Phương pháp dạy học tích cực và xây dựng kế hoạch bài học theo hướng đổi mới môn ngữ văn THCS

PHƯƠNG PHÁP VÀ KĨ THUẬT DẠY HỌC TÍCH CỰC

vectorstock.com/10212100

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

Chuyên đề “Phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh và xây dựng kế hoạch bài học theo hướng đổi mới môn ngữ văn THCS” WORD VERSION | 2021 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

A. PHẦN MỞ ĐẦU I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Nền giáo dục Việt Nam trong những năm gần đây đã và đang thực hiện bước chuyển đổi từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học. Nghĩa là từ chỗ quan tâm đến việc học sinh học cái gì đến chỗ quan tâm học sinh vận dụng được cái gì qua việc học. Chính vì vậy, yêu cầu của đổi mới giáo dục là phải thực hiện thành công việc chuyển đổi từ phương pháp dạy học theo lối truyền thụ một chiều sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất. Đồng thời cũng chuyển cách đánh giá kết quả giáo dục từ nặng về kiểm tra trí nhớ sang kiểm tra đánh giá năng lực vận dụng kiến thức giải quyết vấn đề coi trọng cả kiểm tra đánh giá kết quả học tập với kiểm tra đánh giá trong quá trình học tập để tác động kịp thời nhằm nâng cao chất lượng của các hoạt động dạy học.

Trước bối cảnh đó để chuẩn bị cho quá trình đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thổng sau năm 2018 thì việc đổi mới đồng bộ phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá kết quả giáo dục theo định hướng phát triển năng lực người học là vô cùng cần thiết. Trong đó, môn Ngữ văn được coi là môn học công cụ có vai trò rất quan trọng đối với việc định hướng phát triển năng lực học sinh. Bởi dạy văn là khám phá cái hay, cái đẹp từ những tác phẩm văn chương nhằm khơi dậy, hình thành và phát triển nhân cách cho học sinh, bồi dưỡng cho các em tri thức hiểu biết và làm phong phú đời sống tâm hồn, hướng các em tới Chân - Thiện – Mĩ, những giá trị đích thực của cuộc sống.

Trong những năm qua, đội ngũ giáo viên chúng ta đã thực hiện nhiều công việc trong đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và đã được những thành công nhất định. Đây là điều quan trọng làm tiền đề để chúng ta tiến tới việc dạy học và kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực của người học. Tuy nhiên từ thực tế giảng dạy của bản thân và đồng nghiệp tại trường, chúng tôi thấy rằng sự sáng tạo trong việc đổi mới phương pháp dạy học phát huy tính tích cực tự học cúa 1

học sinh chưa nhiều. Dạy học còn nặng về truyền thụ kiến thức. Việc rèn về kĩ năng chưa được quan tâm. Hoạt động kiểm tra, đánh giá chưa thật sự khách quan (chủ yếu là tái hiện kiến thức). Tất cả những điều đó dẫn tới học sinh học thụ động, lúng túng khi giải quyết các tình huống trong thực tiễn.

Năm 2018, bản thân tôi được BGH nhà trường và Phòng GD&ĐT cử đi tập huấn chuyên môn 03 ngày môn Ngữ văn tại trường Trung tâm Giáo dục thường xuyên Tỉnh Vĩnh Phúc do Sở GD&ĐT tổ chức về nội dung: “Phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực và Đổi mới sinh hoạt tổ nhóm chuyên môn”; do vậy tôi nhận thấy việc phải thay đổi phương pháp dạy học nhằm đạt được hiệu quả cao hơn nữa là rất cần thiết.

Từ những lí do trên, kết hợp với những ý kiến đóng góp của đồng nghiệp, chúng tôi mạnh dạn xây dựng chuyên đề: “Phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh và xây dựng kế hoạch bài học theo hướng đổi mới môn ngữ văn THCS” đồng thời vận dụng vào xây dựng kế hoạch bài dạy Ngữ văn minh họa theo định hướng của chuyên đề đã nêu.

II. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU Qua chuyên đề này, chúng tôi muốn thực hiện được hai mục đích sau: 1. Phân tích để làm rõ được thực trạng dạy và học hiện nay để từ đó khẳng định được bản chất của phương pháp dạy học tích cực; nắm được vai trò và nội dung cơ bản của một số phương pháp dạy học tích cực; thực hiện được phương pháp dạy học tích cực trong một số bài giảng. Từ đó, khẳng định sự cần thiết và có ý thức tự giác, sáng tạo áp dụng PPDH tích cực.

2. Xây dựng Kế hoạch bài học theo hướng đổi mới chương trình sách giáo khoa sau năm 2018, trong đó áp dụng những phương pháp dạy học tích.

III. PHẠM VI NGHIÊN CỨU Chuyên đề này được thực hiện nghiên cứu trên bộ môn Ngữ văn áp dụng với đối tượng là học sinh tất cả các khối lớp năm học 2018 – 2019 tại Trường THCS Yên Lạc, huyện Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc trong thời gian 03 tháng (từ 01/9/2018 cho đến 30/11/2018).

IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2

Thực hiện được chuyên đề, chúng tôi đã sử dụng các phương pháp sau: Phương pháp khảo sát: Chúng tôi đã khảo sát trên thực tế các tiết học môn ngữ văn của học sinh ở các khối lớp toàn trường thông qua các buổi dự giờ thăm lớp để từ đó có cái nhìn toàn cảnh về vấn đề.

Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Chúng tôi tiến hành sưu tầm và nghiên cứu các tài liệu liên quan để hiểu kĩ hơn nội dung vấn đề, từ đó đưa ra cách giải quyết vấn đề một cách thấu đáo nhất.

Phương pháp phỏng vấn: Chúng tôi lấy ý kiến của các thầy cô giáo trực tiếp dạy Ngữ văn đặc biệt các thầy cô có kinh nghiệm, các thầy cô dạy các đội tuyển Ngữ văn. Phỏng vấn các bạn học sinh ở nhiều đối tượng lớp khác nhau và học sinh các đội tuyển Ngữ văn.

Phương pháp thu thập thông tin: Chúng tôi thu thập từ nhiều kênh thông tin khác nhau như sách giáo khoa, các tài liệu tham khảo, các trang mạng tin cậy như Wikipedia; Hoctotnguvan.net; 123.doc,org; tạp chí văn học và tuổi trẻ… để từ đó xây dựng được nội dung và giải pháp.

Phương pháp phân tích, tổng hợp: Dựa trên khối lượng thông tin thu thập được từ các kênh khác nhau, chúng tôi tiến hành phân tích xử lí thông tin để từ đó chắt lọc, sắp xếp, tổng hợp thành một chuyên đề hoàn thiện.

Phương pháp lập trình: Sử dụng phần mềm power-point để xây dựng kế hoạch bài học (giáo án) hoàn thiện.

3

B. PHẦN NỘI DUNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN Phương pháp dạy học tích cực (PPDH tích cực) là một thuật ngữ rút gọn, được dùng ở nhiều nước để chỉ những phương pháp giáo dục, dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. PPDH tích cực hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động nhận thức của người học. Nghĩa là tập trung vào phát huy tính tích cực của người học chứ không phải là tập trung vào phát huy tính tích cực của người dạy. Tuy nhiên để dạy học theo phương pháp tích cực thì giáo viên phải nỗ lực nhiều so với dạy theo phương pháp thụ động. Phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh có nghĩa là phải thay đổi cách dạy và cách học. Chuyển cách dạy thụ động, truyền thụ một chiều “đọc- chép”, giáo viên làm trung tâm sang cách dạy lấy học sinh làm trung tâm hay còn được gọi là dạy và học tích cực. Trong cách dạy này học sinh là chủ thể hoạt động, giáo viên là người thiết kế, tổ chức, hướng dẫn, tạo nên sự tương tác tích cực giữa người dạy và người học.

II. CƠ SỞ THỰC TIỄN Từ thực tế giảng dạy, chúng tôi nhận thấy sự sáng tạo trong việc đổi mới phương pháp dạy học, phát huy tính tích cực, tự học của học sinh ở môn Ngữ văn chưa nhiều. Dạy học vẫn nặng về truyền thụ kiến thức. Việc rèn luyện kỹ năng chưa được quan tâm. Hoạt động kiểm tra, đánh giá chưa thực sự khách quan, chính xác (chủ yếu tái hiện kiến thức), chú trọng đánh giá cuối kì chưa chú trọng đánh giá quá trình. Tất cả những điều đó dẫn tới học sinh học còn thụ động, lúng túng khi giải quyết các tình huống trong thực tiễn. Điều đó thể hiện ở những tồn tại sau: - Dạy học tích hợp đã được chú trọng, tuy nhiên, dạy học tích hợp vẫn mang tính khiên cưỡng, nội dung tích hợp vào bài học như bảo vệ môi trường, giáo dục kỹ năng sống… một cách cứng nhắc. Chưa làm cho học sinh huy động kiến thức, kỹ năng của nhiều môn học, nhiều lĩnh vực… để giải quyết các nhiệm vụ học tập. Việc tích hợp nội môn và tích hợp liên môn chưa thực sự hiệu quả, chính vì vậy chưa giúp học sinh hình thành kiến thức, kỹ năng mới và tất nhiên các năng lực của học sinh chưa được phát triển.

4

- Việc vận dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực còn mang tính hình thức. Phương pháp thảo luận nhóm được tổ chức ở các lớp thực hiện chương trình SGK hiện hành nhưng chủ yếu vẫn dựa vào một vài cá nhân học sinh tích cực tham gia, các thành viên còn lại còn dựa dẫm, ỉ lại chưa thực sự chủ động. Mục đích của thảo luận nhóm chưa đạt được tính dân chủ, mọi cá nhân chưa được tự do bày tỏ quan điểm, thói quen bình đẳng, biết đón nhận quan điểm bất đồng để hình thành quan điểm cá nhân.

- Mặc dù đã có giáo viên thực hiện thay đổi phương pháp dạy học, thay đổi cách thức tổ chức giờ học nhằm đạt mục tiêu dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh song kết quả chưa đạt được như mong muốn mà nguyên nhân là: + Về phía giáo viên: Việc đổi mới phương pháp dạy học không được thực hiện một cách triệt để, vẫn còn nặng về phương pháp truyền thống, có đổi mới song chỉ dừng lại ở hình thức, chưa đi sâu vào thực chất nhằm giúp khai thác kiến thức một cách có chiều sâu; việc hiểu hết bản chất của nhóm năng lực chung và năng lực chuyên biệt ở môn Ngữ văn ở một vài GV vẫn còn hạn chế. + Về phía học sinh: Học sinh ở trường chủ yếu là học sinh vùng nông thôn, điều kiện học tập chưa cao, lại phải học quá nhiều môn học với khối lượng kiến thức khổng lồ nên việc tiếp cận, tìm tòi sâu nội dung bài học còn hạn chế. Một số học sinh chưa có phương pháp học tập phù hợp, chưa tích cực trong việc tìm tòi nghiên cứu bài học nên chưa đảm bảo các năng lực.

III. NỘI DUNG 1. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC NHẰM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC, CHỦ ĐỘNG SÁNG TẠO CỦA HỌC SINH 1.1. Phương pháp dạy học tích cực là gì? a. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học Để đáp ứng yêu cầu của thực tiễn của giáo dục và chuẩn bị cho việc đổi mới chương trình, sách giáo khoa sau năm 2018 thì hơn bao giờ hết phương pháp giáo dục phổ thông hiện nay phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, 5

đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh. Có thể nói: cốt lõi của đổi mới dạy và học là hướng tới hoạt động học tập chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động. b. Thế nào là tính tích cực học tập?

Tính tích cực (TTC) là một phẩm chất vốn có của con người, bởi vì để tồn tại và phát triển con người luôn phải chủ động, tích cực cải biến môi trường tự nhiên, cải tạo xã hội. Vì vậy, hình thành và phát triển TTC xã hội là một trong những nhiệm vụ chủ yếu của giáo dục. Tính tích cực học tập - về thực chất là TTC nhận thức, đặc trưng ở khát vọng hiểu biết, cố gắng trí lực và có nghị lực cao trong qúa trình chiếm lĩnh tri thức. TTC nhận thức trong hoạt động học tập liên quan trước hết với động cơ học tập. Động cơ đúng tạo ra hứng thú. Hứng thú là tiền đề của tự giác. Hứng thú và tự giác là hai yếu tố tạo nên tính tích cực. Tính tích cực sản sinh nếp tư duy độc lập.

Suy nghĩ độc lập là mầm mống của sáng tạo. Ngược lại, phong cách học tập tích cực độc lập sáng tạo sẽ phát triển tự giác, hứng thú, bồi dưỡng động cơ học tập. TTC học tập biểu hiện ở những dấu hiệu như: hăng hái trả lời các câu hỏi của giáo viên, bổ sung các câu trả lời của bạn, thích phát biểu ý kiến của mình trước vấn đề nêu ra; hay nêu thắc mắc, đòi hỏi giải thích cặn kẽ những vấn đề chưa đủ rõ; chủ động vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học để nhận thức vấn đề mới; tập trung chú ý vào vấn đề đang học; kiên trì hoàn thành các bài tập, không nản trước những tình huống khó khăn… TTC học tập thể hiện qua các cấp độ từ thấp lên cao như: - Bắt chước: gắng sức làm theo mẫu hành động của thầy, của bạn…

- Tìm tòi: độc lập giải quyết vấn đề nêu ra, tìm kiếm cách giải quyết khác nhau về một số vấn đề…

- Sáng tạo: tìm ra cách giải quyết mới, độc đáo, hữu hiệu. c. Phương pháp dạy học tích cực Phương pháp dạy học tích cực (PPDH tích cực) là một thuật ngữ rút gọn, được dùng ở nhiều nước để chỉ những phương pháp giáo dục, dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. "Tích cực" trong PPDH tích cực được dùng với nghĩa là hoạt động, chủ động, trái nghĩa với không hoạt động, thụ động chứ không dùng theo nghĩa trái với tiêu cực. PPDH tích cực hướng 6

tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động nhận thức của người học, nghĩa là tập trung vào phát huy tính tích cực của người học chứ không phải là tập trung vào phát huy tính tích cực của người dạy, tuy nhiên để dạy học theo phương pháp tích cực thì giáo viên phải nỗ lực nhiều so với dạy theo phương pháp thụ động. Muốn đổi mới cách học phải đổi mới cách dạy. Cách dạy chỉ đạo cách học, nhưng ngược lại thói quen học tập của trò cũng ảnh hưởng tới cách dạy của thầy. Chẳng hạn, có trường hợp học sinh đòi hỏi cách dạy tích cực hoạt động nhưng giáo viên chưa đáp ứng được, hoặc có trường hợp giáo viên hăng hái áp dụng PPDH tích cực nhưng không thành công vì học sinh chưa thích ứng, vẫn quen với lối học tập thụ động. Vì vậy, giáo viên phải kiên trì dùng cách dạy hoạt động để dần dần xây dựng cho học sinh phương pháp học tập chủ động một cách vừa sức, từ thấp lên cao. Trong đổi mới phương pháp dạy học phải có sự hợp tác cả của thầy và trò, sự phối hợp nhịp nhàng hoạt động dạy với hoạt động học thì mới thành công. Như vậy, việc dùng thuật ngữ "Dạy và học tích cực" để phân biệt với "Dạy và học thụ động". d. Mối quan hệ giữa dạy và học, tích cực với dạy học lấy học sinh làm trung tâm Dạy học lấy học sinh làm trung tâm còn có một số thuật ngữ tương đương như: dạy học tập trung vào người học, dạy học căn cứ vào người học, dạy học hướng vào người học… Các thuật ngữ này có chung một nội hàm là nhấn mạnh hoạt động học và vai trò của học sinh trong quá trình dạy học, khác với cách tiếp cận truyền thống lâu nay là nhấn mạnh hoạt động dạy và vai trò của giáo viên. Lịch sử phát triển giáo dục cho thấy, trong nhà trường một thầy dạy cho một lớp đông học trò, cùng lứa tuổi và trình độ tương đối đồng đều thì giáo viên khó có điều kiện chăm lo cho từng học sinh nên đã hình thành kiểu dạy "thông báo - đồng loạt". Giáo viên quan tâm trước hết đến việc hoàn thành trách nhiệm của mình là truyền đạt cho hết nội dung quy định trong chương trình và sách giáo khoa, cố gắng làm cho mọi học sinh hiểu và nhớ những điều giáo viên giảng. Cách dạy này sinh ra cách học tập thụ động, thiên về ghi nhớ, ít chịu suy nghĩ, cho nên đã hạn chế chất lượng, hiệu quả dạy và học, không đáp ứng yêu cầu phát triển năng động của xã hội hiện đại. Để khắc phục tình trạng này, các nhà sư phạm kêu gọi phải phát huy tính tích cực chủ động của học sinh, thực hiện "dạy học phân hóa" quan tâm đến nhu cầu, khả năng của mỗi cá nhân 7

học sinh trong tập thể lớp. Phương pháp dạy học tích cực, dạy học lấy học sinh làm trung tâm ra đời từ bối cảnh đó.

