KADIN SAĞLIĞINDA KLİNİK AROMATERAPİ Kadının Olduğu Her Yeri Bir Aroma İle Taçlandırın
Prof. Dr. Gülay Rathfisch Biruni Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
İÇİNDEKİLER Önsöz.......................................................................................................................................... iii-iv-v Sunum............................................................................................................................................... vii BÖLÜM 1 AROMATERAPİYE GİRİŞ.......................................................................................... 1 Tarihsel Yelpazede Aromaterapi Esintisi........................................................................................ 2 Günümüzde Aromaterapi................................................................................................................ 7 Esansiyel Yağlar ve Çalışma Mekanizması.................................................................................... 8 Esansiyel Yağların Elde Edilmesi ve Saklanması......................................................................... 20 Esansiyel Yağlarda Toksitite ve Kontrendikasyon........................................................................ 25 BÖLÜM 2 ESANSİYEL YAĞLARDA SİNERJİ.......................................................................... 29 Esansiyel Yağlarda Sinerjinin Gözlemlenmesi............................................................................. 30 Esansiyel Yağ Karışımları İle Sinerjiyi Yakalamak...................................................................... 32 Esansiyel Yağların Kullanımı....................................................................................................... 35 Esansiyel Yağları Uygulama Yöntemleri...................................................................................... 38 BÖLÜM 3 KADIN SAĞLIĞINDA KULLANILAN ESANSİYEL YAĞLAR........................... 49 BÖLÜM 4 MENSTRUAL SİKLUSA ÖZEL AROMATERAPİ.................................................. 77 Amenore ve Aromaterapi Uygulamaları....................................................................................... 80 Dismenore ve Aromaterapi Uygulamaları.................................................................................... 81 Ağır Menstrual Kanamalar ve Aromaterapi Uygulamaları.......................................................... 81 Premenstrual Sendromu (PMS) ve Aromaterapi Uygulamaları................................................... 81 BÖLÜM 5 GEBELİK DÖNEMİNE ÖZEL AROMATERAPİ................................................... 87 Gebelik Dönemine Özel Aromaterapi Uygulamaları................................................................... 91 BÖLÜM 6 DOĞUM VE DOĞUM SONU DÖNEME ÖZEL AROMATERAPİ..................... 107 Doğum Eylemine Özel Aromaterapi Uygulamaları................................................................... 111 Doğum Sonu Döneme Özel Aromaterapi Uygulamaları............................................................ 112 BÖLÜM 7 LAKTASYONA VE BEBEK BAKIMINA ÖZEL AROMATERAPİ.................... 123 Laktasyon Dönemine Özel Aromaterapi.................................................................................... 124 Bebek Bakımına Özel Aromaterapi............................................................................................ 127 BÖLÜM 8 JİNEKOLOJİYE ÖZEL AROMATERAPİ............................................................. 143 Jinekolojik Sorunlara Özel Aromaterapi.................................................................................... 144 Menopoz Dönemine Özel Aromaterapi...................................................................................... 154 Diğer Sağlık Sorunları ve Aromaterapi...................................................................................... 156 BÖLÜM 9 KADIN, GÜZELLİK VE AROMATERAPİ............................................................ 165 Cilt Bakımı ve Aromaterapi........................................................................................................ 166 Saç Bakımı ve Aromaterapi........................................................................................................ 178 Tırnak Bakımı ve Aromaterapi................................................................................................... 183 Ayak Bakımı ve Aromaterapi...................................................................................................... 184 Kaynaklar....................................................................................................................................... 187 Dizin................................................................................................................................................ 193 Yazar Hakkında............................................................................................................................. 198
- ix -
BÖLÜM 1 AROMATERAPİYE GİRİŞ
“İnsanın ruhu kandil, bilim onun aydınlığı ve Tanrısal bilgelik de kandilin yağı gibidir. Bu yanar ve ışık saçarsa o zaman sana “diri” denilir.” İbn-i Sina
-1-
Kadın Sağlığında Klinik Aromaterapi Modern tıp bilimsel gelişmelere duyulan hayranlığın etkisi ile insan ırkına büyük ölçüde yararı dokunacak başarıları başlattı. İnsan bedeniyle ilgili yapılan çalışmalar ve bilimsel araştırmalar, insan anatomisi ve fizyolojisiyle ilişkili ayrıntılı detayları keşfetti, hastalık nedenlerinin daha iyi anlaşılmasına yardımcı oldu, genetik yapıyı ortaya çıkardı ve daha birçok gizemin ortaya çıkmasında etkili oldu. Ancak modern tıp bile yaşam döngüsü içinde gerçekleşen bazı sorunlara cevap bulamayabiliyor. Arık daha sık tamamlayıcı tıp kavramını konuşmaya başladık. Tamamlayıcı tıp doğa ananın insanlara sunduğu hediyelere dayanır. Kişinin doğuştan sahip olduğu olağanüstü iyileşme yeteneğini destekler. Gerçekte tıbbın en iyi şekli, hem modern tıbbı hem de tamamlayıcı tıbbı kombine etmek anlamına gelen bütünleştirici tıp terimidir. Aromatik bitkilerin kullanımı, bitkisel tıbbın en önemli basamağını oluşturur. Binlerce yıllık geçmişe dayanan bitkisel tıp verileri herhangi bir coğrafik bölgeyle sınırlandırılamaz. Sağlık bakımı açısından dünyanın birçok yerleşim yerinde aromatik bitkilerin kullanımıyla ilgili tarihi veriler bulunmaktadır. Aromaterapiyi oldukça yeni bir yöntem ya da uygulama olarak bilmemize karşın aromatik bitkilerden distilasyon (damıtma) yöntemi ile esansiyel yağ elde edilmesi yöntemi oldukça eskiye dayanmaktadır. Arkeolojik araştırmalarda birçok ülkede; Çin, Mısır, Fransa, Yunanistan, Hindistan, Irak, Suriye, İsviçre, Tibet, İngiltere ve Amerikan Yerlilerinde aromatik bitkilerin kullanımıyla ilgili antik belgelere ulaşılmaktadır. İlk aromatikler arasında buharlar, dumanlar, inhalantlar, tütsüler, merhemler, losyonlar, kompresler, lapalar ve parfümler yer almaktadır.
TARIHSEL YELPAZEDE AROMATERAPI ESINTISI Antik dönemden günümüze ulaşan kanıtlar, tarihi ve arkeolojik bulgular aromatik esansların ve esansiyel yağların yüzyıllardır sağlıklı yaşamın ayrılmaz bir parçası olduğunu göstermektedir. Bunun yanında esansiyel yağların tıpta, dini ayinlerde fizyolojik ve sosyal nedenlerle, yiyecek hazırlığında, güzellik ve estetik amaçlı kullanıldığı da bilinmektedir. Mısırlılar aromatik esansları ve reçineleri tıp, kozmetik, mumyalama ve dini törenlerin yürütülmesi gibi birçok alanda kullanan ilk toplumlar arasındadır. Mısır’da mezarlarda ve mumya bandajlarının üzerinde esansiyel yağ izlerine rastlanmıştır. 1922’de Tutankamon’un mezarı açıldığı zaman, günlük ağacı ve diğer aromatik esansları içeren kaplar bulunmuştur. Olağanüstü bir şekilde binlerce yıldır kapalı olan bir mezarda aromatik kokunun izine rastlanmıştır. Çin’de bulunan antik şifa uygulamaları ve Ayurvedik tıp, sağlık için aromatik bitkileri kullanmıştır. Eski dönemlerde Budistlerin arınmak ve dinsel törenlerin yürütülmesinde tütsü kullanmaları gerektiğine inanılırdır. Antik Çin metinleri bile tıbbi amaçlı aromatik esansların kullanılmasını önermektedir. Yunanlılar, terapötik masaj uygulamasının içine esansiyel yağ kullanımını da dahil etmişlerdir. Romalılar esansiyel yağları kişisel hijyen ve sağlığı yükseltmek amaçlı kullanmışlardır. Persliler, Roma, Yunan, Çin ve Hindistan öğretilerini aromatik bitkileri kendi şifa sistemlerine entegre etmek için ödünç almışlardır. Modern tıbbın babası olarak bilinen Yunanlı Hekim Hipokrat, tıbbi amaçla aromatik banyo ve aromatik tütsülerin kullanılmasını savunmuştur. Tarihi kayıtlara göre, Hipokrat, Atina şehrini, veba salgınından korumak için tütsü ile dezenfekte etmiştir. Günümüzde, kanıtlar esansiyel yağların şifalandırma özelliklerinin olduğunu öne sürmektedir. Avrupa, Avusturalya, Japonya, Hindistan, Kanada ve Amerika Birleşik Devletin’de yürütülen birçok klinik çalışma, esansiyel yağların olağanüstü iyileştirici özelliklerini ortaya çıkarmıştır. Bu çalışmalar, esansiyel yağların ağrı, anksiyete, depresyon, mide bulantısı, hormonal dengesizlik, kanser ve daha birçok sağlık sorunun tedavisinde etkili olduklarını bulmuşlardır.
