W nieustannym napięciu. Wokół Foto-konstelacji Pawła Mościckiego
205
obrazu „pod prysznicem” wody)28. Jednak nawet tworzenie fotografii „w klasycznym bromie” w latach pięćdziesiątych XX w. było złożonym procesem, nie zaś „punktową decyzją”. Nie należy lekceważyć faktu, że podczas pracy w ciemni było możliwe między innymi retuszowanie, korygowanie kompozycji obrazu, zwiększanie stopnia jego kontrastowości czy nakładanie nań rastrów29. Zabieg podwójnej ekspozycji (dwukrotne naświetlanie tej samej klatki filmu), zdaje się ostatecznie zaprzeczać tezie o tym, że fotografia to nieodwołalnie akt jednostkowy. Jeśli z kolei uświadomimy sobie sposób wykonywania tradycyjnego fresku (al fresco), to okazuje się, że była to niezwykle trudna technika malarstwa ściennego, która uniemożliwiała wprowadzanie poprawek, a zatem nie dochodziło tu do „nieustannych fluktuacji rodzącego się wytworu”, o których pisze Mościcki. Rozbudowany zarys teoretyczny składający się na rozdział drugi, podsumowują analizy trzech30 wybranych zdjęć Piaseckiego, w których ujawniają się frapujące opozycje między konstrukcją kadru a niesioną przezeń treścią. Spostrzeżenia te – mogące wręcz egzystować w sposób autonomiczny wobec wcześniejszych spostrzeżeń autora31 – na długo zachowają aktualność32, gdyż z powodzeniem można je odnieść do artystów wywodzących się z polskiego, jak i międzynarodowego środowiska33. Piasecki zgadza się na „zachowanie tajemnicy” na temat pobudek swych enigmatycznych bohaterów – konstatuje Mościcki, a decyzję tę badacz pojmuje w kategoriach „czułej łagodności”34. Warto jednak podkreślić, że nierozwiązywalna niepewność niesie przecież także nieuchronne skojarzenia z naznaczoną dramatyzmem, niepokojącą rezygnacją (odsyłającą nas znów w kierunku pola sztuki „egzystencjalnej”).
Za poświęcony mi czas, inspirującą rozmowę o historii fotografii i wiele cennych informacji na temat techniki gumy serdecznie dziękuję Panu Szymonowi Dederce (zob. Rozmowa z Szymonem Dederką, przeprowadzona w Warszawie w dniu 7 września 2017 roku, mps w zbiorach autorki). 29 Z zabiegów tych z powodzeniem korzystał choćby zaprzyjaźniony z Markiem Piaseckim – Zdzisław Beksiński. 30 W całej publikacji zamieszczono 50 reprodukcji. 31 Zwłaszcza, że autor nie przeplata opisu konkretnych fotografii z hipotezami teoretycznymi, ale prezentuje jako odrębny blok narracyjny zamykający rozdział. 32 Paweł Mościcki, Foto-konstelacje…, op. cit., s. 36–38. 33 Wymienić tu można choćby Zdzisława Beksińskiego (1929–2005) czy Piotra Janika (1923–1981), ale i Harry’ego Callahana (1912–1999), którego wystawa miała miejsce w Krakowie w 1963 roku, por. Harry Callahan – fotografia (kat. wyst.), [brak inf. o aut.], Kraków 1963. 34 Paweł Mościcki, Foto-konstelacje…, op. cit., s. 39. 28