Giritliler gazetesi 12

SIYAH MAVI KIRMIZI SARI

.

L i F E S T i V A

Sayfa:12

2008

.

F E S T i V A L i 10:00 Ä°bramak Sanat Galer s

02

GİRİT’TEN YAZILAR

M İ N O S K Ü LT Ü R Ü V E K N O S S O S

Knossos Minos uygarlığının en önemli merkezidir. Girit’in konumu birçok avantaj içerir.

Aristoteles, Politika adlı eserinde, âdeta Girit’in kaderinin Yunanistan’ın tamamına egemen olmak olduğunu yazar. Bronz Çağı’nda, yaklaşık 10 yüzyıl boyunca Girit’in donanması vardı. MÖ üçüncü binyılda erken Minos dönemi yer alır. Ege adaları, Kikladlar ve Mısır’la yapılan ticaret, Girit’in doğusundaki limanları zenginleştirir. Zakros, Palaiokastro, Mohlos, Gurniya, Malya ile Messara’daki kentler çok gelişir.

MÖ ikinci binyılda orta-Minos dönemi yer alır.

Bu, bütünleşme dönemidir, Knossos, sonra da Malia ve Festos bu dönemde inşa edilir. Çokkatlı evlerden oluşan gerçek kentler kurulur.

MÖ 17. yüzyıl, tarihin en orijinal kültürlerinden birine tanıklık edecektir: Hayallerin ötesinde bir lüks içinde estetik ve zerafet. Seramik, mücevher ve heykel sanatlarında mükemmellik!

O dönemin yaşam tarzını gözümüzde canlandıramasak da güzel dansçılar, zarif formlar ve harika şekiller, sanatın

mükemmelliğini, güzelliğini ve zerafetini yansıtır. Güzellikle bilgelik bir arada!

MÖ 1700-1650 yıllarında, Bütün Girit sarayları depremde yıkıldı. Kısa sürede eski yerlerinde yeniden kuruldular ve yeni saray dönemi (neopalatial dönem) başladı. Girit uygarlığı 300 yıl boyunca en parlak dönemini yaşadı.

Minos, Knossos’un kralıydı. Knossos 20.000 metrekareyi kaplıyor ve 1500 odadan oluşuyordu. Doğu kanadında, beş katlı binalar yer alıyordu, kanalizasyon ağı, yağmur suyunun toplanmasını ve içme suyunun kentteki kaynaktan getirilmesini sağlayan sistemler vardı. Kefalas tepesinin ardında, kenti denize bağlayan ve ulaşıma olanak veren ırmak yer alıyordu. O dönemde Knossos’un nüfusu 80.000’di; bu nüfusun 12,000’i döşeli yolları olan zengin mahallelerde, 70.000’i ise bugün Kandiye’nin bulunduğu limanda ve başka semtlerde yaşardı. 1500 odalı Minos sarayı, ‘Minotaur ve Labirent’ efsanesinin kaynağını oluşturacaktı.

Anıtsal girişler, geniş merdivenler, çok katlı bahçeler ve duvar resimleri saraya zarif ve görkemli bir görünüm kazandırır. O yıllarda Knossos sarayı, Avrupa’daki kraliyet saraylarının yüzyıllarca sahip olmadığı konforlar sunuyordu. Giritliler her yere seyahat ederdi. Milos’ta, Rodos’ta, Santorini’de, Milet’te, Anadolu kıyılarında, her yerde Girit kolonileri vardı. Mısır, Kıbrıs ve Fenike ile ticaret yapılırdı. Yunanistan anakarası üzerinde etkisi büyüktü; ilk Yunan uygarlığı olan Miken uygarlığı, Minos uygarlığı üzerinde yükseldi. 600 yıl boyunca Girit sarayları kale duvarları olmadan ayakta kaldı. Bu, adanın 500 yılı aşkın süre boyunca koruduğu deniz gücünü ve sivil-asker bütünleşmesini gösterir.

Kandiye’deki Arkeoloji Müzesi’nin Minos

uygarlığına ayrılmış salonlarını gezdiğinizde, hayatı, doğayı, güzelliği, evrensel dostluğu kutsayan bir dünyayla karşılaşırsınız.

Hayvanlar ve bitkiler arasında insanlar, deniz, akrobat, hep hareketli olan insan… Duyulara hitap eden bir dünya, oyun, sevgi ve güzellik dolu barışçı bir dünya. Minos’u, Labirent’i, Ariadne’yi, Pasifae’yi, Sarpedon’u, Radamanthus’u, Europa ve Zeus’u, Daedalus ve İkarus’u, Talos’u ve Minotaur’u birçok kişi bilir. Zeus kutsal Dikti dağında doğmuştu, bugün dünyanın her yanından insanlar orayı görmeye geliyor. Zeus mağarası Kandiye’den 50 km uzakta, görkemli Lassithi Platosu’ndadır. Her bahar Minoslular bu mağarada dinî törenler düzenler ve Minos babası Zeus’la konuşurdu.

Tanrıların ve insanların lideri Zeus, başka bir kutsal dağda, İda’da büyüdü. Ebedî uykuya dalma zamanı geldiğinde ise bu iki kutsal dağın arasındaki Yuhtas Dağı’nı seçti.

MÖ 1450 dolaylarında Santorini yanardağının korkunç patlaması Minos uygarlığının gerilemesine ve yıkılmasına yol açtı.

Doğa sürekli bir canlılık ve hareket içindedir.

Hiçbir şey hareketsiz değildir. Kutsal hayvan olan boğa ile yapılan serbest akrobasi hareketleri tipiktir. Genç adam boğayı boynuzlarından yakalar ve boğanın kendisini havaya fırlatmasına izin verir. Bir akrobasi hareketiyle ellerini boğanın sırtına koyar ve ikinci bir hareketle boğanın arkasında ayağa kalkar. Sonra da estetik bir hareketle aşağı iner. Yaşama sevinci! Minos uygarlığı estetik bilgisi ve keyfidir. Yaşama sevinci ve zevkidir.

Ruh, ticaret, denizcilik ve sanatla öne çıkan ve binlerce yıl boyunca savaşsız yaşayan bir kültürdür.

Knossos, evrensel kültürün en önemli

arkeolojik alanlarından biridir. Sayısız insanı ve 90 kenti olan Girit adasına yüzyılların en büyük şairi Homer övgüler yağdırmıştı!

Minos uygarlığının pırlantası olan Knossos’a gitmek çok kolay. Knossos, Kandiye’nin merkezine 5 km mesafede. Zeytinyağı küpleri, batı kanadında bulunmuştu. Yanındaki odada boğa sporu yapanların resimleri, aşağıda, Taht Odası, ileride arınma havuzu yer alır. Kuzey girişinde gümrük ve az ötesinde tiyatro vardır.

Minos prens ve prenseslerinin resimleri ve diğer freskler bir kere daha, Minos uygarlığının ifade ettiği gerçek devrimi algılamamızı sağlar!

Girit sanatı, yaşama sevincini, kadının mutlak kadınsılığını kutsar... Canlı ve cansız varlıklar, mucizevî şekilde uyumlu bir doğa ve insanlığı yansıtır. Minos sanatı, ruhumuzdaki bütün barbarlık unsurlarından nasıl kurtulup yaşama sevincine ve dünyanın güzelliğine âşık olacağımızı gösterir. Yaşam oyunu!

Knossos’a ve Kandiye’deki Arkeoloji Müzesi’ ne gelin, doğanın ve yaşamın çağrısını hissedin!

Yazan: Kostis Moudatsos Yunanca’dan İngilizce’ye Çeviren: Natalia S. Iniotaki İngilizce’den Türkçe’ye Çeviren: Neyyir Berktay

Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΚΝΩΣΟΣ

Του Κωστή Μουδάτσου

Η Κνωσός είναι το σπουδαιότερο κέντρο του Μινωικού πολιτισμού. Η τοποθεσία της Κρήτης προσέφερε πολλά πλεονεκτήματα. Ο Αριστοτέλης, έλεγε στα Πολιτικά, ότι φαινόταν προορισμένη να διοικήσει όλη την Ελλάδα. Στην εποχή του χαλκού , για δέκα περίπου αιώνες, είχαμε την περίοδο της κρητικής θαλασσοκρατίας. Στην Τρίτη χιλιετία, πριν τη χρονολόγηση μας, έχομε την πρώτη μινωική περίοδο. Το εμπόριο με τα νησιά του Αιγαίου, τις Κυκλάδες και την Αίγυπτο, φέρνει πλούτο στα λιμάνια της ανατολικής Κρήτης. Ζάκρος, Παλαιόκαστρο, Μόχλος, Γουρνιά ,Μάλια και πόλεις στη Μεσσαρά, γνωρίζουν μεγάλη ανάπτυξη. Στην δεύτερη χιλιετία έχομε την μεσο-μινωική περίοδο, έχομε μια ενοποιητική διαδικασία σε όλη την Κρήτη. Τότε κτίζεται η Κνωσός και στην συνέχεια τα Μάλια και η Φαιστός. Τότε οργανώνονται πραγματικές πόλεις, με πολυώροφες κατοικίες. Μέχρι το 17ο αιώνα θα γνωρίσει ο κόσμος ένα από τους πιο πρωτότυπους πολιτισμούς της ιστορίας. Η αίσθηση της ομορφιάς και της κομψότητας με την πολυτέλεια ξεπερνούν την φαντασία. Η τελειότητα στην κεραμική τέχνη, στην χρυσοχοΐα, και στην γλυπτική! Αν και δεν μπορούμε να φανταστούμε τον τρόπο ζωής

Katkıda Bulunanlar

,εκείνης της εποχής, τα ειδώλια, οι όμορφες χορεύτριες, οι περίτεχνες μορφές, οι θαυμάσιες φιγούρες, μας κάνουν να θαυμάζομε την τελειότητα της τέχνης, το όμορφο και το κομψό. Το κάλλος με τη σοφία! Στα 1700-1650, όλα τα κρητικά ανάκτορα κατεστράφησαν από κάποιο σεισμό. Σύντομα θα ξανακτιστούν στους ίδιους τόπους και έχομε την νέο- ανακτορική περίοδο. Για τρεις αιώνες ο κρητικός πολιτισμός θα φτάσει στο απόγειο του. Ο Μίνωας είναι ο άρχοντας της Κνωσού. Της πόλης που είχε έκταση 20.000 τετραγωνικά μέτρα και 1500 δωμάτια. Πολυώροφα κτίρια στην ανατολική πτέρυγα με πέντε ορόφους. Συστήματα φωταγωγών , αποχετευτικά συστήματα, αλλά και συλλογής του βρόχινου νερού και συστήματα μεταφοράς πόσιμου νερού από τις πηγές στην πόλη. Πίσω από τη λόφο της Κεφάλας, έτρεχε ο πλωτός ποταμός που συνέδεε την πόλη με την θάλασσα. Τότε η Κνωσός είχε 80.000 κατοίκους, 12.000 στις πλούσιες συνοικίες που συνδέονται με πλακόστρωτους δρόμους και 70.000 στις υπόλοιπες συνοικίες μαζί με το λιμάνι, το σημερινό Ηράκλειο. Το μινωικό ανάκτορο, με τα 1500 δωμάτια, θα γεννήσει το μύθο του Λαβύρινθου. Μνημειακές είσοδοι, πλατιές σκάλες, πολυεπίπεδες αυλές, τοιχογραφίες, προσδίδουν αέρα χάρης και μεγαλοπρέπειας. Εκείνα τα χρόνια, το παλάτι της Κνωσού, προσέφερε ανέσεις που αγνοούσαν για πολλούς αιώνες, βασιλικά ανάκτορα στην Ευρώπη. Οι κρητικοί ταξιδεύουν παντού. Κρητικές αποικίες βρίσκονται παντού, στη Μήλο, στη Ρόδο, στη Σαντορίνη, στην Μίλητο και τα παράλια της Μικράς Ασίας. Το εμπόριο φτάνει στην Αίγυπτο, την Κύπρο, στην Φοινίκη. Η επίδραση στην ηπειρωτική Ελλάδα είναι τεράστια. Ο πρώτος ελληνικός πολιτισμός, ο μυκηναϊκός πολιτισμός, ήταν μια επαρχία της Μινωικής «Κοινής». Τα κρητικά ανάκτορα για έξη αιώνες διατηρήθηκαν χωρίς οχυρώσεις. Αυτό δείχνει τη δύναμη στην θάλασσα και την πολιτικο-στρατιωτική ενοποίηση όλου του νησιού για περισσότερα από 500 χρόνια. Η επίσκεψη στις μινωικές αίθουσες του αρχαιολογικού μουσείου του Ηρακλείου δείχνει ένα κόσμο που υμνεί τη ζωή, τη φύση, την

ομορφιά, την οικουμενική φιλία. Ο κόσμος με τη βλάστηση και τα ζώα, η θάλασσα και ο ακροβάτης, ο άνθρωπος που δεν είναι ποτέ ακίνητος. Ο κόσμος της αγαλλίασης των αισθήσεων , ο κόσμος του παιγνιδιού στον ειρηνεμένο και ερωτευμένο κόσμο με την ομορφιά. Ποιος δεν ξέρει για τον Μίνωα, τον Λαβύρινθο, την Αριάδνη, την Πασιφάη, τον Ροδάμανθυ, τον Σαρπηδόνα, την Ευρώπη και τον Δία, τον Δαίδαλο και τον Ίκαρο, τον Τάλω η τον Μινώταυρο. Ο Δίας γεννήθηκε στο ιερό βουνό της Δίκτης, που και σήμερα αποτελεί τόπο επίσκεψης, από ανθρώπους ,από όλο τον κόσμο. Η σπηλιά του Δία απέχει 50 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο, στο μαγευτικό οροπέδιο Λασιθίου. Σε αυτή τη σπηλιά , κάθε άνοιξη, οι

Μινωίτες τελούσαν λατρευτικές, φυσιολατρικές, τελετές και ο Μίνωας συνομιλούσε με τον πατέρα του, τον Δία. Στο άλλο ιερό βουνό, της Ίδης, μεγάλωσε ο αρχηγός των θεών και των ανθρώπων, ο Δίας, που σαν έπεσε να κοιμηθεί , αποκοιμήθηκε στο Γιούχτα, που βρίσκεται ανάμεσα στα δυο ιερά βουνά και που πήρε τη μορφή του. Περίπου στα 1450, η τρομερή έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης έφερε την καταστροφή και την παρακμή του μινωικού πολιτισμού. Η φύση χαρακτηρίζεται από την αέναη ζωή και την κίνηση. Τίποτα δεν είναι ακίνητο. Η ελεύθερη ακροβατική κίνηση με το ιερό ζώο,

τον Ταύρο, είναι χαρακτηριστική. Ο νέος , ο ταυροκαθάπτης, πιάνει τον ταύρο από τα κέρατα. Τον αφήνει να τον τινάξει ψηλά στον αέρα. Με ακροβατική κίνηση στηρίζεται στην πλάτη του ζώου με τα χέρια και με δεύτερη κίνηση βρίσκεται όρθιος , πίσω από τον ταύρο. Μετά, φεύγει με μια όμορφη μινωίτισσα… Η αγαλλίαση της ζωής! Ο μινωικός πολιτισμός είναι η γνώση και η απόλαυση της ομορφιάς. Είναι η καλαισθησία και η χαρά της ζωής. Είναι ο πολιτισμός που διακρίθηκε για το πνεύμα του, το εμπόριο, τις ναυτικές ικανότητες και την τέχνη του. Κυριάρχησε για χιλιάδες χρόνια χωρίς πολέμους. Η Κνωσός αποτελεί ένα από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους του παγκόσμιου πολιτισμού. Η Κρήτη ήταν το νησί με τους αναρίθμητους ανθρώπους και τις ενενήντα πόλεις, για τις οποίες μιλούσε ο μεγαλύτερος ποιητής των αιώνων, ο Όμηρος, που υμνούσε το φωτεινό ον! Η επίσκεψη στο κόσμημα του Μινωικού πολιτισμού, την Κνωσό, είναι εύκολη. Απέχει πέντε χιλιόμετρα από το κέντρο του Ηρακλείου. Η μεγαλύτερη είσοδος είναι τα Νότια Προπύλαια. Οι αποθήκες βρίσκονται στη Δυτική πτέρυγα. Εδώ βρέθηκαν πιθάρια με λάδι ελιάς. Δίπλα είναι το δωμάτιο με τα Ταυροκαθάψια. Πιο κάτω βρίσκεται η αίθουσα του Θρόνου και πιο πέρα η Δεξαμενή των Καθαρμών. Στην Βόρεια είσοδο είναι το Τελωνείο και λίγο πιο πέρα το Θέατρο. Οι μινωικοί πρίγκιπες, οι πριγκηπέσες και οι άλλες τοιχογραφίες θα μας κάνουν να συλλογιστούμε ,για ακόμη μια φορά, την αληθινή επανάσταση που σηματοδοτεί ο Μινωικός πολιτισμός! Η κρητική τέχνη υμνεί τη χαρά της ζωής, την απόλυτη θηλυκότητα της γυναίκας. Ζωντανά και άψυχα όντα δείχνουν μια φύση και μια ανθρωπότητα, σαν από θαύμα συμφιλιωμένες. Η Μινωική Τέχνη, μας δείχνει πώς να αποβάλομε κάθε τι βάρβαρο από την ψυχή μας και να ερωτευθούμε τη χαρά της ζωής και την ομορφιά του κόσμου. Το παιγνίδι της ζωής! Στην Κνωσό και στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου, νοιώθουμε το κάλεσμα της Φύσης και της ζωής!