Trên thực tế, trong quá trình dạy học, người học vừa là đối tượng của hoạt động dạy, lại vừa là chủ thể của hoạt động học. Thông qua hoạt động học, dưới sự chỉ đạo của thầy, người học phải tích cực chủ động cải biến chính mình về kiến thức, kĩ năng, thái độ, hoàn thiện nhân cách, không ai làm thay cho mình được. Vì vậy, nếu người học không tự giác chủ động, không chịu học, không có phương pháp học tốt thì hiệu quả của việc dạy sẽ rất hạn chế. Như vậy, khi đã coi trọng vị trí hoạt động và vai trò của người học thì đương nhiên phải phát huy tính tích cực chủ động của người học. Tuy nhiên, dạy học lấy học sinh làm trung tâm không phải là một phương pháp dạy học cụ thể. Đó là một tư tưởng, quan điểm giáo dục, một cách tiếp cận quá trình dạy học chi phối tất cả qúa trình dạy học về mục tiêu, nội dung, phương pháp, phương tiện, tổ chức, đánh giá… chứ không phải chỉ liên quan đến phương pháp dạy và học.

1.2. Đặc trưng của các phương pháp dạy học tích cực a. Dạy và học thông qua tổ chức các hoạt động học tập của học sinh Trong phương pháp dạy học tích cực, người học - đối tượng của hoạt động "dạy", đồng thời là chủ thể của hoạt động "học" - được cuốn hút vào các hoạt động học tập do giáo viên tổ chức và chỉ đạo, thông qua đó tự lực khám phá những điều mình chưa rõ chứ không phải thụ động tiếp thu những tri thức đã được giáo viên sắp đặt. Được đặt vào những tình huống của đời sống thực tế, người học trực tiếp quan sát, thảo luận, làm thí nghiệm, giải quyết vấn đề đặt ra theo cách suy nghĩ của mình, từ đó nắm được kiến thức kĩ năng mới, vừa nắm được phương pháp "làm ra" kiến thức, kĩ năng đó, không rập theo những khuôn mâu sẵn có, được bộc lộ và phát huy tiềm năng sáng tạo. Dạy theo cách này thì giáo viên không chỉ giản đơn truyền đạt tri thức mà còn hướng dẫn hành động. Chương trình dạy học phải giúp cho từng học sinh biết hành động và tích cực tham gia các chương trình hành động của cộng đồng. b. Dạy và học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học Phương pháp tích cực xem việc rèn luyện phương pháp học tập cho học sinh không chỉ là một biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học mà còn là một mục tiêu dạy 8

học. Trong xã hội hiện đại đang biến đổi nhanh - với sự bùng nổ thông tin, khoa học, kĩ thuật, công nghệ phát triển như vũ bão - thì không thể nhồi nhét vào đầu óc học sinh khối lượng kiến thức ngày càng nhiều. Phải quan tâm dạy cho học sinh phương pháp học ngay từ bậc Tiểu học và càng lên bậc học cao hơn càng phải được chú trọng. Trong các phương pháp học thì cốt lõi là phương pháp tự học. Nếu rèn luyện cho người học có được phương pháp, kĩ năng, thói quen, ý chí tự học thì sẽ tạo cho họ lòng ham học, khơi dậy nội lực vốn có trong mỗi con người, kết quả học tập sẽ được nhân lên gấp bội. Vì vậy, ngày nay người ta nhấn mạnh mặt hoạt động học trong qúa trình dạy học, nỗ lực tạo ra sự chuyển biến từ học tập thụ động sang tự học chủ động, đặt vấn đề phát triển tự học ngay trong trường phổ thông, không chỉ tự học ở nhà sau bài lên lớp mà tự học cả trong tiết học có sự hướng dẫn của giáo viên. c. Tăng cường học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác Trong một lớp học mà trình độ kiến thức, tư duy của học sinh không thể đồng đều tuyệt đối thì khi áp dụng phương pháp tích cực buộc phải chấp nhận sự phân hóa về cường độ, tiến độ hoàn thành nhiệm vụ học tập, nhất là khi bài học được thiết kế thành một chuỗi công tác độc lập. Áp dụng phương pháp tích cực ở trình độ càng cao thì sự phân hóa này càng lớn. Việc sử dụng các phương tiện công nghệ thông tin trong nhà trường sẽ đáp ứng yêu cầu cá thể hóa hoạt động học tập theo nhu cầu và khả năng của mỗi học sinh. Tuy nhiên, trong học tập, không phải mọi tri thức, kĩ năng, thái độ đều được hình thành bằng những hoạt động độc lập cá nhân. Lớp học là môi trường giao tiếp thầy - trò, trò - trò, tạo nên mối quan hệ hợp tác giữa các cá nhân trên con đường chiếm lĩnh nội dung học tập. Thông qua thảo luận, tranh luận trong tập thể, ý kiến mỗi cá nhân được bộc lộ, khẳng định hay bác bỏ, qua đó người học nâng mình lên một trình độ mới. Bài học vận dụng được vốn hiểu biết và kinh nghiệm sống của người thầy giáo. Trong nhà trường, phương pháp học tập hợp tác được tổ chức ở cấp nhóm, tổ, lớp hoặc trường. Được sử dụng phổ biến trong dạy học là hoạt động hợp tác trong nhóm nhỏ 4 đến 6 người. Học tập hợp tác làm tăng hiệu quả học tập, nhất là lúc phải giải quyết những vấn đề gay cấn, lúc xuát hiện thực sự nhu cầu phối hợp giữa các cá nhân để hoàn thành nhiệm vụ chung. Trong hoạt động theo nhóm nhỏ sẽ không thể có hiện tượng ỷ lại; tính cách năng lực của mỗi thành viên được bộc lộ, uốn nắn, phát triển tình bạn, ý thức tổ chức, tinh thần tương trợ.

9

Mô hình hợp tác trong xã hội đưa vào đời sống học đường sẽ làm cho các thành viên quen dần với sự phân công hợp tác trong lao động xã hội. Trong nền kinh tế thị trường đã xuất hiện nhu cầu hợp tác xuyên quốc gia, liên quốc gia; năng lực hợp tác phải trở thành một mục tiêu giáo dục mà nhà trường phải chuẩn bị cho học sinh. d. Kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò Trong dạy học, việc đánh giá học sinh không chỉ nhằm mục đích nhận định thực trạng và điều chỉnh hoạt động học của trò mà còn đồng thời tạo điều kiện nhận định thực trạng và điều chỉnh hoạt động dạy của thầy. Trước đây giáo viên giữ độc quyền đánh giá học sinh. Trong phương pháp tích cực, giáo viên phải hướng dẫn học sinh phát triển kĩ năng tự đánh giá để tự điều chỉnh cách học. Liên quan với điều này, giáo viên cần tạo điều kiện thuận lợi để học sinh được tham gia đánh giá lẫn nhau. Tự đánh giá đúng và điều chỉnh hoạt động kịp thời là năng lực rất cần cho sự thành đạt trong cuộc sống mà nhà trường phải trang bị cho học sinh. Theo hướng phát triển các phương pháp tích cực để đào tạo những con người năng động, sớm thích nghi với đời sống xã hội, thì việc kiểm tra, đánh giá không thể dừng lại ở yêu cầu tái hiện các kiến thức, lặp lại các kĩ năng đã học mà phải khuyến khích trí thông minh, óc sáng tạo trong việc giải quyết những tình huống thực tế. Với sự trợ giúp của các thiết bị kĩ thuật, kiểm tra đánh giá sẽ không còn là một công việc nặng nhọc đối với giáo viên, mà lại cho nhiều thông tin kịp thời hơn để linh hoạt điều chỉnh hoạt động dạy, chỉ đạo hoạt động học. Từ dạy và học thụ động sang dạy và học tích cực, giáo viên không còn đóng vai trò đơn thuần là người truyền đạt kiến thức, giáo viên trở thành người thiết kế, tổ chức, hướng dẫn các hoạt động độc lập hoặc theo nhóm nhỏ để học sinh tự lực chiếm lĩnh nội dung học tập, chủ động đạt các mục tiêu kiến thức, kĩ năng, thái độ theo yêu cầu của chương trình. Trên lớp, học sinh hoạt động là chính, giáo viên có vẻ nhàn nhã hơn nhưng trước đó, khi soạn giáo án, giáo viên đã phải đầu tư công sức, thời gian rất nhiều so với kiểu dạy và học thụ động mới có thể thực hiện bài lên lớp với vai trò là người gợi mở, xúc tác, động viên, cố vấn, trọng tài trong các hoạt động tìm tòi hào hứng, tranh luận sôi nổi của học sinh.

Giáo viên phải có trình độ chuyên môn sâu rộng, có trình độ sư phạm lành nghề mới có thể tổ chức, hướng dẫn các hoạt động của học sinh mà nhiều khi diễn biến ngoài

10

tầm dự kiến của giáo viên. Có thể so sánh đặc trưng của dạy học cổ truyền và dạy học mới như sau: Dạy học cổ truyền

Các mô hình dạy học mới

Học là qúa trình tiếp thu và Học là qúa trình kiến tạo; học sinh tìm Quan niệm

Bản chất

lĩnh hội, qua đó hình thành tòi, khám phá, phát hiện, luyện tập, khai kiến thức, kĩ năng, tư tưởng, thác và xử lý thông tin… tự hình thành tình cảm.

hiểu biết, năng lực và phẩm chất.

Truyền thụ tri thức, truyền Tổ chức hoạt động nhận thức cho học thụ và chứng minh chân lí sinh. Dạy học sinh cách tìm ra chân lí. của giáo viên.

Chú trọng cung cấp tri thức, Chú trọng hình thành các năng lực (sáng kĩ năng, kĩ xảo. Học để đối tạo, hợp tác…) dạy phương pháp và kĩ phó với thi cử. Sau khi thi thuật lao động khoa học, dạy cách học. xong những điều đã học Học để đáp ứng những yêu cầu của cuộc

Mục

thường bị bỏ quên hoặc ít sống hiện tại và tương lai. Những điều

tiêu

dùng đến.

đã học cần thiết, bổ ích cho bản thân học sinh và cho sự phát triển xã hội.

Từ sách giáo khoa + giáo Từ nhiều nguồn khác nhau: SGK, GV, viên

các tài liệu khoa học phù hợp, thí nghiệm, bảng tàng, thực tế gắn với:

Nội dung

- Vốn hiểu biết, kinh nghiệm và nhu cầu của HS. - Tình huống thực tế, bối cảnh và môi trường địa phương - Những vấn đề học sinh quan tâm.

Phương Phương pháp Các phương Các phương pháp tìm tòi, điều tra, giải pháp

pháp diễn giảng, truyền thụ quyết vấn đề; dạy học tương tác.

11

kiến thức một chiều.

Hình thức tổ chức

Cố định: Giới hạn trong 4 Cơ động, linh hoạt: Học ở lớp, ở phòng bức tường của lớp học, giáo thí nghiệm, ở hiện trường, trong thực viên đối diện với cả lớp.

tế…, học cá nhân, học đôi bạn, học theo cả nhóm, cả lớp đối diện với giáo viên.

1. 3. Một số phương pháp dạy học tích a. Phương pháp vấn đáp Vấn đáp (đàm thoại) là phương pháp trong đó giáo viên đặt ra câu hỏi để học sinh trả lời, hoặc học sinh có thể tranh luận với nhau và với cả giáo viên; qua đó học sinh lĩnh hội được nội dung bài học. Căn cứ vào tính chất hoạt động nhận thức, người ta phân biệt các loại vấn đáp như sau: - Vấn đáp tái hiện: giáo viên đặt câu hỏi chỉ yêu cầu học sinh nhớ lại kiến thức đã biết và trả lời dựa vào trí nhớ, không cần suy luận. Vấn đáp tái hiện không được xem là phương pháp có giá trị sư phạm. Đó là biện pháp được dùng khi cần đặt mối liên hệ giữa các kiến thức vừa mới học.

- Vấn đáp giải thích – minh hoạ: Nhằm mục đích làm sáng tỏ một đề tài nào đó, giáo viên lần lượt nêu ra những câu hỏi kèm theo những ví dụ minh hoạ để học sinh dễ hiểu, dễ nhớ. Phương pháp này đặc biệt có hiệu quả khi có sự hỗ trợ của các phương tiện nghe – nhìn.

- Vấn đáp tìm tòi (đàm thoại Ơxrixtic): giáo viên dùng một hệ thống câu hỏi được sắp xếp hợp lý để hướng học sinh từng bước phát hiện ra bản chất của sự vật, tính quy luật của hiện tượng đang tìm hiểu, kích thích sự ham muốn hiểu biết. Giáo viên tổ chức trao đổi ý kiến, kể cả tranh luận giữa thầy với cả lớp, có khi giữa trò với trò, nhằm giải quyết một vấn đề xác định. Trong vấn đáp tìm tòi, giáo viên giống như người tổ chức sự tìm tòi, còn học sinh giống như người tự lực phát hiện kiến thức mới. Vì vậy, khi kết thúc cuộc đàm thoại, học sinh có được niềm vui của sự khám phá trưởng thành thêm một bước về trình độ tư duy.

12

b. Phương pháp đặt và giải quyết vấn đề Trong một xã hội đang phát triển nhanh theo cơ chế thị trường, cạnh tranh gay gắt thì phát hiện sớm và giải quyết hợp lý những vấn đề nảy sinh trong thực tiễn là một năng lực đảm bảo sự thành công trong cuộc sống, đặc biệt trong kinh doanh.

