EEN SUCCESVOLLE ENERGIETRANSITIE MET
INTEGRAAL ENERGIEMANAGEMENT
CO2-niveau DE WEG NAAR DUURZAAMHEID
2020
2040
2050
2020
2030
2040
2050
INNOVATIES
VERSPILLING VOORKOMEN
2050 2020
Efficiency van maatregelen
SMART GRIDS
2045 MONITORING DUURZAME ENERGIE
2030
Dé aanpak met resultaat!
elden > Mooie praktijkvoorbe rgiemanagement > Tips voor succesvol ene > Wettelijke verplichting > En nog veel meer!
Focus al uw energie op een integrale aanpak naar CO2 neutraal > SLIM OP WEG NAAR 2030
2
TIP! Bekijk ook mijn animatie over ons toekomstige energiesysteem
Beleef energie De energietransitie is in volle gang, het thema was nog niet eerder zo actueel als nu. Meer en meer komen we tot het besef dat de impact die wij als mens veroorzaken op onze eigen leefomgeving enorm is en gaat zijn. Onze toekomstige generaties zullen duurzame energie een vanzelfsprekendheid gaan vinden. Echter vanuit de bestaande situatie zijn we nog zo vervlochten met het gebruik van fossiele brandstoffen en is verspilling van energie helaas nog aan de orde van de dag. Het toenemende besef en daarmee strengere wet- en regelgeving brengt gaandeweg de nodige verandering. Vanuit deze achtergrond zijn veel grote organisaties bezig met de energietransitie. In de praktijk is dit nog vaak reactief gedreven, enerzijds vanuit onbekendheid en anderzijds vanuit een te lage prioriteit. Gelukkig zijn er steeds meer voorbeelden te vinden waarbij met een integrale aanpak van energiemanagement het thema proactief de route naar energieneutraal succesvol inzet. Deze succesen zijn de basis van voorliggend magazine. Een aanpak die laat zien dat het werkt. Voorbeelden die laten zien dat met een structurele integrale benadering je als organisatie voorop kan lopen in duurzaamheid, je niet telkens verrast wordt door gewijzigde wetgeving en je zelf aan het stuur zit in je eigen te volgen route van energiebesparing en verduurzaming. Een aanpak die energie geeft, je organisatie op een hoger plan brengt. Waarbij je als onderdeel op ieder moment trots kan zijn in de stappen die zijn gezet en nog te zetten gaan worden. Verantwoordelijkheid nemen en delen in een schonere wereld. Dit magazine is bedoeld om u te inspireren, om inzicht te geven hoe een aanpak succesvol kan zijn en wat u persoonlijk kan doen om dit in te zetten voor uw organisatie. Kortom laat u inspireren en zet de stappen. Integraal Energiemanagement: Focus alle energie op de toekomst en de toekomst van energie zal veranderen. Veel leesplezier! Ron Hendriks, directeur Van Beek vanbeek.com/animatie
3
UITLEG
Wat betekent ‘Energietransitie’?
De energietransitie is de overgang van fossiele brandstoffen naar duurzame energiebronnen. Deze transitie is nodig om de grote CO2-uitstoot, die veroorzaakt wordt door het gebruik van fossiele energie, zoveel mogelijk terug te dringen. Door de CO2-uitstoot heeft de wereld van nu te maken met de schadelijke gevolgen van een te snelle klimaatverandering. De aarde warmt op, ijs in de poolgebieden smelt, de zeespiegel stijgt en we hebben steeds meer te maken met extreme weersomstandigheden. Dit alles heeft direct impact op de voedselproductie en daarmee de leefbaarheid in grote delen van onze aarde.
KLIMAATWET In Nederland is in 2019 de Klimaatwet aangenomen. Deze wet bepaalt de richting voor de energietransitie van Nederland. In de Klimaatwet staat onder meer dat ons land de CO2-uitstoot in 2030 met 49% én in 2050 met 95% moet hebben gereduceerd (ten opzichte van 1990).
limaatakkoord Klimaatwet - K arin een kaderwet wa De Klimaatwet is ergietransitie zijn doelen van de en twerking van de vastgelegd. De ui rd. het Klimaatakkoo doelen staat in
4
KLIMAATAKKOORD In het Klimaatakkoord (2019) staat beschreven hoe de energietransitie wordt vormgegeven. Dit zijn de plannen en afspraken van ruim honderd maatschappelijke partijen over hoe de doelen uit de Klimaatwet bereikt worden. Het Klimaatakkoord richt zich op vijf thema’s: > Elektriciteit > Industrie > Mobiliteit > Landbouw en landgebruik > Gebouwde omgeving
WET- EN REGELGEVING
ENERGIE BESPAREN IS DE BESTE CO2-REDUCTIE Energiebesparing is een belangrijke stap in de energietransitie. Logisch, want energie die niet gebruikt wordt, veroorzaakt ook geen vervuilende uitstoot. De overheid kent de voordelen van het beperken van energieverspilling en heeft energiebesparing tot een wettelijke verplichting gemaakt.
ENERGIEBESPARINGSPLICHT Bedrijven en instellingen met een verbruik vanaf 50.000 kWh elektriciteit of 25.000 m³ aardgas (equivalent) zijn op grond van het Activiteitenbesluit milieubeheer verplicht om energiebesparende maatregelen te nemen met een terugverdientijd van 5 jaar of minder.
