High Tech & Data Science

HIGH TECH & DATA SCIENCE

Slim licht, sterke toekomst

Het succes van conventionele chips is ongekend, maar hun grenzen komen in zicht. De miniaturisering loopt tegen fysieke limieten aan en daarnaast werken deze chips met elektronen, wat zorgt voor energieverlies en warmteontwikkeling. Er is echter een alternatief in opkomst dat deze beperkingen overstijgt: fotonische chips, die informatie niet met elektronen maar met licht overdragen. Deze technologie biedt niet alleen snellere en efficiëntere dataverwerking, maar kan ook een sleutelrol spelen in de energietransitie.

PhotonDelta is een non-profitorganisatie die de end-to-end waardeketen voor fotonische chips in Nederland en daarbuiten ondersteunt. “We zijn een groeiversneller voor de fotonische chipindustrie”, zegt CEO Eelko Brinkhoff. Dit doet PhotonDelta door onder andere het verstrekken van subsidies en financiering voor baanbrekende projecten: ze helpen startups en organisaties bij het ontwikkelen

en produceren van fotonische toepassingen met maatschappelijke meerwaarde. Daarnaast ondersteunen ze talentontwikkeling en internationalisatie voor de fotonische chipbedrijven. “We hebben middelen vanuit het Nationaal Groeifonds voor strategische investeringen. Die worden toegepast voor fundamenteel en toegepast onderzoek, maar ook bij bedrijven die een knelpunt in de waardeketen willen oplossen of een nieuwe toepassing aan het ontwikkelen zijn”, zegt Laurens Weers, medebestuurder bij PhotonDelta. Hun voornaamste doel is het opbouwen van een ecosysteem waarin Nederlandse en Europese kennisinstellingen, overheden en bedrijven intensief samenwerken.

Europese onafhankelijkheid Fotonische chips gebruiken licht voor snelle, energiezuinige dataoverdracht en sensing. Ze bieden duurzame oplossingen voor onder andere 5G, AI, veilige communicatie, autonome

FOTONISCHE CHIP ECOSYSTEEM VAN PHOTONDELTA IN NEDERLAND.

voertuigen, gezondheidszorg, defensie en voedselproductie. Ook strategische autonomie speelt mee: Europa wil minder afhankelijk zijn van de VS en Azië. Met een huidige voorsprong op dit vlak wil de EU die positie behouden en industrieel uitbuiten. “Voor PhotonDelta is het belangrijk om goed te blijven kijken naar markt- en technologieontwikkelingen, de staat van ons ecosysteem en waar we moeten versnellen. Dat betekent investeren, innoveren, talent ontwikkelen en internationaliseren om onze positie te versterken en een sterke concurrentiepositie te hebben in de wereldwijde ketens”, zegt Brinkhoff

Financiering speelt dus een voorname rol, maar ook het werven en behouden van talent. Weers vult aan: “Met PhotonJobs bieden we een online platform en kennis-hub, voor nieuw talent én zijinstroom uit andere industrieën. Via educatieprogramma’s en investeringen in middelen op zowel universitair, mbo- en hbo-niveau maken we studenten bewust van de kansen in de fotonische chipsector. We hebben nieuw en bestaand talent hard nodig voor de groeiambities.”

Nederland als fundament PhotonDelta hanteert de Nederlandse waardeketen als fundament: ze putten uit een unieke, reeds bestaande infrastructuur, waaronder universiteiten als de Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) en Universiteit Twente (UT), kennisinstellingen als TNO en imec maar ook talloze startups en gevestigde spelers. De mogelijkheden voor nieuwe technologieën als AI, sensing en vraagstukken als energie-efficiëntie zijn veelbelovend: de explosieve groei van AI en dataverwerking vraagt om nieuwe chiptechnologie die sneller, energiezuiniger en schaalbaar is. Fotonische chips bieden hiervoor uitstekende antwoorden. Ze worden steeds belangrijker voor dataverkeer op de korte afstand. Chipfabrikant NVIDIA beschreef onlangs fotonische chips nog als kritisch bouwblok voor de toekomst.

Internationale samenwerking

Internationale samenwerking is essentieel voor het succes van de Nederlandse fotonica-industrie. Hoewel de technologie

hier wordt ontwikkeld, bevinden potentiële klanten zich wereldwijd. “Er zijn nu nog geen grote industriële klanten voor fotonische chips in Nederland. Grote spelers zoals Google, Apple, Amazon, Nvidia, Intel en Cisco bevinden zich in het buitenland”, aldus Brinkhoff. “Daarom benaderen we, samen met de bedrijven in het ecosysteem, actief de juiste contacten, bezoeken we evenementen en beurzen, en bouwen we netwerken in sleutelmarkten in Noord-Amerika, Europa en Azië. We organiseren missies en paviljoens op relevante beurzen en zetten ons in om bedrijven met elkaar te verbinden voor zakelijke of technologische samenwerking, zodat de technologie haar weg vindt naar eindproducten.”

We zijn een groeiversneller voor de fotonische chipindustrie

Twents potentieel

De technische universiteiten van Twente en Eindhoven hebben aan de basis gestaan van de ontwikkeling van fotonische chiptechnologie en het ecosysteem dat hierin ontwikkeld is. Eindhoven en Enschede zijn uitgegroeid tot hotspots vanwaaruit de universiteiten een aantal bedrijven ontstaan zijn die werken aan geïntegreerde fotonica. In Enschede is rond de Universiteit Twente een sterk cluster ontstaan met bedrijven als Phix Photonics Assembly, Epiphany, Brilliance RGB en LioniX International. Bedrijven die wereldwijd vooroplopen in het bieden van services van design tot verpakken van chips en het ontwikkelen van producten op basis van siliciumnitride-gebaseerde fotonica – een technologie met uitzonderlijke lichtkwaliteit, geschikt voor toepassingen als sensing, AR/VR en quantum computing.

Gesteund door PhotonDelta, Universiteit Twente, de provincie Overijssel en de regionale ontwikkelingsmaatschappij Oost NL, start New Origin de bouw van een fabriek om de fabricage van fotonische chips op te kunnen schalen. Naar verwachting begint New Origin in 2027 met de fabricage van deze geavanceerde

Eindhoven

Eelko Brinkhoff, CEO, PhotonDelta

Een fotonische chip van SMART Photonics.

chips. Phix is succesvol in het assembleren en verpakken van fotonische chips vanuit de hele wereld en zorgt er daarmee dat de chips in modules en apparaten geplaatst kunnen worden. LioniX ontwikkelt oplossingen voor klanten gebaseerd op fotonische chips voor een brede groep toepassingen in life science, defensie, en communicatie. “Twente bouwt al ruim 30 jaar aan fotonische chiptechnologie – van onderzoek tot succesvolle marktintroductie. Met een sterk, samenwerkend cluster bieden we klanten alles onder één dak: van chipdesign en ontwikkeling tot productie en packaging. Tegelijk blijven we innoveren in materialen en apparatuur om ook de komende decennia koploper te blijven”, zegt Twan Korthorst, CEO New Origin.

Groeiregio Eindhoven

In Eindhoven wordt zowel op de Technische Universiteit Eindhoven als bij bedrijven gewerkt op het Indium Phosphide-platform, dat vergaande integratie van functies op één chip mogelijk maakt. Er wordt intensief gewerkt aan de ontwikkeling van apparaten en complexe geïntegreerde schakelingen om baanbrekende fotonica-oplossingen te creëren. Tegelijkertijd wordt de productiecapaciteit opgeschaald. Daarmee komen nieuwe sensoren tot stand voor toepassingen in de gezondheidszorg, de automobielindustrie en de agrovoedingssector.

Dit heeft geleid tot de oprichting van bedrijven als SMART Photonics, EFFECT Photonics, Mantispectra en Astrape Networks. In Eindhoven zijn daarnaast diverse instituten en organisaties gevestigd die zich intensief bezighouden met fotonische chips, zoals TNO en imec, die recent samen het Holst Centre Photonics

Lab hebben geopend. Ook het Photonic Integration Technology Centre (PITC) is hier gevestigd: een R&D- en innovatiehub waarin PhotonDelta samenwerkt met TNO, de TU Eindhoven en de Universiteit Twente. “Het Indium Phosphideplatform is zeer veelzijdig inzetbaar voor applicaties en biedt een geweldige kans voor Nederland om een wereldklasse waardeketen te bouwen. Samenwerking in het ecosysteem, ondersteund door PhotonDelta, is hiervoor essentieel. Geïntegreerde fotonica is daarmee een van de belangrijke pijlers in de Nationale Technologie Strategie”, zegt Johan Feenstra, CEO van SMART Photonics.

Nederland is een belangrijke speler in het PIXEurope consortium waar met Europese en nationale middelen een grote bijdrage wordt geleverd aan de ontwikkeling van proeflijnfabrieken die helpen om technologie sneller naar de markt te kunnen brengen. Hierbij is uit het totale bedrag van € 380 miljoen aan PIXEuropefinanciering € 133 miljoen bestemd voor de

ontwikkeling van proefproductielijnen in Nederland. TNO, Technische Universiteit Eindhoven en Universiteit Twente zijn consortium partners en zullen in Eindhoven en Enschede investeringen doen voor de ontwikkeling van nieuwe fotonische chiptechnologie. Het zijn allemaal voorbeelden van hoe fotonische chips de grenzen van huidige technologie voorbij gaan en nieuwe toepassingen mogelijk maken.

Potentiële markten

Waar gaan we fotonische chips de komende jaren tegenkomen? Ze zijn cruciaal voor het internet van de toekomst, AI, voor een betere gezondheidszorg, mobiliteit en veiligheid. De chips kunnen worden toegepast in sensors voor agrifood en medische toepassingen. Je kunt hierbij denken aan lab-on-a-chip toepassingen, medische diagnostiek en luchtkwaliteitssensoren, maar ook voedselopbrengst en -kwaliteit en autonoom rijden. Een ander goed voorbeeld is de technologie van PhotonFirst

die in kleine satellieten wordt toegepast voor meten van temperatuur, luchtdruk en mechanische stress. Daarnaast bieden ze veel potentieel voor defensie en veiligheid op het gebied van navigatiesystemen, beveiligde communicatie, sensoren voor detectie van beweging of monitoring van kritieke infrastructuur. De chips kunnen een belangrijke strategische rol gaan spelen voor NAVO-lidstaten en de nationale veiligheid. “Je ziet applicaties naar voren komen, waar niemand zo’n vier of vijf jaar geleden aan had gedacht. Soms duurt het wel tien jaar voordat iets echt toegepast kan worden”, benadrukt Brinkhoff.

Europees epicentrum

De wereldwijde halfgeleidermarkt is nu zo’n 660 miljard euro waard en groeit naar 1000 miljard in 2030. Het aandeel van fotonische chips is momenteel klein, maar kan tegen die tijd al 30 miljard bedragen. PhotonDelta wil samen met partners een voorbeeld zijn voor toekomstige tech-ecosystemen, waarmee Europa in 2035 onafhankelijk wordt in AI en datatechnologie – met duurzame datacenters, slimme medische toepassingen en veilige communicatie. Nederland moet uitgroeien tot hét Europese epicentrum voor fotonische chips.

