T
A
M
E
Γ
A
Λ
A
T
A
Βιρμανία
Ξ
I
Δ
I
A
1 Π A N O P A
Ταξίδι στη Βιρμανία
M A B I P M A N I A Σ
Ο
ι άνθρωποι της Βιρμανίας, αυτής της χώρας της Νοτιοανατολικής Ασίας με τη στρατιωτική δικτατορία και τις συνεχείς εμφύλιες έριδες, κουβαλούν μέχρι σήμερα τα σημάδια ενός αρχέτυπου σύμπαντος, μιας βουδιστικής νιρβάνας που βρίσκει την τέλεια έκφρασή της ακόμα και στα πιο συνηθισμένα πράγματα της καθημερινότητάς τους. Μοναδική τους υποχώρηση στον «εκσυγχρονισμό» που επιβάλει μια στυγνή κι αναχρονιστική εξουσία, μοιάζει να είναι το χαμόγελο που προσφέρουν στους λιγοστούς ακόμη τουρίστες. Η μακρόχρονη δικτατορία και η ξενοφοβία που καλλιέργησαν οι στρατιωτικοί κράτησαν ουσιαστικά επί δεκαετίες κλειστή τη χώρα στον διεθνή τουρισμό και ακόμη και τώρα οι τουρίστες μετρώνται σε λίγες χιλιάδες. Κατά τα άλλα η ζωή τους μοιάζει με την εναλλαγή των εποχών. Εποχή των βροχών, κι εποχή της ξηρασίας, σαν μία παρέλαση αντιφατικών υποσχέσεων που υπερχειλίζει τους ποταμούς, τρέφει την αδιαπέραστη βλάστηση και ανανεώνει ένα κύκλο ζωής και θανάτου. Στη Βιρμανία τίποτα δεν ξεφεύγει από το νομοτελειακή πορεία ενός «προγραμματισμένου» σύμπαντος. Οι Βιρμανοί πιστεύουν πως στα μοναστήρια παίρνει κανείς την καλύτερη εκπαίδευση και πως η θρησκεία τους είναι ανώτερη αφού δίνει ελευθερία επιλογών, δηλαδή την επιστροφή στα εγκόσμια ανά πάσα στιγμή. Ο Βουδισμός στη Βιρμανία δεν είναι απλά θρησκεία, είναι ο ζωτικός χώρος που τους επιτρέ-
πει να αισθάνονται άνθρωποι. Κάτι που η κοσμική εξουσία κάνει ότι μπορεί για το ξεχνάνε. Ένα ταξίδι στη Βιρμανία κυλά πάντα σε δύο επίπεδα. Σε αυτό που βλέπει κανείς και σε αυτό που ανακαλύπτει πίσω από τις εικόνες. Ίσως αυτό ακριβώς να κάνει τον προορισμό άκρως γοητευτικό.
2
Π
A
N
O
P
A
M
A
B
I
P
M
A
N
I
A
Σ
Σκιαγραφώντας τη χώρα Σε μια έκταση πέντε φορές μεγαλύτερη της Ελλάδας η Βιρμανία, η χώρα αυτή της Νοτιοανατολικής Ασίας, που συνορεύει με την Ινδία, το Μπανγκλαντές, την Κίνα, το Λάος και την Ταϊλάνδη, προσφέρει τα πάντα. Απάτητες ζούγκλες στον Βορρά με άγριες φυλές που δεν έχουν υποταχθεί ποτέ στην εξουσία της κεντρικής κυβέρνησης, με πάνω από 10.000 ελέφαντες και 2.000 τίγρεις να βόσκουν ή να κυνηγούν στις όχθες των ποταμών, απέραντες φυτείες με φοίνικες και ρυζοχώραφα στο δέλτα του Yangon και μαγευτικές παραλίες στον Ινδικό ωκεανό, στη θάλασσα Andaman ή στον Κόλπο της Βεγγάλης. Πάνω απ’ όλα όμως, η Βιρμανία ξεχωρίζει ακριβώς για το πλήθος των ναών της και για τα εκατομμύρια αγάλματα του Βούδα που ευλαβικά προσκυνούν καθημερινά τα 50 και πλέον εκατομμύρια των κατοίκων της. Οι χιλιάδες παγόδες με τους άπειρους χρυσούς τρούλους, που όταν τους φωτίζει ο ήλιος χρυσίζουν όλο τον ορίζοντα και σβήνουν από τα μάτια όλα τα άλλα χρώματα, είναι αυτοί που κάνουν τη χώρα μοναδική. Και στην Κεϋλάνη και στην Ταϊλάνδη και φυσικά στο Θιβέτ η βουδιστική τέχνη έδωσε αριστουργήματα που αφήνουν άφωνο τον επισκέπτη. Πουθενά αλλού όμως όλο αυτό το μεγαλείο δεν έφθασε στην αποθέωσή του όσο στη Βιρμανία. Η γνωριμία μας με τη χώρα θα ξεκινήσει φυσικά από την πρωτεύουσα, την Yangon. Πρόκειται για μια πολύβουη πόλη 4 εκατ. κατοίκων, που ξεχωρίζει από τις άλλες μεγάλες πόλεις της Ανατολής, πρώτον, για τις πλατιές λεωφόρους και τα πολλά διασωθέντα αποικιακά κτίρια που άφησαν οι Βρετανοί (τα οποία αν ανακαινιστούν θα την κάνουν πανέμορφη), δεύτερον, για τα λιγοστά αυτοκίνητα που κυκλοφορούν (κυριαρχούν ακόμη τα ποδήλατα) και, τρίτον, για τους ομοεπαγγελματικούς δρόμους, δηλαδή μεγάλους δρόμους κάθετους στις λεωφόρους όπου όλα τα μαγαζιά πωλούν τα ίδια τρόφιμα, ρούχα, χειροτεχνήματα κτλ. Εκείνο όμως που κάνει τη Yangon μοναδική στον κόσμο είναι η παγόδα Shwedagon, η πιο ωραία, η πιο μεγάλη, η πιο εντυπωσιακή, η πιο συγκινητική, η πιο... παγόδα του κόσμου. Κτισμένη πάνω στον υψηλότερο λόφο της πόλης έχει μια ιστορία που χάνεται στον χρόνο και στον θρύλο, ο οποίος αναφέρει ότι πριν από 2.500 χρόνια δύο έμποροι πρόσφεραν στον Βούδα δώρα και αυτός τους χάρισε οκτώ τρίχες από τα μαλλιά του. Οι έμποροι με τη σειρά τους τις δώρισαν στον βασιλιά τού Pegou που έκτισε την πρώτη στούπα στον λόφο. Η αρχαιολογία όμως τοποθετεί το κτίσιμο της παγόδας στον 11ο αιώνα και μνημονεύεται η βασίλισσα Shin Sawbu, η οποία έντυσε την κεντρική στούπα (είναι τα κωνοειδή μνημεία που αποτελούν το κέντρο της παγόδας), που το ύψος της ήταν ήδη 90 μέτρα, με χρυσάφι που ζύγιζε όσο και το βάρος της. Τώρα το χρυ-
3 Π A N O P A M A B I P M A N I A Σ
σάφι ξεπερνά τα 700 κιλά! Όταν περπατάμε μέσα στο τεράστιο συγκρότημα της Shwedagon, με τις εκατοντάδες στούπες, ναούς, παρεκκλήσια κτλ., είμαστε ξυπόλυτοι για λόγους σεβασμού και το περπάτημά μας πρέπει να είναι αργό για να συγχρονίζεται με τις προσευχές των πιστών του Βούδα. Ο χτύπος από τις χιλιάδες μικρές καμπάνες κάνει την ατμόσφαιρα έντονα συγκινησιακή όσο και εξωτική και είναι βέβαιο ότι θα εντυπωσιαστούμε θαυμάζοντας τα αριστουργήματα της βιρμανικής τέχνης με τις πολλαπλές στέγες στις χρυσές ή αργυρές παγόδες, τα μωσαϊκά και ψηφιδωτά από γυαλί, τα υπέροχα ξυλόγλυπτα από το πολύτιμο τικ και τα αμέτρητα αγάλματα του Βούδα και άλλων μικρότερων θεοτήτων. Σε αυτόν τον χώρο οι πιστοί προσεύχονται επί ώρες. Άλλοι προσφέρουν αρωματικά κεριά, χάρτινες ομπρέλες και λουλούδια ή κολλούν στο σώμα του
Σ A I N A M P I B A M A P O N A Π
4
Βούδα φύλλα χρυσού. Ένα πράγμα είναι βέβαιο, πως ο επισκέπτης ευχαριστεί από την καρδιά του τον Θεό που τον αξίωσε να επισκεφθεί αυτόν τον ευλαβικό τόπο προσκυνήματος των πιστών του βουδισμού. Η Yangon είναι μια ασφαλής πόλη με πολλά αξιοθέατα. Το μόνο όμως «αξιοθέατο» που δεν θα μπορέσουμε να δούμε είναι η περιοχή δίπλα στη λίμνη όπου βρίσκονται οι πολυτελείς βίλες των αξιωματούχων της χούντας, ενώ είναι κλειστός για όλους τους ντόπιους αλλά και ξένους ο δρόμος όπου βρίσκεται το σπίτι της Lung San Suu Kyi, κόρης του δολοφονημένου το 1948 ήρωα της ανεξαρτησίας της Βιρμανίας. Η γυναίκα αυτή έγινε σύμβολο της αντιδικτατορικής πάλης του λαού, κέρδισε το 85% των ψήφων στις ελεύθερες εκλογές που επέβαλε ο ΟΗΕ το 1989, ανετράπη ευθύς αμέσως από τους στρατιωτικούς και από τότε παραμένει σε κατ’ οίκον περιορισμό! Αναζητώντας την «ψυχή» της χώρας θα ταξιδέψουμε στο Παγκάν, μια νεκρόπολη με πάνω από 2.000 τέμπλα σπαρμένα σε έναν απέραντο ορίζοντα. Πρόκειται για ένα αληθινό μνημείο της ανθρωπότητας το οποίο από πλευράς εντυπώσεων παραλληλίζεται με τις πυραμίδες της Αιγύπτου! Πολλές από τις παγόδες είναι ακόμη και σήμερα σε λειτουργία και ιδιαίτερα η μεγάλη Anada συγκεντρώνει όλους τους επισκέπτες που θαυμάζουν τα γιγαντιαία αγάλματα του Βούδα, ο οποίος από μακριά σας χαμογελά και μόλις πλησιάζετε σας εγκαλεί με αυστηρότητα να κρατήσετε μια ευλαβική απόσταση.
