Erfgoedbrochure 10: Vijver en Koolveld

ICHTEGEMS ERFGOED 10

Vijver en Koolveld Jaak Knudde

Verantwoordelijke uitgever: Antoon Naert Š Gemeentebestuur Ichtegem 2018 Opmaak en druk: Be Media Torhout Foto: Afbeelding op voorpagina Gilles Vandaele, piloot - collectie Gaby Becue

Inleiding veel minder fraai dan de huizen in het centrum. Het was er armoede troef in de 19de en begin 20ste eeuw. Het waren echte natuurmensen in een schaars bewoond gebied van bos en heide. De werkmens moest hemel en aarde verzetten om het leven dragelijk te maken. Het was hard werken. Het centrum had het ook niet zo begrepen op de goedlachse volksmensen aan de rand van de gemeente, die sterk met elkaar verbonden leefden. Vijver en Koolveld waren figuurlijk één familie. Iedereen kende iedereen maar meestal met zijn lapnaam: Juultje Fille, Roste Liza, Puste Knock, de Cornels, de Contraks, Vuile Wulle, Miss Mol, Katen Seva, de typische figuren zoals Romme Griek met haar hoed op en haar pijp in de mond of Kapkinor de kraaier …. Er waren duiven- en vinkenliefhebbers. Het waren kortwoners, echte wroeters met een aangeboren werklust en daardoor kwam langzamerhand de welstand. De oostelijke kant van de Moerdijkstraat is het Koolveld en de westelijke kant het Vijvertje. Zo hebben de bewoners dit generaties geleden ingedeeld en zat het in hun gedachten ingeprent. Voor de niet-bewoner is het soms een puzzel en staat het Vijvertje voor het Koolveld en omgekeerd. De verbondenheid die er was onder de bewoners resulteerde in een bloeiende zelfbedruipende gemeenschap en uitte zich ook in het verenigingsleven. De oudste generatie vertelt ons met veel plezier en nog steeds genietend over die tijd toen ze als kind hun jeugd beleefden op ‘t Vijvertje en ’t Koolveld.

Op initiatief van de vzw Moer-As-Klaver en in samenwerking met de Gemeentelijke Cultuurdienst werd besloten een historisch beeld te schetsen van de wijk Koolveld en Vijver. Het werd een beperkte geschiedenis doorspekt met “immaterieel erfgoed” zoals sappige verhalen, feesten, sportmanifestaties, rituelen die de huidige bewoners aan ons vertelden, kortom de eigenheid van de leefgemeenschap van beide entiteiten. En “last but not least” werden twee originele wandelingen uitgestippeld die door prachtige stukjes natuur lopen waar het relatief rustig is en die uiteraard de beide oude woonkernen bewandelen. Een gedetailleerde beschrijving van die wandelingen vindt u terug in deze brochure. Bij elk van de wandelingen vragen wij aandacht te besteden aan het algemeen historisch, esthetisch, landschappelijk karakter die Koolveld en Vijver u zullen bieden. De wandelingen zijn het hele jaar open en lopen deels over onverharde wegen en zijn dus minder geschikt voor rolstoelgebruikers. Ook met de fiets of mountainbike kan u genieten van dit uniek deel van de gemeente Ichtegem. Het vraagt wel wat lenigheid.

Ichtegem keek in het algemeen wat neerbuigend naar de mensen die op ’t Vijvertje en ‘t Koolveld woonden. De huizen oogden

(foto Jaak Knudde)

3

Het “Koolveld” en de “Vijver” gelegen in de “Utfanc” of “Woestenij” In de archieven die dateren van de 12de en 13de eeuw vindt men notities weer die handelen over de “Utfanc” of “Wostinia”.

Een grote onvruchtbare streek gelegen in de parochies Ichtegem, Eernegem, Koekelare en Bovekerke waar niets anders dan “verlatenheid” en “woestenij” was.

volg: de eik en de beuk namen beslag van die veiligheidsstroken en de beuk nam zodanig de bovenhand dat, gezien zijn dicht bladerdak, er stilaan een donker vreesaanjagend woud ontstond en dat “het bos zonder genade” of “Herwalderbos” werd genoemd door onze romantische geschiedschrijving in de 20ste eeuw. Die benamingen zijn in de oude archieven niet terug te vinden. Het woud is gelegen aan de zuidzijde van de parochie Ichtegem en is begrensd door de Steenstraat. Het Wijnendalebos is een restant. Het donker beukenbos zorgt er tevens voor dat er geen ondergroei mogelijk is en dit wordt nog in de hand gewerkt door de sterk horizontaal uitwaaierende wortels, die andere planten geen kans geven te groeien. Het bos krijgt zo een desolate indruk en geeft duidelijk aanleiding tot verdwalen en in de menselijke gedachte een gevecht tegen de hem omringende duistere krachten van allerlei geesten en demonen. Voor de mens van de 10de-11de eeuw was het bos dan ook een magisch oord, een woestijn. Daar hoorde een mens niet te komen. De zware bossen hebben zowel op de middeleeuwer als op latere schrijvers hun stempel gedrukt. Aan de noordzijde van de parochie Ichtegem was er een uitloper van het boslandschap.

Met de opkomst van de stedelijke samenleving in de 11de eeuw veranderde ook het economisch leven van de middeleeuwse maatschappij. Landbouwuitbatingen die hoofdzakelijk zelfvoorzienend waren, kregen plots de immense taak voedsel te verschaffen aan de steeds groeiende massa stedelingen. Om hieraan te voldoen was het noodzakelijk om de bebouwbare oppervlakte uit te breiden door het ontginnen van de “wastinen” aan te pakken want er was een groot mesttekort en de technische middelen waren er zeker niet om de productie

“Preterea duas garbas totius solitudinis que teutonice vocatur Fang, Vel Wostyna in Parochiis de Ichteghem, Erneghem, et Coclara et Bovekerca, usque ad confinium de Flardeslo” (Jaar 1176).

“Duas porets decime id est duas garbas tocius solitudinis seu dessert, qoud vulgariter dicitur utfang vel Wosini in parrochia de Coclara et de Ernenghem et de Ichtenghem et de Bovenkerka usque in confinium de Flartslo” (jaar 1224 Cart.Abd.Oudenburg).

Deze vermeldingen dateren van na de 12de-eeuwse ontginningen en daardoor vermoeden we dat de “Utfanc” al bestond als een groot uitgestrekt gebied langs de rand van het laat-Romeinse kustgebied.

Toen het Romeinse gezag in onze streek werd overrompeld door Frankische en Saksische invallers kreeg men een heel andere aanpak op administratief vlak van het gewest. We zien wel een verandering qua begroeiing. Onder de Romeinse overheersing werd het wegennet goed onderhouden om de militaire en economische mobiliteit te optimaliseren. Weerszijden van de weg was er een brede strook vrijgemaakt van hoge begroeiing om de zichtbaarheid en de veiligheid van de soldaten en burgers te garanderen.

