THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10) THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

GIÁO ÁN SINH HỌC THEO PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

vectorstock.com/28062415

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10) THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH (GIÁO ÁN MINH HỌA HƯỚNG DẪN CỤ THỂ CÁC HOẠT ĐỘNG) WORD VERSION | 2021 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

FF IC IA L

CHUYÊN ĐỀ: THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10) THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

I. ĐẶT VẤN ĐỀ Xu thế toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ, làm thay đổi tất cả các lĩnh vực, trong đó đặc biệt là lĩnh vực khoa học – công nghệ, giáo dục – đào tạo dẫn đến sự chuyển biến nhanh chóng về cơ cấu và chất lượng nguồn nhân lực ở nhiều quốc gia. Điều này đòi hỏi giáo dục và đào tạo phải có những thay đổi một cách căn bản và toàn diện, từ mục tiêu, đến nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức dạy – học... nhằm phát triển cho người học hệ thống năng lực cần thiết để có thể tham gia hiệu quả vào thị trường lao động trong nước và quốc tế.

Cùng với xu hướng toàn cầu hóa, giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học. Để đảm bảo được điều đó, phải thực hiện được việc chuyển từ phương pháp dạy học theo lối "truyền thụ một chiều" sang dạy học cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực cho người học; đồng thời phải chuyển cách đánh giá kết quả giáo dục từ kiểm tra trí nhớ sang kiểm tra, đánh giá năng lực vận dụng kiến thức, giải quyết vấn đề.

Trong những năm gần đây, Bộ Giáo dục – Đào tạo đã đẩy mạnh tổ chức tập huấn vấn đề dạy học và kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh cho toàn bộ giáo viên của tất cả các bộ môn.

Từ những lý do trên tôi lựa chọn chuyên đề: “THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10) THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH” II. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1. Cơ sở lý luận Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo xác định: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học”; “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phẩm chất, năng lực của người học”.

Chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2011 – 2020 ban hành kèm theo Quyết định 711/QĐ – TTg ngày 13/6/2012 của Thủ tướng Chính phủ chỉ rõ: "Tiếp tục đổi mới

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

1

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập, rèn luyện theo hướng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo và năng lực tự học của người học".

Từ những quan điểm định hướng nêu trên đã tạo tiền đề, cơ sở và môi trường pháp lý thuận lợi cho việc đổi mới giáo dục phổ thông, đổi mới đồng bộ phương pháp dạy học, kiểm tra – đánh giá theo định hướng phát triển năng lực người học. (Theo tài liệu Dạy học và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực học sinh của Bộ Giáo dục năm 2014 – trang 13) 2. Cơ sở thực tiễn Mục tiêu giáo dục hiện nay chú trọng tới định hướng phát triển năng lực học sinh, do đó, quá trình dạy học, kiểm tra đánh giá cần chú trọng tăng cường tính vận dụng kiến thức vào giải quyết những vấn đề thực tiễn của người học và nhờ vào quá trình đó các năng lực được hình thành. Tuy nhiên, trong thực tế, các vấn đề thực tiễn cần giải quyết lại khó thực hiện đầy đủ trong từng bài, từng tiết của chương trình học. Do vậy, khi giải quyết một vấn đề trong thực tiễn, đòi hỏi học sinh phải vận dụng kiến thức tổng hợp, liên quan đến nhiều lĩnh vực, còn giáo viên dạy học cần phải tăng cường theo hướng tích hợp đa chiều, do dó, giáo viên cần xây dựng các chủ đề để thuận lợi cho việc tiến hành dạy học theo xu hướng này.

Trong vài năm trở lại đây, Bộ Giáo dục – Đào tạo đã xuất bản các tài liệu tham khảo và tổ chức hoàn tất các đợt tập huấn dành cho giáo viên về “Dạy học và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực hs” ở tất cả các môn học. Đối với môn Sinh học, Sở Giáo dục – Đào tạo Đồng Nai đã chỉ đạo và triển khai sinh hoạt tổ bộ môn nội dung này theo cụm và nhấn mạnh việc trao đổi kinh nghiệm về hình thức dạy học theo chủ đề. Trong năm học 2018 – 2019, tôi quyết định thực hiện chuyên đề : “Thiết kế bài dạy chương Phân bào (sinh học 10) theo định hướng phát triển năng lực học sinh” do các nguyên nhân sau: - Chất lượng học sinh của trường chưa đồng đều, đầu vào học sinh chưa cao, khi bước vào cấp học mới nhiều em chưa làm quen được với môi trường học tập mới nên còn thụ động.

- Chương trình sinh học lớp 10 có 3 phần, trong phần hai Sinh học tế bào, chương Phân bào có lượng kiến thức nhiều và khó, lại là phần quan trọng thường có trong đề thi tốt nghiệp. Với lượng kiến thức tiếp thu nhiều trong các buổi học nên nhiều em học sinh cảm thấy mệt mỏi, căng thẳng dẫn đến chán nản, không tập trung.

- Nội dung kiến thức dài và khó nhưng chỉ có thời lượng trong 3 tiết nên giáo viên rất khó tổ chức các hoạt động học tập tích cực dẫn đến học sinh khá thụ động, nhàm chán khi học chương này.

- Điều kiện cơ sở vật chất ở trường còn hạn chế, thiếu các tiêu bản thật để học sinh thực hành quan sát các kì của quá trình nguyên phân (bài 20), do đó giáo viên cần thiết kế nội dung thay thế bằng hình thức quan sát phim, ảnh, …

III. TỔ CHỨC THỰC HIỆN 1. Mô tả chuyên đề

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

2

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

Chuyên đề này gồm các bài trong chương IV, thuộc Phần hai. Sinh học tế bào – Sinh học 10 THPT. Bài 18. Chu kì tế bào và quá trình nguyên phân Bài 19. Giảm phân Bài 20. Thực hành : Quan sát các kì của nguyên phân trên tiêu bản rễ hành 2. Nội dung của chuyên đề 2.1. Sơ lược về chu kì tế bào 2.1.1. Khái niệm 2.1.2. Những diễn biến ở kì trung gian 2.1.3. Cơ chế điều khiển phân bào 2.2. Quá trình nguyên phân 2.2.1. Diễn biến 2.2.2. Kết quả 2.2.3. Ý nghĩa 2.3. Quá trình giảm phân 2.3.1. Diễn biến 2.3.2. Kết quả 2.3.3. Ý nghĩa 2.4. Thực hành : Quan sát các kì nguyên phân qua tiêu bản hoặc phim.

3. Thời lượng : Số tiết học trên lớp : 3 tiết 3. Mục tiêu chuyên đề : 3.1. Kiến thức: Sau khi học xong chuyên đề này HS: - Nêu được khái niệm chu kì tế bào.

- Mô tả được chu kì tế bào.

- Trình bày được đặc điểm các pha của kì trung gian.

- Xác định được các loại tế bào tham gia quá trình nguyên phân, mô tả được diễn biến của từng giai đoạn nguyên phân.

- Nêu được kết quả và ý nghĩa của quá trình nguyên phân.

- Xác định được loại tế bào tham gia quá trình giảm phân, mô tả được diễn biến của từng giai đoạn giảm phân, đặc biệt là trạng thái của các cặp NST tương đồng, diễn biến chính ở kì đầu của giảm phân I. - Nêu được kết quả và ý nghĩa của quá trình giảm phân. * Kiến thức trên chuẩn: - So sánh được diễn biến, kết quả, ý nghĩa của quá trình nguyên phân với quá trình giảm phân.

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

3

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

- Xác định được số tế bào hoặc số loại giao tử được tạo ra trong nguyên phân và giảm phân.

3.2. Kĩ năng - Quan sát hình ảnh, mô hình, phim mô tả diễn biến của quá trình nguyên phân, giảm phân.

- Phân loại sự kiện diễn ra trong quá trình nguyên phân và quá trình giảm phân.

- Tìm mối quan hệ giữa quá trình nguyên phân, quá trình giảm phân và thụ tinh trong quá trình phát triển cá thể.

- Tính toán số lượng tế bào sau nguyên phân, giảm phân, số loại giao tử hình thành sau giảm phân.

3.3. Thái độ - Yêu khoa học, say mê nghiên cứu, sáng tạo.

- Có trách nhiệm với bản thân, gia đình, xã hội trong việc tránh xa tác nhân đột biến, sự ảnh hưởng của biến đổi khí hậu để tránh phát sinh đột biến số lượng NST. - Tự chủ trong quan hệ tình cảm, tránh mang thai ngoài ý muốn.