5 Π A N O P A M A B I P M A N I A Σ
Τις απογευματινές ώρες πάνω στις στέγες των πιο μεγάλων από τις παγόδες μας περιμένει ένα υπερθέαμα. Ο κόσμος εκεί πάνω περιμένει τη δύση του ηλίου για να ζήσει ένα από τα πιο εντυπωσιακά θεάματα καθώς το χρυσαφί και το κόκκινο (όλες οι στούπες είναι από τούβλο) ανταγωνίζονται ποιο θα ζωγραφίσει τη νεκρόπολη. Η Bagan ήταν πρωτεύουσα ενός ισχυρού βιρμανικού κράτους από τον 9ο ως τον 13ο αιώνα και παρήκμασε όταν το 1287 επέδραμαν οι Μογγόλοι του Κουμπλάι Χαν και αιχμαλώτισαν τους κατοίκους του. Ένα κομμάτι του ταξιδιού μας είναι αφιερωμένο στο θρυλικό Mandalay, που τον περασμένο αιώνα εθεωρείτο η πιο εξωτική πόλη σε όλη την απέραντη βρετανική αυτοκρατορία. Πρωτεύουσα του τελευταίου βασιλείου της Βιρμανίας που κατέλυσαν οι Άγγλοι το 1885. Θεωρείται η «χρυσή πόλη» όλης της Βιρμανίας και φημίζεται για τα 150 μοναστήρια της (τα περισσότερα ξύλινα θαύματα αρχιτεκτονικής) και τους 70.000 μοναχούς. Ο βρετανός συγγραφέας Τζορτζ Οργουελ, ο γνωστός για το έργο του «Η φάρμα των ζώων», σε ένα από τα πρώτα βιβλία του, «Ημέρες της Μπούρμα», χαρακτηρίζει το Mandalay την πόλη με τα πέντε Π [pagodes, pongyi (μοναχοί), parias (η χαμηλότερη κάστα), porc (χοιρινό) και πόρνες]. Θα τα βρούμε και τώρα, αλλά φυσικά εμείς θα επισκεφθούμε πρώτα την παγόδα Mahamuni όπου φυλάσσεται το πιο ιερό σε όλο τον κόσμο άγαλμα του Βούδα, που όσοι το προσκυνούν πιστεύουν ότι το έχει φτιάξει ο ίδιος ο Βούδας. Ένας βασιλιάς του Mandalay το άρπαξε το 1785 από μια ιερή πόλη κοντά στην Ινδία. Το πιο εντυπωσιακό για τον επισκέπτη είναι ότι στο χρυσό αυτό άγαλμα το σώμα του Βούδα είναι παραμορφωμένο από τα φύλλα χρυσού που αφιερώνουν οι πιστοί. Ο μεγάλος θησαυρός όμως της παγόδας βρίσκεται σε μια διπλανή αίθουσα όπου φυλάσσονται έξι χάλκινα αγάλματα από τους περίφημους ναούς του Ανγκόρ στην Καμπότζη τα άρπαξαν το 1431 οι Ταϊλανδοί και από αυτούς το 1599 οι Βιρμανοί , τα
6
Π
A
N
O
P
A
M
A
B
I
P
M
A
N
I
A
Σ
οποία θεωρούνται μοναδικά αριστουργήματα. Το δεύτερο αξιοθέατο είναι το βασιλικό παλάτι, το οποίο καταλαμβάνει μια έκταση 15 τ. χλμ. Ήταν ένα θαύμα ξύλινης αρχιτεκτονικής αλλά καταστράφηκε από τον αεροπορικό βομβαρδισμό των Ιαπώνων το 1944 και τμήματά του σώζονται στο μουσείο της πόλεως. Η γνωριμία μας με την Βιρμανία περιλαμβάνει και την Λίμνη Ίνλε. Το θέαμα των 130.000 κατοίκων που ζουν πάνω στην επιφάνεια της λίμνης αποζημιώνει τον επισκέπτη. Οι κάτοικοι μετακινούνται με μακρόστενες βάρκες που θυμίζουν πιρόγες κι οι βαρκάρηδες κωπηλατούν ιδιόρρυθμα, όρθιοι, με το ένα πόδι τους τυλιγμένο στο κουπί λες και αυτό αποτελεί την προέκτασή του. Οι τοπικές αγορές είναι γεμάτες από φρούτα, μυρωδικά και αντικείμενα για τουρίστες (αγαλματίδια, ξυλόγλυπτες φιγούρες, πίπες και ζυγαριές οπίου κ.ά.). Οι Βιρμανοί είναι καλοσυνάτοι και άκρως υποχρεωτικοί, ίσως αυτό κάνει τους επισκέπτες να αισθάνονται σαν τους Βρετανούς αποικιοκράτες που οικειοποιήθηκαν τη χώρα μέχρι το 1937. Η περιήγησή μας όμως στους δρόμους - κανάλια με τα χαμόσπιτα και τις δίπατες «βίλες» με την καλωδιακή τηλεόραση, με τους ναούς, τα τεϊοποτεία, τα εστιατόρια, τα ψιλικατζίδικα, τα φαρμακεία, τις βιοτεχνίες ασημιού και μεταξιού που στέλνουν τα κατεργασμένα υλικά τους σ’ ολόκληρη τη χώρα, είναι ο καλύτερος τρόπος να προσεγγίσουμε τους ανθρώπους. Το βράδυ, όταν όλα γαληνεύουν και αντικατοπτρίζουν στον καθρέφτη του νερού, η τροπική λίμνη ζωντανεύει από αόρατους ψιθύρους, πετάγματα πουλιών και τη διαμπερή φωνή του βουδιστή ιερέα που ψέλνει ως τα μεσάνυχτα με ένα είδος κρυφής νοσταλγίας, σκορπίζοντας μόρια θλίψης στον υγρό αέρα.