WETTELIJKE VERPLICHTINGEN • Erkende maatregelenlijsten (EML). Per sector is een EML opgesteld. Het inzetten van een EMS (energiemanagement systeem) is sinds 2018 een erkende maatregel, oftewel wettelijk verplicht, voor veel sectoren. • Informatieplicht energiebesparing. Verplicht rapporteren over toegepaste maatregelen van de EML. In 2019 was de nulmeting, over vier jaar is de volgende ronde. Hier wordt actief op gehandhaafd. • EED energieaudit (Europese Energie Efficiency Richtlijn). Een structureel en periodiek onderzoek naar energiebesparing. • Energielabel verplichting. In 2023 is Energielabel C verplicht voor alle kantoren en in 2030 is Energielabel A wettelijk verplicht. N.B. Bovenstaande lijst van wettelijke verplichtingen is niet compleet. Voor een compleet en actueel overzicht van overheidsinstrumenten raadpleeg RVO.nl.
TIP en
t bedrijfslev eid ondersteunt he SUBSIDIE – De overh bied van ge t he idies, ook op middels diverse subs ed te go n se subsidiekan energiebesparing. Om end om lon r ke ze organisaties benutten, is het voor n. ele ak sch te e-adviseur in jaarlijks een subsidi
5
De energietransitie hoe pak ik dat aan? REACTIEF OF PROACTIEF REACTIEF – Werken aan de energietransitie betekent voor veel bedrijven dat zij vooral bezig zijn met het voldoen aan wettelijke verplichtingen. Een groot nadeel van deze reactieve aanpak is dat bij elke wetswijziging geld moet worden gereserveerd om aan de nieuwe verplichting te kunnen voldoen. Het moment van deze investering staat hiermee los van meer logische momenten in de bedrijfsvoering. Dit leidt altijd tot extra kosten en extra werk.
tief c a o r p
reactief
PROACTIEF – Een bedrijf bepaalt zelf hoe de energietransitie gerealiseerd gaat worden door in de bedrijfsvoering de natuurlijke momenten slim te benutten. In deze proactieve aanpak wordt bij het maken van de plannen bij nieuwbouw en renovatie direct een keuze gemaakt voor een CO2-verstandig ontwerp. Met deze aanpak kan de organisatie rekenen op veel interne steun voor haar investeringen. Zo wordt er gewerkt aan een duurzaam imago waar de hele organisatie trots op is.
Zo wordt er gewerkt aan een duurzaam imago waar de hele organisatie trots op is!
6
Drie essentiĂŤle stappen in een proactieve aanpak STAP 1 MAAK ENERGIE ZICHTBAAR Start met een nulmeting. Meet het energieverbruik van uw organisatie en ken de energieprestaties van uw (duurzame) installaties met behulp van energiemonitoring. Op basis van deze kennis gaat uw organisatie de juiste energiebesparende maatregelen inzetten, het rendement volgen en kunt u, indien nodig, op tijd optimaliseren. Door inzicht in energieverbruik en energieprestaties met belanghebbenden te delen, werkt uw organisatie aan bewustwording en draagvlak voor duurzame investeringen. STAP 2 STEL EEN ROADMAP OP Maak een energieplan voor meerdere jaren, bijvoorbeeld tot 2030 of 2050. Met deze roadmap bepaalt uw organisatie zelf de route naar CO2-neutraal. Door uw strategische bedrijfsvoering te integreren in de roadmap werkt uw organisatie kostenefficiĂŤnt en in haar eigen tempo aan de energietransitie. STAP 3 VOLG & BEWAAK HET RESULTAAT Houd continu inzicht in uw energieverbruik en energieprestaties. Zo bewaakt u of uw organisatie nog op de goede weg zit of dat de plannen uit uw roadmap moeten worden aangepast.
maak energie zichtbaar
1
2
stel energie roadmap op
3
volg & bewaak resultaat
-
+
7
u
het n Waarom or een tijd is vo anpak a e v e i t c proa Veel organisaties zijn in de afgelopen jaren actief bezig met energiebesparing en duurzaamheid. Mooie waardevolle stappen worden gezet. Toch valt het nog steeds te betwijfelen of deze inspanningen voldoende effectief zijn voor de energietransitie en wel om de volgende reden. Een grote organisatie bestaat doorgaans uit meerdere afdelingen. Elke afdeling heeft op haar eigen wijze impact op het energieverbruik van de organisatie (zie het overzicht op de rechterpagina). Het dagelijkse energieverbruik van de organisatie wordt gemonitord en grote productieprocessen worden onder de loep genomen. Wat de invloed is van een afdeling op het totale energieverbruik blijft hierbij onderbelicht. Doelstellingen van afdelingen verschillen onderling. De een is gericht op de korte termijn (lage kosten) en de andere heeft een focus op de lange termijn. De afzonderlijke doelstellingen zijn vaak ook nog eens tegenstrijdig aan elkaar en werken elkaar soms zelfs tegen. Dit is geen efficiënte aanpak! Door ‘energie’ binnen een organisatie integraal aan te pakken werkt een organisatie proactief aan het bereiken van doelen in de energietransitie.
PROACTIEF EN EFFECTIEF AAN DE SLAG MET INTEGRAAL ENERGIEMANAGEMENT
Effectief Energiemanagement
= RA
PP
OR
T
X
X
€ 0
Proces & Organisatie
8
Techniek & Haalbaarheid
1
2
3
4
5
6
Monitoring Services
DE IMPACT VAN AFDELINGEN OP ENERGIE
Milieu
Milieuvergunning en wetgevende eisen; energiezorg en gedragscampagnes
Vastgoed
Nieuwbouw, renovatie en sloop. Opstellen Programma van Eisen (PvE). Afdeling met grootste impact op energieverbruik
Facility Management
Onderhoudsplannen (MJOP); vervangingsinvesteringen; betrouwbaarheid van apparatuur; beheer van GBS. Afdeling is verantwoordelijk voor energiebeheer en is technisch georiĂŤnteerd.
