9
www.egemen.kz
2 желтоқсан 2013 жыл
2006
Елімен етене Елбасы
2008
2007 Біз бүгінгі тəуелсіздігімізге оңайлықпен жеткеніміз жоқ. Оның жолында азаматтарымыз аттан бір сəт те түскен емес. Олардың қатарында Бопай ханым сияқты ақ білекті аруларымыз да жүргені аян. Ал Домалақ ене, бүкіл бір рулы елге атын берген Қызай, Қарқабат сияқты елге ұйытқы болған ақ тілекті аналарымыз қаншама! Кешегі Ұлы Отан соғысында бүкіл Шығыстан шыққан қос шынар Əлия мен Мəншүктің ерен есімдері күні бүгін бəрімізді елдікке де, ерлікке де шақырып тұрғандай.
Аналар алєысы
Сəуле АЙТПАЕВА, Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы Құқықтық статистика жəне арнайы есепке алу комитетінің төрайымы, 3-ші дəрежелі Мемлекеттік əділет кеңесшісі.
Осындай аналарымыз аңсап кеткен азаттықтың ақ таңы атқаннан кейінгі біздің мемлекетіміздің əйелдерге деген саясаты ұлтымыздың ұлағатты салтдəстүрлеріне қарай жасалды. Ал мұның басында еліміздің Тұңғыш Президентінің тұрғаны əмбеге аян. Бар берекенің бастауы Ата Заңымыз десек, оның 27-бабында «неке мен отбасы, ана, əке мен балалар мемлекеттің қорғауында болады» деп жазылған. Ал осылардың қамсыз, қайғысыз өмірі үшін бірінші кезектегі қажеттіліктер тұрғын үй, денсаулық сақтау, білім беру, халықтың еңбекпен қамтылуы сияқты түйінді мəселелер Мемлекет басшысының назарынан тыс қалған емес. Бұлар туралы тапсырмалар Президентіміздің жыл сайынғы халыққа жолдауларында да айтылып, арнайы қабылданған заң актілері мен басқа да ұйымдық шаралар арқылы өз шешімін тауып келеді. Əйелдердің конституциялық құқықтарының ең сенімді кепілі – ол Президенттің өзі болып табылады. Бұл ретте 2002 жылы қабылданған Гендерлік саясат тұжырымдамасының рөлі аса зор болды. Сондай-ақ, Мемлекет басшысының Жарлығымен 2006-2016 жылдарға арналған Гендерлік теңдіктің даму стратегиясы бекітілді. Одан кейін қабылданған «Ерлер мен əйелдердің тең құқықтары мен тең мүмкіндіктеріне мемлекеттік кепілдік туралы» жəне «Тұрмыстық күш көрсетудің алдын алу туралы» заңдардың мəні мен маңызы зор екенін атап айтар едік. Демек, əйелдер үшін елімізде құқықтық қорған берік те бекем орнатылған деп ауыз толтырып айтуымызға əбден болады. Əрине, өмір ағысы бір сəт те тоқтамайды. Оларды жыл өткен сайын жетілдіре беру – заңды құбылыс. Бұл ретте күні кешеге дейін халқымыздың ардақты қыздарының бірі Гүлшара Əбдіқалықова басқарған Президент жанындағы Əйелдер істері жəне отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссияның атқарып отырған істері атап айтуға тұрарлық. 