“Om te kunnen concurreren met NoordAmerika en Azië moeten we het bedrijven makkelijker maken om te groeien. Toegang tot kapitaal blijft een uitdaging: Amerikaanse scale-ups halen vaak vijf keer zoveel op. Europa kent bovendien complexe en versnipperde regelgeving. Harmonisering, vereenvoudiging én meer groeikapitaal zijn cruciaal om Europese innovaties op te schalen en onze concurrentiekracht te versterken.”

Fotonische chiptechnologie in kleine satelliet voor meten van temperatuur, luchtdruk en mechanische stress.

PhotonFirst met Team Aster (TU/e)

De machtsstrijd om chips en quantum

VOORWOORD

De mondiale race om technologische dominantie neemt toe, vooral in strategisch belangrijke sectoren als semiconductor- en quantumtechnologie. Europa dreigt terrein te verliezen aan de VS en China. Toch kan de Nederlandse hightech industrie zijn positie juist verstevigen.

Om een sterkere positie te bereiken én te behouden, moeten nu de juiste keuzes gemaakt worden, stelt Arnaud de Jong, managing director High Tech Industry bij TNO. “We moeten begrijpen wat control points in een mondiale waardeketen betekenen. Het gaat om unieke vaardigheden of activa in de waardeketen die moeilijk vervangen kunnen worden door anderen en waar cruciale beslissingen over toekomstige innovaties worden genomen.”

Nederland heeft met ASML al zo’n control point in handen. De chipmachinemaker is onmisbaar in de wereldwijde halfgeleiderindustrie. “Dit is niet vanzelf ontstaan. Het komt door consistent innoveren én vasthouden aan een langetermijnvisie, zelfs wanneer resultaten niet direct zichtbaar zijn.”

Volgens De Jong moet Nederland deze strategie doortrekken naar opkomende technologieën als quantum. “Onze uitgangspositie in quantumtechnologie is heel goed. Nederland ontwikkelt zich tot

een quantum-hub, met Delft als centrum waar internationaal talent samenkomt. We moeten dit momentum vasthouden en uitbouwen.”

Langetermijnstrategie

TNO speelt hierin een sleutelrol door samen met startups en scale-ups te werken aan quantum computing, quantum sensing en quantum communicatie. “We bouwen demonstrators die steeds dichter bij echte producten komen. Denk aan quantumchips en sensoren die zwaartekrachtgolven kunnen meten.”

bedrijven te laten doorgroeien als ze vervolgens hun activiteiten naar het buitenland verplaatsen. We moeten een vestigingsklimaat creëren waarin zij op de lange termijn kunnen blijven investeren in semiconductor- en quantumtechnologie.”

Hij ziet dat de overheid soms te laat reageert. “Het Beethoven-pakket voor ASML kwam eigenlijk te laat. We moeten eerder erkennen wat er gaande is. En niet alleen focussen op de grote bedrijven, maar ook op de waardeketen eromheen die essentiële expertise opbouwt.”

Quantum is niet alleen technologie, het is óók geopolitiek

De Jong waarschuwt dat Nederland niet altijd goed vasthoudt aan langetermijnstrategieën. “We hebben visionaire mensen nodig die blijven geloven in het potentieel van nieuwe technologieën. Bij quantum is dat cruciaal omdat we nog geen grote gevestigde bedrijven hebben in deze sector. Het draait niet alleen om verdienvermogen, het draait óók om geopolitiek. Als je aan de onderhandelingstafel iets te bieden hebt, versterk je je positie. Anders ben je afhankelijk van anderen.”

Meer ondersteuning is nodig De Jong pleit daarom voor gerichte ondersteuning van Nederlandse startups en scale-ups. “Het heeft weinig zin om

“Als we nu strategisch investeren in quantumtechnologie kunnen we dezelfde sterke positie bereiken als met semiconductors. Maar we moeten niet stilzitten of op onze lauweren rusten.”

De race om technologische control points is niet alleen economisch van belang. “Het heeft ook te maken met veiligheid”, stelt De Jong. “Wie quantumtechnologie beheerst, kan ook quantumeffecten detecteren en zich ertegen beschermen. Juist in een wereld van toenemende geopolitieke spanningen is dat onmisbaar.”

– Partner Content

Testen van quantumchips moet veel sneller

Traditioneel worden quantumchips door hoogopgeleide onderzoekers getest in cryogene laboratoria, wat tijdrovend en kostbaar is. Door een nieuwe, betaalbare oplossing met testapparatuur die snel en efficiënt quantumchips evalueert, kunnen de ontwikkelingscycli echter aanzienlijk worden verkort.

Dr. Adriaan Rol is samen met vier anderen medeoprichter van OrangeQS, dat is ontstaan uit een spinoff van QuTech. Dit bedrijf stond aan de basis van de ontwikkeling en lancering van de eerste publiek toegankelijke quantumcomputer in Europa: de Quantum Inspire. OrangeQS levert producten en systemen om de prestaties van quantumchips te testen. Het bedrijf wil het testen van quantumchips miljoenen keren sneller maken. “Het exponentieel verkorten van de testtijd per qubit is essentieel. Dit zou weleens een ‘Quantum-wet van Moore’ kunnen zijn”, zegt dr. Rol.

Complexiteit

Het maken van complexe systemen vereist heel specialistische kennis: de testapparatuur en protocollen die nodig zijn om relevante informatie over de prestaties van quantumchips te verkrijgen, vereisen veel tijd en expertise van de ontwikkelaar. Maar volgens dr. Rol zit de grootste complexiteit eigenlijk in de chips zelf: “Er zit een zodanige paradox in, dat alle tooling in de cleanroom al bestaat, maar het probleem zit in het doormeten

van de quantumchips. Dat komt doordat je in een extreme en zeer koude omgeving werkt. Om de qubits – de basiseenheden van informatie in quantumcomputing – te karakteriseren en te zien of ze goed functioneren, moet je allerlei natuurkundige experimenten uitvoeren. Dat is vaak een semi-handmatig en erg tijdrovend proces, dus onze eerste stap als bedrijf was om dit te automatiseren.”

Razendsnelle berekeningen

Dit zou weleens een ‘Quantum-

Als je voorbij een groter aantal qubits gaat, boven de vijftig, wordt het testen van de chip heel snel exponentieel moeilijker, verklaart dr. Rol. “Dan kom je in een domein waar de klassieke methoden niet meer werken. Google heeft vorig jaar een demonstratie gedaan met een quantumchip van 105 qubits, waarbij deze in minder dan vijf minuten een benchmarkberekening uitvoerde waar een supercomputer 10 septiljoen jaar over zou doen.” Het is een voorbeeld om te duiden dat hun activiteiten uiteindelijk zoveel mogelijk nut moeten hebben.

Wet van Moore

De wet van Moore beschrijft hoe elke

paar jaar dubbel zoveel transistors op een chip passen. Dat maakt computers exponentieel sneller. Een wet van Moore voor quantum schrijft dan ook simpel gezegd voor dat qubits elke paar jaar verdubbelen. Omdat het testen van de qubits momenteel deze exponentiële vooruitgang blokkeert, hoopt OrangeQS testen ook exponentieel sneller en goedkoper te maken. “Dat betekent ook dat de hele waardeketen tijdens dezelfde periode twee keer zo efficiënt en goedkoop moet worden”, aldus dr. Rol. “Bij de ontwikkeling is testen enorm belangrijk, maar ontzettend duur. Dus daar komen wij in de picture.”

Dr. ir. Adriaan Rol, Co-founder & executive director, OrangeQS

OrangeQS MAX, voor industrieel testen van quantumchips

wet van Moore’ kunnen zijn

Tekst: Fred Pals

Arnaud de Jong, Managing director, TNO High Tech Industry

Technologie vanuit het hart van de Nederlandse regio’s als sleutel voor de toekomst

De hightech-sector is een van de economische motoren voor Nederland en is onmisbaar voor ons toekomstig verdienvermogen, onze internationale concurrentiepositie en de strategische autonomie van Nederland en Europa.

Zo draagt de sector bij aan een toekomstbestendig Nederland. De regionale ontwikkelingsmaatschappijen (ROM’s) spelen een belangrijke rol in de ontwikkeling van nieuwe technologieën. Jaarlijks investeren de ROM’s honderden miljoenen in startups, scale-ups en innovatieve mkb-ondernemingen. ROM’s trekken innovatieprojecten en zorgen ervoor dat tientallen internationale bedrijven

zich hier vestigen. Ook helpen ze Nederlandse bedrijven toegang te krijgen tot buitenlandse markten. Met andere woorden: met de ROM’s kunnen bedrijven in Nederland innoveren, investeren en internationaliseren.

Ons land zet vol in op sleuteltechnologieën – en dat doen de ROM’s ook.

Speerpunten hierbij zijn cruciale technologieën waarin Nederland wetenschappelijk uitblinkt of die hier zijn ontwikkeld, zoals semiconductor technologies, imaging technologies, optical systems & integrated photonics en quantum technologies. Maar ook in onder andere biomolecular and cell technologies kijken we naar de impact van deeptech, en met succes. Dat blijkt uit talloze

voorbeelden uit het hele land. We bouwen voort op regionale sterktes in complexe systemen: high-mix/lowvolume productie, systeemintegratie en machineontwerp. Ons land groeit uit tot een wereldwijde deeptechindustrialisatiehub.

Elke regio telt bedrijven met slimme antwoorden op ingewikkelde vragen over de energietransitie, gezondheidszorg en defensie: antwoorden op de vragen van vandaag én morgen. De ontwikkeling van nieuwe technologieën vereist investeringen, ruimte om te innoveren en uiteindelijk een internationale afzetmarkt.

De negen ROM’s laten innovatieve technologiebedrijven groeien. Een voorbeeld is onze actieve rol als uitvoerders van de Nationale Technologie Strategie (NTS), onderdeel van het beleid van het Ministerie van Economische Zaken. We werken hiervoor samen met een sterk ecosysteem van bedrijven, campussen en kennisinstellingen. Van ASML tot New Origin, en van Brightlands in het zuiden tot Lifelines in het noorden. Met TNO, hogescholen, universiteiten, mbo en andere onderzoeksinstellingen. En met landelijke, provinciale en lokale overheden als vertrouwde partner.

De ROM’s bieden technologiebedrijven de kans om op te schalen. Met een uitgebreid (internationaal) netwerk, strategische samenwerkingen en toegang tot financiering.

Kijk op www.rom-nederland.nl voor de regionale ontwikkelingsmaatschappij in jouw regio.

De onzichtbare kracht achter Nederlandse innovatie

Technologie verandert ons leven in een razendsnel tempo. Maar achter elke touchscreen, mobiele telefoon of medische sensor gaan jaren van onderzoek en innovatie schuil. Zo ook het onderzoek met de kleinste structuren op de nanometerschaal, die het verschil maken tussen gewone en baanbrekende technologie. Nederland speelt hierin een cruciale rol met een unieke infrastructuur die wetenschap en bedrijfsleven samenbrengt.

Deze infrastructuur bestaat uit geavanceerde cleanrooms en nanofabricagefaciliteiten verspreid over het hele land. Prof. dr. ir. Guus Rijnders, hoogleraar nanotechnologie aan de Universiteit Twente en voorzitter van NanoLabNL, staat aan het roer van dit consortium. “We zorgen dat onderzoekers toegang krijgen tot zeer geavanceerde apparatuur om heel kleine structuren te maken voor onder andere elektronica, fotonica en fluidica”, legt hij uit. “De technologie die om ons heen zit, heeft heel vaak zijn oorsprong in dit soort laboratoria.”

