FILOZOFIA EDUKASAUN: SASULIK SIRA FILOZOFIA EDUKASAUN (PERENNIALIZMU & KONSTRUKTIVIZMU)

SASULIK SIRA PRINSIPÁL FILOZOFIA EDUKASAUN PROBLEMA FILOZOFIA (PERENNIALIZMU & KONSTRUKTIVIZMU) NO EDUKASAUN 1. Sasulik perennializmu 1.1. Karakterístika prinsipál sasulik perennializmu 1.2. Prinsípiu sira edukasaun perennializmu

2. Sasulik Konstruktivizmu 2.1. Karakterístika prinsipál sasulik konstruktivizmu 2.2. Prinsípiu sira edukasaun konstruktivizmu Mre. Crisogno Soares Freitas Pereira, B.Tchg, M.Ed

R om an by br co A o p ri m Lys nze y in stó od ip t er po bus ma ele n s, to rb s al c. f le ab 3 Ar o as 30 ist f a te B otl G r m C e re ek an , wi tle th

on ni la C) Si B by 70 st c. 3 o bu ( at it ns Pl rtra the po A a in of i a py em co cad an A m the Ro for

São Tomas de Aquinas An altarpiece in Ascoli Piceno, Italy,

by Carlo Crivelli (15th century)

1. Sasulik perennializmu Perennializmu mai hosi liafuan perennial ne'ebé signifika eterna, la iha rohan, nafatin.

Esensia fiar filozofia perennial mak kaer metin valór no norma sira ne'ebé ho lisan eterna.

Sasulik ne’e foti analojia realidade sosiál kulturál ema nian, hensan realiade ai-funan ne'ebé kontinua buras hosi tempu ba tempu, mai no bá, muda ninia kór konstantamente durante tempu la’o ho nia sintoma ne'ebé nafatin eziste no hanesan.

Perennializmu haree konsekuénsia ka finalidade hosi moris tempu modernu ne'ebé hamosu ona krizi barak iha ema nia moris.

Kurativu ba mundu ne'ebé moras, perennializmu fó dalan, ne’e mak: filafali ba kultura antiga ne'ebé sei ideál.

Papel edukasaun iha sasulik perennializmu: Fó fila kondisaun umana tempu agora ba kultura tempu antiga ne'ebé ideál no ida-ne’ebé ezaminadu ninia forsa hosi tempu ba tempu.

Atitude sasulik perennializmu: filafali ba tempu antiga la'ós tanba atitude nostaljia/rekordasaun, atitude atu relembra no admira tempu ne'ebé nakonu ho susesu, maibé atu reeduka fiar ne'ebé forte ba valór fundamentál sira iha tempu uluk ne'ebé presiza tebes ba moris iha sekulu cybernetics ne’e.

1.1. Karakterístika prinsipál sasulik perennializmu • Sasulik perennializmu haree kondisaun agora nu’udar era krizi kultura tanba ajitasaun, dúvida no konfuzaun.

• Knaar filozofia no filozofia edukasaun iha sasulik ne’e mak: Atu prevene perturbasaun kultura, presiza esforsu atu hetan no fo seguru ba ambiente sosio-kulturál, intelektuál, no morál.

• Regresivu: fila fali ba prinsípiu jerál ne'ebé ideál no tuir istória sai nu’udar baze iha tempu antigu no tempu mediu.

• Prinsípiu jerál ne'ebé ideál ne’e iha relasaun ho valór siénsia koñesimentu, realidade no morál ne'ebé iha papel importante ba susesu iha dezenvolvimentu kultura iha tempu agora.

• Prinsípiu ne’e ho lisan axiomátiku: La hakesi ho tempu no nafatin aplika iha viajen istória.

1.2. Prinsípiu sira edukasaun perennializmu • Plato (428/427 ka 424/423 – 348/347 aK): “Siénsia koñesimentu no valór nu’udar manifestasaun no lei universál ne'ebé eterna no ideál. Tanba ne’e, disiplina sosiál ne’e posível kuandu idea ne’e sai medida ne'ebé iha baze normativu ba iha aspeitu hotu moris nian”.

“Ema bazikamente iha poténsia tolu, ne’e mak prazer, hakarak, no hanoin.”