1995 жылы құрылған бұл ұйым да Тұңғыш Президентіміздің халық тамырына қан жүгіртіп отырған төл перзенттерінің бірі. Нұрсұлтан Əбішұлы өзінің «Туған елім – тірегім» атты кітабында: «Жер бетіндегі жақсылық, ізгілік, қайырымдылық атаулының бəрі де ананың ақ сүтінен тарайды. Əйел бесік иесі. Демек, əйелдің жайы түзелмей, бесігіміз түзелмейді. Бесігіміз түзелмей – еліміз толық түзелмейді» деген екен. Елбасымыз өзінің əйелдер жөніндегі мемлекеттік саясатты қалыптастырудағы қат-қабат ісінде осы ұстанымынан айныған емес. Тіпті, осы жақында ғана жұртшылық арасында үлкен əңгіме туғызған əйелдердің зейнеткерлік жасы туралы оқиғаны алайықшы. Сол кездегі Ұлттық банк басшысының «Біздің қаржы саласында істейтін əйелдер зейнеткерлікке шыққылары келмейді» деген ойланбай айтқан сөзі отқа май құйғандай болды. Енді жылы жерде май шелпектің иісін иіскеп отырғандар мен елдің шеті, желдің өтінде жүрген əйелдердің жағдайы мүлдем салыстыруға да келмейді ғой. Осы жерде реті келгенде айта кетелікші, қазақтың тағы бір қайраткер қызы депутат Светлана Жалмағамбетова аналар үшін ақырына дейін айқасып, үлкен қайрат көрсеткені
елдің есінде қалды. Дегенмен, елдің соңғы үміті Елбасына келіп тірелген күн туды сол кезде. Ол тағы да халықтың сенімінен шықты. Елба сымыздың кемел ой, кеме ң гер лік шешімінің арқасында бұл мəселенің түйіні оң шешіліп, демін ішіне тартып аңысын аңдып отырған мыңдаған аналардың алғысында шек болмады. Тұңғыш Президент еліміздің əйелдеріне де қатысты біраз «тұңғыш» деген анықтауышты қосты. Мəселен, жоғарыда айтылған əйелдер істері жөніндегі ұйым да
органдар басшыларының 30 пайызы əйелдер өкілі болуға тиіс деп межеленіп отыр. Бұрынғы Бас прокурор бəріміз құрметтейтін Рашид Төлеутайұлының бірде «Қыз-келіншектер мұғалім немесе дəрігер болса ол үйреншікті нəрсе, ал əйел затының прокурор болуы бұл енді мақтаныш», дегені бар. Бүгінде заңдылық сақшысы прокурорлардың қатарында мыңдаған қызкеліншектер жемісті еңбек етіп жүр. Нақтырақ айтсақ, 5 мыңдай прокурордың
Президент жанынан тұңғыш рет құрылды. 2011 жылы тұңғыш рет Қазақстанның əйелдерінің съезі өткізілді. 2008 жылы алғаш рет Қазақстанның Еңбек Ері атағы тағайындалып, ең бірінші «Алтын Жұлдыз» қарапайым мұғалім Аягүл Миразоваға берілді. Бұл тек қана ұстаздар қауымына емес, бүкіл əйелдерге көрсетілген үлкен құрмет еді. Ал елімізде əйелдер арасында тұңғыш генерал атағы маған бұйырғанына да, мені ұсынған Бас прокурор Асхат Қайзоллаұлына да, сондай шешім қабылдаған Елбасымызға да алғысым шексіз. Елбасымыздың осындай қам қорлығына орай қыз- келіншектер де еліміздің қарыштап дамуына лайықты үлес қосып келеді. Əйелдер өмірлік маңызы зор салаларда ең бек етуде. Мəселен, біздің болашағымыз – жас жеткіншектерді тəрбиелеп жүрген педагогтардың 73 пайызы, халық денсаулығына жауапты дəрігерлер мен медперсоналдардың 87 пайызы – əйелдер. Ал бүкіл бюджеттік саланың 60 пайызын əйелдер құрайды екен. Бұл – мемлекеттік басқарудың бүкіл жүйесінің тірегі əйелдер деген сөз. Тағы да статистикаға жүгінсек, бүгінгі күні Парламенттің төменгі палатасының жəне жергілікті биліктің өкілетті органдарының əрбір төртіншісі – əйелдер. Сондай-ақ, биліктің атқарушы органдары басшылығында да əйелдер саны өсіп келеді. Бүгінде