Maar met de komst van Franken en Saksen werd afgestapt van dit principe. Ge-

4

te verhogen. De grote ontginningen van de 12de eeuw zorgen voor een verschraling van het biotoop. Bomen verdwijnen en waar er open plekken overbleven vormde zich door de tijd heen een woestenij met allerhande grassen, heideplanten en talrijke moerassen, plassen of vijvers al dan niet ontstaan uit turfstekerijen of aangelegd voor de zoetwatervisserij. Deze velden van grassen en heide waren geschikt voor de schapenbegrazing en deze zorgde dan weer voor een verdere vorming van het heidelandschap. Op de flank van het Wijnendaals plateau en aflopend naar de kust toe vinden we van deze open ruimten. Gezien de bodemgesteldheid, armere zandgrond, ontwikkelt zich het heidelandschap waar de bomen grotendeels zijn verdwenen. Tot de 12de eeuw blijft op deze heide een vegetatie van struiken. Deze vlakten zijn ook niet boomloos maar worden dus getypeerd door verschillende kleinere vlekken struikgewas of bos. Geleidelijk verdwijnt de beuk en maakt plaats voor de berk en de eik die steviger geworteld staan en zorgen voor de verspreide bossen in dit landschap van heide en struiken. Deze “wastine” gebieden

worden dan door de middeleeuwer bij ons verder “Utfanc” genoemd. Deze uitgestrekte heiden zullen onze streek bepalen gedurende de hele late Middeleeuwen en de Moderne Tijd.

De bevoorrading van hout was een voortdurende zorg voor de openbare besturen van ons land en dit in feite reeds sinds eeuwen. Onder Oostenrijkse impuls werd de periode 1750-1790 één van de meest ingrijpende ontginningsfases uit onze geschiedenis. Uitgaande van een volledig gemoderniseerd wegennet werden de Oostenrijkse Nederlanden direct in cultuur gebracht. Toch ijverde men voor de aanplanting van nieuwe boomsoorten, vooral in onvruchtbare en zandige gronden. Ook na de Oostenrijkers zal het Frans bestuur evenveel ijver aan de dag leggen. De ontginningsbeweging van de West-Vlaamse zandstreek in de laatste helft van de 18de eeuw werd bekroond met massale aanplantingen van sparren, dennen en lorken.

De wereld van nu lijkt duidelijk niet meer op de omgeving waarin de modale middeleeuwer zich thuisvoelde.

5

Archeologische vondst op Koolveld-Vijver Op luchtfoto’s zijn op verschillende plaatsen in de gemeente circulaire structuren te zien, die een lichte verkleuring geven in de gewassen. Een verder onderzoek van dergelijke structuren heeft uitgewezen dat de meeste van deze cirkels de restanten zijn van de grachten rond grafheuvels, uit de Bronstijd of de vroege IJzertijd (2000 tot 400 jaar voor Christus). Dergelijke grafheuvels waren dikwijls een deel van omvangrijke grafvelden, die veel eeuwen lang werden gebruikt. In de Romeinse tijd (1ste eeuw voor Christus - 5de eeuw na Christus), worden in Ichtegem verschillende verspreide Romeinse bewoningssites aangetroffen, naast sporen van agrarische en ambachtelijke activiteiten. Deze sites aan de huidige Industriestraat en Sint-Bertinuslaan waren waarschijnlijk landelijke boerenerven die dicht bij elkaar gelegen waren en dus op de zuidelijke grens van het “Koolveld” lagen. Ook bij de “Ouden Engel” - kruispunt Oude Heirweg, Oude Oostendeweg en Zuidstraat - werden Romeinse oudheden gevonden.

De oudst gekende vondsten in onze deelgemeente Ichtegem dateren uit het Neolithicum (5300-2000 jaar voor Christus).

Dit waren kleine vuurstenen artefacten op het gehucht “Ichtegem Veld” en de “Geuzenhoek”. Kruising Torhoutbaan en de Steenstraat.

Lieven Vandekerckhove vond op een akker van zijn ouders in de nabijheid van de Vossebeek een vuursteen: kling genaamd. De silex is donkerbruin tot bruingrijs gevlekt van kleur. Die kling werd door onze voorouders als een scherp mes en het stompe uiteinde als schrabhoofd gebruikt. Het stuk silex werd onderzocht aan de universiteit van Gent door archeologen en specialisten in de prehistorie en na hun studie besluiten ze dat het zeker behoort tot het Nieuwe steentijdperk. Het kan zelfs ouder zijn. Dit betekent dat dit silex-mes meer dan 4000 jaar voor Christus werd vervaardigd. De archeologisch-historische kring de Spaenhiers van Koekelare en omgeving deed op dezelfde en op de aangrenzende akkers verder onderzoek. Dit onderzoek leverde meer verspreide stukjes silex op.

Tekening van de vuursteen kling (collectie Lieven Vandekerckhove)

De stukjes silex gevonden in de omgeving van de Vossebeek (collectie Lieven Vandekerckhove)

6

De ligging van Koolveld en Vijver Door de eeuwen heen is het moeilijk te bepalen wat de juiste begrenzing is van het Koolveld en Vijver. Het grondgebied Koolveld komt niet enkel voor in onze deelgemeente Ichtegem maar loopt ook nog verder door in de deelgemeente Eernegem en gedeeltelijk ten oosten van Koekelare.

De grenzen van Oost-Koolveld werden als volgt vastgelegd: “Derde sectie genaemd de Oost-Coolveld sectie. Paelende van westen de straete van de Boschballie naer den Moerdijk (nu de Moerdijkstraat) van oosten de gonne van ’t wijnendaele casteel naer den Moerdijk (nu de Oude Oostendeweg) al voor by d’herberge den Engel (nu Zuidstraat) van zuyden den ouden vervallen Brugse weg en van noorden aen de prochie Eerneghem.”

In het boek over de toponymie door De Flou kunnen we lezen: “Eene wijk en eene tiendesectie, zijnde een gedeelte van het gehucht de Vijver, te Ichteghem, en tevens eene wijk van de aanpalende gemeente Eerneghem”.

“De Straete van de Boschballie naer den Moerdijk” of gedeeltelijk de huidige Moerdijkstraat.

Op 17 augustus 1786 koopt Louis Ricour een eigendom aan Pieter Questier en zijn kinderen. In de “wettelijke passering” is er een beschrijving van die gronden. Daarin lezen we “… Eerst light ter selver prochie Ichtegem noord van de kercke een parthie jongh bosch wijlent vijver bekent per locaelen terrier uit 4de begin artlo 149 ……”. De oppervlakte was 9 gemeten 1 lijne en 18 roeden of ongeveer 4,15 hectaren.

Op de Primitieve Kaarten opgemaakt in de periode 1830-1834 staat “de Straete van de Boschballie naer den Moerdijk” aangeduid als “Moerdijkstraete”. Op de Atlas der Buurtwegen (1846) vertrok vanaf de balie aan het bos van Wijnendaele “Chemin nr 3” of de “Coolveldstraete” en liep naar de “Moerdijk” in Eernegem. We volgen dit huidig tracé in de deelgemeente Ichtegem via de Keibergstraat, Melkerijstraat, Moerdijkstraat. Toen was de Moerdijkstraat de Hugo Verrieststraat van nu. De oudst gekende vermelding van de “Coolveldstraete” dateert van 1549. De benaming Moerdijkstraat in Ichtegem komt voor het eerst voor in een advertentie van 1830. De Moerdijk aan de Moerdijkvaart in Eernegem was een belangrijk economisch centrum, vooral na de aanleg van de weg Oostende-Torhout omstreeks 1765-1775. Er waren al handelsactiviteiten langs die Moerdijkvaart in de 16de en 17de eeuw. Hout en graan werden van het platteland verscheept naar Oostende en de Oostendenaars brachten hun mest naar de boeren op het platteland.