NanoLabNL, opgericht in 2003, is de nationale faciliteit voor nanotechnologisch onderzoek en biedt een open-access infrastructuur op vijf locaties in Nederland: Delft, Eindhoven, Groningen, Amsterdam en de Universiteit Twente. Voor individuele onderzoeksgroepen zou deze infrastructuur onbetaalbaar zijn. De apparatuur in de cleanroom van Twente alleen al vertegenwoordigt een waarde van zo’n € 100 miljoen, terwijl het gebouw destijds € 50 miljoen kostte.

Cruciale schakel in publiek-private samenwerkingen

Het belang van deze nanolabs reikt verder dan puur wetenschappelijk onderzoek. Wat ooit begon als gedeelde infrastructuur voor onderzoekers, heeft zich ontwikkeld tot een essentieel onderdeel van het Nederlandse innovatie-ecosysteem. “We hebben in de laatste jaren een transformatie doorgemaakt”, vertelt Rijnders. “Van

faciliteiten enkel ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek zijn we geëvolueerd naar een cruciale schakel in publiek-private samenwerkingen.”

Deze ontwikkeling komt op een belangrijk moment. Geavanceerde fabricage van halfgeleiderchips bijvoorbeeld, vindt vooral plaats in het buitenland, zelfs buiten Europa. Deze nieuwe geopolitieke werkelijkheid dwingt Nederland tot een heroverweging. “Om ons economisch verdienvermogen op peil te houden, zullen we bepaalde zaken in Nederland moeten organiseren”, benadrukt Rijnders. “We hebben nu nog een kans voor de opkomende technologieën als fotonica en quantum en ook voor halfgeleidertechnologie.”

De open-access infrastructuur van NanoLabNL is hierbij van onschatbare waarde. Niet alleen wetenschappers, maar ook startups en bedrijven kunnen gebruikmaken van de faciliteiten. Publiek gefinancierd, maar met een doordacht toegangsbeleid dat inefficiënt gebruik voorkomt. Deze aanpak draagt bij aan een efficiënte kennisdeling en kostenverdeling, waarbij elke locatie zich specialiseert in specifieke technologieën, fungerend als een magneet voor talent en innovatie.

Van fundamenteel onderzoek tot startup

De resultaten zijn ernaar. Rijnders noemt het voorbeeld van quantumtechnologie, waarbij onderzoek naar lichtschakelingen uiteindelijk leidde tot de oprichting

Prof. dr. ir. Guus Rijnders, Hoogleraar nanotechnologie aan de Universiteit Twente en voorzitter van NanoLabNL

van Quix Quantum, een startup die quantumcomputers bouwt. Zijn eigen werk aan onder andere supergeleiders en piezoelektrische materialen resulteerde in bedrijven die nu apparatuur leveren aan internationale universiteiten, onderzoeksinstellingen en concerns.

De technologieën die hier ontwikkeld worden, staan aan de basis van belangrijke innovaties in sectoren van halfgeleiders tot gezondheidszorg. “Je doet een stuk onderzoek en dat levert al veel op, maar gaandeweg zie je anderen erop aanslaan en er iets totaal anders mee doen. Dan komt er ineens weer iets onverwachts uit.”

Nederland staat voor belangrijke kansen in opkomende technologieën. Geïntegreerde fotonica, quantum computing en halfgeleidertechnologie bieden perspectief voor de toekomst. Rijnders ziet vooral potentie in de kruisbestuiving tussen deze gebieden. “Een quantumcomputer kun je nooit bouwen zonder gebruik te maken van halfgeleidertechnologie en/of fotonica.”

Deze samenhang benadrukt het belang van een geïntegreerde aanpak.

Sensoren voor diabetes

De impact reikt ver. Van medische

toepassingen zoals lab-on-a-chip en organ-on-a-chip voor medicijnonderzoek tot defensietechnologie. Een concreet voorbeeld is de ontwikkeling van diabetessensoren en -pompjes die het leven van ongeveer een miljoen Nederlanders verbeteren. Deze innovaties zijn niet mogelijk zonder het fundamentele onderzoek dat in de nanolabs plaatsvindt.

Wat de toekomst precies brengt, blijft moeilijk te voorspellen. “Tien jaar geleden waren toepassingen zoals ChatGPT fictie; nu is het al werkelijkheid”, merkt Rijnders op. Maar dat er revolutionaire ontwikkelingen aankomen, staat vast. Artificiële intelligentie, sensortechnologie en geavanceerde communicatiesystemen zullen ons leven verder veranderen.

Ecosysteem dat sneller leidt tot innovaties

Wat wel zeker is: de nanolabs zijn essentieel voor de innovatiekracht en concurrentiepositie van Nederland. Ze vormen niet alleen een broedplaats voor wetenschappelijke doorbraken maar verbinden universiteiten, onderzoeksinstituten en bedrijven in een ecosysteem dat steeds sneller tot innovaties leidt.

En terwijl we onze smartphones, slimme auto’s en medische apparatuur als vanzelfsprekend beschouwen, werken wetenschappers in deze geavanceerde laboratoria al aan de technologieën die over tien jaar ons leven zullen bepalen. Technologieën die, zoals Rijnders benadrukt, “zonder de nanolabs onmogelijk zouden zijn.” Dankzij deze unieke combinatie van infrastructuur, expertise en samenwerkingsmogelijkheden onderscheidt NanoLabNL zich als een belangrijke schakel in het Nederlandse hightech-ecosysteem, besluit Rijnders.

Is Nederland klaar voor de quantumrace?

De race om quantumtechnologie is in volle gang. Wereldwijd werken landen aan doorbraken die de technologische verhoudingen de komende decennia kunnen bepalen. Europa, en Nederland in het bijzonder, moet nu strategisch handelen om niet afhankelijk te worden van grootmachten als China en de Verenigde Staten.

Quantumtechnologie is niet alleen een wetenschappelijke uitdaging, maar ook een geopolitiek instrument. Wie hierin in de kopgroep zit, bepaalt straks de regels van het spel. Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen hebben al een stevige positie opgebouwd.

Onder andere TU Delft, TNO en QuTech hebben het fundament gelegd waaruit diverse spin-offs zijn voortgekomen. “Nederland heeft een echte pioniersrol gehad”, zegt Vincent Fokkema, managing director van Demcon high-tech systems in Delft. “Maar dat betekent niet dat we nu rustig achterover kunnen leunen. De wet van de remmende voorsprong geldt ook hier. Als anderen opschalen, kun je zomaar worden ingehaald.”

Volgens Eric Slakhorst, verantwoordelijk voor de divisie high-tech systems bij Demcon, is het belangrijk om te beseffen dat “quantum” geen eenduidig begrip is. “Het is een containerbegrip met drie hoofddomeinen: quantum computing,

quantum communication en quantum sensing. Elk domein heeft zijn eigen toepassingen, uitdagingen én impact op industrie en maatschappij.”

Systeemdenken als motor voor quantuminnovatie

Demcon positioneert zich als systeemintegrator binnen het sterk versnipperde quantumlandschap. Veel partijen richten zich op een specifiek onderdeel van de keten, maar Demcon brengt disciplines samen. “De kracht van Demcon zit in systeemengineering en systeemdenken”, legt Fokkema uit. “Je moet niet alleen een qubit kunnen maken, maar ook beschermen, controleren en integreren in een werkend systeem dat berekeningen uitvoert. Daar ligt onze toegevoegde waarde.”

De samenwerking binnen het quantumecosysteem is intensief en tegelijkertijd competitief, zegt Slakhorst. “Je werkt samen met partijen aan wie je ook levert, of die jou als concurrent zien. Dat maakt het een bijzonder spanningsveld: een niet-lineaire en onderling afhankelijke supply chain.”

Een concreet voorbeeld is het ImpaQt Project, waarin Demcon samenwerkte met andere quantumbedrijven en een geavanceerd magnetisch schild ontwikkelde voor de eerste 25-qubit systemen. Daarnaast zoekt Demcon ook de samenwerking binnen een internationaal kader, onder andere voor toepassingen op het gebied van quantumsensing. Daarbij komt veel specialistische kennis kijken,

bijvoorbeeld op het gebied van cryogenica, opto-mechatronica en vacuümtechnologie.

Quantumtechnologie demonstreert hoe de overheid innovatie kan stimuleren door samenwerking tussen wetenschap en industrie te faciliteren. Daarmee is de basis gelegd. Startups komen nu rechtstreeks in contact met technologiebedrijven als Demcon. “Het bedrijfsleven is met haar snelheid en wendbaarheid het beste in staat om wetenschappelijke voortuitgang om te zetten naar concrete toepassingen.”

Maatschappelijke impact van quantum

Demcon wil daarom verder gaan dan alleen dienstverlener zijn. Slakhorst zegt: “We willen ook producteigenaar zijn van kritische componenten. Niet van volledige systemen, maar van sleuteltechnologieën die essentieel zijn voor de hele keten. Denk aan modulair inzetbare onderdelen die breed toepasbaar zijn in quantumopstellingen.”

Quantumtechnologie biedt bovendien kansen om grote maatschappelijke uitdagingen aan te pakken, zoals klimaatverandering. “Met quantumtechnologie kunnen we complexe berekeningen maken die niet haalbaar zijn met traditionele computersystemen”, aldus Fokkema.

Demcon ziet dit als een verlengstuk van haar missie: met technologische innovatie bijdragen aan een betere wereld. Die ambitie wordt gedragen door het team van ongeveer 800 hoogopgeleide engineers, waarvan 70% academisch geschoold is. Het bedrijf werkt aan uitdagende projecten voor klanten in binnen- en buitenland, en weet daarmee toptalent aan zich te binden. “Onze mensen ontwikkelen zich razendsnel door de diversiteit aan opdrachten”, zegt Slakhorst. “En ondanks de krapte op de arbeidsmarkt lukt het ons goed om talent aan te trekken, ook op onze locaties in Delft, Eindhoven en Enschede.”

Binnen vijf jaar eerste concrete toepassingen

De komende vijf tot tien jaar worden beslissend voor de positie van Nederland in het quantumveld. “Ik denk dat het sneller gaat dan velen verwachten”, zegt Fokkema. “Binnen vijf jaar zullen we de eerste concrete toepassingen zien. Niet direct voor consumenten, maar zeker in de zakelijke markt, bijvoorbeeld in logistiek, chemie en cybersecurity.”

Slakhorst sluit zich daarbij aan: “Als je kijkt naar de grote uitdagingen van deze tijd – van veilige communicatie tot dataverwerking – dan kom je bijna automatisch uit bij quantumtechnologie. En dat betekent ook: we moeten die technologie zelf in huis hebben. Willen we als Europa onafhankelijk zijn, dan moeten we ook onze eigen quantumcomputers bouwen.”

Met de juiste investeringen, sterke samenwerkingen en focus op technologisch eigenaarschap kan Nederland zijn pionierspositie niet alleen vasthouden, maar ook verzilveren. Quantumtechnologie is geen toekomstmuziek, maar een strategische noodzaak, vinden Fokkema en Slakhorst.

Eric Slakhorst, Vicepresident Demcon high-tech systems

Vincent Fokkema, Managing director, Demcon high-tech systems Delft

AI? Gewoon beginnen

PROFIEL INTERVIEW

Kunstmatige intelligentie verandert de manier waarop we werken. Het gaat voor veel mensen sneller dan we kunnen bijhouden. Voor veel ondernemers is het overweldigend: waar begin je? Hoe zorg je dat je niet achterop raakt? De angst om verkeerde beslissingen te nemen zorgt vaak voor verlamming, terwijl juist nu actie nodig is.

