông nghiệp.

3.3.2. Đánh giá mức độ ô nhiễm kim loại nặng trong đất nông nghiệp Căn cứ vào QCVN 03 – MT: 2015/BTNMT quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về giới hạn cho phép của một số kim loại nặng trong đất và số liệu phân tích hàm lượng KLN trong đất để: Đánh giá mức độ ô nhiễm KLN trong đất nông nghiệp của phường Châu Khê.

3.3.3. Đề xuất một số giải pháp nhằm hạn chế hàm lượng KLN trong đất nông nghiệp phường Châu Khê, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh 3.4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Các phương pháp chính sẽ được sử dụng để thực hiện đề tài đó là: 3.4.1. Phương pháp lấy mẫu Lấy mẫu đất theo phương pháp hỗn hợp. Trên phạm vi đại diện của mẫu nghiên cứu lấy đất ở 5-7 vị trí khác nhau trên tầng đất mặt, sau đó trộn đều thành một mẫu hỗn hợp. Mẫu được lấy bằng dao inox sạch, mẫu được bảo quản bằng túi nilon màu đen bọc bên ngoài là túi nilon màu trắng. Lấy 12 mẫu đất sản xuất nông nghiệp ở làng nghề tái chế sắt tại phường Châu Khê, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh.

Mẫu đất được phơi khô rồi đem đi phân tích. Mẫu được lấy để xác định các chỉ 25

tiêu kim loại nặng quy định tại mục 2 Quy chuẩn 03-MT:2015/BTNMT theo TCVN 4046 : 1985 - Đất trồng trọt - Phương pháp lấy mẫu và TCVN 5297: 1995 - Chất lượng đất - Lấy mẫu. Vị trí lấy mẫu được kế thừa và lấy đúng 12 mẫu từ nghiên cứu của năm 2010. Cao Trường Sơn, Nguyễn Xuân Hòa, Hồ Thị Lam Trà và Trần Thị Lệ Hà (2011). Hiện trạng sử dụng đất trong 5 năm không có biến động nào các mẫu đất được lấy trên nền đất sản xuất nông nghiệp thể hiện thông qua sơ đồ vị trí lấy mẫu.

3.4.2. Phương pháp phân tích tính chất đất - Thành phần cơ giới : phương pháp ống hút Robinson; - pH : đo bằng máy đo pH, tỷ lệ đất : nước = 1:5; - Hàm lượng hữu cơ trong đất (OM %) : phương pháp Walkley – Black; - Xác định cation trao đổi và dung tích cation trao đổi (CEC).

Sử dụng công thức tính CEC = S + H, trong đó S là tổng cation bazơ trao đổi 2+

(Ca , Mg2+, Na2+, K+): tiến hành chiết bằng dung dịch CH4CH3COO 1M ở pH = 7. Đo Ca2+, Mg2+, bằng máy quang phổ hấp thụ nguyên tử Atomic Absorption Spetro – Photometer ANA 182, đo Na+, K+, bằng máy đo quang kế ngọn lửa Flame Photometer ANA 135. Phân tích độ chua thủy ngân (H) bằng phương pháp Kappen.

3.4.3. Phương pháp phân tích hàm lượng KLN trong đất Công phá 12 mẫu đất nông nghiệp bằng dung dịch cường thủy, xác định hàm lượng trong mẫu triết bằng máy quang phổ hấp phụ nguyên tử.

Thủ tục phân tích: cân 1g đất cho vào cốc teflon, sử dụng H2O2 7% để loại hữu cơ. Sau đó thêm 9ml HCl đặc và 3ml HNO3 đặc. Ngâm trong khoảng 16 giờ, sau đó đun hồi lưu đến khi trắng mẫu. Lên thể tích đến 50ml bằng nước cất loại ion, lọc dịch rồi đo bằng máy quang phổ hấp phụ nguyên tử (AAS) ANA 182. Cu đo ở bước sóng 324,8nm; Zn đo ở bước sóng 213,9 nm; Pb đo ở bước sóng 217,0 nm; Cd đo ở bước sóng 228,8nm.

Hàm lượng Cd, Cu, Pb, Zn tổng số được công phá bằng axit HCl và axit HNO3 đặc theo tỷ lệ 3:1. Các kim loại nặng (Cd, Cu, Pb, Zn) di động được chiết rút bằng axit HCl nồng độ 0,1N theo tỷ lệ axit : đất là 10:1. Các nguyên tố Cd, Cu, Pb, Zn, được đo trên máy quang phổ hấp thụ nguyên tử AAS. Cu đo ở bước sóng 324,8nm; Zn đo ở bước sóng 213,9 nm; Pb đo ở bước sóng 217,0 nm; Cd đo ở bước sóng 228,8nm. Các mẫu đất được công phá hoặc chiết rút 2 lần lặp lại, có trị số đo giữa hai lần sai khác không quá 5%.

26

Các chỉ tiêu kim loại nặng được xác định theo các phương pháp sau : TCVN 6649:2000 (ISO 11466:1995) Chất lượng đất - Chiết các nguyên tố vết tan trong cường thuỷ. TCVN 6496:1999 (ISO 1 1047:1995) Chất lượng đất - Xác định Cadimi, Crom, Coban, Đồng, Chì, Kẽm, Mangan, Niken trong dịch chiết đất bằng cường thuỷ - Phương pháp phổ hấp thụ ngọn lửa và không ngọn lửa.

3.4.4. Phương pháp xử lý số liệu 3.4.4.1. Phương pháp thống kê, xử lý số liệu Các số liệu phân tích của đề tài được thống kê xử lý mô tả và phân tích tương quan trên phần mềm Excel 2007. Trong Excel vào mục Data anaysis, chọn chức năng corelation từ đó sẽ tính được tương quan giữa KLN tổng số và di động.

3.4.4.2. Phương pháp so sánh với Quy chuẩn môi trường So sánh với hàm lượng Cd, Cu, Pb, Zn tổng số của đất với giới hạn quy định trong QCVN 03 – MT:2015/BTNMT, từ đó đánh giá mức độ ô nhiễm kim loại nặng trong đất.

3.4.5. Phương pháp thu thập số liệu, tài liệu Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp: các số liệu được Trung tâm quan trắc Tài nguyên và Môi trường tỉnh Bắc Ninh điều tra, khảo sát vào tháng 3/2016 tại phường Châu Khê cung cấp ( Đề án, đánh giá chất lượng môi trường làng nghề tỉnh Bắc Ninh, 2016). Phòng Tài nguyên và Môi trường thị xã Từ Sơn (2015) Kết quả kiểm kê đất đai và xây dựng bản đồ hiện trạng sử dụng đất năm 2015 thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh.

27

28

Bảng 3.1. Tọa độ của các vị trí lấy mẫu đất nông nghiệp tại phường Châu Khê Tên điểm Ký hiệu lấy mẫu mẫu

Tọa độ GPS E N

Mô tả xung quanh điểm lấy mẫu Điểm lấy mẫu nằm giữa cánh đồng lúa cách khu dân cư 100m và cách sông 20m

Điểm 1

BN1

00596388 02335873

Điẻm 2

BN2

00596356 02335914

Điểm 3

BN3

00596283 02335999

Điểm 4

BN4

00596245 02335998

Điểm 5

BN5

00596259 02335986

Điểm 6

BN6

00596126 02336183

Điểm 7

BN7

Điểm lấy mẫu nằm giữa cánh đồng lúa 00596157 02336146 Sát mương cấp nước tưới tiêu Cách khu dân cư 420m

Điểm lấy mẫu nằm giữa cánh đồng lúa cách khu dân cư 130m và cách sông 50m Điểm lấy mẫu nằm giữa cánh đồng lúa Sát mương cấp nước tưới tiêu Cách khu dân cư 220m Điểm lấy mẫu nằm giữa cánh đồng lúa Sát mương cấp nước tưới tiêu Cách khu dân cư 200m Điểm lấy mẫu nằm giữa cánh đồng lúa Sát mương cấp nước tưới tiêu Cách khu dân cư 170m Điểm lấy mẫu nằm giữa cánh đồng lúa Sát mương cấp nước tưới tiêu Cách khu dân cư 400m

Điểm lấy mẫu nằm giữa cánh đồng lúa 00596207 02336070 Sát mương cấp nước tưới tiêu Cách khu dân cư 380m Điểm lấy mẫu nằm giữa cánh đồng lúa 00596113 02336207 Sát mương cấp nước tưới tiêu Cách khu dân cư 400m

Điểm 8

BN8

Điểm 9

BN9

Điểm 10

BN10

00596403 02335858

BN11

Điểm lấy mẫu nằm giữa cánh đồng lúa 00596374 02335896 Cạnh mương thoát nước Cách khu dân cư 100m

BN12

Điểm lấy mẫu nằm giữa cánh đồng lúa 00596286 02335965 Sát mương cấp nước tưới tiêu Cách khu dân cư 190m

Điểm 11

Điểm 12

29

Điểm lấy mẫu nằm giữa cánh đồng lúa cách khu dân cư 100m và cách sông 20m

PHẦN 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 4.1. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ - XÃ HỘI, HIỆN TRẠNG SỬ DỤNG ĐẤT PHƯỜNG CHÂU KHÊ 4.1.1. Điều kiện tự nhiên 4.1.1.1. Vị trí, địa lý Phường Châu Khê nằm ở phía Tây của thị xã Từ Sơn, cách trung tâm thị xã 3km và giáp thủ đô Hà Nội. Phường Châu Khê có diện tích tự nhiên 495,86ha nằm tiếp giáp với các đơn vị hành chính như sau: - Phía Bắc giáp xã Phù Khê; - Phía Nam giáp xã Đình Bảng và huyện Đông Anh – Hà Nội; - Phía Đông giáp xã Đình Bảng và phường Trang Hạ; - Phía Tây giáp huyện Đông Anh – Hà Nội; Châu Khê có nhiều lợi thế cho sự phát triển toàn diện kinh tế - xã hội, đặc biệt là phát triển công nghiệp, thương mại dịch vụ.

4.1.1.2. Địa hình, địa mạo Châu Khê là phường đồng bằng có địa hình thấp dần từ Tây Bắc xuống Đông Nam. Châu Khê thuộc vùng đồng bằng Sông Hồng, có địa hình tương đối bằng phẳng và độ cao dao động từ 4,5m – 6,5m so với mực nước biển. Địa mạo mang những nét đặc trưng của cấu trúc địa chất thuộc vùng trũng Sông Hồng, bề mặt trầm tích đệ tứ chịu ảnh hưởng rõ rệt của cấu trúc mỏng; cấu tạo địa tầng chủ yếu là đất sét pha, cường độ chịu lực khá, đáp ứng được yêu cầu và hoạt động về xây dựng công trình.

4.1.1.3. Khí hậu Châu Khê nằm trong vùng nhiệt đới gió mùa thời tiết nóng ẩm, mưa nhiều và chịu ảnh hưởng trực tiếp của gió mùa. Thời tiết trong năm có 2 mùa rõ rệt: mùa mưa từ tháng 4 đến tháng 10, mùa khô từ tháng 11 đến tháng 3 năm sau.

- Mùa mưa: lượng mưa lớn tập trung vào tháng 7,8,9 và đăc biệt có những trận mưa rào cường độ lớn kèm theo gió, báo gây ngập úng cục bộ.

- Mùa khô: lượng mưa ít tập trung vào tháng 1,2 và thường có mưa phùn cộng với giá rét kéo dài do có ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc. + Gió, bão: hướng gió chủ đạo là gió Đông và Đông Bắc, mùa hè có gió Nam 30

và Đông Nam, tốc độ gió mạnh nhất vào khoảng 34m/s. Bão thường xuất hiện vào tháng 7,8,9 kèm theo mưa to gió lớn. + Độ ẩm không khí, nhiệt độ không khí: độ ẩm không khí trung bình năm khoảng 84%, độ ẩm trung bình tháng cao nhất trong năm là 88% và độ ẩm trung bình tháng thấp nhất là 79%. Nhiệt độ không khí trung bình năm là 23,30C trong đó nhiệt độ cao tối đa là 39,50C và nhiệt độ tối thiểu tuyệt đối là 4,80C. Nhìn chung, điều kiện khí hậu thời tiết thuận lợi cho sản xuất nông nghiệp và các hoạt động xây dựng công trình kết cấu hạ tầng.

4.1.1.4. Thủy Văn Phường Châu Khê thị xã Từ Sơn thuộc hệ thống thủy văn sông Ngũ Huyện Khê, có sông Tháp cũng với nhiều ao, hồ nhỏ phân bố rải rác khắp địa bàn, là nơi chứa lượng nước mặt và thoát nước cho khu vực.