Finance
Inkoop
Operationeel proces
MVO/ Sustainability
HRM
MarketingCommunicatie
Wenst inzicht in energiekosten. Belangrijke aspecten zijn budgettering, doorbelasting, transparantie, voorspelbaarheid en lagere energiekosten.
Wenst lage kosten. Inkoop gebeurt vaak op basis van de (lage) prijs, omdat de afdeling besparingsdoelstellingen heeft. Duurzame energie heeft dan minder prioriteit. Wenst continue en ongestoorde beschikbaarheid. Gedrag heeft grote impact op energieverbruik door o.a. aan- en uitschakelen van installaties, verlichting en de benodigde setpoints van gebouwen.
Wil duurzame keuzes maken. Uitstraling is belangrijk en de handelingen zijn marketing-georiĂŤnteerd.
Aantrekkelijk werkgeverschap, mobiliteit, beloningsbeleid, het nieuwe werken.
Een duurzame uitstraling is belangrijk voor de toekomst van de organisatie. Wil op basis van duurzame voorbeelden verkoop van producten of diensten stimuleren.
9
MAAK KENNIS
Integraal Energiemanagement Effectief Energiemanagement
= RA
PP
OR
T
X
X
€ 0
Proces & Organisatie
Techniek & Haalbaarheid
1
2
3
4
5
6
Monitoring Services
In de infographic wordt ‘Integraal Energiemanagement’ als het product afgebeeld van ‘Proces & Organisatie’, ‘Techniek en Haalbaarheid’ en ‘Monitoring Services’. Dit betekent dat elk element integraal moet worden aangepakt en dat daarnaast het ontbreken van één onderdeel het goede werk op de andere onderdelen teniet zal doen. Hieronder wordt elk element globaal beschreven. PROCES & ORGANISATIE Dit zijn alle zaken op het gebied van processen, gedrag en cultuur, die van invloed zijn op het energiebeleid van bedrijven en instellingen. Veel organisaties hebben de expertise niet in huis om energiemanagement organisatiebreed goed op te zetten. Met hulp van een consultant of interim coördinator worden veel organisaties geholpen met het vormgeven hiervan. TECHNIEK & HAALBAARHEID Hieronder vallen alle energieonderzoeken waarbij technische expertise en/of kennis van de actuele wet- en regelgeving wordt vereist. Met technische expertise worden plannen doorgerekend en onderbouwd. Deze technische onderzoeken zijn onder meer nodig als een organisatie het vastgoed wil verduurzamen, voor het opstellen van een energielabel en het uitvoeren van de EED energieaudit. MONITORING SERVICES Dit zijn energiemonitoring en de visualisatie van energie-informatie. Energiemonitoring loopt als een rode draad door alle elementen van integraal energiemanagement. Zowel in ‘Proces en Organisatie’ als in ‘Techniek en Haalbaarheid’ is het onmisbaar. Integraal energiemanagement wordt pas effectief wanneer elk element onderdeel uitmaakt van de aanpak
10
MET TOP 5 REDENEN OM TE STARTEN T MEN AGE MAN INTEGRAAL ENERGIE
Met inzet van deze integrale t aanpak voor duurzaamheid gaa een organisatie: > kosten besparen, > voorlopen op wetgeving, ren,
> een duurzame uitstraling creë > besparingskansen herkennen en efficiënter aanpakken, > doelen uit de Klimaatwet in 2030 behalen.
GEDRAG EN CULTUUR Elk bedrijf heeft zijn eigen beweegredenen om stappen te ondernemen op het gebied van duurzaamheid. Sommige bedrijven worden in de energietransitie primair gedreven om altijd te willen voldoen aan de wetgeving. Andere bedrijven zien vooral de financiële kant als belangrijkste drijfveer. Zo is het ook met de mensen die voor de bedrijven werken: Financiële mensen zien de kosten en willen risico’s beperken. Marketeers zien de kansen in de markt. Techneuten willen vooral de laatste stand der techniek. Werkgevers willen graag een aantrekkelijke werkgever zijn. En weer anderen willen graag werken aan een positieve wereld. Het interessante is dat alle motieven en redenen waar en valide zijn. De kunst hierbij is om de motieven en de energie te verbinden in één gezamenlijk doel en richting.
11
Energiemonitoring de rode draad van integraal energiemanagement
Energiemonitoring is als ‘Monitoring Services’ niet alleen één van de drie hoofdelementen van integraal energiemanagement, maar het is tevens een onmisbaar onderdeel van elk ander element van integraal energiemanagement: Proces & Organisatie en Techniek & Haalbaarheid. Zonder energiemonitoring kunnen geen onderbouwde keuzes worden gemaakt binnen energiebeleid. En alleen na analyse van data is er inzicht in de resultaten van ingezette maatregelen. Het is de rode draad van integraal energiemanagement.
LANG LEVE DE MODERNE TECHNOLOGIE; EEN TSUNAMI AAN DATA Energiemonitoring gaat tegenwoordig over meer dan alleen maar het verzamelen en analyseren van energiedata. In moderne gebouwen wordt steeds meer slimme technologie toegepast, waarmee bijvoorbeeld het binnenklimaat slim wordt aangestuurd en het gebruikscomfort steeds verder wordt geoptimaliseerd. Deze en alle andere innovaties produceren een enorme datastroom; een tsunami aan data. Om deze data te verwerken tot heldere en bruikbare informatie is een krachtig monitoringssysteem een must-have. Het EMS van nu en van de toekomst moet razendsnel oneindig veel data kunnen verwerken uit elke mogelijke databron, waaronder energiemeters, duurzame opwek, de cloud, GBS en klimaatinstallaties.