Vì vậy, tập dượt cho học sinh biết phát hiện, đặt ra và giải quyết những vấn đề gặp phải trong học tập, trong cuộc sống của cá nhân, gia đình và cộng đồng không chỉ có ý nghĩa ở tầm phương pháp dạy học mà phải được đặt như một mục tiêu giáo dục và đào tạo. Cấu trúc một bài học (hoặc một phần bài học) theo phương pháp đặt và giải quyết vấn đề thường như sau: - Đặt vấn đề, xây dựng bài học nhận thức: Tạo tình huống có vấn đề; Phát hiện, nhận dạng vấn đề nảy sinh; Phát hiện vấn đề cần giải quyết.

- Giải quyết vấn đề đặt ra: Đề xuất cách giải quyết; Lập kế hoạch giải quyết; Thực hiện kế hoạch giải quyết.

- Kết luận: Thảo luận kết quả và đánh giá; Khẳng định hay bác bỏ giả thuyết nêu ra; Phát biểu kết luận; Đề xuất vấn đề mới.

Có thể phân biệt bốn mức trình độ đặt và giải quyết vấn đề: Mức 1: Giáo viên đặt vấn đề, nêu cách giải quyết vấn đề. Học sinh thực hiện cách giải quyết vấn đề theo hướng dẫn của giáo viên. Giáo viên đánh giá kết quả làm việc của học sinh.

Mức 2: Giáo viên nêu vấn đề, gợi ý để học sinh tìm ra cách giải quyết vấn đề.

Học sinh thực hiện cách giải quyết vấn đề với sự giúp đỡ của giáo viên khi cần. Giáo viên và học sinh cùng đánh giá.

Mức 3: Giáo viên cung cấp thông tin tạo tình huống có vấn đề. Học sinh phát hiện và xác định vấn đề nảy sinh, tự đề xuất các giả thuyết và lựa chọn giải pháp.

Học sinh thực hiện cách giải quyết vấn đề. Giáo viên và học sinh cùng đánh giá.

Mức 4: Học sinh tự lực phát hiện vấn đề nảy sinh trong hoàn cảnh của mình hoặc cộng đồng, lựa chọn vấn đề giải quyết. Học sinh giải quyết vấn đề, tự đánh giá chất lượng, hiệu quả, có ý kiến bổ sung của giáo viên khi kết thúc.

13

Trong dạy học theo phương pháp đặt và giải quyết vấn đề, học sinh vừa nắm được tri thức mới, vừa nắm được phương pháp lĩnh hội tri thức đó, phát triển tư duy tích cực, sáng tạo, được chuẩn bị một năng lực thích ứng với đời sống xã hội, phát hiện kịp thời và giải quyết hợp lý các vấn đề nảy sinh. c. Phương pháp hoạt động nhóm Lớp học được chia thành từng nhóm nhỏ từ 4 đến 6 người. Tuỳ mục đích, yêu cầu của vấn đề học tập, các nhóm được phân chia ngẫu nhiên hay có chủ định, được duy trì ổn định hay thay đổi trong từng phần của tiết học, được giao cùng một nhiệm vụ hay những nhiệm vụ khác nhau. Nhóm tự bầu nhóm trưởng nếu thấy cần. Trong nhóm có thể phân công mỗi người một phần việc. Trong nhóm nhỏ, mỗi thành viên đều phải làm việc tích cực, không thể ỷ lại vào một vài người hiểu biết và năng động hơn. Các thành viên trong nhóm giúp đỡ nhau tìm hiêu vấn đề nêu ra trong không khí thi đua với các nhóm khác. Kết quả làm việc của mỗi nhóm sẽ đóng góp vào kết quả học tập chung của cả lớp. Để trình bày kết quả làm việc của nhóm trước toàn lớp, nhóm có thể cử ra một đại diện hoặc phân công mỗi thành viên trình bày một phần nếu nhiệm vụ giao cho nhóm là khá phức tạp. Phương pháp hoạt động nhóm có thể tiến hành: . Làm việc chung cả lớp: - Nêu vấn đề, xác định nhiệm vụ nhận thức - Tổ chức các nhóm, giao nhiệm vụ - Hướng dẫn cách làm việc trong nhóm · Làm việc theo nhóm: - Phân công trong nhóm.

- Cá nhân làm việc độc lập rồi trao đổi hoặc tổ chức thảo luận trong nhóm.

- Cử đại diện hoặc phân công trình bày kết quả làm việc theo nhóm · Tổng kết trước lớp: - Các nhóm lần lượt báo cáo kết quả.

- Thảo luận chung 14

- GV tổng kết, đặt vấn đề cho bài tiếp theo, hoặc vấn đề tiếp theo trong bài.

Phương pháp hoạt động nhóm giúp các thành viên trong nhóm chia sẻ các băn khoăn, kinh nghiệm của bản thân, cùng nhau xây dựng nhận thức mới. Bằng cách nói ra những điều đang nghĩ, mỗi người có thể nhận rõ trình độ hiểu biết của mình về chủ đề nêu ra, thấy mình cần học hỏi thêm những gì. Bài học trở thành quá trình học hỏi lẫn nhau chứ không phải là sự tiếp nhận thụ động từ giáo viên. Thành công của bài học phụ thuộc vào sự nhiệt tình tham gia của mọi thành viên, vì vậy phương pháp này còn gọi là phương pháp cùng tham gia.

Tuy nhiên, phương pháp này bị hạn chế bởi không gian chật hẹp của lớp học, bởi thời gian hạn định của tiết học, cho nên giáo viên phải biết tổ chức hợp lý và học sinh đã khá quen với phương pháp này thì mới có kết quả. Cần nhớ rằng, trong hoạt động nhóm, tư duy tích cực của học sinh phải được phát huy và ý nghĩa quan trọng của phương pháp này là rèn luyện năng lực hợp tác giữa các thành viên trong tổ chức lao động. Cần tránh khuynh hướng hình thưc và đề phòng lạm dụng, cho rằng tổ chức hoạt động nhóm là dấu hiệu tiêu biểu nhất của đổi mới PPDH và hoạt động nhóm càng nhiều thì chứng tỏ phương pháp dạy học càng đổi mới. d. Phương pháp đóng vai Đóng vai là phương pháp tổ chức cho học sinh thực hành một số cách ứng xử nào đó trong một tình huống giả định. Phương pháp đóng vai có những ưu điểm sau: - Học sinh được rèn luyện thực hành những kỹ năng ứng xử và bày tỏ thái độ trong môi trường an toàn trước khi thực hành trong thực tiễn.

- Gây hứng thú và chú ý cho học sinh.

- Tạo điều kiện làm nảy sinh óc sáng tạo của học sinh.

- Khích lệ sự thay đổi thái độ, hành vi của học sinh theo chuẩn mực hành vi đạo đức và chính trị – xã hội.

- Có thể thấy ngay tác động và hiệu quả của lời nói hoặc việc làm của các vai diễn.

Cách tiến hành có thể như sau:

15

- Giáo viên chia nhóm, giao tình huống đóng vai cho từng nhóm và quy định rõ thời gian chuẩn mực, thời gian đóng vai - Các nhóm thảo luận chuẩn bị đóng vai.

- Các nhóm lên đóng vai.

- Giáo viên phỏng vấn học sinh đóng vai: - Vì sao em lại ứng xử như vậy?

- Cảm xúc, thái độ của em khi thực hiện cách ứng xử? Khi nhận được cách ứng xử (đúng hoặc sai).

- Lớp thảo luận, nhận xét: Cách ứng xử của các vai diễn phù hợp hay chưa phù hợp? Chưa phù hợp ở điểm nào? Vì sao?

- Giáo viên kết luận về cách ứng xử cần thiết trong tình huống. Những điều cần lưu ý khi sử dụng: - Tình huống nên để mở, không cho trước “kịch bản”, lời thoại.

- Phải dành thời gian phù hợp cho các nhóm chuẩn bị đóng vai.

- Người đóng vai phải hiểu rõ vai của mình trong bài tập đóng vai để không lạc đề.

- Nên khích lệ cả những học sinh nhút nhát tham gia.

- Nên hoá trang và đạo cụ đơn giản để tăng tính hấp dẫn của trò chơi đóng vai. e. Phương pháp động não Động não là phương pháp giúp học sinh trong một thời gian ngắn nảy sinh được nhiều ý tưởng, nhiều giả định về một vấn đề nào đó. Thực hiện phương pháp này, giáo viên cần đưa ra một hệ thống các thông tin làm tiền đề cho buổi thảo luận.

Cách tiến hành: - Giáo viên nêu câu hỏi, vấn đề cần được tìm hiểu trước cả lớp hoặc trước nhóm.

- Khích lệ học sinh phát biểu và đóng góp ý kiến càng nhiều càng tốt.

16

- Liệt kê tất cả các ý kiến phát biểu đưa lên bảng hoặc giấy khổ to, không loại trừ một ý kiến nào, trừ trường hợp trùng lặp.

- Phân loại ý kiến.

- Làm sáng tỏ những ý kiến chưa rõ ràng và thảo luận sâu từng ý.

1. 4. Điều kiện áp dụng phương pháp dạy học tích cực a. Giáo viên Giáo viên phải được đào tạo chu đáo để thích ứng với những thay đổi về chức năng, nhiệm vụ rất đa dạng và phức tạp của mình, nhiệt tình với công cuộc đổi mới giáo dục. Giáo viên vừa phải có kiến thức chuyên môn sâu rộng, có trình độ sư phạm lành nghề, biết ứng xử tinh tế, biết sử dụng các công nghệ tin vào dạy học, biết định hướng phát triển của học sinh theo mục tiêu giáo dục nhưng cũng đảm bảo được sự tự do của học sinh trong hoạt động nhận thức. b. Học sinh Dưới sự chỉ đạo của giáo viên, học sinh phải dần dần có được những phẩm chất và năng lực thích ứng với phương pháp dạy học tích cực như: giác ngộ mục đích học tập, tự giác trong học tập, có ý thức trách nhiệm về kết quả học tập của mình và kết quả chung của lớp, biết tự học và tranh thủ học ở mọi nơi, mọi lúc, bằng mọi cách, phát triển các loại hình tư duy biện chứng, lôgíc, hình tượng, tư duy kĩ thuật, tư duy kinh tế… c. Chương trình và Sách giáo khoa Phải giảm bớt khối lượng kiến thức hàn lâm, nhồi nhét, tạo điều kiện cho thầy trò tổ chức những hoạt động học tập tích cực; giảm bớt những thông tin buộc học sinh phải thừa nhận và ghi nhớ máy móc, tăng cường các bài tập dạng nhận thức để học sinh tập giải; giảm bớt những câu hỏi tái hiện, tăng cường loại câu hỏi phát triển trí thông minh; giảm bớt những kết luận áp đặt, tăng cường những gợi ý để học sinh tự nghiên cứu phát triển bài học. d. Thiết bị dạy học Thiết bị dạy học là điều kiện không thể thiếu được cho việc triển khai chương trình, sách giáo khoa nói chung và đặc biệt cho việc triển khai đổi mới phương pháp 17

dạy học hướng vào hoạt động tích cực, chủ động của học sinh. Đáp ứng yêu cầu này phương tiện thiết bị dạy học phải tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh thực hiện các hoạt động độc lập hoặc các hoạt động nhóm. Cơ sở vật chất của nhà trường cũng cần hỗ trợ đắc lực cho việc tổ chức dạy học được thay đổi dễ dàng, linh hoạt, phù hợp với dạy học cá thể, dạy học hợp tác. Trong qúa trình biên soạn sách giáo khoa, sách giáo viên, các tác giả đã chú ý lựa chọn danh mục thiết bị và chuẩn bị các thiết bị dạy học theo một số yêu cầu để có thể phát huy vai trò của thiết bị dạy học. Những yêu cầu này rất cần được các cán bộ chỉ đạo quản lý quán triệt và triển khai trong phạm vi mình phụ trách. Cụ thể như sau: - Đảm bảo tính đồng bộ, hệ thống, thực tế và đạt chất lượng cao, tạo điều kiện đẩy mạnh hoạt động của học sinh trên cơ sở tự giác, tự khám phá kiến thức thông qua hoạt động thực hành, thâm nhập thực tế trong quá trình học tập.

- Đảm bảo để nhà trường có thể đạt được thiết bị dạy học ở mức tối thiểu, đó là những thiết bị thực sự cần thiết không thể thiếu được. Các nhà thiết kế và sản xuất thiết bị dạy học sẽ quan tâm để có giá thành hợp lí với chất lượng đảm bảo.

- Chú trọng thiết bị thực hành giúp học sinh tự tiến hành các bài thực hành thí nghiệm. Những thiết bị đơn giản có thể được giáo viên, học sinh tự làm góp phần làm phong phú thêm thiết bị dạy học của nhà trường. Công việc này rất cần được quan tâm và chỉ đạo của lãnh đạo trường, Phòng, Sở.

- Đối với những thiết bị dạy học đắt tiền sẽ được sử dụng chung. Nhà trường cần lưu ý tới các hướng dẫn sử dụng, bảo quản và căn cứ vào điều kiện cụ thể của trường đề ra các quy định để thiết bị được giáo viên, học sinh sử dụng tối đa. Cần tính tới việc thiết kế đối với trường mới và bổ sung đối với trường cũ phòng học bộ môn, phòng học đa năng và kho chứa thiết bị bên cạnh các phòng học bộ môn. e. Đổi mới đánh giá kết quả học tập của học sinh Đánh giá là một khâu quan trọng không thể thiếu được trong quá trình giáo dục. Đánh giá thường nằm ở giai đoạn cuối cùng của một giai đoạn giáo dục và sẽ trở thành khởi điểm của một giai đoạn giáo dục tiếp theo với yêu cầu cao hơn, chất lượng mới hơn trong cả một qúa trình giáo dục. Đánh giá kết quả học tập là quá trình thu thập và xử lý thông tin về trình độ, khả năng thực hiện mục tiêu học tập của 18

học sinh về tác động và nguyên nhân của tình hình đó nhằm tạo cơ sở cho những quyết định sư phạm của giáo viên và nhà trường cho bản thân học sinh để học sinh học tập ngày một tiến bộ hơn. Đổi mới phương pháp dạy học được chú trọng để đáp ứng những yêu cầu mới của mục tiêu nên việc kiểm tra, đánh giá phải chuyển biến mạnh theo hướng phát triển trí thông minh sáng tạo của học sinh, khuyến khích vận dụng linh hoạt các kiến thức kĩ năng đã học vào những tình huống thực tế, làm bộc lộ những cảm xúc, thái độ của học sinh trước những vấn đề nóng hổi của đời sống cá nhân, gia đình và cộng đồng. Chừng nào việc kiểm tra, đánh giá chưa thoát khỏi quỹ đạo học tập thụ động thì chưa thể phát triển dạy và học tích cực. Thống nhất với quan điểm đổi mới đánh giá như trên việc kiểm tra, đánh giá sẽ hướng vào việc bám sát mục tiêu của từng bài, từng chương và mục tiêu giáo dục của môn học ở từng lớp cấp. Các câu hỏi bài tập sẽ đo được mức độ thực hiện các mục tiêu được xác định.

- Hướng tới yêu cầu kiểm tra đánh giá công bằng, khách quan kết quả học tập của học sinh, bộ công cụ đánh giá sẽ được bổ sung các hình thức đánh giá khác như đưa thêm dạng câu hỏi, bài tập trắc nghiệm; chú ý hơn tới đánh giá cả quá trình lĩnh hội tri thức của học sinh, quan tâm tới mức độ hoạt động tích cực, chủ động của học sinh trong từng tiết học, kể cả ở tiết tiếp thu tri thức mới lẫn tiết thực hành, thí nghiệm. Điều này đòi hỏi giáo viên bộ môn đầu tư nhiều công sức hơn cũng như công tâm hơn. Lãnh đạo nhà trường cần quan tâm và giám sát hoạt động này.