SAYFA 03

03

HABERLER

Girit Kongresi’nde Giritliler KDY Derneği Başkanı Bildiri Sunacak

21-25 Eylül 2016 tarihleri arasında Heraklion (Kandiya)'da Girit Üniversitesi tarafından 12 cisi düzenlenen International Congress of Cretan Studies'de Giritliler Kültür Dostluk ve Yardımlaşma Derneği Başkanı Yunus Çengel 24 Eylül saat 12:20-12:40 arası Cultural and Conference Centre of Heraklion'da "Crete of Aegean : Osmaniye district in Kusadasi, the foundation as a new settlement after immigration from Crete island, its past and present" (Ege'nin Girit'i: Osmaniye Mahallesi'nin (Kuşadası) Kuruluşu, İskanı ve Bugünü) bildirisini sunacak.

1961 yılından beri dönüşümlü olarak Girit’in 4 büyük şehrinde düzenlenen kongrenin 12.cisi Heraklion’da

düzenlenecek.

Sunulacak bildirilerin titizlikle seçildiği kongre dünyanın en prestijli Girit Kongresi olarak kabul edilmektedir. Dünyanın çeşitli ülkelerinden Girit üzerine araştırma yapan ve uzman olan bir çok bilim insanının katılacağı kongre dili İngilizce, Fransızca ve Yunanca. Dünyanın çeşitli ülkelerinden 250'nin üzerinde katılımcının olduğu ve bildirinin sunulacağı Kongreye Türkiye'den 5 bildiri sunulacaktır.

Türkiye'den bildiri sunacakların listesi; 23 Eylül 2016: 11.40 ‐ 12.00 Tuncay Ercan Sepetçioğlu:

CENTRE OF HERAKLION - Γ ΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ)

24 Eylül 2016: 12:20 - 12:40 Yunus Çengel: Crete of Aegean : Osmaniye district in Kusadasi, the foundation as a new settlement after immigration from Crete island, its past and present (SECTION C ‐ CULTURAL AND CONFERENCE CENTRE OF HERAKLION - Γ2 ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ) 17.00 ‐17.20 Özlem Kumrular: The vortex of information, informers and diplomats during the Cretan War (1645‐1669) in Europe and the Ottoman Empire (SECTION B ‐ CULTURAL

A (hi)story of a resettlement: villages of Cretan Muslim refugees in Anatolia (SECTION C ‐ CULTURAL AND

AND CONFERENCE CENTRE OF HERA KLION - B ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ) 17.00 ‐17.20 - Neyyir Berktay, Manolis

CONFERENCE CENTRE OF HERAKLION - Γ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ) 18.20 ‐ 18.40 Melis Cankara: Spatial and

Spanakis: A village, a neighborhood, a family: an attempt at tracing the events of 1897‐98 in the countryside of Crete

cultural changes in Rethymnon ‐ Crete after the Treaty of Lausanne (SECTION C ‐ CULTURAL AND CONFERENCE

through family history (SECTION C ‐ CULTURAL AND CONFERENCE CENTR E OF HERAKLION - Γ2 ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ)

Yılın En Başarılı STK’sı Ödülü! İnsana, yaşama, kültüre ve sanata marka değeri katarak çağdaş ve modern bir Kuşadası'nın oluşumuna hizmet veren kişi, kurumları yüreklendirmek ve onurlandırmak amacıyla Kuşadası Lions Kulübü'nce düzenlenen GELENEKSEL KENT HİZMET ÖDÜLERİ'nden Kuşadası'nda yılın en başarılı STK'sı ödülü "Giritliler Kültür Dostluk ve Yardımlaşma Derneği"'ne verildi. Ödülü Kuşadası Lion Kulübü Başkanı Olcay Ulusoy dernek başkanı

Yunus Çengel'e verdi.

Dernek Başkanı Yunus Çengel; Giritliler Kültür Dostluk ve Yardımlaşma Derneği'ne bu ödülü layık gören Kuşadası Lions Kulübü'ne teşekkürlerimizi sunuyoruz. Kuşadası'nın En Başarılı STK'sı ödülü bizi aldığımız ilk ödül olması açısından da çok değerlidir.

Layık gördüğünüz bu değerli ödül bizleri onurlandırmıştır. Girit Kültürüne ve kentimize daha fazla katkı sağlamamız için bizleri yüreklendirmiştir." dedi

Girit’te Kız Almaya Geldik!

Mübadele dönemi İzmir’in Selçuk ilçesinde yaşayan Cebeci ailesinin köylerinde güvenli şekilde ayrılmasına yardımcı olan Patedakis ailesinin kızı Kleanthi Patedaki ile Cebeci ailesinden Mehmet Cebeci Temmuz ayında Girit'te nişanlandı.

Dostları yüzyılları bulan aile dostluklarını çocuklarının nişanlanması ile taçlandırdı. Türkiye’den nişan törenine Cebeci ailesinin bir çok ferdi katıldı. Giritli çiftimize mutluluklar dilerken Giritli Türkler ile Giritli Rumların

dostluklarının en canlı göstergesi iki ailenin dostluklarının sonsuza kadar sürmesini ve bizlere örnek olmaya devam etmelerini diliyoruz.

Nişan töreni ardından bir çoğu Girit’te ilk kez gelen aile fertleri dedelerinin geldiği Larani köyünü ziyaret edip, dedelerinin evini buldular. Dede topraklarına ayak basmanın heyecanı yanında, bir zamanlar atalarının yaşadığı evi bulmaları ile oldukça duygusal anlar yaşadılar.

Kritikos

Yunus Çengel (Behlülaki)

Bu yıl 7.sini düzenlediğimiz Uluslararası Giritliler Festivali’ne gösterdiğiniz yoğun ilgiden dolayı teşekkür ederiz. Türkiye’nin ve dünyanın çeşitli yerlerinden 10.000 in üzerinde Giritliyi ve Girit kültürünü merak eden dostumuzu ağırladığımız etkinliğimize desteklerinden dolayı başta Kuşadası Belediye Başkanı Özer Kayalı, Arya AŞ yönetim kurulu başkanı Hakan Turhan, Hüseyin Arabul, Ali Can Turan, Aydın Turist Rehberleri Odası , KUAKMER, İBRAMAKİ Sanat Galerisi, Cephane Sokak’taki restoranlara, Giritliler festivali sunumlarını hiç bir karşılık beklemeden yapan ve televizyon programında festivalimizi anlatan Tayfun Talipoğlu’na teşekkürlerimizi sunuyoruz.

Turizm sezonu öncesi gerçekleştirdiğimiz Giritliler Festivali Kuşadası’nda otellerin doluluk oranlarını arttırmasından dolayı ayrıca mutlu olduk. Sezon öncesi bir nebze can suyu verebildik ise demek ki yaptığımız işler yavaş yavaş da olsa hedefine ulaşıyor demektir.. Yaptığımız etkinlikler yaşadığımız yöreye bir şeyler katıyor ve katacak olması bizler için çok önemli.

Kruvaziyer gemilerinin Türkiye'de en çok uğradığı 6 limandan biri Kuşadası Limanı ve Kuşadası'na uğrayan gemilerin yolcuları genelde Efes ve Meryem Ana’ya gitmekte.

Kruvaziyer gemi yolcularını Kuşadası'nın içine çekmenin önemli bir yolu Girit kültürünün Kuşadası turizmi içine entegre edilmesidir. Kruvaziyer yolcuları uğradıkları diğer duraklardan farklı bir şeyler sunulmalıdır ki onların ilgisini Kuşadası içine çekebilelim. Unutmayalım ki kültür turizmi, hiçbir zaman modası geçmeyen turizm dallarından biridir. Biz Giritliler kültürümüzü yaşatırken bulunduğumuz şehre de olumlu bir şeyler katabileceğimizin farkındayız ve bunun mücadelesini vermeye devam edeceğiz. Bunun mücadelesinin Bursa’dan İzmir’e, Antalya’dan Mersin ve Hatay’a dek sürdürüyoruz. Bu konuda şüphesiz ki yerel idarelerle oluşacak iş birliğinin önemi yadsınamaz. Örneğin bu yıl Davutlar’da yaptığımız festivalde desteğini esirgemeyen Kuşadası Belediye Başkanı Özer Kayalı, belediye meclis üyeleri, resmi ve özel kurumlar ve diğer kardeş STK lar ile kendimizi daha güçlü hissediyoruz.

7. Uluslararası Giritliler Festivali ile ilk kez Kandiya (Iraklio) ve Aya Nikalaos Belediyeleri de katıldı. Bu bizler açısından katılım çok değerli idi. Aynı zeytin ağacının iki farklı dalı olan Giritli Türkler ile Giritli Rumlar’ın tekrar bir araya gelip kültürlerini birlikte yaşatabilmeleri için ortak faaliyetler yapmalarının yolunu açtığımızı düşünüyorum. Festival sayesinde 10.000 den fazla Giritli; birbirimizle olan benzerliklerimizden, farklarımızın görülmediğine şahit oldu!

Barış denizi Ege’nin çocukları Kuşadası’nda buluşarak tüm dünyaya haykırmışlardır; Dünyaya barış ve sevgi Girit ve Kuşadası üzerinden yayılacaktır. Birlikte yapacağımız her etkinlikte sesimiz daha da gür çıkacaktır.

Bu güzel etkinlikler haricinde Girit Üniversitesi’nin düzenlediği 12. Girit Kongresi için gönderdiğim bildiri kabul edildi.

Dünyada Girit konusunda uzman bir çok akademisyen arasında "Crete of Aegean : Osmaniye district in Kusadasi, the foundation as a new settlement after immigration from Crete island, its past and present" (Ege'nin Girit'i: Osmaniye Mahallesi'nin (Kuşadası) Kuruluşu, İskanı ve Bugünü) bildirisini sunmak üzere 21-25 Eylül 2016 tarihleri arasında Atavatan’da olacağım. Gelecek yıl yapacağımız 2.

Uluslararası Girit sempozyumu hazırlıkları içinde büyük faydası olacağı düşüncesindeyim.

Türkiye’nin her yerinden Giritli hemşerilerimizin isteklerini yerine getirebilmek için büyük bir heyecanla çabalıyoruz.

Giritli köylerini sizlere tanıtmanın heyecanını yaşıyoruz. 3 Nisan’da Tire Turgutlu köyü festivalinin ardından, sonbaharda başka bir Giritli köyü olan Turunçlu’da buluşacağız. 17 Eylül Cumartesi günü Hatay’ın Erzin ilçesi Turunçlu köyünde Köy muhtarlığı ile birlikte Giritliler Güz buluşmasını gerçekleştireceğiz. Hatay’ın saklı kalmış Giritli köyünde gerçekleştireceğimiz buluşmaya tüm dostlarımızı bekliyoruz. İlk kez bir Giritli Türk'ten lira dinlemenin yanı sıra bir çok sürpriz bizleri bekliyor olacak.

Gelecek sayıda görüşmek üzere Eşete ja...

3. Girit’ten Tire’ye Lezzet ve Kültür Festivali

Tire Belediyesi ile Giritliler Kültür Dostluk ve Yardımlaşma Derneği Tire Temsilciliği işbirliğinde düzenlenen 3.

Girit’ten Tire’ye Lezzet ve Kültür Festivali, bu yıl da yoğun katılımla gerçekleşti. Turgutlu köyünün yanı sıra bu yıl Tire Gölet Alanı’nda gerçekleşen festivalde konserlerden halk oyunlarına, ot toplamadan yemek yarışmasına çok sayıda etkinlik yapıldı. Girit’ten gelenler anısına yapılan anıt açıldı. Girit kültürüne ait eşyaların ve göçle gelen ilk ailelerin fotoğraflarının sergilendiği Tayfur Çiçek Kültür Evi yine ilgi odağıydı.

Festival açılışında konuşan Giritliler Kültür Dostluk ve Yardımlaşma Derneği Tire Temsilcisi Serhan Aydın, festivalin düzenlendiği Turgutlu, eski adıyla Hamidiye köyünün, 1897 yılında Girit Adası’nda patlak veren büyük isyanda ailelerini kurtarabilmek

için mücadele veren Türk-İslam toplumunun göç ederek yerleştiği bir yer olduğunu belirterek, “Girit’ten Tire’ye gelenler için Sultan II. Abdülhamid, 40 evden oluşan bu köyü inşa ettirdi. Bugün etkinlikleri gerçekleştirdiğimiz meydan, meydanın iki tarafında da evler yapıldı. Okuma yazma oranının çok yüksek olduğu bu göçmen köyünde çok sayıda memur, bürokrat, siyasetçi, akademisyen, sağlıkçı, hukukçu, asker, hukukçu, veteriner hekim ve iki profesör yetişti” dedi. Tire Kent Konseyi Başkanı Uğur Gönenç, günümüzde de göçün ağır bir şekilde devam ettiğine vurgu yaptı.

Gönenç, bir asır önce yaşanılan topraklarda insanların kardeşlik, barış içinde yaşarken emperyalizmin oyunları sonucu kısa bir zaman içinde birbirlerine düşman olduklarını söyledi.

Yaşanan büyük acıların sonucu göç edip gelenlerin Türkiye’nin uygar bir ülke olmasında katkı sağladığını belirten Gönenç, “Aynı acılar bugün de yaşanıyor. Gelen insanlar üzerinden pazarlık yapılıyor ve hak etmedikleri yaşamlara sürükleniyorlar. Bu durum festival coşkumuzu gölgeliyor.

Hepimizin bu konuya duyarlı olması gerekiyor ” dedi. Giritliler Kültür

Dostluk ve Yardımlaşma Derneği Başkanı Yunus Çengel, kaybolmakta olan bir kültürün yaşatılmaya çalışıldığına dikkat çekerek, “Birlik olmamız lazım. Yapılan bu etkinliklerin yanı sıra derneklere üye olarak da bir araya gelebiliriz. Böylelikle akrabalarımızı, dostlarımızı buluyor, bir kültürü yaşatıyoruz. Giritlileri bir araya getiren festivalimizin Tire’de 3’üncüsün gerçekleştirirken, Davutlar’da da 7’ncisini gerçekleştireceğiz” diye konuştu.

Kendisi de bir Girit göçmeni olan Tire Belediye Başkanı Tayfur Çiçek ise yaptığı konuşmada şu ifadelere yer verdi; “Bugün buraya sizleri çeken, bir nesil, iki nesil önceden Girit’in havasını soluyan hisseden, orada yaşayan insanların torunları olmanızdır. Bu öyle bir hava ki; mıknatıs gibi sizi Tire’nin Turgutlu Köyü’ne getiriyor ve bu insanların bir araya gelme ihtiyacını hissettiriyor. Girit demek eşittir medeniyet demektir. Giritliler bulundukları şehirlerin daima lokomotifi olmuştur. Bundan sonraki hedefimiz önümüzdeki sene daha çok Giritliyi veya kendini Giritli hisseden insanları

burada buluşturmak. Çünkü dünyamızın artık kavgaya gerginliğe ihtiyacı yok.

Dostluğa ihtiyacı var. Barışa ihtiyacı var.

Burada komşumuz Yunanistan’ın adalarından gelen misafirlerimizi ağırlamaktan büyük mutluluk duyuyoruz. İnşallah biz de dedelerimizin, nenelerimizin yaşadığı toprakları en kısa zamanda ziyaret edeceğiz. Üçüncüsünü düzenlediğimiz festivalimize katılımınızdan ötürü hepinize şükranlarımı sunuyorum. Doya doya bu günün tadını çıkaralım” dedi.

04

HABERLER

Şirin bir Akdeniz köyü MELEMEZ ERSİN RAMOĞLU

Ulinnoha Derneği

Dr. Ali Bekraki

Göçün 120. Yılına Yaklaşırken Bir Muhacir Giritlinin Anıları 2. bölüm

Ağabeyisi olan dedem Ali Bekraki ile birlikte kunduracılık yapan Halit Ağa Trablus’un en ünlü ayakkabi imalatını yapıyorlardı. El muhacir kunduracılığı oldukça beğenilmiş ve tutulmuş, hatta bir marka haline gelmeyi başarmıştı. Belediyenin yaptığı tadilattan önceki dönemde Matbaacılar Sokağında oldukça geniş satış mağazaları vardı. Ali Bey camide sabah namazını kıldıktan sonra mağazasını açıyor,ardından Halit Ağa geliyordu.

yaşatıldı. Mersin Vali Yardımcısı Ömer Eru, Büyükşehir Belediye Başkanı Burhanettin Kocamaz, Akdeniz Kaymakamı Turgut Serimer'le birlikte yoğun bir katılımın olduğu Hıdırellez Şenlikleri'nin amacının, şirin Melemez'i turizme kazandırmak olduğu vurgulandı.

Melemez'in geçmişine gidersek Giritli göçmenlerin izlerini görebiliyorsunuz. 20. yüzyılın başlarında Sultan II. Abdülhamit Han tarafından Giritli göçmenler için yaptırılan evlerin bazıları ayakta.

Dikkatle incelendiğinde, bu evler için özel bir plan uygulandığı hemen görülüyor. Büyükşehir yasasından sonra mahalleye dönüşen köydeki hummalı çalışma, her adımda göze çarpıyor. Köye geldiğinize değiyor.

Hiçbir yerde tatma şansı bulamayacağınız farklı bir mutfak kültürüyle karşılaşıyorsunuz. Çoluk çocuk herkes seferber olmuş. Daha AMAÇ TURİZME KAZANDIRMAK çok aile şirketi havası hissediliyor.