Το Μωσαϊκό των φυλών Η χώρα είναι χωρισμένοι σε ζώνες. Οι κεντρικές πεδιάδες, προσβάσιμες και ασφαλείς για τους επισκέπτες, είναι τριγυρισμένες από λόφους και βουνά. Σε αυτά τα δυσπρόσιτα εδάφη ζουν ποικίλες λιτοδίαιτες φυλές, εκ των οποίων κάποιες φιλοξενούν τους βαρόνους της κοκαΐνης, ενώ άλλες μάχονται το καθεστώς. Τεράστια εδάφη της χώρας έχουν μετατραπεί σε στρατοκρατούμενες περιοχές - απαγορευμένες για τους ταξιδιώτες. Καταγγελίες για βιασμούς γυναικών από το στρατό έχουν πρόσφατα αναφερθεί στα Ηνωμένα Έθνη, καθώς και κρούσματα συγκρούσεων των εμπόρων ναρκωτικών κυρίως στο χρυσό τρίγωνο του θανάτου - στο σημείο, δηλαδή, που συναντούνται η Βιρμανία, το Λάος και η Ταϊλάνδη. Στα απομακρυσμένα δάση της Ανατολικής Βιρμανίας (στο κρατίδιο Kayah), ζούσε η φυλή Padaung Karen με τις «giraffe women» (γυναίκες - καμηλοπαρδάλεις, όπως τις ονομάζουν χαρακτηριστικά) που έλκουν την καταγωγή τους από τους Μογγόλους και έχουν εγκλωβίσει τον ατροφικό ψηλό λαιμό τους σε μια μπρούτζινη σπείρα δαχτυλιδιών η οποία ζυγίζει από 5 έως 10 κιλά. Είκοσι πέντε δαχτυλίδια αντιπροσώπευαν μέχρι πρόσφατα την υψηλή κοινωνική θέση της νύφης και έφερναν στον πατέρα της ένα μεγάλο χρηματικό ποσό το οποίο πλήρωνε ο σύζυγος όταν μετακόμιζε στην οικογένειά της.
7 Π
A
N
O
P
A
M
A
B
I
P
M
A
N
I
A
Σ
8
Π
A
N
O
P
A
M
A
B
I
P
M
A
N
I
A
Σ
Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί για τούτη την επώδυνη διακόσμηση που τη βρίσκει κανείς και σε αφρικανικές φυλές και θέτει σε κίνδυνο τη ζωή των γυναικών μόλις τολμήσουν να την αποχωριστούν αφού οι μύες του λαιμού έχουν ατονήσει και δεν μπορούν να στηρίξουν το κεφάλι τους: α) προφύλαξη από επιθέσεις τίγρεων, β) ένα τρόπος για να παραμένουν πιστές, γ) και να τις κάνει απωθητικές ώστε να μην τις κλέβουν οι αντίπαλες φυλές. Ωστόσο η συγκεκριμένη πρακτική έχει εδώ και καιρό εξασθενήσει, ενώ όλα πια τα χωριά με γυναίκες - καμηλοπαρδάλεις τράπηκαν σε φυγή πριν από μία δεκαετία για να αποφύγουν τους εμφύλιους σπαραγμούς και κατοικοεδρεύουν στην Ταϊλάνδη όπου έχουν γίνει αντικείμενο τουριστικού θεάματος. Στην κωμόπολη Nyaung Shwe της λίμνης Ινλε βλέπει κανείς γυναίκες ζωσμένες με βραχιόλια στα μπράτσα και στους αστραγάλους, να πλένονται αμέριμνα ή να στήνονται ανέκφραστα μπρος στις αδηφάγες φωτογραφικές μηχανές με το βλέμμα καρφωμένο στην αιωνιότητα. Πουλώντας το περίγραμμα του εαυτού τους για λίγα δολάρια, χειροποίητους χαλκάδες και κεντήματα, εξασφαλίζουν μια αρκετά άνετη ζωή. Πέρα όμως από αυτήν τη μειονότητα οι γυναίκες αλλά και οι άνδρες της Βιρμανίας διατηρούν ανέπαφες τις παραδόσεις τους. Αρχικά κυκλοφορούν με τις εθνικές τους ενδυμασίες - πράγμα που σημαίνει φούστες και για τα δύο φύλα οι οποίες αποτελούνται από μακρόστενα κομμάτια υφασμάτων ραμμένα στις δύο άκρες που διαφοροποιούνται μόνο από τα σχέδια (κάθε κρατίδιο έχει το δικό του) και τον τρόπο που δένονται (μπροστά για τους άνδρες, στο πλάι για τις γυναίκες). Οι κοπέλες, από την άλλη πλευρά, περιφέρονται όλη μέρα με «βαμμένα»
9 Π
A
N
O
P
A
M
A
B
I
P
M
A
N
I
A
Σ
10
Π
A
N
O
P
A
M
A
B
I
P
M
A
N
I
A
Σ
άσπρα τα φιλντισένια πρόσωπα τους θυμίζοντας γκέισες. «Η άσπρη σκόνη λέγεται Thanaka, παράγεται από τα κλωνάρια ενός δέντρου που μοιάζει με σανταλόξυλο, προστατεύει από τον ήλιο και εξαφανίζει τις ρυτίδες». Στην επαρχία της Βιρμανίας συναντά κανείς γελαστά βλέμματα, ατέλειωτους ορυζώνες, βοϊδάμαξες, αγελάδες με άροτρα να οργώνουν τη μουλιασμένη γη, λεωφορεία φορτωμένα με ανθρώπους στη σκεπή τους που φτύνουν μαύρο καπνό αγκομαχώντας πάνω στη διαλυμένη άσφαλτο, μυρωδιές από κάρι και μπαμπού. Οι αγρότες επιδίδονται στη δημιουργία ενός είδους κρασιού από ρύζι ή χυμό χουρμαδιάς. Καθώς ανακατεύουν τα υλικά σε τρία πρωτόγονα τσουκάλια καπνίζουν cheroot. Αυτό το μικρό πούρο-τσιγάρο, τυλιγμένο σε λεπτές φλούδες φοινικόδενδρου που περιέχει ένα μείγμα από φύλλα καπνού τύπου Βιρτζίνια με αποξηραμένους αρωματικούς βλαστούς και απολαμβάνουν όλοι οι κάτοικοι ανεξάρτητα από φύλο ή ηλικία, αποθανάτισε ο Κίπλινγκ σ’ ένα ποίημά του αφιερωμένο στα κορίτσια της Βιρμανίας. Η φύση τριγύρω είναι πληθωρική και γενναιόδωρη. Εξίσου γενναιόδωροι είναι οι άνθρωποί της. Η πόρτα τους είναι πάντα ανοιχτή στους ταξιδιώτες και στην περιέργειά τους. Μέσα στα απλά από πασσάλους σπίτια, οι γυναίκες βράζουν πράσινο τσάι, τηγανίζουν μπανάνες, ρίχνουν καυτές σάλτσες σε ψιλοκομμένα λαχανικά, καθαρίζουν σχολαστικά μάνγκο και παπάγιες. Οι επισκέπτες – σε όσες περιοχές μπορούν να ταξιδέψουν – είναι πάντα καλοδεχούμενοι. Όμως η καθημερινή ζωή των βιρμανών δεν επηρεάζεται καθόλου από την παρουσία τους.