4. Định hướng phát triển năng lực trong chuyên đề STT Tên năng lực Các kỹ năng thành phần Năng lực phát hiện và Phân tích được tình huống xuất phát của giáo viên đưa ra, 1 giải quyết vấn đề thu thập được thông tin có liên quan đến vấn đề, phân tích được một số giải pháp giải quyết vấn đề, lựa chọn được giải pháp phù hợp nhất.

Năng lực thu nhận và Quan sát tiêu bản, hình vẽ, mô hình về diễn biến quá 2 xử lí thông tin trình nguyên phân, giảm phân.

Năng lực làm việc Tự nhận nhiệm vụ theo năng lực của mình trong hoạt 3 nhóm động chung; hợp tác nhóm hiệu quả; phát triển tư duy phê phán, tư duy lôgic trong việc nhận xét phần trình bày của các bạn.

Năng lực giao tiếp, Sử dụng ngôn từ chính xác, hiệu quả trong giao tiếp, 4 làm chủ ngôn ngữ trình bày ý kiến trước tập thể.

Năng lực tư duy Phát triển tư duy phân tích, so sánh điểm khác biệt giữa 5 nguyên phân và giảm phân.

Năng lực tính toán Sử dụng thành thạo các phép tính số lượng tế bào con, số 6 NST trong các tế bào con sau nguyên phân và giảm phân.

Năng lực tự học Xác định và hoàn thành nhiệm vụ học tập về diễn biến 7 các kì, kết quả, ý nghĩa của quá trình nguyên phân, giảm phân thông qua việc chuẩn bị nội dung học tập ở nhà.

5. Các phương pháp giảng dạy được sử dụng trong chuyên đề  Phương pháp vấn đáp:

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

4

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

Giáo viên đặt ra câu hỏi để học sinh trả lời, hoặc học sinh có thể tranh luận với nhau và với cả giáo viên; qua đó học sinh lĩnh hội được nội dung bài học.

Các hình thức vấn đáp được áp dụng trong chuyên đề gồm: - Vấn đáp tái hiện: giúp học sinh tái hiện lại kiến thức đã học về Phân bào ở chương trình cấp 2.

Giáo viên đặt câu hỏi, yêu cầu học sinh nhớ lại kiến thức đã biết và trả lời dựa vào trí nhớ, không cần suy luận.

- Vấn đáp giải thích – minh hoạ : Tìm hiểu về các giai đoạn của chu kì tế bào, cơ chế điều khiển phân bào.

Sử dụng các hình ảnh, đoạn phim trực quan, sinh động về diễn biến các kì nguyên phân, giảm phân kết hợp các câu hỏi cụ thể để hướng dẫn học sinh chuyển thông tin kênh hình thành kênh chữ.

- Vấn đáp tìm tòi: Phân biệt nguyên phân và giảm phân, giải thích kết quả, ý nghĩa của các quá trình phân bào này.

Giáo viên dùng một hệ thống câu hỏi được sắp xếp hợp lý để hướng học sinh từng bước phát hiện ra bản chất của sự vật, tính quy luật của hiện tượng đang tìm hiểu, kích thích sự ham muốn hiểu biết.Giáo viên tổ chức sự trao đổi ý kiến – kể cả tranh luận – giữa thầy với cả lớp, có khi giữa trò với trò, nhằm giải quyết một vấn đề xác định.  Phương pháp giải quyết vấn đề: Tìm hiểu ý nghĩa của nguyên phân, giảm phân.

-Giáo viên tạo tình huống có vấn đề.

- Yêu cầu học sinh thảo luận nhóm hoặc làm việc cá nhân để đưa ra các giả thuyết giải thích tình huống, hiện tượng được nêu ra.

- Sau khi học sinh trình bày các giả thuyết, thảo luận chung cả lớp để lựa chọn giả thuyết hợp lý. Phát biểu kết luận, có thể đề xuất vấn đề mới.  Phương pháp dạy học thông qua hoạt động nhóm: Tìm hiểu diễn biến của nguyên phân, giảm phân.

Lớp học được chia thành từng nhóm nhỏ tùy theo yêu cầu nhiệm vụ.

Phương pháp tiến hành :  Làm việc chung cả lớp : - Nêu vấn đề, xác định nhiệm vụ nhận thức - Tổ chức các nhóm, giao nhiệm vụ - Hướng dẫn cách làm việc trong nhóm  Làm việc theo nhóm - Phân công trong nhóm - Cá nhân làm việc độc lập rồi trao đổi hoặc tổ chức thảo luận trong nhóm - Cử đại diện hoặc phân công trình bày kết quả làm việc theo nhóm  Tổng kết trước lớp

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

5

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

- Các nhóm lần lượt báo cáo kết quả - Thảo luận chung - Giáo viên tổng kết, đặt vấn đề cho bài tiếp theo, hoặc vấn đề tiếp theo trong bài  Phương pháp động não: tìm hiểu ý nghĩa của nguyên phân.

- Giáo viên đặt ra tình huống và thông tin cho HS. Ví dụ: thằn lằn đứt đuôi, sau 1 thời gian tự mọc ra đuôi mới có hình dạng gần giống đuôi cũ.

- Khích lệ học sinh đưa ra ý kiến giải thích hoặc quan điểm của bản thân càng nhiều càng tốt.

- Liệt kê tất cả các ý kiến phát biểu đưa lên bảng hoặc giấy khổ to, không loại trừ một ý kiến nào, trừ trường hợp trùng lặp (kĩ thuật khăn trải bàn) - Phân loại ý kiến - Làm sáng tỏ những ý kiến chưa rõ ràng và thảo luận sâu từng ý.

6. Giáo án minh họa chuyên đề Tôi đã thiết kế giáo án minh họa các bài dạy trong chương Phân bào với thời lượng trong 3 tiết học (xem phụ lục 1) và đã dạy 1 tiết minh họa (bài 19. Giảm phân) có giáo viên tổ bộ môn Sinh CNNN tham dự (tiết 8 ngày 29/02/2019 tại lớp 10A14, phòng II.4).

III. HIỆU QUẢ CỦA CHUYÊN ĐỀ - Tiến hành khảo sát học sinh ở các lớp 10A11, 10a12, 10a14 thì 100% các em nắm bắt được các nội dung kiến thức cơ bản trong chương phân bào.

- Quan sát các tiết dạy tôi nhận thấy học sinh đặc biệt có hứng thú với phương pháp dạy học bằng phát hiện và giải quyết vấn đề. Các em được tiếp cận với các vấn đề gắn liền với thực tiễn và học cách để giải quyết các vấn đề đó một cách khoa học. Thông qua việc trình bày quan điểm của bản thân về một vấn đề nào đó, các em tự tin, chủ động hơn trong học tập.

- Thông qua việc chuẩn bị tài liệu học tập trước khi đến lớp, tinh thần tự học của học sinh được nâng cao, áp lực thời gian của thầy và trò trong giờ học được giảm bớt. Vì vậy,giáo viên có thời gian nhiều hơn giúp học sinh rèn luyện thêm nhiều kĩ năng khác trong quá trình học tập.

IV. TÀI LIỆU THAM KHẢO

D

ẠY

1. Bộ giáo dục và đào tạo (2006) Chương trình giáo dục phổ thông – Những vấn đề chung – NXB Giáo dục.

2. Bộ giáo dục và đào tạo (2014) Tài liệu tập huấn – Dạy học và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực học sinh môn Sinh – NXB Giáo dục.

3. Bộ giáo dục và đào tạo (2014) Tài liệu tập huấn – Xây dựng các chuyên đề dạy học và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực học sinh môn Sinh – NXB Hà Nội.

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

6

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH 4. Đỗ Hương Trà (2015) – Dạy học tích hợp phát triển năng lực học sinh Phạm.

theo cách tiếp cận

FF IC IA L

5. Nguyễn Công khanh (2013) Đổi mới kiểm tra – đánh giá học sinh năng lực – NXB Giáo dục.

– NXB ĐH Sư

6. Trần Bá Hoành; Trịnh Nguyên Giao (2008) Giáo trình đại cương, phương pháp dạy học sinh học – NXB Giáo dục.

7. Ngô Văn Hưng (chủ biên) (2009) Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kỹ năng trong chương trìnhgiáo dục phổ thông môn Sinh học 10 – NXB Giáo dục.

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

8. Sách giáo khoa Sinh học 10 cơ bản (2006) – NXB Giáo dục.

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

7

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH PHỤ LỤC 1 GIÁO ÁN MINH HỌA CHUYÊN ĐỀ: Bài 18: CHU KÌ TẾ BÀO VÀ QUÁ TRÌNH NGUYÊN PHÂN (2 tiết)

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

Tiết 1: I. Mục tiêu bài học: - Nêu được khái niệm chu kì tế bào.

- Mô tả được chu kì tế bào.

- Trình bày được đặc điểm các pha của kì trung gian.

