śniej i być następnie okresowo zamknięty, do czasu zebrania przez właściciela odpo 92 wiedniej sumy na zastaw i przedłożenia pisma gwarancyjnego . Trzeci fotograf to 93 Gowsza Glezer, którego zakład został otwarty w 1865 r. . Podobna sytuacja, z póź niejszym wpłaceniem zastawu, zaistniała w Telszach, gdzie pierwsza firma fotogra ficzna, Ch. Arensona, działała od r. 1860, a zastaw za nią złożono dopiero 1 kwietnia 1864 9 4 . Telsze miało, jak widać, stały zakład fotograficzny wcześniej niż większe miasta - Kowno, Szawle i Poniewież. Pierwszym fotografem Poniewieża był artysta malarz, Eliziej Lutkiewicz, w la tach 1845-1853 student petersburskiej akademii sztuk pięknych. Podczas powsta nia styczniowego został partyzanckim dowódcą okręgu i zginął w walkach 1863 roku pod Poniewieżem 9 5 . W niniejszym artykule oczywiście nie zostali wymienieni wszyscy fotografowie działający wówczas na Litwie. Ślad po wielu mógł zaginąć ponieważ nie zaistnieli w żadnych dokumentach i nie ogłaszali się w gazetach. Np. z dziennika E.J. Rome ra wynika, że O. Neuschaeffer pracował w Wilnie w 1857 r. 96 , choć nie spotykamy wtedy jego prasowych inseratów. Nawet w tak dużym mieście wystarczyło po pro stu wywiesić na ulicach afisz, aby klienci wiedzieli o istnieniu zakładu. W. Syro komla odnotował, zwiedzając w 1861 r. Birsztany: „Jednak i tu już wieje powie trze Europy; oto na jednej chacie [przy ul. Wileńskiej] czytamy kartkę z napisem ‘Tu się można Foto-Grafować’, a pod napisem spostrzegamy kilka portretów twa rzy powykrzywianych cierpieniem i doskonałą maszyną artysty” 9 7 .
III. Fotografia i społeczeństwo Pod koniec omawianego okresu fotografia była już na Litwie szeroko znana. Foto grafowano się zwykle w związku z ważniejszymi życiowymi wydarzeniami. Alfred Romer w liście do ojca (z 18 maja 1857 r.) pisze, iż ich znajomi Adam Chrapowicki i Zofia Chlewińska w dniu zaręczyn przez cały ranek dagerotypowali się u Neuschaeffera98. Modnym stało się ofiarowywanie swoich zdjęć (najczęściej formatu wizyto wego) bliskim i znajomym na pamiątkę. Dużym zainteresowaniem cieszyły się albu my i ramki do fotografii. Chętnie kupowano też zdjęcia portretowe znanych osobisto ści np. polityków i panujących czy aktorów, pojedyńcze zdjęcia i całe komplety re produkcji obrazów i grafik, widoki różnych miejscowości, ciekawszych budowli. Można je było nabywać w księgarniach lub zakładach fotograficznych. Wiosną 1859 r. komisant warszawskiego sklepu z rycinami braci Dazziaro spędził w Wilnie kilka tygodni wystawiając w cukierni Spohra akwarele, grafiki i „fotografie z arcydzieł ma larskich” 9 9 .W 1862 r. Edward Jan Romer razem z synem specjalnie udali się do Mu zeum Starożytności aby obejrzeć tam, przekazane przez Karola Beyera jego albumy fotograficzne z dwóch wystaw sztuki dawnej zorganizowanych w Warszawie (1856) 16