-2-
Kadın Sağlığında Klinik Aromaterapi Antik Zamanlarda Bitkiler ve Esansiyel Yağlar İnsanlar binlerce yıl öncesinden beri bitkilerin şifalandırıcı gücü hakkında bilgi sahibi olma konusunda oldukça meraklıdırlar. Esansiyel yağların ilk olarak distile edildiği /damıtıldığı zaman net olarak bilinmemesine karşın bu yağların farklı kültürlerde kullanıldığı bilinmektedir. Esansiyel yağlar şifalanma sürecinin yanında dini törenlerde de kullanılmaktaydı. Fransa, Lascaux’da yer alan mağara resimlerinde prehistorik insanların, tedavi edici bitkilerin günlük olarak kullanıldıkları görülmüştür. Bu büyüleyici resimlerin, yapılan karbon testine göre milattan önce 18.000 yıl önceye dayandığı belirlenmiştir. Antik Mısır halkının esansiyel yağları ilk kullanan kişiler arasında yer alması hiç de şaşırtıcı değildir. Gerçekte tarihi kayıtlara bakıldığında, yaklaşık milattan önce 4500’lü yıllarda esansiyel yağların günlük yaşamın bir parçası olduğu görülmektedir. Tarçın, sandal ağacı, myrrh ve sığla ağacı (günlük) yağı o dönemlerde öne çıkan esansiyel yağlardır ve bu yağlar, bazı dönemlerde saf altın ile satılmaktaydı. Mısır’da, saf esansiyel yağların kutsal olduğuna inanılırdı ve sadece üst düzey rahiplerin ve kraliyet ailesi mensuplarının bunları kullanmaya yetkisi vardı. Ayrıca her bir Tanrı için özel bir esansiyel yağ karışımı belirlenmiştir. Dini kutlamalarda, tanrı ya da tanrıça resim ya da oymaları değerli yağlar ile yağlanırdı. Firavunlar da meditasyon sırasında, cinsel ilişkide ve savaş hazırlığında eşsiz esansiyel yağ karışımlarını kullanırlardı.
Antik Mısır ve Aromaterapi
Milattan önce 3000’li yıllarda, Hindistan’da bilginler, esansiyel yağ karışımlarını içeren güçlü iksirlere dayanan ayurveda bilimini geliştirmişlerdir. Antik Vedik kayıtlarında günümüzde hala popüler olan zencefil ve tarçın esansiyel yağları gibi yedi yüzde fazla iyileştirici maddeler listelenmiştir. Çin’de, aromatik bitkiler ve esansiyel yağlar birçok rahatsızlığın tedavisinde kullanılmıştır. Bu bileşiklerden birçoğu doğu tıbbı uygulayıcıları tarafından hala kullanılmaktadır. Çinli bilginler, esansiyel yağların ilk olarak milattan önce 2697 ve 2597 yıllarında kullanıldığını kaydetmişlerdir. Esansiyel yağlardan hem yeni ve hem de eski İncil’de iki yüz kerden daha fazla bahsedilmiştir. İncil’de geçen bazı çok ünlü esansiyel yağlar; sedir ağacı, tarçın, köknar, sığla (günlük), myrrh ve Hint sümbülüdür. Bunlar, dini amaçla yağlanmak, hoş kokularından yararlanmak için kullanılmıştır. Esansiyel yağlar ayrıca yüksek oranda değerli hediyeler olarak görülürlerdi. Antik Roma ve Yunanistan’da da çoğun-
-3-
BÖLÜM 3 KADIN SAĞLIĞINDA KULLANILAN ESANSİYEL YAĞLAR
“Şifasız hastalık yoktur; irade eksikliğinden başka. Değersiz bitki yoktur; tanınmamasından başka.” İbn-i Sina
- 49 -
Kadın Sağlığında Klinik Aromaterapi Bitki özlerinden elde edilen esansiyel yağların tahmini olarak 400 tane olduğu bilinmektedir. Profesyonel uygulayıcılar, yaklaşık olarak üç yüz esansiyel yağı, geniş bir hastalık grubunun tedavisi için kullanmaktadır. Bu yağlarında yaklaşık 100 tanesi düzenli olarak aromaterapide kullanılmaktadır. Profesyonel uygulayıcıların dışındakiler ise tipik olarak genelde 10 ila 20 esansiyel yağı daha yaygın olarak kullanmaktadır. Bunların arasında sıklıkla, lavanta, okaliptüs, tüylü adaçayı, portakal esansiyel yağları yer almaktadır. Aşağıda kadın sağlı alanında sıklıkla kullanılan 46 tane esansiyel yağın kısaca özellikleri tanımlanmıştır. Aşağıda her bir esansiyel yağ ile ilgili; familya adı, botanik adı, nota özelliği, en iyi karıştığı yağlar, önerilen dilüsyon (seyreltme) oranı, tedavi edici özelliği ve kullanım sırasında dikkat edilecek noktalar açıklanmıştır.
Akdeniz Defnesi - Bay Laurel Familya Adı: Lauraceae Botanik Adı: Laurus Nobilis Note: Üst-Orta Bergamot, sandal ağacı, tüylü adaçayı, kişniş, selvi, okaliptüs, rezene, sığla (günlük), Itır (sakız En İyi Karıştığı sardunya), zencefil, ardıç, lavanta (lavender), limon, Yağlar: portakal, Hint nanesi, çam, neroli, gül, biberiye, kekik, ylang ylang Önerilen Dilüsyon %5-%20; bazı durumlarda %50 Oranı: Analjezik, antimikrobiyel, antifungal, antispazmotik, Tedavi Edici anti-nörolojik, dekonjestan, lenf akışını uyarıcı, Özelliği: ateşi düşürücü, iştah artırıcı, diüretik, dikkati ve odaklanmayı artırıcı özellikleri vardır. • Üç yaş altı çocuklarda, özelliklede burun ve ağız çevresine kullanımından kaçınılmalıdır. Küçük çocuklarda santral sinir sistemi ve solunum sistemi rahatsızlıklarına neden olabilir. • Gebelik ve laktasyon dönemlerinde içerdiği methyl eugenol bileşeni nedeniyle oldukça temkinli kullanılmalıdır. Hayvan çalışmalarında yüksek doz methyl eugenolün gebelerde karaciğeri ve fetüste vücut ağırlığını olumsuz yönde etkileyebileceği görülmüştür. Dikkat edilecek • Methyl eugenol bileşeni nedeniyle bu yağ oral Noktalar: olarak alınmamalıdır. Hayvan çalışmalarında oral alımın kanserojen etki oluşturabileceği belirtilmiştir. • Kan basıncını düzenleyen ilaçlarla etkileşime geçebilir. • Epilepsi ve Parkinson hastalarında kullanımından kaçınılmalıdır. • Orta derecede ışığa duyarlılık (photosensitize) gösterdiğinden, uygulama sonrasında en az 24 saat gün ışığından kaçınılmalıdır.