11
Όπως και ο Νέλσον Μαντέλα, έτσι και η Άουνγκ Σαν Σου Κι έχει γίνει ένα διεθνές σύμβολο ηρωϊκής και ειρηνικής αντίστασης απέναντι σε ένα αυταρχικό καθεστώς. Για το λαό της Βιρμανίας, η Άουνγκ Σαν Σου Κι αποτελεί τη μοναδική ίσως ελπίδα ότι η χώρα θα μπορέσει κάποια στιγμή να γλιτώσει από το αυταρχικό, στρατιωτικό καθεστώς που την κυβερνά. Ως αγωνίστρια υπέρ της δημοκρατίας και ηγέτιδα του κόμματος της αντιπολίτευσης, η Άουνγκ Σαν Σου Κι έχει περάσει εννέα από τα τελευταία 15 χρόνια σε κατ’ οίκον περιορισμό που έχει επιβληθεί από το στρατιωτικό καθεστώς της Βιρμανίας. Το 1991, τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης για τις προσπάθειές της να επικρατήσει η δημοκρατία στη Βιρμανία. Η Άουνγκ Σαν Σου Κι βρισκόταν στο εξωτερικό για αρκετά χρόνια και γύρισε στη Βιρμανία το 1988. Αμέσως σχεδόν μετά την επιστροφή της στη χώρα, βρέθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό από το καθεστώς της χώρας και απελευθερώθηκε τον Ιούλιο του 1995. Βρέθηκε ξανά σε κατ’ οίκον περιορισμό το Σεπτέμβριο του 2000, όταν προσπάθησε να ταξιδέψει αψηφώντας τους περιορισμούς που είχαν επιβληθεί. Απελευθερώθηκε τον Μάιο του 2002, αλλά ένα χρόνο μετά συνελήφθη και φυλακίστηκε μετά τις συμπλοκές των οπαδών της με δυνάμεις της αστυνομίας. Έπειτα από μία εγχείρηση στην οποία υπεβλήθη, το 2003, της επετράπη να επιστρέψει στο σπίτι της, αλλά πάλι σε κατ’ οίκον περιορισμό. Όλα αυτά τα χρόνια της απομόνωσης, αφιέρωνε το χρόνο της στη μελέτη και την άθληση. Έκανε διαλογισμό, βελτίωνε τα γαλλικά και τα ιαπωνικά της και ηρεμούσε παίζοντας στο πιάνο Μπαχ. Τα τελευταία χρόνια της επιτρέπεται να συναντά άλλα μέλη του κόμματός της, αλλά και διπλωμάτες όπως τον ειδικό απεσταλμένο των Ηνωμένων Εθνών, Ραζαλί Ισμαϊλ. Τα πρώτα χρόνια της απομόνωσής της όμως δεν μπορούσε να δει ούτε καν τους δύο γιούς της και το σύζυγό της, τον Βρετανό πανεπιστημιακό Μάικλ Έρις. Το 1999 αντιμετώπισε μία προσωπική τραγωδία όταν ο σύζυγός της πέθανε από καρκίνο. Οι στρατιωτικές αρχές της χώρας της επέτρεψαν να μεταβεί στη Βρετανία για την κηδεία, αλλά η ίδια δεν δέχθηκε από φόβο μήπως δεν της επιτρέψουν να γυρίσει στην πατρίδα της. Η ίδια έχει πει πολλές φορές ότι η απομόνωση την έχει κάνει πιο αποφασισμένη να αφιερώσει το υπόλοιπο της ζωής της στην αντιπροσώπευση των πολιτών της Βιρμανίας. Ο ειδικός απεσταλμένος των Ηνωμένων Εθνώ, Ραζαλί Ισμαϊλ, έχει πει σε κατ’ ιδίαν συναντήσεις ότι η Άουνγκ Σαν Σου Κι είναι ο πιο εντυπωσιακός άνθρωπος που έχει γνωρίσει. Η Άουνγκ Σαν Σου Κι είναι η κόρη του ήρωα της ανεξαρτησίας στη Βιρμανία, στρατηγού Άουνγκ Σαν. Ο ίδιος δολοφονήθηκε κατά την ταραχώδη περίοδο του 1947, έξι μήνες πριν από την ανεξαρτησία της χώρας. Η Άουνγκ Σαν Σου Κι ήταν τότε μόλις δύο χρονών. Το 1960 έφυγε στην Ινδία, καθώς η μητέρα της διορίστηκε εκεί ως πρέσβης της Βιρμανίας. Τέσσερα χρόνια αργότερα βρέθηκε στην Οξφόρδη της Αγγλίας, όπου σπούδασε φιλοσοφία, πολιτική και οικονομία. Εκεί γνώρισε και τον μελλοντικό σύζυγό της. Έπειτα από κάποιες πε-
Π A
Το Εθνικό Σύμβολο της Βιρμανίας είναι…γυναίκα
N O P A M A B I P M A N I A Σ
Σ A I N A M P I B A M A P O N A Π
12
ριόδους στην Ιαπωνία, αποφάσισε να αφοσιωθεί στα παιδιά της και στα οικιακά της καθήκοντα. Όμως, κάποια στιγμή θέλησε να γυρίσει πίσω στη Βιρμανία, αρχικώς για να φροντίσει τη μητέρα της, η οποία ήταν άρρωστη. Εκείνη την περίοδο χιλιάδες άτομα διαδήλωναν στους δρόμους ζητώντας δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις. Οι διαδηλώσεις κατεστάλησαν από το στρατό, ο οποίος κατέλαβε την εξουσία με πραξικόπημα τον Σεπτέμβριο του 1988. Κατά τις εκλογές του 1990, το κόμμα της Άουνγκ Σαν Σου Κι νίκησε τις εκλογές, αλλά η χούντα αρνήθηκε να παραδώσει την εξουσία, στην οποία και παραμένει έκτοτε. Η περίπτωση της Βιρμανής πολιτικού, που παραμένει ο αντιπροσωπευτικός τύπος του citoyen, εγείρει δύο ερωτήματα. έπάρχουν, άραγε, σήμερα στις αλλοτριωμένες κοινωνίες άνθρωποι σαν την Αουνγκ Σου Κιί που επιλέγουν την προσωπική τυραννία από την προσφερόμενη ελευθερία, έστω και μακριά από την πατρίδα; Και δεύτερον, τι είδους γεωπολιτικές ισορροπίες τρόμου είναι αυτές που επιτρέπουν στους στρατηγούς της Μιανμάρ να σουλατσάρουν ανενόχλητοι, να μετακινούν την πρωτεύουσα του κράτους μέσα στη ζούγκλα, να είναι «τιμητές» της διακίνησης ναρκωτικών και να επιβάλλουν καθεστώς ολοκληρωτικής φτώχειας στον λαό; Μήπως επειδή δεν έχουν ακόμη αποκτήσει πυρηνική τεχνολογία;
13 Π A N O P A M A B I P M A N I A Σ
Οι στρατηγοί της Μιανμάρ γνωρίζουν ότι δεν έχουν τίποτα να φοβηθούν από την κυβέρνηση Μπους. Δεν φιγουράρουν στον «Αξόνα του Κακού» κι αν ερωτηθεί κάποιος από τους επιτελείς του προέδρου πού ακριβώς βρίσκεται η χώρα, στοιχηματίζω ότι μάλλον θα καθυστερήσει να τη βρει. Ενας από τους βασικότερους λόγους της... ανεμελιάς των στρατηγών είναι ότι η γειτονική Κίνα παραμένει ο βασικός προμηθευτής της χώρας και παρά το ότι το 2003 η Ε.Ε. ψέλλισε κάτι μισόλογα για κυρώσεις, κυρίως στον τομέα των όπλων, η Κίνα και η Ρωσία έσπευσαν να καλύψουν το κενό και να δώσουν στους «εκλεκτούς» τους ό,τι ακριβώς χρειάζονταν. Ακόμη και η Ινδία, η οποία στο παρελθόν είχε ανοικτά υποστηρίξει την Αουνγκ, την εγκατέλειψε, προφασιζόμενη λόγους εθνικού συμφέροντος. Εστρωσε μάλιστα κόκκινο χαλί για να υποδεχτεί τους στρατηγούς της Βιρμανίας όταν έκρινε ότι το να αντιμάχεται τις οικονομικές και στρατιωτικές σχέσεις της Κίνας με τη Μιανμάρ είναι πιο σημαντικό από το να υποστηρίζει τη δημοκρατία, αποδεικνύοντας ότι δεν υπάρχουν εχθροί και φίλοι, παρά μόνον συμφέροντα. Για την πλειοψηφία του κόσμου, η υπόθεση της Αουνγκ Σου Κιί φαντάζει περιττή πολυτέλεια. Και θα παραμένει τέτοια, όσο ο λαός της Βιρμανίας αμφιταλαντεύεται ανάμεσα σε σκιές, προσπαθώντας να δώσει σάρκα και οστά σε εκείνη που θα νιώσει πιο αληθινή. Οι δικτατορίες, ωστόσο, εκτός από τους γενναίους χρειάζονται διεθνή υποστήριξη για να ανατραπούν. Κυρίως, όμως, χρειάζονται την πολιτική βούληση των ισχυρών. Όλα αυτά τα χρόνια η διεθνής κοινότητα συνεχίζει να ανέχεται (άρα και να στηρίζει) τη χούντα της Βιρμανίας. Οι πιέσεις δεν φαίνεται να αποδίδουν. Εκτός από τη καταπίεση και την ανελευθερία που έχουν επιβάλλει σε όλη τη χώρα, οι στρατιωτικοί συνεχίζουν να εξαπολύουν κάθε τόσο εκστρατείες κατά της μειονότητας των Κάρεν δολοφονώντας, βιάζοντας και λεηλατώντας τα χωριά τους. Οι Κάρεν, που αποτελούν το 10% του πληθυσμού της Βιρμανίας, είναι περίπου 7 εκατομμύρια, κυρίως χριστιανοί ενώ εδώ και 50 χρόνια η ένοπλη οργάνωση« Εθνικός Απελευθερωτικός Στρατός των Κάρεν» βρίσκεται σε πόλεμο με το κράτος. Το τελευταίο διάστημα, όπως και άλλες φορές στο παρελθόν, άμαχοι Κάρεν εκτοπίζονται χωρίς να έχουν πρόσβαση σε τρόφιμα, εκπαίδευση, στέγαση και υπηρεσίες υγείας, σύμφωνα με τους ερευνητές του ΟΗΕ ενώ εκείνοι που τα σπίτια τους κατεδαφίζονται δεν παίρνουν καμία αποζημίωση.