4.1.1.5. Tài nguyên đất Đất đai phường Châu Khê được hình thành chủ yếu bởi quá trình bồi tụ các sản phẩm phù sa của hệ thống sông Hồng, đất đai có đại hình bằng phẳng, gồm 3 loại đất chính như sau: - Đất phù sa glây của hệ thống Sông Hồng (Phg) Diện tích khoảng 40 ha chiếm 8,0% diện tích tự nhiên, phân bố tập trung về phía Tây Bắc của phường. Là sản phẩm phù sa và chủ yếu ở địa hình vàn, vàn thấp. Hình thái phẫu diện đất bị phân hóa có màu xám xanh biểu hiện của quá trình glây. Thành phần cơ giới từ thịt trung bình đến nặng nên khả năng giữ nước, giữ phân khá. Đây là loại đất có độ phì khá, thích hợp với trồng 2 vụ lúa, các chân ruộng địa hình vàn có thể trồng 2 vụ lúa – 1 vụ màu.

- Đất phù sa có tầng loang lổ của hệ thống Sông Hồng ( Phf) Diện tích khoảng 80 ha chiếm 16,1% diện tích tự nhiên, phân bố ở khu vực phía Bắc và phía Nam. Đất có thành phần cơ giới từ thịt trung bình đến thịt nhẹ; hàm lượng mùn ở tầng mặt khá, các tầng kế tiếp giảm; đạm tổng số ở tầng mặt và tầng kế tiếp đạt trị số trung bình đến khá; lân dễ tiêu rất nghèo, tầng mặt tuy có khá hơn nhưng cũng không vượt quá ngưỡng nghèo lân. Loại đất này thuận lợi cho thâm canh tăng vụ, thích hợp các loại rau, hoa cây cảnh.

- Đất phù sa sông Hồng không được bồi hàng năm ( Ph ) Diện tích có khoảng 143 ha chiếm 28,85% diện tích tự nhiên, phân bố đều

31

ở các khu vực trên địa bàn. Đất có phản ứng ít chua, hàm lượng mùn trung bình; đạm tổng số ở tầng mặt trung bình; lân tổng số ở tầng mặt nghèo. Loại đất này thích hợp với nhiều loại cây trồng.

4.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội Trong những năm qua, tình hình kinh tế – xã hội của phường Châu Khê có nhiều chuyển biến tích cực, nhịp độ tăng trưởng kinh tế nhanh và đời sống nhân dân ngày càng được cải thiện. Phát triển kinh tế theo xu hướng tăng dần tỷ trọng các ngành công nghiệp – tiểu thủ công nghiệp và thương mại dịch vụ, giảm tỷ trọng ngành nông nghiệp. Các vấn đề xã hội được chú trọng quan tâm, tạo cơ hội và giải quyết việc làm cho nhiều lao động dư thừa, bộ mặt nông thôn đổi mới và được khởi sắc.

4.1.2.1. Tình hình phát triển kinh tế * Ngành nông ngiệp Ngành nông nghiệp tuy gặp nhiều khó khăn do quá trình đô thị hóa, nhưng sản xuất nông nghiệp vẫn ổn định, giá trị sản xuất nông nghiệp đạt vẫn đạt bình quân từ 40 – 45 triệu đồng/ha; tổng số sản lượng lương thực đạt trên 15.202 tấn; chăn nuôi phát triển theo hướng nuôi công nghiệp, bước đầu áp dụng và phát triển mô hình VAC đạt hiệu quả. * Công nghiệp xây dựng – tiểu thủ công nghiệp và thương mại dịch vụ - Công nghiệp xây dựng – tiểu thủ công nghiệp: trong những năm qua, sản xuất công nghiệp – tiểu thủ công nghiệp trên địa bàn phường phát triển khá nhanh; đã hình thành cụm công nghiệp sản xuất thép với quy mô lớn và các cơ sở sản xuất kinh doanh dịch vụ, thương mại. Hiện nay, có trên 1.767 hộ sản xuất kinh doanh đúc, cán, mạ, hàn bấm, đinh... đã giải quyết việc làm hàng ngày cho khoảng 5-7 nghìn lao động trong phường cũng như ngoài địa phương. Bên cạnh đó, đã có nhiều hộ gia đình mạnh dạn mở rộng đầu tư sản xuất sắt thép ở các vùng, miền trong nước và sang cả nước bạn Lào.

- Đầu tư xây dựng cơ bản kết cấu hạ tầng đang từng bước hoàn thiện, nhiều công trình đã được đầu tư xây dựng kịp thời, phục vụ yêu cầu sản xuất và nhu cầu đời sống cho nhân dân: Xây dựng trụ sở UBND, trường THCS Châu Khê II, nâng cấp cải tạo trạm y tế...Ngoài ra xã đã hỗ trợ các đơn vị xây dựng nhà mẫu giáo, đường làng, đường nội đồng, kênh mương... với tổng kinh phí hỗ trợ trên 1 tỷ đồng.

32

- Thương mại, dịch vụ diễn ra sôi động, là nguồn thu quan trọng của nhân dân, hiện nay trên địa bàn có trên 350 hộ tham gia các hoạt động dịch vụ, bao gồm dịch vụ vận tải, kinh doanh sắt thép và các mặt hàng lương thực, thực phẩm.

Tổng mức bán lẻ hàng hóa, dịch vụ trên địa bàn đều tăng và ổn định, hàng hóa đa dạng về các loại đáp ứng kịp thời nhu cầu tiêu dùng tại chỗ cho người dân.

Nhìn chung, sự phát triển công nghiệp – tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ, thương mại tăng khá nhanh, tỷ trọng chiếm tới 74,5% trong cơ cấu kinh tế và tạo được nguồn thu nhập chính cho các hộ gia đình, giải quyết nhiều việc làm mới cho người lao động. Tuy nhiên, trên lĩnh vực này còn có một số hạn chế đó là: trình độ lao động kỹ thuật thấp; áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật mới vào sản xuất còn hạn chế, chưa thay thế đồng bộ hệ thống dây truyền và các trang thiết bị kỹ thuật lạc hậu, dẫn đến hoạt động của các cơ sở sản xuất, các doanh nghiệp hiệu quả chưa cao và kéo theo đó là vấn đề ô nhiễm môi trường.

4.1.2.2. Dân số, lao động, việc làm Theo số liệu thống kê năm 2014, thì dân số toàn phường Châu Khê là 15.178 người, với 4.000 hộ. Tổng số lao động có 8.682 chiếm 57,2% dân số, trong đó lao động nông nghiệp là 514 lao động, công nghiệp và dịch vụ có 8.168 lao động, tuy nhiên chất lượng lao động chưa cao, lao động qua đào tạo chiếm tỷ lệ thấp trong cơ cấu lao động của phường. Thu nhập của các hộ ngày càng được tăng lên và ổn định, số hộ giàu tăng, số hộ nghèo giảm. Theo kết quả điều tra thì số hộ có nguồn thu nhập chính từ công nghiệp, dịch vụ chiếm 95,20 %, số hộ có nguồn thu nhập từ nông nghiệp chỉ chiếm 4,80% tổng số hộ.

4.1.2.3. Tình hình phát triển các khu dân cư nông thôn Phường Châu Khê có 6 khu dân cư được phân bố tập trung, đời sống nhân dân gắn với nghề truyền thống đã có từ lâu đời. Trong những năm gần đây cùng với sự phát triển nhanh chóng về kinh tế, đã ảnh hưởng tích cực đến đời sống sinh hoạt của nhân dân như tiếp cận với lối sống theo kiểu đô thị, tuy nhiên đời sống văn hóa trong các khu dân cư vẫn được nhân dân giữ gìn các phong tục, tập quán truyền thống của địa phương. Bộ mặt nông thôn đã có nhiều thay đổi trong đó cơ sở hạ tầng (đường điện, trường trạm...) ngày càng được đầu tư xây dựng mới và đã cơ bản đáp ứng yêu cầu sản xuất cũng như nhu cầu về đời sống cho nhân dân, nhất là trong thời kỳ từng bước hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn như hiện nay.

33

4.1.2.4. Cơ sở hạ tầng * Giao thông Trên địa bàn có mạng lưới giao thông đường bộ phân bố tương đối hợp lý, mật độ giao thông dày và được hình thành từ những năm trước bao gồm: đường liên huyện, đường liên xã, đường trong cụm công nghiệp và hệ thống đường làng, ngõ xóm, giao thông nội đồng. Trong đó, tuyến đường từ trung tâm phường đi trung tâm thị xã nối vào Quốc lộ 1A và các tuyến đường đi huyện Đông Anh – Hà Nội giữ vai trò quan trọng về giao lưu kinh tế, văn hóa và xã hội. Thời gian tới với sự hình thành tuyến đường vành đai 3 Hà Nội càng khẳng định được lợi thế vị trí giao thông của Châu Khê trong sự phát triển toàn diện kinh tế - xã hội.

Những năm qua, hệ thống giao thông được quan tâm, nhiều tuyến đường và cầu cống được tu bổ sửa chữa, nâng cấp kịp thời; sửa chữa nâng cấp các tuyến đường làng, ngõ xóm với nguồn kinh phí phường hỗ trợ và nhân dân đóng góp, đến nay hệ thống đường được trải nhựa và bê tông hoá đạt tỷ lệ khoảng 90% với nền rộng 4-5m, mặt rộng 3m. * Thủy lợi Mạng lưới thủy lợi của phường đã được quy hoạch từ nhiều năm trước cùng với việc phân vùng sản xuất nông nghiệp, hệ thống kênh mương phân bố tương đối dày ở các khu vực trong phường. Là phường có các công trình đầu mối thuỷ lợi của huyện, trạm bơm Trịnh Xá, trạm bơm tiêu Ao Quan (Đa Hội), Chân Trì (Trịnh Nguyễn) cùng hệ thống kênh mương đã phát huy tốt khả năng tưới cho diện tích canh tác và tiêu thoát nước, chống úng kịp thời trong mùa mưa cho khu vực các xã, phường lân cận. Phường có tỷ lệ đất thủy lợi tương đối cao so với các xã, phường trong thị xã.

Hiện hệ thống kênh mương nội đồng đã cơ bản được cứng hoá, mặt đê sông Ngũ Huyện Khê được trải cấp phối đảm bảo cao trình mặt đê vào mùa mưa.

Bên cạnh đó, công tác thủy lợi - thủy nông được chú trọng và quan tâm thực hiện tốt việc đào đắp nạo vét kênh mương, tu sửa các công trình tưới tiêu và làm tốt công tác phòng chống bão lụt, chống úng nội đồng.

4.1.3. Tình hình quản lý đất đai của phường Châu Khê Theo số liệu thống kê năm 2015, hiện trạng sử dụng đất phường Châu Khê được thể hiện ở bảng 4.1 Tổng diện tích đất tự nhiên của phường Châu Khê là 495,86 ha, trong đó: diện tích đất nông nghiệp là 287,56 ha, chiếm 57,99% diện tích tự nhiên. Diện tích đất phi nông nghiệp là 208,30 ha, chiếm 42,01% diện tích đất tự nhiên. So 34

với năm 2010 tỉ lệ nhóm 3 loại đất trên tương ứng là : Nhóm đất nông nghiệp 53,46% diện tích tự nhiên; nhóm đất phi nông nghiệp 45,38% diện tích tự nhiên; nhóm đất chưa sử dụng 1,16% diện tích tự nhiên.

Bảng 4.1. Hiện trạng sử dụng đất phường Châu Khê, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh năm 2015 Thứ Tự

Mục đích sử dụng đất

Mã

Tổng diện tích tự nhiên 1 1.1 1.1.1 1.1.1.1 1.1.1.2 1.1.2 1.2 1.2.1 1.2.2 1.2.3 1.3 1.4 1.5 2 2.1 2.1.1 2.1.2 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5 2.2.6 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8

Nhóm đất nông nghiệp Đất sản xuất nông nghiệp Đất trồng cây hàng năm Đất trồng lúa Đất trồng cây hàng năm khác Đất trồng cây lâu năm Đất lâm nghiệp Đất rừng sản xuất Đất rừng phòng hộ Đất rừng đặc dụng Đất nuôi trồng thuỷ sản Đất làm muối Đất nông nghiệp khác Nhóm đất phi nông nghiệp Đất ở Đất ở tại nông thôn Đất ở tại đô thị Đất chuyên dùng Đất xây dựng trụ sở cơ quan Đất quốc phòng Đất an ninh Đất xây dựng công trình sự nghiệp Đất sản xuất, kinh doanh phi nông nghiệp Đất sử dụng vào mục đích công cộng Đất cơ sở tôn giáo Đất cơ sở tín ngưỡng Đất nghĩa trang, nghĩa địa, nhà tang lễ Đất sông, ngòi, kênh, rạch, suối Đất có mặt nước chuyên dùng Đất phi nông nghiệp khác

NNP SXN CHN LUA HNK CLN LNP RSX RPH RDD NTS LMU NKH PNN OCT ONT ODT CDG TSC CQP CAN DSN CSK CCC TON TIN NTD SON MNC PNK

Diện tích năm 2015 ha 495,86 287,56 272,92 272.90 271.12 1.78 0.02 14.63 208.30 68.10 68.10 103.69 0.25 3.58 32.11 67.75 0.79 0.90 2.29 28.11 0.35 4.06

Tỷ lệ % 100 57.99 55.04 54.04 54.68 0.36 0.001 2.95 42.01 13.73 13.73 0.05 0.72 6.47 13.66 0.16 0.18 0.46 5.67 0.07 0.82

Nguồn: Phòng Tài nguyên & Môi trường thị xã Từ Sơn – Bắc Ninh (2015)

35

Diện tích đất chuyên dùng của phường Châu Khê là 103,69 ha chiếm 20,91% diện tích tự nhiên. Đất chuyên dùng tăng so với năm 2010 là 0,78 ha.