- 50 -
Kadın Sağlığında Klinik Aromaterapi Alman Papatyası - German Chamomile Familya Adı: Asteraceae (Compositae) Botanik Adı: Matricaria Recutita, Matricaria Chamomilla Note: Orta En İyi Karıştığı Bergamot, sinameki, sedir ağacı, okaliptüs, sardunya, lavanta Yağlar: ( lavander), neroli, çam, gül, gümüş köknar, beyaz köknar Önerilen Dilüsyon %5 - Saf Oranı: Analjezik, anti-inflamatuar, kas gevşetici, antispazmotik, antibakteriyel, antioksidan, gaz giderici, ateş düşürücü, antialerjik, antiartirit, karaciğer ve safrakesesi fonksiyonlarını Tedavi Edici uyarıcı, antiseptik, antidepresan, antifungal, mide bulantısını Özelliği: azaltıcı, kolik ağrısını giderici, yara iyileşmesini hızlandırıcı, skar ve yara izlerinin giderilmesine yardımcı, menstruasyon ağrısını azaltıcı, sindirime yardımcı, anksiyete ve stresi azaltıcı, gevşemeye yardımcı özellikleri vardır. • Metabolizma düzenleyici ilaçlarla etkileşime girebilir ve enzim yanıtını etkileyebilir. Dikkat edilecek • Aspirin, hipertansif ve antikuagülan ilaçlarla etkileşime Noktalar: geçebilir. Bu nedenle bu ilaçlarla beraber ayrıca kanama bozukluğu sorunu yaşayan kişilerde de kanama riskini artıracağından kullanılmamalıdır. Ardıç - Juniper Berry Familya Adı: Cupressaceae Juniperus Communis, Juniperus Communis ssp, Juniperus Botanik Adı: Alpina Note: Orta Kanada köknarı, Akdeniz defnesi, funda, sedir ağacı, tüylü En İyi Karıştığı adaçayı, selvi, greyfurt, lavanta (lavander), limon, portakal, Yağlar: çam, biberiye, mandalina, zerdeçal, gümüş ve beyaz köknar Önerilen Dilüsyon %3-%33; bazı durumlarda %50 Oranı: Analjezik, antimikrobiyel, antiartirit, antiseptik, antispazmotik, antiromatik, ödem giderici, antioksidan, üriner sistemi destekleyici, kronik cilt sorunlarında yardımcı, böbrek taşlarının Tedavi Edici küçülmesine yardımcı, menstrual ağrının giderilmesine yardımcı, pankreas fonksiyonlarını destekleyen, ürik asidin Özelliği: bedenden atılmasına yardımcı, karaciğer ve safra kesesinin fonksiyonlarını uyarıcı, gevşetici, negatif düşüncelerden arınmaya yardımcı ve yorgunluğu giderici özellikleri vardır. • Bazı aromaterapi uzmanları, bu yağın böbrekleri irrite edebileceğinden ciddi böbrek rahatsızlığı olanlarda bunun kullanılmasından kaçınılması gerektiğini vurgulamaktadır. Ancak bununla ilgili bilimsel bir kanıt yoktur. Aksine ardıç Dikkat edilecek yağının böbrekleri koruduğu ve böbrek fonksiyonlarını desteklediğini belirten bilimsel çalışmalar bulunmaktadır. Noktalar: • Diüretik ilaçlarla etkileşime girebilir ve idrar üretimini artırabilir. • Diyabetik ilaçlarla etkileşime geçebilir ve kan glikoz düzeyini daha da düşürebilir.
- 51 -
BÖLÜM 4 Kadın Sağlığında Klinik Aromaterapi
MENSTRUAL SİKLUSA ÖZEL AROMATERAPİ
“Kadın bedeni çok güzel bir şekilde tasarlanmıştır. Rahim, tıpkı yerkürenin okyanusları gibi enerjiyi getirir. Göğüsler, tıpkı yerkürenin dağları gibi enerjiyi dışarıya yayar. Bu kadınlara özgü bir döngüdür.” Hilary Hart
- 77 -
Kadın Sağlığında Klinik Aromaterapi Kokuların, kadın üreme sistemini destekleyen hipatolamus ve hipofizin yer aldığı limbik sistem üzerinde çok güçlü etkileri vardır. Limbik sistem kontrolünde aktive olan hormonlar, menstrual sürecin sağlıklı bir şekilde devam etmesini sağlarlar. Oldukça hassas olan limbik sistem içsel ya da dışsal etkenlerle sürekli bir etkileşim içindedir. Sağlıklı bir menstrual döngü, vücutta hormonal ahengi oluşturmak için sağlıklı bir şekilde uyarılan limbik sistemin bir göstergesidir. Kadının yaşamında önemli duraklardan biri olan menstrual döngüde, esansiyel yağlardan oluşan bir karışım bu dönemin keyifli geçirilmesine katkıda bulunabilir. Menstrual siklusa özel aromaterapi uygulamalarıyla ilişkili birçok çalışmanın yapıldığını görüyoruz. Çalışmalarda, ağırlıkla PMS ve dismenore ile ilişkili aromaterapi uygulamaları ele alınmıştır. Yine araştırma kapsamında; lavanta, gül ve tüylü adaçayı esansiyel yağları daha çok tercih edilmiştir. Aromaterapi yöntemi olarak ise inhalasyon ve masaj tekniklerinin sıklıkla kullanıldığı görülmektedir (Tablo 4.1). Araştırma sonuçlarına bakıldığında esansiyel yağların özellikle PMS ve dismenoreyle ilişkili sorunların giderilmesinde etkili olduğu belirtilmektedir. Tablo 4.1. Menstrual Siklusa Özel Aromaterapi Çalışmaları Sağlık Çalışma Yöntem Esansiyel Yağ Sonuç Durumu PMS’ye bağlı semptomların Uzunçakmak & PMS İnhalasyon Lavanta giderilmesinde lavanta esansiyel Ayaz (2018) yağı etkili olabilir. Gül esansiyel yağı, PMS ile ilişkili Heydari et al PMS Topikal / Masaj Gül birçok semptomun giderilmesinde (2018) etkili olmuştur. Emosyonel semptomların Japon Yuzu Matsumoto et al giderilmesinde, yuzu limonu PMS İnhalasyon Limonu, (2017) Lavanta esansiyel yağı etkili olmaktadır. Aromaterapi, dismenorenin azaltılmasında etkili bir yöntemdir. Ancak farklı aromaterapi Song et al (2018) Dismenore Meta-analiz çalışması yöntemlerinin kullanılması, temeli zayıflatmakta ve bias oranını yükseltmektedir. İki ay uygulanan aromaterapi, Primer İnhalasyon Lavanta primer dismenorede algılanan ağrı Nikjou et al (2016) Dismenore şiddetini azaltabilir. Gül esansiyel yağı pimer Primer Oral Gül Uysal et al (2016) Dismenore dismenorenin şiddetini azaltabilir. Esansiyel yağlar ile yapılan Topikal / Sut & Kahyaoğlu Primer Meta-analiz abdominal aromaterapi masajı, Abdominal (2017) Dismenore çalışması primer dismenorede etkili Masaj olmaktadır. Topika / Lavanta esansiyel yağı ile Bakhtshirin et al Primer Abdominal Lavanta yapılan abdominal masaj, primer (2015) Dismenore Masaj dismenoreyi azaltmaktadır. Esansiyel yağlar ile yapılan Topikal / Gül, Sadeghi et al Primer abdominal masaj, primer Abdominal Kokusuz (2015) Dismenore dismenorenin şiddetini Masaj Badem yağı azaltmaktadır.