Στα ίχνη του Βούδα και της διδασκαλίας του Ο ΒΟYΔΑΣ
Η
14
Π
A
N
O
P
A
M
A
B
I
P
M
A
N
I
A
Σ
λέξη Βούδας προέρχεται από τα Σανσκριτικά και σημαίνει «Αφυπνισμένος». Στο Ινδουιστικό πλαίσιο, ο συγκεκριμένος όρος μοιάζει με τίτλο για κάθε άνθρωπο που έχει επιτύχει την «Φώτιση», φέροντας παράλληλα και ιεραρχικά κοινωνικά χαρακτηριστικά, ξεφεύγοντας από τα στενότερα όρια της Θρησκείας. Έτσι ο όρος αυτός αποδιδόταν σε περισσότερους από έναν συγκεκριμένο άνθρωπο, προσδιορίζοντας την τροποποιητική εξουσία του, απέναντι στην ιστορία και την κουλτούρα της εποχής στην οποία ζούσε. Γι’ αυτό άλλωστε και το όνομα του ιδρυτή της Βουδιστικής Θρησκείας δεν ήταν «Βούδας» αν και οποιοσδήποτε θα μπορούσε να πιστέψει κάτι τέτοιο,
O P A M A B I P M A N I A Σ
Όποτε πάντως κι αν είχε γεννηθεί ο Βούδας, το βέβαιο είναι ότι η εποχή μεταξύ 6ου και 4ου αιώνα π.Χ., υπήρξε περίοδος ιδιαίτερα έντονων όσο και ασυνήθιστων μεταμορφώσεων και μεταλλάξεων του αρχαίου κόσμου: 1. Στην Αρχαία Ελλάδα, ο τότε φιλοσοφικός στοχασμός, τον οποίο αργότερα εξέφρασε με τον καλύτερο τρόπο ο Σωκράτης, είχε ήδη αρχίσει να ανθίζει. 2. Στην Κίνα οι σχολές των Κομφούκιου και Λάο Τζου είδαν ήδη αρχίσει να μορφοποιούνται.
N
Η Εποχή του Βούδα
A
Yπάρχουν τρεις πιθανές χρονολογικές τοποθετήσεις της ζωής του Βούδα αφού τρεις είναι και οι ιστορικές προσεγγίσεις υπολογισμού της γέννησής του, δοσμένες από διαφορετικές Βουδιστικές (και όχι μόνον) παραδόσεις. Τα χρονικά της Σρι Λάνκα, το Ντιπαβάμσα και το Μαχαβάμσα, μας λένε ότι ο Βούδας γεννήθηκε διακόσια ενενήντα οκτώ χρόνια πριν τη στέψη του βασιλιά Ασόκα, μίας προσωπικότητας η οποία έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διάδοση του Βουδισμού στην ευρύτερη περιοχή της Ασίας. Σύμφωνα με αυτά τα χρονικά, ο Ασόκα ξεκίνησε τη βασιλεία του το 326 π.Χ. Κάτι τέτοιο θα τοποθετούσε τη γέννηση του Βούδα το 624 π.Χ. Ωστόσο η χρονολογία της στέψης του Ασόκα τοποθετείται (από αρχαία ελληνικά κείμενα) το 268 π.Χ. κάτι το οποία φέρει τη γέννηση του Βούδα κάποια χρόνια αργότερα και κατά το 566 π.Χ. Αυτά τα δύο «ζευγάρια» ημερομηνιών ονομάζονται ως «η μακρά χρονολογία». Η «σύντομη χρονολογία» ωστόσο έχει υιοθετηθεί από Ινδικές πηγές και τις Κινέζικες μεταφράσεις τους. Αυτές τοποθετούν τη γέννηση του Βούδα εκατόν ογδόντα χρόνια πριν τη στέψη του Βασιλιά Ασόκα, με αποτέλεσμα να προσδιορίζουν τη γέννηση του Βούδα το 448 π.Χ. Από τις τρεις παραπάνω χρονολογίες (624, 566 και 448 π.Χ.) οι οποίες έχουν όλες τους υποστηρικτές, οι δύο τελευταίες είναι και οι πιο αποδεκτές πλέον.
Π
Η χρονική τοποθέτηση του Βούδα
15
αφού το αληθινό όνομα του Βούδα (όπως όλοι τον έχουμε γνωρίσει), σπάνια αναφέρονταν. Το όνομα του συγκεκριμένου διδασκάλου λοιπόν ήταν «Σιντχάρτα Γκουτάμα» και ο ίδιος ποτέ δεν αναφέρονταν στον εαυτό του ως Βούδας, ούτε και οι γύρω του τον αποκαλούσαν με αυτόν τον τρόπο κατά τη διάρκεια της ζωής του. Ο όρος Μπάγκαβαν (που σημαίνει κύριος) ήταν αυτός που του αντιστοιχούσε ως επί το πλείστον, όταν αυτός είχε αναλάβει τον κεντρικό ρόλο της Βουδιστικής θεωρίας και πρακτικής. Ωστόσο, η λέξη «Βούδας» είναι αλήθεια ότι χρησιμοποιήθηκε μέσα από πολλές παραδόσεις και κουλτούρες κατά τη διάρκεια των αιώνων. Μάλιστα δεν υπάρχει ούτε καν η πεποίθηση ότι υπήρξε ένας και μόνον Βούδας, αφού υπήρξε σειρά μετενσαρκώσεών του, η οποία ονομάζεται Σαμσάρα και προσβλέπει στην τελειοποίηση των αρετών. Έτσι ακριβώς, ο ιδρυτής του Βουδισμού, θεωρείται το (τελικό) αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας από τους Βουδιστές κάθε επιπέδου, χρόνου και τόπου.
3. Στην Ινδία οι θρησκείες του Τζαϊνισμού και του Βουδισμού, είχαν ήδη θέσει τα πρώτα θεμέλιά τους. 4. Η δημιουργία νέων αυτοκρατοριών οι οποίες επεκτείνονταν πολύ πέρα από τις αρχικές περιοχές ύπαρξής τους (όπως αυτή του Μεγάλου Αλεξάνδρου της Ελλάδας, οι δυναστείες των Τσιν και των Χαν στην Κίνα και τα βασίλεια του Δαρείου και του Κύρου στην Περσία) μετέφεραν τη γνώση, τη φιλοσοφία και την κουλτούρα τους, σε εντελώς απομακρυσμένα μέρη. 5. Η δημιουργία αστικών κέντρων τα οποία άρχισαν να συγκεντρώνουν και τον ευρύτερο έλεγχο των περιοχών, έφερε την ανάγκη για πολιτικές μεταρρυθμίσεις και τη γέννηση νέων οραμάτων. Εντός λοιπόν αυτής της περιόδου ωρίμανσης, η αλλαγή αξιών δεν ήταν μόνον επιβεβλημένη αλλά ήρθε μάλλον και από μόνη της καθώς πολλά προηγούμενα σημεία αναφοράς κατέρρευσαν, δίνοντας τη θέση τους σε ιδέες περισσότερα υποσχόμενες.
Αν και δεν υπάρχει πουθενά κάποια μοναδική περιγραφή της ζωής του Βούδα, οι οποίες διαφέρουν όχι μόνον χρονολογικά αλλά και στην ουσιαστική παράδοση που εμπεριέχουν, κάποιες παραδόσεις δίνουν περισσότερη έμφαση στη θαυματουργή δράση και θεϊκή υπόσταση του Βούδα, άλλες θεωρίες τον περιγράφουν περισσότερο σαν άνθρωπο, ο οποίος μέσα από σειρές λαθών, εμπειριών και μαθημάτων του, έφτασε σε ένα τέλειο επίπεδο ζωής, πλήρες από κάθε αρετή. Στις δοξασίες του δεύτερου είδους, ο Βούδας προβάλλεται ως ιδανικός άνθρωπος του οποίου η ζωή αποτελεί μοντέλο προς μίμηση κάθε άλλης εξελισσόμενης ανθρώπινης οντότητας. Ο Βούδας είχε γεννηθεί στη βορειοανατολική περιοχή του ποταμού Γάγγη, η οποία ονομαζόταν Καπιλάβαστου, από την οικογένεια Γκαουταμά, η οποία και ανήκε στην κάστα των Βραχμάνων. Το όνομά του ήταν Σιντχάρτχα, το οποίο αποτελεί μία σύντμηση της λέξης Σαρβαρττχασίντχα, η οποία και σημαίνει «αντίληψη όλων των επιθυμιών». Η λέξη Γκαουταμά, απαρτίζεται από το «γκαου» (πάνω στη Γη) και «ταμά» (ο πιο νικηφόρος). Ο πατέρας του, Σουντοντάνα πιστευόταν πως υπήρξε ο άρχοντας αυτής της πόλης, αν και πιο πρόσφατες πληροφορίες τον αναφέρουν ως ένα από τα μέλη του τότε συμβουλίου που διοικούσε με έναν πιο δημοκρατικό τρόπο, την τότε κοινωνία εκείνου του τόπου.