- Hệ thống câu hỏi kiểm tra đánh giá cũng cần thể hiện sự phân hóa, đảm bảo 60 - 70% câu hỏi bài tập đo được mức độ đạt trình độ chuẩn - mặt bằng về nội dung học vấn dành cho mọi học sinh và 30 - 40% còn lại phản ánh mức độ nâng cao, dành cho học sinh có năng lực trí tuệ và thực hành cao hơn. g. Trách nhiệm quản lý Hiệu trưởng chịu trách nhiệm trực tiếp về việc đổi mới phương pháp dạy học ở trường mình, đặt vấn đề này ở tầm quan trọng đúng mức trong sự phối hợp các hoạt động toàn diện của nhà trường. Hiệu trưởng cần trân trọng, ủng hộ, khuyến khích mỗi sáng kiến, cải tiến dù nhỏ của giáo viên, đồng thời cũng cần biết hướng dẫn, giúp đỡ giáo viên vận dụng các phương pháp dạy học tích cực thích hợp với môn học, đặc điểm học sinh, điều kiện dạy và học ở địa phương, làm cho phong trào đổi mới phương pháp dạy học ngày càng rộng rãi, thường xuyên và có hiệu quả hơn.

19

Hãy phấn đấu để trong mỗi tiết học ở trường phổ thông, học sinh được hoạt động nhiều hơn, thực hành nhiều hơn, thảo luận nhiều hơn và quan trọng là được suy nghĩ nhiều hơn trên con đường chiếm lĩnh nội dung học tập.

1.5. Khai thác yếu tố tích cực trong các phương pháp dạy học truyền thống Đối mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh không có nghĩa là gạt bỏ, loại trừ, thay thế hoàn toàn các phương pháp dạy học truyền thống, hay phải "nhập nội" một số phương pháp xa lạ vào quá trình dạy học. Vấn đề là ở chỗ cần kế thừa, phát triển những mặt tích cực của phương pháp dạy học hiện có, đồng thời phải học hỏi, vận dụng một số phương pháp dạy học mới một cách linh hoạt nhằm phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh trong học tập, phù hợp với hoàn cảnh điều kiện dạy và học cụ thể.

Phương pháp thuyết trình là một trong những phương pháp dạy học truyền thống được thực hiện trong các hệ thống nhà trường đã từ lâu. Đặc điểm cơ bản nổi bật của phương pháp thuyết trình là thông báo - tái hiện. Vì vậy, phương pháp thuyết trình còn có tên gọi là phương pháp thuyết trình thông báo - tái hiện. Phương pháp này chỉ rõ tính chất thông báo bằng lời của thầy và tính chất tái hiện khi lĩnh hội của trò.

Thầy giáo nghiên cứu tài liệu, sách giáo khoa, chuẩn bị bài giảng và trực tiếp điều khiển thông báo luồng thông tin tri thức đến học sinh. Học sinh tiếp nhận những thông tin đó bằng việc nghe, nhìn, cùng tư duy theo lời giảng của thầy, hiểu, ghi chép và ghi nhớ. Như vậy, những kiến thức đến với học sinh theo phương pháp này gần như đã được thầy "chuẩn bị sẵn" để chờ thu nhận, sự hoạt động của trò tương đối thụ động. Phương pháp thuyết trình chỉ cho phép người học đạt đến trình độ tái hiện của sự lĩnh hội tri thức mà thôi.

Do đó, theo hướng hoạt động hóa người học, cần phải hạn chế bớt phương pháp thuyết trình thông báo - tái hiện, tăng cường phương pháp thuyết trình giải quyết vấn đề. Đây là kiểu dạy học bằng cách đặt học sinh trước những bài toán nhận thức, kích thích học sinh hứng thú giải bài toán nhận thức, tạo ra sự chuyển hóa từ quá trình nhận thức có tính nghiên cứu khoa học vào tổ chức qúa trình nhận thức trong học tập. Giáo viên đưa học sinh vào tình huống có vấn đề rồi học sinh tự mình giải quyết vấn đề đặt ra. Theo hình mẫu đặt và giải quyết vấn đề mà giáo viên trình 20

bày, học sinh được học thói quen suy nghĩ lôgic, biết cách phát hiện vấn đề, đề xuất giả thuyết, thảo luận, làm thí nghiệm để kiểm tra các giả thuyết nêu ra.

Thuyết trình kiểu đặt và giải quyết vấn đề thuần túy do giáo viên trình bày cũng đã có hiệu quả phát triển tư duy của học sinh. Nếu được xen kẽ vấn đáp, thảo luận một cách hợp lý thì hiệu quả sẽ tăng thêm. Muốn vậy, lớp không nên quá đông, có điều kiện thuận lợi cho đối thoại, đồng thời học sinh phải có thói quen mạnh dạn bộc lộ ý kiến riêng trước vấn đề nêu ra. Như vậy, để kích thích tư duy tích cực của học sinh cần tăng cường mối liên hệ ngược giữa học sinh và giáo viên, giữa người nghe và người thuyết trình. Giáo viên có thể đặt một số câu hỏi "có vấn đề" để học sinh trả lời ngay tại lớp, hoặc có thể trao đổi ngắn trong nhóm từ 2 đến 4 người ngồi cạnh nhau trước khi giáo viên đưa ra câu trả lời. Để thu hút sự chú ý của người học và tích cực hóa phương pháp thuyết trình ngay khi mở đầu bài học giáo viên có thể thông báo vấn đề dưới hình thức những câu hỏi có tính chất định hướng, hoặc có tính chất "xuyên tâm". Trong qúa trình thuyết trình bài giảng, giáo viên có thể thực hiện một số hình thức thuyết trình thu hút sự chú ý của học sinh như sau: - Trình bày kiểu nêu vấn đề: Trong quá trình trình bày bài giảng giáo viên có thể diễn đạt vấn đề dưới dạng nghi vấn, gợi mở để gây tình huống lôi cuốn sự chú ý của học sinh.

- Thuyết trình kiểu thuật chuyện: Giáo viên có thể thông qua những sự kiện kinh tế - xã hội, những câu chuyện hoặc tác phẩm văn học, phim ảnh… làm tư liệu để phân tích, minh họa, khái quát và rút ra nhận xét, kết luận nhằm xây dựng biểu tượng, khắc sâu nội dung kiến thức của bài học.

- Thuyết trình kiểu mô tả, phân tích: Giáo viên có thể dùng công thức, sơ đồ, biểu mẫu… để mô tả phân tích nhằm chỉ ra những đặc điểm, khía cạnh của từng nội dung. Trên cơ sở đó đưa ra những chứng cứ lôgíc, lập luận chặt chẽ để làm rõ bản chất của vấn đề.

- Thuyết trình kiểu nêu vấn đề có tính giả thuyết: Giáo viên đưa vào bài học một số giả thuyết hoặc quan điểm có tính chất mâu thuẫn với vấn đề đang nghiên cứu nhằm xây dựng tình huống có vấn đề thuộc loại giả thuyết (hay luận chiến).

Kiểu nêu vấn đề này đòi hỏi học sinh phải lựa chọn quan điểm đúng, sai và có lập luận vững chắc về sự lựa chọn của mình. Đồng thời học sinh phải biết cách phê 21

phán, bác bỏ một cách chính xác, khách quan những quan điểm không đúng đắn, chỉ ra tính không khoa học và nguyên nhân của nó.

- Thuyết trình kiểu so sánh, tổng hợp: Nếu nội dung của vấn đề trình bày chứa đựng những mặt tương phản thì giáo viên cần xác định những tiêu chí để so sánh từng mặt, từng thuộc tính hoặc quan hệ giữa hai đối tượng đối lập nhau nhằm rút ra kết luận cho từng tiêu chí so sánh. Mặt khác, giáo viên có thể sử dụng số liệu thống kê để phân tích, so sánh rút ra kết luận nhằm góp phần làm tăng tính chính xác và tính thuyết phục của vấn đề.

Hiện nay, bài giảng hiện đại đang có khuynh hướng sử dụng ngày càng nhiều các phương tiện công nghệ thông tin, làm tăng sức hấp dẫn và hiệu quả. Trước đây, để minh họa nội dung bài giảng, giáo viên chỉ có thể sử dụng lời nói giàu hình tượng và gợi cảm kèm theo những cử chỉ, điệu bộ diễn tả nội tâm hoặc có thêm bộ tranh giáo khoa hỗ trợ. Ngày nay có cả một loạt phương tiện để giáo viên lựa chọn sử dụng như: máy chiếu, băng ghi âm, băng ghi hình, đĩa CD, phần mềm máy vi tính...

Tiến tới mọi giáo viên phải có khả năng soạn bài giảng trên máy vi tính được nối mạng, biết sử dụng đầu máy đa năng để thực hiện bài giảng của mình một cách sinh động, hiệu qủa, phát huy cao nhất tính tích cực học tập của học sinh.

2. XÂY DỰNG KẾ HOẠCH BÀI HỌC THEO HƯỚNG ĐỔI MỚI MÔN NGỮ VĂN THCS Thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XI, đặc biệt là Nghị quyết Trung ương số 29-NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm 2013 về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa - hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế.

Thực hiện Công văn số 5555/BGDĐT-GDTrH ngày 08 tháng 10 năm 2014 về việc hướng dẫn sinh hoạt chuyên môn về đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá; tổ chức và quản lí các hoạt động chuyên môn của trường trung học với mục đích nâng cao chất lượng sinh hoạt chuyên môn trong trường trung học, tập trung vào thực hiện đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

22

Theo hướng dẫn của Sở GD&ĐT Vĩnh Phúc, tiến trình xây dựng kế hoạch bài học theo tinh thần đổi mới bao gồm 5 bước. Quy trình này được vận dụng vào mỗi bài học hoặc một chủ đề. Nếu chủ đề có nhiều bài học nhưng chia ra nhiều thời điểm thực hiện nối tiếp thì vẫn cần vận dụng quy trình này. Các bước cụ thể như sau: a, Hoạt động 1: Hoạt động khởi động a1, Mục đích yêu cầu Hoạt động khởi động nhằm giúp học sinh huy động những kiến thức, kĩ năng, kinh nghiệm của bản thân về các vấn đề có nội dung liên quan đến bài học mới.

Giáo viên nêu các câu hỏi gợi mở hoặc yêu cầu HS đưa ra ý kiến nhận xét về các vấn đề liên quan đến nội dung kiến thức trong chủ đề.

Cần hướng dẫn tiến trình hoạt động khởi động của HS thông qua hoạt động cá nhân hoặc nhóm được tổ chức linh hoạt sao cho vừa giúp các em huy động kiến thức, kĩ năng, kinh nghiệm của bản thân, vừa xây dựng được ý thức hợp tác, tinh thần học tập lẫn nhau trong HS. Việc trao đổi với GV có thể thực hiện sau khi đã kết thúc hoạt động nhóm. a2, Ví dụ minh họa * HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG (Tiết 113, Ca Huế trên Sông Hương-ngữ văn 8) - Mục tiêu, ý tưởng: + Giúp HS nhận biết ban đầu về Huế, ca Huế, văn hóa Huế… + Tạo tâm thế học tập, giúp hs ý thức được nhiệm vụ học tập, hứng thú học bài mới.

- Nội dung hoạt động: Xem video, cảm nhận, phát biểu những hiểu biết liên quan.

- Cách thức thực hiện: GV chiếu video, HS xem, cảm nhận và trả lời câu hỏi.

- Phương tiện: máy chiếu, video tư liệu, tranh ảnh…

- Thực hiện: + GV: Để hiểu thêm về mảnh đất cố đô kinh kì cổ kính- Huế, thầy mời các em xem một số hình ảnh về Huế qua 1 đoạn phim ngắn sau đây.

(Máy chiếu: Video giới thiệu về Huế) 23

+ GV: Ca Huế là loại hình văn hóa nghệ thuật đặc sắc của vùng đất cố đô. Tháng 9/2015, ca Huế được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đến với Cố đô mà chưa nghe ca Huế trên sông Hương thì xem như chưa một lần đến với Huế. Còn gì thú vị hơn khi được lênh đênh du thuyền trên dòng sông Hương thơ mộng thả hồn vào những điệu hò, điệu lí, những câu hát nam ai, nam bình … Để hiểu hơn về nét đẹp văn hoá này, hôm nay thầy cùng các em tìm hiểu văn bản “Ca Huế trên sông Hương” của tác giả Hà Ánh Minh. * HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG (Tiết 65, Ông đồ -ngữ văn 8) - Mục tiêu, ý tưởng: + Nhận biết ban đầu về văn bản: Ông đồ. + Tạo tâm thế học tập, giúp HS ý thức được nhiệm vụ học tập, hứng thú học bài mới.

- Nội dung hoạt động: Quan sát hình ảnh và phát biểu những hiểu biết liên quan đến kiến thức bài học.

- Cách thức thực hiện: + GV: Cho HS quan sát hình ảnh câu đối, người viết câu đối và các bức thư pháp để hình thành hình ảnh nhân vật Ông đồ.

Những hình ảnh này gợi cho em nhớ đến đối tượng nào trong xã hội phong kiến? Em biết gì về họ? + HS: Trả lời câu hỏi theo hiểu biết của cá nhân. + GV dẫn dắt: Hình ảnh các em vừa xem là hình ảnh của ông đồ - tầng lớp trí thức phong kiến, ông đồ tiêu biểu cho nền văn hóa Nho học ở Việt Nam. Hình ảnh ông đồ đã trở thành hình ảnh quen thuộc mỗi dịp tết đến xuân về. Nhưng rồi theo dòng thời gian bất tận, mọi thứ sẽ lui vào dĩ vãng, để lại cho con người bao nỗi niềm tiếc nuối. Nhất là khi những vẻ đẹp tài hoa một thời chỉ còn vang bóng. Đến với bài thơ Ông đồ này các em sẽ thấy được hoài niệm day dứt, thương cảm cho một giá trị tinh thần sắp tàn lụi. Đồng thời ta còn cảm nhận được hồn thơ giàu lòng thương người và hoài cổ của Vũ Đình Liên.

24

- Phương tiên: Máy chiếu, hình ảnh… * HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG (Tiết 77, Sông nước Cà Mau -ngữ văn 6) - Mục tiêu, ý tưởng: + Nhận biết ban đầu về Sông nước Cà Mau. + Tạo tâm thế học tập, giúp học sinh ý thức được nhiệm vụ học tập, hứng thú học bài mới.

- Nội dung hoạt động: Xem video, nghe nhạc để cảm nhận và phát biểu những hiểu biết liên quan.

- Cách thức thực hiện: + GV: Chiếu 1 đoạn ca khúc nhạc phim Đất Phương Nam, sau đó đặt câu hỏi: Ca khúc trích từ bộ phim nào? Ca khúc đó đã viết về miền đất nào của tổ quốc? + HS: Lắng nghe, trả lời câu hỏi theo hiểu biết cá nhân. + GV Dẫn dắt: Các em vừa nghe ca khúc nhạc phim Đất phương Nam. Bộ phim quen thuộc được chuyển thể từ tác phẩm Đất rừng phương Nam của nhà văn Đoàn Giỏi. Ca từ mượt mà, chất giọng miền tây Nam Bộ, hình ảnh cậu bé An với cuộc đời phiêu bạt đầy khổ đau gây xúc động lòng người. Qua câu chuyện lưu lạc của An, tác giả đưa người đọc đến với cảnh thiên nhiên hoang dã phong phú, độc đáo và cuộc sống của con người ở vùng đất cực nam của Tổ quốc. Đoạn trích Sông nước Cà Mau mà thầy giới thiệu với các em hôm nay là một đoạn trích hay trong tác phẩm. Đến với đoạn trích, các em không chỉ được trang bị những tri thức văn chương mà còn được làm một cuộc hành trình thú vị để lĩnh hội vẻ đẹp thiên nhiên và cuộc sống vùng cực nam địa đầu của Tổ quốc.