- 78 -
BÖLÜM 5 GEBELİK DÖNEMİNE ÖZEL AROMATERAPİ
“Bu dünyaya bir ruhun doğabilmesi için, fiziksel bedenlerimize spiritüel ışığı kabul ederiz. Bedenlerimiz sevgi ve yemek haline gelir ki, bir çocuğun gelişmesi için gereken tek besin bunlardır.” Hilary Hart
- 87 -
Kadın Sağlığında Klinik Aromaterapi Gebelik dönemi, neşe, mutluluk ve keyif dolu bir yolculuktur, ancak bu yolculuk içinde zaman zaman da duygusal dalgalanmalar ve fiziksel sıkıntılar ortaya çıkabilmektedir. Esansiyel yağlar, dokuz aylık bu yolculuğun daha keyifli geçirilmesine yardımcı olabilirler. Birçok kadın gebeliğinde büyüyen bebeğinin sağlığı için elinden geldikçe tüm bakımdan faydalanmak ister. Gebenin ve bebeğin sağlığı için gebelik döneminde doğal akışı korumak ve mümkün olduğunca doğanın bizlere sunduğu doğal yöntemlerden faydalanmak gebelikteki bakımın da temelini oluşturmaktadır. Bu yüzden kadınlar, gebelik dönemi ve esansiyel yağ kullanımıyla ilişkili yan etkiler ve dikkat edilecek noktalar konusunda de bilgi sahibi olmayı arzularlar. Bazı esansiyel yağ bileşikleri, genellikle yüksek miktarlarda kullanıldığında, toksik reaksiyona neden olabilir, döllenmeyi önleyebilir, fetüse zarar verebilir, doğum defektlerine neden olabilir. Özellikle anason tohumu, fesleğen, huş ağacı, mavi selvi, rezene, kafur, havuç tohumu, Çin tarçını, tarçın, rezene, çördük, pelin, myrrh (sarı sakız, mür), kekik, maydonoz tohumu ve yaprağı, yarpuz, ravensara, sedef otu, adaçayı, solucan otu, mazı ağacı, tarhun, kışlak gibi yağların gebelik ve emzirme dönemlerinde kullanılmasından kaçınılmalıdır. Karanfil özellikle de büyük dozlarda kullanıldığında gebelik döneminde bazı problemlere neden olabileceğinden çok dikkatlice kullanılmalıdır. Özellikle yüksek düzeyde citral, methyleugenol, myristician ve cambor içeren lemongrass, limon, mersin, lemon verbena, citronella, melisa, İspanyol adaçayı, başak (spike) lavanta gibi yağlar yine gebelik ve emzirme döneminde oldukça dikkatli kullanılmalıdır. Bu nedenle gebelik döneminde esansiyel yağların küçük dozlarda ve oldukça iyi dilüe edildikten (seyreltme işleminden) sonra kullanılması da ayrıca önemlidir. Gebelik ve emzirme döneminde ayrıca büyük miktarlarda toksik madde içeren esansiyel yağlar kullanılmamalıdır. Bu nedenle gebelerde kesinlikle uzak durulması gereken esansiyel yağlar: Anason tohumu: Selvi: Dereotu: Çördük: İspanyol Lavantası: Yıldız Anason:
%96 oranında toksik madde içeriyor. %14 oranında toksik madde içeriyor %52 oranında toksik madde içeriyor %80 oranında toksik madde içeriyor %56 oranında toksik madde içeriyor %92 oranında toksik madde içeriyor
Gebelik döneminde esansiyel yağ kullanımı, tartışmalı, çok çekişmeli ve karmaşık bir durumdur. Gebelik döneminde hangi esansiyel yağların güvenle kullanılacağı, hangilerinin kullanılmaması gerektiğiyle ilişkili yüzlerce farklı gerekçe bulunmaktadır. Bu nedenle genel kanı, özellikle ilk trimesterde esansiyel yağ kullanımından kaçınılması yönündedir. Ancak çoğu endişeler asılsızdır. Doğru tarafta olabilmek için aromaterapi ekolü, ilk trimasterde esansiyel yağ kullanılmamasını önermektedir. Ancak, bazı kadınlar ikinci hatta üçüncü trimastere kadar gebe olduğunu bilemeyebilir. Yine bu dönemlerde birçok kadın parfüm, banyo esansı ya da kokulu sabunları da kullanabilmektedir. Gebelik döneminde kadının ve sağlık ekibinin fetüs ve gebelik üzerinde istenmeyen yan etkiler olabileceğinden esansiyel yağ kullanımı konusunda oldukça dikkatli olmaları gerekir. Aromaterapiden keyif almada ve ondan yararlanmada gebelik haftası ayrı bir öneme sahiptir (Tablo 5.1). Esansiyel yağların erken gebelik döneminde mide bulantılarını gidermek, doğum eyleminde gevşemeye yardımcı olmak ve günün sonunda aromatik bir duş almak için kullanılması ile ilişkili güvenli tavsiyeler bulunmaktadır. Esansiyel yağlar kadar önemli olan bir diğer konu ise taşıyıcı yağlardır. Yine gebelik döneminde taşıyıcı yağların seçiminde de dikkatli davranılması gerekmektedir (Tablo 5.2 )
- 88 -
Kadın Sağlığında Klinik Aromaterapi Tablo 5.1. Gebelik Döneminde Trimesterlere Göre Tercih Edilen Esansiyel Yağlar İkici ve Üçüncü Trimesterlerde Tercih Edilen İlk Trimesterde Tercih Edilen Esansiyel Yağlar Esansiyel Yağlar • Kanada köknarı • Bergamot • Karabiber Kanada köknarı • Sedir ağacı Bergamot • Alman papatyası Karabiber • Tüylü adaçayı Sedir ağacı • Kişniş Alman papatyası • Selvi Kişniş • Okaliptüs Selvi • Sığla (günlük /buhur) Sığla (günlük /buhur) • Sardunya Sardunya • Zencefil Zencefil • Greyfurt Greyfurt • Herdemyeşil (ölmez çiçek) Herdemyeşil (ölmez çiçek) • Ardıç Lavanta • Lavanta, Limon • limon Çay ağacı (melaloyka) • Çay ağacı (melaloyka) Mersin • Mersin Portakal • Portakal Neroli • Neroli Nane • Çam Çam • Sandal ağacı Sandal ağacı • Mandalina Mandalina • Kekik Ylang ylang • Kâbe samanı • Ylang ylang Tablo 5.2. Gebelik Döneminde Kullanılması Uygun Görülen Taşıyıcı Yağlar Tatlı badem, kaysı çekirdeği yağı, Hindistan cevizi, üzüm çekirdeği, Öncelikli Olan Yağlar fındık, cadı fındığı (macadamia), yer fıstığı, aspir, ayçiçek, ceviz Aloe vera, avokado, jojoba, zeytin, susam, beyaz buğday tohumu (burada İkinci Seçenek Olan Yağlar yer alan yağlar küçük miktarlarda yaklaşık %20 oranında kullanılmalıdır)
İster inhalasyon (soluma) isterse topikal uygulama olsun kayıtlarda esansiyel yağ kullanımının düşüklere ya da fetal sağlıkta bozulmaya neden olduğu yönünde bir bulgu yoktur. Aynı şekilde kayıtlarda birkaç damla ağızdan alınan esansiyel yağ kullanımıyla da ilgili olarak herhangi bir veri yoktur. Ancak, abortus tedavisi için iki özel esansiyel yağ yarpuz ve nane tohumunun oral alımıyla ilgili bilimsel veriler vardır. Esansiyel yağların miktarı özellikle de ağızdan alımlarda hepatotoksititeye neden olacak kadar son derece yüksekti. Bunun anlamı gebeliği devam ettirme konusunda bedenin aciz olduğudur. Normal kullanımda özellikle esansiyel yağların 1 ila 5 damlaya kadar deriye uygulanabileceği ya da koklanabileceği önerilmektedir. Yüksek miktarla özellikle de gebelik döneminde sorun oluşturabilmektedir. Gebelik döneminde sabinyl acetate gibi taratojenik olan bileşikleri içeren (karaardıç içinde %20, adaçayında da %10 oranında bulunur) esansiyel yağların kullanımı tehlikelidir.