Bu görüntü, sofraları daha da keyifli Tüm çalışmalar büyükşehir hale getiriyor. Sokakta yürürken belediyesi, ilçe belediyeleri köy Perihan Teyze karşılıyor bizi: muhtarlığı ve köy derneğinn "Benim yaptığım ekmeğin lezzeti bir desteğiyle gerçekleştirildi. Şenlik başka" diyor. Biz de soluğu doğruca günü organik ürünler pazarı fırının önünde alıyoruz. Simitler ve kuruldu, şarkılar türküler eşliğinde ekmekler çıkmak üzere. Mis maniler okundu, halk oyunları kokuları fırının dışından bile oynandı. Kısacası katılımcılara hissediliyor. Ekmeği fırından, unutamayacakları bir atmosfer

Tarihi geçmişi, zengin Girit mutfağı lezzetleri ve güler yüzlü halkıyla Mersin Melemez Köyü’nü bir kenara yazın. Çünkü, bozulmamış kültürü ve doğallığıyla bu köyün adını sık sık duyacaksınız Uzungöl, Abant, Ayder, Alaçatı, Şirince... Doğa odaklı tematik bir tatil söz konusu olduğunda, aklımıza ilk gelen bu yerlere artık bir yenisi daha ekleniyor. Neresi mi? Mersin'in Melemez köyü. Kısa bir süre içinde de adını ajandalara yazdıracak bir yer burası. Mersin Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü'nce bu yıl Hıdırellez Şenlikleri, bu şirin köyde gerçekleştirildi. Şehir merkezine çok yakın olan Melemez'de şenlik öncesi yoğun bir çalışma gerçekleştirildi. Yolları asfaltlandı, evleri boyandı, bahçe ve balkonları renk renk çiçeklerle donatıldı...

meyveyi dalından yemek istiyorsanız Melemez sizi bekliyor. Köyde herkes ürettiğini satıyor. Hepsi doğal. Tam da aradığınız gibi... Ben de tezgâhta yerimi alıyorum, yeşil ve siyah zeytinleri anlatıyorum gelip geçenlere... Zeytin ve üzümün yanı sıra şifalı otlar konusunda da Girit'ten getirdikleri kültürü daha da geliştirmeye ve turizmin hizmetine sunmaya çalışıyor Melemez halkı...

Tezgahlarda neler yok ki? Ekmekler, tatlılar, zeytin, limonata... Bu arada hemen şunu da belirtelim; hemen her yerde Türk Bayrağı karşılıyor sizi; tezgah önlerinde, evlerin alınlarında... Kapı ve pencere kenarlarını mavi renkle boyamak bir Akdeniz kültürü. Böceklerin gelmesi bu şekilde engelleniyormuş. Ben de yeni öğrendim.

KEYİFLİ KÖY HAYATI Hafta sonları ise bu köy çok yoğun; trekking tutkunları ve dağcıların uğrak noktası. Çünkü, bir yanda organik ürünleri satın alma şansınız varken bir yanda restoranlarında nefis Girit yemeklerini keyfini sürüyorsunuz. Sakinleri güler yüzle karşılıyorlar sizi. Davet ediyorlar, çeşitli ikramlarda bulunuyorlar. Bu atmosfer sizi etkiliyor, büyülüyor.

Mersin'de yaşıyorsanız,

konuklarınıza hikâyesi olan bir mekân arıyorsanız Melemez tam size göre...

Köy evinin hemen önünde bir traktör bekliyor sizi. Üzerine atlayıp poz veriyorsunuz ve kendinizi tarlaya gitmeye hazırlanan çalışanlar gibi hissediyorsunuz. Hıdırellez Şenlikleri, yakın gelecekte büyük bir şenliğe dönüşecek gibi.. Genç kızlar bu havaya çoktan girmişler; kır çiçeklerinden oluşan taçları takmışlar. Şimdilik eller boş ama dönüşte çantalar dolusu yiyecek taşıdıklarına tanıdık olduk.

ZENGİN LEZZETLERİYLE GİRİT MUTFAĞI yoğurtlu oğlak eti, ekşili oğlak eti, stifno, zibez, enginar dolması, enginar tatlısı, fava, papules salatası, kabak çiçeği dolması, eftazimo ekmeği, kuluraça, çahirez... Melemez dışında hiçbir yerde bulamazsınız bu lezzetleri... Ben de bazılarını ilk kez bu yıl- Hıdırellez Şenlikleri'nde tatma şansı buldum. Hepsi de nefisti. Şehir merkezinde yorgun mu düştünüz, canınız köy yemekleri mi çekti? Farklı bir mutfak, farklı bir damak tadı mı arıyorsunuz? Melemez'i mutlaka aklınızın bir köşesine yazın.

Sevdiklerinizi de ağırlamak için çok uygun. Çünkü onlara da harikulade bir sofra sunuyorsunuz.

Kültürünü Öğren, Mirasına Sahip Çık

Gemlik Kaymakamlığı ile Girit ve Rumeli Türkleri Kültür ve Dayanışma Derneği’nin birlikte hazırladıkları “Kültürünü öğren, mirasına sahip çık” projesi kapsamında 16 Mayıs 2016 tarihinde düzenlenen Girit'ten göç ve mübadele konulu panelde Prof. Dr. Ayşe Nükhet

Konuşmacılar, mübadelenin göç haritası ve tarihi hakkında bilgi vermenin yanı sıra, o dönemdeki kültür, medeniyet, örf ve adetler konusunda konukları bilgilendirdi.

Soru-cevap ile devam eden panel Gemlik Kaymakamı Cahit IŞIK ve Gemlik Girit ve Adıyeke, Yrd. Doç. Dr. Nuri Adıyeke Rumeli Türkleri Kültür ve Dayanışma çarpıcı açıklamalarda bulundular.

Derneği başkanı Ahmet Çakmak Panele Gemlik Kaymakamı Cahit Işık, Gemlik Belediye Başkanı Refik tarafından konuşmacılara toplantının sonunda Giritli bayanların ördüğü Girit Yılmaz, Başkanvekili Ercan Barutçuoğlu ve Ahmet Avcı, Ticaret tığ işiyle havlu, plaket ve çiçek armağan edildi. ve Sanayi Odası Başkanı Kemal Akıt, Meclis Başkanı Paşa Ağdemir, Proje kapsamında 25-26-27 Mayıs tarihlerinde Girit ve Rumeli Elişi, dernek yöneticileri katıldılar.

Dantel ve Kermesi düzenlendi. 25

Mayıs günü saat 17.oo de BUSMEK binasında açılışı yapıldı. Gemlik Kaymakamı Cahit Işık, Gemlik Belediye Başkan Yardımcısı Ahmet Avcı, Gemlik İlçe Emniyet Müdürü Cafer Gündoğdu, Gemlik İlçe Milli Eğitim Müdürvekili Mehmet Duran, Ticaret Borsası Bakanı Özden Çakır, Meclis Başkanı Mustafa Duran, Gemlik İlçe Nüfus Müdürü Nazlı Değirmenci, siyasi parti temsilcileri, Girit ve Rumeli Türkleri Derneği Başkanı Ahmet Çakmak, dernek üyeleri, muhtarlar ve davetlilerin katıldığı açılışta Gemlik Halk Dansları Folklör Derneği küçük folklörcülerinin halk oyunları gösterisi ile başlayan açılış büyük ilgi gördü.

Dernek Başkanı Ahmet Çakmak yaptığı konuşmada ise, derneğin yoğun bir program dâhilinde çalışmalarına devam ettiğini dernek üyeleri bayanların Girit ve Rumeli dantel, el işi örgüleri kursunda 9 ay gibi kısa bir sürede kültürlerinin güzel örneklerini ortaya çıkardıklarını söyledi.

Serginin kurdelası kesildikten sonra bayanların yaptığı el işi çalışmaları katılanlarca beğeni ile gezildi.

Hebilli Köyü'nde Hıdırellez Etkinliği Belediyesi tarafından 8 Mayıs 2016 günü Giritli köyü Hebilli'de Hıdırellez Etkinliği düzenlendi. Bu yıl 1. si

Mersin İli Girit Türkleri Kültür ve Dostluk Derneği ile Mersin Büyükşehir

düzenlenen Hıdırellez etkinliğine yoğun ilgi vardı. Köylülerin hazırladığı doğal ürünler ve Girit yemekleri etkinliğe farklı bir tat kattı.

Mersin'de bulunan Giritli köylerinden biri olan Hebilli, 1897'de Girit adasında

meydana gelen olaylar sonucu adadan ayrılmak zorunda kalan Giritliler için Sultan II. Abdülhamit tarafından kuruldu. Girit’te Türklerin olduğu zamanlarda yaygın olan Bektaşiliğin günümüzde en iyi kurumuş Giritli yerleşkesi olma özelliğine de sahiptir.

Bu yönü ile birçok Giritli yerleşkesinden ayrılmaktadır.

Her sabah olduğu gibi Ali Bey bir sabah yine dükkanını açmak üzere yola çıkar.Ancak onu takip eden hırsızlar yolunu keser ve onu soymaya kalkarlar. Doğru dürüst Arapça bilmeyen Ali Bey etrafına bakar,lakin alaca karanlıkta imdadına yetişecek kimseyi görmez.Hırsızlar Ali Beye yaklaşıp kimsesiz Giritliyi tırtıklamaya kalkarlar.İşte O anda ağabeyisine Hızır gibi yetişen ve nereden çıktığını anlaşılmayan Halit Ağa elindeki değnekle hırsızları darma dağın edip etkisiz hale getirir ve karakola teslim eder. Hayatında camide hiç sabah namazı kılmamış Halit Ağa meğer abisinin yolunu yıllardır takip edermiş.Abisi farkında değildi. İşte bu alışkanlık sayesinde ağabeyisini hayatı bağışlanmış oldu…

1958 yılında Bağdat ittifakını destekleyen Lübnan Cumhuriyeti başkanı Kemil Şamun’a karşı Lübnan’da bir ayaklanma ve ihtilal olur.

Memleketteki Müslümanlar o dönemde mevcut hükümete karşı silahlı mücadeleye başlar ve Şamun’dan Mısır-Suriye ittifakına destek vermesini ister. Bu ayaklanmayı bastırmak için Şamun’un Amerika’dan yardım istemesi üzerine Amerikan askeri Lübnan’a gelir ve üç ay içinde muhalefeti bastırmayı başarır. Bu arada Trablus şehri 1958 ayaklanmasında çok büyük rol oynadığı için ciddi bir saldırıya uğramıştı. Artık sokaklar, evler bombalanıyor, gençler tutuklanıyor ve genel bir anarşi hakimiyeti sürüyordu memlekette. Sivil halk Trablusu terk etmeye başlar. Muhacir Giritlilerin kaçış yönü elbette Suriye topraklarında bulunan Giritli köyü El- Hamidiye olmuştu.Karadan kaçamayan insanlarımız deniz yoluyla kayıklarla ve küçük teknelerle Hamidiye yolunu tutar. Eylül ayında gerçekleşen bu olay aileleri perişan eder ve zor durumda bırakır. Halit Ağamızın ise hiç kaçmaya niyeti yoktu.’Ölürsem evimde kalır şerefimle ölürüm’ diyordu. Eşi Halide Hanımın ısrarlarına dayanamayarak o da Trablus’tan ayrılmak zorunda kalır.

Denizin ortasında esen rüzgarlar fesini düşürmüş, bıyıklarını aşağıya sarkıtmıştır.

Ağlayan çocuklar ve kusan hanımlar ortasında kendini bulan Halit Ağa halinden hiç memnun değildir. ‘Göklere giden yol’ manasını taşıyan (οδός να στρος) cümlesini tekrar tekrar söylüyordu.’Giritlilerin kaderidir bu,hep göçmen olmak’ diyordu.Hamidiye’ye ulaştıklarında Halit Bey yine ağalığını yapmış,köyde bulunan üç tane evi misafirlere açmış ve herkesin ihtiyaçlarını karşılamıştı.

Kendisi Hamidiye’nin en zengin ağalarından sayılıyordu ne de olsa… Bu macera tam üç ay sürmüş, ardından ihtilalin bitmesi üzerine herkes evine dönmüş ve eski hayatına devam etmişti. Akıllarda kalan Halit Ağamızın insanlara gösterdiği şefkati ve sınırsız yardımları idi Bu tarihten sonra Suriye Cumhuriyetinin ilk Tarım Reformu Yasasını hayata geçirmesiyle beraber ağalığın yavaş yavaş elden gitmesi başlamıştı. Sultan II Abdülhamit’in Giritlilere bahşettiği tarım arazileri yavaş yavaş elden çıkıyordu artık. Halit Ağa üzgün ve gidişattan memnun değildi. ‘Elbette zenginlerin zulmüne karşıyım ama Hamidiye’deki arazilerimiz Girit’te bıraktıklarımızın bedeliydi’ diyordu.’Biz yerlilerden farklıyız, bunu anlamaları lazım’ diyordu. Halit Ağa belli ki bu hayata küsmesi başlamıştı bu tarihten sonra.Yaşı da ilerleyince inzivaya çekilmişti ve 1973 yılında gözlerini yumarak bu hayata veda etmişti.

Kahramanca yaşayan Giritli ağaya yakışacak şekilde hayatını sürdüren bu zatın ölümü de çok sakin ve sessiz olmuştu.Trablus’ta bulunan (Gureba) Mezarlığına defnedildiğini biliyoruz ancak bugün mezarı bulunamıyor.Trablus’ta yaşanan iç savaşın getirdiği düzensizliklerle mezarı da kurban oldu.

Halit Ağa aramızda yok belki.Fatiha okunacak mezarı da yok.Ama o insanların hafılarında kazınmış ve ailemizin gurur kaynağı olarak yaşamaya devam edecek hep İşte bu gecenin masalı bitiyor. Muhacir Giritlilerin bitmeyen acı masallarından biriydi.Ama bu masal hep anlatılacak,yeni nesillere aktarılacak.Anlatılacak ki, kahraman dedeleri nasıl yaşadı ve nasıl öldü bilecekler…

02

SAYFA 06

06

HABERLER

Girit Dantelini Öğrendiler!

Giritliler Derneği Başkanı Cem Çon'la 20 kursiyere katılım ve teşekkür belgesini Girit Kültür Evi'nde verdi.

Muratpaşa Belediyesi, Azize Kahraman Halk Eğitim Merkezi (HEM) ve Antalya Giritliler Derneği işbirliğiyle düzenlenen kursa katılanlara, teşekkür belgesi verdi.

Muratpaşa Belediyesi, Antalya Giritliler Derneği işbirliğiyle 'İğne Oyası ile Girit Danteli' kursu düzenledi. Azize Kahraman HEM eğitmenlerinin görev aldığı 'İğne Oyası ile Girit Danteli' kurslarına katılanlar eserlerini, Antalya Giritliler Derneği'nde Muratpaşa Belediye Başkanı Ümit Uysal'ın beğenisine sundu.

Başkan Uysal, Antalya

TÜM ANTALYA'NIN BEĞENİSİNE SUNULACAK Kursiyerlerden, Girit danteli hakkında bilgi alan Muratpaşa Belediye Başkanı Ümit Uysal,

Muratpaşa Belediyesi'nce önümüzdeki aylarda düzenlenecek Yöreler ve Renkler Festivali'nde tüm Antalyalılar'ın beğenisine sunulacağını söyledi.

kültürün önemli bir parçası olan el sanatının yaşatılmasının mutluluk verici olduğunu söyledi.

Giritliler Derneği Başkanı Cem Çon da, 8 ay süren kursta yaklaşık 100 eserin ortaya çıktığını ve bunların,

Giritliler Evi ve Side Kent Müzesi

Antalya'nın Manavgat İlçesi'nde turizm merkezi Side'de oluşturulan 'Giritliler Evi ve Side Kent Müzesi' törenle açıldı.

Side Mahallesi Turgut Reis

Caddesinde yer alan Giritliler Evi Side Kent Müzesi tüm Giritlileri ziyarete bekliyor!

Manavgat Belediyesi tarafından eski Side İlköğretim Okulu'nda tadilat yapılan oluşturulan 'Giritliler Evi ve Side Kent Müzesi'nin açılış törenine Belediye Başkanı Şükrü Sözen, MATSO Başkanı Ahmet Boztaş, MASTOB Başkanı Cengiz Haydar Barut, sivil toplum kuruluşlarının temsilcileri, turizmciler ve Sideliler katıldı.

Törende konuşan Belediye Başkanı Şükrü Sözen, Side'ye, Giritlilerin, 1889 yılında Girit'teki isyanlar sonucu 2'nci Abdülhamit'in gönderdiği gemilerle geldiğini ifade eden Başkan Sözen, "Side'ye ilk

gelen grup bizdeki bilgilere göre 68 kişilik bir grup" dedi.

Manavgat Belediyesi olarak

kısa sürede amatör bir ruhla böylesine bir çalışma yaptıklarını belirten Başkan Sözen, Sidelilerden materyal desteği beklediklerini ifade etti.

Antalya Giritliler Derneği

sekreteri Alev Ay’da yapılacak bağışların önemine dikkat çekerek, "Burada atalarımız çok ağır şartlarda yaşadı. Lütfen elinizdeki objeleri sağlığınız yerindeyken buraya verin, belediye tarafından kayıt altına alınıyor.

Objeleriniz ömür boyu burada yaşasın" dedi.

Konuşmaların ardından müzenin yapımında emeği geçenlere plaket verildi ve açılış kurdelesi kesildi.

Davetliler, müzeyi gezerken özellikle eski fotoğraflarda tanıdıklarını ve onlarla ilgili anılarını anlattı.