Het echtpaar Pieter Questier en Isabelle Plyson, gehuwd in het jaar 1750, baatten er in het nieuw gebouwde handelshuis de

In 1798 onder het Franse bewind werd onze deelgemeente Ichtegem kadastraal heringedeeld. Het kadastrale “4de en 5de begin van de ommelooper” werd respectievelijk “West- en Oost-Coolveld” genoemd met de huidige Moerdijkstraat centraal als scheiding tussen beide.

De grenzen van West-Koolveld of kant Vijver werden als volgt omschreven: “Tweede sectie genaemt de West-Coolveld sectie.

Paelende van zuyden Den Ouden Bruggeweg van noorden aen de prochie Cokelaere, van oosten aen de Straete van de Boschballie naer den Moerdijk (nu de Moerdijkstraat). En van westen aen ’t Geuzestraetken (nu Warandestraat) en de gezeyde prochie van Cokelaere.”

7

herberg “De Bolle” uit. Later, in 1769, laat hij een groot herenhuis bouwen; het huidig woonhuis van het Torenhof.

Koekelare, Vladslo, Beerst , Kaaskerke, en Lo. Deze Romeinse Heirweg loopt ongeveer gelijk met de 15 meter hoogtelijn en was een afbakening van de Utfanc, een woestenij tussen de zee en het Wijnendalebos. Langs deze heirweg waren er meerdere veen- en moerasgronden. In Ichtegem en Koekelare lagen er diverse grote en kleine vijvers. Er lagen niet-productieve velderijen en bebossingen. De weg loopt ook langs bewerkte stukken akkerland of “kouters”.

“De Straete van ’t Wijnendaelse Casteel naer den Moerdijk” of nu nog een deel van de huidige Oude Oostendeweg.

Voor de aanleg van de Theresiaanse weg Oostende-Torhout (1764-1755) was deze straat de verbinding vanuit het Wijnendalekasteel over de Engelwijk, “by d’herberge den Engel” of “Ouden Engel”, en de Oude Oostendeweg en liep naar de “Moerdijk” in Eernegem. De huidige Oude Oostendeweg is nog een gedeelte. De verdere bedding is in de deelgemeente Ichtegem bijna volledig verdwenen. In de 18de eeuw waren er enkele grote hoeven gelegen langs deze Oude Oostendeweg. De site gelegen Oostendesteenweg 124 en gekend als hoeve Vermeersch, was in 1798 eigendom van Joanna Alletten weduwe van Cornelius Jansens en hertrouwd met Carel Stael.

Joanna was afkomstig van Heythuysen in Nederland. De hofstede had een oppervlakte van ongeveer 34 ha. De hoeve ernaast, nu Oostendesteenweg 130, met in 1798 een oppervlakte van 11,20 ha, staat al vermeld op de kaart van Ferraris (1777) en was toen eigendom van Vilegard, rentenier uit Brugge. Deze hofstede is beter gekend als de hoeve Vantyghem. De zoon Karel Vantyghem, advocaat en oudstrijder WO I, stond model voor de soldaat op het monument voor de gesneuvelden van de hand van beeldhouwer Josué Dupon. Het monument staat aan de kerk te Ichtegem en werd in 1923 ingehuldigd.

“De Oostenrijkse weg Oostende – Torhout” of de huidige Oostendesteenweg.

In de jaren 1764-1775 werd deze rechtlijnige Theresiaanse steenweg aangelegd op vraag van de stad Oostende. Zo kon men de zeevis beter naar het binnenland vervoeren. Ook voor de Heer van Wijnendale en de eigenaars van de bossen op Vijver en Koolveld betekende de aanleg van deze weg een grote meerwaarde. De uitgestrekte bossen leverden tenslotte veel hout.

Voor de aanleg van de Oostenrijkse weg was de uitbating een bijna onmogelijke zaak: er waren ter plaatse slechts aardewegen zoals de “Straete van ’t Wijnendaelse Casteel naer den Moerdijk” die veranderden, ’s winters in modderpoelen en ’s zomers in zandwegen. In de Franse tijd werd zeer veel hout opgeëist door de Napoleontische legers uit het bos van Wijnendale om de havens van Oostende en Nieuwpoort te versterken.

In 1798 werd het “Coolveld” kadastraal uitgetekend in west en oost. Vanaf het eerste kwart van de 19de eeuw ontstond er een gegroepeerde bebouwing aan de west- en oostkant van de huidige Moerdijkstraat. De wijk de Vijver ten westen en het Koolveld ten oosten waren geboren. De inwoners ten Oosten van de weg Oostende-Torhout en op de Ouden Engel (nu: Oude Heirweg) waren niet echt begaan met de twee wijken.

“Den Ouden Vervallen Brugse weg of de verduisterde Diksmuidse Bruggeweg”.

Het is hoogstwaarschijnlijk dat er ten tijde van de Romeinen al een weg bestond die door het latere Ichtegem liep. Deze weg verbond Aardenburg, Aartrijke, Ichtegem,

8

De naamgeving Kool-Veld en Vijver.

Het toponiem “De Vijver” wijst op de mogelijke activiteiten als het kweken van zoetwatervissen, hetgeen frequent voorkwam als bezigheid in de velden. Op grondgebied van de deelgemeente Ichtegem lag een visvijver beneden de hoogtelijn van 15 meter of ten noordwesten van de “Oude Brugse Heirweg”. Op de kaart van Pourbus (1571) gekopieerd door Pieter Claeissens (1601) staat die visrijke vijver getekend.

In een charter van 1451 is er sprake van de “Viverbeke”. De “Koolveldbeek” nu de “Blekerijbeek” en de “Vossebeek” stromen door dit gebied en komen samen in de “Palingbeek” of “Paalbeek”. In 1865 beschrijft kanunnik Tanghe “De Vijver” in zijn “Parochieboek of beschryving van Ichtegem” als volgt: “Het gehucht de Vyver heeft mogelyk zynen naem gekregen van een vischryken Vyver, die, van onheugelycke tyden, toebehoorde aen Wynendale. Die vyver moest wel aenzienlyk zyn en nog bestaen voor den Geuzentyd, vermits Pourbus denzelven op zyne kaert aengehaeld heeft.

Een deel van dit gehucht is gekend onder de naem van Koolveld”.

In hoeverre het kool-element verwijst naar kolen, trouwens een belangrijk onderdeel van de middeleeuwse voeding, dan wel naar houtskool en turfwinning, een belangrijke bezigheid in die velden, is nu misschien niet meer na te gaan. Toch hebben we een belangrijke aanwijzing. Op de Frickx-kaart (1744) staan twee bebouwingen getekend met de benaming “Hout-enturf”. Die locatie kunnen we situeren aan de huidige Engelbeek in deelgemeente Eernegem. We kunnen besluiten dat er in de omgeving zeker turfontginning was en de naam “Cole-Velde” toch hiernaar verwijst.

Op deze Frickx-kaart (1744) staat “Houtenturf” aangeduid in Eernegem

Turf werd vroeger gebruikt als brandstof.

Het delven van veen was honderden jaren een lucratieve bezigheid omdat het in de vorm van turf de belangrijkste beschikbare brandstof was. Na het afgraven of wegbaggeren van het veen werd de grond geschikt gemaakt voor de landbouw.

Turf als brandstof maakte de industrialisatie in de gouden eeuw mogelijk en was als huisbrandstof onontbeerlijk. Ondanks de grote opgang van steenkool in de 19de eeuw is turf tot er in de 20ste eeuw als brandstof van belang gebleven voor de bevolking.