- 89 -
BÖLÜM 6 DOĞUM VE DOĞUM SONU DÖNEME ÖZEL AROMATERAPİ
“Göbek kordonu kesilmeden önce bebek, annenin göbeğinde bırakılmalıdır. O, göbeğin içindeydi artık o dışarıda. Anne oradadır, anneye dokunabilir, anneyi hissedebilir. Bebek titreşimi ve kokuları biliyor. O mükemmel bir şekilde burasının kendi evi olduğunun farkında. Böylelikle bebek içeriden bildiği annesine, dışarıdan alışabilir.” OSHO
- 107 -
Kadın Sağlığında Klinik Aromaterapi Her gebelik ve doğum özeldir ve hem anne, hem de bebek için etkisi bir ömür boyu devam edecek unutulmaz anılarla doludur. Doğum, kadın için dişil enerjinin muhteşemliğini, bebek için ise varoluşun nefesini hissetmeye doğru açılan bir koridordur. Kadının kendi içsel enerjisinin rehberliğinde bebeğiyle bu koridorun çıkış kapısına kadar ilerlemesi için kadına, cesareti ve özgüveni artıracak ellerin uzanması son derece önemlidir. Doğum eyleminde stresten arındırılmış bir ortamın oluşturulması ve kadının gevşemesine yardımcı olunması, doğumda şifa iksiri olarak bilinen endorfinin bedene salınımını artıracaktır. Bu da anne ve bebeğinin kendilerine özel o doğum dansını son nota çalınana kadar keyifle tamamlamalarına yardımcı olacaktır. Günümüzde aromaterapi dünyada birçok doğum ünitesinde yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Doğum eyleminin erken evresinde, gül, lavanta, sardunya ve mandalina gibi sakinleştirici özelliği olan esansiyel yağlar kadını gevşetmek ve anksiyeteyi gidermek için kullanılabilir. Kadın dilatasyon döneminin aktif hatta geçiş fazına geçerken günlük ağacı yağı, yasemin ve nane yağları hem sırt masajı yapılarak hem de koklanarak kullanılabilir. Özellikle geçiş fazında mide bulantısının oluşabilmesinden dolayı nane esansiyel yağı oldukça etkili olacaktır. Genelde uterin kontraksiyonlar için en çok önerilen esansiyel yağ adaçayıdır. Aktif doğum eyleminde adaçayı düzenli uterin kontraksiyonların oluşmasında yardımcı olabilir. Ayrıca adaçayı antidepresan etkisi nedeniyle stresi de azaltır. Burns ve arkadaşları (2000) 8 yıl süresince toplam 8058 gebe üzerinde aromaterapinin etkilerini değerlendirmiştir. Bu çalışmada gebelere sıklıkla ağrıyı, anksiyeteyi, mide bulantısını gidermek ya da uterin kontraksiyonları düzenleyip güçlendirmek için aromaterapi önerilmiştir. Çalışma ebeler tarafından sunulmuştur. Gebelerin %50’si çalışmayı faydalı bulmuştur. Aromaterapiye bağlı yan etki ise oldukça düşük oranda (%1) rapor edilmiştir. Bu çalışmada sığla (günlük) ağacı yağının ağrıyı gidermede etkili esansiyel yağ olduğu rapor edilmiştir. Anksiyeteyi gidermede gül, mide bulantısını gidermede ise nane esansiyel yağlarının büyük oranda etkili olduğu belirtilmiştir. Aromaterapinin kontraksiyonları artırmada ise etkisi görülmemiştir. Burns ve arkadaşlarının 2007 yılında 510 gebe üzerinde yürüttükleri ikinci çalışmada gruplar arasında sezaryen, vakum ya da fundal basınç uygulamaları yönünden önemli farklılıklar bulunmazken, aromaterapi grubunda bebekler daha az oranda yenidoğan yoğun bakım ünitesine transfer edilmiş ve gebeler daha az ağrı algıladıklarını ifade etmişlerdir. Dhany ve arkadaşlarının 2012 yılında yaptıkları çalışmada ise kadınların doğum ağrısını gidermede en çok bergamot ve günlük ağacı yağlarını tercih ettikleri görülmüştür. Literatürde doğum eylemi ve doğum sonu aromaterapi kullanımıyla ilgili özellikle de son yıllarda oldukça fazla çalışmanın yapıldığını görüyoruz (Tablo 6.1). Çalışma konuları ağırlık olarak doğum ağrısı, doğum ve doğum sonu dönemde anksiyete, stres, depresyon, epizyotomi, perineal ağrı ve perine bakımını kapsamaktadır. Yine bu dönemlerde aromaterapi uygulamaları kapsamında masaj ve inhalasyon yöntemleri ve esansiyel yağ olarak da lavanta, gül ve tüylü adaçayı sıklıkla kullanılmıştır. Doğum ve doğum sonu dönemde genel anlamda bakıldığında ilk olarak aromaterapi uygulamalarının doğum ağrısının ve perineal ağrının algılanmasını azalttığı, her iki dönemde de anksiyete ve stres düzeylerini düşürdüğü, postpartum depresyonda ve perineal bakımda etkili olduğu öne çıkmaktadır. Ancak, bununla birlikte aromaterapinin, doğum eyleminin süresini azaltmada sınırlı etkiye sahip olduğu, uterin kontraksiyonlar üzerinde ise bir farklılık yaratmadığı görülmektedir.
- 108 -
Kadın Sağlığında Klinik Aromaterapi Tablo 6.1. Doğum ve Doğum Sonu Döneme Özel Yapılan Aromaterapi Çalışmaları Sağlık Çalışma Yöntem Esansiyel Yağ Sonuç Durumu Gül esansiyel yağı doğum eyleminin Hamdamian et Doğum ağrısı Gül (Isparta ilk evresinde doğum ağrısının Topikal al (2018) ve anksiyete gülü) algılanmasını ve anksiyet düzeyini azaltmaktadır. Aromaterapi uygulaması, doğum Lavanta, eyleminin latent ve geçiş fazlarında Tanvisut et al Yasemin, Doğum ağrısı İnhalasyon Narenciye, doğum ağrısının algılanmasını (2018) Sardunya azaltmaktadır. Erken Lavanta, Erken postpartum dönemde Postpartum Ylang ylang, Topikal / aromaterapi uygulaması, yorgunluğun Asazaw et al dönemde Citron, (2017) Masaj azalmasında ve gevşemede etkili yorgunluk ve Gül ağacı, olmuştur. gevşeme Tatlı portakal Tüylü adaçayı esansiyel yağı, oksitosin düzeyini artırmaktadır Tadokoro et al Oksitosin İnhalasyon Tüylü adaçayı ancak uterin kontraksiyonlar üzerine (2017) Salınımı etkili olmamaktadır. Lavanta esansiyel yağı, doğum Doğum Vaziri et al Lavanta sonrası ilk bir saat içinde fiziksel ve sonrası ağrı ve Topikal (2017) Susam yağı duygusal durum üzerinde olumlu yorgunluk etkiye neden olmaktadır. Doğum ağrısı Lavanta esansiyel yağı doğum ağrısını Yazdkhasti & ve doğum İnhalasyon Lavanta gidermede etkili olurken, doğum Pirak (2016) eyleminin süresi üzerinde etkili olmamıştır. süresi Lavanta esansiyel yağı, doğum Lamadah & Doğum ağrısı Topikal / Lavanta ağrısı algısını, anksiyeteyi ve doğum Nomani (2016) ve anksiyete Masaj eyleminin süresini azaltabilir. Doğum Portakal esansiyel yağı, doğum Rashidi Fakari eyleminde İnhalasyon Portakal eyleminde anksiyete düzeyini et al (2015) anksiyete azaltmada etkili olabilir. Doğum eyleminin Sardunya esansiyel yağı anksiyet Rashidi Fakari birinci İnhalasyon Sardunya skorlarında anlamlı düşüşe neden et al (2015) evresinde olmuştur. anksiyete Doğum Lavantanın, doğum sonrası kısa sonrası, dönemde yorgunluk, depresyon Chen & Chen yorgunluk, Oral (çay) Lavanta ve bağlanma üzerinde etkileri (2015) depresyon, gözlenirken, uzun süreli bir etkinlik bağlanma gözlenmemiştir. Lavanta (timol) esansiyel yağı, Marzouk et al Epizyotomi Topikal Lavanta (timol) epizyotomi yarasının iyileşmesi için (2015) son derece uygun ve güvenlidir Adaçayı esansiyel yağı, doğumda Kaviani et al Yasemin Doğum ağrısı İnhalasyon ağrı algısını ve doğum eyleminin (2014) Adaçayı süresini azaltmaktadır. (Devam)
- 109 -
BÖLÜM 7 LAKTASYONA VE BEBEK BAKIMINA ÖZEL AROMATERAPİ
“Bir çocuğun zihni öylesine hassastır ki, anne ve babasını hayatındaki ilk Tanrı ve Tanrıça olarak algılar.” Vianna Stibal
- 123 -
Kadın Sağlığında Klinik Aromaterapi Doğum sürecini büyük bir heyecanla tamamlayan anne ve bebeğin şimdi koşulsuz sevgiyi yudum yudum içmeye başlama zamanı. Unutulmaz kokularla dolu rengarenk doğum koridorunun ardından bebek, şimdi yeryüzünün dağları gibi enerji saçan memelere doğru yolculuğa başlar. Memelerden yayılan koku dalgaları minik minik dokunuşlarla bebeğin bedenini okşar. Yaşama merhaba dediği rahim içindeki ilk anlardan itibaren bebek, bu kokuları duyumsar ve küçük ama derin hafızasına bu kokuları kaydeder. Bebeğin yaşama karşı oluşturduğu en ilkel koruma içgüdüsü koklama duyusudur. Memelerden bebeğe akacak yaşam enerjisini güçlendirmek ve bebeğin de yaşamımıza aktığı ilk anlardan itibaren gelişim sürecini desteklemek adına aromaterapi bize büyük bir fırsat yelpazesi sunmaktadır.