16
Π
A
N
O
P
A
M
A
B
I
P
M
A
N
I
A
Σ
Η Βιογραφία του Βούδα
Ο θρύλος της Γέννησης του Βούδα Ο Βούδας «συνελήφθη» από την μητέρα του Μάγια, όταν Αυτή είχε ονειρευτεί έναν Λευκό Ελέφαντα να βρίσκεται παραπλεύρως Της. Όταν πλησίαζε η ώρα της Γέννησής Του, η Μάγια αποσύρθηκε στο δάσος Λουμπίνι, κοντά στην πόλη Καπιλάβαστου. Εκεί, καθώς στεκόταν, ένα δέντρο από σεβασμό, υποκλίθηκε για να Τη στηρίξει, βοηθώντας την να γεννήσει τον Μποντχισάττβα (αυτού του οποίου η ουσία «σάττβα» έχει γίνει νόηση «μπόντχι». Μποντχισάττβα καλείται όποιος χρειάζεται μία μόνον τελευταία ενσάρκωση πριν αγγίξει τη Νιρβάνα. Το ένα αυτό τέκνο, στάθηκε αμέσως στα δύο του πόδια, έκανε επτά βή-
17 Π A N O P A M A B
ματα και είπε ότι αυτή θα ήταν η τελευταία γέννησή του. Είχε προοριστεί για την Αφύπνιση. Λίγο αργότερα, ένας ηλικιωμένος σοφός προφήτευσε ότι αυτό ακριβώς το τέκνο θα γινόταν ο γνωστός Βούδας. Η Προφητεία ωστόσο είχε προειδοποιήσει πως για να μπορέσει αυτό το τέκνο να γίνει ο Διδάσκαλος τον οποίο περίμενε όλος ο κόσμος, έπρεπε να εγκαταλείψει το παλάτι του πατέρα του, ζώντας ασκητική ζωή ώστε να επιτύχει την ανάλογη Φώτιση. Αυτήν την Προφητεία την είχε αρνηθεί κατηγορηματικά ο υπερπροστατευτικός πατέρας του, ο οποίος και έκανε τα πάντα για να κρατήσει τον Σιντχάρτχα εντός του παλατιού, προφυλάσσοντάς τον από το να δει οτιδήποτε που θα τον πλήγωνε. Ωστόσο, ο Σιντχάρτχα εκπλήρωσε την Προφητεία και πάνω από όλα, τον ίδιο τον προορισμό Του. Ο Κήπος Λουμπίνι, εντός της επικράτειας του Νεπάλ, συνεχίζει φυσικά να είναι ένα ιερός τόπος προσκυνήματος για τους Βουδιστές μέχρι και σήμερα.
I P A N I A Σ
Η Μάγια, η μητέρα του Σιντχάρτχα, πέθανε λίγο μετά τη Γέννησή Του και η αδελφή της Μαχαπρατζαπάτι, ήταν αυτή που Τον ανέθρεψε αμέσως μετά. Όταν Αυτός μεγάλωσε, παντρεύτηκε, με τη σειρά του, την Γιασοντχάρα, η οποία γέννησε κι έναν γιο, τον Ραχούλα. Σε αυτό το σημείο, ο Σιντχάρτχα είχε να διαλέξει ανάμεσα στην οικογένειά Του και τον ασκητικό δρόμο της φώτισης. Περιτριγυρισμένος από κάθε πειρασμό, πλούτη, εξουσία και δύναμη που θα μπορούσε να έχει οποιοσδήποτε θνητός, επέλεξε το μονοπάτι της Απάρνησης, μετά την επαφή του με τον έξω κόσμο, τον οποίο μέχρι τώρα δεν Του επέτρεπε ο πατέρας Του να γνωρίσει. Μετά από σειρά εξόδων Του έξω από το παλάτι, είχε πια μάθει σχετικά με τον Πόνο, την Ταλαιπωρία, την Απώλεια, την Αρρώστια και πάνω από όλα τον Θάνατο, ουσίες τις οποίες ήθελε να «δαμάσει» με την Διδασκαλία που αργότερα θα επινοούσε. Εγκαταλείποντας λοιπόν όλες τις γνωστές ευχαριστήσεις που Τον περιέβαλλαν, ακολούθησε ένα αυστηρότατα ασκητικό μονοπάτι, αναζητώντας την μόνιμη Ευτυχία και περιφρονώντας την προσωρινή Ικανοποίηση. Έχοντας δει μία τελευταία φορά την οικογένειά Του, εγκατέλειψε το παλάτι του πατέρα Του μια για πάντα και φτάνοντας σε ένα δάσος με άλλους ασκητές, αντάλλαξε κάθε κοσμικό αγαθό που του είχε μείνει με τα πρόχειρα ρούχα ενός διερχόμενου κυνηγού. Με μία επιστολή που έδωσε στον οδηγό του που επέστρεφε στο παλάτι, αποχαιρέτησε και τον πατέρα Του, προχωρώντας πλέον στην καινούρια Του ζωή. Η πράξη της Απάρνησης της οικογένειας Του Σιντχάρτχα από τον Ίδιο, κάθε άλλο παρά αδιαφορία σήμαινε. Αντίθετα, στην ηλικία των εικοσιεννέα χρονών, παρόλη την μεγάλη αγάπη που έτρεφε για τους συγγενείς του, είχε πια αντιληφθεί το ανώτερο καθήκον Του (Ντάρμα) το οποίο και του υποδείκνυε να ακολουθήσει τη ζωή που ήδη είχε ξεκινήσει. Από εκείνη την περίοδο και μετά, άρχισε να αναζητά τους Διδασκάλους του. Ο πρώτος ήταν ο Αράντα Καλαμα, ο οποίος και Του δίδαξε έναν τύπο Διαλογισμού ώστε να επιτυγχάνει την κατάσταση του «Απόλυτου Κενού». Αν και ο Σι-
M
Η Μεγάλη Απάρνηση
18
Π
A
N
O
P
A
M
A
B
I
P
M
A
N
I
A
Σ
ντχάρτχα την έμαθε και την ακολούθησε, αποφάσισε ότι τελικά δεν θα μπορούσε να ήταν αυτή η απόλυτη μέθοδος της επίτευξης της Αφύπνισης και της Νιρβάνα. Ο επόμενος Διδάσκαλός του, ο Ουντράκα Ραμαπούτρα, Τον δίδαξε μία μέθοδο επίτευξης ανώτερης Συνείδησης, αυτή «ούτε της Αντίληψης, ούτε της μη Αντίληψης». Ο Σιντχάρτχα ακολούθησε και αυτήν την μέθοδο, αλλά ούτε αυτή Τον οδήγησε στην Απάθεια, τη Σιωπή, τη Γαλήνη, την Ισορροπία και την Επίγνωση που Αυτός αναζητούσε. Τότε ο Βούδας κινήθηκε πιο ανατολικά, στην Ουρουβέλα, όπου και εγκαταστάθηκε σε ένα σημείο, αναζητώντας την μέθοδο της Λιτότητας. Άρχισε να αποκτά πλήρη έλεγχο της αναπνοής και της ανάγκης Του για τροφή, ενώ τελικά ακολουθήθηκε και από άλλους πέντε ασκητές. Με αυτόν ακριβώς τον τρόπο και περιφρονώντας εντελώς κάθε σαρκική Του επιθυμία, συνέχισε να ζει για έξι ακόμη χρόνια. Ωστόσο, ακόμη και μετά από τόση προσπάθεια, κατανόησε ότι δεν μπορούσε να φτάσει στην Απελευθέρωση που τόσο πολύ αναζητούσε. Δοκιμάζοντας κάθε άλλη τακτική ώστε να επιτύχει την φώτιση, συνέχιζε διαρκώς να αποτυγχάνει μέχρι που μία μέρα, μια υπηρέτρια Τον αντιλήφθηκε ως κάποιο Πνεύμα κοντά σε ένα ποτάμι, αδυνατισμένο από τις κακουχίες τις οποίες είχε επιβάλει στον εαυτό Του, με αποτέλεσμα να ενημερώσει για την ύπαρξή του την κυρία για την οποία και εργαζόταν. Τότε η κυρία αυτή έφερε φαγητό στον Σιντχάρτχα, το οποίο και Αυτός έφαγε. Οι άλλοι πέντε ασκητές όταν είδαν το συμβάν, έφυγαν μακριά από τον Σιντχάρτχα, πλή-
A N O P A M A B I P M A N I A Σ