Programa edukasaun ne'ebé ideál mak orientadu hosi poténsia tolu ne’e, atu nune’e sosiedade bele satisfas iha nia nesesidade tomak.

• Aristóteles (384-322 aK): Lori pensamentu Plato nian liuhosi aprosimasaun mundu realidade.

“Objetivu edukasaun mak haksolok ka kontente” “Atu atinji objetivu edukasau ne’e, aspeitu fíziku, intelektuál, no emosaun tenke dezenvolve ho ekilíbriu, nakonu no totál”

• São Tomas de Aquinas (1225-1274): Objetivu edukasaun nu’udar esforsu atu realiza poténsia ne'ebé iha ema ida nia an atu sai ativu (auto-ativu) no atualidade (autoatuálizasaun).

Papel manorin mak: hanorin iha sentidu fó tulun ba kanorin atu hanoin ho klaru no bele dezenvolve poténsia sira iha kanorin nia an.

2. Sasulik Konstruktivizmu • Konstruktivizmu: Konstruktivu katak forma, hadi’a, harii.

Izmu: sasulik, hanoin, siénsia.

• Konstruktivismu mak sasulik filozofia koñesimentu ne'ebé énfaze ema nia koñesimentu nu’udar rezultadu konstrusaun hosi ema ne’e rasik (E. von Glaserfeld).

• Hanoin konstruktivizmu iha aprendizajen: Labarik sira hetan oportunidade atu utiliza ninia estratéjia rasik iha aprende ho konxientemente. No iha parte manorin mak gia kanorin ba nivel koñesimentu ne'ebé aas (Slavin & Yusuf) • Konstruktivizmu konsidera nu’udar epistemolojia: rever ema nia hanoin filozófiku atu harii sentidu hosi estrutura koñesimentu atuál.

Gimbatissta Vico

Jean William Fritz Piaget

Aproximasaun konstruktivizmu • Paradigma alternativa ne'ebé mosu nu’udar konsekuénsia hosi revolusaun sientífika ne'ebé akontese iha sekulu atuál.

• Nu’udar baze ba tendénsia ne'ebé mosu iha mundu aprendizajen. Ezemplu: Importánsia kanorin partisipa ativamente iha prosesu aprendizajen, importánsia kanorin dezenvolve kapasidade aprende mesak , importánsia kanorin iha kapasidade dezenvolve ninia koñesimentu rasik. Importánsia manorin sai fasilitadór, mediadór no jestór iha prosesu aprendizajen.

Ideia prinsipál sasulik Konstruktivizmu • Gimbatissta Vico (1668-1744): Epistemólogu hosi Itália. (prekursu konstruktivizmu).

“Maromak mak kriadór natureza no ema mak na’in hosi kriasaun” “Hatene signifika hatene oinsá halo buat ruma” “Koñesimentu énfaze liu ba estrutura konseitu ne'ebé forma” Diferente ho emperizmu: “Koñesimentu ne’e tenke aprezenta iha realidade liur”

• Jean William Fritz Piaget (1896-1980): “Koñesimentu ne’e la'ós buat ne'ebé ezatu ona maibé nu’udar prosesu ida atu sai” (The process of becoming) “Koñesimentu ne’e sai kompletu, bainhira ita halo interasaun barak ho buat ruma” • Ernst von Glasersfeld (1917-2010) “Koñesimentu la'ós sasan ne'ebé bele fasil atu muda hosi manorin nia hanoin ba kanorin nia hanoin. Kuandu manorin iha hakarak atu muda konseitu, ideia, no koñesimentu ba kanorin, maibé prosesu mudansa ne’e presiza no tenke interpreta no forma husi kanorin rasik. La hodi kanorin nia ativu iha formasaun koñesimentu, koñesimentu ne’e rasik sei la akontese”

2.1. Karakterístika prinsipál sasulik konstruktivizmu • Simu no motiva inisiativa no independénsia ema idaidak.

• Utiliza instrumentu orijen nu’udar referénsia prinsipál.

• Ema hetan oportunidade atu dezenvolve siénsia.

• Knaar akadémiku halai liu ba asuntu treinamentu kapasidade atu klasifika, analiza, predisaun, no kria.