4.2. MỘT SỐ TÁC ĐỘNG CHÍNH ĐẾN MÔI TRƯỜNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP TẠI PHƯỜNG CHÂU KHÊ Ô nhiễm đất chủ yếu do hoạt động phát triển công nghiệp, sản xuất nông nghiệp, sinh hoạt, dịch vụ..., do chất thải, nước thải chưa được xử lý và phân bón hóa học, hóa chất bảo vệ thực vật chưa được quản lý, kiểm soát, xả thải vào môi trường đất.

Trong quá trình điều tra hiện trạng sử dụng đất của phường Châu Khê, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh (Nguồn Phòng Tài nguyên và Môi trường thị xã Từ Sơn (2015)). Nhóm đất sản xuất nông nghiệp của phường bao gồm 4 loại đó là đất trồng lúa, đất trồng cây hàng năm, đất trồng cây hàng năm khác và đất trồng cây lâu năm. đặc điểm của các nhóm đất này chuyên dùng để canh tác và sản xuất nông nghiệp. Sự tích lũy kim loại nặng trong đất đến từ nhiều yếu tố bao gồm cả yếu tố tự nhiên lẫn nhân tạo. Trong đó nguyên nhân chủ yếu là do tác động của con người. Sau đây chúng ta sẽ tìm hiểu các tác động chính đến môi trường đất của phường Châu Khê.

4.2.1. Tình hình hoạt động và sản xuất tái chế sắt của phường Châu Khê Quy trình chế biến thép tại các cơ sở sản xuất đi theo một số bước chung từ đúc thép đến cán thép, kéo thép và tùy theo từng hộ chuyên sản suất phôi thép hay cán thép, kéo thép tạo sản phẩm phôi hay sản phẩm khác.

- Quy trình sản xuất phôi thép: Nguyên liệu được thu mua từ những người, hộ gia đình thu mua phế liệu và được phân loại thành các loại phế liệu khác nhau và được đổ vào khu vực kho chứa nguyên liệu. Sau đó nguyên liệu được đưa vào lò nấu bằng điện ở nhiệt độ khoảng 1200-15000C. Sau khoảng 1,5h cho hóa chất là Mn, Si, Al để tạo những đặc trưng kỹ thuật cho phôi. Sau khi thép đạt được đặc trưng kỹ thuật thì được công nhân múc đổ vào khuôn dài khoảng 1-1,2m, dày 5-10cm, rộng 8-10cm).

- Quy trình sản xuất thép U, V: Nguyên liệu chính là phôi thép thu mua từ các cơ sở đúc của Châu Khê và CCN sản xuất thép Châu Khê, được cho vào lò nung ở 800÷1000oC để tạo độ dẻo cho thép. Tiếp theo, phôi thép được đi qua máy cán (5-7 quả lô) để tạo ra các sản phẩm thép U, V theo yêu cầu kỹ thuật phục vụ cho làm cơ khí, giằng cột điện, mái nhà…

36

Quy trình sản xuất các loại sản phẩm thép được mô tả như sơ đồ sau: Nguyên liệu Các khí thải, bức xạ nhiệt, tiếng ồn,CTR

Lò nấu

Các khí thải, bức xạ nhiệt, nước làm mát, CTR, xỉ than

Phôi

Tạp chất bẩn...

Al, Mn, Si

Bức xạ nhiệt

Lò nung 800-1000oC

Nước làm mát

Máy cán 5-7 quả lô

S/P Sắt U, V

Tiếng ồn

Máy cán 3 quả lô

Tiếng ồn, bức xạ nhiệt, nước làm mát

Sắt cây tròn

Tiếng ồn

Sắt 6

Nước thải, hơi a xít

Bể a xít

Máy làm đinh

Rút dây

S/P đinh

Lò ủ

Khí thải, bức xạ nhiệt

Bể mạ

Nước thải, hơi a xít

Rút băng

S/P sắt cây

S/P dây thép

Sơ đồ 4.1. Quy trình công nghệ sản xuất các loại sản phẩm thép Nguồn : Trung tâm quan trắc tài nguyên và môi trường Bắc Ninh (2015)

37

- Quy trình sản xuất sắt cây tròn: Nguyên liệu chính là phôi thép thu mua từ các cơ sở đúc của Châu Khê và CCN sản xuất thép Châu Khê, được cho vào lò nung ở 800÷1000oC để tạo độ dẻo cho thép. Tiếp theo, phôi thép được đi qua máy cán (3 quả lô) để tạo ra các sản phẩm sắt cây tròn, sắt 6, sắt 8 theo yêu cầu kỹ thuật. Sau đó, thép được đi qua bể axít để làm sạch, nhẵn sản phẩm rồi được rút bằng đường băng cho ra sản phẩm theo đúng yêu cầu kỹ thuật.

- Quy trình sản xuất đinh, dây thép, dây thép gai: Nguyên liệu chính là sắt 6 thu mua từ các cơ sở đúc của Châu Khê và CCN sản xuất thép Châu Khê, được cho vào lò nung ở 800÷1000oC để tạo độ dẻo cho thép. Tiếp theo, sắt 6 được đi qua máy kéo để tạo ra các dây thép với nhiều loại kích thước khác nhau. Sau đó, dây thép được đi qua lò ủ. Sau khi ủ, dây thép được đi qua bể mạ (sản xuất dây thép). Đối với sản xuất đinh thì chỉ qua công đoạn từ sắt 6 qua máy làm đinh và tạo ra sản phẩm là các loại đinh theo đúng yêu cầu kỹ thuật. * Tác động của quá trình hoạt động sản xuất của các hộ sản xuất sắt thép tại phường Châu Khê - Do bụi và các khí thải độc hại Theo kết quả Quan trắc do Trung tâm Quan trắc Tài nguyên và Môi trường Bắc Ninh thực hiện, nồng độ các chất ô nhiễm trong không khí tại một số cơ sở sản xuất trong Cụm công nghiệp sản xuất thép Châu Khê (có cùng loại hình sản xuất của sơ đồ 4.1 nêu trên) như sau: Bảng 4.2. Kết quả quan trắc không khí CCN Châu Khê TT 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Thông số Nhiệt độ Độ ẩm Tốc độ gió Tiếng ồn Bụi SO2 NO2 CO O3

Đơn vị 0

C % m/s dBA mg/m3 mg/m3 mg/m3 mg/m3 mg/m3

TC 3733-2002 BYT-QĐ 32 ≤ 80 1,5 85 10 10 40 0,2

KK1 29 75,2 0,1-0,2 75,3-88,4 40,5 62,3 15,2 29,1 0,10

Kết quả KK2 31,4 63,5 0,1-0,2 71,2-86,5 34,0 21,2 10,6 5,35 0,08

KK3 35,6 52,1 0,1-0,2 76,2-89,1 69,0 168,2 10,2 26,84 0,12

Ghi chú: (-) không quy định.

KK1: Vị trí lấy mẫu tại cơ sở sản xuất Phạm thị Mai (2 lò); KK2: Vị trí lấy mẫu tại cơ sở sản xuất Anh Sơn (1 lò); KK3: Vị trí lấy mẫu tại cơ sở sản xuất Quang Thơm (3 lò).

38

Nhận xét: Kết quả thử nghiệm mẫu không khí tại các vị trí lấy mẫu cho thấy nồng độ SO2 cao hơn TCCP 2,1-16,8 lần; NO2 cao hơn TCCP 1,1-1,5 lần; hàm lượng bụi cao; các chỉ tiêu đo tại hiện trường như: nhiệt độ cao hơn TCCP 3,6oC; độ ồn có thời điểm cao hơn TCCP 4,1dBA. Các chỉ tiêu phân tích khác có giá trị nằm trong giới hạn cho phép TC 3733-2002 BYT-QĐ.

Từ kết quả trên cho thấy, đối với những CCN làng nghề sản xuất thép nếu các cơ sở sản xuất không có biện pháp xử lý khí thải tại nguồn thì sẽ gây tác động đến môi trường không khí xung quanh ảnh hưởng tới sức khoẻ người dân trong khu vực. Những bệnh thường liên quan đến bụi và các khí thải độc hại là các bệnh về da, phổi hen phế quản và ung thư vòm mũi.

- Ảnh hưởng do tiếng ồn Từ việc điều tra tại một số xưởng đúc thép, cán thép, kéo thép tại CCN Châu Khê cho thấy tiếng ồn tại các khu sản xuất phát sinh chủ yếu từ lò nung, nấu, máy cán, máy kéo và các phương tiện vận chuyển, bốc dỡ nguyên vật liệu với cường độ tiếng ồn rất lớn, có thể lên tới 110 dBA. Những người công nhân trực tiếp làm bên các tại các xưởng sản xuất là người chịu ảnh hưởng rất lớn nếu không có biện pháp bảo vệ thích hợp.

- Ảnh hưởng do chất thải rắn, nước thải sản xuất, sinh hoạt Chất thải rắn phát sinh trong quá trình sản xuất tái chế sắt thép của phường Châu Khê chủ yếu là xỉ than, xỉ kim loại lượng phát thải Nước thải sản xuất chủ yếu của CCN Châu Khê là nước thải phát sinh từ quá trình làm mát. Nước thải cũng từ đây đổ ra mương và mang theo những hóa chất độc hại như dung môi kiềm, axit, sơn công nghiệp, chất dầu, mỡ...

Bên cạnh đó việc việc phát thải từ quá trình sinh hoạt đời thường của người dân Châu Khê cũng là một yếu tố gây ô nhiễm môi trường đất. Nước thải từ quá trình sinh hoạt được xả thẳng vào môi trường qua các rãnh nước và đổ thải trực tiếp ra các ao, hồ và đặc biệt là kênh mương tiêu thoát nước của phường đổ thẳng ra ngoài cánh đồng gây ra ô nhiễm và làm giảm năng suất cây trồng. Mặt khác các chất thải rắn sinh hoạt có thành phần bao gồm kim loại, sành sứ, thủy tinh, gạch ngói vỡ, đất, đá, cao su, chất dẻo, thực phẩm dư thừa hoặc quá hạn sử dụng, xương động vật, tre, gỗ, lông gà vịt, vải, giấy, túi nilong, rơm, rạ, xác động vật, vỏ rau quả … ko được thu gom triệt để gây ứ đọng làm mất cảnh quan thẩm mĩ và gây ra mùi khó chịu. Lượng rác ứ đọng tích tụ ngày một nhiều do không có

39

chỗ đổ và không có nơi xử lý nên rác thải được người dân nơi đây đổ trực tiếp xuống những thửa ruộng ngay sát các lò xưởng tái chế dần dần tích tụ thành những đống rác khổng lồ gây ra mùi khó chịu và gây ô nhiễm môi trường.

4.2.2. Hoạt động sản xuất nông nghiệp của phường Châu Khê Bên cạnh các tác động của việc tái chế sắt thép của phường Châu Khê gây ảnh hưởng đến chất lượng đất nông nghiệp thì hoạt động sản xuất nông nghiệp cũng là nguyên nhân gây ra tình trạng ô nhiêm đất. Nguyên nhân là do phân bón hóa học được sử dụng phổ biến trong quá trình sản xuất nông nghiệp do ưu thế về chi phí và hiệu quả nhanh đối với cây trồng. Tuy nhiên, theo kết quả nghiên cứu cây trồng chỉ hấp thụ được trung bình khoảng 40 - 50% lượng phân bón (hấp thụ phân đạm khoảng 30 – 45%, phân lân 40 – 45 %, phân kali 50 – 60%).

Lượng phân bón còn lại được thải xa ngoài môi trường ngấm dần và tích tụ dưới đất. Theo số liệu của Trạm khuyến nông thị xã Từ Sơn (2015) lượng phân bón của phường Châu khê tương đối cao được thể hiện qua bảng 4.3.

Bảng 4.3. Lượng phân bón và thuốc BVTV tính cho 1 ha ở phường Châu Khê Đơn vị: Kg/ha Vụ

Diện tích (ha)

Xuân Mùa

190,5 195,5

Đông

15

NPK (kg)

Đạm Urê

Kali đỏ

Vôi bột

Thuốc BVTV(lít)

700 700 700 +(Phân chuồng)

140 120

194 222

400 500

3,3 3

100

200

500

2

Nguồn: Trạm khuyến nông thị xã Từ Sơn (2015)

Bên cạnh phân bón hóa học, tình trạng lạm dụng thuốc BVTV phòng trừ sâu bệnh dịch hại đối với cây trồng diễn ra rất phổ biến. Việc không tuân thủ quy trình kỹ thuật, không đảm bảo thời gian cách ly của từng loại thuốc, sử dụng thuốc không đúng liều lượng…đã dẫn đến hậu quả mất an toàn vệ sinh thực phẩm và làm ô nhiễm môi trường đất.