Το βράδυ εκείνο όταν ο Σιντχάρτχα έγινε Βούδας, είχε ολοκληρώσει μία διαδικασία Αποδέσμευσης μέσω των τεσσάρων επιπέδων των Ντχιάνα, τα οποία και αποτελούν τα θεμέλια των έξι Επιγνώσεων (Αμπχίγκνια) που έλαβε ως Θεία Δώρα. Η διαδικασία προς την Απελευθέρωση από τα δεσμά Του περιγράφεται ως μία Μύηση η οποία συνέβη σε τρία στάδια Επίγνωσης, τα οποία παραλληλίζονταν και με τα τρία μέρη της νύχτας: 1. Από το Σούρουπο ως τις 10 το βράδυ, 2. Από τις 10 το βράδυ μέχρι τις 2 το πρωί και 3. Από τις 2 το πρωί μέχρι την Αυγή. Στο πρώτο μέρος της νύχτας έλαβε την Επίγνωση χιλίων προηγούμενων ενσαρκώσεών Του. Κατά τη διάρκεια του δευτέρου μέρους της νύχτας, απόκτησε την Ενόραση και ολόκληρο το Σύμπαν εμφανίστηκε μπροστά Του. Επιβεβαίωσε ότι το «θετικό» Κάρμα ορίζει την ευτυχή Επαναγέννηση ενώ το «αρνητικό» Κάρμα σε μία δυστυχή Επανενσάρκωση. Κατά τη διάρκεια του τρίτου μέρους εκείνης της νύχτας, απόκτησε Επίγνωση του τέλους του Ασράβα και συνειδητοποίησε την αρχή της Πρατίτια Σαμουτπάντα, (της εξαρτώμενης συν-καταγωγής, δηλαδή της νομοτέλειας που χαρακτήριζε τον Καρμικό κύκλο Μετενσαρκώσε-
Π
Η Αφύπνιση του Βούδα και η ερμηνεία αυτής
19
ρως απογοητευμένοι. Τότε Αυτός κατανόησε ότι όταν η φυσική πληρότητα υπάρχει στη ζωή του ανθρώπου με μέτρο, τότε είναι για το καλό του και βεβαίως τον ωθεί και περαιτέρω προς την Φώτιση. Ο εξευτελισμός της φυσικής υπόστασης του ανθρώπου όχι μόνον δεν βοηθούσε αλλά απότρεπε την ομαλή πορεία στη ζωή. Αργότερα, ο δίκαια πλέον επονομαζόμενος Βούδας, αντιμετώπισε ένα πειρασμό από τον Μάρα (ο οποίος είναι η προσωποποίηση του Θανάτου, της Πλάνης και του Πειρασμού). Καθώς ο Βούδας ήταν σε στάδιο διαλογισμού κάτω από το Δέντρο της Αφύπνισης, ο Μάρα τον «βομβάρδισε» με αμφιβολίες αλλά και πειρασμούς, μερικοί από τους οποίους υπήρξαν αυτοί της πείνας, της λαγνείας, του φόβου και της αδράνειας, προσπαθώντας έτσι να Τον πείσει να εγκαταλείψει την πορεία του προς την Φώτιση. Ωστόσο όλοι οι πειρασμοί, παρόλο που ήταν άριστα μεταμφιεσμένοι και πειστικοί, απέτυχαν πλήρως στο στόχο τους. Αυτός ακριβώς ο θρύλος είναι και ο αγαπημένος των απανταχού Βουδιστών και Διδασκάλων αυτής της θρησκείας αφού προβάλλει τις τέσσερις απαραίτητες προϋποθέσεις στην πορεία προς την Φώτιση: Την Διάκριση, την Φιλαλήθεια, την Απάρνηση και τη Γαλήνη. Η Απάρνηση είναι μία ελκυστική ουσία για τους Βουδιστές, αν και είναι συχνά παρεξηγημένη από τους υπολοίπους ανθρώπους που ανήκουν στις θρησκείες του Δυτικού πολιτισμού. Παρότι η χρήση της έχει γίνει αποδεκτή από όλα τα φιλοσοφικά ρεύματα, η συχνή της σύγχυση με την αδιαφορία και την αδράνεια έχει μπερδέψει πολλούς ανθρώπους όταν προσπαθούν να κατανοήσουν τι δίδασκε ο Βούδας μέσω την κατάκτηση αυτής της Αρετής. Πάνω σε αυτό το σημείο είχε πει το εξής: «Αυτό για το οποίο μιλώ είναι ο πόνος και η θεραπεία του. Όμως αυτό που απαρνούμαι είναι ο πόνος και ο θεραπεία του», εννοώντας ότι δεν υπάρχει ούτε θεραπεία αλλά πρωτίστως ούτε και πόνος.
ων). Με λίγα λόγια, ο Βούδας, ενθυμούμενος όλες τις προηγούμενες Επανενσαρκώσεις Του (στο πρώτο μέρος εκείνης της νύχτας), μπόρεσε να δει στο δεύτερο μέρους της νύχτας) τον μηχανισμό του Κάρμα ο οποίος και καθόριζε την «Μοίρα» όλων των οντοτήτων. (Στο τρίτο μέρος εκείνης της νύχτας) μπόρεσε και ανάλυσε ενορατικά τους Νόμους στους οποίους στηρίζονταν όλο το Κάρμα και η διαδικασία Αυτοβελτίωσης στην οποία αυτό οδηγούσε. Ο Γκαουτάμα ήταν πλέον ο Βούδας (ο Πεφωτισμένος).
Οι προηγούμενες Ενσαρκώσεις του Βούδα Η Επιφώτιση του Βούδα με τη Επίγνωση των προηγούμενων Ενσαρκώσεών Του υπήρξε πηγή έμπνευσης για Συγγραφή τεράστιου μεγέθους Βουδιστικής φιλολογίας, η οποία εμφανίστηκε σε πολλές διαφορετικές μορφές, ονομαζόμενες Τζατάκας (ή Ιστορίες των παλαιότερων Ενσαρκώσεων του Βούδα). Οι Πάλι Τζατάκας έχουν αρχειοθετήσει εκατόν είκοσι τρεις προηγούμενές του ενσαρκώσεις ως ζώο, τριακόσιες πενήντα επτά ως άνθρωπο και εξήντα έξι ως Θεό. Για τους Βουδιστές, η βιογραφία του Βούδα δεν απαρτίζεται από τα γεγονότα μίας Ενσάρκωσης αλλά πολλών.
20
Π
A
N
O
P
A
M
A
B
I
P
M
A
N
I
A
Σ
Σαμσάρα, ο Κύκλος της Ύπαρξης. Οι Ενορατικές Αντιλήψεις της Σαμσάρα και του Κάρμα από τον Βούδα, κατά το δεύτερο μέρος εκείνης της νύχτας, έδωσαν την μετέπειτα άνθιση στη σύλληψη της ιδέας του Τροχού της Ζωής από την Βουδιστική Τέχνη. Αυτός ο Τροχός της Ζωής μοιάζει αρκετά με έναν χάρτη, ο οποίος αν ακολουθηθεί, οδηγεί στην οριστική Σωτηρία. Οι περισσότερες απεικονίσεις αυτού του Τροχού έρχονται από το Θιβέτ, αφού η ύπαρξή του προβάλλεται σε όλους τους Ναούς εκείνου του τόπου, ως σπερματική σκέψη για Προσευχή και Διαλογισμό. Στην ουσία της Σαμσάρα, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι δεν αναφέρεται καμία Κοσμογονική Δοξασία, κάτι που θα μπορούσε να καταπλήξει κάθε πιστό Θρησκείας του Δυτικού Πολιτισμού. Η Σαμσάρα δεν έχει σημείο αναφοράς, ούτε και καμία αρχή. Αντί της εμμονής για την ανακάλυψη της Αρχής των Όλων που κυριαρχεί στο Δυτικό Φιλοσοφικό σύστημα, οι Βουδιστές θεωρούν ότι είναι σημαντικότερο να κατανοήσει κανείς, το διαρκή κύκλο δημιουργίας και καταστροφής, καθώς και το πως επηρεάζουν οι σκέψεις, τα λόγια και οι πράξεις του καθενός τη συμμετοχή και την διατήρηση αυτού του κύκλου. Προσέξτε παραπάνω πως αυτός ο κύκλος (η Σαμσάρα) κρατείται από τα δόντια ενός θηρίου. Αυτό το θηρίο αντιπροσωπεύει τον Χρόνο και την Μη-Μονιμότητα. Η περίμετρός του διαιρείται σε δώδεκα προ-στάδια. Στον άξονά του υπάρχουν τρία ζώα, ο Κόκορας που συμβολίζει το Πάθος, το Φίδι που συμβολίζει το Μίσος και το Γουρούνι που συμβολίζει την Αδιαφορία. Αυτές οι τρεις δυνάμεις είναι εκείνες που ωθούν την ανθρώπινη ύπαρξη στη Ζωή, καθώς το Κάρμα των προηγούμενων Ενσαρκώσεών της καθορίζει κάτω ποια συγκεκριμένη υπο-επιρροή αυτή θα επαναγεννηθεί.