- Phương tiên: Máy chiếu b, Hoạt động 2: Hoạt động hình thành kiến thức mới b1, Mục đích yêu cầu Hoạt động này giúp HS tìm hiểu nội dung kiến thức của chủ đề, rèn luyện năng lực cảm nhận, cung cấp cho HS cơ sở khoa học của những kiến thức được đề cập đến trong chủ đề.

25

Có thể đặt các loại câu hỏi để HS tìm hiểu kiến thức liên quan trực tiếp đến các nội dung trong chủ đề hoặc câu hỏi sáng tạo khuyến khích các em tìm hiểu thêm kiến thức liên quan ngoài nội dung trình bày trong chủ đề.

Cần nêu nhiệm vụ cụ thể và hướng dẫn HS hoạt động theo nhóm để thực hiện nhiệm vụ. Kết thúc hoạt động, HS phải trình bày kết quả thảo luận với GV. b2, Ví dụ minh họa (Xem cụ thể ở hai bài học minh họa ở mục 3) c, Hoạt động 3: Hoạt động luyện tập c1, Mục đích yêu cầu Hoạt động luyện tập yêu cầu HS phải vận dụng những kiến thức vừa tiếp thu được ở bước 2 để giải quyết những nhiệm vụ cụ thể, qua đó GV xem HS đã nắm được kiến thức hay chưa và nắm được ở mức độ nào. Đây là những hoạt động như trình bày, luyện tập, bài thực hành… giúp cho các em thực hiện tất cả những hiểu biết ở trên lớp và biến những kiến thức thành kĩ năng.

Hoạt động luyện tập có thể thực hiện qua hoạt động cá nhân rồi đến hoạt động nhóm để các em học tập lẫn nhau, tự sửa lỗi cho nhau, giúp cho quá trình học tập hiệu quả hơn. c2, Ví dụ minh họa * HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP (Ca Huế trên Sông Hương) -

Hoạt động 1: Tái hiện kiến thức (bằng sơ đồ tư duy)

+ Mục tiêu, ý tưởng: Khắc sâu nội dung, ý nghĩa của đoạn trích + Nội dung hoạt động: + Phương tiện: Máy chiếu hoặc giấy A4 + Cách thức thực hiện: Yêu cầu Hs khái quát lại nội dung bài học bằng SĐTD GIÀU CÓ VỀ LÀN ĐIỆU

26

CÁC LÀN ĐIỆU

VẺ ĐẸP CA HUẾ PHONG PHÚ VỀ NỘI DUNG

NHẠC CỤ Hoạt động 2: trả lời nhanh các câu hỏi TN Câu 1: Văn bản “Ca Huế…” được viết theo hình thức nào?

A.Truyện ngắn B.Văn tả cảnh

C.Bút kí

D. Tùy bút

Câu 2: Dòng nào sau đây nêu rõ nhất đặc điểm nổi bật của các làn điệu ca Huế?

A. Phong phú và đa dạng

B. Sôi nổi, vui tươi

C. Buồn bã, bi ai

D. Gần gũi với dân ca Bắc Bộ

* HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP (Sông nước Cà Mau) - Hoạt động 1: Tái hiện kiến thức + Mục tiêu, ý tưởng: Khắc sâu ý nghĩa tư tưởng của đoạn trích, củng cố phương pháp đọc hiểu văn bản truyện + Nội dung hoạt động: Bằng lời văn của mình tả lại một cảnh trong đoạn trích. + Cách thức thực hiện: GV cho thời gian 2 phút để tất cả HS chuẩn bị. Gọi 3 em ngẫu nhiên lên trình bày.

-

Hoạt động 2: Trả lời nhanh câu hỏi trắc nghiệm:

+ Mục tiêu, ý tưởng: Khắc sâu kiến thức đã học. + Cách thức thực hiện: GV phát đề trắc nghiệm, HS trả lời bằng cách khoanh vào đáp án đúng. ĐỀ KIỂM TRA NHANH Họ và tên học sinh: ………………………………

Lớp: …………………

27

Câu 1: Đoạn trích Sông nước Cà Mau là sáng tác của nhà văn nào?

A. Nguyễn Minh Châu C. Võ Quảng

B. Đoàn Giỏi D. Tạ Duy Anh

Câu 2: Nhận xét nào sau đây đúng với đoạn trích Sông nước Cà Mau? A. Văn bản miêu tả cảnh quan ở vùng cực nam Nam Bộ B. Văn bản miêu tả cảnh quan ở vùng đồng bằng Trung Bộ C. Văn bản miêu tả cảnh quan ở vùng đồng bằng Nam Bộ D. Văn bản miêu tả cảnh quan ở vùng rừng miền Tây Nam Bộ.

Câu 3: Qua văn bản, em thấy cảnh sông nước Cà Mau hiện ra như thế nào?

A. Có vẻ đẹp rộng lớn, hùng vĩ B. Có vẻ đẹp hoang dã, đầy sức sống C. Có vẻ đẹp đơn sơ, giản dị D. A và B Câu 4: Nội dung cơ bản của tác phẩm có chứa đoạn trích Sông nước Cà Mau là A. Kể về cuộc chiến đấu kiên cường, bất khuất của đồng bào miền Nam chống lại đế quốc Mĩ xâm lược và tay sai.

B. Kể về cuộc phiêu lưu của cậu bé tên là An, đi khắp các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long để tìm mẹ.

C. Miêu tả vẻ đẹp nên thơ, trù phú của những miệt vườn nam bộ và sự cần cù, chịu thương chịu khó của những người nông dân nơi đây.

D. Miêu tả thiên nhiên hoang dã, phong phú mà độc đáo cũng như cuộc sống, cuộc kháng chiến chống Pháp của con người ở miền sông nước Cà Mau. Câu 5: Trong đoạn trích Sông nước Cà Mau, hình ảnh những cánh rừng đước hai bên bờ sông được so sánh với A. Hai dãy trường thành vô tận.

28

B. Tấm lá chắn bảo vệ xóm làng.

C. Vành đai xanh của thành phố.

D. Đôi tay của người khổng lồ.

Câu 6: Trong đoạn trích Sông nước Cà Mau, trình tự miêu tả cảnh sông nước là: A. Từ những ấn tượng chung về thiên nhiên đến miêu tả các kênh rạch sông ngòi và kết thúc ở cảnh tấp nập của chợ Năm Căn.

B. Từ việc thể hiện cảm xúc với mảnh đất và con người Cà Mau đến miêu tả cảnh kênh rạch chằng chịt, chợ Năm Căn đông vui tấp nập.

C. Miêu tả hệ thống kênh rạch chằng chịt, sông Năm Căn, chợ Năm Căn và kết thúc là bộc lộ cảm xúc riêng của người kể chuyện.

D. Miêu tả chi tiết hệ thống kênh rạch chằng chịt, cảnh chợ Năm Căn họp trên sông để đi đến nhận định khái quát về sự giàu có, trù phú của vùng sông nước Cà Mau. Câu 7: Ở đoạn trích Sông nước Cà Mau, tác giả chủ yếu sử dụng thủ pháp nghệ thuật nào để miêu tả sự trù phú, tấp nập của chợ Năm Căn?

A. So sánh.

B. Liệt kê.

C. Nhân hóa

D. Điệp ngữ.

Câu 8: Trong đoạn trích Sông nước Cà Mau, cách lựa chọn điểm nhìn, vị trí quan sát có tác dụng?

A. Cho phép tác giả có thể thâu tóm toàn bộ khung cảnh thiên nhiên, cuộc sống con người vùng sông nước Cà Mau trong một góc nhìn bao quát, trọn vẹn.

B. Cho phép tác giả không chỉ miêu tả cảnh sông nước mà còn miêu tả cụ thể chi tiết khung cảnh của làng xóm, và các sinh hoạt của người dân hai bên bờ sông.

C. Cho phép tác giả tập trung ghi lại cảnh đông vui tấp nập, trên bến dưới thuyền của chợ Năm Căn.

D. Cho phép tác giả lần lượt miêu tả cảnh vật sông nước, ven bờ, tả kĩ hoặc lướt qua tùy ấn tượng của người quan sát.

---------------Đáp án: 29

Câu 1: B

Câu 3: D

Câu 5: A

Câu 7: B

Câu 2: A

Câu 4: C

Câu 6: A

Câu 8: D

d, Hoạt động 4: Hoạt động vận dụng, ứng dụng d1, Mục đích yêu cầu Hoạt động vận dụng nhằm tạo cơ hội cho HS vận dụng những kiến thức, kĩ năng, thể nghiệm giá trị đã được học vào trong cuộc sống thực tiễn ở gia đình, nhà trường và cộng đồng.

Với hoạt động này, HS có thể thực hiện cá nhân hoặc theo nhóm, có thể thực hiện với cha mẹ, bạn bè, thầy cô giáo hoặc xã hội. Có những trường hợp hoạt động vận dụng được thực hiện ngay ở lớp học hay trong nhà trường… d2, Ví dụ minh họa • HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG (Sông nước Cà Mau) HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY VÀ TRÒ

ND KIẾN THỨC CẦN ĐẠT

Hoạt động 1: Vẻ đẹp của sông nước Cà

- HS trình bày cảm nhận về tình yêu quê

Mau gợi cho e những suy nghĩ gì?

hương đất nước.

Hoạt động 2: HS vận dụng kiến thức địa -HS huy động KT liên môn và hiểu biết lí, lịch sử viết bài giới thiệu Sông nước

thực tế để giải quyết yêu cầu

Cà Mau. • HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG (Viếng Lăng Bác) HĐ CỦA THẦY VÀ TRÒ

ND KIẾN THỨC CẦN ĐẠT

Hoạt động 1: Bài thơ gợi cho e những suy - HS trình bày những cảm nhận về lãnh nghĩ gì?

tụ của dân tộc.

Hoạt động 2: HS vận dụng kiến thức viết

- HS huy động KT liên môn và hiểu

đoạn văn ngắn cảm nhận về một khổ thơ.

biết thực tế để giải quyết yêu cầu.

30

e, Hoạt động 5: Hoạt động mở rộng, sáng tạo e1, Mục đích yêu cầu Hoạt động này khuyến khích HS tiếp tục tìm hiểu thêm để mở rộng kiến thức, nhằm giúp HS hiểu rằng ngoài kiến thức đã học trong nhà trường còn rất nhiều điều cần phải tiếp tục học hỏi, khám phá.

GV giao cho HS những nhiệm vụ nhằm bổ sung kiến thức và hướng dẫn các em tìm những nguồn tài liệu khác, cung cấp cho HS nguồn sách tham khảo và nguồn tài liệu trên mạng để HS tìm đọc thêm.

Phương thức hoạt động là làm việc cá nhân (hoặc theo nhóm), chủ yếu làm ở nhà, đồng thời yêu cầu HS làm các bài tập đánh giá năng lực. e2, Ví dụ minh họa • HOẠT ĐỘNG MỞ RỘNG, SÁNG TẠO (Sông nước Cà mau): GV yêu cầu HS + Tìm những bài hát, câu thơ (bài thơ) gợi đến hình ảnh miền đất Cà Mau. + Vẽ 1 bức tranh tái hiện cảnh thiên nhiên nơi đây hoặc tự làm một bài thơ bày tỏ cảm xúc về miền đất này.

•

HOẠT ĐỘNG MỞ RỘNG, SÁNG TẠO (Viếng Lăng Bác)

GV yêu cầu HS + Tìm những bài hát, câu thơ (bài thơ) viết về tình cảm của nhân dân, của các nhà thơ đối với Bác. + Vẽ 1 bức tranh tái hiện cảnh dòng người vào Lăng viếng Bác hoặc tự làm một bài thơ bày tỏ cảm xúc của em về Bác Hồ...

Lưu ý: Quy trình 5 bước hoạt động nêu trên không cứng nhắc mà có thể được thiết kế và thực hiện linh hoạt, mềm dẻo.

Trong một số lĩnh vực, một số trường hợp, các hoạt động có thể kết hợp với nhau hoặc bớt đi một, hai hoạt động tuỳ theo đặc trưng của từng lĩnh vực giáo dục, của từng chủ đề, bài học.

31

3. GIÁO ÁN MINH HỌA KẾ HOẠCH BÀI HỌC 1 (Ngữ văn 9) Ngày soạn: ………….

Ngày giảng: ………….

Tiết 112:

VIẾNG LĂNG BÁC (Viễn Phương)

I. MỤC TIÊU BÀI HỌC. 1. Về kiến thức - Thông qua việc tìm hiểu, phân tích bài thơ, học sinh cảm nhận được niềm xúc động thiêng liêng, tấm lòng tha thiết thành kính, vừa tự hào vừa đau xót của tác giả từ miền Nam mới được giải phóng ra viếng Lăng Bác.

- Phân tích được những thành công nghệ thuật trong tác phẩm.

- Rút ra được những đặc sắc trong phong cách nghệ thuật của Viễn Phương, đánh giá được vị trí của ông trong nền văn học Việt Nam. 2. Về kĩ năng: Học sinh hình thành và rèn luyện một số kĩ năng: + Đọc và cảm nhận tác phẩm thơ trữ tình; biết vận dụng kiến thức để làm bài thơ. + Kỹ năng sống: Kĩ năng lập kế hoạch, kĩ năng làm việc nhóm, kĩ năng giao tiếp, kĩ năng đồng cảm lắng nghe… + Rèn luyện kĩ năng Đọc – Hiểu văn bản văn học thể loại thơ. + Rèn luyện năng lực xử lí, phân tích thông tin, biết vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết các vấn đề đặt ra trong bài học cũng như trong thực tế đời sống. + Thực hành kĩ năng tự tìm hiểu, khám phá, đào sâu kiến thức.

3. Thái độ - Kính yêu và biết ơn Chủ tịch Hồ Chí Minh - Giáo dục, bồi dưỡng, tình yêu, niềm tự hào về lãnh tụ, có ý thức học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh.

32

- Có ý thức gắn kết nội dung các môn học trong chương trình THCS, có ý thức học tập tích cực, hiểu biết toàn diện kiến thức phổ thông, tích cực và say mê học tập.

4. Năng lực: Các năng lực cần hình thành cho học sinh - Năng lực tự học: + Xác định mục tiêu học tập: Xác định được nhiệm vụ học tập một cách tự giác, chủ động; tự đặt được mục tiêu học tập để nỗ lực phấn đấu thực hiện. + Đánh giá và điều chỉnh việc học: Nhận ra và điều chỉnh những sai sót, hạn chế của bản thân khi được giáo viên, bạn bè góp ý; chủ động tìm kiếm sự hỗ trợ của người khác khi gặp khó khăn trong học tập.

- Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo: + Phát hiện và làm rõ vấn đề: Phân tích được tình huống trong học tập; phát hiện và nêu được tình huống có vấn đề trong học tập. + Đề xuất, lựa chọn giải pháp: Xác định được và biết tìm hiểu các thông tin liên quan đến vấn đề; đề xuất được giải pháp giải quyết vấn đề. + Thực hiện và đánh giá giải pháp giải quyết vấn đề: Thực hiện giải pháp giải quyết vấn đề và nhận ra sự phù hợp hay không phù hợp của giải pháp thực hiện.