саяси мемлекеттік қызметкердің əрбір оныншысы жəне жаңадан жасақталған «А» элиталық басқарушы корпустың əрбір жетінші мемлекеттік қызметкері де қызкеліншектер. Олардың арасында бір Премьер-Министрдің орынбасары, үш министр, 6 вице-министр, жауапты хатшы, Премьер-Министр Кеңсесі басшысының екі орынбасары жəне өңір əкімдерінің сегіз орынбасары бар. Жоғарыда аталған 2006-2016 жылдарға арналған Гендерлік теңдік стратегиясы бойынша алдағы уақытта мемлекеттік
бір мыңнан астамы қыз-келіншектер. Бас прокуратурадағы 5 саяси лауазымның біреуі əйел адамға жүктелген. Қазақстан армиясында да əйелдердің өкілінсіз бір де бір бөлімше жоқ десек қателеспейміз. Бүгінде республикамыздың қарулы күштерінде 8,5 мыңға жуық қыз-келіншектер сапта тұрса, олардың 750-і офицерлер. Олардың 4-уі полковник, 30-ы подполковник, 120-сы майор шенінде. Ал Ішкі істер министрлігінде де 10 мыңнан астам қыз-келіншек ел тыныштығын күзетуде. Құқыққорғау органдары қызметкерлерін аттестаттаудан өткізу кезінде əйелдердің ең жоғары көрсеткіштерге қол жеткізгенін Елбасының өзі атап көрсетті. – Қазіргі кезде əйелдер бір уақытта көптеген істерді қатар тындыруда, – деді ол биылғы наурыз айындағы құттықтауында. Тұрмысты жақсартады, бюджетті жоспарлайды, балаларды тəрбиелеп, сонымен бірге, тартымдылығын да жоғалтпай, еркектерге дем береді. Əйелдердің ең басты парызы дүниеге ұрпақ əкелу десек, алтын құрсақ аналарымыз тəуелсіздік алған жылдардан бері 100 мыңдаған сəбиді дүниеге əкеліпті. Тағы да Президентіміздің сөзімен айтсақ, «бұл – əйелдердің 100 мыңдаған ерлігі». Еліміздің қыз-келіншектері туралы əңгімелегенде айтпай кетпейтін бір жайт бар. Қолдан құрастырған Кеңестер Одағының қабырғасы қақырап сынып, шаңырағы ортасына түскен сонау бір жылдары ең алдымен есін жиып, еңсесін тіктеп, жаңа дəуір тынысын бірінші түсінген де осы əйелдер болды десек, оған ешкім дау айта қоймас деп ойлаймын. Сол кезде, тіпті, сонау Қытай асып, ала қап арқалап жүрген арулардың жанкешті тірлігі əлі көз алдымызда. Сөйтіп жүріп есеңгіреп қалған ерлеріне ес жиғызып, талай отбасын аман алып қалды олар. Халықтың бетін нарыққа бұрды. Мұны тез аңғарған президенттік билік
талпынған халыққа шағыннесие беруге кірісті. Бұл əлемдегі ешбір елде болмаған тəжірибе еді. Осы қаржыны нəсіп қылған талай қыз-келіншек өз жұмыстарын одан əрі өрбітіп, бүгінде шағын жəне орта кəсіпкерліктің негізін құрап отыр. Соңғы 10 жылдың өзінде шағын жəне орта бизнестегі əйелдердің үлесі 52 пайызға артыпты. Ал ішкі жалпы өнімнің жартысына жуығы, яки 40 пайызы əйелдердің үлесінде. Бүгінгі күні прокуратура органдары заңсыз тексерулерді болдырмау жөніндегі өз жұмысын ширата түсті. Тек екінші жартыжылдық басталғаннан бері ғана шағын бизнеске қатысты заңсыз жоспарланған 300-ден астам тексерудің жолы кесілді. Биылғы жылдың өткен мерзімі ішінде 2 473 тексеруді тіркеуден бас тартылса, оның 707-інің