TIP
12
est innovatieve EMS ErbisOne is het me ta ergiemanagement da van deze tijd. Dit en el ve dig ein on l ne ends platform verwerkt raz er me k tde On n. ro tab e da data uit elke mogelijk am anDataNaarDuurza op erbisone.com. #V
PRAKTIJKVOORBEELD
Rijksvastgoedbedrijf
SLIM MONITOREN MET FOCUS OP GEBRUIKSCOMFORT EN DUURZAAMHEID Het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) onderzoekt met het Programma Groene Technologieën 3.0 innovatieve technologieën in de rijkshuisvesting die het werkcomfort verhogen en het energieverbruik verminderen. Deze onderzoeken zijn nodig, omdat het rijk haar grote vastgoedvoorraad op tijd moet verduurzamen en daarnaast de markt wil inspireren met mooie voorbeelden. In een aantal testomgevingen worden innovaties getoetst, waaronder het rijkskantoor van Rijkswaterstaat en het RVO-kantoor in Roermond. Een voorbeeld van een innovatie die wordt getest, is een digitaal gebouwsysteem dat een medewerker kan begeleiden naar een vrije werkplek en een gedeelte van een kantoor kan afsluiten, wanneer de ruimte niet gebruikt wordt. Deze innovatie zou voor minder energieverbruik bij een hogere comfortbeleving moeten zorgen. Met monitoring wordt aangetoond of de innovaties voldoen aan ‘hun beloftes’. Daarnaast wordt ook onderzocht of de innovaties in de toekomst toepasbaar zijn op meerdere locaties.
13
De kracht van data-analyse Het komt nog te vaak voor dat gebouwinstallaties niet goed zijn ingesteld. Hier wordt ‘stiekem’ enorm veel energie verspild. Met inzet van monitoring worden patronen in het energieverbruik ontdekt en kan eenvoudig veel energie worden bespaard. Naast forse energiebesparing, gaat het hier om kostenbesparingen die op kunnen lopen tot tienduizenden euro’s per jaar.
ma-vr 2000 kWh
za 1000 kWh
zo 0
6
12u
18
24u
HET WEEKDAGENPATROON - ENERGIEVERSPILLING ZICHTBAAR In bovenstaand voorbeeld is te zien dat gedurende het nachtverbruik door de week, de basislast aanzienlijk lager ligt dan in het weekend. Dit is opvallend, aangezien dit kantoor in het weekend niet bezet is. Op basis van deze analyse is het advies om de instellingen van de installaties te wijzigen, door het weekend gelijk te stellen aan de nachtsituatie . Dit levert een enorme besparing op onnodige basislast.
14
DE PUNTENWOLKGRAFIEK - GELIJKTIJDIG KOELEN EN VERWARMEN Onderstaand een voorbeeld van een puntenwolkgrafiek. Elke punt betreft een uur-verbruikswaarde van gas en elektriciteit uitgezet tegen de buitentemperatuur. In dit voorbeeld is zichtbaar dat er gelijktijdige koeling en verwarming plaatsvindt in bepaalde periodes. Het onderhavige gebouw heeft geen gasgestookte warmwatervoorziening, echter is er wel gasverbruik zichtbaar boven de stooklijn van 180C (de blauwe punten in de cirkel). kWh
600
Aardgas Elektriciteit
400
200
X
0 -5
0
5
10
15
20
25
30 °C
PRAKTIJKVOORBEELD ZAAMHEID ITORT DUUR Provincie Overijssel N O M EL n SS IJ VER e jaren ee PROVINCIE O kt al meerder ui br ge l se js In ren. Overi De provincie cten te monito uwen en obje bo ge singen as ar ep ha to EMS om duurzame e rs ve di jn zi uis lag (WKO) het provincieh te Koude Ops m ar W n ee n er ee k geplaatst. ingezet. Zo is elen op het da an ep nn zo er en zijn d met im aangestuur het gebouw sl dt incie is or ov w pr st aa de Daarn e. Kortom, nc ge lli te In l icia ken. Het inzet van Artif meerdere vlak op d en ev tr ts orui n monitoring duurzaam vo met behulp va dt or w el he t ge effect van he kt. lgd en bewaa vo ge ks dagelij 15
INTEGRAAL ENER
X
Proces & Organisatie
Techniek & H
Energiebeleid PAG 26 en gedrag
PAG Interim energiecoรถrdinator
PAG
26
22/23
PAG 18
EPA-U energielabel
Energiemanagement scan
PAG
Energiezorg ISO 50.001
vanbeek.com/iso50001
16
23
PAG
PAG
18/19
26
Verduurzaming gebouwen
Strategie CO2-neutraal vanbeek.com/verduurzamen
RGIEMANAGEMENT RA P
PO
RT
X
â‚Ź 1
Haalbaarheid
2
3
4
5
6
Monitoring Services
PAG 20/21
PAG
EED energieaudit
12-15
Energiemonitoring
PAG 14/15
PAG 21
Informatieplicht energiebesparing
Data-analyse
PAG 28/29
Visualisatie
vanbeek.com/informatieplicht
17
De energiemanagementscan
PRAKTIJKVOORBEELD
Graafschap College
De energiemanagementscan is hĂŠt ideale startpunt voor het maken van een CO2-reductie roadmap. Een energiemanagementscan is een organisatiebreed onderzoek naar gedrag en cultuur, de technische mogelijkheden, de financiĂŤle mogelijkheden en de beschikbaarheid van data.