Op deze schets duidt de letter A naast de pijl de Ichtegemse vijvers aan noortwest van de kerk.

Het “Velt” - toponiem.

Vanaf de 11de tot de 13de eeuw wordt op initiatief van de Vlaamse graven de Utfanc –Wastine ontgonnen om de landbouw te

9

stimuleren. Deze ontginning valt echter stil na 1200. Stukken woeste gronden blijven over en worden gebruikt als weidegronden en bezorgen de mens diverse grondstoffen zoals turf voor brandstof, biezen voor plak-en vlechtwerk , bijenhoning voor een gezonde voeding. Alle ongecultiveerde stukken grond kregen na de jaren 1300 de naam “Velt”. Zo ook het “Coolveld” of “Koolveld”. Eertijds was het een tiendeland dat voor het eerst vermeld wordt in een charter van de St-Bertinusabdij van de jaren 1285 en 1286. Hierin is sprake van het “Colevelde” in de “parrochia de Hichtenghem”. In de 15de en 16de eeuw zijn er beschrijvingen die de ligging aanduiden “ .. in Ichtegheem oost noord oost van de kercke…. ”. In het Koolveld zijn er nog andere velderijen gelegen zoals “… te Ichteghem, op het zogenaamde Coolveld, genaemd Soppersveld” (1830) en “… in den Notaris Coolveld” (1840). Deze laatste beschrijvingen verwijzen naar familie Desopper en notaris Vansieleghem-Debrouckère uit Ichtegem.

Bij nader onderzoek kunnen we met zekerheid besluiten dat op de plaats waar nu het kasteel is gebouwd er in het jaar 1699 toch een “velthofstedeke” stond dat werd uitgebaat door pachter Guilielmus Moerman gehuwd met Catharina Boddez. De eigenaar van de gronden en het hofstedeke was de “Disch van de Kercke van St.-Salvator” in Brugge. Guillielmus Moerman pachtte “28 gemete” en betaalde “5 ponden grooten ’t jaers op conditie dat hij moet onderhouden de daecken ende t’placken van d’huysynge”.

Met “Baemesse” (1ste zondag van oktober) in 1726 kreeg Laurentius Ingelbrecht de pacht en dit gedurende zes jaar. Helaas Ingelbrecht betaalde zijn jaarlijkse pacht niet en in 1729 volgt een openbare verkoping van zijn goederen “… hebben den selven Ingelbrecht laeten vercopen in jaere 1729 in proffyte van prochie en dezen disch ende andere crediteuren alle syne catheijlen vuyt welcke vercopinge den rendant geproffyteert heeft…”. Jacobus Decuypere zal dan pachter worden. In 1755 verkoopt de Dis van St-Salvator in Brugge het hofstedeke van 34 gemeten, 2 lijnen en 38 roeden aan Pieter Questier in Eernegem zoon van Adrianus en Basilissa Pollentier. Pieter Questier - volgens de volkstelling van 1748 herbergier en brouwer in De Somme in Ichtegem - huwde in april 1750 met Isabella Plyson.

Het echtpaar werd in november 1762 eigenaar van de herberg De Bolle aan de Moerdijk in Eernegem. Die herberg stond op de plaats van het torenhofcomplex tegenaan de Moerdijkvaart. Deze Moerdijkvaart was toen een zeer belangrijke handelsweg waar trafiek werd overgeladen. Vanaf 1765 werd ook de steenweg Oostende-Torhout aangelegd. Daardoor was het uitbaten van het café zeker een rendabele onderneming. In 1769 bouwden Pieter en Isabelle er een groot herenhuis – nu het woonhuis van het Torenhof - en

Louis Joseph Ricour (1749-1834) en Thomas Blake (1758-1828).

Op de kaart van Ferraris (omstreeks 1777) is een groot bosgebied aangeduid waar nu het kasteel Rosendahl staat destijds eigendom van de familie de Crombrugghe de Looringhe.

10

begonnen hun commerciële activiteiten uit te breiden met een brouwerij, een oliemolen, en kalkbranderij. Op 17 augustus 1786 verkoopt Pieter Questier zijn eigendommen in Ichtegem aan “Dheer Louis Joseph Ricour inwoonende poorter der stede van Oostende”. In de kadastrale legger opgemaakt in 1798 is deze Louis Ricour in Ichtegem al eigenaar van 43 gemeten grond (ongeveer 19 ha) en bouwde waar het “velthofstedeke” stond zijn “speelgoed met hovinge” of zijn “maison de campagne Coolveldt”.

Voor het “casteel” moet hij nog een bijkomende belasting betalen. Ricour is een notabele, handelaar en rentenier. Hij is geboren in Ath in 1749 en huwde met Marie-Joséphine Giloteau. In juli 1778 vestigde Ricour zich in Oostende waar hij hoofdzakelijk verbleef. Zijn echtgenote overleed op jonge leeftijd in Beaumont (Henegouwen) en had hem een dochter Anna Josephina (1771-1821) geschonken. Zij zal later huwen met Thomas Blake (1758-1828). Louis is nooit hertrouwd.

1781-1783 regelde hij transacties voor de smokkelhandel in wijn, brandewijn en jenever naar Guernsey. In die periode werd aan Louis Ricour en zijn medewerkers ook de uitrusting van slavenschepen naar West-Afrika en Angola toevertrouwd. In 1784 investeerden zij in de walvisvaart en robbenvangst waarvoor Louis een traankokerij oprichtte. Zijn handelskantoor was zo succesvol dat het vanaf 1785 een dominante rol speelde bij de heropleving van de Oost-Indië trafiek in Oostende. Vanaf 1787 trad Ricour meer op de voorgrond en zal hij het Oostendse filiaal zelf beheren onder de naam “Fréderick Romberg fils & Ricour”.

Na 1789 bouwde men de handelsactiviteiten geleidelijk af en troffen we Louis Ricour voornamelijk aan als commissionaris in de handel met Londen, Sète en Livorno. Ook in de visserij was hij actief en rustte een vissersloep uit voor kabeljauwvangst. In 1791 hadden ze drie sloepen in de vaart maar vermoedelijk eindigde Ricours belangstelling voor de visserij in 1792. Het kantoor en de pakhuizen van de firma waren gesitueerd in de Oostmolenstraat in Oostende. In maart 1780 had Ricour er drie huizen naast elkaar opgekocht en liet ze renoveren. Ricour werd op 16 februari 1786 aanvaard als lid van de Oostendse “Camer der Vrije Visscherije”. Op 20 december 1792, onder het Frans bewind, werd hij verkozen met de meeste stemmen als vertegenwoordiger van het “Vrij-Volk”.

Louis Ricour is actief geweest als reder, bevrachter in de koopvaardij of handelsvaart en heeft hierin een zeer voorname rol gespeeld. Vanaf 1778 tot 1787 was hij gerant en participant van het grootste filiaal van Frederik Romberg in Oostende.

Die Romberg zorgde voor een uitgebreid transito scheepsverkeer en had in 1779 al vijf pakketboten in de vaart die transacties verzorgde met Engeland. Ruwe wol en wolproducten waren in die eerste jaren de producten bij uitstek. In de jaren van de Vierde Engels-Hollandse Zeeoorlog (17801784) werden de transacties nog intenser.

De firma had 153 schepen in haar beheer.