Wie vandaag niet instapt, moet morgen een grotere inhaalslag maken. De winst zit niet in revolutionaire veranderingen, maar in kleine, consistente verbeteringen: een procent hier, twee procent daar. Deze stapsgewijze vooruitgang leidt uiteindelijk tot substantiële productiviteitswinst. En met elke nieuwe versie worden de mogelijkheden uitgebreid en de gebruiksvriendelijkheid verbeterd, zo vinden experts, waaronder Mohammed Amri, verantwoordelijk voor productontwikkeling bij softwarebedrijf AFAS.

“Verwacht nou niet dat je 40 procent productiviteitsverbeteringen krijgt. Pak elke week maar 2 procent. Je zult zien waar je in gaat eindigen aan het einde van het jaar. Dat is gigantisch”, aldus Amri. In zijn visie zijn er grofweg vier categorieën mensen als het op AI-adoptie aankomt: zij die alleen lezen en een mening hebben, zij die basaal gebruikmaken van tools als ChatGPT voor simpele vragen, mensen die AI inzetten om bestaande teksten te transformeren, en tenslotte degenen die AI volledig integreren in hun werkprocessen. Die laatste groep behaalt het meeste voordeel, maar elke stap voorwaarts is waardevol.

Voor AFAS is het duidelijk: Het draait uiteindelijk om het vrijmaken van tijd voor wat echt waardevol is: menselijk contact, creativiteit en dienstverlening. “Het is een middel om verder te komen”, benadrukt Amri.

“Dom werk verdwijnt, waardoor juist de menselijke kant belangrijker wordt”, stelt Amri. Hij illustreert dit met praktijkvoorbeelden: van het automatisch samenvatten van vergaderingen tot het genereren van contracten, van vertalingen tot het visualiseren van interieurontwerpen. Dankzij AI kunnen medewerkers zich volledig concentreren tijdens vergaderingen, zonder aantekeningen te maken – de technologie verzorgt de notulen en actiepunten.

De voordelen zijn concreet en direct merkbaar in de dagelijkse praktijk. Amri zelf bespaart dankzij AI-tools als Textblaze een uur per dag op e-mailverwerking. “Dat is meer dan een halve dag per week. En toch krijgt de klant het gevoel dat ik zijn bericht echt heb gelezen.” Het is een goed voorbeeld van de positieve effecten van slimme AI-implementatie. En dat terwijl de kwaliteit van de output blijft toenemen. “Elke maand verbaas ik mij over wat

er weer mogelijk is.” Ook voor mkb’ers zijn de mogelijkheden eindeloos en vaak verrassend toegankelijk. Een ondernemer met tien medewerkers kan nu zonder dure adviseurs een vaststellingsovereenkomst opstellen. Zo kan een bouwbedrijf tijdens inspecties spraakgestuurde notities maken die automatisch worden verwerkt. Of bijvoorbeeld een interieurwinkel kan klanten direct visualisaties tonen van nieuwe gordijnen of behang in hun eigen woonkamer. “Bied dat aan op je website: Stuur een foto van je woonkamer, kies uit welke gordijnen je erin wilt hebben en klaar.”

Maar de sleutel tot succesvolle implementatie ligt bij de betrokkenheid van medewerkers. “Zorg ervoor dat je intern een aantal mensen hebt die intrinsiek gemotiveerd zijn om hiermee bezig te gaan. Geef ze die opdracht, hou het levendig, maak het simpel, geef ze een podium om erover te vertellen”, adviseert Amri. In elk bedrijf, zelfs traditionele sectoren als de bouw, zijn er medewerkers die interesse hebben in nieuwe technologie. Door hen ruimte en erkenning te geven, creëer je ambassadeurs die anderen kunnen inspireren.

De grootste obstakels zijn niet technologisch maar menselijk: weerstand tegen verandering, gehechtheid aan vertrouwde routines, en gebrek aan voorstellingsvermogen. “Mensen hebben een kunstje geleerd, een trucje”, signaleert Amri. Tegelijkertijd is aandacht voor ethiek cruciaal in de AI-implementatie.

AFAS laat zich extern toetsen op hun AI-gebruik en ondersteunt de Europese AI Act. “Ethiek is heel belangrijk. Uiteindelijk zullen AI-modellen die ethiek op een goede manier geïntegreerd hebben het winnen van partijen die dat niet zo nauw nemen”, voorspelt Amri.

De toekomst die hij schetst is er een waarin software, teksten en creatieve producten veel meer wegwerpartikelen worden. Net zoals we nu een kapotte wasmachine vervangen in plaats van repareren, zullen we steeds vaker een nieuwe applicatie genereren in plaats van bestaande aan te passen.

De boodschap is helder: begin nu, begin klein, maar begin. “Experimenteer, leer, deel kennis en bouw gestaag verder. Dan zul je zien dat mensen het gaan omarmen. Anders doet je concurrent het.”

De winst zit niet alleen in efficiëntie maar ook in competitiviteit en uiteindelijk in levenskwaliteit. “Waarom doen we dit met elkaar? Heel simpel: omdat je veel competitiever kunt zijn, omdat je veel productiever kunt zijn. En bovenal gewoon daadwerkelijk tijd kunt overhouden om het gesprek aan te gaan, om de ander te leren kennen. En allemaal om gewoon op tijd naar huis te gaan, bij je vrienden te zijn, en toffe dingen te doen.”

Van data naar daadkracht

Je kunt van bijna alles data verzamelen. De echte uitdaging zit niet in het verzamelen ervan, maar in de vertaling naar bruikbare informatie en concrete acties. Toch wordt de waarde van de data vaak niet gerealiseerd, omdat mensen, techniek en processen niet op elkaar zijn afgestemd.

Waar veel concurrenten inzetten op méér technologie, kijkt consultancybureau Quadero juist naar wat er al is: bestaande technologie, processen en de mensen die ermee werken”, zegt mede-oprichter Roeland Vermeulen. “De data die hieruit voortkomen, analyseren we diepgaand om technologie beter op mensen af te stemmen. Zo creëren we grip op bedrijfsprocessen.” Quadero wil als jong adviesbureau niet alleen adviseren, maar samen met de klant concrete oplossingen realiseren.

Roeland Vermeulen, Mede-oprichter, Quadero

Het doorbreken van silo’s Een van de grootste uitdagingen binnen organisaties is de verkokering in afdelingen. “Een bedrijfsproces loopt door de hele organisatie heen”, vertelt Vermeulen. “Het gaat niet alleen over gemeenschappelijk gebruikte infrastructuur en applicaties. Het gaat over de onderlinge afhankelijkheden en het inzichtelijk krijgen van de verschillende procesverantwoordelijkheden. Wie bijvoorbeeld een betaling bij een bank doet, ziet alleen de applicatie, maar aan de achterkant daarvan zit een hele keten.”

Die keten inzichtelijk maken is technisch al een uitdaging, maar organisatorisch vaak nog uitdagender. “Het belangrijkste is: heeft de organisatie de verantwoordelijkheid op de juiste manier belegd? Wie is er verantwoordelijk voor een keten om daadwerkelijk actie te ondernemen op basis van inzicht?”

Bij een recent rondetafelgesprek dat Quadero organiseerde, bleek dit het belangrijkste gespreksonderwerp: hoe lopen processen, hoe krijg je inzicht om te sturen, werkt alles naar behoren en wat kan ik doen om verbeteringen door te voeren. Het vraagt om een andere manier van denken en doen: sturen op basis van data.

“We werken liever mét dan voor een klant”, benadrukt Vermeulen. We zien samenwerking als een iteratief proces, dat ervoor zorgt dat klanten direct waarde ervaren. “Wij zijn jong, flexibel en

innovatief. Meestal bepaalt de klant het tempo, vooral in complexere omgevingen.”

Van inzicht naar actie

De stap van data naar inzicht is volgens Vermeulen vaak de eenvoudigste. “Onze consultants onderschrijven dit, maar zonder opvolging levert het niets op. Mensen en de organisatie bepalen of veranderingen gerealiseerd worden.” Als zij de inzichten accepteren en ernaar handelen, kan dit voor de organisatie aanzienlijke voordelen opleveren. Bij een groot bedrijf hielp Quadero een ton te besparen door de juiste data samen te brengen en inzichtelijk te maken. Producten werden hierdoor tijdig besteld, winkels bleven bevoorraad en klanten konden blijven kopen. “Door efficiënter voorraadbeheer maakten we een concrete besparing zichtbaar die ze ook echt konden realiseren”, vertelt Vermeulen.

Vermeulen stelt dat bedrijven te veel vertrouwen op technologie als wondermiddel. “De juiste vraag is niet: welke technologie hebben we nodig? Maar eerder: wat willen we bereiken, waarop kan ik sturen en hoe kunnen we medewerkers helpen in hun werk?”

De menselijke factor

Waar Quadero zich verder in onderscheidt, is de focus op het menselijke aspect, zowel intern als extern. “Onze strategie om waarde te leveren is het op één zetten van onze eigen collega’s”, licht Vermeulen toe. “Dat begint bij het wegnemen van onnodige barrières. Geen bureaucratie of goedkeuringslagen, maar vrijheid, verantwoordelijkheid en vertrouwen. Onze collega’s hebben passie voor hun vak en werken graag samen. Klanten merken dat direct aan onze betrokkenheid en kwaliteit.”

Met zijn achtergrond in de hospitalitysector ziet Vermeulen duidelijke parallellen tussen horeca en consultancy. “Als je ergens uit eten gaat, is natuurlijk het eten en drinken belangrijk, maar de grootste impact zit vaak in het totaalplaatje: de sfeer, de bediening, de aandacht die je krijgt. Dat geldt ook voor onze klanten: het gaat niet alleen om wat we doen, maar vooral om hoe we het doen.”

Daarvoor zijn consultants nodig die verder kijken dan alleen de techniek. “Bedrijven vragen vaak een productspecialist, terwijl ze eigenlijk meer iemand nodig hebben die snapt hoe je functionaliteit creëert”, zegt Vermeulen. “Natuurlijk moet je een techniek doorgronden, maar analytische vaardigheden en communicatieve kwaliteiten zijn belangrijker. Het gaat erom

dat je de doelstelling van een klant weet te vertalen naar de juiste functionaliteit en die samen realiseert.”

AI: hype of revolutie?

Hoewel AI momenteel een buzzword is, plaatst Vermeulen kanttekeningen bij de directe toepasbaarheid in complexe omgevingen. “We zien de eerste toepassingen, bijvoorbeeld met generatieve tools zoals ChatGPT en Copilot. Maar grootschalige inzet van AI binnen complexe organisaties brengt andere vraagstukken met zich mee – denk aan beveiliging, regelgeving en privacy.”

Intern zien we AI vooral als aanvullende intelligentie die onze consultants ondersteunt in hun werk. Het helpt om sneller prototypes te bouwen, ideeën te toetsen en kennis te vergaren. “Het is een versneller, geen vervanger,” stelt Vermeulen. “Je kunt sneller tot een werkbaar voorstel komen, maar de kwaliteit moet wel geborgd blijven. Niet alles wat gegenereerd wordt is juist – zeker bij code

blijft vakkennis essentieel om de kwaliteit te beoordelen.”