- Năng lực giao tiếp: + Sử dụng tiếng Việt: Nghe hiểu nội dung chính hay nội dung chi tiết các đề bài, lời giải thích, cuộc thảo luận; có thái độ tích cực trong khi nghe; có phản hồi phù hợp... + Xác định mục đích giao tiếp: Bước đầu biết đặt ra mục đích giao tiếp và hiểu được vai trò quan trọng của việc đặt mục tiêu trước khi giao tiếp.

- Năng lực hợp tác: + Xác định mục đích và phương thức hợp tác: Chủ động đề xuất mục đích hợp tác khi được giao các nhiệm vụ; xác định được loại công việc nào có thể hoàn thành tốt nhất bằng hợp tác theo nhóm với quy mô phù hợp.

33

+ Đánh giá hoạt động hợp tác: Biết dựa vào mục đích đặt ra để tổng kết hoạt động chung của nhóm; nêu mặt được, mặt thiếu sót của cá nhân và của cả nhóm.

- Năng lực thẩm mỹ: + Nhận ra cái đẹp: Có cảm xúc và chính kiến cá nhân trước hiện tượng trong tự nhiên, đời sống xã hội và nghệ thuật. + Diễn tả, giao lưu thẩm mỹ: Giới thiệu được, tiếp nhận có chọn lọc thông tin trao đổi về biểu hiện của cái đẹp trong tự nhiên, trong đời sống xã hội, trong nghệ thuật và trong tác phẩm của mình, của người khác.

II. CHUẨN BỊ CỦA GV & HS. 1. Giáo viên - Thiết bị: Giáo án, SGK, SGK, chuẩn kiến thức kĩ năng Ngữ văn 9, bảng, máy vi tính, máy chiếu…

- Học liệu: Kiến thức liên môn, kiến thức thực tế, nguồn internet, tư liệu từ đồng nghiệp… Hình ảnh, vi deo bài hát Vào lăng viếng Bác.

- Ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học: Bài giảng Powerpoint - Giao nhiệm vụ chung cho cả lớp và nhiệm vụ riêng cho từng nhóm: + Soạn bài, chuẩn bị dụng cụ học tập. + Tìm đọc các tài liệu viết về Bác 2. Học sinh - Đọc bài và soạn bài.

- Sưu tầm tư liệu liên quan đến nội dung bài học. Thực hiện yêu cầu của giáo viên theo nhóm đã phân chia.

- Sách vở, đồ dùng học tập.

III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Ổn định tổ chức: 2. Kiểm tra sự chuẩn bị bài ở nhà và kiểm tra bài cũ 3. Tiến trình thực hiện 34

HOẠT ĐỘNG 1: KHỞI ĐỘNG H.ĐỘNG CỦA THẦY VÀ TRÒ

N.DUNG KIẾN THỨC CẦN ĐẠT

- Mục tiêu, ý tưởng: + Nhận biết ban đầu về bài thơ Viếng lăng Bác + Tạo tâm thế học tập, giúp học sinh ý thức được nhiệm vụ học tập, hứng thú học bài mới.

- Nội dung hoạt động: Xem đoạn phim về Lễ tang của Bác.

- Cách thức thực hiện: GV: Chiếu đoạn phim về lễ tang của Bác sau đó đặt câu hỏi: Đoạn phim gợi cho em cảm nhận gì?

- Nhận thức được nhiệm vụ cần giải quyết của bài học.

- Tập trung cao và hợp tác tốt để giải quyết nhiệm vụ.

- Có thái độ tích cực, hứng thú.

HS: Lắng nghe, trả lời câu hỏi theo hiểu biết cá nhân.

GV Dẫn dắt: Các em vừa xem đoạn phim về Lễ tang của Bác. Bác Hồ qua đời đã để lại bao tiếc thương cho toàn thể dân tộc Việt Nam cũng như các dân tộc trên thế giới. Đã có rất nhiều những bài thơ viết sau ngày Bác đi xa.

Bài thơ Viếng Lăng Bác của Viễn Phương cũng đã thể hiện được cảm xúc chân thành của người con miền Nam với lãnh tụ kính yêu.

- Phương tiện: Máy chiếu

35

HOẠT ĐỘNG 2: HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI Hoạt động 1: Tìm hiểu tác giả, tác phẩm I. Tác giả, tác phẩm - Mục tiêu, ý tưởng: Giúp HS nắm được kiến thức khái quát về tác giả, tác phẩm.

- Nội dung hoạt động: Tái hiện khái quát kiến thức về tác giả, tác phẩm - Cách thức thực hiện: GV: Yêu cầu học sinh đại diện từng nhóm trình bày những hiểu biết về Viễn Phương, về tác phẩm Viếng lăng Bác (ngoài phần chú thích) qua tìm hiểu tư liệu từ mạng 1. Tác giả: intenet và các nguồn khác.

- Viễn Phương tên thật là Phan

HS: Trình bày những thông tin về tác Thanh Viễn, sinh năm 1928, quê ở giả, tác phẩm mà mình đã tìm hiểu bằng An Giang. hình thức thuyết trình

- Ông là nhà thơ, là cây bút sớm nhất

GV: + Giới thiệu ảnh chân dung Viễn của lực lượng văn nghệ giải phóng Phương, Chiếu ảnh một số tập sách của Miền Nam. Viễn Phương.

2. Tác phẩm(SGK)

+ Chốt lại nội dung chính cần ghi nhớ Hoạt động 2: Đọc và nhận biết chung về

II. Đọc, tìm hiểu chú thích, bố cục

văn bản - Mục tiêu, ý tưởng: HS đọc và cảm nhận ban đầu về văn bản - Nội dung hoạt động: GV tổ chức, hướng dẫn học sinh đọc, tìm hiểu bố cục, PTBĐ - Phương tiện: SGK - Cách thức thực hiện:

1. Đọc

+ Bước 1: GV hướng dẫn hs đọc diễn cảm 36

văn bản, có thể đọc mẫu một đoạn

2. Chú thích:

+ Bước 2: GV Yêu cầu HS chia bố cục, 3. Bố cục: cảm xúc tâm trạng nhà nhận biết thể loại văn bản.

thơ trong lần đầu viếng lăng Bác.

- Khổ1: Cảnh bên ngoài lăng buổi

Sau khi HS thực hiện yêu cầu GV chốt lại sáng sớm.

KT quan trọng, chiếu bố cục và mạch cảm - Khổ 2: Cảnh đoàn người xếp hàng xúc bài thơ.

viếng lăng Bác.

-Khổ 3: Cảnh bên trong lăng, cảm xúc của nhà thơ khi đứng trước Bác.

- Khổ 4: Ước nguyện khi mai về miền Nam. *Mạch cảm xúc: - Cảm xúc trước lăng Bác: Hai khổ thơ đầu.

- Cảm xúc trong lăng Bác: khổ thứ ba.

- Cảm xúc khi rời lăng Bác: khổ thơ cuối.

Hoạt động 3: Phân tích văn bản

III. Phân tích:

Hoạt động 3.1: Phân tích khổ 1,2

1. Khổ 1,2

- Mục tiêu, ý tưởng: Giúp HS phân tích những đặc sắc về ND và NT của khổ thơ 1, 2; hiểu được mạch cảm xúc của nhà thơ khi vào lăng viếng Bác.

- Nội dung hoạt động: HS cảm thụ giá trị nội dung, nghệ thuật của khổ 1, 2 thông qua trao đổi nhóm bàn, tìm hiểu chi tiết đặc sắc.

37

- Phương tiện: Máy chiếu - Cách thức thực hiện: (Dùng kĩ thuật trình bày 1 phút).

*Khổ thơ thứ nhất

- Đọc khổ thơ thứ nhất, nhận xét gì về -Con ở Miền Nam ra thăm lăng Bác cách xưng hô, cách dùng từ “thăm”? Tình => Cách xưng hô thân thương, kính cảm của tác giả đối với Bác như thế nào? trọng, dùng từ “thăm” thay từ “viếng” qua đó ngụ ý nói giảm,Bác như còn sống mãi thể hiện tình cảm của tác giả đối với Bác thật tha thiết, thành kính thiêng liêng.

- Đến lăng Bác, tác giả miêu tả những gì?

Bằng nghệ thuật gì? Những hình ảnh đó có ý nghĩa như thế nào?

- Hàng tre bát ngát ….xanh xanh Việt Nam. Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng =>Nghệ thuật liên tưởng, nhân hoá

Sau khi HS trình bày, GV cho các HS khác bổ sung, cuối cùng GV chốt lại cảm nhận tổng thể về khổ thơ thứ nhất.

- Đọc khổ thơ 2, có những “mặt trời” nào xuất hiện?

- Ý nghĩa ẩn dụ của hình ảnh “mặt trời” thứ hai là gì?

tượng trưng. Tre kiên cường bất khuất, hiên ngang. Lăng Bác thật gần gũi ở giữa tre như ở giữa làng quê Việt Nam. *Khổ thơ thứ hai: - Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ

? Lời thơ ở hai câu đó gợi lên cảnh tượng ->Mặt trời(1) của vũ trụ, mặt trời(2) như thế nào?

của con người: Con người Bác với những biểu hiện sáng chói về tư tưởng yêu nước và lòng nhân ái mênh mông có sức toả sáng mãi mãi.

-> Qua đó nói lên tình yêu và lòng quí trọng sâu sắc của nhà thơ dành 38

- Hai câu thơ tiếp theo tác giả đã sử dụng cho Bác. những biện pháp tu từ nào? Tác dụng?

- Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân => Những dòng người nặng trĩu nhớ thương đang lặng lẽ nối nhau vào lăng viếng Bác, tạo hình tượng một vòng hoa lớn dâng lên Bác. Nhà thơ

Hoạt động 3.2: Phân tích khổ 3

bộc lộ lòng thành kính đối với Bác.

- Mục tiêu, ý tưởng: Giúp HS phân tích 2. Khổ thơ thứ 3: những đặc sắc về ND và NT của khổ thơ thứ ba; hiểu được mạch cảm xúc của nhà thơ khi vào trong lăng, đứng trước di hài Bác.

- Nội dung hoạt động: HS cảm thụ giá trị nội dung, nghệ thuật của khổ 3 thông qua trao đổi nhóm bàn, tìm hiểu chi tiết đặc sắc.

- Phương tiện: Máy chiếu - Cách thức thực hiện: Dùng kĩ thuật trình bày 1 phút.

- Lăng là nơi đặt thi hài của người quá cố,

- Bác nằm trong giấc ngủ bình yên Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền.

nhưng người con thăm lăng Bác lại có một =>Bác đang trong giấc ngủ yên, giấc ngủ thanh bình và vĩnh hằng của một hình dung như thế nào về Bác? con người đã cống hiến trọn đời cho cuộc sống bình yên của nhân dân, đất nước.

-> Nghệ thuật ẩn dụ, ca ngợi Bác rất 39

- Nghệ thuật gì? tác dụng?

phù hợp.

-“Trời xanh là mãi mãi”

-Trong lời thơ tiếp theo xuất hiện một hình -> H/a trời xanh tượng trưng cho sự ảnh ẩn dụ. Đó là hình ảnh nào?

vĩnh hằng, vô tận của tên tuổi sự nghiệp HCM. Người đã hoá thiên nhiên, hoá sông núi còn mãi trong lòng mỗi con người Việt Nam. - Mà sao nghe nhói...

- Từ nào trong lời thơ “mà sao nghe nhói ở trong tim” có sức biểu cảm lớn? “nhói”

“nhói”: Đau đột ngột, quặn thắt

nghĩa là gì? tác giả bộc lộ cảm xúc như thế => Đây là nỗi đau tinh thần, tác giả tự cảm nhận nỗi đau mất mát trong nào? đáy sâu tâm hồn mình về sự ra đi của Bác.

Hoạt động 3.3: Phân tích khổ 4

3. Khổ thơ thứ 4

- Mục tiêu, ý tưởng: Giúp HS phân tích những đặc sắc về ND và NT của khổ thơ thứ 4; hiểu được mạch cảm xúc của nhà thơ trước khi rời lăng.

- Nội dung hoạt động: HS cảm thụ giá trị nội dung, nghệ thuật của khổ 4 thông qua trao đổi nhóm bàn, tìm hiểu chi tiết đặc sắc.

- Phương tiện: Máy chiếu - Cách thức thực hiện: (Dùng kĩ thuật trình bày 1 phút).

- Cùng với “nước mắt dâng trào” khi rời lăng, người con đã nguyện ước những điều gì?

- Muốn làm: Con chim hót Đoá hoa toả hương Cây tre trung hiếu Điệp ngữ “muốn làm” nhấn mạnh nguyện vọng mãnh liệt. Ba hình ảnh 40

ẩn dụ: chim, hoa, tre thể hiện những - Tác giả sử dụng nghệ thuật gì? Những niềm ước muốn, những tình cảm ước muốn đó thể hiện tình cảm đối với thành kính, thiêng liêng. Nhân dân Việt Nam mong muốn được ở bên

Bác như thế nào?

Bác, canh giấc ngủ cho Bác.

Hoạt động 4: Tổng kết - Mục tiêu, ý tưởng: Giúp HS khái quát

IV. Tổng kết:

được những đặc sắc về ND và NT của bài thơ; qua đó thể hiện tình cảm của bản thân với Bác kính yêu.

- Nội dung hoạt động: HS cảm thụ giá trị nội dung, nghệ thuật của bài thơ thông qua trao đổi nhóm bàn.

- Phương tiện: Máy chiếu - Cách thức thực hiện: - Nghệ thuật: kết hợp miêu tả với

+ GV cho hs suy nghĩ

biểu cảm, tạo hình ảnh ẩn dụ tượng

+ Dùng kĩ thuật trình bày một phút để phát trưng. biểu ngắn gọn ý nghĩa văn bản - Nội dung: niềm xúc động thiêng - Em học tập được gì từ nghệ thuật biểu liêng, tấm lòng tha thiết thành kính, cảm của tác giả? vừa tự hào vừa đau xót của tác giả - Bài thơ đã nói hộ lòng ta những tình cảm cũng như của người dân Việt Nam nào với Bác Hồ?

đối với Bác.

HOẠT ĐỘNG 3: LUYỆN TẬP H.ĐỘNG CỦA THẦY VÀ TRÒ

KIẾN THỨC CẦN ĐẠT

Hoạt động 1: Tái hiện kiến thức

41

- Mục tiêu, ý tưởng: Khắc sâu ý nghĩa tư tưởng của bài thơ, củng cố phương pháp đọc diễn cảm thơ (ngâm thơ, hát).

Đọc diễn cảm thơ (ngâm

- Nội dung hoạt động: đọc diễn cảm thơ (ngâm thơ, thơ, hát). hát).

- Cách thức thực hiện: GV cho thời gian 2 phút để tất cả HS chuẩn bị. Gọi 2 em ngẫu nhiên lên trình bày.

- Sau khi HS trình bày, GV mở nhạc bài hát: Vào lăng viếng Bác.

Hoạt động 2: Trả lời nhanh câu hỏi trắc nghiệm Mục tiêu, ý tưởng: Khắc sâu kiến thức đã học.