De eigen vloot bestond ongeveer uit 15 eenheden die vaak ook op West-Indië werden ingezet. Ricour verloor minstens zes bevrachte schepen of volledige ladingen aan de Engelsen door kaping. Tijdens die oorlogsjaren distribueerde Ricour vaak suiker, koffie en hout naar Nederland. Tussen

Tot oktober 1788 woonde Louis Ricour in het huis “Het Beghinhof” aan de Langestraat in Oostende. Dan zou hij verhuisd zijn naar Koekelare waar hij eigenaar was van het domein nu gelegen Moerdijkbeek-Oost 36. Op grondgebied Koekelare stond zijn “casteel met de graen brandewijn stokerie en brouwerie” met een oppervlakte van 6 gemeten. Aan de overkant van de Moerdijkbeek-Oost had Ricour ook eigendom gelegen op grondgebied Moere. Deze eigendom paalt aan de weg

11

van de Moerdijk naar Moere centrum. Op deze eigendom van 4 gemeten staat een molen met smisse en een klein woonhuis.

De rest is zaailand, hoveniershof en dreef.

Hij had een eigen molen om zijn graan te malen voor zijn brandewijn en brouwerij. In de periode 1804-1805 verkoopt Louis Ricour deze eigendommen te Koekelare en Moere aan de familie Serruys. Het domein werd omgedoopt naar “Het Kasteel van Koekelare” en de familie Serruys baatte er de gekende Koekelaarse jeneverstokerij uit. Onder het Franse Bewind had Ricour een goede relatie met de prefect Devry in Brugge want hij trad meermaals op als raadgever van de provinciale administratie in Brugge. Op 19 augustus 1801 bevestigde hij aan de Devry zijn deelname aan een nieuw op te richten “Conseil de Commerce”.

Op 15 mei 1808 diende Louis Ricour een memorie in bij de prefect Devry in Brugge waarin hij het heeft over het aanplanten van nieuwe boomsoorten in zijn omgeving.

Volgens zijn bewering experimenteert hij hierin al sedert 1787. Mogen we veronderstellen dat de uitbating van zijn stokerij van brandewijn in Koekelare gepaard ging met de aanplanting van het Leugenboom- en Stokerijbos door Louis Ricour of zijn we te voorbarig? De bevoorrading van hout was voor de openbare besturen van ons land een voortdurend probleem. Na de ontginningen in onze zandstreek in de laatste helft van de 18de eeuw ijverde het Franse Bestuur voor het aanplanten van nieuwe boomsoorten. In zijn schriftelijke uiteenzetting stelt hij aanplantingen voor van verschillende boomsoorten zoals lariksen en lorken zelfs met zaaigoed van de bomen uit de bezittingen van het huis van Arenberg uit Edingen. Lorken en lariksen waren volgens Ricour de ideale boomsoort in de zandstreek en het hout was geschikt om biertonnen te maken. Hij vermeldt ook verschillende soorten dennen, sparren, ceders, cypressen en acacia’s. Hij promoot ook de wilde kerselaar want uit zijn vruchten trok Ricour zijn “Kirschwasser”.

Of zijn ideeën resultaat hebben gehad bij de dendrologen, blijft de vraag.

Na de verkoop van dit eigendom in Koekelare zijn we bijna zeker dat de familie Ricour definitief op het “buitengoed Coolvelt” in Ichtegem komt wonen. In elk geval staat Ricour en zijn familie nog niet ingeschreven in de gemeente Ichtegem bij de volkstelling in 1798. In 1814 was er opnieuw een volkstelling en toen verbleef hij samen met zijn dochter en haar echtgenoot Thomas Blake en hun zeven kinderen op het “casteel”.

Ondertussen wordt Louis Ricour vanaf 1 februari 1808 aangesteld als burgemeester van de gemeente Ichtegem en dit zal hij blijven tot aan zijn dood op 3 mei 1834.

De grafsteen aan de ingang van de kerk in Ichtegem ter nagedachtenis van Louis Ricour en zijn echtgenote Marie-Joséphine Giloteau (foto Jaak Knudde)

Zijn schoonzoon Thomas Blake (°1758) vestigde zich in Oostende in 1778 en werkte er tot 1784 voor het handelshuis Hennessy & Cie als verantwoordelijke voor het financieel beheer. Zelfstandig dreef hij ook 12

handel in de uitvoer van graan en invoer Franse brandewijn en verkoop koloniale producten uit Frans West-Indië. Tussen 1788 en 1794 verdiende hij aan de verkoop van goederen die in Oostende georganiseerd werd door de Oost-Indië vaart. In de periode van 1785-1787 was hij actief als scheepsmakelaar en verkocht eveneens in Oostende enkele grote koopvaardijschepen. Samen met Francis Cobb & Cie was hij eigenaar van twee sloepen die twee- tot driemaal per maand passagiers-en goederentransport verzorgde tussen Oostende en Margate in Engeland. Thomas Blake werd in juni 1788 aangesteld in Oostende als consul van het groothertogdom Toscane. Van januari 1801 tot april 1805 was hij burgemeester van Oostende. Hij zou in die periode zelfs tweemaal Napoleon Bonaparte ontvangen hebben. Op 25 januari 1828 overleed Thomas Blake te Eernegem in het huis van zijn dochter Euphrasia die met notaris Franciscus Devolder was

gehuwd. Hij kreeg samen met zijn schoonzoon notaris Devolder, zijn schoonbroer notaris-burgemeester Pieter Farasyn een grafsteen in de westelijke muur van de kerk in Eernegem. Deze compleet verweerde steen is onleesbaar geworden.

Louis Ricour was een kapitaalkrachtig man.

Hij had een groot vermogen en volgens de erfenisaangifte bezat hij eigendommen in Oostende, Ichtegem, Koekelare, Eernegem, Nieuwmunster, Houtave, Leffinge, en Bovekerke. In 1842 verkoopt zijn ongehuwde kleinzoon Valentin Blake, woonachtig in Moere aan de Moerdijkvaart, het “buitengoed Coolvelt” aan baron Pie Joseph Félix de Crombrugghe de Looringhe.

Detail uit ‘Primitieve kaarten (1830-1834)’ van het kasteel en eigendom van Louis Ricour. Het was reeds een volledig omwalde site met vijver.

De grafsteen in de westelijke muur van de kerk te Eernegem ter nagedachtenis van Thomas Blake, schoonzoon van Ludovicus Ricour (foto Jaak Knudde) 13

Familie de Crombrugghe de Looringhe.

Kasteel Rosendahl.

Koninklijk Hof van Denemarken, Zweden en Noorwegen. In 1816 wordt Pie Joseph Félix erkend in de erfelijke adel met opname in de Ridderschap van de provincie West-Vlaanderen. In 1818 krijgt hij de titel van baron, overdraagbaar bij eerstgeboorte. Toen België onafhankelijk werd in 1830 bleef hij koning Willem I trouw en behield de Nederlandse nationaliteit.

In het jaar 1842 koopt baron Pie Joseph Félix de Crombrugghe de Looringhe, geboren in Brugge in 1782 en gehuwd met Jeanne Van Ockerhout de Terzaele, het domein “Coolevelt” van Valentin-Louis Blake kleinzoon van de ex-burgemeester Louis Ricour. Van dit adellijk geslacht gaan sporen terug tot in de 9de eeuw, eerst in het Gentse, later te Brugge.