Voor organisaties die datagedreven willen werken, hoopt Vermeulen dat menselijk contact centraal blijft staan. “Ik vind het belangrijk dat we veel menselijk contact blijven houden. Vanuit mijn hospitalityachtergrond ben ik ervan overtuigd dat de menselijke verbinding iets is dat data en AI niet gaan overnemen.”

Voor groei kijkt Quadero bewust naar het juiste evenwicht. “We willen absoluut groeien – niet als doel op zich, maar om collega’s flexibiliteit te bieden en meer bedrijven te helpen vanuit een teamgerichte aanpak”, zegt Vermeulen. “Die groei mag echter nooit ten koste gaan van onze werkwijze. Klanten moeten blijven ervaren wat ons anders maakt: mensen die eigenaarschap tonen – dáár zit onze kracht. Onze visie is niet gebaseerd op hiërarchie, maar op het behouden van vrijheid en een persoonlijke aanpak.”

Silicon Valley van de Lage Landen

ONTWIKKELINGEN

Geopolitieke ontwikkelingen dwingen Europa tot heroverweging van zijn technologiestrategie. Het besef groeit dat meer investeringen nodig zijn om internationaal mee te kunnen, onder meer op het vlak van chiptechnologie. Chips vormen immers de basis van vrijwel alle innovaties, van smartphones tot auto’s en medische apparatuur. De Europese Chips Act is een eerste stap naar meer autonomie, maar vraagt om vervolgstappen.

De overheid begint het steeds meer in te zien”, observeert Jesse Robbers, regional managing director van de Nederlandse activiteiten van imec, ‘s werelds grootste onafhankelijke onderzoekscentrum in chip- en digitale technologie. “Grote investeringen zijn hard nodig, omdat innovatie momenteel nog te weinig prioriteit krijgt in beleidskeuzes. Een uitdaging is de langetermijnhorizon die nodig is voor technologieontwikkeling. Wij zijn bezig met onderzoek waarvan we de impact pas over 5 à 10 jaar terugzien”, legt Robbers uit. Dit botst met de kortere beleidscycli in Nederland.

Sterke uitgangspositie van Nederland

Nederland heeft nochtans opvallende troeven. Het land herbergt wereldspeler ASML en een rijk ecosysteem van onderzoeksinstellingen en hightechbedrijven. “We hebben in de Brainport regio Eindhoven, met de link naar Vlaanderen, een hele goede positie”, stelt Robbers. “Ik zeg niet voor niets: het Silicon Valley van de Lage Landen.”

Een belangrijke speler in dit ecosysteem is het onderzoekscentrum imec, dat zich in vier decennia heeft ontwikkeld tot wat Rob-

Jesse Robbers, Regional managing director, imec Nederland

bers “de verzekeringspremie in de mondiale waardeketen” noemt. Met 250 van zijn wereldwijd 6.000 medewerkers werkt imec in Nederland samen met bedrijven, start-ups, universiteiten (zoals Radboud en Wageningen) en kennisinstellingen (zoals TNO). Bijzonder is de symbiotische relatie tussen imec en ASML. Beiden bestaan ruim 40 jaar en werken bijna even lang samen. In 2024 openden ze het gezamenlijke ASML-imec High NA lab bij ASML in Veldhoven. “We kunnen niet zonder elkaar”, aldus Robbers.

Van onderzoek naar toepassing Imecs kracht ligt in het verbinden van R&D en markttoepassingen. Van fotonische chiptechnologie en draadloze communicatie tot toepassingen in automotive, gezondheidszorg en agrifood. Recent opende

imec samen met TNO een fotonica-lab in Eindhoven, als onderdeel van het PhotonDelta groeifondsprogramma. Op quantumgebied speelt imec mee in de ontwikkeling van chips voor quantum computers en quantum internet. “De kruisbestuiving tussen quantum, geïntegreerde fotonica en chip-ontwikkeling is de volgende stap”, legt Robbers uit. Uiteindelijk fungeert imec ook als springplank voor nieuwe bedrijven. In Eindhoven groeide spin-off Axelera AI uit tot een snelgroeiende ontwikkelaar van AI-chips. “Misschien wel de volgende NVIDIA”, hoopt Robbers.

Met andere woorden: imec draagt met zijn Nederlandse R&D-activiteiten bij aan de Nationale Technologie Strategie (NTS). De chipindustrie is immers van belang voor alle NTS sleuteltechnologieën en is daarmee de basis van het toekomstige Nederlandse verdienvermogen. Imec koos 20 jaar geleden bewust voor Nederland als eerste internationale locatie buiten Vlaanderen en breidt nu uit naar Spanje, Verenigd Koninkrijk, Italië, Japan, Duitsland en de VS. Deze strategie helpt imec zich te positioneren als wereldwijde R&D hub in het geopolitieke speelveld. “Partnerships zijn cruciaal om technologieën verder te ontwikkelen”, benadrukt Robbers.

Tekst: Fred Pals

QBayLogic – Partner Content

Een innovatieve aanpak in chipdesign

Terwijl de meeste chipdesigners vasthouden aan decennia oude technologieën, gaat een Enschedees bedrijf een compleet andere richting op. Met een revolutionaire aanpak in chipdesign doorbreekt deze onderneming technologische beperkingen en tilt de veiligheid van digitale hardware naar een hoger niveau.

Wat wij doen is fundamenteel anders”, legt Christiaan Baaij, CTO van QBayLogic, uit. “Wij maken gebruik van een moderne softwaretaal die heel anders werkt. Het is gebaseerd op algoritmes en wiskunde, en sluit naadloos aan op FPGA’s, programmeerbare chips die na productie nog kunnen worden aangepast aan specifieke taken.” Dit functionele programmeren staat in schril contrast met de traditionele methode. Waar reguliere programmering lijkt op het volgen van een kookrecept met stapsgewijze instructies, werkt de aanpak van QBayLogic meer als het delegeren van taken aan onafhankelijke teams die gelijktijdig kunnen werken. “Op een chip gebeurt alles tegelijkertijd. Onze manier van programmeren heeft het aspect van volgorde niet. We hoeven niet te ontfutselen wat parallel kan, dat volgt intrinsiek uit hoe we het opschrijven”, verduidelijkt Baaij.

Beveiligd tegen afluisteren

Een van de meest indrukwekkende toepassingen is het ontwikkelen van hardware die vrij is van ‘sidechannel attacks’ - een slimme hackingstechniek waarbij aanvallers geheime encryptie codes kunnen achterhalen door niet de software aan te vallen, maar door fysieke signalen zoals stroomverbruik, geluiden of elektromagnetische straling van de chip te meten terwijl deze werkt. “We zijn bezig met een project voor Cyberagentur, de Duitse overheidsinstantie voor cybersecurity. Daar kunnen we bewijzen dat onze hardware bestand is tegen deze kwetsbaarheid”, vertelt Baaij. “Dit is nagenoeg onmogelijk met traditionele technieken.” Maarten Kuper, CEO van het bedrijf, voegt toe: “Door onze andere taal en aanpak, ontwerpen we onze hardware op een betere manier, met minder uitlopers, meer zekerheid, betere voorspelbaarheid en meer bewijsbaarheid.”

Wereldwijde impact

Hoewel het bedrijf in Enschede gevestigd is, reikt hun invloed wereldwijd. “We hebben klanten in Amerika, Singapore en India”, zegt Kuper. “Wij helpen klanten die tegen de grenzen van conventionele chips aanlopen, zodat ze hun eigen grenzen kunnen verleggen.” Het gaat om innovatieve projecten in diverse sectoren: defensie, medische technologie, datacenters en AI-berekeningen.

Missie voorop door uniek bedrijfsmodel

QBayLogic onderscheidt zich niet alleen technologisch, maar ook in bedrijfsstructuur. De onderneming opereert als een ‘steward-owned’ bedrijf, waarbij de beslissingsrechten bij een

stichting liggen. “Dit zorgt ervoor dat QBayLogic op zijn missie blijft”, verduidelijkt Baaij. “We hebben geen klassieke aandeelhoudersstructuur waarbij aandeelhouders primair op winst gericht zijn. Wij volgen vooral onze missie en visie.” Om hun innovatieve aanpak breder beschikbaar te maken, heeft het bedrijf de door hen ontwikkelde Clashcompiler - het softwaregereedschap dat hun functionele programmeertaal omzet naar concrete chipontwerpen - als open source beschikbaar gemaakt. “Dat is deels een idealistische keuze, maar het is ook de meest toegankelijke manier voor mensen om het te proberen”, legt Baaij uit. “Er is een wereldwijde community omheen ontstaan, en dat is voor ons een mooie plek.”

Fotonische LiDAR chip van imec

Hoe Nederland de plantenveredeling verbetert

De toekomst van onze voedselvoorziening krijgt steeds meer vorm dankzij baanbrekende technologische innovaties uit het Nederlandse bedrijfsleven. Nederlandse hightech mkb-bedrijven ontwikkelen technieken waarmee plantenveredeling sneller, effectiever en duurzamer wordt. Die bedrijven zouden daarom betere toegang moeten krijgen tot innovatiegelden.

Deze innovaties maken gewassen mogelijk die beter bestand zijn tegen ziektes en klimaatverandering; een belangrijke stap naar een toekomstbestendige landbouw. Het zijn juist de specialistische mkb-bedrijven die uitblinken in het koppelen van wetenschappelijk onderzoek en praktische toepassingen.

www.keygene.com

KeyGene is een Nederlands biotechbedrijf gespecialiseerd in technologie- en kennisontwikkeling voor plantenveredeling. “Het stimuleren van hightech onderzoek en ontwikkeling in onze sector blijft essentieel en opent nieuwe mogelijkheden om het veredelingsproces te versnellen en nieuwe gewassen te ontwikkelen”, benadrukt Roeland van Ham, CEO bij KeyGene. Het bedrijf positioneert zich volgens Van Ham in “een belangrijke niche” – niet gedreven door academische nieuwsgierigheid, maar ook niet uitsluitend gericht op directe toepassingen.

Sterke kennisbasis

Juist die synergie tussen fundamentele wetenschap en marktgerichte innovatie levert resultaten. Nederland heeft hierin een voorsprong opgebouwd met een sterke kennisbasis en een ondernemersklimaat dat vernieuwing stimuleert en Nederland tot

koploper in agrotechnologie en plantenveredeling maakt.

KeyGene werkt voor vier grote internationale groente-zadenbedrijven die tevens de aandeelhouders van het bedrijf zijn, en ontwikkelt technologieën die het veredelingsproces kunnen versnellen en optimaliseren. Ze zijn pioniers op het gebied van DNAfingerprinting en boekten successen in bijvoorbeeld weefselkweektechnologie en genetische verbetering van planten. Hun innovaties zorgen ervoor dat nieuwe, klimaatbestendige en ziekteresistente gewassen sneller beschikbaar komen voor boeren wereldwijd. Met de inzet van big data-analyse en machine learning versnelt KeyGene het selecteren van sterke planteneigenschappen, waardoor duurzame landbouw snel dichterbij komt.

“Wij leveren proof of concept én proof of application”, legt Roeland van Ham uit. “Het opschalen gebeurt bij de absorptie van die technieken en kennis door onze aandeelhouders en andere bedrijven wereldwijd.” Dit werk heeft veel impact: de technologieën van KeyGene worden in

groenten en in diverse andere gewassen toegepast. “Minstens een half miljard mensen eten dagelijks gewassen waarbij KeyGene-technologie is gebruikt in de veredeling”, zegt van Ham.