- Xác định được các loại tế bào tham gia quá trình nguyên phân, mô tả được diễn biến của từng giai đoạn nguyên phân.

- Nêu được kết quả và ý nghĩa của quá trình nguyên phân.

- Rèn luyện năng lực phân tích hình ảnh, làm việc nhóm, giải quyết vấn đề.

II. Phương tiện dạy học 1. Chuẩn bị của giáo viên Sách giáo khoa, tài liệu học tập của hs, hình ảnh về các kì của nguyên phân,…

2. Chuẩn bị của học sinh - Sách giáo khoa, vở ghi, tài liệu học tập.

- Soạn trước nội dung bài 18 theo tài liệuGiáo viên đã giao.

III. Tiến trình bài dạy A- KHỞI ĐỘNG Mục tiêu - Mục tiêu kiến thức: học sinh hình thành những suy nghĩ ban đầu về ý hoạt động nghĩa của quá trình phân bào đối với sinh vật. Giúp học sinh nhớ lại các kiến thức liên quan đến phân bào đã học ở cấp 2.

- Năng lực hướng tới: Năng lực tư duy Nội dung Giáo viên chiếu hình ảnh về một số quá trình sinh trưởng ở các loài động, thực vật: hoạt động

Hình 1. Sinh trưởng ở gà

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

Hình 2. Sinh trưởng ở người

8

FF IC IA L

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

Hình 3. Sinh trưởng ở cây đậu Yêu cầu học sinh dựa vào kiến thức đã học ở lớp 9 cho biết: Cơ chế nào đã giúp các sinh vật này từ một tế bào ban đầu phát triển thành cơ thể có hàng tỉ tế bào?

Giáo viên kiểm tra kiến thức của học sinh đã học ở lớp 9 về phân bào bằng các câu hỏi gợi nhớ: Ở sinh vật nhân thực, có mấy kiểu phân bào?

Những kiểu phân bào này có kết quả khác nhau như thế nào?

Từ câu trả lời của HS,Giáo viên dẫn dắt vào bài.

Học sinh hoạt động cá nhân.

Phương thức tổ Trình bày ý kiến trước lớp. chức hoạt động Sản phẩm Ý kiến trả lời của học sinh về quá trình phân bào. của hoạt động B- HÌNH THÀNH KIẾN THỨC HOẠT ĐỘNG 1: Tìm hiểu về chu kì tế bào (phương pháp vấn đáp ) - Mục tiêu kiến thức: Giúp học sinh hiểu được khái niệm chu kì tế bào, Mục tiêu diễn biến các giai đoạn của kì trung gian và ý nghĩa của cơ chế điều hòa hoạt động phân bào.

- Năng lực hướng tới: Năng lực tư duy, năng lực tự học.

Nội dung Giáo viên sử dụng hình 18.1/SGK và thông tin mục I/SGK hướng dẫn học sinh nêu được khái niệm chu kì tế bào, các giai đoạn của chu kì tế bào. hoạt động

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

9

FF IC IA L

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

Hình 18.1. Chu kì tế bào Giáo viên cung cấp thông tin: Thời gian của chu kỳ tế bào tùy thuộc vào từng loại tế bào của cơ thể và tùy loài sinh vật VD: + Tế bào phôi sớm phân chia từ 15 - 20 phút / lần + Tế bào gan 6 tháng/lần + Tế bào ruột 12 giờ/lần Nêu vấn đề: Nếu tế bào thoát khỏi cơ chế điều hòa phân bào thì hậu quả gì sẽ xảy ra?

Yêu cầu học sinh nêu các giả thuyết có thể xảy ra.Từ đó, giúp học sinh hiểu được ý nghĩa của cơ chế điều hòa phân bào đối với quá trình sinh trưởng, phát triển của cơ thể.

Giáo viên mở rộng kiến thức bằng cách giới thiệu về cơ chế gây bệnh ung thư và yêu cầu học sinh nêu một số tác nhân gây bệnh và cách phòng bệnh.

Học sinh hoạt động cá nhân, nghiên cứu thông tin SGK và trình bày trước Phương thức tổ lớp. chức hoạt động Sản phẩm Câu trả lời của học sinh về các câu hỏi được nêu ra. của hoạt động HOẠT ĐỘNG 2: Tìm hiểu sơ bộ về các giai đoạn, kết quả, ý nghĩa của quá trình nguyên phân (phương pháp động não) Mục tiêu - Mục tiêu kiến thức: Giúp học sinh kể tên được các giai đoạn và nêu ý hoạt động nghĩa của quá trình nguyên phân.

- Năng lực hướng tới: Năng lực tư duy, năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề.

Nội dung Giáo viên sử dụng hình ảnh về quá trình tái tạo đuôi ở thằn lằn, yêu cầu học sinh thảo luận nhóm đề xuất các giả thuyết giải thích hiện tượng trên. hoạt động

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

10

FF IC IA L

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

Hình 2. Quá trình tái tạo đuôi ở thằn lằn Sau khi học sinh nhận ra cho dù giả thuyết nào thì cũng dựa trên cơ chế nguyên phân của tế bào,Giáo viên tiếp tục đặt ra vấn đề cho học sinh giải quyết: - Quá trình trên xảy ra ở loại tế bào của cơ quan nào?

- Nhận xét về đặc điểm của cái đuôi mới được tái tạo so với đuôi cũ (về màu sắc, hình dạng). Rút ra đặc điểm của các tế bào con được tại ra sau nguyên phân.

- Quá trình tái tạo các bộ phận của cơ thể ở một số loài động vật có ý nghĩa như thế nào trong đời sống của chúng?

Giáo viên chia lớp thành các nhóm 5-6 học sinh.

Phương thức tổ Học sinh hoạt động theo nhóm, quan sát hình kết hợp nghiên cứu SGK chức hoạt thảo luận nêu các giả thuyết của mỗi cá nhân, sau đó thống nhất ý kiến động chung và điền vào bảng phụ (áp dụng kĩ thuật khăn trải bàn). Đại diện nhóm trình bày trước lớp.

Sản phẩm Giả thuyết của các nhóm giải thích cho vấn đề được đặt ra. của hoạt động Tiết 2: HOẠT ĐỘNG 3: Tìm hiểu diễn biến của các kì của quá trình nguyên phân (phương pháp hợp tác nhóm) - Mục tiêu kiến thức: Giúp học sinh mô tả của các sự kiện chính xảy ra trong Mục các kì của quá trình nguyên phân, từ đó giải thích được kết quả của quá trình tiêu nguyên phân. hoạt động - Năng lực hướng tới: Năng lực làm việc nhóm; năng lực tư duy; năng lực ngôn ngữ.

Giáo viên yêu cầu học sinh nhắc lại kết quả của nguyên phân, từ đó nêu Nội vấn đề: Tại sao từ một tế bào mẹ (2n) qua nguyên phân tạo ra các tế bào con dung giống nhau và giống tế bào mẹ? hoạt động Giáo viên chiếu hình khái quát quá trình nguyên phân, yêu cầu học sinh kể tên các giai đoạn.

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

11

FF IC IA L

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

Hình 6. Các kì của nguyên phân Hướng dẫn học sinh sử dụng hình ảnh (đoạn phim) thông tin SGK để mô tả được các sự kiện chính diễn ra trong mỗi kì của quá trình nguyên phân điền vào phiếu học tập số 1: “ Diễn biến các kì của nguyên phân”.

Sau đó,Giáo viên nêu các câu hỏi hướng dẫn học sinh giải thích các sự kiện chính xảy ra trong nguyên phân: - Tại sao nguyên phân tạo ra 2 tế bào con giống nhau và giống mẹ? Sự co xoắn của NST ở kì đầu có ý nghĩa gì đối với việc bảo quản vật chất di truyền trong quá trình phân ly của các NST? - Nếu ở kì sau các NST kép không phân ly theo em kết quả của nguyên phân có thay đổi không? Nếu có, thì thay đổi như thế nào?

Phương Giáo viên chia lớp thành các nhóm 5-6 học sinh. thức tổ Học sinh hoạt động nhóm, nghiên cứu thông tin SGK, hình ảnh, thảo luận chức Thống nhất ý kiến. hoạt Đại diện nhóm trình bày trước lớp. động Đáp án phiếu học tập số 1 và ý kiến của các nhóm giải thích kết quả của quá Sản trình nguyên phân. phẩm của hoạt động Nội dung phiếu học tập số 1: Các kì Hình minh họa Diễn biến (1) NST kép tách thành các NST đơn di chuyển Kì đầu theo thoi phân bào về 2 cực của tế bào.

(2) Thoi phân bào dần biến mất

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

12

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH (3) NST dãn xoắn.