HET GRAAFSCHAP COLLEGE PAKT DUURZAAMHEID CENTRAAL OP Met 10.000 studenten, meer dan 900 medewerkers en 12 locaties is het Graafschap College het grootste regionaal opleidingencentrum (ROC) voor beroepsonderwijs en educatie in de Achterhoek en een deel van de Liemers. De onderwijsinstelling is actief bezig met duurzaamheid en heeft aan alle wettelijke verplichtingen voldaan, zoals het uitvoeren van een EED energieaudit en het inzetten van een EMS (energiemonitoring). Op zoek naar een centrale aanpak waarmee de onderwijsinstelling het energieverbruik structureel zou kunnen reduceren en waarmee gericht gewerkt kon worden aan het bereiken van CO2-reductie doelstellingen, is hier een energiemanagementscan uitgevoerd. De scan biedt inzicht in het volledige spectrum van energie(-beheer) van de gehele organisatie. In dit onderzoek zijn de volgende stappen doorlopen: > Uitvoeren van een organisatiebreed onderzoek > Rapportage bevindingen met toelichting en verbeteradviezen > Stappenplan voor optimalisatie energiebeheer PROJECTGROEP DUURZAAMHEID Het Graafschap College heeft met de bevindingen uit de energiemanagementscan een mooie basis gelegd voor een goed georganiseerd energiebeleid waarmee haar duurzame ambitie kan worden gerealiseerd. Zo hebben zij met een team van een tiental medewerkers van verschillende afdelingen de Projectgroep Duurzaamheid opgericht. Deze Projectgroep onderzoekt en initieert initiatieven met betrekking tot energie- en CO2-reductie, afval, vervoer en groen.
18
WAT WORDT ONDERZOCHT IN DE ENERGIEMANAGEMENTSCAN? Hieronder staan verschillende onderdelen van de energiemanagementscan benoemd inclusief mogelijke vervolgsacties. U ziet dat ook hierin de 3 stappen van een proactieve aanpak centraal staan.
maak energie zichtbaar
1
2
stel energie roadmap op
3
volg & bewaak resultaat
-
+
STAP 1 Maak (energie) zichtbaar. Hier worden alle zaken die te maken hebben met energie en duurzaamheid geïnventariseerd en onderzocht, zoals: > Strategisch huisvestingsplan; vastgoedplannen; energiebesparingsplan in het Meerjarenonderhoudsplan (MJOP). > Energieonderzoeken - EED energieaudit; Informatieplicht; Energielabel EPA-U. > Energiemonitoring. Rapportage en analyse; slimme meter analyse; en meer. > Organisatie energiebeleid. Worden alle relevante teams hierbij betrokken? > Inkoop energie en mobiliteit STAP 2 Stel een roadmap op. Dit is de stip op de horizon, inclusief (rand-) voorwaarden om het succesvol te maken. > Strategische doelen met ambitie en visie formuleren voor de onderwijsinstelling. > Communicatieplan opstellen. > Tactische doelen vastleggen. Bijv. Hoe wordt de CO2-footprint opgesteld? > Uitwerking verduurzamingsplannen (CO2-reductie plan). > Organisatiebreed energieteam samenstellen die het beleid en de visie omarmen en ondertekenen. Stap 3 Volg en bewaak het resultaat. > Operationele afspraken over hoe wordt gerapporteerd en gestuurd op KPI’s. > Energiemonitoring continu inzetten om voortgang en effectiviteit van maatregelen te bewaken en bij te sturen.
PRAKTIJKVOORBEELD
Industriële organisatie
Energy policy 100%
Communications
Energy strategy
80% 60%
Operational procedures
40%
Organizational structure
20%
Staff engagement and training
Regulatory compliance
Procurement policy
Opportunities identification Target setting Monitoring and analyzing energy use
Investment procedures
u diagram ziet Op het spin n ee n va de uitkomst die gementscan energiemana n ee or vo rd is uitgevoe ële le industri internationa eterrb ve le Al organisatie. n t gebied va punten op he id he am za ur du energie en ht. kaart gebrac zijn hier in t he is n va er Op basis hi or d op maat vo energiebelei d. el st ge op e ti de organisa
19
Proactief handelen op wetgeving; Meer halen uit uw EED energieaudit Een EED (European Energy Directive 2012/27//EU) energieaudit is voor veel sectoren een wettelijk verplichte rapportage die eens in de vier jaar moet worden geactualiseerd. De audit bestaat onder meer uit een overzicht van de energiestromen, inclusief vervoer, factoren die het energieverbruik beïnvloeden, potentiele energiebesparende maatregelen en een (energiebespaar-)plan van aanpak. In dit overzicht ziet u de stappen die worden doorlopen bij een EED audit: Definitief LOCATIE-ONDERZOEK
Bureau onderzoek
Scan op locatie
Energie balans
Uitwerken maatregelen
Concept rapportage
EED rapportage
CONCERN-ONDERZOEK
Transport en mobiliteit
Energie management
Definitieve rapportage
Concept rapportage
HAAL MEER UIT UW EED ENERGIEAUDIT! Bedrijven gaan steeds slimmer om met de uitkomsten van de wettelijke verplichte EED energieaudit. In de rapportage worden namelijk al energiebesparende maatregelen geadviseerd die rendabel zijn voor de organisatie. Een organisatie kan adviezen uit dit onderzoek spiegelen aan bijvoorbeeld de eigen vastgoedplannen. Investeringen in maatregelen kunnen dan worden meegenomen op momenten dat de organisatie bijvoorbeeld al renovatieplannen heeft. De organisatie kan de plannen uitwerken in een roadmap en hierin elke investering goed financieel inplannen. Een slimme en kostenbesparende aanpak om proactief te werken aan duurzaamheid.
20
PRAKTIJKVOORBEELD
Jumbo Supermarkten
JUMBO WERKT PROACTIEF AAN DUURZAAMHEID Jumbo heeft inclusief het hoofdkantoor bijna 700 vestigingen op locaties door het hele land. Het is de laatste jaren uitgegroeid tot ĂŠĂŠn van de grootste supermarktketens van ons land. Het supermarktbedrijf zet al vele jaren energiemonitoring in om grip te houden op haar energieverbruik. Door energiemanagement vanuit een centraal punt te regelen kan Jumbo eenduidig communiceren over energie en duurzaamheid naar medewerkers en klanten.