Sleutelrol hightech mkb-bedrijven

Van Ham ziet kansen voor verdere groei, mits de regelgeving rondom gene-editing moderniseert en er een gezond ecosysteem ontstaat tussen publieke kennisinstellingen en innovatieve bedrijven. “Het hightech mkb kan prima zelf innoveren en brengt unieke expertise in het vermarkten van kennis”, benadrukt hij met enthousiasme.

Van Ham pleit voor meer erkenning van deze sleutelrol: “Ik zou het hightech mkb op het schild willen heffen. Het is belangrijk dat onze overheid en maatschappij waarderen waar onze kracht ligt en wat die kan betekenen – maar dan ook die waardering uiten in betere mogelijkheden en financiering van innovaties. Hightech mkb vormt namelijk de essentiële schakel die wetenschappelijke doorbraken omzet in praktische oplossingen – precies wat we nodig hebben om de landbouw van de toekomst vorm te geven en voedselzekerheid te garanderen voor komende generaties.”

Hiber

De ogen en oren van de energiewinning

De komende decennia blijft de wereld afhankelijk van olie en gas, zelfs nu men volop inzet op hernieuwbare energie. Daarom is het essentieel om ook in de huidige energietransitie ervoor te zorgen dat de olie- en gasindustrie zo veilig mogelijk blijft opereren.

Wereldwijd zijn er miljoenen, vaak onbemande, olie- en gasbronnen. Bij elke bron bestaan potentiële risico’s, en dan is tijdige detectie van problemen cruciaal. Iets wat bij onbemande bronnen gecompliceerd is. Het Nederlandse techbedrijf Hiber speelt hierop in met IoT-monitoring oplossingen (Internet of Things). Hiber richt zich specifiek op data generatie van zeer afgelegen, onbemande installaties. Managing director Simon Philipsen licht toe: “Denk hierbij aan locaties diep in de jungle van Papoea-Nieuw-Guinea of Ecuador, uitgestrekte moerasgebieden in Nigeria, of offshore platforms bij Congo of Trinidad. Het doel is om de veiligheid van mens en natuur zoveel mogelijk te waarborgen.”

Realtime monitoring op onbereikbare plekken

Hiber zet hiervoor innovatieve,

energiezuinige en draadloze IoT-sensoren in. Deze sensoren communiceren via satelliet en leveren real-time data direct aan de klant. Simon Philipsen licht toe: “Vooral op moeilijk bereikbare plekken zijn frequente fysieke inspecties een enorme uitdaging. Stel je een oliebron voor in de Nigeriaanse moerassen, honderden kilometers van de bewoonde wereld. Zonder continue monitoring weet niemand

of er problemen zoals lekkages zijn – zeker niet tussen de inspectiebezoeken door. In geval van een probleem kan late detectie grote schade veroorzaken.” De technologie van Hiber maakt het mogelijk om direct te reageren als er iets misgaat, waardoor schade aan mens en milieu voorkomen kan worden. Philipsen vervolgt: “Bovendien levert het uitlezen van data op afstand aanzienlijke besparingen op in veiligheid van personeel en CO2-uitstoot. Er zijn immers minder inspecties nodig met helikopters, trucks of boten.”

De digitaliseringsslag

Hiber kijkt ook naar de toekomst van energie. “Onze technologie wordt al toegepast in de waterstofketen en bij

projecten voor Carbon Capture & Storage (CCS)”, aldus Philipsen. “Ook bij deze nieuwe technologieën helpt realtime monitoring om risico’s te minimaliseren.”

Hij besluit: “De energiesector transformeert razendsnel, en een even snelle digitaliseringsslag is daarbij onmisbaar. Een veiligere energie-industrie vereist constante ’eyes & ears’ in het veld. “Het is voor ons erg waardevol dat wij hieraan kunnen bijdragen. Ik ben er trots op dat ik kan rekenen op een team van experts op het gebied van IoT en engineering, zodat onze oplossing echt een verschil kan maken. Het realiseren van een positieve maatschappelijke impact is voor ons een belangrijke drijfveer.”

– Partner Content

KeyGene – Partner Content

Roeland van Ham, CEO, KeyGene

Simon Philipsen, Managing director, Hiber

Zonder investeringsbank raakt Nederland achterop

EXPERT

Theo Henrar is een van de initiatiefnemers voor een nationale investeringsbank, samen met Jeroen Kremers, Neelie Kroes, Cees Oudshoorn, Peter Wennink en Hans van Ierland.

In tegenstelling tot Duitsland en Frankrijk heeft Nederland geen nationale investeringsbank. Daardoor ontbreekt een krachtige publieke organisatie om grote uitdagingen zoals de energietransitie en defensie-industrie te financieren. Ook missen Nederlandse scale-ups de middelen om door te groeien zonder in buitenlandse handen te vallen. Geopolitiek en economisch is een acute fase aangebroken. Elk land moet doen wat nodig is – ook Nederland.

Een ontbrekend beleidsinstrument

Wie alleen naar de koopkracht van vandaag kijkt, riskeert het verdienvermogen van morgen. Nederland dreigt zijn strategische positie te verspelen. Niet door een gebrek aan ideeën, maar door het ontbreken van een essentieel beleidsinstrument. In een tijd van grote transities op het gebied van energie, digitalisering, veiligheid en infrastructuur is het onbegrijpelijk dat Nederland nog altijd geen centrale publieke investeringsarchitectuur heeft – terwijl andere landen daar al decennia op inzetten.

De technologische industrie ziet het dagelijks gebeuren. Bedrijven willen investeren in verduurzaming of opschaling, maar lopen vast. Reguliere banken zijn terughoudend, fondsen zijn versnipperd en traag. Het innovatieve mkb – motor van onze technologische waardeketens –blijft daardoor onbediend. Deze schakels zijn cruciaal voor werkgelegenheid en innovatie, maar hebben nauwelijks toegang tot kapitaal onder redelijke voorwaarden. Plannen stranden of bedrijven vertrekken naar landen met structurele ondersteuning.

Daarom is een nationale investeringsbank onmisbaar. Niet als extra loket, maar als krachtige, professionele bank onder toezicht van De Nederlandsche Bank. Met een duidelijke missie: strategisch investeren in sleutelgebieden als energie, digitalisering, defensie, mobiliteit, woningbouw en landbouw. En in ondernemerschap dat ons verdienvermogen versterkt.

Wat doet een nationale investeringsbank anders?

Ten eerste biedt zij het volledige palet aan financieringsvormen en kan zij

grootschalig kapitaal mobiliseren via de eigen balans en private cofinanciering. Het is de geloofwaardige partner voor pensioenfondsen, banken en Europese instellingen. Nederland mist deze partner – en daarmee toegang tot miljarden aan Europees investeringsgeld.

Ten tweede pakt de bank versnippering aan. Nu beheert elk departement eigen fondsen met aparte besturen en criteria – inefficiënt en schaalverliezend. De investeringsbank bundelt deze slagkracht en maakt strategische keuzes in opdracht van de overheid.

Ten derde investeert de bank met kennis van zaken. Ze wordt geleid door ervaren professionals uit de financiële en industriële

Delft Circuits – Partner Content

Zonder nieuwe kabels geen quantumrevolutie

Terwijl techgiganten miljarden pompen in quantumcomputers, loopt de industrie tegen een verrassend primitief probleem aan: de kabels. De coaxiale kabels die we kennen van oude televisies, blijken totaal ongeschikt voor de extreme eisen van toekomstige quantumsystemen.

We zien dat de industrie echt tegen het kabelprobleem aan begint te lopen”, vertelt Daan Kuitenbrouwer, oprichter van Delft Circuits. “De oude methode past niet meer. Alle grote spelers zoeken een andere methode en komen bij ons aankloppen.”

Het Nederlandse bedrijf heeft zich in acht jaar opgewerkt tot wereldspeler op een zeer specifiek terrein: flexibele cryogene bekabeling voor quantumsystemen. Hun innovatieve Cri/oFlex®-technologie lost een probleem op dat veel ingewikkelder is dan alleen “betere kabels maken”.

Vier extreme eisen

Want een quantumcomputer stelt extreme eisen aan bekabeling. “Een quantumsysteem heeft vier vereisten”, legt Kuitenbrouwer uit. “Het systeem moet

functioneren op het absolute nulpunt. Alles moet miniatuur zijn. De signalen moeten hoogfrequent zijn. En je hebt heel veel connecties nodig.”

Waar een klassieke computer tientallen kabels nodig heeft, vereist een quantumcomputer er honderden of duizenden – allemaal functionerend bij temperaturen van min 273 graden Celsius. Delft Circuits vond de doorbraak door technieken uit de halfgeleiderindustrie te combineren met andere industriële processen tot supergeleidende circuits op flexibele substraten die langer en compacter zijn dan traditionele chips.

“Het grootste kunstje is het maken van supergeleidende flexen die signalen efficiënt geleiden en minimale warmte afgeven”, aldus Kuitenbrouwer.

Nederlandse precisie

Met belangrijke klanten als Amerikaanse techgiganten en toonaangevende Europese quantumbedrijven behaalt Delft Circuits inmiddels een omzet van enkele miljoenen euro’s. Het bedrijf heeft alle capaciteit in huis om de complexe kabelbomen grondig te testen, inclusief cryogene testsystemen en radiofrequentie-apparatuur. Over vijf jaar ziet Kuitenbrouwer het bedrijf als dominante leverancier van complete motherboards die alle componenten van quantumcomputers verbinden.

Delft Circuits heeft nu een bijzondere positie binnen de quantumtechnologie en dat geldt ook voor Nederland, vindt Kuitenbrouwer. “Bij volledige quantumcomputers zijn andere landen verder – we kunnen niet concurreren met IBM of Google”, erkent Kuitenbrouwer. “Maar bij componenten zie je wereldklasse Nederlandse spelers. Op engineeringbeurzen staan opvallend veel Nederlandse bedrijven in de wereldtop.”

sector – niet vanuit beleidsdepartementen. Wel in opdracht van, maar ook met de noodzakelijke afstand tot de politiek, én dicht bij de markt.

Ten vierde bouwt de bank voort op bestaande instellingen. Door instellingen zoals Invest-NL, FMO, Invest-International en het Nationaal Warmtefonds te bundelen, ontstaat een robuuste basis. Met een kapitaal van bijvoorbeeld 10 miljard euro kan via leverage ruim 100 miljard aan investeringen worden gemobiliseerd –buiten de EMU-schuld en zonder druk op de begroting.

En ten slotte is de noodzaak acuut. Projecten in de energietransitie stagneren, de digitale infrastructuur voor AI blijft achter en investeringen in defensie, semiconductortechnologie en landbouw komen niet van de grond.

Nederland heeft kennis, kapitaal en ondernemerschap in huis, maar mist institutionele slagkracht. Een nationale investeringsbank is een noodzakelijke pijler van een modern economisch beleid.