LAKTASYON DÖNEMINE ÖZEL AROMATERAPI Doğumdan sonra memelerin ve meme ucu bakımının önemi son derece büyüktür. Özellikle bu dönemde meme uçlarında çatlama en büyük sorunlardan birini oluşturmaktadır. Kuruyan ve çatlayan meme uçları için: myrrh ya da sardunya esansiyel yağları kullanılabilir. Dilüasyon için ise sıklıkla Hindistan cevizi yağı önerilmektedir. Eğer bu esansiyel yağ uygulaması hemen emzirme sonrası uygulanırsa bir sonraki emzirme öncesi memenin ve meme uçlarının yıkanmasına gerek duyulmaz. Meme ucunda çatlaklarının giderilmesi için, kuşburnu yağı ile soğuk kompres yapılabilir. Buğday tohumu yağı (vitamin E) ile soğuk kompres yapmak da bir alternatif olabilir. Ancak, bu yağın yoğun altın sarısı rengi kıyafetlerde leke bırakabilir ve kokusu biraz mide bulantısı hissi yaratabilir. Lavanta ve roman papatya yağları da meme uçları ağrısını gidermek için faydalı yağlardandır. Bunları da sulandırmaya gerek yoktur. Bu yağların emzirme sonrasında meme uçlarına sürülmesine dikkat edilmelidir. Bir sonraki emzirmeye kadar bu yağlar deri tarafından emilecektir. Meme infeksiyonlarında, memelere 2-3 damla, melaloyka (çay ağacı), kekik, karanfil ve güvey otu (keklik otu) yağları ile masaj yapılmalıdır. Meme infeksiyonunda, memeye yapılan masaj koltuk altına kadar ilerletilmelidir. Bir hafta süreyle, günde 4 kez bu yağlar ile memeye masaj yapmak, meme infeksiyonlarına iyi gelecektir. İnfeksiyonun tedavisi için 4 farklı yağ karışımını içeren hazır kapsüller de bulunmaktadır. Süt üretimini artırmak için çiçek sularına batırılmış pamuklu kompresler ile memeler silinebilir ya da memeler üzerine bu sular serpiştirilebilir. Süt desteğini artırmak için ayrıca, rezene ve fesleğen yağları da yararlı olacaktır. Günde 2-3 kez meme uçları hariç meme üzerine rezene, fesleğen, sardunya ya da misk adaçayı yağı ile masaj yapılır. Emzirme öncesi memeyi yıkamaya ise gerek yoktur. Nane esansiyel yağı süt üretimini baskılayan özelliğe sahiptir. Tabi ki nanenin etkisi herkeste farklı olabilir. Bazı kadınlarda bir kere bile koklamak süt üretimini baskılayabilir. Anca bu konuda yapılan araştırmalarda nane esansiyel yağının bu özelliğiyle ilgili kanıt düzeyinde bir veriye ulaşılmamıştır. Eğer Kadın baş ağrısı için nane esansiyel yağını kullanıyor ise yine de süt üretimini etkilememesi için 4 ya da 5 damlanın üzerinde nane esansiyel yağının kullanılmaması önerilmektedir. Süt üretimini baskılamak için yasemin çiçekleri de etkili olmaktadır. Laktasyon dönemine özel yapılan aromaterapi çalışmaları maalesef oldukça sınırlıdır. Aromaterapinin laktasyon dönemine özel etkilerini ortaya çıkarmak adına daha fazla bilimsel çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu alanda öne çıkan iki çalışma bulunmaktadır. Mell ve ark (2007) nane esansiyel yağı içeren jellerin meme ucu çatlaklarının oluşmasını önlediği ve olası çatlakları tedavi ettiğini rapor etmişlerdir. Ayrıca nane esansiyel yağının diğer krem ve jellere göre daha etili olduğunu belirtmişlerdir. Bir İran çalışmasında, Sayyah ve ark (2007), emziren kadınlarda nane suyunun meme ucu ağrısını ve meme ucu çatlaklarının oluşumunu azalttığını rapor etmişlerdir.