Adres :Yenicami Mah. Bağarası Caddesi No: 25 Söke – AYDIN Telefon :+90 256 518 11 41 – 512 85 50 – 518 76 11 Fax :+90 256 518 76 11 Gsm :+90 533 747 76 08 E-Mail :info@erpetrol.com

Adres :Söke – Milas Karayolu 22. Km Sarıkemer Söke – AYDIN Telefon :+90 256 557 41 46 Fax :+90 256 557 41 46 Gsm :+90 532 748 09 73 E-Mail :info@sanerpetrol.com

02 07

MAKALE

ŞUBAT 2016

Sürgün ve İskân Kıskacında Giritli Müslüman Kadın (1896 - 1913)2. Bölüm

Yrd. Doç. Dr. Tuncay Ercan Sepetcioğlu Adnan Menderes Üniversitesi - Aydın

Hane ve toprak tedariki ile Girit’te kalan mülke dair problemlerin, muhacirlerin baş başa kaldıkları en önemli sorunlardan bir kaçı olduğu görülmektedir. Bu meselelere dair göçü takip eden yıllarda kaydedilmeye başlanan arşiv malzemelerinin çokluğu da göze çarpmaktadır. Bu süreçte Giritli kadınların da iskânına dair girişimlerde bulunulmuş ve hatta ev yapabilmeleri için devlet kendilerine belirli miktarda katkı sağlamıştır. Örneğin, 1909 tarihli bir belgede, “İzmir'e yerleştirilen Girid muhacirlerinden Şefika'nın tasarrufunda bulunan arsaya mesken olarak kullanılmak üzere hane inşa etmesi için gerekli meblağın vilâyetin 1324 senesi emvâlinden tesviyesi için havalenâme irsali”nden bahsedilmektedir. Hatta ev inşası sağlanamayan dullara yerleşmeleri için mesken tahsis edilmiş, ev kiraları ödenmiş, hanelerin tahribinin önlenmesi dahi istenmiştir. Ancak bu iskân sürecinde Giritli dul kadın, başta devlet tarafından iskânları için tahsis edilen arazilere yerleşme olmak üzere, birçok sorunla yüz yüze kalmıştır.

Bolu'ya üç çocuğuyla birlikte iskân edilen Giritli dul Raziye'nin kendisine gösterilen araziye, yerli bazı kimselerin musallat olması sonucu yaşadığı sıkıntı ve devletten yardım talebi, bu duruma örnek olarak verilebilir.

Adayı kısa bir süre içinde ve bir anda terk etmek mecburiyetinde kalan Müslüman ahalinin geride bıraktığı malvarlıklarıyla ilgili Osmanlı Arşivinde birçok belge de mevcuttur. Özellikle dul kadınlar, Girit'te bıraktıkları malların bakımı, alım-satımı konusunda vekâletnâme düzenlemek suretiyle Anadolu'dan ya da Girit'te kalmış tanıdıkları birini vekil tayin edip işlemler yaptırmaktaydılar. Bu durum o kadar yaygındı ki Osmanlı hükümeti, muhacirlerin ekonomik durumunu da göze alarak Girit muhacirlerinin, adadaki emlak işleri için düzenletecekleri vekâletnâmelerden damga vergisi alınmamasını ilgili yerlere tebliğ bile etmiştir. Ancak tüm Giritliler vekâletnâme düzenlemek suretiyle adada kalan taşınmazlarıyla alakadar olmamışlar, aralarından bazıları da Girit'e bizzat gitmek suretiyle oradaki malvarlıklarıyla ilgili tasarruflarını kullanmışlardır. Örneğin,

20. yüzyılın tam başında Anadolu'ya gelmiş Aydın, Kuşadası Davutlar'da yaşayan Fatma Yeşilova'nın babaannesi, yalnız başına Davutlar'dan adaya gitmiş ve oradaki ev, tarla ve bahçeleriyle ilgilenmişti.

Mübadeleden sonra dahi Girit'te kalmış olan emlaka dair işlemler için başvurular gerçekleşmiştir. İstanbul Unkapanı'nda mukim Fatıma Hanım'ın Girit olayları esnasında öldürülen babası ve annesine ait emlak kaydının çıkarılması için başvurusu ve bu olaya dair Yunan Hariciye Nezareti'ne kadar giden yazışmalar bu duruma güzel bir örnek oluşturur. Tüm bunlara karşın, gerek maaşa bağlanıp ev kirası ödenen Giritli muhacir kadının gerekse maddi yardım alıp çocukları yatılı ve ücretsiz okuyanların "şanslı azınlığı" oluşturduklarına şüphe yoktur. Bu yardımların dışında kalan büyük çoğunluğun ne şekilde bir hayat sürdüğü ancak sözlü aktarımlardan, varsa- hatırattan ya da dönemin gözlemcilerinden anlaşılabilir ki bu manada yeterince veri sunabilecek kaynaklar maalesef mevcut değildir.

Yerini yurdunu alelacele ve neredeyse sadece üst başlarıyla terk etmek zorunda kalan kitlelerin ilk ve en önemli ihtiyaçları barınma ve beslenme olduğu açıktır. Osmanlı Devleti de 19. yüzyılın tam sonunda ve 20. yüzyılın hemen başında gerçekleşen bu kitlesel göçün etkisini bir an evvel azaltmak ve muhacirlerin bu temel gereksinimlerini karşılamak için bir takım tedbirler almış ve yukarıda örnekleri sunulan- bazı uygulamalarda bulunmuştur. Ancak, düzensiz iskânın yol açtığı en büyük meselelerden biri, bölünmüş aileler sorunudur. Kimin nereye, nasıl nakledileceği bilinmediğinden ve çağın şartları gereği- yeterli ve düzenli kayıt yapılmadığından dolayı, bazen aynı köy halkından kişilerin Anadolu’nun çok değişik yerlerine gönderilmiş; iskân sürecinde, Girit’te yan yana olan köy halkının biri örneğin Afyon’a diğeri ise Lübnan, Suriye, Libya gibi o dönem Osmanlı coğrafyasında olan ama Anadolu’ya hayli uzak memleketlerde yerleştirilmiştir. Örneğin, Söke’deki bir Girit göçmeni olan İkbal Çobanoğlu, Girit olayları dolayısıyla 20. yüzyılın başında ailesinin Anadolu’ya geliş öyküsünü ve akrabalarıyla tekrar buluşmalarını şu şekilde anlatmaktadır: “Girit’te dedem vurulunca, şehit olunca, annannem çocuklarının da başına bir hâl gelir diye, evi olduğu gibi, ambarda buğday, küpte yağ dolu bırakıp kaçıyorlar. Yanlarına bir şey almamışlar; bir tek giyecekleri ile birlikte gelmişler. Önce gemiyle İstanbul’a kaçıyorlar. Orada en küçük kızını yoksulluktan birine evlatlık veriyor. Duyuyorlar ki Söke’de

akrabaları var, kalkıp buraya gelip Söke’ye yerleşiyorlar.”

Bölünmüş aileler meselesinden hiç şüphesiz ki yetim çocuklarıyla baş başa kalan kadın nüfus, diğer tüm muhacirlerden daha fazla olumsuz bir biçimde etkilenmiştir. Hatta çağın iletişim olanaklarının çeşitlendiği günümüzde bile, bu bölünmüş aile meselesi hâlâ gündemdeki yerini korumaktadır ve üçüncü-dördüncü kuşak Girit göçmenlerinin kurduğu internet sitelerinde akrabalarını arayan kimselere sıklıkla rastlanmaktadır.

Giritli Müslüman kadının göç sonrası yaşantısına dair en dikkat çekici noktalardan biri de çokeşlilik durumudur. Osmanlı son dönemlerinde, her hangi bir sebepten dolayı savaşa gidemeyen yahut savaş sonrası gazi olarak geri dönebilen az sayıda erkek dışında özellikle kırsal kesimlerde, yani köy ve kasabalarda nüfustaki kadın-erkek dengesi, erkek aleyhine değişmiş ve bu yüzden de buralardaki halkın ciddi bir oranı dul ve yetim çocuklardan oluşmuştur. Bu konuda elbette yeterli ve sağlıklı istatistiksel veri bulunmamakla birlikte, Girit göçmenleri özelinde bu konu irdelendiğinde ve göçmen nüfusun bir kısmının iskân edildiği Batı Anadolu’da gerçekleşmiş olan Rûmî 1320/1321 (1904-1905) tarihli nüfus sayımı kayıtları incelendiğinde, dul kadın ve yetim sayısının fazlalığı anlaşılmaktadır.

13201320-21 (1904-5) Nüfus Sayımları, göçün ardından oluşan aile yapılarına dair bilgiler sunmaktadır.

Kayıtlarda, Girit geleneklerinde çokeşlilik gibi sıkça rastlanmayan durumlarla da karşılaşılmıştır. Çocuğu olan dul kadınlarla ikinci evliliğini gerçekleştiren hane reisleri bu sayımda kayıt altına alınmışlardır. Örneğin, Kuşadası Osmaniye Köyüne iskân edilen 1289 (1873) Kandiye doğumlu İsmail oğlu Yılmazaki Hüseyin, ilk evliliğinden 1315 (1899) Kuşadası doğumlu Kadıma isimli bir kız çocuğu olan 1287 (1871) Kandiye doğumlu Emine ile, sonrasında ise 1303 (1887) Kandiye doğumlu Zehra ile evlenmiştir.

1278 (1862) Girit doğumlu Mustafa oğlu Perdikaki Ahmet de önce 1290 (1874) Girit doğumlu Mehmet kızı Fatma ile, sonrasında ise 1275 (1859) Girit doğumlu Selim kızı Moladaki Fatma ile evlenmiştir 19. yüzyılın sonunda, Anadolu coğrafyasında çokeşliliğin kadınlar açısından sorun olup olmadığı tartışmalı bir mesele olsa da Batı Anadolu örneğindeki Giritli muhacirlerinin çokeşlilik oranının beklenmedik derecede fazla olması düşündürücüdür. Çünkü geleneksel olarak Giritlilerde çokeşliliğe pek sık rastlanılmamaktadır. Giritli göçmenleri çokeşliliğe iten sebep, "muhtaç durumundaki dul kadınlarına sahip çıkmak" olabilir. 1320 nüfus

kayıtlarında, bir hanede birden fazla hanımın varlığına sıklıkla rastlanmak bir yana, ilgi çekici nokta, hanedeki yaşça büyük kız ya da erkek çocuğun isimlerinin Girit Müslüman topluluğunun ad koyma geleneklerine hiç de uymadığıdır. Çünkü Giritli muhacir ebeveynler çocuklarına, -kırsal kesimlerde günümüzde hâlen uyguladıkları üzere- çoğunlukla büyükbaba ve büyükannelerinin ya da kendi kardeşlerinin adlarını vermektedirler. Nüfus kayıtlarında çokeşliliğe rastlanan hanelerdeki büyük çocukların isimleri farklı farklıyken, ikinci hanımdan olma çocukların adlarının ad koyma geleneğine uygun olması, iki hanımdan birinin dul olup yetim kalan çocukların hane reisince himaye altına alındığına işaret etmektedir.

Nüfus kayıtlarındaki hane başına düşen kadın sayısının fazlalığı sadece çokeşlilik sebebiyle açıklanamaz.

Sığınacak bir yeri olmayan ya da hane oluşturabilecek bir aile yapılanmasına sahip olmayan kadınlar, yakın akrabalarının yanına katılmışlardır.

Bazı dul kadınlar evli çocuklarının yanına yerleşmişler, bazı bekâr kızlar da eniştelerinin hanelerinde kayda geçirilmişlerdir. Örneğin, 1250 (1834) Kandiye doğumlu Derviş kızı Fatma, oğlu Dervişaki İbrahim'in yanına sığınmış; 1300 (1884) Kandiye doğumlu Hatice eniştesi Amarbutaki Ali'nin, 1307 (1891) doğumlu Afet ise ablası Huriye ile evli olan Berberaki Mustafa'nın evinde yaşamını sürdürmüştür.

Görüldüğü üzere, Osmanlı idaresinin tutmuş olduğu ve günümüzde arşivlerde bulunan birçok belge, Girit muhacirlerinin sosyo-ekonomik yapılarına ve göç sonrası yaşamlarına dair geniş bilgiler sunmaktadır. Ancak bu bilgiler göçmenlerin kültürel ortamlarına ve göç sonrası uyum süreçleri hakkında doyurucu veriler içermemektedir. Çünkü ekonomiyle ya da iskânla ilgili sorunların yanı sıra, resmi belgelere pek geçmeyen ama göçmenlerin sözlü anlatımlarında en önemli yeri teşkil eden bir durum vardır ki o da Girit göçmenlerinin büyük kısmının Anadolu’ya Türkçe bilmeden gelmeleridir. Çünkü onlar Giritçe, Giritlice, Kritika adını verdikleri, adaya özgü bir Yunan diyalektiğini kullanmaktaydılar. Günlük yaşam uygulamalarındaki Anadolu ve Girit kültürü arasındaki farklar bir yana lisan bilmemezlik, tüm Girit göçmenlerinde olduğu üzere, kadın muhacirlerin de uyum aşamasında karşılaştıkları şüphesiz en büyük kültürel/sosyal sorun olmuştur.

Sonuç Bu çalışmada, 19. yüzyılın tam sonunda adadan kaçarak gelen Giritli Müslüman halkın Anadolu'ya iskân sürecinde çektikleri sıkıntının, kadın ve yetimler örneğinde ve ağırlıklı olarak

arşiv malzemeleriyle aktarılmasına gayret gösterilmiştir. Bu makalede de aktarıldığı gibi, adadaki çatışmalardan (ya da hastalık vb. sebeplerden) dolayı aile reislerini ve kocalarını yitiren Giritli kadınları göç sonrası birçok sorunlar beklemekteydi. Örneğin, ailelerin farklı iskân birimlerine gitmiş ya da gönderilmiş olmaları; yetimlerle ilgili (evlatlık verme, eğitim gibi) meseleler; hane ve toprak tedariki ile Girit’te kalan mülke dair problemler; çokeşlilik ve kültürel problemler daha özelde ise lisan problemi Giritli muhacir kadın önünde duran ve halledilmesi gereken en önemli sorunlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak Anadolu'ya gelişi takip eden belirli bir sürenin ardından muhacirlerin giderek uyum sağladığı da görülmektedir. Talep ve şikâyetlerin göçü izleyen bir-iki yılda yoğunlaştığını, Anadolu’ya uyum sürecinin ve muhacirlerin ihtiyaçlarını karşılayabilmek için devletin aldığı tedbirlerin başarılı olması nedeniyle, sonraki yıllarda bunların giderek azaldığı anlaşılmaktadır. Şu da bir gerçektir ki bahsi geçen sürede adayı terk etmeyip de Girit'te kalmayı tercih eden diğerlerini de farklı bir yaşam beklememekteydi. Her ne kadar 19131923 yılları arasında eskiye nazaran adada sükûnet hâkimmiş gibi görünse de Girit'in Balkan Savaşları sonrasında Yunanistan'a ilhakı, adada yaşayan Müslüman halkın maruz kaldığı sorunların çözümünü sağlamak şöyle dursun, aksine artmasına da neden olmuştur. Nitekim Prens Sebahaddin de 6 Şubat 1920 tarihli beyânnâmesinde, Balkan Savaşları sonunda “Girit’i kurtaramamaktan başka üstüne Cezair-i Bahr-ı Sefîd'i de verdik. Ve Avrupa-i Osmanî’nin en büyük kısmını da kaybettik. Fakat felâket bununla kalmadı. Kaybettiğimiz arazide yaşayan yüzbinlerce Müslüman ahâlî bir taraftan Balkan hükûmetlerinin tecavüzât-ı siyasiyyelerine diğer taraftan da çetelerin hûnrîz şekâvetlerine hedef oldular ve el’ân oluyorlar” diyerek Balkan coğrafyasındaki Müslüman ahalinin durumunu özetlemektedir.

Siyasî ve askerî tarih üzerine çok şeyler söylenip yazılıp çizilebilse de tüm bu gelişmelerden etkilenen geniş halk kitlesinin durumlarına dair değerlendirmeler hep cılız kalmaktadır.

Tarihçilerin ve/veya araştırmacıların siyasî ve askerî tarihe gösterdiği göreceli yoğun ilgi bunda etkili olsa da asıl neden, siyasî ve askerî tarihe dair belge ve dokümanın, toplumsal ve kültürel tarih çalışmalarına yönelik olanlardan çok daha fazla oluşudur.

Haklarında yeterli veri bulunmayan, ancak dönemin Rum isyanından, Girit’ten başka diyarlara göç sürecinden ve iskân uygulamalarından derinden etkilenen Giritli Müslüman kadının tarihinin yazılabilmesi de işte bu yüzden zorluklar içermektedir.

Kalbimin Sahibi Atavatan Girit’e İlk Adım Marabella - Lasithi - Girit zorunda kaldık.

Dostumuz, hemşerimiz Kasap ailesi ile birlikte Kandiya yolundan doğuya Stia - Agios Nikolaos istikametine doğru hareket ediyoruz. Vadi içerisinde yolumuzu devam ettiğimizde Lerapetra kavşağından Agios Nikolaos şehrine giriyoruz. Şehir 11.000 nüfuslu şirin bir sahil kentidir.

Dr. Kosti bütün samimiyeti ile bizi kucaklıyor ve birlikte muhabbete dalıyoruz.