Realistische blik

Kuitenbrouwer waarschuwt voor overdreven verwachtingen. “Er wordt te veel hype gecreëerd. Over ongeveer vijf jaar verwacht ik de eerste échte quantumcomputers met foutcorrectie. WhatsApp gaat er niet sneller van worden, maar problemen in materiaalkunde kunnen dan veel beter opgelost worden.” Die focus op realisme en specialisatie loont. Terwijl anderen complete quantumcomputers proberen te bouwen, koos Delft Circuits voor een cruciale schakel. Met sterke klantrelaties en een duidelijke visie komt het bedrijf ervoor op de roadmaps van de leidende partijen in de quantumrace. “Zo groeien we met hen mee en worden we de ‘go-to’ partij op het gebied van quantumconnectiviteit.” Daarnaast anticipeert het bedrijf op consolidatie in de markt in de komende jaren, waarin het sterk wil staan om onafhankelijk te blijven en mogelijk de tech stack uit te breiden.

Daan Kuitenbrouwer, Oprichter, Delft Circuits

Theo Henrar, Voorzitter, FME

Bouwen voor wat nog moet worden uitgevonden

Wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen hebben de afgelopen decennia geleid tot miniaturisatie, met chips en systemen op micro-, nanoen (in de toekomst) picoschaal als resultaat. Tegelijkertijd zorgen deze nieuwe technologieën ook voor complexere onderzoekslaboratoria en/of productieruimtes, die aan steeds strengere eisen moeten voldoen.

Internationale slagkracht

Op de vraag wat ze precies doen, zegt Eric Stuiver, strategisch adviseur en sector directeur bij Deerns: “Deerns is een technisch adviesbureau dat zich echt richt op de installatietechniek. Simpel gezegd: alles wat een architect niet uitvoert in of rondom een gebouw, dat verzorgen wij. Naast de installatietechnieken heb je het dan ook over integratie met duurzaamheid en fysica. Daarin ben ik verantwoordelijk voor de elektronicasector, zowel voor Nederland als het buitenland. We zijn onder andere actief in Italië, Spanje, Duitsland en via partnerschappen ook in Azië.’’

zoals deeltjes, trillingen en chemische verontreiniging.”

“Ondertussen ontstaan er nieuwe productietechnologieën. De komende decennia zullen daarom in het teken staan van innovaties zoals 3D integratie, fotonica, kwantumcomputing en het gebruik van DNA-structuren. De integratie daarvan met nieuwe, slimmere computingtechnologieën is daarbij essentieel. Waar we sterk in zijn, is om voor zo’n nieuwe technologie de juiste cleanroom en bijbehorende installaties te ontwerpen,” zegt Stuiver.

Fotonica

We bouwen installaties voor technologieën die nog niet bestaan

Focus op nieuwe technologieën

De hightechmarkt is enorm breed, als je alleen al kijkt naar halfgeleiders en de leveranciers van apparatuur die de productie van zo’n chip mogelijk maken. “Chips worden steeds kleiner en sneller, deze trend zet zich onverminderd door,” zegt Stuiver. “Doordat de processen op een kleinere schaal plaatsvinden, zijn deze ook gevoeliger voor effecten van buitenaf,

Over Deerns

Hoewel fotonica chips pas in de afgelopen 5 jaar aan terrein winnen, was Deerns er eerder bij. 20 jaar geleden ontwierpen ze een cleanroom voor de onderzoeksgroep Fotonica aan de

Technische Universiteit Eindhoven. De kennis die sindsdien is opgebouwd, zorgt ervoor dat Deerns vandaag een sterke positie inneemt in deze markt. Onze strategie is dan ook gericht op leading technologies, zowel in onderzoek als in productie. Stuiver voegt toe: “We worden uitgedaagd door toepassingen die eigenlijk nog onbekend zijn, maar waarvoor nu al omgevingen nodig zijn die voldoen aan de specifieke en toekomstige eisen.’’

Over Eric Stuiver

• Stuiver heeft meer dan 35 jaar internationale ervaring in het plannen, ontwerpen en realiseren van cleanrooms voor micro- en nano-elektronica in talloze landen wereldwijd.

Cleanrooms worden slimmer, strenger en duurzamer

Duurzaamheid

Een van die eisen draait om duurzaamheid: de voortdurende miniaturisering van technologieën verhoogt ook de emissies van cleanroomfaciliteiten, voornamelijk als gevolg van complexere procesapparatuur en -processen. Dit veroorzaakt meer dan 80% van de CO2-

Al meer dan 95 jaar voert Deerns grootschalige projecten uit voor prestigieuze klanten in sectoren als luchthavens, vastgoed, gezondheidszorg, life sciences, electronics en datacentres. Met 17 kantoren in 10 landen en 750 experts, genereren ze een omzet van meer dan 80 miljoen euro. www.deerns.com Foto: © Deerns

• Na een loopbaan bij onder andere Philips trad hij in 2002 in dienst bij Deerns, waar hij werkzaam is als strategisch adviseur en sectordirecteur Electronics.

voetafdruk, met name door toenemend stroomverbruik en gebruik van speciale gassen, water en chemicaliën.

Het ontwerp van moderne cleanrooms gaat daardoor veel verder dan de huidige standaard richtlijnen voor duurzaam bouwen. Stuiver zegt daarover: ‘’Veel van onze opdrachtgevers hebben ambitieuze doelen op het gebied van duurzaamheid, waarbij ook rekening wordt gehouden met wet- en regelgeving. Onze sustainability consulting experts kunnen de CO2voetafdruk van next-gen ontwerpkeuzes analyseren en optimaliseren. Innovaties die momenteel worden ontwikkeld en geïmplementeerd, zijn onder meer optimalisatie van de luchtbehandeling, energieterugwinning, betere verwerkingstechnologieën, emissiereductie, recycling en hergebruik van zuiver water.’’ Dit onderstreept de toewijding van Deerns om bij te dragen aan een duurzame en toekomstbestendige halfgeleiderindustrie.

Zonder regie geen digitale autonomie

ACTUEEL

Digitale technologieën als AI en blockchain hebben definitief een plek in de samenleving veroverd. Dat is op zichzelf een positieve ontwikkeling, maar de verdere opmars van deze technologieën brengt ook nieuwe uitdagingen met zich mee – zeker voor Europa. Ons werelddeel moet gericht keuzes maken over technologische infrastructuur en regelgeving.

Digitale soevereiniteit is een term die steeds verder ingeburgerd raakt. Dat komt vooral door de koers van de Amerikaanse president Trump, die voor velen het symbool is geworden van geopolitieke instabiliteit en verschuivende machtsverhoudingen. Volgens Marloes Pomp, vicepresident van het European AI Forum, een Europese samenwerking tussen AI coalities, is er dringend behoefte aan heldere keuzes en praktische uitvoering. “Iedereen roept dat we soeverein willen zijn, maar niemand benoemt op welke terreinen precies. En dat maakt het lastig om beleid concreet vorm te geven”, aldus Pomp.

Weliswaar neemt Europa stappen, signaleert Pomp, maar tegelijkertijd ontbreekt het vaak aan een duidelijke richting. Ze wijst daarbij op cruciale domeinen zoals energie, digitale rechtspraak en dataverwerking waar strategische autonomie nodig is. Het Internationaal Strafhof bijvoorbeeld is

volledig afhankelijk van Amerikaanse clouddiensten. Ook in Nederland ontstaat nu discussie over de vraag of we afhankelijk willen blijven van Amerikaanse clouddiensten.

Een ander actueel voorbeeld is de AI-supercomputer in Groningen. Pomp: “De ambitie is goed, maar dan moet je ook kijken naar de randvoorwaarden: hoe regel je de energievoorziening, wat zijn de kosten, en hoe overtuig je bedrijven om hun modellen daar te draaien in plaats van bij een bestaande aanbieder zoals Microsoft?”

Toegankelijker overheid

De overheid kent een reputatie als traag en bureaucratisch. Dat is echter niet meer overeenkomstig de realiteit, signaleert Pomp. Volgens haar is de overheid toegankelijker en proactiever dan voorheen. Niet zozeer het bedrijfsleven, maar juist de overheid herkent de noodzaak van brede samenwerking tussen alle stakeholders. Toch ziet ze ook dat initiatieven vaak

vastlopen op verouderde regelgeving. Het opmerkelijke daarbij is dat obstakels zelden technisch van aard zijn. Pomp: “Het zit vaak in praktische zaken: rekken in datacenters die niet passen, aanbestedingen met verouderde voorwaarden, of raamcontracten die niet aansluiten bij

nieuwe technologie. Je zou eigenlijk moeten toegroeien naar meer flexibele regelgeving zonder dat dit ten koste gaat van democratische controle.” Ook ethiek speelt een belangrijke rol. Technologieën zoals AI in cameratoezicht en slimme deurbellen roepen vragen op over privacy en toezicht. De techniek is er al, maar tegelijkertijd verzuimen we om kritisch te kijken naar waar en hoe die techniek wordt ingezet. “Dat is tekenend voor hoe we momenteel omgaan met technologische ontwikkelingen: er worden geen duidelijke keuzes gemaakt. Zonder die keuzes, maar ook zonder investeringen en aangepaste regelgeving, blijft digitale autonomie een modewoord zonder praktische uitvoering. We moeten nu bepalen waar we als Europa zelf de regie willen voeren – en daar vervolgens ook naar handelen.”

Leiderschap in AI begint met een duidelijke datastrategie

Een dashboard is slechts het zichtbare topje van een veel grotere datagedreven ijsberg. Veel organisaties worstelen met het omzetten van overvloedige data in bruikbare inzichten. De uitdaging zit niet zozeer in het implementeren van de nieuwste algoritmes, maar in het in lijn brengen van de bedrijfsstrategie met een goed doordachte datastrategie.

Het is essentieel om dataoplossingen specifiek te verbinden met zakelijke doelstellingen. “De grootste valkuil is vaak een gebrek aan commitment op C-level”, zegt Hugo Koopmans, chief Data Science en AI bij DIKW Intelligence. Dit gespecialiseerde databedrijf helpt al ruim vijftien jaar financiële instellingen bij het navigeren van de complexe reis van ruwe data naar bruikbare business intelligence. “Zonder een duidelijke visie van bovenaf verzanden data-initiatieven vaak in technische exercities zonder directe bedrijfsimpact.”

DIKW positioneert zich in de wereld van data-intelligence door zich te richten op strategische partnerschappen. Het

bedrijf zorgt achter de schermen van het eerder genoemde dashboard voor de vertaalslag van ruwe gegevens naar concrete bedrijfswaarde. “Onze missie is klanten begeleiden op het pad van data en informatie, naar kennis en wijsheid”, aldus Koopmans. Ze bieden expertise op twee essentiële gebieden: portefeuillebeheer met krachtige dashboards en KPI’s, en waardecreatie uit data met zowel traditionele als innovatieve AItoepassingen.

Experimenteerfabriek

“Data scientists raken vaak verstrikt in het streven naar het perfecte algoritme”, stelt Koopmans. “We hadden een casus waar het verbeteren van de nauwkeurigheid van 60 procent naar 80 procent wekelijks € 50.000 extra omzet kon genereren. Maar de data scientist aarzelde om wat hij als een ‘onvolmaakt’ model beschouwde, aan het management te presenteren.”

De methodologie van DIKW omvat een zogeheten experimenteerfabriek en een AI Model Canvas, dat klanten helpt datakansen te identificeren en te prioriteren op basis van potentiële waarde in plaats

van technische complexiteit. Deze aanpak werkt bijzonder effectief voor middelgrote organisaties die wel de voordelen van datagedreven werken willen benutten, maar niet het budget hebben van grotere ondernemingen.