- 124 -
Kadın Sağlığında Klinik Aromaterapi Laktasyon dönemine özel ağırlıklı olarak, memem ucu bakımı, meme ucu çatlakları, meme infeksiyonları, süt üretimini artırma ve azaltmaya yönelik aromaterapi uygulamaları yer almaktadır. Aşağıdaki tabloda laktasyon dönemine özel aromaterapi uygulamalarına yer verilmiştir (Tablo 7.1). Tablo 7.1. Laktasyon Dönemine Özel Aromaterapi Uygulamaları Meme ve Meme Ucu Bakımı Yöntem Esansiyel Yağ Karışımları Uygulama 5 damla sardunya, 10 damla Roman papatyası, Bu karışımdan küçük miktarlar alınarak günde Topikal 10 damla lavanta, birkaç kez memelere nazikçe masaj yapılır. 3 yemek kaşığı taşıyıcı yağ Bu esansiyel yağlardan herhangi biri taşıyıcı yağ ile karıştırılır. Bu karışım ile düzenli olarak 10 damla tüylü adaçayı, günde bir kere memelere, koltuk atlarından meme 15 damla sardunya, uçlarına doğru dairesel hareketlerle masaj yapılır. 15 damla rezene, Her seferinde yukarıdaki yağlardan herhangi biri Topikal 2 yemek kaşığı taşıyıcı yağ ile masaj yağı hazırlanabilir. Ancak bu yağların (özellikle badem, fındık gibi birlikte karıştırılmamasına özen gösterilmelidir. kabuklu yemişlerin yağları) Emzirme öncesi memelerin yıkanmasına dikkate edilmelidir. Meme Ucu Çatlağı Yöntem Esansiyel Yağ Karışımları Uygulama Badem yağından %90 ve buğday tohumu yağından %10 kadarı karıştırılır. Bu karışımdan 5 damla kadife çiçeği, Topikal Badem yağı (%90), bir çay kaşığının içine kadife çiçeği yağı eklenir. Buğday tohumu yağı (%10) Bu elde edilen son karışım ile meme ucuna ve areolaya nazikçe masaj yapılır. Lavanta ya da gül esansiyel yağı, tatlı badem 1 damla lavanta, yağı ile karıştırılır. Bu karışım ile nazikçe meme Topikal 1 damla gül, uçlarına masaj yapılır. Emzirme öncesinde meme 1 çay kaşığı tatlı badem yağı uçlarının bu karışımdan iyice temizlenmesi gerekmektedir. Bu karışım nazikçe meme uçlarına sürülür. 1 damla limon, Topikal Emzirme öncesinde meme uçlarının bu 1 çay kaşığı taşıyıcı yağ karışımdan temizlenmesi gerekmektedir. 10 damla kadife çiçeği yağı, Tatlı badem yağına ya da zeytinyağının içine 1 çay kaşığı buğday tohumu ya da buğday tohumu yağı ya da E vitamini yağı Topikal E vitamini yağı, ve kadife çiçeği esansiyel yağı damlatılır. Bu 3 yemek kaşığı tatlı badem yağı ya karışımdan küçük miktarlar iki parmağa alınır ve da zeytinyağı nazikçe meme uçlarına sürülür. 1 damla myrrh, Bu esansiyel yağlardan her hangi biri Hindistan 1 damla sardunya, Topikal cevizi yağı ile karıştırılır. Bu karışım ile nazikçe 1 damla sandal ağacı, meme uçlarına masaj yapılır. 1 çay kaşığı Hindistan cevizi yağı Ağrıyan emme uçları için, lavanta ve Roman papatyası esansiyel yağları dilüe edilmeden 1 damla lavanta, meme uçlarına emzirme sonrası nazikçe sürülür. Topikal 1 damla Roman papatyası Bir sonraki emzirmeye kadar bu yağlar absorbe edileceğinden meme uçlarını temizlemeye gerek yoktur. (Devam)
- 125 -
BÖLÜM 8 JİNEKOLOJİYE ÖZEL AROMATERAPİ
“Çiçeği, çiçeğin sapını ve kökü tanımlamak, çiçeğin büyümesini öğrenmek mümkün ama sabah çiğinde yıkanmış taze bir çiçeğin kokusunu sevmek öğrenilemez.” Hellen Keller
- 143 -
Kadın Sağlığında Klinik Aromaterapi Çağdaş yaşamda, hastalıkları iyileştirmeyi ararken ne yazık ki aynı zamanda da derin bireysel içgüdülerimiz, algılarımız ve zekamız yoluyla erişebildiğimiz ruhumuzun izini kaybedebilmekteyiz. Kadına ulaşmak ve kadının hayatını bedensel, zihinsel ve ruhsal boyutta ahenkli kılmak için özellikle bu içsel boyutu dış yaşama taşımayı unutmamalıyız. Kadın sağlığı alanında aromaterapi uygulamalarını değerlendirirken şimdi farklı bir alana adım atıyoruz. Dişil enerjinin ve üretkenliğin döngüsünde farklı bir kapıyı açma zamanı. Bu bölümde, kadın üreme organları ve bunlara yönelik yaşanan sorunlar kapsamında aromaterapi uygulamaları değerlendirilecektir. Jinekolojik sorunlar, menopoz dönemi ve diğer sorunlar olarak adlandırdığımız ana konular bu bölümde yer almaktadır.
JINEKOLOJIK SORUNLARA ÖZEL AROMATERAPI Esansiyel yağalar özellikle oksitlenme özelliği gösterenler vajina dokusunda irritasyona neden olabilirler. Bunun yanında alkol grubu esansiyel yağlar vajinal hassasiyete daha az neden olmaktadır. Kadınlarda sıklıkla karşılaşılan candida albicans (kandida), bakteriel vajinozis ve trikomonas infeksiyonlarının tedavisinde en etkili esansiyel yağ çay ağacı yağıdır. Sıklıkla tercih edilen çay ağacı esansiyel yağının yan etkisi ise oldukça azdır. Candida (kandida) tedavisinde kullanılan esansiyel yağlar; Alman papatyası, civanperçemi, mercan köşk, funda, okaliptüs, lavanta, Roman papatya, biberiye, çay ağacı, myrrh, kekik ve Hint nanesidir. Klamidya tedavisinde kullanılan esansiyel yağlar; çay ağacı, okaliptüs, niaouli ve kırmızı kekiktir. Çay ağacı yağı gebelik döneminde de vajinal infeksiyonda güvenle kullanılabilmektedir. Bunun yanında yine taşıyıcı yağ içinde dilüe edilmiş lavanta yağı da tampon ile birlikte ya da sitz banyosu şeklinde kullanılabilir. Vajinal infeksiyonların tedavisinde etkili olan esansiyel yağlar: tarçın, ardıç, çördük, biberiye, tüylü adaçayı, kırmızı tarçın, yabani mercanköşk, çay ağacı, okaliptüs, selvi ve niaoulidir. Bunun yanında yine vajinal dokularda inflamasyonun tedavisinde yardımcı esansiyel yağlar; Alman papatyası, lavanta, çay ağacı, okaliptüs, melek otu ve civanperçemidir. Taşıyıcı yağlardan sebze yağları kullanılabilir. Bu yağlar arasında; soya, badem, ayçiçeği, hodan tohumu, akşam sefası, jojoba yer almaktadır. Pelvik ağrı tedavisinde ise sıklıkla muskat, karanfil, bergamot, kişniş, gül, karabiber, zencefil, sardunya ve kekik esansiyel yağları tercih edilmektedir. Onkolojide östrojene bağımlı bazı malin oluşumlarda, her ne kadar literatürde bununla ilgili az yayın bulunmasına karşın, fitoöstrojenler ile benzer aktiviteye neden olduğu düşünüldüğünden esansiyel yağ kullanımından uzak durulmalıdır. Bu nedenle bazı kaynaklarda özellikle östrojene duyarlı malin oluşumlarda: anason tohumu, adaçayı, rezene (acı ve tatlı) mersin ve yıldız anason esansiyel yağların kullanımından kaçınılması gerektiği belirtilmektedir. Ancak burada karşıt bir argüman vardır. Soya ürünleri, östrojene duyarlı göğüs kanserinde kontraendike değildir. Yeni yapılan çalışmada soyanın göğüs kanserine ve prostat kanserine karşı koruyucu olabileceği bulunmuştur. Benzer şekilde adaçayı da bazı meme kanserlerinde etkili olabilmektedir. Bu nedenle bu alanda daha fazla bilimsel dayanağı güçlü, kanıt temelli çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Servikal kanser tedavisinde sıklıkla; sardunya, havuç, benzoin, limon, günlük, myrrh, gül, niaouli, lavanta, karanfil, selvi esansiyel yağları kullanılırken bunun yanında uterus kanserlerinde özellikle sardunya esansiyel yağı, uygulanan karışımlarda %50 oranında yer almalıdır. Afrodizyak etkisi olan esansiyel yağlar; ylang-ylang, yasemin, sandal ağacı, Hint nanesi, gül ve tüylü adaçayıdır. Esansiyel yağlarla oluşturulan karışımlarda özellikle sandal ağacının etkisi bu anlamda daha yüksektir. Bununla birlikte anafrodizyak etkisi olan esansiyel yağlar arasında en çok mercanköşk tercih edilmektedir. Bu esansiyel yağı cinsel arzuyu azaltmaktadır. Mercanköşk esansi-