30.07.2015 (Marabella Yöresi- Agios Muhabbet daha çok Türkiye üzerine Nikolaos-Kandiya) olmaktadır Kosti tam bir Türkiye Köyümüzden Marabollot ailesinin hayranı. Ülkemizi karış karış gezmiş.

Girit’te yaşadığı Marabella yöresi, Türk sanat ve tasavvuf müziğini çok iyi Giritliler Kültür Dostluk ve biliyor ve icra ediyor, iyi ud çalıyor ve Yardımlaşma Derneği Girit fahri ud koleksiyonu var. Muhabbet temsilcimiz Dr. Kosti’nin yaşadığı şehir sırasında kaç kez gözlerinin dolduğuna Agios Nikolaos ve Özkale (Molla ve gözyaşlarının aktığına şahit olduk.

Mustafa), Çelebi (Çelepi), Görcek Hüzünlü ayrılıştan sonra geriye (Çurli), Akdil (Sivri Mollazade), Urcan Kandiya’ya doğru yola çıktık.

(Ispadulaki), Görek Kandiya 173.000 nüfusuyla adanın en (Mazlumaki),Yılmaz (Berberaki), büyük şehri olup başkent olarak Görgüç (Hocaaki),Atagan (Giritli bilinmektedir. Sahile doğru uzanan ve Kamber),Görgülü (Kadamaki) ve iki yanı alışveriş imkânlarıyla kaplı bir Turgut (Burlali) ailelerinin yaşadığı caddenin eski şehir (old town) diye şehir Kandiya (Kastro-Kastriniadlandırılan bölgeye çıkardığını Heraklion). Toprak (Dilaveraki), öğreniyoruz. Bu yolun sonunda Karabay (Nail Mirascidaki) ve Kornarou meydanında, bizi Hacı Göreke(Rüstümlü İbrahim) İbrahim Ağa’nın 1776 yılında yaptırmış memleketleri Stia’ya da gitmek olduğu Türk sebili karşılıyor. Sebil an istememize rağmen Agios Nikolaos itibariyle restorasyon çalışmalarıyla dan sonra yolun çok virajlı plması onarılmaktaydı. Burada verdiğimiz kısa nedeniyle bu ziyaretimizi iptal etmek öğle molasından sonra şehrin en işlek

olan alışveriş caddesinden denize doğru yürümeye başlıyoruz. İlk karşımıza çıkan yapı aslan başlarıyla dizayn edilmiş Morisini Çeşmesi oluyor.

Bu çeşme, İtalyan Francesco Morisini tarafından 1628 yılında şehrin içecek su ihtiyacının karşılanması için yapılmıştır.Çeşmenin hemen karşısında, Agios Tiros kilisesi bulunmaktadır. Bu kilise de zamanında Bizans katedrali olarak kullanılırken, Osmanlı hakimiyeti sırasında Vezir Cami’ne çevrilmiştir. 1925 mübadelesinden sonra burası Girit kiliselerine resmi olarak katılmıştır.

Kiliseye bakıldığında hemen üzerinde cami döneminden kalma kubbe göze çarpmaktadır. Buradan ayrılarak deniz kenarına uzanan yolumuza devam ediyoruz. Sahilde karşımıza Osmanlılardan kalma su kulesi çıkıyor.

Venediklilerden kalma limanı koruma amaçlı inşa edilmiş bu tarihi yapıda da Osmanlıların izleriyle karşılaşıyoruz. Çok güzel bir sahil şehri olan Kandiya’dan ayrılma vakti geliyor.

Derin duygularla buradan ayrılıyoruz.

31.07.2015 (İskopi-LerapetraViannos-Tefelli-Peza) Bu günkü rotamız: Görez (Derviş oğlu Timur),Erkan (İskopicanos Kahveci Hüseyin),Salih oğlu Derviş (İkbal Özkal) ailelerinin geldikleri İskopi köyü; Şimşek (Lerapetrit) ailesinin yaşadığı Lerapetra; Şen (Viannati) ailesinin yaşadığı Viannos köyü ; Turgut (Burlali) ailesinin yaşadığı Tefelli köyü ve Tosun (Pezanos) ailesinin yaşadığı Peza köyü.

Kandiya istikametinden Agios NikolaosLerapetra yönüne doğru doğu yönünde hareket ediyoruz. Marabella yöresinden geçip Agios Nikolaos kavşağından sağa dönüp İskopi köyünün hemen yanından güneye doğru yolu devam ettiğimizde Avrupa’nın en güneyinde bulunan Lerapetra kentine ulaşıyoruz.

Bu sahil şehri de görülmeye değer güzel bir Girit kenti. Sahilde kafe ve balık lokantaları gezmeye gelenleri adeta cezp ediyor. Az ötede sahilin arkasında eskiden Türklerin yaşadığı mahalle olduğunu öğreniyoruz. Bu mahallede sanki hala Türkler yaşıyor.

Türk evleri ve sokakları bariz bir şekilde belli oluyor. Bu mahalleler içinden geçerek önce Napalyon’un evi olarak bilinen eve varıyoruz. Rivayete göre, Napalyon Mısır seferine giderken bu evde konaklamış. Ev sahibi, misafirinin Napalyon olduğunu ertesi gün yastığının üstünde bulduğu nottan anlamış. Buradan sonra Türk mahallesinin içindeki camiyi buluyoruz. Çifte şerefeli minaresi ve korunmuş şadırvanı ile bütün görkemiyle ayakta. Ancak burası da günümüzde sanat etkinlikleri için kullanılıyor. Caminin biraz ötesinde Osmanlı çeşmesi bulunuyor. Duygulanmamak mümkün değil.

Sahilde bir mağazada Türkçe olarak muhabbetimize katılan bir Rumla tanışıyoruz. Bize bir şeyler ikram etmek için ısrarı üzerine bir kafede oturup

2. Bölüm - Yazan: İbrahim Aydın muhabbet ediyoruz. Adı Yannis İstanbul mübadillerinden, Büyük Ada’dan. Liseyi İstanbul da Zağorafyan Lisesi’nde okumuş. İnşaat yüksek mühendisi ve beş dil konuşuyor. Eşi eczacı. Ekonomik sıkıntıya düşmüşler ve İstanbul’da ki üç katlı evlerini satmak zorunda kalmışlar.

O da Türkiye sevdalısı ve çok güzel Türkçe konuşuyor. Sahildeki kafeler önünde bir papağanı var. Giderseniz tanışmanızı isterim. Ömer Seyfettin’in “Eskici” hikâyesindeki duyguları yaşattı bize. Ayrılırken hepimizin boğazı düğümlenmişti.

Lerapetra’dan doğu yönüne hareket ettiğimizde Anadolu’dan göç etmiş mübadillerin kurduğu Nea Anatolia köyünü gördük. Burada ilerlerken Lerapetra’da yaşayan inanların en büyük geçim kaynağı olan seraları görüyoruz. Oradan biraz dağ tırmanıp Viannos köyüne ulaştık.

Tefeli - Kandiya - Girit

Yazının son bölümü 13. sayıda

SAYFA 08

08 İTLİLER

AD ARDIM LA VE Y

M

UK

2008

Ş

27

Mayıs2016

7 . U L U S L A R A R A S I

TÜR DO KÜL ST L

ERNEĞİ

GİR

FESTİVAL

Davutlar

Oleatrium Zeytin ve Zeytinyağı Tarihi Müzesi

27

Saat: 12.00

Belediye Hizmet Binası Bahçesi

Davutlar

Mayıs2016

Toprak Toprağa Karıştı Dostluk Toprakta Kök Saldı

Zeytin ve Zeytin yağı’nın Hikayesi

Girit Kandiya'nın güneydoğusunda yer alan Ano Vianos'tan festivale konuşmacı olarak katılan Manolis Spanakis köyünden getirdiği zeytin fidanı ve toprağı Davutlar Belediyesi'nin bahçesine dikmek için getirdi.

Girit'ten Ano Vianos'tan gelen Zeytin Fidanı'nı iki Ano Vianos'lu Manolis Spanakis ve Neyyir Berktay toprağı toprağa karıştırarak dostluğun ve kardeşliğin kök salması için Zeytin Fidanını birlikte dikti.

Bir eko-turizm-tarım örnek hizmeti Değirmen Park sınırları içinde bulunan Oleatrium Zeytin ve Zeytinyağı Tarihi Müzesi’ni Giritliler olarak ziyaret ettik. Müze, zeytinin Anadolu ve Akdeniz ile olan tarihi bağını yansıtmak ve geleceğe miras bırakmak adına oluşturulmuştur. Antik dönemden günümüze kadar zeytinin zeytinyağına nasıl dönüştüğünün hikâyesini günümüze aktaran eşsiz bir müzedir.

27

Mayıs2016

Davutlar

Yorulmaz’ın (Profesör’ün) Kahvesi

27

Saat: 13.30

Mayıs2016

Millipark’a Hayran Kaldılar!

En son 30 yıl önce Osmaniye’nin en eski kahvehanesi Yorulmaz da düğün yapılmış. O zamandan beri müzik sesleri duyulmamış. Girit’ten gelen hemşehrilerimiz Yorulmaz’ın kahvehanesini Girit müzikleri ile inletti.

Kahvehane eski günlerine döndü bir anda. Kör Hüseyin şarkılara eşlik etti. İçilen kahve ile dostluklar pekişti.

27

Mayıs2016

Davutlar

Doğa harikası Dilek yarımadası Millipark’ta Girit’ten gelen misafirlerimizle öğle yemeği yedik. Dünyada eşi benzeri bulunmayan bitkilerin olduğu Millipark’a dostlarımız hayran kaldı. Masmavi denizi, yemyeşil doğası ve muhteşem hizmeti ile Arya AŞ İçmeler Restoran Giritli misafirlerimizin çok hoşuna gitti. Millipark’a Giritlice şarkılar ile veda ettiler.

Saat: 21.00

28

Mayıs2016

Kuşadası

İbramaki Sanat Galerisi

Girit, Girit’te değil Girit, Kuşadası’nda

Mayıs2016

Kuşadası

Festival etkinlikleri çerçevesinde Kuşadası Belediyesi İbramaki Sanat Galerisine ücretsiz Girit Dansları atölyesi düzenledi. Bir Girit halk dansları atölyesinde Giritli sanatçı Kostis Moudatsos’un öğretmenliğinde Giritliler ilk kez atalarının oynadığı dansları oynadılar.

28

Saat: 12.00

MERKEZ

Mayıs2016

Kuşadası

Kuşadası’na Girit ve çevre illerden gelen misafirlerimiz ile İbramaki Sanat Galerisi’nden çıkarak Cephane sokak’tan başlayarak, Sağık caddesi ve Kuşadası Belediyesi önüne kadar yayan olarak Kuşadası turu attık. Bizlerle birlikte olan efelerimiz Mahmut Esat Bozkurt okulunda öğrenciler ile birlikte folklor oynadılar.

Mayıs2016

Kuşadası

Camiatik Mahallesi, Yıldırım Sokak'ta kurulmuş olan Kuşadası F. Özel Arabul Kültür Merkezi'nde Girit'ten gelen konuşmacıların sunuşlarından önce Mudanya Lozan Mübadilleri Derneği'nin Ben Mübadil torunuyum resim sergisi açılışı yapıldı.

Yurtdışında ve Türkiye'nin çeşitli yerlerinde açılan sergiye katılımcılar büyük bir ilgi gösterdi.

28

Saat: 14.00

KUAKMER

Mayıs2016

Kuşadası

Kuşadası’ndan Ierapetra'ya göç etmiş bir aileden gelen Dimitros L. Papadakis’in babası Kuşadası'nda kendisi 1935'de Girit te doğdu.

Mübadele sonrasında Girit’te mübadillerin yaşadıklarını anlattı. En çarpıcı cümlesi “ Vatanımdan ayrılıp evimin, yuvamın dağılmasına kimler sebep oldu ise onlar bin beter olsunlar. “ idi.

Oğul Papadakis de Mübadele öncesi Giritli Hıristiyanlar ile Giritli Müslümanların yaşamlarını anlattı. Mübadelenin doğru bir karar olmadığını söyledi.

Mayıs2016

Kuşadası

Saat: 16.00

KUAKMER

Festival etkinlikleri içinde Girit (Iraklio) Kandiya'dan gelen yerel tarihçi ve gazeteci Manolis Spanakis. Konuşmasının konusu Giritlice'ye giren Türkçe kelimelerdi.

Konuşmasının içinde; Kuşadası'nda düzenelenen etkinliğin politakanın üstünde olduğunu halkların birlikte yaptığı bir etkinlik olduğu için çok değerli olduğunu söyledi.

28

Mayıs2016

Kuşadası

İsmail Cem Barış ve Dostluk meydanında iki kıyının şarkılarını hem Türkçe hemde Yunanca seslendirildiği Fide Köksal konserinde sanatçının her iki dilde söylediği şarkılara izleyicilerde eşlik etti.

Irini Lianou secretary başkanı Elli Semoiloglou Atina’dan getirdiği zeytin fidanını Giritliler Kültür Dostluk ve Yardımlaşma Derneği başkanı Yunus Çengel ile birlikte KUAKMER bahçesine dikti. Dostluğun bu topraklarda kök salıp dallarında barış şarkıları söylenmesi dikilen zeytin fidanı Kuşadası sınırları içinde dikilen 3. Zeytin Fidanı oldu.

negi

İsmail Cem Barış Meydanı

Fide Köksal’dan Dostluk Şarkıları

Atina’dan Kuşadası’na Dostluk Fidanı

rder /groups/giritlile

Saat: 15.00

KUAKMER

Giritlice’deki Tü r k ç e Ke l i m e l e r

Papadakis’lerin Sunumu

28

Saat: 13.00

KUAKMER

Ben Mübadil Torunuyum Resim Sergisi

Kuşadası Şehiriçi Turu

28

Saat: 11.00

Girit Dansları Atölyesi

Işıklar restoranda Girit’ten gelen misafirlerimiz için düzenlediğimiz gecede Girit yemek ve mezelerinin yanında birde Giritlice şarkılar eklenince tam bir Girit gecesi yaşandı. Kuşadası Belediye Başkanı Özer Kayalı ve Arya Yönetim Kurulu Başkanı Hakan Turhan’da gecenin onur konukları idi. Aya Nikolas Belediye Başkan yardımcıları Haris Aleksakis “Girit, Girit’te değil Girit Kuşadası’nda” sözleri geceye damgasını vurdu.

28

Saat: 14.30

Arya AŞ İçmeler Restoran

Millipark

30 Yıl Sonra Yeniden

SSK Sitesi - Işıklar Restoran

Saat: 13.00

dernek@giritl

m ilerdernegi.co

om

i.c giritlilerderneg

0537 783 37 33

Saat: 21.00

SAYFA 09

02 03 09

ŞUBAT 2016

FESTİVAL

GİRİTLİLER FESTİVALİ

Giritliler Kültür Dostluk ve Yardımlaşma Derneği ve Kuşadası Belediyesi tarafından düzenlenen 7.

Uluslararası Giritliler Festivali 28-29 Mayıs 2016 tarihlerinde gerçekleştirildi. Dünyanın çeşitli yerlerinden ve Türkiye’den 10.000’in üzerinde Giritli ve Girit kültürünü merak edenlerin katıldığı festivalde barış mesajları verildi.

Festivalin ikinci gününe Aydın Vali Yardımcısı Mustafa Ayhan, Kuşadası Belediye Başkanı Özer Kayalı ve meclis üyeleri, Söke Belediye Başkanı Süleyman Toyran, Selçuk

Belediye Başkanı Zeynel Bakıcı, Mudanya Belediye Başkanı Hayri Türkyılmaz, Bamteli programı yapımcısı gönül adamı Tayfun Talipoğlu ile birlikte Yunanistan ve Türkiye’den binlerce kişi katıldı. 7.

Uluslararası Giritliler Festivaline resmi olarak katkı ve katılımda bulunan Aya Nikolas Belediye Başkan yardımcıları Haris Aleksakis ile Kostis Kokinis, Heraklio (Kandiya) Belediyesi Kültür İşleri Müdürü Kostis Moudatsos ve iki Girit müziği ekibi yer aldı.

Gönül adamı Tayfun Talipoğlu,

Giritliler Festivaline davetimizi bizi kırmayarak kabul etti. Hiç bir talepte bulunmadan festival sunumunu yapmayı kabul ettiği gibi, festivalimize özel program yaparak televizyona da taşıdı.

Festivalin açılış konuşmasını yapan Giritliler Dostluk ve Yardımlaşma Derneği Başkanı Yunus Çengel, Giritli derneklerinin biraraya gelerek bir federasyon oluşturmaları gerektiğini vurgulayarak “Öncelikle bu festivali düzenlerken bizden yardımlarını esirgemeyen Kuşadası Belediye Başkanı Özer Kayalı’ya teşekkür etmek istiyorum. Türkiye’de 1 milyon civarında Girit kökenli insan yaşıyor.

Fakat Giritlilerin Türkiye’de bir

toplanma merkezleri yok. Biz Kuşadası’nı Giritlilerin toplanma merkezi yapmak istiyoruz. Bugün bunun ilk adımını 7 yıldır yapmış olduğumu festivalimiz ile atmış bulunuyoruz.

Girit kültürünün gelecek kuşaklara aktarılması için derneklerimizin her biri büyük mücadeleler veriyorlar. Derneklerimiz kurulu olduğu yerlerde kültürümüz ile ilgili çeşitli etkinlikler düzenliyorlar.

Kültürümüzün yaşaması için sadece derneklerimizin etkinlik yapması yeterli değil, sizlerin de derneklere üye olup elinizi taşın altına sokmanız gerekiyor.