Na de slag bij Waterloo en de val van het Franse Keizerrijk (1815) wordt hij een vurige verdediger van het “Verenigd Koninkrijk der Nederlanden” onder koning Willem I. Onder dit Nederlands bewind zal Pie Joseph Félix de Crombrugghe de Looringhe zijn diplomatieke loopbaan uitbouwen en wordt hij gezant en gevolmachtigd minister eerst in Rusland, en vervolgens aan het

In april 1843 komt Pie Joseph Félix de Crombrugghe de Looringhe, ondertussen weduwnaar, met zijn familie op het domein in Ichtegem aan en geven het dezelfde naam als het landgoed toen ze in de Zweedse hoofdstad Stockholm verbleven: “Rosendahl”. In 1847 kwam hij in dienst van koning Willem II in de hoedanigheid van groothertog van Luxemburg en zo werd hij ingelijfd in de Luxemburgse adel met de titel baron voor hem en al zijn afstammelingen. Omstreeks 1845 had de familie de Crombrugghe de Looringhe ongeveer 46 ha eigendom in de gemeente. Tot aan zijn dood in december 1869 zal Pie Joseph Félix verschillende werken laten uitvoeren zoals het bouwen van een nieuwe serre (1854), het afbreken van de bijgebouwen ten noorden van het landhuis. Deze worden vervangen door vijf losstaande volumes (1868). Ook de vijver met daarachter een heuvel en paviljoentje in het park worden aangelegd en zijn een getrouwe kopie van het Zweeds model.

Zijn zoon Willem, geboren in Kopenhagen in 1816, studeert rechten in Utrecht, blijft ongehuwd en komt op het kasteel Rosendahl wonen. Hij zal de trend van zijn vader verderzetten en ingrijpende werken laten uitvoeren aan het kasteel, park en bijgebouwen. Willem overlijdt in Ichtegem in 1885. Ook Victor, broer van Willem, en gehuwd met Herminie de Crombrugghe de Beaupré (1813-1867), resideerden op het kasteel Rosendahl. Hij sterft in Ichtegem in 1849 op 35-jarige leeftijd. Zijn zonen Oscar

Pie Joseph Félix de Crombrugghe de Looringhe (1782-1869)

14

en Paul de Crombrugghe de Looringhe, en neven van Willem verbleven nog op het kasteel. Oscar huwt in 1878 met Odile de ’t Serclaes de Wommersom en zal in juli 1881 verhuizen naar Moere en zal daar het kasteel “Bon Vouloir” betrekken. Zijn ongehuwde en fysiek gehandicapte broer Paul zal op Rosendahl blijven wonen tot aan zijn dood in 1929. Hij laat zich bijstaan en verzorgen door de Broeders van St.-Jan die op het kasteel verblijven. Jules (18411922), een andere broer van Oscar en Paul, die regelmatig op Rosendahl verblijft, maakt carrière als senator (1882-1900) en schepen van de stad Brugge. Hij overlijdt in 1922. Zijn zoon Werner (1868-1943), achtereenvolgens rechter in Veurne, Kortrijk en Brugge en voorzitter van de Rechtbank van Eerste Aanleg in Brugge wordt in 1930 nieuwe eigenaar van het domein. Hij was gehuwd met Marie-Antoinette de Thibault de Boesinghe (1882-1966). Werner geeft opdracht om het bestaande volume van het kasteel uit te breiden en het interieur te vernieuwen. Ook laat hij “’t Eikenbosje” aanplanten. Na de dood van Werner de Crombrugghe de Looringhe in 1943 wordt zijn

zoon Henry de Crombrugghe de Looringhe (1904-1994) eigenaar. Hij huwde met Anne-Marie Rotsart de Hertaing (1909-1982) en was actief in het bankwezen in Brugge.

Zeven kinderen werden geboren en het gezin woonde op het kasteel. Na het overlijden van Henry gebruikten de kinderen het kasteel als “vakantiehuis”. Maar het werd moeilijker om het kasteel te onderhouden.

Het had ook niet het hedendaags comfort.

Er was geen leidingwater, enkel putwater, geen gasaansluiting of centrale verwarming en slechts een beperkte elektriciteitsen telefoonaansluiting. Nog vroeger kwam de elektriciteit eerst uit Koekelare, maar het kasteel was het laatste huis van het net, na alle boerderijen. Als de boeren ’s avonds hun koeien molken, moest men op het kasteel kaarsen aansteken. Op het kasteel werd nog in een wastobbe gewassen toen veel mensen al een wasmachine hadden.

Later kreeg het kasteel een aansluiting op het elektriciteitsnet vanuit Ichtegem en dat was veel beter. Veel Ichtegemse huizen hadden veel meer comfort dan het kasteel.

Daarom besloot de familie de Crombrugghe de Looringhe om te verkopen.

15

Op 18 november 2010 was het zover en werd het kasteeldomein Rosendahl, ongeveer 10 ha, verkocht aan D-Estate, het vastgoedbedrijf van Dick D’Hoore, zaakvoerder van de Ichtegemse roomijskoekjesfabriek Biscuits Dupon. Het kasteel alsook alle bijgebouwen ondergingen een grondige renovatie om het volledige domein in zijn oorspronkelijke glorie te herstellen. Het conciërgegebouw net buiten het domein wordt in een volgend stadium aangepakt.

Ook het park dat erg verwilderd was, werd onder handen genomen. De omliggende landbouwgronden, dreven en enkele boerderijen blijven nog eigendom van de familie de Crombrugghe de Looringhe.

Looringhe was voorzitter van de Nationale Strijdersbond en de Vriendenkring van het lokaal schoolbusvervoer. De barones was voorzitster van het CMBV het huidig Markant. Ze leefden niet geïsoleerd van het dorp. “Mevrouwtje”, zo noemden de mensen van Koolveld en Vijver de barones, deed zelf al haar boodschappen in de gemeente.

De poorten van hun domein stonden altijd open voor missiefeesten, wandeltochten en activiteiten van de jeugdbewegingen.

Niettegenstaande de familie de Crombrugghe de Looringhe veelal in Brugge verbleef was ze in Ichtegem toch sterk aanwezig in het sociaal leven vooral met katholieke inslag. Baron Willem gaat de geschiedenis in als een groot weldoener. In 1867 is hij met zijn schoonzus Herminie de Crombrugghe de Beaupré peter en meter bij de inwijding van drie nieuwe klokken. Herminie meter van de “Grote Klok” en Willem peter van de “Middenklok”. Tijdens de zwarte pokken epidemie in 1878 kan onderpastoor Van Acker steeds op zijn steun rekenen.

Omstreeks 1880, periode van de schoolstrijd, wordt door Paul-Ghislain de Crombrugghe de Looringhe de Vrije Katholieke Knechtenschool op de hoek Keibergstraat en Engelstraat gebouwd. (Later de melkerij, nu Engelstraat 76). Baron Oscar, zoon van Victor was burgemeester in de gemeente van 1872 tot en met 1878. Hij is medestichter van de fanfare St.-Cecilia en fungeerde als voorzitter tot 1882. Na de roof van de kerkklokken door de Duitse bezetter in september 1917, zorgt de familie voor een klokje dat in het galmgat boven de ingang van de kerk wordt opgehangen.