HS chọn đáp án đúng

- Cách thức thực hiện: + GV phát đề trắc nghiệm. + HS trả lời bằng cách khoanh vào đáp án đúng

ĐỀ KIỂM TRA NHANH Họ và tên học sinh: ………………………………………….. Lớp: ………………

Câu 1: Bài thơ Viếng Lăng Bác là sáng tác của nhà thơ nào?

A. Huy Cận

B. Viễn Phương

C. Thanh Hải

D. Bằng Việt

Câu 2: Bài thơ Viếng Lăng Bác ra đời trong hoàn cảnh nào?

A. Năm 1975, tác giả ra thăm miền Bắc, vào Lăng viếng Bác.

B. Năm 1976, tác giả từ miền Nam ra thăm miền Bắc, vào Lăng viếng Bác.

C. Năm 1977, tác giả ra Hà Nội, vào Lăng viếng Bác.

D. Năm 1978, tác giả thăm Lăng viếng Bác.

Câu 3: Bài thơ có sự kết hợp của những phương thức biểu đạt nào?

42

A. Tự sự và biểu cảm B. Tự sự và miêu tả C. Miêu tả và biểu cảm D. Tự sự, miêu tả và biểu cảm Câu 4: Ý nào sau đây không phải là nghệ thuật nổi bật của bài thơ trên?

A. Nhiều hình ảnh ẩn dụ đẹp và gợi cảm.

B. Ngôn ngữ bình dị, giàu cảm xúc.

C. Miêu tả thiên nhiên mùa xuân tươi đẹp D. Giọng điệu trang trọng, thành kính.

Câu 5: Câu thơ “Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân” sử dụng phép tu từ gì?

A. So sánh

C. Hoán dụ

B. Ẩn dụ

D. Nhân hóa

Câu 6: Câu thơ nào sau đây thể hiện rõ nhất niềm xúc động của tác giả khi vào Lăng viếng Bác?

A. Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát B. Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân C. Mai về miền Nam thương trào nước mắt D. Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này.

Câu 7: Phẩm chất nổi bật nào của cây tre được tác giả nói đến trong khổ thơ đầu của bài thơ?

A. Bất khuất, kiên trung.

B. Ngay thẳng, trung thực.

C. Cần cù, bền bỉ.

D. Thanh cao, trung hiếu

Câu 8: Bài thơ thế hiện nội dung gì?

A. Niềm xúc động thiêng liêng, tấm lòng tha thiết thành kính của tác giả cũng như của người dân Việt Nam đối với Bác.

43

B. Niềm xúc động thiêng liêng, tự hào và đau xót của tác giả cũng như của người dân Việt Nam đối với Bác.

C. Niềm xúc động thiêng liêng, tấm lòng tha thiết thành kính, vừa tự hào vừa đau xót của tác giả cũng như của người dân Việt Nam đối với Bác.

D. Niềm xúc động, tấm lòng tha thiết thành kính, vừa tự hào vừa đau xót của tác giả cũng như của người dân Việt Nam đối với Bác.

------------------------------------------------ĐÁP ÁN Câu 1: B

Câu 2: B

Câu 3: D

Câu 4: C

Câu 5: B

Câu 6: C

Câu 7: A

Câu 8: C

HOẠT ĐỘNG 4: VẬN DỤNG H.ĐỘNG CỦA THẦY VÀ TRÒ (GV giao nhiệm vụ cho HS

NỘI DUNG KIẾN THỨC CẦN ĐẠT

thực hiện ở nhà) Hoạt động 1: Bài thơ gợi cho e những suy - HS trình bày những cảm nhận về lãnh nghĩ gì về lãnh tụ của dân tộc?

tụ của dân tộc.

Hoạt động 2: HS vận dụng kiến thức viết - HS huy động KT liên môn và hiểu đoạn văn ngắn cảm nhận về khổ thơ cuối biết thực tế để giải quyết yêu cầu. của bài thơ.

44

HOẠT ĐỘNG 5: MỞ RỘNG, SÁNG TẠO GV yêu cầu HS: - Sưu tầm và học thuộc những bài hát, câu thơ (bài thơ) viết về tình cảm của nhân dân, của các nhà thơ đối với Bác.

- Vẽ 1 bức tranh tái hiện cảnh dòng người vào Lăng viếng Bác hoặc tự làm một bài thơ bày tỏ cảm xúc của em về Bác Hồ. ..............................................................

4. Củng cố 5. Hướng dẫn HS tự học ở nhà ---------------------------------------------------------------------------------------------------

KẾ HOẠCH BÀI HỌC 2 (Ngữ văn 8) Ngày soạn: Ngày giảng:

Tiết 37:

NÓI QUÁ

I. MỤC TIÊU BÀI HỌC. 1. Về kiến thức Thông qua việc tìm hiểu, phân tích đặc điểm của biện pháp tu từ nói quá giúp học sinh biết phạm vi sử dụng của biện pháp tu từ nói quá (chú ý cách sử dụng trong thành ngữ, tục ngữ, ca dao…) HS hiểu được khái niệm, tác dụng của biện pháp tu từ nói quá.

2. Về kĩ năng: Học sinh hình thành và rèn luyện một số kĩ năng: - Rèn luyện kĩ năng phân tích giá trị nghệ thật của BPTT nói quá trong văn bản đọc-hiểu.

- HS thực hiện được: vận dụng hiểu biết về biện pháp tu từ nói quá trong tạo lập văn bản và giao tiếp hàng ngày.

45

- Kỹ năng sống: Rèn kĩ năng lập kế hoạch, kĩ năng làm việc nhóm, kĩ năng giao tiếp, kĩ năng đồng cảm lắng nghe…

- Rèn luyện năng lực xử lí, phân tích thông tin, biết vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết các vấn đề đặt ra trong bài học cũng như trong thực tế đời sống.

- Thực hành kĩ năng tự tìm hiểu, khám phá, đào sâu kiến thức.

3. Thái độ - Thái độ: Yêu quí tiếng mẹ đẻ, phê phán những lời nói khoác, nói sai sự thật.

- Có ý thức gắn kết nội dung các môn học trong chương trình THCS, có ý thức học tập tích cực, hiểu biết toàn diện kiến thức phổ thông, tích cực và say mê học tập.

4. Năng lực: Các năng lực cần hình thành cho học sinh: - Năng lực tự học: + Xác định mục tiêu học tập: Xác định được nhiệm vụ học tập một cách tự giác, chủ động; tự đặt được mục tiêu học tập để nỗ lực phấn đấu thực hiện. + Đánh giá và điều chỉnh việc học: Nhận ra và điều chỉnh những sai sót, hạn chế của bản thân khi được giáo viên, bạn bè góp ý; chủ động tìm kiếm sự hỗ trợ của người khác khi gặp khó khăn trong học tập.

- Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo: + Phát hiện và làm rõ vấn đề: Phân tích được tình huống trong học tập; phát hiện và nêu được tình huống có vấn đề trong học tập. + Đề xuất, lựa chọn giải pháp: Xác định được và biết tìm hiểu các thông tin liên quan đến vấn đề; đề xuất được giải pháp giải quyết vấn đề. + Thực hiện và đánh giá giải pháp giải quyết vấn đề: Thực hiện giải pháp giải quyết vấn đề và nhận ra sự phù hợp hay không phù hợp của giải pháp thực hiện.

- Năng lực giao tiếp: + Sử dụng tiếng Việt: Nghe hiểu nội dung chính hay nội dung chi tiết các đề bài, lời giải thích, cuộc thảo luận; có thái độ tích cực trong khi nghe; có phản hồi phù hợp...

46

+ Xác định mục đích giao tiếp: Bước đầu biết đặt ra mục đích giao tiếp và hiểu được vai trò quan trọng của việc đặt mục tiêu trước khi giao tiếp.

- Năng lực hợp tác: + Xác định mục đích và phương thức hợp tác: Chủ động đề xuất mục đích hợp tác khi được giao các nhiệm vụ; xác định được loại công việc nào có thể hoàn thành tốt nhất bằng hợp tác theo nhóm với quy mô phù hợp. + Đánh giá hoạt động hợp tác: Biết dựa vào mục đích đặt ra để tổng kết hoạt động chung của nhóm; nêu mặt được, mặt thiếu sót của cá nhân và của cả nhóm.

- Năng lực thẩm mỹ: + Nhận ra cái đẹp: Có cảm xúc và chính kiến cá nhân trước hiện tượng trong tự nhiên, đời sống xã hội và nghệ thuật. + Diễn tả, giao lưu thẩm mỹ: Giới thiệu được, tiếp nhận có chọn lọc thông tin trao đổi về biểu hiện của cái đẹp trong tự nhiên, trong đời sống xã hội, trong nghệ thuật và trong tác phẩm của mình, của người khác.

II. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH 1. Giáo viên - Thiết bị: Giáo án, SGK, SGV, chuẩn kiến thức kĩ năng Ngữ văn 8, bảng, máy vi tính, máy chiếu…

- Học liệu: Kiến thức liên môn, kiến thức thực tế, nguồn internet, tư liệu từ đồng nghiệp, hình ảnh…

- Ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học: Bài giảng Powerpoint - Giao nhiệm vụ chung cho cả lớp và nhiệm vụ riêng cho từng nhóm: + Soạn bài, chuẩn bị dụng cụ học tập. + Nghiên cứu các tài liệu. + Tìm các ví dụ là những BPTT nói quá trong thực tiễn…

47

2. Học sinh - Đọc bài và soạn bài trước ở nhà.

- Sưu tầm tư liệu liên quan đến nội dung bài học. Thực hiện yêu cầu của giáo viên theo nhóm đã phân chia.

- Sách vở, đồ dùng học tập…

III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Ổn định tổ chức 2. Kiểm tra bài cũ và kiểm tra sự chuẩn bị bài của HS 3. Tiến trình thực hiện HOẠT ĐỘNG 1: KHỞI ĐỘNG HĐ CỦA THẦY VÀ TRÒ

ND KIẾN THỨC CẦN ĐẠT

- Mục tiêu, ý tưởng:

- Nhận thức được nhiệm vụ cần giải

+ Nhận biết ban đầu về nói quá.

quyết của bài học.

+ Tạo tâm thế học tập, giúp học sinh ý thức - Tập trung cao và hợp tác tốt để giải được nhiệm vụ học tập, hứng thú học bài mới. quyết nhiệm vụ.

- Nội dung hoạt động: GV giảng, HS nghe và - Có thái độ tích cực, hứng thú. tư duy.

- Cách thức thực hiện: GV nêu vấn đề HS chú ý và suy nghĩ.

GV: Trong quá trình giao tiếp cũng như trong văn thơ, đôi lúc chúng ta có sử dụng cách nói phóng đại sự thật như: Bàn tay ta làm nên tất cả Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.

48

Hoặc: Đêm nằm lưng chẳng tới giường Mong trời mau sang ra đường gặp em Vậy cách nói này là gì và có tác dụng ra sao? Tiết học này các em sẽ được tìm hiểu về vấn đề này qua bài: Nói quá.

- Phương tiện: Máy chiếu

HOẠT ĐỘNG 2: HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI - Mục tiêu, ý tưởng: Giúp HS nắm được khái I. Nói quá và tác dụng của nói quá niệm, đặc điểm và tác dụng của Nói quá.

1. Tìm hiểu ví dụ: (SGK)

- Nội dung hoạt động: Qua các bài tập, HS tìm - “Chưa nằm đã sang” hiểu được khái niệm, đặc điểm và tác dụng của - “Chưa cười đã tối” nói quá.

- “Thánh thót như mưa ruộng cày” - Cách thức thực hiện: Nói quá sự thật.

- GV nêu BT, HS suy nghĩ trả lời - Tác dụng: Nhằm nhấn mạnh, gây ấn - GV chiếu BT lên phông. Gọi HS đọc tượng cho người đọc, làm tăng sức (SGK/101) biểu cảm.

- GV? Cách nói của câu tục ngữ và ca dao có 2. Kết luận: (Ghi nhớ) gì đặc biệt?

Nói quá là biện pháp tu từ phóng HS: Câu tục ngữ và ca dao dùng cách nói quá đại mức độ, quy mô, tính chất của sự sự thật. vật, sự việc để nhấn mạnh, gấy ấn -GV? Chỉ rõ những cụm từ nói quá sự thật? tượng cho người đọc, người nghe và HS: Chưa nằm đã sáng, chưa cười đã tối, thánh làm tăng sức gợi hình, gợi cảm. thót như mưa ruộng cày 49

-GV? Thực chất những câu này muốn nói điều 3.Bài tập bổ trợ gì?

Biện pháp tu từ nói quá thường

HS: Hiện tượng thời gian đêm tháng năm rất được dùng kèm các biện pháp tu từ ngắn, còn ngày tháng mười cũng rất ngắn -> như: so sánh, ẩn dụ, hoán dụ….

Công việc lao động của người nông dân hết sức vất vả.

Sự giống và khác nhau giữa

- GV? Cách nói này nhằm mục đích gì?

nói quá và nói khoác:

HS: Cách nói này nhằm nhấn mạnh, gây ấn + Nói quá là biện pháp tu từ nhằm tượng cho người đọc, làm tăng sức biểu cảm. nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức * Giáo viên: Trong ca dao tục ngữ hay trong biểu cảm. cuộc sống hằng ngày nhằm gây ấn tượng cho + Nói khoác nhằm làm cho người người nghe, người đọc thì người ta thường nghe tin vào những điều không có dùng phép nói quá. Vậy theo em nói quá là gì? thực, hoặc để phô trương, khoe HS: Nói quá là biện pháp tu từ phóng đại mức khoang. Nói khoác là hành động có độ, quy mô, tính chất của sự vật, sự việc để tác động tiêu cực. nhấn mạnh, gấy ấn tượng cho người đọc, người nghe và làm tăng sức gợi hình, gợi cảm.

- GV: Nói quá còn có các tên gọi khác như: Khoa trương, Thậm xưng, phóng đại, cường điệu, ngoa ngữ. * Bài tập BT 1: Hãy xác định và phân tích các biện pháp tu từ nói quá ở 3 câu sau : 1.

Công cha như núi ngất trời,

Nghĩa mẹ như nước ở ngoài biển đông.

(Ca dao) 2.

Lỗ mũi mười tám gánh lông,

50

Chồng yêu chồng bảo tơ hồng trời cho.

(Ca dao) 3.

Bàn tay ta làm nên tất cả,

Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.

(Hoàng Trung Thông) HS Trả lời: nói quá: Câu 1: Công cha như núi ngất trời, Nghĩa mẹ như nước ở ngoài biển đông -> Tác giả dùng phép so sánh Câu 2: Lỗ mũi mười tám gánh lông -> ẩn dụ Câu 3: sỏi đá cũng thành cơm -> hoán dụ -GV? Qua 3 VD trên em rút ra kết luận gì?

HS: Biện pháp nói quá thường được dùng kèm các biện pháp tu từ như: so sánh, ẩn dụ, hoán dụ...

GV:

Ngoài ra nói quá còn được sử dụng

thường xuyên trong các thành ngữ, tục ngữ, ca dao, trong lời ăn tiếng nói hàng ngày và trong văn chương. Nói quá ít được sử dụng trong các văn bản hành chính, khoa học. * Bài tập BT 2: Hãy phân biệt hai cách nói sau đây: + Cách 1: Có sức người sỏi đá cũng thành cơm. + Cách 2: Nó có thể biến hòn đá kia thành một

51

bát cơm nóng và một khúc cá kho thơm phức.

- HS trả lời: - Cách 1 (Nói quá).