21 Π
A
N
O
P
A
M
A
B
I
P
M
A
N
I
A
Σ
Ο Τροχός της Ύπαρξης (Μπχαβατσάκρα) είναι ένα οπτικό βοήθημα το οποίο βοηθά στην κατανόηση της κυκλικότητας της Ζωής (Σαμσάρα). Τα τρία ζώα που υπάρχουν στο κέντρο του Τροχού, αντιπροσωπεύουν τα τρία δηλητήρια που δεσμεύουν την ανθρώπινη εξέλιξη: Την εμπάθεια, το μένος και την πλάνη, εξαιτίας των οποίων ο Τροχός διατηρείται σε κίνηση. Ο επόμενος κύκλος έξω από το κέντρο του Τροχού απεικονίζει τις διαδρομές του Εκφυλισμού και της Βελτίωσης. Στη δεξιά πλευρά του Τροχού, οι άνθρωποι δεμένοι από τις ανομίες τους , έλκονται προς τα κάτω από τους Δαίμονες. Στην αριστερή πλευρά του Τροχού, οι άνθρωποι κινούνται ανοδικά, ακολουθώντας το Ντάρμα τους. Οι λαϊκοί κατά κανόνα βρίσκονται στον πυθμένα αυτού του Τροχού, ενώ οι μοναχοί τοποθετούνται στα ανώτερα στρώματα αυτού. Ο επόμενος πιο εξωτερικός κύκλος του Τροχού χωρίζεται σε έξι τμήματα, καθένα από τα οποία απεικονίζει έναν από τους κόσμους στον οποίο λαμβάνει χώρα η Επαναγέννηση κάθε ανθρώπου. Οι Θεότητες και οι Αγγελικές οντότητες γεννιούνται στο ανώτερο από τα έξι τμήματα, απολαμβάνοντας την πιο ευχάριστη Επαναγέννηση ενώ οι Δαιμονικές υπάρξεις υποβάλλονται στην πιο επίπονη επαναγέννηση, εντός του κατωτέρου από τους έξι μέρη του Τροχού. Εξαιτίας της ποικιλίας των υπαρχουσών «Κολάσεων» μόνων μερικές από αυτές απεικονίζονται στον Τροχό. Κινούμενοι με την φορά του ρολογιού από τον κόσμο των Θεοτήτων, συναντούμε τον κόσμο των Ασούρας (των εμπαθών οντοτήτων) και των ζώων, ενώ αντίθετα από τη φορά του ρολογιού, υπάρχει ο κόσμος των ανθρώπων και των Πρέτας (πεινασμένων φαντασμάτων). Στην άκρη του Τροχού, αυτός χωρίζεται σε δώδεκα τμήματα με συμβολικές αναπαραστάσεις οι οποίες βρίσκονται σε αλληλεξάρτηση μεταξύ τους. Ο εξωτερικός κύκλος του Τροχού ξεκινά με την Αβίντια (άγνοια) και κινούμενος σύμφωνα με τη φορά του ρολογιού πηγαίνει προς την Τζάρα-Μαράνα (τη γήρανση και το θάνατο), καταλήγοντας και πάλι στον Αβίντια. Ο όλος Τροχός κρατείται από τα δόντια ενός τρομερού θηρίου, που μοιάζει να καταβροχθίζει τα πάντα, συμβολίζοντας ότι η εμπειρία της Σαμσάρα είναι αυτή της καταστροφής, δηλαδή της αποσύνθεσης και του θανάτου. Το θηρίο είναι στεμμένο από πέντε κρανία, τα οποία συμβολίζουν το Σκάντχας (πεπερασμένο). Το θηρίο στέκεται σταθερά σε ένα βουνό, το οποίο συμβολίζει την κατασκευασμένη πραγματικότητά μας.
22
Π
A
N
O
P
A
M
A
B
I
P
M
A
N
I
A
Σ
Ο Τροχός της Ζωής.
Η Βουδιστική Κοσμολογία. Ο Τροχός της Ζωής είναι υποδειγματικός του Βουδιστικού τρόπου προσέγγισης του Σύμπαντος. Γενικά πιστεύεται ότι υπάρχουν τρεις κόσμοι: Ο κόσμος των Αισθήσεων, ο κόσμος της Μορφής και ο κόσμος της Μη-Μορφής. Μέσα σε αυτούς τους τρεις κόσμους, υπάρχουν έξι «Μοίρες». Στον κόσμο των Αισθήσεων υπάρχουν η Κόλαση, τα πεινασμένα φαντάσματα, τα ζώα, οοι άνθρωποι και τα ακτινοβόλα πνεύματα, ενώ στους κόσμους της Μορφής και της ΜηΜορφής βρίσκονται οι Μπράχμα (Θεοί). Οι έξι διαφορετικές «Μοίρες» λοιπόν βρίσκονται μία ιεραρχία, με την «Μοίρα» των Μπράχμα ως ανώτερη όλων, κα-
23 Π
A
N
O
P
A
M
A
B
I
P
M
A
N
I
A
Σ
Σ A I N A M P I B A M A P O N A Π
24
θώς αποτελεί την επιβράβευση για την ενάρετη πορεία μίας οντότητας, η οποία έχει διατηρήσει επιτυχώς τις τέσσερις ιδιότητες του Μπράχμα: 1. την απεριόριστη Καλή Θέληση, τη Συμπόνια, την Εκτίμηση και τη Γαλήνη. Πάντως η Βουδιστική Κόλαση δεν είναι ένας τόπος αιωνίων βασανιστηρίων. Περισσότερο μοιάζει με ένα προσωρινή καθαρτήριο της Ψυχής, μετά από το οποίο η ανθρώπινη ύπαρξη μπορεί να επανέλθει στον Κόσμο των ανθρώπων. Όλα αυτά δείχνουν ότι ο κόσμος των Θεών βρίσκεται κάτω από μία μάλλον περίεργη αντίληψη μέσα από τη Βουδιστική θεώρηση. Οι Βουδιστικές Θεότητες κάθε άλλο παρά υπερβαίνουν την έννοια του Χρόνου αλλά είναι οντότητες οι οποίες μέσα από σειρά ενσαρκώσεων ως άνθρωποι έφτασαν στην πλήρη εκπλήρωση του Κάρμα τους και μη υπάρχοντας λόγος επαναγέννησής τους στο φυσικό κόσμο όπως τον γνωρίζουμε, εμφανίστηκαν ως Ουράνιες Οντότητες, όντας τέλειοι από κάθε μορφή, σύμφωνα με τα ανθρώπινα κριτήρια. Έτσι, οι Βουδιστές σχετίζονται με τους Θεούς και τους Αγγέλους τους μέσα από μία περισσότερο ηθική προσέγγιση. Το Δέος που υπάρχει στις δυτικές θρησκείες, αντικαθίσταται από τις ουσίες της Λογικής, της Ειλικρίνειας, της Αμεσότητας, έως και του Χιούμορ. Ο σκοπός κάθε Βουδιστή είναι η επίτευξη του Νιρβάνα, επίπεδο το οποίο δεν βρίσκεται πάνω στον Τροχό της Ζωής αλλά τον υπερβαίνει. Κάθε τρόπος ύπαρξης πάνω ή μέσα στον Τροχό, θα βρίσκεται πάντα στο επίπεδο του προσω-
25 Π A N O
ρινού και θα απειλείται από την καταστροφή και το θάνατο. Η απόλυτη ευτυχία για τους Βουδιστές βρίσκεται στην περιοχή εκτός του Τροχού. Αυτό που κινεί τον Τροχό είναι η ανθρώπινη ελεύθερη βούληση η οποία και βρίσκεται στο κέντρο αυτού. Οι σκέψεις, τα λόγια και οι πράξεις κάθε ανθρώπου είναι οι μόνοι παράγοντες που συντασσόμενοι αθροιστικά, θα καθορίσουν της συνθήκες επαναγέννησής του. Για αυτό και ο κάθε άνθρωπος είναι παντού και πάντοτε υπεύθυνος και καθοδηγητής της «Μοίρας» του.
P A M A B I
EKTYΠΩΣH:
EΠIMEΛEIA: ΛYXNOΣ
MAPIA
KABBAΔIA
NIKOΣ
E.Π.E.,
AΓΓEΛATOΣ
THΛ.:
2105156300
M
ΨHΦIAKH
KEIMENΩN:
P
EΠIMEΛEIA TYΠOTEXNIKH
A N I A Σ