In 1953 was barones Anne-Marie Rotsart de Hertaing, echtgenote van baron Henry, meter van een nieuwe klok. Baron Henri de

Op 04 juli 1970 was er een Feeëriek Tuinconcert aangeboden door de Koninklijke Fanfare St.Cecilia en de Gemeentelijke Muziekschool Ichtegem onder de bescherming van het Gemeentebestuur in het park van Kasteel Rosendahl in Ichtegem. (collectie Jaak Knudde)

De kinderen van Vijver en Koolveld speelden in het “Eikenbosje” en hadden er plezier. De dreven waren steeds toegankelijk voor het publiek. Veel gezinnen van het Vijvertje pachten een stukje grond en hadden zo een groentetuintje tegen een “schappelijke pachtprijs”. Voor de “werkmens” bestonden de pachtwetten niet. Iedereen mocht aankloppen aan de voordeur van het kasteel. Er werd geholpen met “raad en

16

daad”. Generaties ver tot op heden heeft de familie de Crombrugghe de Looringhe een bijzondere aandacht gehad voor de natuur.

De dreven werden gestructureerd en ze streefden naar niet te veel bedrijvigheid in de onmiddellijke omgeving. De drevenstructuur gaat terug op wegen die aangelegd zijn in de 19de eeuw. Bomen waren een passie. In het park staan er diverse grote parkbomen zoals eik, beuk, tamme kastanje, robinia, esdoorn en verschillende coniferen zoals de Corsicaanse den, apenboom, ginkgo. In de struiklaag veel hulst en rododendron. Er zouden enkele unieke harde Gentse azalea’s bewaard zijn die elders nergens meer te vinden zijn. Buiten het park in de dreven staan allerlei soorten zoals de eik, beuk, plantaan, populier, haagbeuk, esdoorn, linde en berk. Ze hadden graag een grote varia aan planten en bomen op het domein. Op hun manier was de familie ecologist “avant la lettre”.

Tijdens WO I werd het kasteeldomein ingenomen door de Duitse bezetter. Een hele reeks Duitse foto’s getuigen over die bezetting door de “Feld Drachen Warte 56 der APK”. De Duitsers hechtten tijdens de Eerste Wereldoorlog veel belang aan weerobservaties om hun acties en aanvallen optimaal te kunnen uitvoeren. Trouwens, het Duits vliegveld op het Koolveld was zeer dichtbij en de weersvoorspelling was nuttig voor het opstijgen en landen van de vliegtuigen. Op korte afstand van kasteel Rosendahl stond Lange Max - zware artillerie - opgesteld en het aansturen van dit kanon kon beter door het hebben van goede weersvoorspellingen. Deze weersinformatie werd zowel benut voor het Marinekorps als voor het veldleger dat bij de IJzer actief was.

In WO II bleef het kasteeldomein opnieuw niet gespaard. Eerst werd het domein ingenomen door geallieerden. Vier brisantbommen werden gedropt door een Duits vliegtuig en ontploften aan de noordzijde van het “Eikenbosje”. Gelukkig werd niemand gekwetst. De geallieerden sloegen hals over kop op de vlucht toen de vijand naderde en lieten geweren, revolvers en munitie achter. Ook een rij autobussen bleven geparkeerd in de kasteeldreef staan.

Nadien lag “den Duits” er weer gekwartierd.

Er werd een tijdlang lesgegeven in het kasteel want de gemeenteschool was ingenomen door Duitse soldaten. Tal van bomen in de dreven en het bos werden geveld en moesten dienen voor de Duitse verdediging “pit en stake”. Grote stammen werden vervoerd naar Oostende om er de haveningang te blokkeren tegen geallieerde aanvallen. Niettegenstaande het bos en dreven tijdens WO II bewaakt werden, hakten de bewoners van Vijver en Koolveld toch bomen om. Ze hadden immers nood aan verwarming. Nu nog kan men de nieuwe aanplantingen langsheen de dreven duidelijk herkennen tegenover de bomen die de

De familie de Crombrugghe de Looringhe is sterk katholiek geïnspireerd. Twee zussen, Moeder Marie-Jeanne en Moeder Marie-Emmanuel, waren als missiezuster actief in Kongo en Pater Werner de Crombrugghe was er eveneens werkzaam. De overlevering vertelt ons dat pater Werner beloofd had om een kapel te bouwen tegen het “Mariajaar”.

Paus Pius XII had een bijzondere toewijding tot Maria. Hij had zijn pontificaat onder de bijzondere bescherming van de Heilige Maagd geplaatst en riep het jaar 1954 uit tot een “klein Heilig Jaar, een Mariajaar”. Pater Werner hield woord. Hij nam het initiatief en liet een driehoekig houten kapelletje met een Mariabeeld op een houten paal plaatsen aan het kruispunt van de Eernegemstraat met de Moerdijkstraat. Iedereen die vanuit de Eernegemstraat de Moerdijkstraat wilde oprijden moest het kapelletje aanschouwen.

Daar bleef het niet bij en in 1964 liet de familie de Crombrugghe de Looringhe op de zuidoostelijke hoek van het kasteeldomein de “Kapel Rozendaal” bouwen.

17

oorlog hebben overleefd. Bij de bevrijding begin september 1944 vergaderde de gewestleiding van de weerstandgroepering het “Onafhankelijkheidsfront” in Ichtegem op het domein van het kasteel Rosendahl om hun komende acties te bespreken.

De kindersterfte was enorm. In een bepaald gezin waren twaalf kinderen geboren. Slechts vier ervan hebben de volwassen leeftijd bereikt. De overige zijn gestorven. Omstreeks de tweede helft van de 19de eeuw treft plots een nieuwe ramp heel het land en dus ook onze contreien.

De aardappeloogst, aangetast door ongeneeslijke schimmel, mislukt compleet en toen in 1846 ook de oogst van rogge een grote mislukking was, had de arbeidersfamilie geen eten. In 1848 brak er een typhus-epidemie uit. De bewoners van Vijver en Koolveld bleven niet gespaard. Tot overmaat van ramp brak in augustus 1859 op de wijken “Vijver” en “Geuzenbosch” in Ichtegem de ziekte de “rode loop” of dysenterie uit. Een zware vorm van diarree, met bloed in de ontlasting. Vanaf augustus tot en met november 1859 stierven in de gemeente 48 personen. In totaal dat jaar 117 overlijdens zijnde 33 meer in vergelijking met het jaar 1858. Deze ziekte was destijds dikwijls fataal bij kinderen en oudere, zwakke mensen.

Armoede-honger-ziekteepidemie en bijgeloof.

Tot het begin van de 19de eeuw konden de landbouwarbeiders de eindjes nog gemakkelijk aan elkaar knopen. Tijdens het seizoen werkten ze op grote hoeven in de nabije streek en brachten de wintermaanden door met weven. Maar ingevolge de Franse oorlogen verliezen we de Spaanse markt en na verlies van de Spaanse kolonies, heft Frankrijk ook nog zware invoerrechten op ons vlaslinnen. Tenslotte verliezen wij in 1836 heel de Franse afzetmarkt omdat de goedkopere Engelse productie de markt overspoelt. De inkomsten in veel gezinnen beginnen heel karig te worden. De arbeider op Koolveld en Vijver voedt zijn gezin nog met gekookte aardappelen en karnemelk.

Het dure roggebrood kon wat gespaard worden want aardappelen waren goedkoop en na de oogst verzamelden de kinderen de achtergebleven knolletjes op de akkers.