(4) Màng nhân tiêu biến

FF IC IA L

(5) NST kép bắt đầu co xoắn (6) Màng nhân dần xuất hiện Kì giữa

(7) NST kép xếp thành 1 hàng trên mặt phẳng xích đạo của thoi phân bào.

(8) Thoi phân bào dần xuất hiện Kì sau

(9) Thoi phân bào đính vào 2 phía của NST tại

O

tâm động.

N

H

Ơ

N

Kì cuối

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

C- CỦNG CỐ, LUYÊN TẬP  Mục tiêu hoạt động: - Mục tiêu kiến thức: học sinh củng cố kiến thức về diễn biến, kết quả của nguyên phân. Vận dụng lý thuyết làm được 1 số bài tập đơn giản về xác định số tế bào con, số lượng NST trong mỗi tế bào con qua nguyên phân.

- Năng lực hướng tới: năng lực tính toán, năng lực tư duy, năng lực tự học.  Nội dung hoạt động: Yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức đã học trả lời các câu hỏi và bài tập sau: Câu 1: Có các phát biểu sau về kì trung gian: (1) Có 3 pha: G1, S và G2 (2) Ở pha G1, thực vật tổng hợp các chất cần cho sự sinh trưởng (3) Ở pha G2, ADN nhân đôi, NST đơn nhân đôi thành NST kép (4) Ở pha S, tế bào tổng hợp những gì còn lại cần cho phân bào Những phát biểu đúng trong các phát biểu trên là A. (1), (2) B. (3), (4) C. (1), (2), (3) D. (1), (2), (3), (4) Câu 2: Bệnh ung thư là 1 ví dụ về GVTH:Trịnh Thị Tuyết

13

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

Cột C (a) NST kép tách thành các NST đơn và phân ly về 2 cực của tế bào. (b) Nhiễm sắc thể dãn xoắn (c) Nhiễm sắc thể nhân đôi (d) Nhiễm sắc thể bắt đầu co xoắn (e) Các NST kép xếp thành 1 hàng trên mặt phẳng xích đạo của thoi phân bào. (f) NST co xoắn cực đại Câu 4. Sắp xếp các hình sau theo trình tự đúng mô tả các kì của quá trình nguyên phân.

O

Cột B 1- …..

2- …..

3- …..

4- …..

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

Cột A 1. Kì đầu 2. Kì giữa 3. Kì sau 4. Kì cuối

FF IC IA L

A. Sự điều khiển chặt chẽ chu kì tế bào của cơ thể B. Hiện tượng tế bào thoát khỏi các cơ chế điều hòa phân bào của cơ thể C. Chu kì tế bào diễn ra ổn định D. Sự phân chia tế bào được điều khiển bằng một hế thống điều hòa rất tinh vi Câu 3. Dựa vào hoạt động của nhiễm sắc thể qua các kỳ của nguyên phân, em hãy ghép nội dung cột A với cột C sao cho phù hợp và ghi đáp án vào cột B

D

ẠY

KÈ

M

Hình . Tế bào ở các kì của quá trình nguyên phân Câu 5. Hiện tượng nào sau đây không có bản chất là quá trình nguyên phân?

A. Thằn lằn đứt đuôi mọc lại đuôi mới.

B. Lá cây thuốc bỏng roi xuống đất, một thời gian sau có các cây con mọc lên từ mép lá.

C. Hạt đậu nảy mầm tạo thành cây đậu.

D. Lai giống gà Ross với gà Ri tạo thành giống gà Ross-Ri có năng suất cao hơn.

Câu 6: Cho một tế bào có bộ NST 2n=8. Số lượng NST trong các tế bào con ở kì cuối của quá trình nguyên phân là A. 2n = 8 B. n= 8 C. 2n=4 D. n=4  Phương thức tổ chức: học sinh làm việc cá nhân.  Sản phẩm hoạt động: Câu trả lời của học sinh.

D- VẬN DỤNG, MỞ RỘNG  Mục tiêu hoạt động: học sinh khá giỏi làm được các bài tập nâng cao về nguyên phân.

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

14

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

Tiết 3:

O

Bài 19: GIẢM PHÂN

FF IC IA L

 Nội dung hoạt động:Giáo viên yêu cầu học sinh về nhà hoàn thành các bài tập sau: Câu 1. Cho một tế bào có bộ NST 2n=8 hãy xác định số lượng NST đơn (kép) qua các kì của quá trình nguyên phân.

Câu 2. Bác Năm định chiết 1 cành bưởi ngon đem đi trồng nhưng lại lo rằng cây con chiết ra sẽ không giống với cây mẹ. Em hãy đóng vai một kĩ sư nông nghiệp để tư vấn cho bác Năm trong tình huống trên.  Phương thức tổ chức: học sinh làm việc cá nhân ở nhà.  Sản phẩm hoạt động: Bài làm của học sinh nộp cho giáo viên.

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

I. Mục tiêu bài học: - Mô tả được diễn biến các kì của giảm phân I và giảm phân II. - Trình bày được kết quả, ý nghĩa của giảm phân trong quá trình sinh sản hữu tính.

- Phân biệt được diễn biến của giảm phân I và nguyên phân.

- Vận dụng lí thuyết tính được số tế bào con, số NST trong các tế bào con.

- Rèn luyện năng lực phân tích hình ảnh, làm việc nhóm, giải quyết vấn đề.

II. Phương tiện dạy học 1. Chuẩn bị của giáo viên Sách giáo khoa, tài liệu học tập của hs, hình ảnh về các kì của giảm phân,…

2. Chuẩn bị của học sinh - Sách giáo khoa, vở ghi, tài liệu học tập.

- Học bài 18 và soạn trước nội dung bài 19.

III. Tiến trình bài dạy A- KHỞI ĐỘNG Mục tiêu - Mục tiêu kiến thức: Giúp học sinh hình thành những suy nghĩ ban đầu hoạt động về sự khác biệt về kết quả của cơ chế nguyên phân và giảm phân trong quá trình sinh sản.

- Năng lực hướng tới: Năng lực tư duy.

D

Nội dung hoạt động

Giáo viên chiếu hình ảnh về quá trình sinh sản vô tính ở cây mía, yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức đã học giải thích cơ chế làm cho cây con giống với cây mẹ.

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

15

FF IC IA L

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

Y

N

H

Ơ

N

O

Các cây con Tiến hành giâm hom một phần thân cây mẹ Hình 1. Sinh sản vô tính ở cây mía Giáo viên tiếp tục cho học sinh quan sát hình sinh sản hữu tính ở người, yêu cầu học sinh nhận xét đặc điểm của con cái so với bố mẹ.

Q

U

Hình 2. Sinh sản hữu tính ở người Giáo viên nêu vấn đề :“ Cơ chế nào đã giúp tạo ra những đặc điểm khác so với bố mẹ ở đời con?”. Dẫn vào bài mới.

Học sinh hoạt động cá nhân, vận dụng kiến thức đã học trả lời.

D

ẠY

KÈ

M

Phương thức tổ chức hoạt động Sản phẩm Ý kiến của học sinh về các câu hỏi được nêu ra. của hoạt động B- HÌNH THÀNH KIẾN THỨC HOẠT ĐỘNG 1: Tìm hiểu khái quát đặc điểm của giảm phân (phương pháp vấn đáptrực quan) - Mục tiêu kiến thức: Nêu được các đặc điểm cơ bản của quá trình giảm Mục tiêu phân. hoạt động - Năng lực hướng tới: Năng lực thu thập, xử lý thông tin qua kênh hình; năng lực ngôn ngữ.

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

16

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Giáo viên chiếu hình về quá trình giảm phân, nêu vấn đề: Quá trình hình thành giao tử (n) từ tế bào (2n) gọi là quá trình giảm phân.

Sau đó giáo viên sử dụng hình ảnh khái quát về quá trình giảm phân hướng dẫn học sinh nêu các đặc điểm cơ bản của quá trình giảm phân như: Giảm phân xảy ra ở loại tế bào nào? số lần phân bào? Số lần nhân đôi NST?

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

Nội dung hoạt động

N

Hình 3. Khái quát diễn biến của giảm phân Học sinh làm việc cá nhân.

Quan sát hình kết hợp nghiên cứu SGK, trình bày trước lớp.

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

Phương thức tổ chức hoạt động Sản phẩm Ý kiến của học sinh về các câu hỏi được giáo viên nêu ra. của hoạt động HOẠT ĐỘNG 2: Tìm hiểu diễn biến của giảm phân - Mục tiêu kiến thức: học sinh trình bày được diễn biến các kì của quá Mục tiêu trình giảm phân I và giảm phân II; phân biệt được điểm khác nhau cơ bản hoạt động về diễn biến giữa giảm phân và nguyên phân.

- Năng lực hướng tới: Năng lực làm việc nhóm, năng lực tư duy, năng lực ngôn ngữ.