Hóa chất BVTV tác động đến môi trường đất thông qua nhiều con đường khác nhau như nước thải từ kho chứa thuốc khi có sự cố xảy ra, nước mưa chảy tràn qua các kho chứa bị xuống cấp, lượng thuốc tồn đọng lại trong chai, lọ bị quăng xuống mương, ao, hồ hay lượng thuốc dư thừa trong quá trình sử dụng quá 40

liều lượng ngấm vào đất cũng như mạch nước ngầm…làm cho độ phì nhiêu của đất giảm, gây suy thoái đất, giảm năng suất cây trồng.

Kết quả điều tra thu thập tài liệu, số liệu về hoạt động sản xuất và tái chế sắt tại làng nghề Châu Khê do trung tâm quan trắc Tài nguyên và Môi trường tỉnh Bắc Ninh cấp được trình bày ở bảng 4.4.

Bảng 4.4. Một số chỉ tiêu chính của làng nghề sản xuất tái chế phế liệu sắt tại Đa Hội - Châu Khê – Từ Sơn – Bắc Ninh STT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Chỉ Tiêu Diện tích đất sử dụng sản xuất tái chế sắt Số hộ tái chế sắt Số hộ đúc phôi thép Số hộ cán thép Số hộ mạ kẽm Số hộ sản xuất lưới B40, đinh, tiện…

Số hộ sản xuất các loại sắt khác Số hộ kinh doanh dịch vụ Số lao động tại chỗ Số lao động ngoại lai Lượng phế liệu tái chế

Đơn vị tính

Năm

Năm

So sánh

2010

2015

2010/2015

ha

6,51

32,11

+ 25,6

hộ hộ hộ hộ

1.767 186 152 7

562 73 35 4

- 1.205 - 113 - 117 -3

hộ

841

321

- 520

hộ hộ Lao động Lao động Tấn/năm

150 431 2969 4100 350.000

45 317 1134 1264 150.000

-105 - 114 - 1835 - 2,836 - 200.000

hộ

1295

560

- 735

hộ

472

128

- 344

(tấn/hộ/năm)

50

14

- 36

(tấn/hộ/năm)

2.700

800

- 1.900

Tấn

267

152

- 115

Tổng số hộ thu nhập 10-20 tỷ/năm từ tái chế sắt Tổng số hộ thu nhập > 20 tỷ/năm từ tái chế sắt Khối lượng xỉ than, xỉ kim khí thải Khối lượng nước tiêu thụ tái chế sắt Khối lượng khí bụi thải vào môi trường

Nguồn: Trung tâm quan trắc Tài nguyên và Môi trường tỉnh Bắc Ninh, (2015)

Số liệu ở bảng 4.4 cho thấy: Tổng diện tích để sản xuất tái chế và kinh doanh sắt của phường năm 2015 là 32,11 ha, tăng 25,6 ha so với năm 2010. Còn sản lượng sản xuất và tái chế của làng nghề có giảm nhiều so với năm 2010 nhưng vẫn gây áp lực lớn đến môi 41

trường và cảnh quan xung quanh. Để tìm hiểu về nguyên nhân này chúng tôi có buổi trao đổi trực tiếp với ông Nguyễn Thế Chinh là Phó chủ tịch UBND phường Châu Khê thì được ông Chinh cho biết: ‘‘Giai đoạn 2001 - 2010 được coi là thời kỳ “hoàng kim” nhất của cả phường Châu Khê . Từ trong đến ngoài phường luôn luôn nhộn nhịp và tấp nập với cảnh cả làng làm thép, nhà nhà làm thép, người người làm thép. Trong làng có hơn 1,3 vạn người, trong đó có khoảng hơn 4.000 lao động sản xuất thép và còn thu hút thêm khoảng hơn 1.000 lao động từ các nơi khác (con số này không ngừng tăng lên); cung cấp ra thị trường hàng ngàn tấn thép mỗi năm và doanh thu hàng trăm tỉ đồng. Cả phường thao thức trong tiếng các phương tiện sản xuất chuyển động ầm ầm, liên tục, các lò nấu thép luôn rực sáng, trong nhà ngoài ngõ không có chỗ nào không thấy thép, thép thành phẩm… Trên trục đường chính của làng, xe cải tiến, xe công cộng, xe tải các loại chất đầy ắp phôi và thép thành phẩm chạy rầm rập. Trước nhu cầu lớn về mặt bằng sản xuất UBND phường đã thành thành cụm công nghiệp làng nghề với hơn 1.700 cơ sở sản xuất trong đó. Đến giữa năm 2010 UBND phường tiếp tục xin mở rộng mặt bằng sản xuất cụm công nghiệp làng nghề và đã được UBND tỉnh đồng ý cho phép mở rộng nên diện tích đất sản xuất sắt thép tính đến nay tăng lên nhiều so với trước đây.

Tuy nhiên do ảnh hưởng của làn sóng suy thoái kinh tế toàn cầu, nhịp độ sản xuất thép của làng Đa Hội từ nửa năm 2011 trở lại đây đã chậm dần đều.

Hiện tại, nhịp độ sản xuất diễn ra lẻ tẻ, hơn 80% các cơ sở sản xuất, tạm ngừng hoặc ngừng hẳn, số còn lại chỉ hoạt động cầm chừng. Giá cả thất thường, sản phẩm làm ra không tiêu thụ được, khiến sản xuất kinh doanh của làng nghề gặp nhiều khó khăn; từ lao động chính cho đến lao động thời vụ, hàng ngàn người phải nghỉ việc…. Bên cạnh đó là sự cạnh tranh gay gắt của thị trường bên ngoài và sự yếu kém từ nội tại bên trong. Mấy năm nay, sản xuất thép ở Đa Hội có những bước phát triển chậm lại so với những năm trước. Sản lượng thép ở hầu hết các cơ sở sản xuất, doanh nghiệp có xu hướng giảm mạnh. Tình hình sản xuất sắt thép ở khu công nghiệp không mấy khả quan do sự cạnh tranh quyết liệt của các doanh nghiệp lớn trong nước và nguồn thép nhập khẩu từ nước ngoài, đặc biệt là sự thâm nhập của sắt thép Trung Quốc với giá rẻ hơn đã làm thu hẹp số lượng cũng như quy mô của các cơ sở sản xuất. Sự cạnh tranh của sắt thép nhập khẩu từ Trung Quốc đã khiến các cơ sở sản xuất, các doanh nghiệp vừa và

42

nhỏ của làng nghề lâm vào tình trạng lao đao. Thậm chí, có những thời kỳ hàng tồn quá nhiều, nhiều cơ sở phải tạm ngừng sản xuất ”.

Hiện nay, số các hộ gia đình bỏ nghề sản xuất truyền thống, chuyển sang làm dịch vụ, thu mua và phân phối phế liệu từ sắt thép, hoặc chuyển sang kinh doanh các lĩnh vực khác ngày càng tăng do sự thu hẹp của thị trường, khó khăn trong duy trì sản xuất.

Theo điều tra, khảo sát, phỏng vấn trực tiếp, thực tế tại các khu cụm công nghiệp tái chế và sản xuất sắt thép tại làng nghề trong các khu cụm công nghiệp không có bãi tập kết rác thải sinh hoạt cũng như rác thải nguy hại mà rác thải, nước thải được các hộ dân đổ trực tiếp thải xuống các khu vực ruộng lúa, cánh đồng bên cạnh gần với khu vực lấy mẫu đất nghiên cứu xung quanh làng nghề.

Theo số liệu của trung tâm quan trắc Tài nguyên và Môi trường tỉnh Bắc Ninh cung cấp thì khối lượng xỉ than, xỉ sắt sau tái chế thải ra môi trường là 14 tấn/hộ/năm. Lượng nước cần dùng trong sản xuất vào khoảng 800 m3/hộ/năm, lượng nước thải có chứa rất nhiều tạp chất độc hại như OS, COD, dầu mỡ, CN-, kim loại nặng (Cu++, Pb++, Zn++, Cd++,…). Và đặc biệt là khí thải (bụi thải) 152 tấn/năm như hơi kim loại Cu, Pb, Zn, Cd, hơi axit HF, HCL, khí CO…được xả thải trực tiếp ra ngoài môi trường mà không qua xử lý đây là vấn đề bức xúc hiện nay cần có giải pháp để xử lý môi trường không khí của làng nghề Châu Khê.

Chính sự phát triển ồ ạt, tự phát, thiếu quy hoạch chạy theo lợi nhuận trước mà không để ý đến hậu quả sau này khiến cho làng nghề phát triển nhưng không bền vững. Sau hơn 10 phát triển, làng nghề đã dần bộc lộ những điểm yếu và hậu quả là ô nhiễm môi trường làm ảnh hưởng đến sức khỏe người dân nơi đây. Đó là do giai đoạn hoàng kim người dân nơi đây không quan tâm đến vấn đề môi trường mà chỉ lo làm giàu để lại sau này là những bãi rác thải khổng lồ ngay phía sau những xưởng sản xuất. Chúng được tích tụ ngày càng nhiều qua năm tháng ngấm dần xuống đất và các mạch nước ngầm làm ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người và môi trường cảnh quan nơi đây.

Xuất phát từ búc xúc ô nhiễm môi trường làng nghề, theo số liệu điều tra khảo sát các hộ gia đình có tới 92 % số người cho là cần phải quy hoạch lại các khu, cụm công nghiệp và 90 % số người đồng ý cần phải áp dụng công nghệ trang bị tiên tiến, công nghệ sạch để làm hạn chế mức ô nhiễm trước khi xả thải ra bên ngoài môi trường.

43

4.3. ĐÁNH GIÁ TÍNH CHẤT ĐẤT NÔNG NGHIỆP TẠI PHƯỜNG CHÂU KHÊ, THỊ XÃ TỪ SƠN, TỈNH BẮC NINH 4.3.1. Một số tính chất hóa học đất nông nghiệp Bảng 4.5. Một số tính chất hóa học của đất nông nghiệp ở Châu Khê – Từ Sơn – Bắc Ninh Mẫu

pH

OM

Cation trao đổi (lđl/100g đất)

CEC

++

Mg++

K+

Na+

đất

(H20)

(%)

(lđl/100g đất)

1

5,11

2,65

8,96

4,73

0,98

0,32

0,30

2

4,84

3,28

7,83

2,48

0,88

0,21

0,44

3

4,72

2,16

9,08

4,18

1,14

0,23

0,45

4

4,67

2,86

10,25

4,81

1,16

0,35

0,37

5

4,65

3,42

9,74

4,74

0,99

0,20

0,41

6

6,87

3,14

10,84

14,58

1,11

3,33

0,19

7

6,48

2,72

13,01

8,05

1,64

0,33

0,38

8

6,46

2,58

12,99

8,49

1,81

0,23

0,33

9

6,01

2,86

8,96

4,90

1,03

0,30

0,29

10

5,44

3,21

8,25

3,33

0,74

0,34

0,28

11

4,83

6,14

12,48

3,82

1,16

0,48

0,43

12

4,87

2,44

10,72

4,95

1,32

0,83

0,83

Ca

Số liệu phân tích được ghi nhận trong bảng 4.5 cho thấy: - Về chỉ tiêu pH đất Trong số 12 mẫu đất nghiên cứu, chỉ số pH (H2O) dao động từ 4,65 (mẫu 5) đến 6,87 (mẫu 6), cho thấy đất của khu vực nghiên cứu là đất chua (đánh giá theo Agriculture Compedium, 1989).

- Về chất hữu cơ trong đất Số liệu ở bảng trên cho thấy OM dao động từ 2,16 đến 6,14%. Như vậy hàm lượng chất hữu cơ của đất nông nghiệp của làng nghề tại phường Châu Khê là rất ít (11 mẫu), chỉ có 1 mẫu có hàm lượng chất hữu cơ cao.

- Về cation trao đổi và dung tích trao đổi (CEC) Dung tích hấp thụ cation (CEC) của 12 mẫu đất nghiên cứu dao động trong khoảng 7,83 đến 13,01 lđl/100g đất, đánh giá theo Agriculture Compedium (1989) thì CEC của đất nghiên cứu ở mức thấp đến trung bình. Có 10 mẫu ở mức

44

thấp (CEC khoảng 6-12 lđl/100g đất) và có 2 mẫu ở mức trung bình (CEC trong khoảng 13-25 lđl/100g đất).