заңсыз тексеру екені анықталды. Бас прокуратура Мемлекет басшысы белгілеген бағыт бойынша кəсіпкерлерді қорғау жөніндегі жүйелі жұмыс жүргізіп келеді. Мемлекеттік органдар тарапынан болатын заңсыз тексерудің жолын кесуде бізде 2011 жылы енгізілген «Бизнес тірегі» жобасы тиімді рөл атқарып келеді. Егер осы жоба енгізілген 2011 жылы оған кəсіпкерлерден 2700 өтініш жəне 1100 СМС-хабарлама келіп түссе, бұл көрсеткіш бүгінгі күні сəйкесінше 20 802 жəне 2365-ке жетті. Осы жылы келіп түскен хабарламалардың 70 пайызында заң бұзушылық фактілері расталып, прокурорлық ықпал ету шаралары қабылданды. Жыл басынан бері ғана прокурорлық қадағалау шараларының арқасында 11 мыңнан астам кəсіпкерлердің құқығы қорғалды. Осы арада бүгін мен басқарып отырған комитеттің жұмысын қазіргі заман талабына сай осындай инновациялық жаңалықтармен толықтырып, үлкен биікке көтеріп кеткен Марат Мұратұлы Ахметжановтың еңбегі ерекше атап айтуға тұрарлық. Дүниежүзілік экономикалық форумның сараптамалық тобының анықтауы бойынша Қазақстан мониторинг жасалынған 135 елдің ішінде 31 орынға шы қ қан. Сондай-ақ, еліміздің БҰҰның Гендерлік теңдік жəне əйелдердің мүмкіншілігін кеңейту бойынша атқару кеңесіне мүше болып сайлануы да біздің республикамыздағы əйелдер мəселесінің жоғары деңгейде екендігін білдірсе керек. Салыстырмалы түрде айта кетелік, бұл ретте біздің ел бүкіл шығыс Еуропа мен Закавказья елдерінен, сондай-ақ, 41-ші орындағы Франциядан, 61-ші орындағы Ресейден, 69-шы орындағы Қытай мен 105-ші орындағы Жапониядан алда тұр. Еліміздің Тұңғыш Президентінің əйелдерге қатысты сара саясатының игі жемісі осындай. Сөз соңында өзімді айрықша мақтанышқа бөлеген бір оқиғаны айта кетейін. Биылғы қыркүйек айында Бішкек қаласында Тəуелсіз Мемлекеттер Достастығына мүше мемлекеттердің Бас прокурорлары Үйлестіру кеңесінің отырысы өтіп, онда біздің делегацияны еліміздің Бас прокуроры Асхат Дауылбаев бастап барды. Жиналыста ТМД елдерінің ішіндегі озық құрылым ретінде біздің Құқықтық статистика жəне арнайы есепке алу комитетінің инновациялық жобаларын таныстыру үшін маған да сөз берілді. Сондағы бұрын бір мемлекет болған елдердің өкілдерінің менің үстімдегі генерал формасына сұқтана қарап, айрықша қызығушылықпен, құрметпен көз тіккенін көрсеңіз. Арнайы келіп қолымды алғандар да аз болған жоқ. Еліме, сонау қиыр шеттегі Торғай даласында туып-өскен мен сияқты қарапайым қазақ қызын осындай дəрежеге жеткізген Елбасыма деген мақтаныш, риясыз ризашылық бүкіл тұла бойымды кернеп кетті сонда. Халық күші қашанда десек те ерек, Лайықты боп бір перзент өсер бөлек, Қанша күшті, қанша ұлы болса-дағы Əр халыққа кемеңгер көсем керек, – деп ақын апамыз Күлəш Ахметова қалай тауып айтқан. Бағымызға қарай тəңір бізге сондай көсемді берді. Ол – тағдыр бүгінгі күні бізге бірге өмір сүріп, бірге еңбек етуді жазған Қазақстанның Тұңғыш Президенті!