- 144 -
Kadın Sağlığında Klinik Aromaterapi yel yağı, taşıyıcı yağ ile karıştırılıp masaj yağı olarak kullanılabilir ya da birkaç damla banyo suyuna eklenebilir. İnfertilitede kadında sıklıkla kullanılan esansiyel yağlar arasında selvi, tüylü adaçayı, kekik, muskat, kişniş, sardunya, rezene ve Roman papatyası yer almaktadır. Erkek infertilitesinde ise sıklıkla kullanılan esansiyel yağlar; kekik, kimyon, adaçayı, tüylü adaçayı, fesleğen, sedir ağacı, Kâbe samanı ve melekotudur. Yine infertilite tedavisinde, gül (Rose Maroc ve Rose Bulgar), melisa ve sardunya esansiyel yağları uterin ve overyan tonik olarak kullanılmaktadır. Jinekolojiye özel aromaterapi çalışmaları incelendiğinde, yapılan tüm çalışmaların menopoz dönemine yoğunlaştığı görülmektedir. Jinekolojik sorunlara yönelik klinik anlamda bir aromaterapi çalışmasına rastlanmamıştır. Bu nedenle jinekolojik sorunlara yönelik bilimsel katkı sağlayacak araştırmalar ihtiyaç duyulmaktadır. Aşağıdaki tabloda jinekolojik sorunlardan; jinekolojik infeksiyonlar, pelvik ağrı, jinekolojik kanserler, pelvik taban sorunları, cinsel sağlık ve infertilite tedavilerine yönelik aromaterapi uygulamaları yer almaktadır (Tablo 8.1). Tablo 8.1. Jinekolojik Sorunlara Özel Aromaterapi Uygulamaları
Jinekolojik İnfeksiyonlar Genital Siğiller Yöntem Topikal Candida / Kandida Yöntem
Topikal
Oral
Oral
Oral
İnternal / vajinal tampon
Esansiyel Yağ Karışımları 1 damla yabani mercanköşk, 1 damla kekik, 1 damla sığla (günlük), 1 çay kaşığı taşıyıcı yağ
Uygulama
Esansiyel Yağ Karışımları 1-3 damla limongrass, 1-3 damla karanfil, 1-3 damla okaliptüs, 1-3 damla lavanta, 1-3 damla çay ağacı, 1 yemek kaşığı taşıyıcı yağ 3 damla lemongrass, 3 damla lavanta, 3 damla limon 4 damla karanfil, 4 damla tarçın, 4 damla limon, 4 damla pelesenk 1 damla okaliptüs, 3 damla lemongrass, 3 damla yabani mercanköşk, 3 damla biberiye
Uygulama
Esansiyel yağlardan bir tanesi taşıyıcı yağ ile karıştırılır. Bu karışım günde 1-3 kez siğil üzerine sürülür.
Esansiyel yağların karışımı ayak tabalarına günde 2 kez sürülür.
İçinde bu esansiyel yağların bulunduğu bir kapsül günde üç kere alınır. İçinde bu esansiyel yağların bulunduğu bir kapsül günde 2-4 kez alınır.
İçinde bu esansiyel yağların bulunduğu bir kapsül günde 1-3 kez alınır. Esansiyel yağlar ve sirke karıştırılır. Bu karışım daha sonra yarım kase sıcak suya eklenir. Bu suyun içine bir tampon batırılır ve sıkılır. Arkasından bu tampon vajinaya yerleştirilir. Tampon gece yatmadan önce vajinaya yerleştirilir ve sabah çıkarılır. Bu uygulamaya üç gün devam edilir.
2 damla lavanta, 2 damla biberiye, 2 damla çay ağacı, 2 yemek kaşığı sirke, Yarım kase sıcak su
(Devam)
- 145 -
BÖLÜM 9 KADIN, GÜZELLİK VE AROMATERAPİ
“Kadın dünyevi güzelliğin en yüksek biçimidir, ancak dünyevi güzellik İlahi Nitelikler’in bir tezahürü ve yansıması olmadığı taktirde hiçbir şeydir.” İbni Arabi
- 165 -
Kadın Sağlığında Klinik Aromaterapi Kâinatın gizeminde ilahi olanın güzelliği, bir kelebeğin kanatlarının kırılganlığından, karlarla kaplı dağ sıralarının heybetine kadar görünür haldedir. Güzellik aynı zamanda insani yaratıcılığımızla, müziğin ruhumuza nasıl dokunduğu, bir tablonun kalbimizi nasıl heyecanlandırdığı ile de ilgilidir. Evrenin gizeminin bir parçası olarak güzellik, ilahi kadınsılığın da bir niteliğidir. Şeyh Kabbani’ye, göre “kadınlar güzelliğin kaynağıdır. Onların yumuşaklığı ve incelikleri vasıtasıyla Tanrı, meleksi lütfun tacıyla dünyayı taçlandırmıştır.” Yine bir sufi şiirinde kadına özgü ilahi güzelliğin farklı bir anlatımıyla karşılaşıyoruz. Saç lülesinin buklesinden gelen mis kokulu esintiye, Ebediyen sarhoşum; Büyüleyici gözlerinin harap eden hilekarlığı Her nefeste beni harap ederken. Kadının bu özel güzelliklerini ortaya çıkartmak, farkındalık boyutunda dış dünya ile tanımlanan güzellik vasfını, aynı zamanda içsel alemin de en önemli unsuru haline getirebilmek müthiş bir köprü oluşturacaktır. Görünenin ötesinde, sihirli bir dünyaya aynı zamanda büyük bir uyanışa, farkındalığa ve hatırlamaya doğru uzanan bu köprü, bizlere güzelliğin o büyüleyici renklerini, kokusunu ve esintisini de ulaştıracaktır. Bu son bölümde dış dünyaya özgü algılanan güzellikleri, aromaterapi uygulamaları ile geniş bir yelpazede yaşamaya ve her bir aroma ile içsel güzelliklerimizi de adım adım hissetmeye çalışacağız. Kadın, bakım ve güzelliği aromaterapi ile buluşturan araştırmalar incelendiğinde bu alanda bize bilimsel veri sağlayacak çalışmalar oldukça sınırlı. Var olan birkaç çalışmanın akne, cilt sağlığı ve alopesi üzerinde yoğunlaştığı görülmekte. Bu çalışmalarda, özel aromatik karışımlar topikal yöntem ile uygulanmıştır. Yapılan çalışmalarda, aromaterapi yöntemlerinin akne ve alopesi tedavisinde etkili olduğu belirtilmiştir (Tablo 9.1). Tablo 9.1. Cilt ve Saç Bakımına Özel Aromaterapi Çalışmaları Sağlık Çalışma Yöntem Esansiyel Yağ Durumu Aromatik karışım Agnew et al (2014) Akne Topikal (19 tane esansiyel yağ) Roh & Kim (2013)
Kalish (1999)
Cilt sağlığı
Topikal-Masaj Aromatik karışım
Alopesi (kellik)
Biberiye, Kekik, Lavanta Topikal-Masaj Sedir ağacı, Jojoba, Üzüm çekirdeği
Sonuç Aromaterapi uygulaması akne tedavisinde etkili bir yöntem olabilir. Aromaterapi masajı, yaşlılarda ciltte kaşıntıyı azaltmış, deri pH’nı ve hidrasyonu artırmıştır. Aromaterapi uygulaması alopesi tedavisinde etkili ve güvenli bir yöntemdir.
CILT BAKIMI VE AROMATERAPI Cilt Kırışıklıkları ve Cilt Yaşlanması: Ciltte oluşan kırışıklıklara karşı kullanılan esansiyel yağlar; menekşe yaprağı, tüylü adaçayı, rezene, neroli, gül, kasnı /şeytantersi, lavanta, kekik, Hint nanesi, civanperçemi, Alman papatyası, sığla (günlük), myrrh, çördük, havuç, keklikotu, portakal, biberiye, misket limonu. Cilt kırışıklıklarına özel aromaterapi uygulamaları Tablo 9.2’de yer almaktadır.
- 166 -