Nội dung Nội dung 1. Diễn biến giảm phân I (phương pháp dạy học nhóm) hoạt động Sử dụng hình ảnh, thông tin SGK, hướng dẫn các nhóm học sinh lựa chọn các sự kiện đúng xảy ra ở mỗi kì của giảm phân I và điền vào phiếu học tập số 2 : “ Diễn biến của giảm phân I” Từ kết quả phiếu học tập số 2Giáo viên hướng dẫn học sinh liên hệ kiến thức cũ, nêu điểm khác nhau giữa giảm phân I và nguyên phân.

Nội dung 2. Diễn biến của giảm phân II (phương pháp vấn đáp)

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

17

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

FF IC IA L

Sau khi tìm hiểu giảm phân I,Giáo viên tiếp tục sử dụng hình các tế bào ở các kì của giảm phân II yêu cầu học sinh sắp xếp các hình theo trình tự đúng của các kì và mô tả diễn biến của giảm phân II.

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

Từ kết quả trên,Giáo viên giúp học sinh tái hiện lại kiến thức cũ và liên tưởng diễn biến của giảm phân II giống với nguyên phân.

Phương Nội dung 1. Diễn biến giảm phân I thức tổ -Giáo viên chia lớp thành các nhóm 5-6 học sinh. chức hoạt - Học sinh làm việc nhóm, thảo luận, thống nhất ý kiến. động - Đại diện nhóm trình bày trước lớp.

Nội dung 2. Diễn biến của giảm phân II - Học sinh hoạt động cá nhân.

- Trình bày ý kiến trước lớp.

Sản phẩm Nội dung 1. Diễn biến giảm phân I của hoạt Đáp án phiếu học tập số 2 của các nhóm : “ Diễn biến của giảm phân I” động Nội dung 2. Diễn biến của giảm phân II Ý kiến của học sinh về cách sắp xếp các tế bào tương ứng với các kì của giảm phân II. Nội dung phiếu học tập số 2: Các kì giảm phân I Diễn biến (Sự biến đổi của NST) (1) NST kép tách thành các NST đơn di chuyển theo thoi phân bào về 2 cực của tế bào.

(2) Các NST kép trong cặp tương đồng phân ly về 2 cực

Kì trung gian I

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

18

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH của tế bào.

(3) Các NST kép dãn xoắn.

(4) Các NST kép bắt đầu co xoắn

FF IC IA L

(5) Các cặp NST kép tương đồng tiến lại gần nhau và có thể Kì đầu I

xảy ra trao đổi chéo đoạn cromatit.

(6) Hình thành 2 tế bào con có bộ NST (n) kép.

(7) NST kép co xoắn cực đại và xếp thành 1 hàng trên mặt phẳng xích đạo của thoi phân bào.

(8) NST kép co xoắn cực đại và xếp thành 2 hàng trên mặt

O

Kì giữa I

phẳng xích đạo của thoi phân bào.

N

(9) NST ở dạng sợi mảnh. NST tự nhân đôi hình thành các

Ơ

NST kép gồm 2 cromatit đính với nhau ở tâm động.

U

Y

N

H

Kì sau I

D

ẠY

KÈ

M

Q

Kì cuối I HOẠT ĐỘNG 3: Tìm hiểu kết quả, ý nghĩa của giảm phân.

Mục tiêu - Mục tiêu kiến thức: học sinh nêu được số tế bào con, số giao tử đực, hoạt động số giao tử cái, số lượng NST trong mỗi tế bào con sau giảm phân; trình bày được ý nghĩa của quá trình giảm phân trong quá trình sinh sản hữu tính.

- Năng lực hướng tới:Năng lực tư duy; năng lực thu thập, xử lí thông tin thông qua kênh hình; năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề.

Nội dung Nội dung 1. Kết quả của giảm phân (phương pháp vấn đáp- trực hoạt động quan) Giáo viên sử dụng hình ảnh sau, hướng dẫn học sinh xác định được số lượng tế bào con và số lượng NST ở các tế bào con sau giảm phân.

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

19

FF IC IA L

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

Hình 5. Khái quát diễn biến và kết quả của giảm phân.

Sau đó yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức về diễn biến của giảm phân giải thích nguyên nhân có sự thay đổi cấu trúc gen trên NST ở tế bào con, từ đó nêu được ý nghĩa của hiện tượng tiếp hợp và trao đổi chéo ở kì đầu I. Giáo viên sử dụng hình ảnh mô tả về quá trình hình thành giao tử đực và cái thông qua giảm phân, yêu cầu học sinh nêu điểm khác biệt về kết quả của 2 quá trình này.

D

ẠY

KÈ

Hình 6. Quá trình hình thành giao tử đực và giao tử cái Nội dung 2. Ý nghĩa của giảm phân (phương pháp vấn đáp – trực quan, phương pháp giải quyết vấn đề) Giáo viên cho học sinh quan sát hình ảnh các giai đoạn sinh trưởng, phát triển ở người yêu cầu điền tên các cơ chế nguyên phân, giảm phân, thụ tinh phù hợp với từng giai đoạn. Từ đó nêu được mối quan hệ giữa các quá trình này trong sinh sản hữu tính.

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

20

O

FF IC IA L

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

Giáo viên tiếp tục nêu một ví dụ về ứng dụng sinh sản hữu tính ở hoa loa kèn để tạo ra giống mới: “Lai hữu tính để tạo giống hoa lan huệ (hoa loa kèn) mới Công trình nghiên cứu của TS Phạm Thị Minh Phượng, khoa Nông học thuộc Học viện Nông nghiệp Việt Nam, cùng cộng sự chọn tạo giống hoa lan huệ bằng phương pháp lai hữu tính giữa nguồn gene bản địa và nhập nội.

Mục tiêu của nghiên cứu này là tạo ra các tổ hợp lai hoa lan huệ mới có màu sắc hoặc hình dạng khác biệt, tạo đà phát triển cho sản xuất trong nước….Theo website của Học viện Nông nghiệp Việt Nam, kết quả lai cho ra những bông hoa đẹp, hình dạng mới lạ như hình tam giác, cánh bán kép 8-9 cánh mỗi bông, cánh hoa xếp cân đối, chiều cao mức trung bình phù hợp với sản xuất hoa trồng chậu ở Việt Nam. Màu sắc hoa phong phú, nhiều tông màu từ đỏ, hồng, cam đỏ, trắng viền hồng, có những loại hoa lai tỏa mùi thơm dịu mát…”

Giáo viên yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức giải thích nguyên nhân con cái khác bố mẹ về 1 hoặc nhiều đặc điểm.

Học sinh hoạt động cá nhân.

Phương thức tổ

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

21

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

chức hoạt Quan sát hình kết hợp nghiên cứu thông tin mục II/SGK, trình bày ý động kiến trước lớp. Ý kiến của học sinh trả lời các câu hỏi của giáo viên.

Sản phẩm của hoạt động C- LUYỆN TẬP, CỦNG CỐ  Mục tiêu hoạt động: học sinh củng cố kiến thức về diễn biến, kết quả của giảm phân. Vận dụng lý thuyết làm được 1 số bài tập đơn giản về giảm phân.  Nội dung hoạt động: Yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức đã học trả lời các câu hỏi và bài tập sau: Câu 1. Dựa vào hoạt động của nhiễm sắc thể qua các kỳ của giảm phân I, em hãy ghép nội dung cột A với cột C sao cho phù hợp và ghi đáp án vào cột B Cột A Cột B Cột C 1. Kì đầu 1- …..

Nhiễm sắc thể kép tập trung thành 2 hàng ở mặt phẳng xích đạo của thoi phân bào 2. Kì giữa 2- …..

Nhiễm sắc thể kép bắt đầu xoắn 3. Kì sau 3- …..

Nhiễm sắc thể nhân đôi 4. Kì cuối 4- …..

Nhiễm sắc thể dãn xoắn Các nhiễm sắc thể kép phân li về 2 cực tế bào Câu 2. Khi quan sát hình sau, bạn An cho rằng hình này mô tả kì giữa của quá trình giảm phân I nhưng bạn Bình không đồng ý, bạn Bình nói rằng đây là kì giữa của giảm phân II. Em đồng ý với ý kiến của bạn nào ? Tại sao? Biết rằng tế bào ban đầu của hình đang quan sát có 2n = 4.

D

ẠY

KÈ

M

Trả lời: ……………………………………………………………………

Câu 3. Cho 100 tế bào sinh tinh của ruồi giấm đang trong quá trình giảm phân. Tính số tinh trùng được tạo ra?

A. 200 B. 400 C. 100 D. 800 Câu 4. Một tế bào sinh tinh của của ruồi giấm có bộ NST lưỡng bội 2n=8. Xác định số lượng NST trong các tế bào con sau khi giảm phân?