Các cation trao đổi được trình bày ở bảng: Ca++ dao động trong khoảng 2,48 đến 14,58 lđl/100g đất; Mg++ trong khoảng 0,74 đến 1,81 lđl/100g đất; K++ trong khoảng 0,21 đến 3,33 lđl/100g đất; Na++ trong khoảng 0,19 đến 0,83 lđl/100g đất. Đánh giá theo Agriculture Compedium (1989) thì đất ở khu vực này có hàm lượng Ca++ rất cao (mẫu 6 = 14,58 lđl/100g đất); Mg++ cũng khá là cao tất cả các mẫu đều(> 0,5 lđl/100g đất); K++ chủ yếu từ thấp đến trung bình, có 1 mẫu cao (mẫu 6 = 3.33 lđl/100g đất); Na++ chủ yếu là từ thấp đến trung bình.

4.3.2. Thành phần cơ giới đất Số liệu thành phần cơ giới đất nông nghiệp phường Châu Khê được trình bày trong bảng sau: Bảng 4.6. Thành phần cơ giới đất nông nghiệp phường Châu Khê Thành phần cơ giới (%)

Mẫu đất

Loại đất

Cát

Limon

Sét

(2-0,02mm)

(0,02-0,002mm)

(<0,002mm)

1

49,32

34,74

15,94

Đất thịt

2

45,40

34,74

22,56

Đất thịt

3

49,86

32,04

20,60

Đất thịt pha sét và cát

4

41,10

29,54

22,92

Đất thịt

5

38,32

35,98

25,34

Đất thịt

6

77,54

36,34

5,92

Đất cát pha

7

48,68

31,30

20,02

Đất thịt

8

56,92

30,28

12,80

Đất thịt pha cát

9

55,94

26,08

17,98

Đất thịt pha cát

10

43,54

36,78

19,68

Đất thịt

11

46,64

30,58

22,78

Đất thịt

12

41,02

37,64

21,34

Đất thịt

Số liệu phân tích ở bảng 4.6 cho thấy: tỷ lệ cấp hạt sét trong các mẫu dao động từ 5,92 đến 25,34%; tỷ lệ cấp hạt limon dao động từ 16,54 đến 37,64%.

Theo bảng phân loại của USDA và FAO – UNESCO thì đất thuộc 4 loại là : đất thịt, đất thịt pha sét và cát, đất pha cát, đất thị pha cát.

45

4.4. KẾT QUẢ PHÂN TÍCH HÀM LƯỢNG KIM LOẠI NẶNG (Cd, Cu, Pb, Zn) TRONG ĐẤT NÔNG NGHIỆP TẠI PHƯỜNG CHÂU KHÊ, THỊ XÃ TỪ SƠN, TỈNH BẮC NINH. 4.4.1. Kết quả phân tích hàm lượng kim loại nặng (Cd, Cu, Pb, Zn) tổng số trong đất Kết quả phân tích hàm lượng KLN (Cd, Cu, Pb, Zn) tổng số trong đất được trình bày trong bảng sau: Bảng 4.7. Hàm lượng Cd, Cu, Pb, Zn dạng tổng số trong đất nông nghiệp ở phường Châu Khê – Từ Sơn – Bắc Ninh Đơn vị :mg/kg đất khô Mẫu đất

Cdts

Cuts

Pbts

Znts

1

0,48

72,95

28,7

142,55

2

0,48

48,29

33,98

690,50

3

0,56

38,04

31,68

595,88

4

0,63

46,86

40,13

503,00

5

0,54

35,24

30,65

297,50

6

0,61

35,94

30,23

171,25

7

0,56

41,41

32,78

127,38

8

0,47

37,77

31,55

112,93

9

0,30

38,00

26,78

121,85

10

0,32

37,43

43,78

391,13

11

0,30

29,06

40,55

229,45

12

0,35

39,67

46,48

458,88

Thấp nhất

0,3

29,06

26,78

112,93

Cao nhất

0,63

72,95

46,48

690,50

Trung bình

0,46

41,7

34,70

320,19

1,5

100

70

200

QCVN 03-MT:2015

Số liệu ở bảng 4.7 cho thấy: + Về hàm lượng Cd tổng số trong đất Kết quả phân tích 12 mẫu đất tại phường Châu Khê cho thấy hàm lượng Cd tổng số biến động từ 0,30 đến 0,63 mg/kg đất; trung bình là 0,46 mg/kg đất.

Cả 12 mẫu đều nằm dưới giới hạn cho phép (GHCP) về hàm lượng Cd trong đất nông nghiệp được quy định trong QCVN 03-MT:2015/BTNMT(Biểu đồ 4.1).

46

Hàm lượng kim loại nặng tổng số trong đất nông nghiệp phường Châu Khê – Từ Sơn – Bắc Ninh mg/kg đất 80

mg/kg đất 2

70

1.5

60 50

1

40 30

0.5

20 10

0

0

1

2

3

4

5

6

Cd tổng số

7

8

9 10 11 12 mẫu

1

2

3

4

5

6

Cu tổng số

QCVN 03-MT:2015

Biểu đồ 4.1. Hàm lượng Cd tổng số trong đất nông nghiệp mg/kg đất 80

7

8

9 10 11 12 mẫu

QCVN 03-MT:2015

Biểu đồ 4.2. Hàm lượng Cu tổng số trong đất nông nghiệp

800

70

700

60

600

50

500

40

400

30

300

20

200

10

100

0

0

1

2

3

4

5

Pb tổng số

6

7

8

9 10 11 12 mẫu

1

QCVN 03-MT:2015

2

3

4

Zn tổng số

5

6

7

8

9 10 11 12 mẫu

QCVN 03-MT:2015

Biểu đồ 4.3. Hàm lượng Pb tổng số

Biểu đồ 4.4. Hàm lượng Zn tổng

trong đất nông nghiệp

số trong đất nông nghiệp

+ Về hàm lượng Cu tổng số trong đất Hàm lượng Cu tổng số trong đất nông nghiệp tại phường Châu Khê dao động từ 29,06 đến 72,95 mg/kg đất; trung bình là 41,70 mg/kg. Cả 12 mẫu đều nằm dưới giới hạn cho phép (GHCP) về hàm lượng Cd trong đất nông nghiệp được quy định trong QCVN 03-MT:2015/BTNMT(Biểu đồ 4.2). + Về hàm lượng Pb tổng số trong đất Hàm lượng Pb tổng số trong đất nông nghiệp tại phường Châu Khê dao

47

động từ 26,78 đến 46,48 mg/kg đất; trung bình là 34,70 mg/kg. Cả 12 mẫu đều nằm dưới giới hạn cho phép (GHCP) về hàm lượng Cd trong đất nông nghiệp được quy định trong QCVN 03-MT:2015/BTNMT(Biểu đồ 4.3). + Về hàm lượng Zn tổng số trong đất Hàm lượng Zn tổng số trong đất nông nghiệp tại phường Châu Khê dao động trong khoảng khá lớn, từ 112,93 đến 690,50 mg/kg đất; trung bình là 320,19 mg/kg. Trong 12 mẫu đất, có 6 mẫu hàm lượng Zn vượt GHCP trong QCVN 03-MT:2015/BTNMT là mẫu 2 (690,50 mg/kg đất), mẫu 3 595,88 mg/kg đất), mẫu 4 (503,00 mg/kg đất), mẫu 5 (297,50 mg/kg đất), mẫu 10 (391,13 mg/kg đất), mẫu 11 (458,88 mg/kg đất), còn lại 6 mẫu đều nằm dưới ngưỡng GHCP (Biểu đồ 4.4) 4.4.2. Kết quả phân tích hàm lượng kim loại nặng (Cd, Cu, Pb, Zn) di động trong đất Kết quả phân tích hàm lượng KLN (Cd, Cu, Pb, Zn) di động trong đất được trình bày trong bảng sau: Bảng 4.8. Hàm lượng Cd, Cu, Pb, Zn dạng di động trong đất nông nghiệp ở phường Châu Khê – Từ Sơn – Bắc Ninh Đơn vị :mg/kg đất khô Mẫu đất

Cddđ

Cudđ

Pbdđ

Zndđ

1

0,049

12,87

5,87

65,52

2

0,042 0,046 0,057 0,051 0,088 0,085 0,072 0,057 0,067 0,050 0,074 0,042 0,088 0,061 >30 %

12,92 10,83 16,05 12,13 12,30 17,87 16,07 13,08 14,34 8,01 15,10 8,01 17,87 14,55 > 40%

8,07 8,97 11,51 9,97 7,95 7,99 6,63 7,23 14,89 10,21 12,55 5,87 14,89 9,32 >30%

513,63 411,39 289,20 182,25 78,18 45,03 35,84 52,16 271,00 135,15 283,60 35,84 513,63 196,91 >30%

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Thấp nhất Cao nhất Trung bình % so với tổng số

Số liệu phân tích ở bảng 4.8 cho thấy:

48

- Hàm lượng Cd di động trong đất Số liệu bảng 4.6 cho thấy hàm lượng Cd di động trong khoảng 0,042 đến 0,088 mg/kg đất, giá trị trung bình của Cd di động là 0,061 mg/kg đất. Trong đó, mẫu 1,4 và mẫu 9 có hàm lượng Cd cao nhất; mẫu 11 có hàm lượng Cd thấp nhất.

So sánh hàm lượng Cd di động và tổng số, kết quả cho thấy tỉ lệ này biến động trong khoảng từ 26,92 đến 42,31%, trung bình là 33,29%. Có 7/12 mẫu đất có tỷ lệ hàm lượng Cd di động/ Cd tổng số trên 30% (biểu đồ 4.5).

- Hàm lượng Cu di động trong đất Hàm lượng Cu di động trong các mẫu đất nghiên cứu dao động từ 8,01 đến 17,87 mg/kg đất; giá trị trung bình của Cu di động là 14,55 mg/kg đất. Trong đó, mẫu số 11 có hàm lượng Cu thấp nhất; mẫu số 7 có hàm lượng Cu cao nhất.

So sánh hàm lượng Cu di động và tổng số, kết quả cho thấy tỷ lệ này biến động trong khoảng 30,20 đến 41,91%, trung bình là 38, 19 %. Có 4 mẫu đất có tỷ lệ hàm lượng Cu di động/ Cu tổng số trên 40% (biểu đồ 4.6).

- Hàm lượng Pb di động trong đất Qua bảng số liệu ở trên cho thấy hàm lượng Pb di động trong các mẫu đất nghiên cứu dao động từ 5,87 đến 14,89 mg/kg đất; giá trị trung bình của Pb di động là 9,32 mg/kg đất. Trong đó, mẫu số 10 có hàm lượng Pb di động cao nhất; mẫu số 1 có hàm lượng Pb di động thấp nhất.

So sánh hàm lượng Pb di động và tổng số, kết quả cho thấy tỷ lệ này biến động trong khoảng từ 27,49 đến 43,75%, trung bình là 35,48%. Có 9/12 mẫu có tỷ lệ hàm lượng Pb di động/ Pb tổng số trên 30% (biểu đồ 4.7).

- Hàm lượng Zn di động trong đất Hàm lượng Zn di động trong các mẫu đất nghiên cứu dao động từ 35,84 đến 513,63 mg/kg đất; giá trị trung bình của Zn di động là 196,91 mg/kg đất.

Trong đó, mẫu 2 có hàm lượng Zn cao nhất, mẫu 7 có hàm lượng Zn thấp nhất.

So sánh hàm lượng Zn di động và tổng số, kết quả cho thấy tỷ lệ này biến động trong khoảng từ 15,68 đến 48,85%, trung bình là 36,19%. Có 10/12 mẫu có tỷ lệ hàm lượng Zn di động/Zn tổng số trên 30% (biểu đồ 4.8).

So sánh hàm lượng kim loại nặng tổng số và di động trong đất nông nghiệp phường Châu Khê – Từ Sơn – Bắc Ninh.