Grootste waardepotentieel

“Als je moet falen, faal dan snel”, adviseert Koopmans. “Van tien experimenten levert er meestal maar één uitzonderlijke waarde op – maar die ene genereert doorgaans genoeg rendement om alle experimenten te financieren.” Deze methodiek stelt organisaties in staat om met beperkt risico nieuwe datamogelijkheden te verkennen en snel te bepalen waar het grootste waardepotentieel ligt.

Data scientists raken vaak verstrikt in het streven naar het perfecte algoritme

Door jarenlange hands-on ervaring in de verzekeringswereld en financiële sector te combineren met een waardegerichte mentaliteit, heeft DIKW langdurige relaties opgebouwd met bedrijven als TVM Verzekeringen, Howden Nederland, Alfam Consumer Credit en KWF. “Wij adviseren en verkopen innovatieve technologie wanneer die daadwerkelijk waarde toevoegt”, benadrukt Koopmans. “Onze klanten vragen ons vaak: ‘Wanneer is het verstandig om met deze innovatie mee te gaan?’ Ze vertrouwen erop dat wij hen helpen om zinvolle ontwikkelingen te onderscheiden van tijdelijke hypes.”

DIKW Intelligence – Partner Content

Tekst: Hugo Schrameyer

Hugo Koopmans, Chief Data Science en AI, DIKW Intelligence

Marloes Pomp, Vicepresident van het European AI Forum, een Europese samenwerking tussen AI coalities

Meetsystemen die met innovaties meegroeien

Nederland doet het internationaal goed op het gebied van geavanceerde technologische oplossingen, waaronder ook meetsystemen. Het is een sector die het moet hebben van innovatie en complexiteit, en daar weten Nederlandse bedrijven die zich hierin specialiseren wel raad mee.

Theresa Spaan-Burke is directeur Innovatie bij IBS Precision Engineering (IBSPE), dat hoogwaardige meet-, positioneringsen bewegingssystemen levert waar ultrahoge precisie vereist wordt. Ze heeft meerdere initiatieven geleid voor instituten en bedrijven in heel Europa rondom strategische doelstellingen voor

precisietechniek en metrologie. IBSPE is met vestigingen in Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk over de hele wereld actief, maar hun hoofdkantoor staat in Eindhoven. De lichtstad en omliggende regio hebben een uitstekende reputatie op talloze technologische vlakken. ‘’Ik houd me vooral bezig met nieuwe ontwikkelingen en onze mensen. Meten is ons specialisme, maar we kijken aan de voorkant altijd naar nieuwe kansen: wat zijn de technologieën die klanten nodig hebben om te blijven innoveren? Alles wordt steeds kleiner: de volgende stap moet kwantum zijn’’, legt Spaan-Burke uit.

Steeds betere precisie

‘’Dat heeft te maken met de wet van Moore’’, voegt Henny Spaan eraan toe. ‘’Oftewel het elke twee jaar verdubbelen van de capaciteit en het halveren van de prijs. Er wordt nu veel gekeken naar 3D, de complexiteit neemt toe.’’ Hij is oprichter

en CEO van het bedrijf, dat hij al in 1993 startte. Hij houdt zich voornamelijk bezig met de markt, maar vervult daarnaast diverse bestuurdersrollen in de sector. In 2013 ontving hij de Rien Koster Award en in 2023 de Martin van den Brink Award voor zijn bijdragen aan de mechatronica en precisietechnologie in Nederland. Wat drijft de sector eigenlijk, om zich continu met zo’n vaart te ontwikkelen, zoals bij halfgeleiders? ‘’Het gaat om de honger naar betere data, waarbij wij voor nog betere precisie zorgen’’, stelt Spaan. Naast de halfgeleiderindustrie, zijn ze onder andere ook actief in werktuigmachines, druk- en industriële testapparatuur en Big Science.

Externe partners

Volgens Spaan-Burke moeten ze door continue innovaties de regels iedere keer weer leren kennen. Het gros van haar mensen is hoog opgeleid, waardoor ze echt toegevoegde waarde leveren. ‘’Uiteindelijk moet alles sneller en goedkoper maar vooral ook slimmer. We werken voor de productie intensief samen met externe partners, waarbij wij zorgen voor de kalibratie en intelligente toepassingen’’,

vertelt Spaan. ‘’Je kunt prachtige nieuwe technologieën bedenken, uiteindelijk moet je toch iets maken’’, zegt Spaan-Burke.

Strategische partner

Als strategische engineeringpartner heeft IBS Precision Engineering met hun beproefde precisieoplossingen een uitstekende naam opgebouwd. Geavanceerde metrologie vormt de kern van alles wat ze doen. Spaan-Burke: ‘’We brengen onze expertise in het Nederlandse ecosysteem en internationaal. Er is zoveel kennis in de hele waardeketen van ons land. Dat moet je niet voor lief nemen.’’

www.ibspe.com

Creating a better future with data.

Haal meer uit je data, maak je ambities waar en loop voorop in een voortdurend veranderende wereld door digitalisering en AI. Cmotions heeft de expertise die de volledige data-waardeketen omvat, waaronder Data Strategy, Data Engineering, Data Management, Data Analytics en Data Science & AI.

Als vertrouwd partner voor onze opdrachtgevers streven we ernaar om de kracht van data volledig te benutten, om hun datastrategie te versterken en hun organisatie- en klantdoelen te realiseren in de praktijk.

Visit us at stand #138 10-11 september 2025

Bekijk onze website:

Theresa Spaan-Burke, Directeur Innovatie, IBS Precision Engineering

Henny Spaan, CEO, IBS Precision Engineering

Niet het glimmende chipje telt, maar wat je ermee kunt

Fotonische technologie krijgt steeds meer momentum in hightech-toepassingen, maar het pad van idee naar werkend product blijft een uitdaging. De technische complexiteit en specifieke uitdagingen bij het ontwerpen, produceren en testen van fotonische geïntegreerde schakelingen (PIC’s) vereisen een gedegen aanpak.

Ronald Broeke, CEO, Bright Photonics BV

De belofte van fotonische chips is groot: ze kunnen sneller data verwerken dan traditionele elektronische chips en verbruiken daarbij minder energie. Deze eigenschappen maken ze ideaal voor toepassingen in telecommunicatie en datacenters, waar ze al twee decennia cruciaal zijn. Fotonische chips zijn daarnaast stabieler in omgevingen met trillingen en elektromagnetische velden. Ook kunnen ze extreem nauwkeurige metingen doen én zijn ze klein en licht. Dit maakt ze zeer geschikt als monitors in medische, civiele en mobile toepassingen, maar bijvoorbeeld ook in satelliet- en quantumcommunicatie. Toch is de weg naar bredere commerciële toepassingen lang en vol technische potentiële hindernissen.

Sinds 2009 heeft Bright Photonics zich gespecialiseerd in het ontwerpen van

fotonische chips. Het bedrijf, opgericht door Ronald Broeke, is een van de eerste PIC-designhuizen wereldwijd. “Wij doen dit al ruim 15 jaar, hebben honderden projecten afgerond en hebben diepgaande kennis opgebouwd”, aldus Broeke. “Wij zijn echt met de technologie zelf bezig van oudsher, terwijl je nu steeds meer ziet dat nieuwe partijen op de markt komen zonder die diepgaande ervaring.”

Uitdagingen in fotonische technologie

Een van de grootste uitdagingen in de wereld van fotonische chips is reproduceerbaarheid. “Met elektronische chips weet je precies wat je krijgt als je een ontwerp naar een fabriek stuurt. Bij fotonica werkt dat nog niet zo”, legt Broeke uit. “De toleranties zijn veel groter en er zijn meer onzekerheden. Het is moeilijker om te voorspellen of er aan het eind uitkomt wat je dacht dat er uit zou komen.”

medische apparatuur of sensoren. Ook hebben we het afgelopen jaar ook onze eigen fotonische chip testfaciliteit opgezet. Nu kunnen we flexibel duizenden chips per project doormeten, voor onszelf en als service, om fotonica voor meer toepassingen sneller en met veel minder risico rijp te maken voor marktintroductie.”

Deze onzekerheden vragen om een specifieke aanpak. Bright Photonics werkt daarom met eigen ontwikkelde softwaretools die rekening houden met de specifieke eigenschappen van fotonica. “We hebben uiteindelijk besloten onze eigen tools te maken omdat de bestaande elektronische ontwerptools niet voldoende rekening hielden met de unieke eigenschappen van fotonische circuits, en de fotonische tools niet volwassen waren”, vertelt Broeke. “De grote elektronische

Gedegen proces

Waar Bright Photonics zich volgens Broeke verder mee onderscheidt is hun grondige aanpak. “We schrijven gedegen ontwerprapporten met onderbouwing van keuzes en motivaties. Als een klant later een vraag heeft, kunnen we zeggen: kijk op pagina 14 van ons rapport. Dat is eigenlijk onze marketing. Een klant wil niet alleen een glimmend chipje op een vinger zien, maar een werkend product met documentatie over wat het kan en hoe het gebruikt moet worden.”

Deze documentatie is essentieel in een veld dat nog volop in ontwikkeling is. “We willen dat klanten precies begrijpen wat de risico’s zijn voordat ze aan een project beginnen”, zegt Broeke. “Fotonica is fantastisch, maar we moeten eerlijk zijn over de uitdagingen. Meestal begin ik door potentiële klanten weg te jagen door ook de risico’s goed uit te leggen. Als ze daarna nog steeds geïnteresseerd zijn, weten ze waar ze aan beginnen.”

Marktontwikkelingen

Hoewel fotonica al decennia bestaat, begint de commerciële toepassingen buiten datacom en telecom nu pas echt momentum te krijgen. Broeke ziet meerdere sectoren groeien: “AI, quantumcommunicatie, en het monitoren van de gezondheid van mensen, dieren, gebouwen en voertuigen zijn allemaal groeimarkten voor fotonische technologie.

onderliggende technologieën gebruiken.” De technologische ontwikkeling gaat daarmee gewoon door. “We zien interessante ontwikkelingen in transferprinting en hybride integratie, waardoor nieuwe functionaliteiten en prijsniveaus mogelijk worden”, vertelt Broeke. “Waar vroeger de heilige graal was dat alles op één chip moest, kunnen we nu verschillende technologieën combineren voor optimale prestaties, vergelijkbaar met hoe elektronische printplaten verschillende chips combineren.”

Nederland in wereldwijde context

Nederland speelt een vooraanstaande rol in de fotonische sector, met clusters rond Eindhoven, Delft en Twente. “Met onze kennis en infrastructuur zouden we tot de top 3 van de wereld moeten kunnen behoren”, zegt Broeke. “Als we dat niet bereiken, dan hebben we het niet goed gedaan. We hebben ons altijd op de schouders geklopt over onze kennis, maar we verkopen economisch gezien nog weinig producten. We moeten van een best effortnaar een kwaliteitscultuur in fotonica.”

Binnen Europa is er eigenlijk geen productiecapaciteit, stelt Broeke. Die zit in Noord-Amerika en Azië. “Er moeten nog grote stappen gezet worden om de kennis systematisch om te zetten in producten. We moeten niet alleen R&D doen, maar ook zorgen dat we er economisch van profiteren.”

Voor een succesvol fotonisch ecosysteem is samenwerking essentieel. “Als designhuis werken we nauw samen met fabrieken, packagers en andere partners om complete oplossingen te bieden”, legt Broeke uit. “Alleen door samen te werken kunnen we de hele keten van idee tot werkend prototype afdekken.”