Жаѕа дəуір – жаѕа дəстїр (Соңы. Басы 3-бетте). Сол кездесулерде ерекше бір ашықтық, айрықша сенімділік, бүкпесіз қолдау, шынайы ұйымшылдық болды. Қоғам жаңа кезеңнің қарсаңын сезінгендей рухани өрлікке, үмітке бет түзеп, еңсесін көтерді. Егемендік, тəуелсіздік туралы əңгіме қозғалғанымен əлі де Кеңес Одағынан бөлініп кетеміз бе, кетпейміз бе деген екіұшты толғақты ой тиянақтала қоймаған кез. Өйткені, сол жылдың наурыз айында Кеңес Одағы бойынша референдум өткізіліп, Кеңес Одағының сақталуы қажет пе, қажет емес пе деген сұраққа Қазақстан сайлаушыларының 80 пайыздан астамы «Кеңес Одағы қажет» деп дауыс берген. «Кеңес Одағынсыз жағдайымыз қалай болады?» дегендей дүдəмал сенімсіздік сананы жайлап тұрған кез. Қазір сол кезде солай болды дегенге таң қалатын адамдар көп. Өйткені, ол кездегі түгел тіршілік Кеңес Одағымен тікелей байланысты еді. Одақтың құрамынан шығып кетсек, қалай күн көреміз деген ой басымырақ болғаны да шындық. Нұрсұлтан Əбішұлы президенттікке кандидат, үміткер ретінде барлық өңірлерде ашық кездесулер өткізіп, республика тарихында болмаған бұқаралық белсенділікке қол жеткізді. Бүкіл халық қатынасты кездесулерге. Халық ашық – «қайда барамыз?», «не істейміз?», «кім боламыз?», «қандай жолмен, қандай құндылықтармен жүреміз?» деген бағытта сұрақтарын да төгіп жатты. Тəуелсіздікке байланысты тың ойлар сол кездесулер үстінде айтылды. Жаңа экономикалық құрылым, жаңа бағыттар, жолдар, жаңа қоғам құру мəселелері кездесулердің өзегін құрады. Сонда барлық жағдайды түсіндіріп, Нұрсұлтан Əбішұлы: «Қалай болған күнде де бізге ешкім бір жапырақ нанын бөліп бермейді, біз өзіміз нан табуымыз керек деген ойда, яғни өз күнімізді өзіміз көретін жағдайда болуымыз керек, біз өз экономикамызды өзіміз жасауымыз керек, бізге ешкім жасап бермейді. Ол үшін барлық саланы реформалауымыз қажет, жаңа озық технология əкелуіміз қажет, бүкіл тіршілігімізді жаңартуға міндеттіміз. Əрине, ондай жағдайға жету үшін халықтың бірлігі, ынтымақтастығы керек, қоғамның тыныштығы, түсіністігі керек. Тек сондай жағдайда экономикалық реформалар жасауға мүмкіндігіміз болады», деп, экономикалық реформа қажеттіктерін жəне сол кезде кейінгі болған жаңалықтардың көпшілігінің алғашқы баспалдақтарын халық назарына жария етті. 1 желтоқсанда сайлаушылардың 98, 78 пайызының дауысын алған Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаев Қазақстанның Тұңғыш Президенті болып сайланды. Тұңғыш бүкілхалықтық Президент сайлауы – біздің мемлекетіміздің тарихында, мемлекет болып құрылып, тəуелсіздік алардың алдындағы ең шешуші оқиғалардың бірі болды. 1991 жылғы 1 желтоқсан күнгі сайлау аяқталғаннан кейін Үкімет алдында ұлықтау рəсімін, ресми қызметке кірісу мəселесін конституциялық түрде өткізуді ұйымдастыру міндеті тұрды. Бұл жұмысты жүргізу Премьердің орынбасары Мырзатай Жолдасбеков басқарған топқа жүктелді. 1991 жылғы 10 желтоқсан – тұңғыш рет ұлықтау рəсімі болды. Ол туралы баспасөзде де əлденеше рет жазылды. Сондықтан оған көп тоқталмайын, ұлықтау рəсімі кезінде жұрт көңілінде қалған бір ғана, қас-қағым сəтті айтпай кете алмаспын. Сол кездегі Қазақстан Туы сахнаға шығарылып, Нұрсұлтан Əбішұлы елге, Ту алдында тізе бүгіп, Конституцияға қолын қойып, мемлекетке адал қызмет ететініне тұңғыш рет ант берді. Жаңғырған ұлттық сана жаңа дəстүрге жол ашты.