• Diálogu entre ema.

• Dezenvolve hanoin liuhosi pergunta nakloke.

• Fasilita prosesu aprendizajen liuliu konkluza ho dalan ne'ebé loos.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

Prinsípiu baze perspetiva kontruktivizmu iha aprendizajen Dezenvolve estratéjia alternativa atu hetan no analiza informasaun.

Posibilidade ba perspetiva mutiplika (multiple perspective) iha prosesu aprende.

Papel kanorin prinsipál iha prosesu aprendizajen, tantu iha organiza ka kontrola prosesu pensamentu iha nia an nune’e mos bainhira halo interasaun ho ninia ambiente.

Utiliza scaffolding iha aprendizajen.

Papel manorin mak nu’udar tutór, fasilitadór no mentór atu apoiu prosesu aprendizajen kanorin nian.

Importánsia atividade aprende no avaliasaun aprende ne'ebé auténtiku.

2.2. Prinsípiu sira edukasaun konstruktivizmu a.

Baze edukasaun: “Kanorin iha liberdade hanoin ne'ebé ho lisan eklektiku” signifika kanorin bele aproveita tékniku aprende saida de’it importante objetivu aprende bele atinji. b. Objetivu jerál edukasaun: Atu énfaze kanorin sira atu bele ativamente iha kriasaun siénsia foun iha-ne'ebé kanorin sira presiza halo interasaun edukativu atu bele eksplora no kria ninia auto-koñesimentu. c. Prinsípiu manorin: Manorin nu’udar mediadór no fasilitadór ne'ebé tulun kanorin sira ativamente formula sira-nia koñesimentu rasik iha prosesu aprendizajen. d. Prinsípiu kanorin: Kria ka forma sira-nia koñesimentu ho livre liuhosi interasaun ho mundu iha-ne'ebé sira bele responsabiliza ho. (Student Center of learning) e. Prinsípiu aprendizajen: Prosesu aprendizajen hotu nu’udar prosesu ativu iha-ne'ebé kanorin sira dezenvolve sentidu hosi testu, diálogu, esperiénsia fíziku no seluk tan.

Prinsípiu aprendizajen iha sasulik filozofia konstruktivizmu “Aprende nu’udar prosesu asimilasaun no halo relasaun kona-ba esperiénsia ka matéria ne'ebé aprende ona ho signifikadu ne'ebé ema iha ona antes, atu nune’e signifikadu ka sentidu hosi saida mak aprende ho saida mak iha ona bele dezenvolve”.

Karakteristika prosesu aprendizajen konstruktivizmu: a) Aprende signifika forma sentidu. b) Konstrutivu signifika prosesu kontinua. c) Aprende la'ós atividade halibur dadus, maibé dezenvolve hanoin hodi halo sentidu foun. d) Prosesu aprende akontese bainhira ema hasoru dúvida ne'ebé halo nia la hakmatek. Ida-ne’e situasaun di’ak atu aprende. e) Rezultadu aprede influensiadu husi esperiénsia aprendiz ho mundu. f) Rezultadu aprende ema ida nian depende ba saida mak aprendiz hatene ona (konseitu, objetivu, no motivasaun ne'ebé influensa interasaun ho matéria ne'ebé aprende ona)

tutóriál Diskusaun & konfirmasaun iha aprezentasaun • Tuir ha’u-nia hanoin bazeia ba saida mak ha’u aprende ona ohin katak sasulik filozofia edukasaun perennializmu mak “…” & sasulik filozofia edukasaun konstruktivizmu mak “…”.

• Tuir ha’u-nia hanoin forsa hosi sasulik filozofia perennializmu ba edukasaun mak “…” no sasulik filozofia konstruktivizmu ba edukasaun mak “…”.

• Tuir ha’u-nia hanoin sasulik filozofia perennializmu nia frakeza ba edukasaun mak “ …” no sasulik filozofia konstruktivizmu nia frakeza ba edukasaun mak “…”

• Teoria saida mak kona ha’u-nia fuan tantu hosi perennializmu no konstruktivizmu atu ha’u bele simu katak ida-ne’e loos (Aprezenta teoria)! Tanbasá ha’u fiar no simu teoria ida-ne’e loos?