Türkiye çapında 10 un üzerinde Girit Derneği bulunmakta ve artık bir çatı altında birleşme zamanı geldi. Bu konuda Kuşadası Belediye Başkanımız Özer Kayalı Federasyon kurulması ve federasyon merkezi için elinden gelen desteği vereceğini mayıs ayında Kuşadası meclisinden geçen protokol ile belirtmiş oldu. Girit Dernekleri federasyonun alt yapısı büyük ölçüde oluşmuş durumda. En kısa zamanda bu konuda güzel

yaparken Giritli halkların dostluğunu pekiştirmek ve Girit kültürünü yaşatabilmeyi amaçlıyoruz. Giritliler, bu topraklarda ve Girit’te büyük acılar yaşadılar. Halkları birbirine düşman etmeye çalıştılar. Ama biz kardeş halklarız ve birlikte olmaktan yan yana durmaktan asla vazgeçmeyeceğiz" dedi.

haberleri sizlerle paylaşma arzusundayız.

Bu yıl festival öncesi ve festivalde çok duygusal anlar yaşadık. Giritli Türkler ile Giritli Rumların bir çok ortak yönünü bir kez daha gördük.

Aynı zeytin ağacının iki farklı dalının ileride birlikte çok daha güzel

etkinliklere imza atacağına inancım tamdır. Barış denizi Egenin çocukları Kuşadası’nda barışın kazanacağını tüm dünyaya bir kez daha haykırıyor.

Bizleri yalnız bırakmadığınız ve ne kadar büyük bir aile olduğumuzu bir kez daha gösterdiğiniz için hepinize teşekkür ederim. ” dedi. Çengel'in ardından konuşan Kuşadası Belediye Başkanı Özer Kayalı ise Giritli halkları bir arada görmekten mutluluk duyduğunu belirterek “Kuşadası Belediyesi olarak Giritli dostlarımızın her zaman yanında olmaya çalışıyoruz.

Geçtiğimiz aylarda Giritliler Dostluk ve Yardımlaşma Derneği ile birlikte Uluslararası Giritliler Sempozyumu’nu düzenledik. Bunları

Etkinlik alanında Girit yemekleri, Girit kitapları stantlarının yanı sıra diğer Giritli dernek ve temsilciliklerinin stantları da yer aldı. Girit Fotoğraflar sergisi ve Gülcemal vapuru brandası büyük ilgi gördü.

Konuşmaların ardından Festival, Grup Defne ile Giritli sanatçılar

Heraklion ve Agios Nikalos konseri ile sürdü. Giritli dans grupları ve yerel halk oyunları topluluklarının zeybek gösterileri katılımcıları tarafından büyük bir beğeni ile izlendi.

Etkinlikler konser ve halk oyunları gösterilerinin ardından “Kör Hüseyin” lakaplı Giritli Türk sanatçı Hüseyin Yorulmaz’ın okuduğu mani ve türkülerle devam etti.

29 Mayıs sabahı Türkiye ve Yunanistan'ın çeşitli bölgelerinden gelen bir gurup Giritliler, Kuşadası Belediye Başkanı Özer Kayalı'yı ziyaret etti. Kuşadası'nda Giritliler Derneği ile birlikte böyle büyük bir organizasyon düzenledikleri için Kuşadası Belediye Başkanı Özer Kayalı’ya teşekkür eden Giritliler, Kuşadası Belediyesi'nin kendilerine gösterdiği misafirperverlikten memnun kaldıklarını belirttiler.

Ziyarette konuşan Başkan Kayalı ise Giritliler Festivali'nin önemine dikkat çekerek şöyle dedi: "Öncelikle sizleri kentimizde ağırlamaktan çok mutlu olduğumuzu belirtmek isterim. Bizler bu festivalin Girit ile Kuşadası

8. Uluslararası Giritliler Festivali 20-21 Mayıs 2017 8ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κρητών 20-21 Μαΐου 2017

arasındaki barış ve dostluk köprülerinin daha sağlam temeller üzerine oturmasına aracılık edeceğine inanıyoruz. Girit kültürünün yaşatıldığı en önemli merkezlerden biri olan Kuşadası, iki halk arasındaki dostluğa ev sahipliği görevini yerine getirmenin mutluluğunu festival alanındaki

geniş katılım ile kanıtlamıştır. Türkiye, Yunanistan'ın çeşitli bölgelerinden ve Girit'ten gelen siz değerli dostlarımıza öncelikle çok teşekkür ediyor, festival boyunca Kuşadası'na renk kattığınızı

belirtmek istiyorum" dedi.

Ziyaretin ardından Selçuk Belediye Başkanı Zeynel Bakıcı misafirliğinde ve Selçuk eski Belediye Başkanı Kamil Subaşı rehberliğinde Efes antik kentini dolaştılar. Ardından Efes Kent Belleğini gezen gurup ardından Selçuk Belediye Başkanı Zeynel Bakıcı’yı makamında ziyaret ettiler.

Bu güzel gezi için teşekkürlerini ilettiler. Başkan Bakıcı, kendilerini Selçuk’ta görmekten büyük mutluluk duyduğunu söyledi.

SAYFA 10

10

GİRİT’TEN YAZILAR

Kuşadası’na, Vianos’lu bir Zeytin Ağacı Dikildi dizelerini duyunca düşünmeye başladım: ‘Ben Türk’üm, sen Rum. Ben halkım, sen de halksın. Sen İsa dersin, ben Allah. Ama ikimiz de ah-vah çekeriz’. Bütün tereddütlerim, ayağımı Türkiye toprağına basıp bu büyük ülkedeki Giritli Türklerin konukseverliğiyle yüzyüze geldiğim anda büyülü bir şekilde dağıldı.

Komşu ülkeye giderken, Viannos Ziraat Müdürlüğü’nün hediyesi küçük bir zeytin fidanı götürdüm. Bu fidanı, kökleri Viannos’ta olan Giritli Türk arkadaşım Neyyir Berktay ile beraber, Kuşadası Belediyesi’nin bahçesine diktik. Burada belirtmek isterim ki, Kuşadası’nda 15.000 Giritli Türk yaşıyor. Birçok simgesel anlamı olan kutsal zeytin ağacı, geçen yıl Lasithi’deki Aya Nikolaoslular tarafından dikilen diğer bir zeytin ağacının yanında kök salacak.

Türkiye’deki Giritli Türklerin yıllık kültürel etkinliğine konuşmacı olarak katılmam davetlerini karışık duygularla kabul ettiğimi inkâr edemem. Yunanların çoğu gibi ben de Türk esaretine dair hikâyeler okuyarak ve dinleyerek büyümüştüm. Çocukken ‘Türkler ve Yunanlar’ oyunu oynardım. Fakat Pisagor’un şu

Kuşadası belediyesi tarafından üç gün boyunca nasıl ağırlandığımızı ayrıntılarıyla anlatmakta yarar görüyorum, çünkü tam da bu anlatı, bize sunulan harika konukseverliğin dördüncü kuşak Giritlilerden kaynaklandığı da düşünülürse, Girit ruhunun yüceliğini gösterecektir! İzmir havaalanında bekleyen Giritliler Derneği başkanı Yunus Çengel ve Selçuk’ta belediye başkanlığını yapmış olan Kamil Subaşı (o da Girit kökenli) bizi karşılayıp Kuşadası’ndaki lüks bir otele getirdiler. Şunu belirteyim, Yunan konukların bütün ulaşım ve konaklama masrafları Kuşadası Belediyesi tarafından karşılandı! Ertesi gün, Davutlar’da zeytin ağacını diktikten sonra, yakındaki bir kahvede çay içmek için durduk. Burada çok hoş bir sürprizle karşılaştık: Giritliceyi bizden daha iyi konuşan ve bazıları Erotokritos’u da bilen Giritliler toplanmıştı! Müzik âletleri derhal kılıflarından çıktı ve eğlence başladı! Günün devamı da etkileyiciydi, inanılmaz güzellikteki Zeytinyağı Müzesi’ni gezdik (Değirmen) ; dünyanın bu en büyük zeytinyağı müzesini, gazetemizin gelecek sayısında anlatacağım. Öğlen

derecede önemliydi.

yemeği için ağaçlarla kaplı büyük bir belediye parkında (Millipark) ağırlandık; akşam ise Giritliler Derneği başkanı Yunus Çengel, bize yerel bir lokantada büyük bir yemek verdi. Bu yemeğe Kuşadası belediye başkanı Özer Kayalı ve yardımcıları da katıldı ve Yorgo Ksidakis (lira), Andonis Fragiadakis, Dimitri Neonakis, Yorgo Ksidakis (lavta) ve Lila Katsouna’dan (bendir) oluşan Girit orkestrası, katılımcıları Girit ezgileriyle coşturdu.

Türkiye’deki ikinci günümüz hoş sürprizlerle doluydu. Kuşadası’nın Giritli Türk mahallesindeki mübadele anıları müzesini (KUAKMER) gezdik.

Hem ilk Giritli Türklerin, hem de insanlık dışı bir şekilde yerlerinden edilen binlerce mübadilin bindiği gemilerin fotoğrafları vardı.

Fotoğraflara, mültecilerin kederi, yası, hüznü yansıyor ve her iki tarafta da kaybedilen vatana dair sayısız anı canlanıyordu. Anıların korunduğu bu mekânda, babası Kuşadası’ndan gelip Yerapetra’ya yerleşmiş olan, Giritli gerçek bilim insanı, dilbilimci ve yazar Dimitris L. Papadakis’in yaptığı konuşma, dinleyicileri çok duygulandırdı. Dişçi Loukas D. Papadakis’in konuşması da aynı

Akşam Kuşadası’nın Samos’un tepelerini gören güzel manzaralı sahilinde, büyüleyici günbatımını izlerken, karizmatik ve ünlü şarkıcı Fide Köksal’dan nostaljik Yunan şarkıları dinledik, yarısı Türkçe, yarısı Yunanca olmak üzere. Büyük besteci Mikis Teodorakis’in, Ksarhakos’un, Hacıdakis’in, Plessas’ın ve Livaneli’nin sevilen parçaları, hem Ege’de hem de oradaki herkesin yüreklerinde dalgalandı.

Ertesi gün, büyük bir belediye parkında toplanan 10.000’i aşkın Giritli Türk, Giritli müzisyenlerin cömertçe sunduğu müziği keyifle dinledi. Lira, lavta, bendir ve tulum, Giritli Türklerin atalarının müzikal köklerini canlandırdı. Bu etkinliğin başarılı olması için gönüllü çalışan her yaş ve sınıftan kadın ve erkeklerin çabası etkileyiciydi. Bir yerde peynirli börek, bir yerde köfte ve kebap yapılıyor, başkaları elişi sanat eserleri satıyorlardı ve hepsinin amacı aynıydı: Giritli Türkler derneğinin kaynaklarına katkıda bulunmak!

Devam edecek Yazan: Manolis Spanakis Yunanca’dan İngilizce’ye Çeviren: Natalia S. Iniotaki İngilizce’den Türkçe’ye Çeviren: Neyyir Berktay

Μια Βιαννίτισσα ελιά φυτεύτηκε στο Κουσάντασι! Δεν σας κρύβω ότι αποδέχτηκα την πρόταση των Τουρκοκρητικών της Τουρκίας, να παραβρεθώ στις ετήσιες πολιτιστικές τους εκδηλώσεις και μάλιστα ως ομιλητής, με περίεργα συναισθήματα. Μεγάλωσα, όπως οι περισσότεροι Έλληνες, διαβάζοντας και ακούγοντας ιστορίες για την τούρκικη σκλαβιά. Έπαιξα στα παιδικά μου χρόνια «Τούρκους κι Έλληνες». Ακούγοντας, ωστόσο, τον στίχο του Πυθαγόρα «Τούρκος εγώ κι εσύ Ρωμιός κι εγώ λαός κι εσύ λαός, εσύ Χριστό κι εγώ Αλλάχ, όμως κι οι δυο μας αχ και βαχ», άρχισα να προβληματίζομαι. Οι όποιες ενστάσεις μου, διαλύθηκαν μ' έναν τρόπο μαγικό, από την στιγμή που πάτησα το πόδι μου στο τούρκικο έδαφος και κοινώνησα τη φιλοξενία των Τουρκοκρητικών της μεγάλης αυτής χώρας. Πηγαίνοντας στην γείτονα χώρα, πήρα μαζί μου από την Βιάννο, ένα μικρό ελαιόδεντρο, δώρο της Γεωπονικής Βιάννου, το οποίο φύτεψα στο προαύλιο του Δημαρχείου του Κουσάντασι, παρέα με εκ Βιάννου καταγόμενη Τουρκοκρητικιά, Νεγίρ Μπερκταγί. Να σημειωθεί ότι το Κουσάντασι, είναι μια πόλη που φιλοξενεί 15 χιλιάδες Τουρκοκρητικούς! Η ευλογημένη ελιά, το ιερό αυτό δέντρο με τους μυριάδες συμβολισμούς, θα ριζώσει δίπλα στο άλλο ελαιόδεντρο, που φυτεύθηκε πέρυσι από κατοίκους του Αγίου Νικολάου Λασιθίου. Θα ήταν χρήσιμη η λεπτομερής καταγραφή της τριήμερης φιλοξενίας μας στους Δήμους Κουσάντασι και Εφέσου, γιατί ακριβώς, μέσα από την περιγραφή αυτή, αναδεικνύεται το μεγαλείο της Κρητικής ψυχής, το οποίο μεγιστοποιείται, αν ληφθεί υπόψη, ότι η άπλετη παροχή φιλοξενίας, προήλθε από Κρητικούς τέταρτης γενιάς! Στο αεροδρόμιο της Σμύρνης λοιπόν, μας περίμεναν ο πρόεδρος των Τουρκοκρητικών Γιονούς Σέγκελ και ο για μια εικοσαετία δήμαρχος Εφέσου Καμίλ Σουμπασί,

(συ

ναμφότεροι κρητικής καταγωγής), οι οποίοι μας οδήγησαν στο

Κουσάντασι σε πολυτελές ξενοδοχείο. Επισημειώνεται ότι όλα τα έξοδα μεταφοράς και διαμονής για ολόκληρη την ελληνική αποστολή ήταν πληρωμένα από τον Δήμο Κουσάντασι! Την επόμενη ημέρα, αφού φυτέψαμε το ελαιόδεντρο, κάναμε στάση για το παραδοσιακό τσάι σε παρακείμενο καφενείο, όπου μας περίμενε η ευχάριστη έκπληξη να είναι συγκεντρωμένοι αρκετοί

70'li Yıllarda Giritli Bir Ailenin Yaşamından Kesitler Hasan TUNTAŞ Daha çok babaannemi kaybettiğimiz 1973 yılına kadar, ayni zamanda Kıbrıs Barış Harekatına kadar ki dönemi kapsıyor anlatacaklarım. Çünkü babaannemin vefatıyla eve gelen Giritli misafirlerin yavaş yavaş azaldığı,Kıbrıs harekatıyla da Yunanistan'dan gelen misafirlerin kesildiği,yaşadığım bir gerçek.

Söke yöresinden Yunanistan'a kaçmış ya da mübadeleyle gitmiş rumların, evlerini,gerideki anılarının izlerini sürdükleri ziyaretleri esnasında kendilerine bir tür tercümanlık ve rehberlik yapan dedemi bulmaları zor olmuyordu. Öyle bir gönüllü rehberlikti ki bu,gelenler ailece geldilerse ,evde misafir ediliyordu. Babaannem de,şişman olmasının verdiği

zorluğa rağmen hiç şikayetçi değildi.

Genellikle,Domaçya (Doğanbey),Yoran köylerinden göç etmiş Rum misafirlerimiz gelirdi. Evler bulunur, gözyaşları ve feryatlar eşliğinde misafirliklerini sürdürürlerdi.

Dedem de Girit'e gittiğinde kendisine çok yardım edildiğini anlatırdı.Onların Türkçeleri, bizimkilerin Giritliceleri kolayca anlaşmalarını sağlıyordu.

Benim çocukluğum çok ilginç geçti.

Giritlicenin içinde büyüdüm. Yabancı misafirleri kanıksamıştım o yaşımda.

Söke'de mühendislik yapmış italyanların, çocuklarının doğduğu Söke'yi ziyaretlerinde uğrak yeri yine dedemin eviydi. O vakit İtalyanca da devreye giriyordu. Ama bu İtalyan aile Türkçe ve Yunanca da biliyordu.