Осы кезде оқыс, ешкім күтпеген, көзімен көрген адамның жүрегін дір еткізген бір көрініс болды. Нұрсұлтан Назарбаев ант беріп, өзі орнына отырған кезде сахнаның артындағы ауыр, үлкен шымылдықтың лебімен соққан желдің күшімен флагштокқа шаншылып тұрған ту құлай бергенде сəл шалқайып барып, шап беріп ұстап қалды. Бұл – ғажап көрініс болды. Ту құлап бара жатқан кезде жүрегіміз өкшемізге түсті. Ол туралы кезінде Мырзатай Жолдасбеков, Сауытбек Абдрахманов (ол кезде Президент Аппаратында бөлім меңгерушісінің орынбасары болатын) жазды. Сахнадағы жүрістұрыстың бəріне жауапты қызметкер ретінде Сауытбек бекітілген. Сондықтан оның бəрін тəптіштеп айтып жатудың қажеті болмас. Осы күнге дейін таң қалатыным – ту сыртында Тудың құлап бара жатқанын Президент қалай сезіп қалған?! Өзінің сезімтал сергек табиғатының, əрі жинақы, ширақ, спортпен шұғылданып жүргенінің арқасы болуы керек. Жел лебімен құлап бара жатқан Туды құлатпай, бір қолымен діңінен ұстап қалған кезде зал қол соғып жіберді. Сонда біз бəріміз ішімізден «Туымыз жығылмайды екен, қазақтың туын Нұрсұлтан Назарбаев қайтадан көтереді екен» деп ырымдадық, көкірегімізге сенім ұялады. Осы сəт менің үнемі көз алдымда, есімде. Міне, осындай, кейде бір ғажайып, күтпеген оқиғалар, адамның сана сезіміне символикалық əсер ететін оқиғалар да болады. Шүкір, халық сеніп тапсырған ұлт Туын Нұрсұлтан Əбішұлы өрлікпен, ерлікпен көтеріп-ақ келеді. 1991 жылдың 1 желтоқсан күні Қазақстанда өткен тұңғыш бүкілхалықтық сайлау, шын мəнінде, жаңа дəуірдің жаңа жаршысы, бастамашысы болды. Сайлау Қазақстан халқының орасан бірлігін, тұтастығын, ынтымақтастығын көрсетті. Елдің еңсесі көтерілді. Қоғамда жаңа қатынас, жаңа дүниетаным, болашаққа деген сенім қалыптаса бастады. Халық өз тағдырын, өзінің даму, өркендеу жолын өзі таңдай алатынына көзі жетті. Сайлау жаңа өмірдің, жаңа тарихтың беташар парағы болды. Сайлау ұлтымыздың, халқымыздың еркін, тəуелсіз мемлекет құра алатынына сенім туғызды. Ұлықтау (инаугурация) өткеннен соң Тұңғыш Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың ұсынысымен жəне өзінің белсенді түрде қатынасуымен Қазақ ССР-і Жоғарғы Кеңесі депутаттарынан арнайы жұмыс тобы құрылып, оны əйгілі заңгер Сұлтан Сартаев басқарып, құрамында – Салық Зиманов, Манаш Қозыбаев, Жабайхан Əбділдин, Əбіш Кекілбаев, Зинаида Федотова, Шерхан Мұртаза, Ғайрат Сапарғалиев сияқты көрнекті тұлғалар бар, заң жобасын жасады. Сол заң жобасы 15 желтоқсан таңертең жарияланып, екі күн талқылау, пікірталастан өтіп, нəтижесінде 16 желтоқсан күні кешкі сағат он сегізден аса бере Заң талқылауы аяқталып, Қазақстан Республикасының мемлекеттік тəуелсіздігі туралы Конституциялық Заң қабылданып, ғасырлар бойы ата-бабаларымыз армандап, талай ұрпақ жолында құрбан болған Тəуелсіздігімізді жария еттік. Міне, сол кездегі біздің мемлекеттік тəуелсіздігімізге бет түзеген ірі оқиғаның бастамасы – 1991 жылдың 1 желтоқсанында өткен Тұңғыш Президенттің тұңғыш бүкілхалықтық сайлауы еді. Жаңа дəстүр жарыққа келіп, Тұңғыш Президент күні бүкілхалықтық мереке болып, тұрмысымызға енді. Сондықтан да, бұл күннің еліміздің тарихындағы орны бөлек. Бұл тек – жаңа дəуірдің жаңа дəстүрін бастап берген күн. Ол дəстүр біздің жасампаздық жолымыздың бастауына айналды.