DE WETGEVING EEN STAPJE VOOR ZIJN Naast monitoring van energieverbruik, monitort Jumbo ook nauwlettend welke energiebesparende maatregelen op de verschillende locaties genomen zijn. Door dit strakke maatregelenbeheer zorgt Jumbo ervoor dat zij de wetgeving altijd een stapje voor is. De EED energieaudit en de Informatieplicht waren hiermee een stuk eenvoudiger uit te voeren. RAPPORTAGE KOUDEMIDDELENLEKKAGE Binnen supermarkten gaat monitoring over meer dan alleen energie. Supermarkten werken veel met koelinstallaties en lopen het risico op lekkage van koudemiddelen CO2 equivalenten. Lekkage van koudemiddelen veroorzaakt zeer schadelijke broeikasgassen. Middels monitoring worden de waarden nauwlettend in de gaten gehouden en worden rapportages gegenereerd, waarmee Jumbo de status kan aantonen aan het bevoegd gezag.
TIP
egelenonitoring ook maatr Door naast energiem ssen rra ve er nd laat u zich mi beheer in te zetten, eigen uw op p gri u t ving en houd door nieuwe wetge energietransitie.
21
Verbeter uw energielabel MET DUURZAME AMBITIE
ENERGIELABEL EPA-U Het energielabel EPA-U is wettelijk verplicht voor publieke gebouwen met een oppervlakte vanaf 500 m2 en voor alle andere gebouwen vanaf verkoop of start verhuur. Energielabel A is zuinig, energielabel G is niet zuinig. Vanaf 2023 moeten alle kantoren energielabel C hebben en vanaf 2030 is energielabel A verplicht.
Gebouweigenaren moeten (het liefst ruim) voor 2023 bepaald hebben of het energielabel voldoet aan label C. Valt het label lager uit, dan moet de eigenaar actie ondernemen om dit op tijd te verbeteren. Om de nodige verbeterstappen goed in kaart te brengen is het raadzaam om hiervoor een gecertificeerd EPA-U adviseur in te schakelen die voor elk gebouw een uniek maatwerkadvies kan maken. Het mooie van dit traject is dat hiermee gelijk planmatig gewerkt wordt aan het verlagen van de energiekosten.
erkt aan het Met de volgende stappen wordt gew EPA-U. bel giela ener verbeteren van uw OPTIONEEL
Bureau onderzoek
22
Opname op locatie
Uitwerken energielabel
Voorlopig Maatwerk DeďŹ nitief energielabel verbeteradvies energielabel
PRAKTIJKVOORBEELD
Kantoor Van Beek
PRACTICE WHAT YOU PREACH - VAN E NAAR A Vanaf 2019 heeft Van Beek haar kantoorpand in overeenstemming met de verhuurder volledig verduurzaamd. Een mooie uitdaging, het ging namelijk om een monumentaal pand van eind 1800 met energielabel E wat moest veranderen in energielabel A. Het was een intensief traject vol obstakels, maar waar een wil is, is een weg en energielabel A is binnen. In de blogserie ‘Practice what you preach: van E naar A’ neemt Ron Hendriks directeur van Van Beek u mee in dit traject. Een traject dat laat zien dat veel mogelijk is, met de juiste motivatie.
REN OUWEIGENA IS VOOR GEB IM SL ET H AN WAAROM BEL A TE GA g. R ENERGIELA ke verplichtin lij te et w OM NU VOO n ee 30 20 in te A is pas ren om nu al Energielabel gebouweigena or ergievo en t ed he go t Toch is he worden om en ok st ge e et de anningen di bezig te zijn m bel A. De insp om proactief t ze ge werken aan la in zo n eteren, worde label te verb itie. energietrans meest tregelen het t u welke maa er le t e maatw ec aj eu tr verbeter ingen in ni el er st ab el ve gi in er de en r . Doo In het houdt uzelf uw organisatie in te plannen, or A el vo jn ab zi el gi el er rendab ap naar en eigen roadm regelen op uw gietransitie. uw eigen ener de regie over
TIP
23
PRAKTIJKVOORBEELD
Rijksvastgoedbedrijf
INNOVATIES IN GEBOUWEN VOOR DE ENERGIETRANSITIE
Het Rijksvastgoedbedrijf beheert zo’n 12.000.000 m2 verdeeld over 7.000 gebouwen. Vastgoed wat allemaal energieneutraal moet zijn in 2050. Alhoewel 30 jaar ver weg lijkt, zou dit in praktijk betekenen dat elk jaar grofweg 230 gebouwen energieneutraal gemaakt moeten worden. Het RVB gaat met inzet van slimme gebouwtechnieken deze uitdaging aan. PGT 3.0 In het Programma Groene Technologieën 3.0 wordt uitgebreid onderzoek gedaan naar de haalbaarheid en toepasbaarheid van deze innovatieve technieken. Op pagina 15 heeft u al een stukje kunnen lezen over de rol die monitoring (EMS) vervult in het testen van de innovaties. Op deze pagina’s maakt u kennis met enkele mooie innovaties die hier worden onderzocht.