Kosta, Anna, Dimitri, Rafaello, Virginia, Nino, Jozef, Hasan, Emine bir çok isim konuşmalar esnasında telaffuz ediliyordu. Çünkü bir defasında İtalyan ve Rum ailenin misafirliği çakışmıştı. Stia'nın

Κρητικοί, οι οποίοι μιλούσαν καλύτερα από εμάς τα κρητικά, ενώ κάποιοι από αυτούς εγνώριζαν απ' έξω τον μισό Ερωτόκριτο! Στο άψε σβήσε, τα όργανα βγήκαν από τις θήκες τους και στήθηκε το γλέντι! Η συνέχεια ήταν εντυπωσιακότερη, καθώς μας ξενάγησαν σ' ένα απίστευτης ομορφιάς Μουσείο Ελαιοτριβείας, το μεγαλύτερο στο κόσμο, για το οποίο θα κάνουμε ιδιαίτερη αναφορά σε επόμενο φύλλο της εφημερίδας. Αμέσως μετά, φιλοξενηθήκαμε για φαγητό σ' ένα απέραντο κατάφυτο δημοτικό πάρκο, ενώ το βράδυ ο πρόεδρος των Κρητών Γιονούς Σέγκελ, μας παρέθεσε ένα εξαιρετικό δείπνο σε ταβέρνα της περιοχής. Στο δείπνο αυτό παρακάθισε ο Δήμαρχος και οι αντιδήμαρχοι του Κουσάντασι, ενώ η κρητική ορχήστρα αποτελούμενη από

τους Γιώργο Ξυδάκη (λύρα), Μιχάλη Φραγκιαδάκη, Δημήτρη Νεονάκη και Γιώργο Ξυδάκη (λαούτα), Λίλα Κατσούνα (τύμπανο) απογείωσε με τις κρητικές μελωδίες τους παρευρισκόμενους. Η δεύτερη ημέρα στην Τουρκία, είχε πολλές ευχάριστες εκπλήξεις. Επισκεφτήκαμε τον τουρκοκρητικό μαχαλά του Κουσάντασι, εκεί όπου ευρίσκεται το μουσείο της προσφυγικής μνήμης. Εξαιρετικές φωτογραφίες των πρώτων Τουρκοκρητικών, αλλά και τα καράβια με τους χιλιάδες πρόσφυγες να ανταλλάσσονται με κυνισμό και απανθρωπιά. Μαζί με τα πρόσωπα των ανθρώπων αποτυπώθηκαν στις φωτογραφίες και η θλίψη, η κατήφεια, ο καημός του ξεσπιτωμού και της προσφυγιάς. Οι φωτογραφίες αυτές ξυπνούν μυριάδες μνήμες από τις χαμένες πατρίδες, ένθεν κακείθεν. Εκεί, σ' αυτό το χώρο της διαρκούς μνήμης, έγιναν οι ομιλίες που δημοσιεύονται σε άλλες σελίδες. Ο κ. Δημήτρης Λ. Παπαδάκης, φιλόλογος-συγγραφέας, ένας πραγματικός λόγιος Κρητικός, ο πατέρας του οποίου, στις ανταλλαγές των πληθυσμών ήρθε κι εγκαταστάθηκε στην Ιεράπετρα, συγκίνησε αφάνταστα

camisinin son Hocası Recep Karahasanakis'in kızı Emine (babaannem) tüm dini bütünlüğüyle, hristiyan misafirlerini ağırlayabiliyor, onlara evinde ibadetleri için ortam bile hazırlıyordu. Yalnız hatırladığım bir durumu da belirtmeden geçemeyeceğim; katolik İtalyan ailenin haçlı İsa heykelinin önünde diz çöküp dua edişine, Rumların dua edişi gibi sıcak baktığı söylenemezdi. Çünkü Girit'teki komşuları bir papaz ailesiydi.

Papazın kızı Meropi ile oyun oynadıklarını anlatırdı. Ortak yaşamın izleridir olsa olsa Rumların ibadetine yakın oluşu.

ediyordu. Babaannem Girit Bahçesini özenle oluştururken, dedem de o yılların modern makinalarıyla yağhanesiyle uğraşıyordu. Yağhanede çalışanlar Giritli hısımlardan oluşuyordu genelde. Zeytin, prina, zeytinyağ kokularına aşina büyüdüm o evde.

Doğanbey (Domaçya) köyünden 50'li yıllarda Söke'ye yerleşen rahmetli dedem ve babaannem, köy yaşamından kasaba yaşamına geçiş yapmışlardı. O zamanlar bahçelik olan Yeltepe mevkiinde iki katlı geniş bahçesi olan bir ev yapmıştı dedem.

Babamlar altı kardeşti. Evin yanında da bir yağhane yapıldı. Köydeki yaşantının benzeri burada da kurulmuştu. Zeytinle içiçelik devam

Ağaçlara tırmandım, kedilerle, köpeklerle, kumrularla haşır neşir oldum. Babaannemin o kadar çok Giritli kadınlardan ziyaretçisi olurdu ki,ben artık onları seslerinden bile ayırt eder olmuştum, ne dediklerini anlamasam bile. Hep birlikte ot ayıklamalar,turunç reçeli yapmalar, yün örmeler,el işi tığlar, gergefler...

Herşey gözümün önünde. Bahçeden kan ter içinde içeri girip,o ilginç ,Türkçeden Giritliceye,Giritliceden Türkçeye karışan sohbetlere kulak verip;tereyağlı çayımı alıp,kalçunes ve mizitropitesle beraber götürmeler. Bu iştah ve hareketliliğe rağmen, babaannemin beni zayıf buluşu, yedirdikçe mutlu oluşu."Hasanyo ya da Hasanaçi"diye seslenişi. Dedemin

το ακροατήριο με την μεστή-γεμάτη συναίσθημα και ουσία ομιλία του, ενώ εξ' ίσου ουσιαστικός ήταν και ο Λουκάς Δ. Παπαδάκης, οδοντίατρος. Το βράδυ, στην γραφική-πανέμορφη προκυμαία του Κουσάντασι, ατενίζοντας τις κορυφογραμμές της Σάμου, εκτός από το μαγευτικό ηλιοβασίλεμα, απολαύσαμε μαγευτικά ελληνικά τραγούδια ερμηνευμένα (μισά ελληνικά-μισά τούρκικα) από την χαρισματική, γνωστή-γνωστότατη σπουδαία τραγουδίστρια, την Φιντέ Κοκσάλ. Οι Χαρταετοί, το γνωστό αριστουργηματικό ορχηστρικό του μεγάλου μας συνθέτη Μίκη Θεοδωράκη, δεν πλημμύρισε μόνο το Αιγαίο, αλλά και τις καρδιές των παρευρισκόμενων, για να ακολουθήσουν γνωστές-αγαπημένες μελωδίες του Ξαρχάκου, του Χατζιδάκι, του Πλέσσα, του Λιβανελί και του δημοτικού μουσικού ρεπερτορίου. Την επιούσαν, πάνω από 3.000 τουρκοκρητικοί συγκεντρώθηκαν σ' ένα τεράστιο δημοτικό πάρκο, για να απολαύσουν την μουσική μέθεξη που χάρισαν απλόχερα Κρήτες μουσικοί. Η λύρα, το λαούτο, το θιαμπόλι, η ασκομαντούρα σκόρπισαν ρίγη συγκίνησης στους παρευρισκόμενους Τουρκοκρητικούς ξυπνώντας τους τις μουσικές ρίζες των προγόνων τους. Για την επιτυχία της εκδήλωσης αυτής, εντυπωσιακή ήταν η εθελοντική προσφορά κάθε κατηγορίας και ηλικίας ανδρών και γυναικών. Αλλού ψήνονταν οι μυζηθρόπιτες, αλλού τα μπιφτέκια και τα κεμπάπ, άλλοι πωλούσαν χειροποίητα αριστουργήματα και όλα για ένα κοινό σκοπό: Την ενίσχυση του ταμείου του Συλλόγου Τουρκοκρητικών! Συνεχίζεται Λεζάντες Δυο Βιαννίτες, ο Μανώλης Σπανάκης και η Νεγίρ Μπερκταγί, φύτεψαν μια βιαννίτισσα ελιά στο Δημαρχείο του Κουσάντασι! «Κρήτη για πάντα στην καρδιά, είσαι η πατρίδα μου η γλυκιά», γράφει το πανό…

78'lik plaklarında dinlenen rebetikolar,giritlice şarkılar. O yıllarda misafir şekeri diye tanımladığımız, dış kağıdında mani olan şekerler modaydı.Şekerler dağıtıldıktan sonra herkese ne manisi çıktı ise sırayla okunurdu.

Televizyon ev yaşantısına girmemişti henüz. Babaannemin en büyük zevki, masal, mani, müzik, kanaryaları ve fulleriydi. Hergün mutlaka dualar okur, kilolu olduğundan namazını oturarak kılardı. Bazı günler "dede aşı" yapar mahallenin çocuklarını çağırır, yedirirdi. Bir horoz kestirir,suyuna tarçınlı pilav yapardı. Benim "dede aşı" diye bildiğim budur. Fazlasını komşulara dağıtırdı. Çulama ve katmer haftada birgün mutlaka yapardı. Babaannemin bu huyları dört halamda da mevcuttur. Onları ziyarete tok bile gitsem, ikramlarını reddetme şansım olamaz. Girit'i yaşamanın en güzel yolu da bunlar değil midir zaten?

Mustafa Tünaydın oğlu Refik Tünaydın

SAYFA 12

12

ARAŞTIRMA

Hatay’da Saklı Bir Giritli Köyü “TURUNÇLU”

Hatay-Adana il sınırlarında Hatay ili Erzin ilçesine bağlı olan köyümüz eski adıyla İmraniye yeni adıyla da Turunçlu Mahallesi olarak bilinmektedir. Köyümüzün ortalama nüfusu 650, hane sayısı ise 200 civarındadır. Son yıllarda nüfus dengesi değişse de hala çoğunluk Giritlidir.

1896 yılında Girit’te patlak veren isyanla Müslüman halk için ciddi güvenlik sorunları çıkmış, Müslüman Giritliler korunmak amacıyla yaşadıkları Girit’in iç bölge köylerinden önce o zamanki adıyla Kandiye’ye (İraklio), oradan da gemilerle İzmir, Antalya, Mersin, İskenderun, hatta o zaman Osmanli İmparatorluğuna bağlı Suriye (Hamidye kasabası ki köyümüzde akarabaları bulunmaktadır), Libya,

Mısır gibi liman olan bölgelere göç etmişlerdir . Bundan dolayı mübadil değil muhaciriz yani Eski Giritlileriz.

Bilindiği kadarıyla köylü atalarımız Girit’ in Kandiye (bu günkü adı İraklio) şehrine bağlı iç güney Girit’in AnoViannos ve Kato Viannos (Vjanos) kasabaları köylerinden Pervola, Embaro, Doraki, Haraka, Makritiho, Maşera, Avli gibi köylerden gelmişler, ilk olarak da Tarsus – Mersin bölgesinde belli bir süre yaşamışlar.

Daha sonra kendi yaşam biçimlerine en uygun yer olarak buldukları şu anki köyümüze 49 hane kurarak yerleşmişler. Köy çevresinde doğal zeytinlik ve fundalıkların bulunması özellikle küçükbaş hayvancılığı için son derece uygun olması, köy

çeşmesi (vrisi) ve bahçeliklerin (pervola) bulunması ve de en önemlisi denize (jalo) olan yakınlığı muhacir

köylülerimizin burayı yerleşim alanı olarak seçmelerinde etkili olmuş. Köye geldiklerinde barınmak için taş ve toprak ve sazlıktan olma ilkel evler yapmışlasa da daha sonra Sutan II. Abdülhamit tarafından içinde yemek yapmak ve ısınmak için bacalı ocakları bulunan, göçmen evleri yapılmış köye. Köy çeşmesi (vrisi) onarılıp imar edilerek kadınların çamaşır yıkadığı, hayvanların ve bahçelerin (pervolja) sulandığı, havuzlarda (vurnes) çocukların yüzerek serinlediği çok amaçlı bir yapıya dönüştürülmüş.

Köylüler uzunca dönemler keçi ve koyun besiciliği; at ve karasabanla küçük çapta tarımla uğraşmışlar, yabani zeytinlikleri aşılamışlar ve kömürü üretimi yapmışlar. Yıllar ilerledikçe köylüler taşlık doğal arazideki taşları (petra) ve çalılıkl arı (fudes

) temizleyerek kendilerine tarım için toprak açmışlardır.

Daha sonra yoksulluk ve geçim sıkıntısı nedeniyle iş olanakları elde etmek amacıyla çalışmak için gurbete çıkılmış köyden şehre göçler olmuştur. Ayrıca köy insanının eğitime verdiği büyük önem sayesinde 1970’li yıllardan başlayarak kız ve erkeklerde okuma oranı yükselmiş ve bugün baktığımızda köyde sayısı yüzlerle ifade edilebilecek sayıda öğretmen, ebehemşire, doktor, mühendis, tekniker, avukat, polis ve erbaş asker yetişmiş ve yetişmeye devam etmektedir.

Köyümüzde 1980’lere kadar evde, tarlada, bahçede, köy kahvehanesinde kadın çocuk yaşlı herkes Giritçe konuşurdu. Giritçe ağıtlar yakılır, türküler söylenir, maniler (madinades) okunurdu.

Köyümüzde en bilindik manilerden biri şöyledir: “ Anepas sti Kriti Kritiça /

almışlar ve Yemen’e göndermişler.

Yemende çok uzun yıllar kalmış ve bir yatsı Aziz Ekincier namazı vakti Silifke’ye gelmiş. Evlerinin Giritli Sait (Oğuz) efendi Sfaji kapısını çalınca annesi “Kim o” diye (Katliam) döneminde Girit’ten seslenmiş ve kapıyı açmış. Üstü kaçmış ve Silifke yöresine perişan oğlunu dilenci sanmış. “Gel yerleşmiştir. karnını doyurayım” demiş. Oğlu “Anne Adet olunduğu üzere Giritliler ben Sadık” demiş. Annesi “Hayır bellerinde çok uzun bir kuşak benim oğlum harpte öldü, yalan takarlardı. Sait efendi Silifke’ye söyleme” demiş. Uzun bir gelirken kuşağının içinde Girit’te muhabbetten sırasında çeşitli sorular bulunan mallarının tapularını da sormuş ve oğlu olduğuna kanaat beraberinde getirmiş. getirip evine almıştır.

1800’lerin sonlarında Silifke’ye I Dünya savaşı çıkınca tekrar orduya gelen Sait Efendi yıllarca burada çağırılmış ve Çanakkale’ye harbe yaşamış daha sonra bir fırsatını gitmiş. Çanakkale savaşı sonrasında bulup yine kuşağının içine Çanakkale Gazisi olarak Silifke’ye tapularını koyup Girit’in yolunu dönmüştür. Gazi Hacı Sadık Ağa tutmuştur. Bir yolunu bulup Girit’te olarak Silifke’de ömrünün sonuna ulaşmış ve orada bulunan mallarını kadar yaşamıştır.

Giritli Rumlara satmış. Parasını kuşağının arasına koyup tekrar ----------------------------------------------Silifke’ye gelmiş. Şimdiki otogar civarında bir miktar arazi satın Giritli İbrahim Efendi geçimini merkep almış ve yıllarca orada yaşamıştır. üstünde köy köy dolaşarak incik, boncuk, makara, iplik, iğne, yün ----------------------------------------------basma astar bezler gibi şeyler satarak sağlarmış. Bazen uzak köylere gittiği Sadık Sayım isimli bir Giritli yine zaman o köyün köy odasında katliam döneminde (Sfaji) Girit’ten sabahlamak zorunda kalırmış. ayrılmak zorunda kalmış ve Yine bir gün uzak bir köyde Silifke’ye yerleşmiştir. gecelemek zorunda kalmış. İbrahim Harp yıllarında kendisini askere amca sarıklı sakallı dini bütün bir

Ya ş a n m ı ş Hikayeler

Şeretemu çe ta vuna pou ta lena Psiloriti.“ (Girit’e gidersen Giritli kız/ selam söyle Girit’in dağlarına ve Psiloriti denen dağlara da).

Anadillerinin Giritçe olması nedeniyle köylüler bazen zamanlar zor durumlar yaşamışlardır. Rivayete göre öğrencinin biri kafasının belli bölgesi şişmiş halde okula gelir. Öğretmeni kafasına ne olduğunu sorunca öğrenci

“tak etti to çefali değdi tihoya” (kafam duvara değdi) şeklinde yarım yamalak Türkçeyle yanıt verir. Yine köylünün biri şehre gitmiş nalburdan çivi almak

için elindeki parayı uzatarak şöyle demiş “pare para ver broka” (al parayı ver çiviyi) Köyümüzde şimdilerde Giritçe dilinin özellikle gençler tarafından pek kullanılmadığı ve maalesef unutulmaya yüz tuttuğu görülmektedir.

Köyümüzde Girit kültürünü yansıtan en klasik özelliklerden biride ailelerin ve insanların mutlaka lakaplarla anılmalarıdır. İlk geldiklerinde ailelerin lakapları Girit’teki yaşadıkları bölgenin adına göre verilmiş. Örneğin köyümüzde şu an Baritizes ve Maşerjanos adıyla anılan ailelerin bu lakapları Girit’teki Embaro ve Maşera köylerinden gelmiştir. Halen kullanılan Giritçe sülale adı ve lakaplarına Voskaç, Molivaç, Kaburaça, Metaksaç ve kişi

insanmış.

O gece köyden bir vatandaş vefat etmiş köyün imamı ise o gün izinli olup köyde yokmuş.

Köy halkı İbrahim Amcaya cenaze ile ilgili bilgiler sormuşlar ve cenazenin kendisi tarafından kaldırılmasını istemişlerdir. Olmaz dedi ise de hiçbir fayda etmemiştir.

Sabah kalkmışlar, kazanlar kurulmuş cenazeyi yıkamak için sular hazırlanmış, kefenleri alınmış. İbrahim amca cenazeyi bildiği kadarı ile bir güzel yıkamış, kefenlemiş, cenaze namazını kıldırmış, mezarının başına gelmiş. Cenazeye talkın verilmesi gerekiyor, İbrahim amca hayatında hiçbir cenazeye talkın vermemiş olup artık gömme işlemi tamamlandıktan sonra başlamış talkın vermeye; - Anifayez erçerdeksez (Yediysen içtiysen kazandın karlısın) - Anivalez navriz (Sağlığında bir hayır yapıp kenara bir şeyler koydun ise onu bulacaksın) - Ani kames çe prama ele ela nariz (Eğer bir kötülük zarar yaptı isen şimdi göreceksin) demiş ve arkasından el fatiha deyip cenaze merasimini tamamlamıştır.