- Cách 2 (Nói khoác) THẢO LUẬN NHÓM (2 phút) Phân biệt sự giống nhau và khác nhau giữa nói quá và nói khoác?

HS: Nói quá và nói khoác đều là phóng đại mức độ, quy mô, tính chất của sự vật, hiện tượng, nhưng khác nhau ở mục đích.

- Nói quá là biện pháp tu từ nhằm nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.

- Nói khoác nhằm làm cho người nghe tin vào những điều không có thực, hoặc để phô trương, khoe khoang. Nói khoác là hành động có tác động tiêu cực.

HOẠT ĐỘNG 3: LUYỆN TẬP H.ĐỘNG CỦA THẦY VÀ TRÒ

N.D KIẾN THỨC CẦN ĐẠT

- Mục tiêu, ý tưởng: Giúp HS nắm chắc được khái II. Luyện tập: niệm, đặc điểm và tác dụng của nói quá và vận dụng được để giải quyết các tình huống trong bài tập.

- Nội dung hoạt động: Qua các bài tập, HS nắm chắc được khái niệm, đặc điểm và tác dụng của nói quá và bước đầu sử dụng được BPTT này trong

52

giao tiếp.

- Cách thức thực hiện: - GV nêu BT, phân nhóm, HS suy nghĩ trả lời.

(Nhóm 1: BT 1; Nhóm 2: BT2; Nhóm 3: BT 3)

1. Bài tập 1: BP nói quá và ý

Học sinh đọc bài tập 1: Nêu yêu cầu của bài tập và nghĩa. trả lời.

a. Sỏi đá cũng thành cơm: Sức lao động của con người có thể làm ra tất cả b. Em có thể đi lên đến tận trời: Vết thương chẳng có nghĩa lí gì. Anh không phải bận tâm. c. Thét ra lửa: tiếng thét to, mạnh của kẻ có uy quyền hống hách, bắt nạt người khác.

- Học sinh đọc bài tập 2 và điền các thành ngữ vào 2. Bài tập 2: chỗ trống a. Chó ăn đá gà ăn sỏi.

Chia lớp thành hai nhóm (mỗi nhóm chọn ra 2 b. Bầm gan tím ruột. bạn) thi đua điền các thành ngữ vào chỗ trống.

Nhóm nào điền nhanh hơn, có số câu trả lời đúng c. Ruột để ngoài da. nhiều hơn thì nhóm đó thắng.

d. Nở từng khúc ruột. e. Vắt chân lên cổ.

Học sinh đọc bài tập 3

3. Bài tập 3:

Gọi học sinh lên bảng thực hiện đặt câu.

- Thúy Kiều có vẻ đẹp nghiêng nuớc nghiêng thành.

- Đoàn kết là có thể tạo nên sức mạnh dời non lấp biển.

53

- Những chiến sĩ mình đồng da sắt đã chiến thắng.

- Nó nghĩ nát óc mà vẫn chưa giải được bài toán này.

4. Bài tập 4:

BÀI TẬP TRẮC NGHIỆM

(GV chiếu câu hỏi lên phông (Hoặc phát phiếu học tập) cho HS làm nhanh và chấm điểm) Câu 1:

Cho các ví dụ sau: chân cứng đá mềm, đen như cột nhà cháy, dời non lấp

biển, ngàn cân treo sợi tóc, xanh như tàu lá, gầy như que củi, long trời lở đất... Nhận xét nào sau đây nói đúng nhất về các ví dụ trên?

A. Là các câu thành ngữ có sử dụng biện pháp nói quá.

B. Là các câu tục ngữ có sử dụng biện pháp so sánh.

C. Là các câu thành ngữ dùng biện pháp so sánh.

D. Là các câu tục ngữ có sử dụng biện pháp nói quá.

Câu 2: Thành ngữ, tục ngữ nào có sử dụng biện pháp nói quá?

A. Ăn cây táo rào cây sung

C. Ăn quả nhớ kẻ trồng cây

B. Ăn to nói lớn

D. Ăn như rồng cuốn, nói như rồng leo

Câu 3: Trong các câu sau, câu nào không sử dụng phép nói quá?

A. Cưới nàng anh toan dẫn voi - Anh sợ quốc cấm nên voi không bàn...

B. Người ta là hoa của đất.

C. Thuận vợ thuận chồng tát biển Đông cũng cạn.

54

D. Đồn rằng bác mẹ anh hiền - Cắn hạt cơm không vỡ, cắn đồng tiền vỡ tư.

Câu 4: Nói quá là gì?

A. Là phương tiện tu từ làm giảm nhẹ, làm yếu đi một đặc trưng tích cực nào đó của một đối tượng được nói đến.

B. Là cách thức xếp đặt để đối chiếu hai sự vật, hiện tượng có mối liên hệ giống nhau.

C. Là một biện pháp tu từ phóng đại mức độ, quy mô, tính chất của sự vật, hiện tượng.

D. Là một phương thức chuyển tên gọi từ một vật này sang một vật khác.

Câu 5: Nhận xét nào nói đúng nhất tác dụng của biện pháp nói quá trong hai câu thơ sau?

Bác ơi tim Bác mênh mông thế, Ôm cả non sông mọi kiếp người! (Tố Hữu) A. Nhấn mạnh tình thương yêu bao la của Bác Hồ.

B. Nhấn mạnh sự tài trí tuyệt vời của Bác Hồ.

C. Nhấn mạnh sự dũng cảm của Bác Hồ.

D. Nhấn mạnh sự hiểu biết rộng của Bác Hồ.

Câu 6: Nhận xét nào nói đúng nhất tác dụng của biện pháp nói quá được sử dụng trong đoạn văn sau?

- Mẹ ơi, ôi, mẹ ơi! - Cái âm thanh kì lạ không ra tiếng thở dài, không ra tiếng nức nở. Đen chết rồi, mẹ ơi! Đen chết rồi! Đất nứt toát ra dưới chân. Cái vực thẳm không đáy, không có đáy.

Méc-ghi rơi xuống vực, mỗi lúc một sâu, mỗi lúc một xuống sâu, bờ vực khép lại trên đầu, suốt đời không thoát ra được nữa, cho đến lúc chết.

(C. Mắc-ca-lâu, Tiếng chim hót trong bụi mận gai) 55

A. Cực tả độ sâu của cái vực mà ai rơi xuống thì không thể lên được.

B. Cực tả tình thương của người mẹ dành cho đứa con bị chết.

C. Cực tả nỗi đau đớn tột cùng của người mẹ khi nghe tin đứa con chết.

D. Cực tả sự xúc động không nói nên lời của người mẹ khi nghe tin đứa con chết.

Câu 7: Nói quá thường dùng trong văn phong nào?

A. Khẩu ngữ

B. Khoa học

C. Cả A và B

Câu 8: Ý kiến nào nói đúng nhất về tác dụng của phép nói quá?

A. Để nhấn mạnh, gây ấn tượng và tăng sức biểu cảm cho sự vật, hiện tượng được nói đến trong câu.

B. Để gợi ra hình ảnh chân thực và cụ thể về sự vật, hiện tượng được nói đến trong câu.

C. Để bộc lộ thái độ, tình cảm, cảm xúc của người nói.

D. Để cho người nghe thấm thía được vẻ đẹp hàm ẩn trong cách nói kín đáo giàu cảm xúc.

Câu 9: Câu ca dao nào dưới đây sử dụng biện pháp nói quá?

A. "Chẳng tham nhà ngói ba toà

C. "Làm trai cho đáng nên trai

Tham vì một nỗi mẹ cha hiền lành".

Khom lưng chống gối gánh những hai hạt vừng."

B. "Miệng cười như thể hoa ngâu

D. "Hỡi cô tát nước bên đàng

Cái khăn đội đầu như thể hoa sen."

Sao cô múc ánh trăng vàng đổ đi."

Câu 10: Nói quá thường được dùng kèm với biện pháp tu từ nào?

A. So sánh

C. Nhân hóa

56

B. Ẩn dụ

D. Cả A, B, C đều đúng

Câu 11: Biện pháp nói quá ít được dùng trong văn bản nào?

A. Văn bản tự sự

C. Văn bản hành chính, khoa học

B. Văn bản miêu tả

D. Văn bản biểu cảm

Câu 12: Khi sử dụng biện pháp tu từ nói quá cần chú ý điều gì?

A. Đối tượng giao tiếp

C. Tình huống giao tiếp

B. Hoàn cảnh giao tiếp

D. Cả 3 ý trên ĐÁP ÁN

Câu 1: A

Câu 4: A

Câu 7: A

Câu 10: D

Câu 2: D

Câu 5: C

Câu 8: A

Câu 11: C

Câu 3: B

Câu 6: C

Câu 9: C

Câu 12: D

HOẠT ĐỘNG 4: VẬN DỤNG H.ĐỘNG CỦA THẦY VÀ TRÒ

KIẾN THỨC CẦN ĐẠT

- Mục tiêu, ý tưởng: Giúp HS vận dụng được những kiến thức đã học áp dụng vào thực tiễn cuộc sống. (trong nói và viết) - Nội dung hoạt động: Qua các bài tập, HS hình dung ra các tình huống thực tế để thực hiện giải quyết bằng KT đã học - Cách thức thực hiện: - GV nêu BT, HS suy nghĩ trả lời 57

Hoạt động 1:

- Ngáy như sấm

Tổ chức trò chơi (Bài tập 4)

- Xấu như ma

(GV phổ biến luật chơi và thời gian)

- Nhanh như cắt

Chia lớp thành hai nhóm thi tìm các thành ngữ có phép nói

- Đẹp như tiên

quá. Hoặc tổ chức trò chơi “Đuổi hình bắt chữ”

- Trơn như mỡ

Hoạt động 2: Viết một đoạn văn hoặc làm một bài thơ có - HS suy nghĩ làm bài. sử dụng biện pháp tu từ nói quá.

HOẠT ĐỘNG 5: MỞ RỘNG, SÁNG TẠO (GV yêu cầu HS làm ở nhà) Bài tập 1: Lập bảng thôngs kê các BPTT đã học theo mẫu: STT

Tên BPTT

Khái niệm

Tác dụng

Ví dụ minh họa Ghi chú

1 2 3 4 5…

Bài tập 2: Đọc lại câu chuyện “Quả bí khổng lồ” và trả lời các câu hỏi sau: QUẢ BÍ KHỔNG LỒ Hai anh chàng cùng đi qua một khu vườn trồng bí, anh A thấy quả bí to vội kêu lên: Chà quả bí to thật!

Anh B cười mà bảo rằng: - Thế thì lấy gì làm to! Tôi đã từng thấy quả bí to hơn nhiều. Có một lần tôi trông thấy quả bí to bằng cả cái nhà đằng kia kìa!

Anh A nói ngay: - Thế thì lấy gì làm lạ! Tôi còn nhớ có một lần tôi còn trông thấy cái nồi to bằng cả cái đình làng ta!

58

Anh B ngạc nhiên hỏi: - Cái nồi ấy dùng để làm gì mà to vậy?

Anh A giải thích: - Cái nồi ấy dùng để luộc quả bí anh vừa nói ấy mà.

Anh B biết bạn chế nhạo mình bèn nói lãng sang chuyện khác.

Câu hỏi: Có phải hai nhân vật trong truyện sau đã dùng phép NQ không? Vì sao?

- Qua câu chuyện, em có rút ra kinh nghiệm gì cho bản thân? Đáp án: - Không phải nói quá mà là nói khoác.

-

Nói khoác nhằm làm cho người nghe tin vào những điều không có thực, hoặc để

phô trương, khoe khoang. Nói khoác là hành động có tác động tiêu cực và nó sẽ làm mất lòng tin ở mọi người. Vì vậy chúng ta không nên nói khoác mà phải biết dùng cách nói quá sao cho hợp lý trong quá trình giao tiếp hay trong việc tạo lập văn bản để nhấn mạnh, gây ấn tượng cho người đọc, người nghe.

4. Củng cố: Câu hỏi: Nói quá là gì? Tác dụng của nói quá? Đáp án: Nói quá là biện pháp tu từ nhằm làm tăng mức phóng đại mức độ, quy mô, tính chất của sự vật, sự việc để nhấn mạnh, gấy ấn tượng cho người đọc, người nghe và làm tăng sức gợi hình, gợi cảm.

5. Hướng dẫn học sinh tự học: 5.1. Đối với bài học ở tiết học này:

- Học ghi nhớ (SGK/102) - Hoàn thành các bài tập còn lại.

5.2. Đối với bài học ở tiết học tiếp theo: - Chuẩn bị: Nói giảm nói tránh.

- Trả lời các câu hỏi trong sách BT. -------------------------------------59

C. PHẦN KẾT LUẬN

Dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học được xem như một nội dung giáo dục, phương pháp giáo dục hiện đại trong xu thế đổi mới căn bản và toàn diện Giáo dục và Đào tạo hiện nay. Điểm khác nhau giữa cách dạy này so với các phương pháp dạy học trước đây là ở chỗ dạy học phát triển phẩm chất, năng lực người học có yêu cầu cao hơn, mức độ khó hơn, đòi hỏi người dạy phải có phẩm chất, năng lực giảng dạy nói chung cao hơn trước đây. Điều quan trọng hơn cả là nếu so sánh với các quan niệm dạy học trước đây, việc dạy học phát triển phẩm chất, năng lực sẽ làm cho việc dạy và việc học được tiếp cận gần hơn, sát hơn với mục tiêu hình thành và phát triển nhân cách con người.

Thiết nghĩ, với sự chủ động của GV trong việc tạo ra hệ thống câu hỏi, qua ứng dụng công nghệ thông tin, gắn với việc linh hoạt vận dụng các phương pháp thích ứng có tích hợp kiến thức cũ và mới, và nhất là sự chủ động đưa vào các cách thức giáo dục kĩ năng sống... chắc chắn hiệu quả giáo dục sẽ được cải thiện. Với học sinh, khi đã chuẩn bị kỹ bài ở nhà, đến lớp chủ động, tích cực xây dựng bài và nhất là chủ động trong việc rèn luyện, vận dụng thực hành, hiệu quả tiết học cũng sẽ khả quan và chất lượng được cải thiện.

Hưởng ứng đợt đổi mới chương trình và sách giáo khoa sau năm 2018, bản thân tôi đã tự mình nghiên cứu, học tập, kết hợp với những kiến thức đã được tập huấn ở Sở GD và ĐT trong tháng 8 vừa qua để tìm cho mình cách thực hiện tối ưu nhất trong các bài giảng. Tuy nhiên, do thời gian còn hạn chế nên kết quả thu được chưa nhiều.

Trên đây là chuyên đề: “Phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh và xây dựng kế hoạch bài học theo hướng đổi mới môn ngữ văn THCS” đã được tôi thực hiện dạy tại trường THCS Yên Lạc cho mọi đối tượng trong học kì 1 năm học 2018 – 2019. Tuỳ theo trình độ của học sinh mà ở mỗi bài giáo viên có thể lựa chọn kiến thức cho phù hợp.

60

Qua thời gian áp dụng chuyên đề vào giảng dạy, chúng tôi đã thu được nhiều kết quả khả quan, học sinh yêu thích môn học hơn và say mê hứng thú học tập.

Trong quá trình viết và báo cáo chuyên đề không tránh khỏi những thiếu sót về kiến thức và phương pháp giảng dạy. Rất mong các đồng nghiệp góp ý để chuyên đề được hoàn thiện hơn.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

Yên Lạc, ngày 02 tháng 12 năm 2018 Người viết

Trần Sâm

61