PCM - PHASE CHANGE MATERIALS PCM’s zijn materialen waarvan de faseverandering (van vast naar vloeibaar en andersom) wordt gebruikt om warmte of koude op te nemen en af te staan. In PCM’s wordt energie tijdelijk opgeslagen voor gebruik op een later moment. Door de tijdelijke opslag ontstaan er minder extreme temperaturen en wordt de koel- en verwarmingsbehoefte in een gebouw lager, waardoor het energieverbruik gereduceerd wordt. VOORDELEN VAN PCM IN BESTAANDE KANTOREN In kantoorgebouwen kan PCM eenvoudig worden toegepast in een systeemplafond. Omdat 90% van alle kantoren systeemplafonds hebben, zijn PCM’s aantrekkelijk voor grootschalige renovaties. Huidige klimaatsystemen kunnen zonder grote aanpassingen worden behouden. Wat dit materiaal ook aantrekkelijk maakt, is dat wanneer men PCM tegelijkertijd zou toepassen in de overgangsperiode van een airconditioningsinstallatie naar een omkeerbare warmtepomp, zal een warmtepomp met een lager vermogen voldoende zijn. Dit betekent dat de investering in de installatie fors lager kan uitvallen.
en past dus Ook mooi! PCM is volledig recyclebaar gedachte. optimaal binnen de ‘cradle-to-cradle’
24
WERKPLEK CONDITIONERING Op verschillende RVB locaties worden ook nieuwe technieken getest waarbij het persoonlijke werkcomfort centraal staat. Er zijn hier werkplekken ingericht waarbij de gebruiker de temperatuur, ventilatie en verlichting naar persoonlijke voorkeuren kan instellen. Ook bij deze innovaties wordt het energieverbruik gemonitord. Werken aan energiebesparing met behoud of verbeterde comfortbeleving. BIODYNAMISCHE VERLICHTING Op werkplekken waar biodynamische verlichting wordt uitgetest, gaat de techniek nog een stapje verder. Hier wordt gemeten wat het effect is van de biodynamische verlichting op onder andere het visuele comfort in de winter, het welzijn (gezondheid / bioritme) van de gebruiker en de invloed op de productiviteit. VAN DATA NAAR DUURZAAM Het gebouw is voorzien van enorm veel sensoren om alles goed te kunnen meten. Er zijn sensoren die CO2 meten, lichtsterkte, temperatuur en de relatieve vochtigheid. Met sensoren onder de bureaus en in de vergaderruimten wordt middels infrarood de bezettingsgraad gedetecteerd. Verder worden data verzameld van onder meer slimme energiemeters en gebouwbeheersystemen. 9 MILJOEN MEETWAARDEN PER DAG Van één testlocatie worden dagelijks van 4.100 datapunten zo’n 9 miljoen meetwaarden verwerkt in een energiemanagement dataplatform. Na data-analyse worden de resultaten gevisualiseerd op een dashboard dat gedeeld wordt met alle stakeholders.
25
Integraal energiemanagement in praktijk
PRAKTIJKVOORBEELD
Industrie
FARMACEUT MAAKT GROENE KEUZE Dit artikel is gebaseerd op een praktijkcasus bij een geneesmiddelenfabrikant. In dit voorbeeld leest u hoe een organisatie met inzet van alle elementen van Integraal Energiemanagement - Proces & Organisatie, Techniek & Haalbaarheid en Monitoring Services - mooie stappen neemt richting meer duurzaamheid. OVER DE ORGANISATIE De industriële organisatie heeft een site met een variëteit aan gebouwen, waaronder productielocaties, kantoren en gebouwen voor opslag en distributie. De site bestaat al sinds begin jaren 70. Er is sindsdien wel nieuwbouw bijgekomen, maar er zijn nog veel gebouwen van het eerste uur in gebruik. De variëteit aan gebouwen maakt de site energietechnisch interessant complex. HET VERTREKPUNT Energiemanagement was bij aanvang een ondergesneeuwd onderdeel in de bedrijfsvoering. Door de steeds strengere wetgeving op gebied van energiebesparing had de organisatie het gevoel achter de feiten aan te lopen. De industriesite en bedrijfsprocessen maakten het lastig om als organisatie kostenefficient aan de wetgeving te blijven voldoen. De fabrikant wilde dit veranderen en is op zoek gegaan naar externe expertise om de wetgeving voor te blijven en om de organisatie slim op weg te helpen naar energieneutraal in 2050. Zo is men onder begeleiding van een specialist, als deskundig partner, aan de slag gegaan. Met een duurzame ambitie en door de complexiteit van de site is hier een team aan experts voor ingezet: een interim energiecoördinator, energieadviseurs en monitoringspecialisten.
26
PROCES & ORGANISATIE Om de energiesituatie van de organisatie goed in beeld te krijgen is een energiemanagementscan uitgevoerd. De uitkomst van dit onderzoek is verwerkt in een groot plan van aanpak: de strategie naar energieneutraal 2050. In deze roadmap worden investeringen gepland op de ‘natuurlijke’ momenten, zoals een geplande renovatie, regulier onderhoud of, in het geval van een installatie, aan het eind van de technische levensduur. Om ook op de korte termijn zichtbaar vooruitgang te boeken, is de organisatie aan de slag gegaan met onder meer ‘communicatie over energie en duurzaamheid’ en ‘processen’. Met concrete acties heeft de farmaceut ervoor gezorgd dat ‘duurzaamheid’ is ingebed in belangrijke bedrijfsprocessen. Een mooi voorbeeld hiervan is dat nu elk project, vanaf 25.000 euro, verantwoord moet worden op duurzame keuzes. Een project wordt door de energiecoördinator beoordeeld en krijgt na goedkeuring een stempel met het ‘Wij kiezen Groen’logo. Dit logo is door de organisatie ontworpen in het verlengde van de bestaande communicatie-campagne ‘Wij kiezen Veiligheid’. Met de logo’s werkt de organisatie aan zichtbaarheid en draagvlak voor haar energiebeleid. TECHNIEK & HAALBAARHEID Op de industriële site worden continu energieonderzoeken uitgevoerd, waaronder het verbeteren van energielabels van kantoren en verduurzamingstrajecten met zonnepanelen. Voor het uitvoeren van de onderzoeken wordt de fabrikant veel geholpen door externe adviseurs. Zij onderzoeken bijvoorbeeld wat bruikbare alternatieven zijn voor CV-installaties, met het oog op ‘van het gas af’. Alle onderzoeken worden gedaan om aan de wettelijke verplichtingen te voldoen en om kostenefficiënt te blijven werken richting energieneutraal. MONITORING SERVICES Met inzet van energiemonitoring houdt de fabrikant elke dag grip op haar energieverbruik. Op basis van betrouwbare informatie kan de organisatie verduurzamingstrajecten inrichten en realistische doelen stellen op de roadmap naar energieneutraal. Door de complexiteit van de site en de vele processen die hier plaatsvinden, wordt de organisatie ondersteund door een monitoringspecialist bij het ‘bedienen’ van het EMS. Met energiemonitoring worden op relatief eenvoudige wijze veel energie en kosten bespaard. Met bijvoorbeeld een belastingduurkromme wordt het piekverbruik zichtbaar en is, door het contractvermogen hierop aan te passen, al duizenden euro’s bespaard.