49

mg/kg đất 80

mg/kg đất 2

70 60

1.5

50 40

1

30 20

0.5

10 0

0 1

2

3

4

5

6

7

Cd tổng số

8

1

9 10 11 12 mẫu

2

3

4

5

6

7

9 10 11 12 mẫu Cu di động

Cu tổng số

Cd di động

8

Biểu đồ 4.5. So sánh hàm lượng Cd

Biểu đồ 4.6. So sánh hàm lượng

tổng số và di động

Cu tổng số và di động

mg/kg đất 80

mg/kg đất 800

70 60

700 600

50

500

40

400 300

30 20

200 100

10 0

0

1

2

3

4

5

6

Pb tổng số

7

8

9 10 11 12 mẫu

1

Pb di động

2

3

4

5

6

Zn tổng số

7

8

9 10 11 12 mẫu

Zn di động

Biểu đồ 4.7. So sánh hàm lượng Pb

Biểu đồ 4.8. So sánh hàm lượng

tổng số và di động

Zn tổng số và di động

50

4.4.3. Biến động hàm lượng kim loại nặng trong đất nông nghiệp tại phường Châu Khê, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh 4.4.3.1. Biến động hàm lượng KLN dạng tổng số trong đất Bảng 4.9. So sánh biến động hàm lượng KLN dạng tổng số trong đất nông nghiệp chịu ảnh hưởng của làng nghề ở phường Châu Khê, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. Đơn vị :mg/kg đất khô Mẫu đất

Cdts 2010

Cuts 2015

2010

Pbts 2015

2010

Znts 2015

2010

2015

1

0,82

0,48

39,92

72,95

48,66

28,7

139,75

142,55

2

0,52

0,48

35,86

48,29

42,10

33,98

457,51

690,50

3

0,47

0,56

40,52

38,04

48,28

31,68

198,50

595,88

4

0,52

0,63

45,58

46,86

53,78

40,13

219,67

503,00

5

0,86

0,54

53,26

35,24

61,55

30,65

260,17

297,50

6

0,56

0,61

35,87

35,94

45,46

30,23

164,26

171,25

7

0,56

0,56

39,76

41,41

41,21

32,78

129,54

127,38

8

0,64

0,47

36,74

37,77

36,24

31,55

121,56

112,93

9

0,77

0,30

50,27

38,00

48,09

26,78

169,48

121,85

10

0,56

0,32

33,19

37,43

48,43

43,78

125,27

391,13

11

0,52

0,30

35,33

29,06

55,28

40,55

219,98

229,45

12

0,56

0,35

39,74

39,67

46,41

46,48

138,99

458,88

Thấp nhất

0,47

0,3

33,19

29,06

36,24

26,78

121,56

112,93

Cao nhất

0,86

0,63

53,26

72,95

61,55

46,48

457,51

690,50

TB

0,61

0,46

40,50

41,70

47,96

34,70

195,39

320,19

Nguồn : Kết quả phân tích của đề tài (2015); Cao Trường Sơn, Nguyễn Xuân Hòa (2010)

Số liệu ở bảng 4.9 cho thấy : Năm 2015, chúng tôi lấy mẫu phân tích kim loại nặng tại 12 vị trí ( theo sơ đồ lấy mẫu ), vị trí lấy mẫu được lấy đúng theo vị trí của chương trình nghiên cứu năm 2010, phương pháp phân tích như nhau và đều được phân tích tại phòng phân tích đất và môi trường của viện quy hoạch và

51

thiết kế nông thôn. Kết quả so sánh cho thấy sự khác biệt như sau: - Về hàm lượng Cd tổng số Trong 12 mẫu đất phân tích của năm 2015 chỉ có 03 mẫu có hàm lượng Cd tổng số cao hơn kết quả phân tích của năm 2010. Hàm lượng Cd trung bình trong đất năm 2015 thấp hơn 0,75 lần so với năm 2010.

- Về hàm lượng Cu tổng số Hàm lượng Cu tổng số trong 12 mẫu đất cho kết quả phân tích năm 2015 cao hơn năm 2010. Có 7 mẫu tăng và 5 mẫu giảm so với năm 2010. Hàm lượng Cu trung bình trong đất năm 2015 cao hơn 1,02 lần so với năm 2010.

- Về hàm lượng Pb tổng số Trong 12 mẫu đất phân tích của năm 2015 chỉ có duy nhất mẫu số 12 tăng nhẹ, còn lại 11 mẫu đều giảm so với năm 2010. Hàm lượng Pb tổng số trung bình trong đất năm 2015 giảm 1,03 làn so với năm 2010.

- Về hàm lượng Zn tổng số Hàm lượng Zn tổng số trong 12 mẫu đất nghiên cứu cho thấy có 8 mẫu cho hàm lượng Zn tổng số cao hơn và 4 mẫu giảm nhẹ so với năm 2010. Hàm lượng Zn trung bình trong đất năm 2015 cao hơn 1,63 lần so với năm 2010.

4.4.3.2. Biến động hàm lượng KLN dạng di động trong đất

52

Bảng 4.10. So sánh biến động hàm lượng KLN dạng di động trong đất nông nghiệp chịu ảnh hưởng của làng nghề ở phường Châu Khê, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh Đơn vị :mg/kg đất khô Mẫu đất

Cddđ 2010

Cudđ 2015

2010

Pbdđ 2015

2010

Zndđ 2015

2010

2015

1

0,24

0,049

14,93

12,87

21,29

5,87

50,34

65,52

2

0,14

0,042

13,58

12,92

17,19

8,07

223,51

513,63

3

0,17

0,046

16,98

10,83

16,75

8,97

66,51

411,39

4

0,22

0,057

18,69

16,05

19,46

11,51

55,46

289,20

5

0,24

0,051

21,09

12,13

22,32

9,97

89,04

182,25

6

0,21

0,088

14,40

12,30

18,39

7,95

54,80

78,18

7

0,23

0,085

16,49

17,87

13,10

7,99

23,78

45,03

8

0,24

0,072

14,03

16,07

15,74

6,63

46,38

35,84

9

0,22

0,057

15,18

13,08

13,22

7,23

26,58

52,16

10

0,20

0,067

13,87

14,34

16,37

14,89

56,45

271,00

11

0,15

0,050

12,97

8,01

15,49

10,21

103,14

135,15

12

0,19

0,074

13,42

15,10

14,86

12,55

52,49

283,60

Thấp nhất

0,14

0,042

12,97

8,01

13,10

5,87

23,78

35,84

Cao nhất

0,24

0,088

21,09

17,87

22,32

14,89

223,51

513,63

TB

0,20

0,061

15,47

14,55

17,02

9,32

70,71

196,91

Nguồn : Kết quả phân tích của đề tài (2015); Cao Trường Sơn, Nguyễn Xuân Hòa (2010)

Số liệu ở bảng 4.10 cho thấy - Về hàm lượng Cd di động Trong cả 12 mẫu đất phân tích của năm 2015 đều cho kết quả phân tích hàm lượng Cd di động trong đất nông nghiệp tại phường Châu Khê thấp hơn nhiều so với kết quả nghiên cứu của năm 2010. Hàm lượng Cd di động trung bình trong đất năm 2015 thấp hơn so với năm 2010 khoảng 3,2 lần.

53

- Về hàm lượng Cu di động Hàm lượng Cu di động phân tích trong đất năm 2015 có 4 mẫu cao hơn còn lại giảm nhẹ so với năm 2010. Hàm lượng Cu di động trung bình trong đất năm 2015 thấp hơn 0,9 lần so với năm 2010.

- Về hàm lượng Pb di động Trong cả 12 mẫu đất phân tích của năm 2015 đều cho kết quả phân tích hàm lượng Cd di động trong đất nông nghiệp tại phường Châu Khê thấp hơn so với kết quả nghiên cứu của năm 2010. Hàm lượng Cd di động trung bình trong đất năm 2015 thấp hơn so với năm 2010 xấp xỉ gần 2 lần.

- Về hàm lượng Zn di động Hàm lượng Zn di động trong 12 mẫu đất nghiên cứu năm 2015 cho thấy hàm lượng Zn di động cao hơn nhiều so với năm 2010. Chỉ có duy nhất 1 mẫu giảm nhẹ so với năm 2010. Hàm lượng Zn di động trung bình trong đất năm 2015 cao hơn 2,29 lần so với năm 2010.

4.4.4. Đánh giá chất lượng đất nông nghiệp theo QCVN03:2015 Theo QCVN03:2015/BTNMT ngưỡng giới hạn cho phép đối với các KLN trong đất nông nghiệp lần lượt là: 100mg/kg; 70mg/kg; 200mg/kg và 1,5mg/kg cho Cu, Pb, Zn và Cd. Đối chiếu các ngưỡng giá trị này với các kết quả phân tích trên cho thấy nồng độ trung bình của Cu, Pb và Cd vẫn nằm dưới ngưỡng quy định. Tuy nhiên, nồng độ trung bình của Zn tại thời điểm năm 2015 tăng cao hơn hẳn so với năm 2010 và đã vượt quá ngưỡng cho phép. Như vậy, đất nông nghiệp xung quanh làng nghề tái chế sắt Châu Khê đã bị ô nhiễm bởi kim loại Zn (Biểu đồ 4.9). Điều đáng lo ngại là cả hàm lượng Znts và Zndt đều có xu hướng gia tăng theo thời gian.

54

Biểu đồ 4.9. So sánh nồng độ trung bình của các KLN trong đất với QCVN03:2015/BTNMT 4.5. TƯƠNG QUAN GIỮA CÁC HÀM LƯỢNG KIM LOẠI NẶNG TRONG ĐẤT VỚI NHAU VÀ VỚI MỘT SỐ TÍNH CHẤT LÝ, HÓA HỌC CỦA ĐẤT Trong quá trình nghiên cứu đề tài có phân tích đến mối tương quan của các hàm lượng kim loại nặng trong đất với nhau nhằm mục đích tìm ra các nguyên nhân, các nguồn gây ô nhiễm tới môi trường đất. Bên cạnh đó tìm ra sự liên kết mối quan hệ giữa các tính chất đất với hàm lượng kim loại nặng trong đất.

4.5.1. Tương quan giữa các KLN trong đất với nhau Bảng 4.11. Bảng biểu hệ số tương quan giữa các KLN trong đất với nhau Cu Pb Zn Cd Cudt Pbdt Zndt Cddt

Cu

Pb

Zn

Cd

1 -0.25 0.00 0.22 0.21 -0.38 0.00 -0.27

1 0.43 -0.35 0.10 0.87 0.39 0.11

1 0.14 -0.11 0.45 0.99 -0.48

1 0.28 -0.29 0.09 0.15

Cudt

1 0.04 -0.16 0.56

Pbdt

1 0.42 0.07

Zndt

1 -0.51

Cddt

1

Qua bảng số liệu trên cho ta thấy hệ số tương quan KLN cứ >0,5 % là có tương quan, + là tương quan dương, - là tương quan âm. Để xem xét sự biến động của hàm lượng trung bình các KLN trong đất ở hai thời điểm 2010 và 2015 chúng tôi đã tiến hành phân tích t-test hai chiều ở 55

mức ý nghĩa 95%. Kết quả phân tích cho thấy đối với các KLN tổng số chỉ có duy nhất xu hướng giảm của Pb là có ý nghĩa thống kê (r = 0,00001) còn lại xu hướng giảm của Cd, xu hướng tăng của Zn và Pb theo thời gian đều không có ý nghĩa về mặt thống kê. Ngược lại, đối với dạng dễ tiêu xu hướng tăng, giảm của tất cả các KLN đều có ý nghĩa về thống kê ở mức 95%, cụ thể Cudt giảm (r = 0,0284), Pb giảm (r = 0,00001), Zndt tăng (r = 0,0691) và Cddt tăng (r = 0,0003).

Xu hướng biến động hàm lượng các KLN dễ tiêu trong đất, đặc biệt là sự ra tăng của Zndt và Cddt rất quan trọng bởi đây là dạng mà cây trồng có thể hút và tích lũy trong cơ thể làm tăng nguy cơ ô nhiễm nông sản, ảnh hưởng đến sức khỏe của con người.

4.5.2. Tương quan giữa các KLN trong đất với một số tính chất lý, hóa học của đất Quan hệ giữa hàm lượng một số tính chất lý, hóa học với các kim loại nặng (Cu, Pb, Zn, Cd) tổng số và di động trong đất của đất khu vực nghiên cứu được tính toán theo hệ số tương quan, kết quả được thể hiện ở bảng 4.12.

Bảng 4.12. Hệ số tương quan giữa kim loại nặng trong đất với một số tính chất lý, hóa học pH(KCl)

OM %

Ca

Mg

K

Na

CEC

Cuts

-0.21

-0.38

-0.17

-0.18

-0.18

-0.11

-0.32

Pbts

-0.36

0.25

-0.33

-0.08

-0.17

0.58

-0.15

Znts

-0.56

-0.13

-0.53

-0.41

-0.25

0.45

-0.46

Cdts

0.32

-0.4

0.45

0.21

0.33

-0.25

0.35

Cudt

0.36

-0.64

0.21

0.49

-0.15

0.06

0.001

Pbdt

-0.34

0.16

-0.35

-0.34

-0.13

0.37

-0.22

Zndt

-0.56

-0.1

-0.56

-0.45

-0.29

0.42

-0.49

Cddt

0.82

-0.23

0.78

0.52

0.56

-0.08

0.72

Số liệu ở bảng 4.12 cho thấy: Hầu hết các KLN tổng số đều không có tương quan với các tính chất đất trừ Znts. Cụ thể Znts có tương quan yếu với hàm lượng Mg++ (r = -0,41), Na+ (r = 0,45), CEC (r = -0,46) và có tương quan rõ với pH (r = -0,56) và Ca++ (r = -0,53).