A. 2n=8 B. n=8 C. 2n=4 D. n=4 D- VẬN DỤNG, TÌM TÒI  Mục tiêu hoạt động: học sinh phân biệt được nguyên phân và giảm phân. Riêng học sinh khá giỏi làm được các bài tập nâng cao về giảm phân.  Nội dung hoạt động: Giáo viên yêu cầu học sinh về nhà hoàn thành các bài tập sau:

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

22

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

FF IC IA L

Câu 1. Phân biệt nguyên phân và giảm phân theo các tiêu chí ở bảng sau: Điểm phân Nguyên phân Giảm phân biệt Loại tế bào tham gia Diễn biến Kết quả Ý nghĩa

N

H

Ơ

N

O

Câu 2.Cho một tế bào ruồi giấm có bộ NST 2n=8, hãy xác định số NST đơn (kép) ở mỗi kì của quá trình giảm phân.

Câu 3. Trong sinh sản hữu tính, giảm phân kết hợp với thụ tinh sẽ tạo ra cơ thể mới. Dựa vào cơ chế trên em hãy đề xuất 1 số biện pháp tránh thai ở người.  Phương thức tổ chức: học sinh hoạt động cá nhân, trả lời các câu hỏi và nộp lại đáp án choGiáo viên vào tiết sau.  Sản phẩm hoạt động: Bài làm của học sinh nộp cho GV.

Y

ĐÁP ÁN CÁC PHIẾU HỌC TẬP ĐƯỢC SỬ DỤNG TRONG CHUYÊN ĐỀ: Đáp án phiếu học tập số 1: Hình minh họa

ẠY

KÈ

M

Q

U

Các kì Kì đầu

D

Kì giữa

Diễn biến (5) NST kép bắt đầu co xoắn (8) Thoi phân bào dần xuất hiện (4) Màng nhân tiêu biến

(7) NST kép xếp thành 1 hàng trên mặt phẳng xích đạo của thoi phân bào.

(9) Thoi phân bào đính vào 2 phía của NST tại tâm động.

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

23

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH (1) NST kép tách thành các NST đơn di chuyển

Kì sau

FF IC IA L

theo thoi phân bào về 2 cực của tế bào.

(2) Thoi phân bào dần biến mất

Kì cuối

(3) NST dãn xoắn.

(6) Màng nhân dần xuất hiện

Đáp án phiếu học tập số 2:

Diễn biến (Sự biến đổi của NST)

N

O

Các kì giảm phân I

Ơ

(9) - NST ở dạng sợi mảnh.

Các NST nhân đôi tạo thành các NST kép

N

H

Kì trung gian I

(8)- Các NST kép xếp thành 2 hàng trên mặt phẳng xích đạo.

KÈ

M

Q

Kì đầu I

U

Y

(4)- Các NST kép co xoắn.

(5) - Có hiện tượng tiếp hợp và trao đổi chéo đoạn NST trong cặp NST kép tương đồng.

D

ẠY

Kì giữa I

(2)- Các NST kép phân ly về 2 cực của tế bào.

Kì sau I

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

24

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

FF IC IA L

(3)- NST kép dãn xoắn.

(6)- Hình thành 2 tế bào con có bộ NST kép giảm đi 1 nửa so với tế bào mẹ.

Kì cuối I

NỘI DUNG KIẾN THỨC CỦA CHUYÊN ĐỀ:

O

Bài 18 - CHU KÌ TẾ BÀO VÀ QUÁ TRÌNH NGUYÊN PHÂN

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

I. CHU KÌ TẾ BÀO 1. Khái niệm: Chu kì tế bào là khoảng thời gian giữa 2 lần phân bào 2. Một chu kì tế bào gồm: a. Kì trung gian - Pha G1: tế bào tổng hợp các chất cần cho sinh trưởng - Pha S: Nhân đôi ADN và NST - Pha G2: Tổng hợp các chất cần cho phân bào b. Nguyên phân - Phân chia nhân - Phân chia tế bào chất II. DIỄN BIẾN QUÁ TRÌNH NGUYÊN PHÂN 1. Phân chia nhân: Gồm 4 kì: a. Kì đầu: - Xuất hiện thoi phân bào - Màng nhân dần biến mất - Nhiễm sắc thể kép bắt đầu đóng xoắn b. Kì giữa: - Các nhiễm sắc thể kép xoắn cực đại và xếp thành 1 hàng trên mặt phẳng xích đạo và dính với thoi phân bào ở 2 phía của tâm động c. Kì sau: - Mỗi nhiễm sắc thể kép tách nhau ra ở tâm động thành 2 nhiễm sắc thể đơn - Các nhóm NST đơn phân li 2 cực của tế bào d. Kì cuối: - Màng nhân xuất hiện GVTH:Trịnh Thị Tuyết

25

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

O

FF IC IA L

- Nhiễm sắc thể tháo xoắn 2. Phân chia tế bào chất - Ở Tế bào động vật: Màng tế bào thắt dần ở chính giữa để chia tế bào mẹ thành 2 tế bào con - Ở tế bào thực vật: Hình thành vách ngăn ở chính giữa để chia tế bào mẹ thành 2 tế bào con * Kết quả: Từ 1 tế bào mẹ tạo thành 2 tế bào con, chứa bộ nhiễm sắc thể giống nhau và giống mẹ III. Ý NGHĨA PHÂN BÀO NGUYÊN PHÂN - Giúp sinh vật nhân thực sinh sản, sinh trưởng - Tái sinh các mô và bộ phận bị tổn thương

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

Bài 19 - GIẢM PHÂN I. DIỄN BIẾN QUÁ TRÌNH GIẢM PHÂN 1. Giảm phân 1: Gồm kì trung gian và 4 kì phân bào chính thức a. Kì trung gian 1: - ADN và NST nhân đôi - NST nhân đôi thành NST kép gồm 2 Crômatit dính với nhau ở tâm động b. Kì đầu 1: - Các NST kép bắt đôi với nhau theo từng cặp tương đồng, có thể xảy ra trao đổi đoạn NST dẫn đến hoán vị gen - NST kép bắt đầu đóng xoắn - Màng nhân và nhân con tiêu biến c. Kì giữa 1: - NST kép đóng xoắn tối đa và xếp thành 2 hàng trên mặt phẳng xích đạo của thoi vô sắc, đính với thoi vô sắc ở tâm động d. Kì sau 1: - Mỗi NST kép trong cặp NST kép tương đồng di chuyển về 2 cực của tế bào trên thoi vô sắc e. Kì cuối 1: - Thoi vô sắc tiêu biến - Màng nhân và nhân con xuất hiện - Số NST trong mỗi tế bào con là n kép 2. Giảm phân 2: Diễn biến giống nguyên phân 1-Kỳ trước II - NST vẫn ở trạng thái n NST kép 2-Giữa II - Các NST kép xếp 1 hàng trên mặt phẳng xích đạo GVTH:Trịnh Thị Tuyết

26

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

3-Sau II - Các NST kép tách ra thành NST đơn, phân li về 2 cực 4-Kỳ cuối - Kết quả tạo 4 tế bào có bộ NST n đơn 3. Kết quả: - Từ 1 tế bào mẹ tạo thành 4 tế bào con có số NST = ½ số NST của tế bào mẹ (n NST đơn) - Ở động vật: + Con đực: 4 tế bào con tạo thành 4 tinh trùng + Con cái: 1 tế bào lớn tạo thành trứng, 3 tế bào nhỏ bị tiêu biến - Ở thực vật: tế bào tạo thành sau giảm phân lại tiếp tục phân bào để tạo thành hạt phấn hay túi phôi II. Ý NGHĨA CỦA QUÁ TRÌNH GIẢM PHÂN - Giảm phân kết hợp với thụ tinh và nguyên phân là cơ chế duy trì bộ NST đặc trưng và ổn định của loài qua các thế hệ.

- Sự phân li độc lập và tổ hợp tự do của các cặp NST trong giảm phân đã tạo ra nhiều biến dị tổ hợp giúp giới sinh vật đa dạng, phong phú → là nguyên liệu của chọn giống và tiến hoá → Sinh sản hữu tính có ưu thế hơn sinh sản vô tính.

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

27

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

Hình 2. Sinh trưởng ở người

U

Y

N

H

Ơ

Hình 1. Sinh trưởng ở gà

N

O

FF IC IA L

PHỤ LỤC 2 NỘI DUNG TÀI LIỆU DÀNH CHO HỌC SINH: Chủ đề : PHÂN BÀO Bài 18: CHU KÌ TẾ BÀO VÀ QUÁ TRÌNH NGUYÊN PHÂN A- KHỞI ĐỘNG Quan sát hình ảnh về một số quá trình sinh trưởng ở các loài động, thực vật và trả lời câu hỏi bên dưới:

D

ẠY

KÈ

M

Q

Hình 3. Sinh trưởng ở cây đậu - Theo em, cơ chế nào đã giúp các sinh vật này từ một tế bào ban đầu phát triển thành cơ thể có hàng tỉ tế bào?.............................................................................................................