27
Visualisatie & communicatie een onmisbare schakel CREĂ‹ER BEWUSTWORDING & DRAAGVLAK DOOR EEN HELDERE COMMUNICATIE Het is belangrijk dat uw energiebeleid breed wordt gedragen in de organisatie. Deel uw energieprestaties en -resultaten met gebruikers van uw gebouwen. Zo werkt uw organisatie aan meer bewustwording en draagvlak voor duurzame investeringen en activiteiten.
HET RIJKSVASTGOEDBEDRIJF deelt real-time testresultaten op energiedisplays in haar gebouwen. Gebruikers en bezoekers krijgen zo inzicht in energiebesparing en comfortverbetering. Lees meer over het RVB op pag. 24/25.
ONDERWIJSINSTELLING NOORDERPOORT maakt slimme vergelijkingen om de impact van haar elektricititeitsverbruik te delen met studenten om duurzaam gedrag te stimuleren.
28
EEN DIGITALE OMGEVING PASSEND BIJ UW ENERGIEBELEID
Een goede communicatie en informatievoorziening zijn essentieel in een succesvol energiebeleid. Een maatwerkdashboard dat ‘energie en duurzaamheid’ visualiseert, helpt uw organisatie om complexe informatie te vertalen naar heldere inzichten.
RETAILORGANISATIE MARKS & SPENCER gebruikt haar dashboard voor meer dan alleen monitoring en werkt aan bewustwording en draagvlak onder haar filiaalhouders.
LEES MEER OVER M&S
UNIVERSITEIT UTRECHT deelt op haar intranet informatie over energieen duurzaamheid van haar gebouwen met medewerkers en studenten. Op de plattegrond zijn alle gebouwen aan te klikken en kan de energieinformatie worden bekeken.
Ga naar vanbeek.com/visualisaties en bekijk de energiedisplays en dashboards op een groter formaat.
29
Uitnodiging INLOOPOCHTEND of ONLINE MEETING
WILT U WETEN HOE U INTEGRAAL ENERGIEMANAGEMENT KUNT TOEPASSEN IN UW EIGEN ORGANISATIE? Kom dan langs tijdens een inloopochtend of sluit aan bij een online meeting. Maak op een laagdrempelige wijze vrijblijvend kennis met integraal energiemanagement. Tijdens de bijeenkomsten en online meetings staan onze consultants u graag te woord. Kijk voor actuele data en meer info op www.vanbeek.com/ie-meeting. Of maak direct een afspraak met één van onze consultants. CONTACT Utrechtsestraat 59 – 6811 LW – Arnhem E info@vanbeek.com T +31(0)26 312 70 00 I www.vanbeek.com VOLG ONS TWITTER @vanbeekarnhem | LINKEDIN Van Beek Ingenieurs | YOUTUBE Van Beek Ingenieurs
30
COLOFON INTEGRAAL ENERGIEMANAGEMENT MAGAZINE Dit themamagazine is een uitgave van Van Beek Ingenieurs BV (onderdeel van Priva). Eerste druk, september 2020; PDF versie V1.0. Een extra magazine aanvragen kan via vanbeek.com/magazine2020
TEKST- & EINDREDACTIE Nathalie van der Weijde, Van Beek i.s.m. Van Beek collega’s Youri Lucassen, Pieter Metz, Ron Hendriks, Annemarie Brouwer, Erik Deliege, Mariëlle van Dijk e.a. VORMGEVING Ontwerpstudio COWBOYJO ILLUSTRATIES Ben Lambregts, Van Beek (pag. 8, 10, 14, 15, 19, 20 en 22) FOTO’S stock licentie DRUKWERK Coers & Roest - Het magazine wordt gedrukt op 100% FSC recycled papier met plantaardige inkt bedrukt. DANKWOORD De praktijkvoorbeelden uit dit magazine zijn gebaseerd op referentiestory’s op vanbeek.com en op ervaringen tijdens projecten en kennis van consultants van Van Beek. Onze speciale dank gaat uit naar alle genoemde relaties van Van Beek. Ook wil de redactie Joke ter Harmsel van ontwerpstudio COWBOYJO bedanken voor de prettige samenwerking.
DISCLAIMER Ondanks alle zorg en aandacht die de redactie heeft besteed aan de samenstelling van het magazine is het mogelijk dat de informatie onvolledig cq. onjuist is. Uw vragen of opmerkingen over de inhoud van dit magazine kunt u mailen naar communications@vanbeek.com.
COPYRIGHT Overname van artikelen, foto’s of een gedeelte daarvan is alleen toegestaan na voorafgaande toestemming van de redactie en met bronvermelding.
31