Hầu hết tương quan này là tương quan âm chỉ có duy nhất mối tương quan với Na+ là tương quan dương. Ngược lại, mối tương quan giữa tính chất đất với hàm lượng các KLN dễ tiêu trong đất lại khá rõ ràng, cụ thể Cudt có tương quan quan âm chặt với OM (r = -0,64) và tương quan dương yếu với Mg++ (r = 0,49); Zndt

56

có tương quan âm chặt với cả pH (r = -0,56) và hàm lượng Ca++ (r = -0,56); đồng thời có tương quan âm yếu với hàm lượng Mg++ (r = -0,45), CEC (r = -0,49) và tương quan dương yếu Na+ (r= 0,42); đối với Cddt hàm lượng của chúng có tương quan dương khá chặt với pH ( r= 0,82), hàm lượng Ca++(r = 0,78), hàm lượng Mg++ (r = 0,52), hàm lượng K+ (r = 0,56) và CEC (r =0,72) đất.

Kết quả phân tích tương quan giữa hàm lượng KLN trong đất với các tính chất đất cho thấy có mối liên hệ khá mật thiết giữa các tính chất đất với dạng dễ tiêu của các KLN điều này gợi ý cho chúng ta biện pháp giảm thiểu tác động của việc tích lũy KLN trong đất thông qua việc cải tạo các tính chất đất. Cụ thể là cải tạo các tính chất đất để KLN chuyển từ dạng dễ tiêu sang tổng số để hạn chế sự hấp thụ các KLN của cây trồng, từ đó giảm nguy cơ ảnh hưởng tới sức khỏe của con người.

4.6. THẢO LUẬN Theo QCVN03 – MT: 2015/BTNMT Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về giới hạn cho phép của một số kim loại nặng trong đất thị ngưỡng tối đa cho phếp đối với hàm lượng tổng số của Cd là 1,5 mg/kg đất khô; Cu là 100mg/kg đất khô; Pb là 70 mg.kg đất khô và Zn là 200 mg/kg đất khô dành cho đất nông nghiệp. Đối chiếu các kết quả phân tích đất nông nghiệp tại phường Châu Khê với QCVN03- MT: 2015/BTNMT ta thấy các ngưỡng giá trị này với các kết quả phân tích trên cho thấy nồng độ trung bình của Cu, Pb và Cd vẫn nằm dưới ngưỡng quy định. Tuy nhiên, nồng độ trung bình của Zn tại thời điểm năm 2015 tăng cao hơn hẳn so với năm 2010 và đã vượt quá ngưỡng cho phép. Như vậy, đất nông nghiệp xung quanh làng nghề tái chế sắt Châu Khê đã bị ô nhiễm bởi kim loại Zn (Biểu đồ 4.9). Điều đáng lo ngại là cả hàm lượng Znts và Zndt đều có xu hướng gia tăng theo thời gian.

Qua phân tích các mối tương quan chúng ta có thể thấy giữa hàm lượng tổng số và di động của các kim loại có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, hàm lượng tổng số tăng dẫn đến hàm lượng di động tăng theo và ngược lại. Bên cạnh đó pH của đất cũng có ảnh hưởng khá mạnh đến hàm lượng Pb, Zn cả tổng số lẫn di động.

4.7. ĐỀ XUẤT ĐƯỢC MỘT SỐ BIỆN PHÁP NHẰM GIẢM THIỂU KIM LOẠI NẶNG TRONG ĐẤT NÔNG NGHIỆP CỦA PHƯỜNG CHÂU KHÊ Môi trường nói chung và môi trường đất nói riêng là một đối tượng nghiên cứu quan trọng của kinh tế môi trường và quản lý môi trường.

57

Quản lý môi trường là sự tác động liên tục, có tổ chức, có hướng đích chủ thể (con người, địa phương, quốc gia...) lên đối tượng (môi trường) nhằm khôi phục, duy trì và cải thiện tốt hơn môi trường sống của con người trong khoảng thời gian dự định. Bản chất của quản lý môi trường là tạo được môi trường ổn định, luôn ở trạng thái cân bằng với các chỉ tiêu khách quan, khoa học, bảo đảm cuộc sống tốt đẹp, an toàn và đủ cho các thế hệ con người trên hành tinh chúng ta.

Do đó, để vấn đề môi trường nói chung và môi trường đất nông nghiệp ở phường Châu Khê nói riêng ngày càng tốt,chúng tôi đề xuất một số biện pháp sau: 4.7.1. Biện pháp bảo vệ môi trường 4.7.1.1. Biện pháp tuyên truyền Bảo vệ môi trường là công việc của toàn xã hội, nhưng ý thức của mỗi người trong vấn đề môi trường hoàn toàn khác nhau, vì vậy giáo dục môi trường được coi là vấn đề cốt lõi trong công tác bảo vệ môi trường. Do đó, Đảng ủy, UBND phường Châu khê cần chỉ đạo, kết hợp với các cơ quan đoàn thể như Hội nông dân, Đoàn thanh niên, hội phụ nữ.. tăng cường công tác tuyên truyền, thông tin về tác động của các chất ô nhiễm đến sức khỏe con người và đời sống cộng đồng, đến hiệu quả sản xuất, kinh doanh cho mọi tầng lớp nhân dân trong phường, nhất là những gia đình làm nghề truyền thống. Đẩy mạnh phong trào làng nghề bảo vệ môi trường như phong trào xanh – sạch – đẹp, vườn – ao – chuồng, tuần lễ nước sạch và vệ sinh môi trường...

4.7.1.2. Biện pháp quy hoạch không gian gắn với BVMT Quy hoạch các khu cụm công nghiệp ở các làng nghề để di dời các cơ sở gây ô nhiễm ra khỏi khu vực dân cư, đồng thời tại các cụm, khu công nghiệp này cần phải xây dựng hệ thống xử lý khí thải, nước thải, thu gom chất thải rắn,…

Có 2 loại hình quy hoạch chính là quy hoạch tập trung theo cụm công nghiệp nhỏ và quy hoạch phân tán tại chỗ: - Quy hoạch tập trung theo cụm công nghiệp nhỏ: xa khu dân cư, quy hoạch đồng bộ mặt bằng sản xuất, cơ sở hạ tầng như đường giao thông, hệ thống điện, nước, thông tin, hệ thống thu gom và xử lý khi thải, nước thải, thu gom chất thải rắn để xử lý tập trung.

- Quy hoạch phân tán: Quy hoạch sản xuất ngay tại hộ gia đình kết hợp cải thiện vệ sinh môi trường mà không cần di dời, hạn chế tối đa việc cơi nới, mở rộng đường, xây nhà cao tầng, lưu giữ khung cảnh sản xuất, tính cổ truyền nhân văn của làng.

58

Cần nghiên cứu kỹ về các điều kiện liên quan để áp dụng thích hợp loại hình cho làng nghề.

4.7.1.3. Biện pháp hành chính Thường xuyên kiểm tra, nhắc nhở các cơ sở sản xuất, các hộ gia đình nhằm đảm bảo cho pháp luật về tài nguyên và môi trường được thực hiện nghiêm chỉnh, chủ động ngăn ngừa và xử lý vi phạm.

Ngoài ra, Nhà nước cần có cơ chế, chính sách hỗ trợ đầu tư cho làng nghề nghiên cứu các công nghệ, thiết bị xử lý chất thải thích hợp với quy mô hộ, nhóm hộ, hỗ trợ các các cơ sở sản xuất, hộ gia đình và nhóm hộ nắm được các công nghệ xử lý, có cơ chế hỗ trợ từng phân trong việc đầu tư sử dụng các trang thiết bị xử lý chất thải thông qua các dự án hoặc vốn ưu đãi.

Xây dựng hệ thống chính sách cũng như tổ chức quản lý làng nghề, tạo hành lang pháp lý cho làng nghề hoạt động và phát triển. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh khâu xúc tiến thương mại, mở rộng đầu ra, tạo điều kiện cho sản xuất hàng hóa, kích thích đầu tư tập trung, đồng bộ, thay vì sản xuất quy mô nhỏ làm hạn chế khả năng đầu tư cho công nghệ, thiết bị sản xuất và xử lý chất thải như hiện nay.

4.7.1.4. Biện pháp khoa học kỹ thuật - Áp dụng dây truyền công nghệ, máy móc trang thiết bị tiên tiến vào từng công đoạn tái chế sắt để nâng công suất, hiệu quả kinh tế và giảm thiểu ô nhiễm môi trường làng nghề.

- Lắp đặt trang thiết bị tiên tiến đánh giá tác động và kiểm soát môi trường làng nghề.

- Tăng cường trồng cây xanh, cây bóng mát để điều hòa tiểu khí hậu, giảm phát thải và bảo vệ cảnh quan môi trường làng nghề 4.7.1.5. Các biện pháp hạn chế và nghiêm cấm - Hạn chế phát triển mới, hạn chế mở rộng các cở sở tái chế sắt.

- Nghiêm cấm sử dụng trong làng nghề những phương pháp sản xuất thủ công và các thiết bị gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.

4.7.2. Biện pháp cải tạo sử dụng đất sản xuất nông nghiệp Việc cải tạo đất nông nghiệp có thể thực hiện thông qua các biện pháp sau: 4.7.2.1. Làm sạch đất nông nghiệp - Tiêu nước vùng trũng, điều tiết Eh đất làm cho một số nguyên tố KLN

59

chuyển sang dạng khó tan.

- Cải thiện thành phần cơ giới của đất, tăng cường bón phân hữu cơ để làm giảm khả năng hút KLN của cây trồng do chất hữu cơ sẽ cố định các KLN trong đất.

4.7.2.2. Thay cây trồng và xây dựng trạm thu gom nước thải làng nghề - Đối với đất bị ô nhiễm nặng nên thay cây lương thưc, cây ăn quả bằng cây hoa, cây cảnh hoặc cây lấy gỗ.

- Lợi dụng thủy thực vật để hấp thu KLN, từ đó làm giảm hàm lượng KLN trong đất nông nghiệp.

- Thiết kế trạm thu gom nước thải làng nghề, hồ, cánh đồng tưới để quản lý và xử lý nước thải.

60

PHẦN 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 5.1. KẾT LUẬN Qua nghiên cứu sự tích lũy của các kim loại nặng trong đất nông nghiệp của phường Châu Khê, Từ Sơn, Bắc Ninh chúng tôi rút ra một số kết luận như sau.

1. Hàm lượng trung bình của các KLN Cd, Cu, Pb, trong đất nông nghiệp của Châu Khê đều nằm dưới ngưỡng tối đa cho phép. Tuy nhiên hàm lượng Zn tổng số trong đất nông nghiệp đã vượt 1,63 lần so với năm 2010.

Sự tích lũy của các KLN (Cu, Zn, Cd) trong đất nông nghiệp có xu hướng gia tăng về hàm lượng tổng số và di động (trừ hàm lượng tổng số và di động của Pb có xu hướng giảm). Đất của khu vực nghiên cứu là đất chua, pH dao động trong khoảng 4,65 đến 6,87, OM dao động OM dao động từ 2,16 đến 6,14%; CEC dao động từ 7,83 đến 13,01 lđl/100g đất (ở mức thấp đến trung bình); Hàm lượng KLN nặng trong đất nông nghiệp của Châu khê ở mức khá cao cụ thể hàm lượng trung bình của Cuts là 41,72 mg/kg, Cudt là 13,46 mg/kg; Pbts là 34,77 mg/kg và Pbdt là 9,32; Znts là 320,19 mg/kg và Zndt là 196,91 mg/kg; Cdts là 0,47 mg/kg và Cddt là 0,06 mg/kg. Trong đó, hàm lượng của Znts đã vượt quá ngưỡng cho phép của QCVN03:2015/BTNMT hơn 1,5 lần.

2. Có sự gia tăng hàm lượng tổng số của Cu và Zn trong khi đó Pbts và Cdts lại có xu hướng giảm đi theo thời gian. Trong khi đó, hàm lượng KLN dễ tiêu của Cu, Pd và Cd có xu hướng giảm theo thời gian chỉ duy nhất hàm lượng dễ tiêu của Zn có xu hướng tăng theo thời gian. Kết quả kiểm định hai chiều ở mức ý nghĩa 95% cho thấy sự biến động của Cuts theo thời gian là có ý nghĩa thống kê còn lại sự biến động của Znts, Pbts và Cdts không có ý nghĩa về mặt thống kê.

Ngược lại, sự biến động của dạng dễ tiêu của tất cả các KLN trong đất đều có ý nghĩa thống kê ở mức ý nghĩa 95%.

3. Kết quả phân tích mối tương quan giữa hàm lượng các KLN trong đất với các tính chất lý, hóa của đất cho thấy dạng KLN tổng số ít có mối liên hệ với tính chất đất, trong khi đó hầu hết các KLN dễ tiêu đều có mối tương quan rõ với tính chất đất.

Kết quả phân tích hàm lượng KLN trong đất năm 2015 cao hơn so với 5 61

năm về trước. Điều này chứng tỏ xu hướng tích lũy KLN trong đất nông nghiệp ngày càng cao và cần được cảnh báo, đặc biệt là sự tích lũy Cu và Zn. 5.2. KIẾN NGHỊ - UBND phường Châu Khê và cơ quan quản lý môi trường của phường cần phải có những biện pháp để kiểm soát chặt chẽ nguồn phế thải sau tái chế của làng nghề. Ký hợp đồng thu gom rác thải với công ty môi trường đô thị để nguồn rác thải này được thu gom và xử lý, tránh gây ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng xấu đến đất nông nghiệp.