B- HÌNH THÀNH KIẾN THƯC 1. Chu kì tế bào Quan sát hình 18.1 SGK và nghiên cứu mục I/SGK hãy trả lời những câu hỏi bên dưới:

Hình 18.1. Chu kì tế bào GVTH:Trịnh Thị Tuyết

28

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

- Chu kì tế bào là gì? .............................................................................................................

- Một chu kì tế bào gồm mấy giai đoạn chính? Giai đoạn nào chiếm thời gian nhiều nhất? ... ..............................................................................................................................................

- Kì trung gian gồm mấy pha? Trong mỗi pha diễn ra những sự kiện gì? .............................. ..............................................................................................................................................

- Thời gian của chu kỳ tế bào tùy thuộc vào từng loại tế bào của cơ thể và tùy loài sinh vật. Nếu tế bào thoát khỏi cơ chế điều hòa phân bào thì hậu quả gì sẽ xảy ra? ...................... .............................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................

2. Quá trình nguyên phân 1. Khái quát về nguyên phân.

Em có biết: Thằn lằn là một trong những sinh vật có khả năng phục hồi xuất sắc nhất.

Chỉ trong vòng 1 tháng, chúng có thể mọc lại một chiếc đuôi đã mất mà không có một chút tổn hại gì…. Một số loài vật khác như cá ngựa thậm chí có thể hồi phục tim và cột sống.( http://kenh14.vn)

Q

U

Y

Hình 4. Quá trình tái tạo đuôi ở thằn lằn - Em hãy nêu các giả thuyết để giải thích cho hiện tượng nói trên, từ đó rút ra giả thuyết hợp lí nhất và điền vào bảng sau:

Giả thuyết 2

D

ẠY

KÈ

M

Giả thuyết 1

Giả thuyết 3

Kết luận

Giả thuyết 4

Từ các giả thuyết trên hãy nêu các đặc điểm quá trình tái sinh nói trên: - Quá trình trên xảy ra ở loại tế bào của cơ quan nào? ..........................................................

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

29

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

N

O

FF IC IA L

..............................................................................................................................................

- Nhận xét về đặc điểm của cái đuôi mới được tái tạo so với đuôi cũ (về màu sắc, hình dạng). Giải thích. ................................................................................................................... ..............................................................................................................................................

- Quá trình tái tạo các bộ phận của cơ thể ở một số loài động vật có ý nghĩa như thế nào trong đời sống của chúng?..................................................................................................... ..............................................................................................................................................

2. Diễn biến của quá trình nguyên phân a. Phân chia nhân Quan sát hình minh họa các kì của quá trình nguyên phân trong bảng dưới đây, lựa chọn các sự kiện đúng ở cột 3 tương ứng với mỗi kì của nguyên phân và điền vào phiếu học tập số1: “ Diễn biến các kì của nguyên phân”.

Các kì Hình minh họa Diễn biến (1) NST kép tách thành các NST đơn di chuyển Kì đầu theo thoi phân bào về 2 cực của tế bào.

Ơ

(2) Thoi phân bào dần biến mất

H

(3) NST dãn xoắn.

N

(4) Màng nhân tiêu biến

Q

(6) Màng nhân dần xuất hiện (7) NST kép xếp thành 1 hàng trên mặt phẳng xích đạo của thoi phân bào.

(8) Thoi phân bào dần xuất hiện (9) Thoi phân bào đính vào 2 phía của NST tại tâm động.

ẠY

KÈ

Kì sau

M

Kì giữa

U

Y

(5) NST kép bắt đầu co xoắn

D

Kì cuối

Đáp án: ................................................................................................................................ ..............................................................................................................................................

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

30

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

N

O

FF IC IA L

.............................................................................................................................................. b. Phân chia tế bào chất Quan sát hình sau kết hợp nghiên cứu thông tin mục II.2 SGK, em hãy nêu điểm khác biệt của quá trình phân chia tế bào chất ở tế bào động vật và tế bào thực vật.

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

Hình 5. Phân chia tế bào chất ở tế bào động vật (a) và tế bào thực vật (b) Trả lời: ................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................

3. Giải thích kết quả của quá trình nguyên phân Quan sát hình mô tả khái quát quá trình nguyên phân, hãy trả lời các câu hỏi sau:

D

ẠY

Hình 6. Các kì của nguyên phân - Cơ chế nào giúp nguyên phân tạo ra 2 tế bào con có bộ NST giống nhau và giống mẹ? ...... ..............................................................................................................................................

- Sự co xoắn của NST ở kì đầu có ý nghĩa gì đối với việc bảo quản vật chất di truyền trong quá trình phân ly của các NST? ................................................................................... ..............................................................................................................................................

- Nếu ở kì sau các NST kép không phân ly theo em kết quả của nguyên phân có thay đổi không? Nếu có, thì thay đổi như thế nào? .............................................................................. ..............................................................................................................................................

C- CỦNG CỐ, LUYÊN TẬP Câu 1: Có các phát biểu sau về kì trung gian: GVTH:Trịnh Thị Tuyết

31

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

(1) Có 3 pha: G1, S và G2 (2) Ở pha G1, thực vật tổng hợp các chất cần cho sự sinh trưởng (3) Ở pha G2, ADN nhân đôi, NST đơn nhân đôi thành NST kép (4) Ở pha S, tế bào tổng hợp những gì còn lại cần cho phân bào Những phát biểu đúng trong các phát biểu trên là A. (1), (2) B. (3), (4) C. (1), (2), (3) D. (1), (2), (3), (4) Câu 2: Bệnh ung thư là 1 ví dụ về A. Sự điều khiển chặt chẽ chu kì tế bào của cơ thể B. Hiện tượng tế bào thoát khỏi các cơ chế điều hòa phân bào của cơ thể C. Chu kì tế bào diễn ra ổn định D. Sự phân chia tế bào được điều khiển bằng một hế thống điều hòa rất tinh vi Câu 3. Dựa vào hoạt động của nhiễm sắc thể qua các kỳ của nguyên phân, em hãy ghép nội dung cột A với cột C sao cho phù hợp và ghi đáp án vào cột B Cột A Cột B Cột C 1. Kì đầu 1- ….. (a) NST kép tách thành các NST đơn và phân ly về 2 cực của tế bào.

2. Kì giữa 2- ….. (b) Nhiễm sắc thể dãn xoắn 3. Kì sau 3- ….. (c) Nhiễm sắc thể nhân đôi 4. Kì cuối 4- ….. (d) Nhiễm sắc thể bắt đầu co xoắn (e) Các NST kép xếp thành 1 hàng trên mặt phẳng xích đạo của thoi phân bào. (f) NST co xoắn cực đại Câu 4. Sắp xếp các hình sau theo trình tự đúng mô tả các kì của quá trình nguyên phân.

Hình . Tế bào ở các kì của quá trình nguyên phân Câu 5. Hiện tượng nào sau đây không có bản chất là quá trình nguyên phân?

A. Thằn lằn đứt đuôi mọc lại đuôi mới.

B. Lá cây thuốc bỏng roi xuống đất, một thời gian sau có các cây con mọc lên từ mép lá.

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

32

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

O

FF IC IA L

C. Hạt đậu nảy mầm tạo thành cây đậu.

D. Lai giống gà Ross với gà Ri tạo thành giống gà Ross-Ri có năng suất cao hơn.

Câu 6: Cho một tế bào có bộ NST 2n=8. Số lượng NST trong các tế bào con ở kì cuối của quá trình nguyên phân là A. 2n = 8 B. n= 8 C. 2n=4 D. n=4 D- VẬN DỤNG, MỞ RỘNG Câu 1. Cho một tế bào có bộ NST 2n=8 hãy xác định số lượng NST đơn (kép) qua các kì của quá trình nguyên phân.

Câu 2. Bác Năm định chiết 1 cành bưởi ngon đem đi trồng nhưng lại lo rằng cây con chiết ra sẽ không giống với cây mẹ. Em hãy đóng vai một kĩ sư nông nghiệp để tư vấn cho bác Năm trong tình huống trên.

Bài 19: GIẢM PHÂN

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

A- KHỞI ĐỘNG Quan sát hình về hình thức sinh sản vô tính ở cây mía, hãy cho biết cơ chế nào đã giúp tạo ra cây con có đặc điểm giống hệt so với cây mẹ? ............................................................. ..............................................................................................................................................