----------------------------------------------1960'larda Tarsus’ta yaşanmış hikayemiz.

Her yıl bağ bozumu mevsiminde

lakaplarına da Kakadraliki, Fakopula, Guze, Kalyinifi, Pseftala vb örnek olarak verebiliriz.

Bunun yanında köyümüzün çevresindeki tarla arazi vb bölgelerin adları da güncel olarak kullanılmakla birlikte Giritçe’dir veya Girit’ten alınan benzer adlardır. Drizaçi, Spano çefali, Lako, Karvunares, Kalamaça, Halavra, Leniko, Velanizi, Notika, Kambulaç, Haraça, Pervolja vb bu adlara örnektir.

Dini inanç yönünden bakıldığında ise köydeki muhacir atalarımız Girit’ten geldiklerinde tamamı Müslümanlığın Hanefi mezhebinden, Sunni ve Bektaşi olarak karma bir topluluk olarak gelmişler. Bugün bakıldığında ise o dönemin inanç mozaiği aynı şekilde korunmuş ve köy halkı ülkemizde örnek olacak bir hoşgörü ve kardeşlik duyguları içinde inançlarını sürdürmeyi bilmiştir İlk zamanlar Girit’te olduğu gibi düğün ve eğlencelerde uzun yıllar müzik aleti olarak lir (lira, Girit kemençesi) çalınmış ve Orses oyunu oynandığı görülmüştür.

Köyümüzde hala Ali Çakır (Talip Ali) ‘ın babasından kalan bir lir bulunmaktadır. 85 yaşındaki Ali Amca’mız bugün Türkiye Giritlileri içinde lir çalan tek kişi olma özelliğiyle köyümüzün ve tüm Giritlilerin gururudur. Ali Amca lir çalmayı rahmetli babası Talip Çakır’dan (Ramadanaki) öğrenmiş.

Girit’te de lir çalan Ali Amca’nın babası Talip Çakır Girit’ten gelirken bir lir getirmiş. Yalnız Talip Çakır Tarsus’un Giritli köyü Melemez’den Turunçlu Köyü’ne misafir olarak gelen İsmail Şen’e bu liri hediye etmiş. İsmail Şen uzun süre bu liri elinde bulundurmuş.

Kendisi vefat edince oğlu İbrahim Zeki Şen bu liri yaşadığı şehir olan İstanbul’a götürmüş ve yıllar sonra tekrar getirerek Melemez Köyü’nde açılan ve şimdide bulunduğu Giritli Evi’nde sergilenmek üzere yeğeni Afet Tezkırlangıç’a teslim etmiş . Bu sayfada da fotoğrafını gördüğünüz Talip Çakır’ın Girit’ten (Viannos Kasabası olmalı) getirdiği lirin Melemez Köyü’ne kadar olan hikayesi budur.

Bütün Giritlilerde olduğu gibi Turunçlu Köyü mutfağında da ot

satılmayıp şirelenmiş yani çok olmuş üzümler toplanır ve bunlar ezilerek suyu çıkarılır ve bu üzüm suyu kazanda kaynatılır. Un, nişasta gibi maddeler katılır ve çok kıymetli olan ÇÖFTER isminde bir tatlı yapılır.

Bu tatlının üstüne tarçın konulduğu zaman çok lezzetli olur. Tarçın; aşure, muhallebi, sütlaç, salep gibi yiyeceklerin üstüne konduğu zaman onlara çok ayrı bir lezzet verir.

Eskiden Tarsus’un bağları, Tarsus’un kuzeyinde kalburcu mevkiinde olurdu.

Bağda Çöfter tatlısını yapmak isteyen Fatma teyze, kocası Mehmet Efendiyi tarçın almak üzere bağdan Tarsus’a gönderir. O zamanlarda hem binek hemde yük taşıma da merkepler kullanılmakta idi.

Mehmet amca eşeğe yan binmiş (eskiden Giritliler eşeğe yan binerlerdi) tarçın, tarçın diye diye Tarsus merkeze doğru yola koyulmuş, ilerlemekte iken hemzemin geçite geldiği sırada tren geçmekte imiş. O sırada makinist trenin düdüğünü uzun uzun çalmış ve olanlar olmuş. Merkep ürkmüş ve Mehmet amca eşekten düşmüş.

Kendini toparlayıp, tren geçene kadar eşeğe tekrar binmiş. Ama ne alacağını unutmuş. Bu şekilde yola devam etmekte iken aklına gelen ilk Türkçe kelime kapsül olmuş.

Uzun bir yolculuktan sonra çarşıya gelmiş ve kapsül almak istediğini söylemiş. Dükkan sahibinin kendisine

yemeklerinin ayrı bir yeri vardır.

Turunçlu Köylüsü o zamandan bugüne kesintisiz olarak otların peşini bırakmamış mevsimine göre şenlik edasıyla bıçak elinde sepeti kolunda köyün çevresinde topladığı sofrasını donatmayı bilmiştir. Köyümüz mutfağındaki otları vruves (hardal), kufotus (karahindibağ), askolibrus (şevketibostan), marasa (rezene, arapsaçı), roziça (radika), amaloşa (ebe gömeci) olarak sıralayabiliriz.

Bunun dışında geçmişten günümüze bilinen veya yapılan geleneksel yemekleri ise, hohlyus (salyangoz), mangir, ladurizi, meşhur Tsulama,(çullama böreği), klasik böreğimiz, peynirli pitaraça, spanakopites, pinyiropites, tatlı olarak staka, şilofta , yılbaşı gecelerinde kuvarotus, kahvaltıda papara, atıştırmalık olarak panaza, paksimaz, lazovrehto ve tabi ki bayram çöreğimiz kuluraça vb. Klasik Giritli somun ekmeği köyümüzde hala yapılmakta ve birçok evin avlusunda ekmek fırını bulunmaktadır.

Gururla yaşadığımız ve yaşatmaya çalıştığımız Girit ruhu ve kültürü maalesef bütün toplumlarda olduğu gibi Turunçlu Köyünde de değişen üretim koşulları, sanayileşme,

iletişim, medya tüketim çılgınlığı vb nedenlerle günden güne unutulmakta ve zihinlerdeki eşsiz hazineler toprağa terkedilmektedir. Bugün bizlere düşen görev benliğimizi yitirmeden Giritli ruh ve karakterini yaşatarak Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün gösterdiği gibi Cumhuriyet ve demokrasi yolunda muasır medeniyet seviyesini yakalamaktır. Turunçlu Köylüsü tertemiz sıcacık kalbi, güleryüzü, samimiyeti ve misafirperverliği ile tüm Giritlileri ve dostlarını köyümüze Niyazi KARAN – Yılmaz ÇETİN beklemektedir. Eşete ja! (Allaha ısmarladık)

gösterdiği eylere bu değil bu değil diyerek itiraz ediyormuş. Dükkan sahibi sonunda orada bulunan bir Giritli komşusunu çağırmış ve Mehmet amcanının ne istediğini sormasını istemiş. Mehmet amcanın tarçın istediği anlaşılmış. Tarçını alan Mehmet amca bağa geri dönmüş.

----------------------------------------------İki genç evlenip yuva kurdukları zaman gelin ile damat sabah ilk uyandıklarında hiç bir yemek yemeden damat çarşıya çıkar güzel bir balık (bazı yerlerde tavuk) alır ve bu balığı bir güzel pişirtir. Süslü bir tepsi hazırlanır ve gelin ile damat ilk yemeklerini kendi evlerinde bu tepsiden yerler. Örf ve adetlerimize göre balık dilsiz olduğu için gelin ilk olarak balık etini yediği zaman eşine ve ailesine karşı konuşurken ölçülü olur, gereksiz konuşmaz, dili ile kocasını taciz etmez diye düşünülürdü.

Bende ilk evlendiğimin sabahı çarşıdan balık alıp meyhaneci Ahmet amcaya güzel bir şekilde hazırlatıp evimize getirmiş idim.

----------------------------------------------Giritli örf adetlerinde bağdaş kurarak yemek yenilmez, kesinlikle sofraya oturulur ve çatal, bıçak kullanılarak yemek yenir

SAYFA 14

EYLÜL 2016

FATİH SARIYILDIZ

SAYFA 16

02 03 16

ŞUBAT EYLÜL 2016 2016

GİRİTLİ ÇENGEL AİLESİ TARİHİ ÇINARALTI RESTORAN’I AÇTI!

Kuşadası’nda nerede ne yiyebiliriz deyince ilk akla gelen yer olan Davutlar Mahallesindeki Tarihi Çınaraltı Restorant adına yakışır tatları sunmak için ustaların ustası tarafından tekrar hizmete açıldı.

Açılışta kısa bir konuşma yapan Aydın Vali Yardımcısı Mustafa Ayhan “ tarihi Çınaraltı Restorantın tekrar açılmasından dolayı çok mutluyum, Kuşadası’na kalite getirecek olan bu restorantın mutfağın piri, ustaların ustası Halil İbrahim Çengel ve yeğeni Hüseyin Çengel tarafından açılmasından dolayı mutluluğum bir kez daha arttı. Yörenin köklü ailelerinden Çengel ailesi burada Kuzu tandır'ın yanı sıra Girit mutfağından doyumsuz lezzetleri gelen konuklara sunacaklardır" diyerek hayırlı uğurlu olsun temennisinde bulundu. Giritli bir aile olan Çengel ailesi 4 kuşaktır Davutlar'da yaşamaktalar.

Açılışını Aydın Vali Yardımcısı Mustafa Ayhan ve Kuşadası Belediye Başkan yardımcısı Remzi Çengel'in yaptığı Tarihi Çınaraltı Restorant, felsefesi ‘kendi yemediğimi başkasına yedirmem’ diyen aşçıların piri sayılan Kuşadası Gastronomi Derneğinin Kurucu ve üyesi Halil İbrahim Çengel ve yeğeni Hüseyin Çengel tarafından tekrar hizmete açıldı.

GARANTİ VERİYOR Mütevazi kişilği ile tanınan aşçılığın piri sayılan Halil İbrahim Çengel, “kendimin yemediğini başkalarını yedirmem felsefesini yıllardır sürdürüyorum. Asya, Avrupa, Amerika hatta Afrika’da çalıştım. Yemek yapmayı kitaplardan değil mutfağından öğrendim. Şimdide değişik lezzetleri Tarihi Çınaraltı Restorantımıza gelenlere sunuyoruz. Sabah serpme kahvaltımız, kömürde kuzu tandır, kömürde piliç, başta Girit Mutfağı olmak üzere yöresel mutfaklarının lezzetler zenginliğini

Mavro Hüseyin

bizde en uygun fiyatlarla tadabilirsiniz. Hergün kuzu çevirme ve kömürde piliç yanında 30 çeşit mezemiz, 6 çeşit tatlımız, meysim meyvelerimiz, salatalarımız bulunmakta.

Ayrıca zengin çeşitleri ile serpme kahvaltı veriyoruz. En az dört çeşit reçelimiz var.

Balımız Çam blıdır ve eteklerinde yaşadığımız Samsun dağlarından toplanmaktadır. Tahin, pekmez, tereyağı ve süt ürünleri Mehmet Çengel'in çiftliğinden gelmektedir. 5 çeşit peynir, 4 çeşit sıcak menü, patlıcan kızartması, sigara böreği, değişik yaptığımız patates kızartması ve çoğu yerden farklı olarak cevizli dankek'te sunuyoruz.

Kahvaltımızı yeşillik tabağımız ve çeşitli meyveler ile bitiriyoruz. Ayrıca ekmeğimizi de kendimize ait fırında yapıyoruz.

200 kişiye hizmet ederken cemiyet, dernek, iş yemeği her türlü özel günlerinize özel fiyatlarla damak tadımızı unutmayacağınızın garantisini veriyoruz. Güler yüzlü hizmet anlayışımız, hijyen ve temizlik bizim ayrı bir olmazsa olmazımız diyorum ve herkesi Tarihi Çınaraltı Restoran ayrıcalığına bekliyoruz” dedi.

Rezervasyon Telefon: (0256) 681 0 444 Tarihi Çınaraltı Restoran facebok sayfası: facebook.com/groups/1817769021784225 Adres: Davutlar Mah. Atatürk Cad. No: 135/A Kuşadası

Ama nasıl da anarım, çeşmedeki iki ağacı Limon ağacıdır biri, diğeri ise selvi Amani pos ta rağome, ta dio dendra sti vrisi na lene to’na lemonya, çe t’alo çiparisi Αμάνι πως τα ρέγομε, τα δυο δέντρα στη βρύση να λένε το ΄να λεμονιά και τ΄ άλλο κυπαρίσσι.

Rüzgarla sohbet eden selvi bana haz verir Vahşi bir kız ise, genç erkek ehlileşir To çiparisi to glendo, ayeras ton evgloni tin agriya tin kopelya, o neos tin emoroni Το κυπαρίσσι το γλεντώ, αγέρας τον εβγλώνει την άγρια την κοπελιά, ο νέος την ημερώνει. İki dağ arasında, gördüm iki eşeği Biri yularını kaybetmiş, diğeri semerini Anamesa sta dio vuna, çi’eydo dio gaydari çihase o enas to fortoma, ç’allos to hakinari Ανάμεσα στα δυο βουνά κι είδα δυο γάιδαροι κι ΄χασε ο ένας το φόρτωμα κι άλλος το χαλινάρι.

Haydi sahile gidelim, birdirbir oynamaya Top gibi memeleri tutuversem bir defa Ayde na pame sto yalo, na peksume cambades na pşaso ta vizaça su, pu’ne çe san tin bales Άιντε να πάμε στο γιαλό, να παίξουμε τζαμπάδες να πιάσω τα βυζάκια σου, που ναι σαν τις μπάλες.

Dağın tepesine çıkıp, orda oturacağım Kağıt kalemi alıp, güzelliğini yazacağım Apano ona sta vuna, na pa na vğa na kaço na pşaso bena çe harti, ta kalli su na grapso Απάνω όρη στα βουνά, να πά να βγω να κάτσω να πιάσω πέννα και χαρτί, τα κάλλη σου να γράψω.

Manilerin çevirisi; Tanaş Çimbis - Lozan Mübadilleri Vakfı yayını, Belleklerdeki Güzellik kitabından manilerin yazılışlarında yararlanılmıştır.

FA R K L I L E Z Z E T L E R İ N D U R A Ğ I B LU T O gerekse yaşlılarımızın nasıl kullandığını öğrenmeyi görev bildim. Daha sonra oğlum Bahacan KABASAKAL’ın isim babalığını yaptığı BLUTO’yu açtık. Tüm dostlarımızı tamamen doğal ürünlerle yaptığımız ve sadece Bluto’da bulabilecekleri pidelerimizin tadına bakmaya bekliyoruz. “ dedi.

BLUTO, değişik damak tatlarını merak eden herkesin uğraması gereken bir restoran.

Otların pide ile buluşmasının lezzeti bir başka olmuş. Ot yemeği sevmeyen çocuklar ve gençler için otlarla tanıştırmanın en güzel yolu Bluto’dan geçiyor. Pidenin yanında koruk şerbetini muhakkak denemenizi tavsiye ederiz.

Bu muhteşem lezzetleri çok uygun fiyatlara ile sunuyorlar.

Giritli bir annenin ve Çerkez bir babanın oğlu olan Hüseyin Kabasakal’ın tarifleri ile hazırlanan pidelerden bazıları; Karışık Otlu Pide: Ebe gömeci, iğnelik, arapsaçı, ısırgan otu, gelincik, doğal sarımsak, ıspanak, pazı, nane Şevketi Bostanlı Pide: Kuzu eti, Şevketi bostan, kaşar peyniri, mozerella peyniri Enginarlı Pide: Çanak enginar ve kuzu eti, Pancar Pide: Pancar yapraklarının özel peynir ve kırmızı biber ile

Söke’nin Yenikent Mahallesinde hayatınızda tatmadığınız pide çeşitleri BLUTO’da bulunuyor.

Klasik pideciden çok her şeyi doğal yetişen sebzelerden yapılan pidelerin lezzetine doyum olmuyor. Kendi imalatları ve fikirleri ile geliştirdikleri başka bir yerde lezzetine bakamayacağınız özel pideleri bulunmakta.

Pidelerde yapılan unu gerek tam tahıl, gerek buğday, gerek çavdar gerekse mısır olarak değişik şekilde deniyorlar.

Adres: Yenikent Mah. 38. Sok. Ünipark 1-B Blok 2-149 Söke / Aydın Telefon: 0 256 511 11 44 süslenerek sunulur Kokoreçli Pide: Kuzu kokoreç ve uykuluktan yapılan özel pide Pazılı Pide: Pazı, doğal sarımsak ve özel peynirler Mizitro Pide: Bunu yazmaya gerek yok sanırız.

Bluto’da bir çok lezzetin fikir babası Hüseyin Kabasakal; “Ege bölgesinde bilhassa Söke ve havalisinde 5000 Türk ve 4000 Rum’un yaşadığı zamanların olduğunu biliyoruz. Bu bölgede yaşayan gerek Türklerin gerek Giritli ve Rumların kendiliğinden yetişen doğal otlara ilgisi büyüktü.

Bu otları hem yemek yapmakta hemde hastalıklara şifa amacıyla kozmetik ürünü olarak kullanırlardı.

Bende bu otların isimlerini gelecek kuşaklara aktarmak için gerek çevreme tanıtmayı