- Vận động nhân dân tự giác trong việc thu gom chất thải, xây dựng hệ thống thoát nước hợp vệ sinh.

- Xây dựng quy hoạch làng nghề, xây dựng khu chứa đựng phế thải nhằm hạn chế ô nhiễm đất nông nghiệp.

62

TÀI LIỆU THAM KHẢO Tiếng Việt: 1.

Bạch Quốc Khang, Bùi Đình Toái và Nguyễn Thị Thu Quế (2005). Sổ tay hướng dẫn xây dựng kế hoạch phát triển làng nghề sử dụng phương pháp có sự tham gia của cộng đồng. NXB Nông nghiệp, Hà Nội.

2.

Ban khoa giáo TW, Đại học Quốc gia Hà Nội và Trung tâm nghiên cứu giáo dục môi trường và phát triển (2001). Bảo vệ môi trường và phát triển bền vững ở Việt Nam, Tài liệu hội thảo tập huấn, Hà Nội.

3.

Bộ Công thương (2008). Các giải pháp phát triển làng nghề Việt Nam thời hội nhập, Tạp chí công nghiệp, 25/12/2008.

4.

Bộ Khoa học Công nghệ và Môi trường (2001). Tài liệu tập huấn bồi dưỡng, nâng cao nhận thức môi trường, Hà Nội.

5.

Bộ Tài nguyên Môi trường (2015). Báo cáo hiện trạng môi trường Quốc gia giai đoạn 2011 – 2015.

6.

Cao Trường Sơn, Nguyễn Xuân Hòa, Hồ Thị Lam Trà và Trần Thị Lệ Hà (2011).

Sự tích lũy kim loại nặng trong đất chịu ảnh hưởng của làng nghề tái chế sắt Châu Khê, Từ Sơn, Bắc Ninh. Tạp chí của hội Khoa học đất Việt Nam. (33). tr. 76-79.

7.

Đặng Kim Chi (2006); Trần văn Chính và cs. (2006). Làng nghề Việt Nam và Môi trường. Nhà xuất bản Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội.

8.

Đặng Thị An và Trần Quang Tiến (2008). Ô nhiễm chì (Pb) và Cadimi (Cd) trong đất nông nghiệp và một số nông sản ở Văn Lâm, Hưng Yên. Tạp chí khoa học đất (29). tr. 56-58.

9.

Hải Nam (2002). Môi trường làng nghề: Biết rồi, khổ lắm...!. Báo diễn đàn doanh nghiệp. (97). tr. 9.

10.

Hà Mạnh Thắng và Phạm Quang Hà (2005). Ảnh hưởng của thâm canh đến hàm lượng kim loại nặng tích lũy trong đất và rau ăn lá ngoại thành Hà Nội. Tạp chí Khoa học đất. (23). tr. 149-152.

11.

Hội khoa học đất Việt Nam (2000). Đất Việt Nam. NXB Nông nghiệp, Hà Nội, tr. 336-346.

12.

Lê Huy Bá (2008). Độc chất môi trường. NXB Khoa học kỹ thuật, Hà Nội.

13.

Lê Đức và Nguyễn Ngọc Minh (2001). Tác động của tái chế đồng (Cu) thủ công ở

63

xã Đại Đồng, huyện Văn Lâm, Hưng Yên đến môi trường đất khu vực. Tạp chí Khoa học đất. (14). tr. 95-98.

14.

Lê Thị Thủy và Phạm Quang Hà (2008). Đánh giá thực trạng Cu, Pb, Zn, Cd trong đất nông nghiệp Việt Nam 2002-2007. Tạp chí khoa học đất. (29) . tr. 74-78.

15.

Lê Văn Khoa (chủ biên) (2003). Khoa học môi trường. NXB giáo dục, Hà Nội.

16.

Lưu Đức Hải và Nguyễn Ngọc Sinh (2008). Quản lý môi trường cho sự phát triển bền vững. Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.

17.

Mai Văn Trịnh, Bùi Thị Phương Loan và Đỗ Thanh Định (2011). Thực trạng sử dụng nước sông Nhuệ cho sản xuất nông nghiệp, Tạp chí Khoa học và Công nghệ Nông nghiệp Việt Nam. 3 (24).

18.

Nguyễn Công Vinh và Ngô Đức Minh (2005). Ảnh hưởng của nước thải thành phố đến sự tích lũy kim loại nặng trong đất và cây lúa ở ngoại thành thành phố Nam Định. Tạp chí khoa học đất. (23). tr. 137 -143.

19.

Nguyễn Hữu On và Ngô Ngọc Hưng (2004). Cadimi (Cd) trong đất lúa đồng bằng sông Cửu Long và sự cảnh báo ô nhiễm. Tạp chí khoa học đất. (20). tr. 137-139.

20.

Nguyễn Ngọc Minh và Phạm Văn Quang (2010). Ứng dụng mô hình Hydrus-1D để đánh giá sự di chuyển NO3 trong đất trồng lúa, Tạp chí Khoa học Đại học Quốc Gia Hà Nội. 26 -5S. tr. 823-830.

21.

Nguyễn Trần Đăng (2009). Ảnh hưởng của làng nghề đúc đồng và tái chế kẽm đến sự tích lũy kim loại nặng trong đất nông nghiệp tại xã Đại Đồng – huyện Văn Lâm – tỉnh Hưng Yên. Khóa luận tốt nghiệp đại học ngành Môi trường. Đại học nông nghiệp Hà Nội.

22.

Phạm Văn Khang, Lê Tuấn An, Nguyễn Ngọc Minh và Nguyễn Mạnh Khải (2003). Một số nghiên cứu về ô nhiễm chì trên thế giới và Việt Nam. Tạp chí Khoa học đất. 18. tr. 137-139.

23.

Nguyễn Thị Kim Dung (2011). Nghiên cứu quá trình nhiễm As và Mn trong nước dưới tác động của điều kiện oxi hóa khử và ứng dụng để xử lý chúng tại nguồn, Luận án tiến sĩ hóa học, Trường Đại học khoa học tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội.

24.

Nguyễn Văn Bồng (2002). Qũy đất quốc gia – Hiện trạng và dự báo sử dụng, Tạp chí khoa học đất. 16. tr. 91 - 96.

25.

Nguyễn Xuân Hoản (2008). Công nghiệp hóa nông thôn thông qua phát triển các cụm công nghiệp làng nghề: Nghiên cứu trường hợp tại các cụm công nghiệp làng

64

nghề ở Bắc Ninh và Hà Tây, Trung Tâm Nghiên cứu & Phát triển Hệ thống Nông nghiệp, Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam. 26.

Phòng Tài nguyên và Môi trường thị xã Từ Sơn (2015). Báo cáo thuyết minh kết quả kiểm kê đất đai và xây dựng bản đồ hiện trạng dử dụng đất thị xã Từ Sơn.

27.

Sơn Trà (1999). Ô nhiễm môi trường trong các làng nghề ở huyện Tiên Sơn, tỉnh Bắc Ninh, Báo Quân đội nhân dân. thứ tư, ngày 27/10/1999. tr. 3.

28.

Trần Danh Thìn và Phạm Thị Quy (2010). Đánh giá tác động của hoạt động tái chế giấy đến môi trường đất, nước tại làng nghề Phong Khê, thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh. Tạp chí khóa học đất. 33. tr. 120-123.

29.

Trịnh Quang Huy (2009). Bài giảng tồn dư hóa chất trong môi trường.

30.

Thái Thành (2003). Môi trường làng nghề ảnh hưởng rất xấu đến sức khỏe, Báo đầu tư, ngày 14/8/2003. tr. 10.

31.

Trung tâm quan trắc Tài nguyên và Môi trường Bắc Ninh (2015). Báo cáo đánh giá tác động môi trường cụm công nghiệp và dịch vụ làng nghề phường Châu Khê.

Tiếng nước ngoài: 32.

Alter Mitchell (1964). Trace element distribution in soil profiles. J. Soil. Sci.

33.

Bowen (1979). H.J.M, Environmental Chemitry of the Elements. Academic Press, London, UK. pp. 23.

34.

Campell (1983). Copper anh its forms in the soils of the Golodnaya steppe in cotton. Sov. Soil. Sci.

35.

Campbell, P. G. C., P. M. Stokes and J. N. Galloway (1983). The effect of atmostpheric deposition on the geochemical cycling and biological availability of metals. Heavy metal in the Environment, Vol.2, pp. 760-763, Heidelberg International Conference, CEP Consultants, Edinburgh.

36.

Erick Millstone (1997). Lead anh Public Heath: the dangers for children.

Earthscan Publications Limited, London.

37.

Ho Thi Lam Tra and Kazuhiko Egashira (2007). Lead and Zinc Adsorption by Agricultural Soils from Trade Villages in Bac Ninh Province, Northern Viet Nam.

38.

Livera J, Mike J.M, Ganga M.H, Jasson K.K, Douglas G.B, (2011). Cadmium solubility in paddy soils: Effects of soil oxydation, metal sulfites and competitive ions. Sci. Total Environ. 409. pp. 1489–1497.

39.

Virginiaw – Maclaren (1994). Environment impacts assessment. Vietro.2024

65

PHỤ LỤC QCVN 03 – MT:2015/BTNMT

QUY CHUẨN KỸ THUẬT QUỐC GIA VỀ GIỚI HẠN CHO PHÉP CỦA MỘT SỐ KIM LOẠI NẶNG TRONG ĐẤT I. QUY ĐỊNH CHUNG 1.1. Phạm vi điều chỉnh Quy định này quy định giá trị giới hạn hàm lượng tổng số của một số kim loại nặng: Asen (As), Cadimin (Cd), Đồng (Cu), Chì (Pb), Kẽm (Zn) và Crom (Cr) trong tầng đất mặt theo mục đích sử dụng đất.

Quy chuẩn này không áp dụng cho đất thuộc phạm vi các khu mỏ; đất rừng tự nhiên; đất rừng đặc dụng; vườn quốc gia; khu bảo tồn thiên nhiên; khu bảo vệ cảnh quan; khu rừng nghiên cứu, thực nghiệm khoa học.

1.2. Đối tượng áp dụng Quy chuẩn này áp dụng đối với cơ quan quản lý nhà nước về môi trường, mọi tổ chức, cá nhân liên quan đến việc sử dụng đất trên lãnh thổ Việt Nam. 1.3. Giải thích từ ngữ Trong Quy chuẩn này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau: 1.3.1. Đất nông nghiệp bao gồm: đất trồng cây hang năm; đất trồng cây lâu năm; đất nuôi trồn thủy sản; đất làm muối; đất trồng cỏ dùng vào chăn nuôi; vùng đất là nơi sinh sống cho quần thể động vật bản địa và di trú; thảm thực vật bản địa; đất nông nghiệp khác theo quy định của Chính phủ.

1.3.2. Đất lâm nghiệp gồm: đất rừng sản xuất; đất rừng phòng hộ; đất dùng cho phát triển lâm nghiệp, được sử dụng chủ yếu để trồng rừng và trồng các lâm sản khác.

1.3.3. Đất dân sinh gồm: đất sử dụng chủ yếu cho hoạt động xây dựng khu dân cư, trụ sở cơ quan, công trình sự nghiệp, cơ sở tôn giáo, tín ngưỡng,; đất có di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh; đất xây dựng khu vui chơi, giải trí công cộng.

1.3.4. Đất công nghiệp gồm: đất sử dụng chủ yếu cho hoạt động xây dựng công trình, hạ tầng công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp; xây dựng hạ tầng giao thông, 66

bến cảng.

1.3.5. Đất thương mại, dịch vụ gồm: đất sử dụng chủ yếu cho hoạt động xây dựng công trình thương mại, dịch vụ và hạ tầng khác phục vụ cho hoạt động kinh doanh, thương mại, dịch vụ; đất xây dựng công trình thủy lợi.

1.3.6. Tầng đất mặt: là lớp đất trên bề mặt, có thể sâu đến 30cm.

II. QUY ĐỊNH KỸ THUẬT Giới hạn tối đa hàm lượng tổng số của một số kim loại nặng trong tầng đất mặt được quy định tại Bảng 1.

Bảng 1: Giới hạn tối đa hàm lượng tổng số của một số kim loại nặng trong tầng đất mặt Đơn vị tính: mg/kg đất khô

TT

Thông số

Đất nông nghiệp

Đất lâm

Đất dân

nghiệp

sinh

Đất công nghiệp

Đất thương mại, dịch vụ

1

Asen (As)

15

20

15

25

20

2

Cadimin (Cd)

1,5

3

2

10

5

3

Chì (Pb)

70

100

70

300

200

4

Crom (Cr)

150

200

200

250

250

5

Đồng (Cu)

100

150

100

300

200

6

Kẽm (Zn)

200

200

200

300

300

67