D

ẠY

KÈ

M

Giâm hom ở cây mẹ Cây con Sinh sản vô tính ở cây mía Quan sát hình ảnh sinh sản hữu tính ở người: - Nhận xét đặc điểm của con cái so với bố mẹ. .......................................................................

- Theo em cơ chế nào đã tạo ra hiện tượng trên. ....................................................................

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

33

FF IC IA L

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

Sinh sản hữu tính ở người B- HÌNH THÀNH KIẾN THỨC  Khái quát về giảm phân Quá trình hình thành các giao tử (n) từ tế bào (2n) gọi là quá trình giảm phân.

D

ẠY

-

KÈ

M

Sơ đồ mô tả khái quát diễn biến của quá trình giảm phân.

Quan sát sơ đồ mô tả quá trình giảm phân, kết hợp nội dung SGK, trả lời các câu hỏi sau: Giảm phân xảy ra ở loại tế bào nào? .....................................................................................

Có mấy lần phân bào?Mấy lần nhân đôi ADN? .....................................................................

Mỗi lần phân bào có những kì nào? .......................................................................................

I. Diễn biến của giảm phân 1. Giảm phân I Quan sát hình về tế bào ở các kì của giảm phân I , hãy ghép nội dung diễn biến đúng (ở cột 2) với hình ảnh từng kì (ở cột 1).

Các kì giảm phân I Diễn biến (Sự biến đổi của NST)

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

34

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

FF IC IA L

(1) NST kép tách thành các NST đơn di chuyển theo thoi phân bào về 2 cực của tế bào.

(2) Các NST kép trong cặp tương đồng phân ly về 2 cực của tế bào.

Kì trung gian I

(3) Các NST kép dãn xoắn.

(4) Các NST kép bắt đầu co xoắn Kì đầu I

O

(5) Các cặp NST kép tương đồng tiến lại gần nhau và có thể xảy ra trao đổi chéo đoạn cromatit.

N

(6) Hình thành 2 tế bào con có bộ NST (n) kép.

Ơ

(7) NST kép co xoắn cực đại và xếp thành 1 hàng trên mặt phẳng xích đạo của thoi phân bào.

H

Kì giữa I

U

(9) NST ở dạng sợi mảnh. NST tự nhân đôi hình thành các NST kép gồm 2 cromatit đính với nhau ở tâm động.

KÈ

M

Q

Kì sau I

Y

N

(8) NST kép co xoắn cực đại và xếp thành 2 hàng trên mặt phẳng xích đạo của thoi phân bào.

D

ẠY

Kì cuối I Trả lời:................................................................................................................................... ..............................................................................................................................................

Vận dụng kiến thức về nguyên phân và giảm phân I em hãy nêu các điểm khác nhau giữa giảm phân I và nguyên phân. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................

2. Giảm phân II. GVTH:Trịnh Thị Tuyết

35

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

O

N

KÈ

M

Q

U

Y

N

-

Ơ

-

Đáp án : Kì đầu II:………Kì giữa II: ………Kì sau II:………….Kì cuối II:…………

Dựa vào kết quả trên, hãy cho biết diễn biến của giảm phân II giống với quá trình nào đã học. Vì sao? ........................................................................................................................... ..............................................................................................................................................

II. Kết quả của giảm phân Xác định số tế bào con được tạo ra sau giảm phân và số lượng nhiễm sắc thể trong mỗi tế bào con. ..............................................................................................................................................

Tại sao qua giảm phân các tế bào con có bộ NST giảm đi 1 nửa so với tế bào mẹ? ............... .............................................................................................................................................. * Quá trình hình thành giao tử thông qua giảm phân:

H

-

FF IC IA L

Sau đây là hình ảnh mô tả một số tế bào đang ở các kì của giảm phân II, dựa vào sự biến đổi của NST em hãy dự đoán trình tự đúng của các tế bào này tương ứng với các kì của giảm phân II.

Quan sát hình hãy mô tả quá trình hình thành tinh trùng và trứng. Kết quả hai quá trình này có điểm nào khác nhau? .................................................................................................. ..............................................................................................................................................

III. Ý nghĩa của giảm phân Quan sát hình các giai đoạn sinh trưởng và phát triển ở người .

ẠY D

-

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

36

FF IC IA L

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

Điền tên các cơ chế giảm phân, nguyên phân, thụ tinh phù hợp với từng giai đoạn 1,2,3 trong sơ đồ trên. ..............................................................................................................................................

Các cơ chế trên có ý nghĩa như thế nào trong quá trình sinh sản hữu tính. .............................................................................................................................................. Đọc đoạn thông tin và trả lời câu hỏi bên dưới: “Lai hữu tính để tạo giống hoa lan huệ (hoa loa kèn) mới Công trình nghiên cứu của TS Phạm Thị Minh Phượng, khoa Nông học thuộc Học viện Nông nghiệp Việt Nam, cùng cộng sự chọn tạo giống hoa lan huệ bằng phương pháp lai hữu tính giữa nguồn gene bản địa và nhập nội.

Mục tiêu của nghiên cứu này là tạo ra các tổ hợp lai hoa lan huệ mới có màu sắc hoặc hình dạng khác biệt, tạo đà phát triển cho sản xuất trong nước….Theo website của Học viện Nông nghiệp Việt Nam, kết quả lai cho ra những bông hoa đẹp, hình dạng mới lạ như hình tam giác, cánh bán kép 8-9 cánh mỗi bông, cánh hoa xếp cân đối, chiều cao mức trung bình phù hợp với sản xuất hoa trồng chậu ở Việt Nam. Màu sắc hoa phong phú, nhiều tông màu từ đỏ, hồng, cam đỏ, trắng viền hồng, có những loại hoa lai tỏa mùi thơm dịu mát…”

Các giống hoa lan huệ mới được tạo ra nhờ lai hữu tính tại sao lại có nhiều đặc điểm khác so với giống ban đầu. ................................................................................................... .............................................................................................................................................. Ý nghĩa của giảm phân:...................................................................................................... .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................

C- LUYÊN TẬP, CỦNG CỐ Câu 1. Dựa vào hoạt động của nhiễm sắc thể qua các kỳ của giảm phân I, em hãy ghép nội dung cột A với cột C sao cho phù hợp và ghi đáp án vào cột B GVTH:Trịnh Thị Tuyết

37

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Cột B 1- …..

Cột C Nhiễm sắc thể kép tập trung thành 2 hàng ở mặt phẳng xích đạo của thoi phân bào 2. Kì giữa 2- …..

Nhiễm sắc thể kép bắt đầu xoắn 3. Kì sau 3- …..

Nhiễm sắc thể nhân đôi 4. Kì cuối 4- …..

Nhiễm sắc thể dãn xoắn Các nhiễm sắc thể kép phân li về 2 cực tế bào Câu 2. Khi quan sát hình sau, bạn An cho rằng hình này mô tả kì giữa của quá trình giảm phân I nhưng bạn Bình không đồng ý, bạn Bình nói rằng đây là kì giữa của giảm phân II. Em đồng ý với ý kiến của bạn nào ? Tại sao? Biết rằng tế bào ban đầu của hình đang quan sát có 2n = 4.

Trả lời: ……………………………………………………………………

N

O

FF IC IA L

Cột A 1. Kì đầu

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

Câu 3. Cho 100 tế bào sinh tinh của ruồi giấm đang trong quá trình giảm phân. Tính số tinh trùng được tạo ra?

A. 200 B. 400 C. 100 D. 800 Câu 4. Một tế bào sinh tinh của của ruồi giấm có bộ NST lưỡng bội 2n=8. Xác định số lượng NST trong các tế bào con sau khi giảm phân?

A. 2n=8 B. n=8 C. 2n=4 D. n=4 D- MỞ RỘNG Câu 1. Phân biệt nguyên phân và giảm phân theo các tiêu chí ở bảng sau: Điểm phân Nguyên phân Giảm phân biệt Loại tế bào tham gia Diễn biến Kết quả

D

ẠY

Ý nghĩa

Câu 2.Cho một tế bào ruồi giấm có bộ NST 2n=8, hãy xác định số NST đơn (kép) ở mỗi kì của quá trình giảm phân. .................................................................................................... .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................

Câu 3. Trong sinh sản hữu tính, giảm phân kết hợp với thụ tinh sẽ tạo ra cơ thể mới. Dựa vào cơ chế trên em hãy đề xuất 1 số biện pháp tránh thai ở người. ......................................... ..............................................................................................................................................

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

38

CHUYÊN ĐỀ THIẾT KẾ BÀI DẠY CHƯƠNG PHÂN BÀO (SINH HỌC 10)THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Giáo viên thực hiện

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

TRỊNH THỊ TUYẾT

GVTH:Trịnh Thị Tuyết

39