Tussen 1840 en 1850 is er een teloorgang van de vlasnijverheid en de daaraan gekoppelde huisnijverheid. Ten gevolge van deze zware economische crisis verdween het “spinnewiel”. De “spinnewerkschool” van pastoor Valcke (+1799) ruimde in 1845 plaats voor de “spellewerkschool” van pastoor Langendonck (1792-1851). Zijn opvolger pastoor Bruwier (1800-1879) breidde die verder uit. Toch zal onderpastoor Pattyn in 1855, tegen de zin van pastoor Bruwier, nog initiatieven nemen om het spinnen opnieuw te lanceren. De gewezen gemeenteonderwijzer Louis Dewulf werd aangesteld als verantwoordelijke van die onderneming.

Voor veel vrouwen van Vijver en Koolveld was het spinnen en spellewerken een welgekomen huisnijverheid.

In 1859 stonden de parochiale overheid en de liberale gemeentelijke leiders figuurlijk met getrokken messen tegenover elkaar. Ze waren in een zwaar proces gewikkeld. Dat bijgeloof in deze periode nog een voorname rol speelde en een groot drukkingsmiddel was naar de Ichtegemse bevolking toe, bewijst een brief van onderpastoor Pattyn aan het Bisdom te Brugge in oktober 1859. “Verleden week, zoals de week voordien waren er 11 overlijdens en veel mensen hebben de laatste sacramenten gekregen. Het volk is verschrikt.

We moeten steeds herhalen dat het een straf van God is. In geen enkele parochie in de omgeving slaat de ziekte zo hard toe dan bij ons, nergens zou men zo iets durven doen tegen de pastoor en de onderpastoor. Iedereen gaat al biddend de kruisweg doen... ‘s avonds wanneer we de rozenkrans lezen zit de kerk vol… het

18

aantal dagelijkse biechtelingen is verdubbeld… er zijn parochianen die drie missen na elkaar bijwonen.”

smet was, kreeg geen steun meer. Hij werd aan zijn lot overgelaten.

Het is ook geweten dat Koolveld en Vijver in 1918/1919 getroffen werd door een vreselijke grieppandemie. De zogenoemde “Spaanse griep” was verantwoordelijk voor enkele sterfgevallen.

En nog was het Vijvertje niet gespaard. We weten dat het jaar 1878 een donkere en pijnlijke vlek is in het Ichtegemse volksleven. De ziekte “de zwarte pokken” of “variola major” maakte een zestigtal slachtoffers in de gemeente. Deze zeer besmettelijke en tevens een zeer ernstige infectieziekte heeft een zeer hoge mortaliteit van 30 à 40 %. De overlevering vertelt dat er op ’t Vijvertje mensen waren die de ziekte hadden overleefd. Ze hadden in hun gezicht tal van “pokkeputten”. Anderen hadden een volledig verminkt gezicht. De mensen waren door de schrik bevangen en volledig machteloos. Ze waren bang voor de ziekte.

Niemand durfde het aan om de overledene vast te nemen en te vervoeren. Onderpastoor Van Acker en de koster deden het werk. Het lijk werd door hen gekist en op de kruiwagen geladen en afwisselend door de koster en de pastoor rechtstreeks naar het kerkhof gevoerd waar de “puttemaker” al klaar stond om het lijk te begraven.

Onderpastoor Van Acker deed nog meer.

Waar er geen eten was omdat de deuren gesloten bleven, ging hij het nodige bijhalen. Hij kon immers rekenen op de “beurze” van baron Willem de Crombrugghe de Looringhe van het kasteel Rosendahl. De mensen stonden machteloos en dit uitte zich in een algemene bijgelovigheid. Als de lijkstoet voorbijkwam en de deur stond open dan was je zeker dat de ziekte daar binnenkwam. Je ontmoette de lijkstoet op straat en de overledene was ten gevolge de pokken overleden, dan was je hetzelfde lot beschoren. Je schrok omwille van één of ander feit dan haalde je de ziekte op de hals. Waar de ziekte woedde werd de omgeving gemeden “als de pest”. Hij die be-

WO I: Aanleg van een Duits vliegveld.

Op de landerijen grenzend ten westen aan de Moerdijkstraat, ten noorden aan de Eernegemstraat, ten oosten aan de Oostendesteenweg en ten zuiden aan de Klaverstraat werd tijdens WO I op de wijk het Koolveld in de maand juni 1917 een Duits vliegplein aangelegd. Op 20 juli 1917 ’s avonds komt de eenheid Jasta 35 van de Duitse “Luftstreitkrafte” per trein aan bij het “Vierde Leger” in het station van Eernegem. Deze eenheid kwam van Habsheim.

Hun type vliegtuig was de Albatros DIII. Die eenheid stond onder de leiding van Staffelführer Otto Dessloch. De volgende dag begint de volledige inrichting van het pas aangelegde vliegterrein. Er worden zeven grote tenten opgesteld om de vliegtuigen onderdak te verschaffen. De eenheid Schus-

De eerste eenheid is gestationeerd langs de Oostendesteenweg achter de hoeve Louis Vierstraete-Rabaey

1 Deze luchtfoto’s werden genomen door piloot kapitein Jaumotte en luitenant Wauters van het Belgisch Leger.

19

ta 16 was al sedert de maand juni 1917 aanwezig op het terrein want op 7 juli 1917 vertrokken boordschutter Tränker (Vizefeldwebel) en zijn piloot sergeant Max Häser (° 05/11/1888 Tronitz) vanop het vliegveld te Ichtegem en haalden een geallieerd toestel type Sopwitch neer boven Mannekensvere.

Het toestel zal neerstorten in de linies van de geallieerden. De geallieerde piloot J.C. Tanner overlijdt aan zijn verwondingen. Een luchtfoto toont ons duidelijk de plaats waar de tenten en vliegtuigen van die eenheden op het vliegveld stonden. Een eenheid was gestationeerd dicht tegen de hoeve toen eigendom van Louis Vierstraet-Rabaey (nu Oostendesteenweg 89) en een andere eenheid langs de huidige Klaverstraat meer naar de bewoning van het Koolveld.

De manschappen werden ingekwartierd in de huizen langs de Oostendesteenweg en de officieren in het centrum van de gemeente Ichtegem. Kasteel Rosendahl was eveneens een hoofdkwartier waar officieren verbleven. De Duitsers spreken van Flugplatz Ichtegem of Flugplatz Vijver. De geallieerden spreken van Vliegveld Engel.

Dit Duits militair vliegveld was operationeel vanaf juli 1917 tot eind november 1917. Een vijftal maanden.

Vooral vrouwen werden tewerkgesteld (collectie Jaak Knudde)

Detail van de periode van de vluchten van de Duitse eenheden: Schusta 16 van (?)juni 1917 15 november 1917 Op 3 september 1917 vertrekken Tränker en oorlogspiloot Max Häser (°Tronitz 05/11/1888) vanop het vliegveld te Ichtegem en boven Oostkerke bij Diksmuide halen ze een geallieerd toestel neer. De piloot N.D. Hall wordt krijgsgevangen gemaakt.

Een zoveelste overwinning. Helaas zal die overwinningsroes niet blijven. Op 21 oktober 1917 stijgen Max Häser en boordschutter onderofficier Kurt Busch (° 22/04/1896 Heydekrug) op vanaf het vliegveld in Ichtegem. Boven Diksmuide komen ze in een luchtgevecht terecht en al brandend stort hun vliegtuig neer. Ze worden begraven op het Duits militair kerkhof in Ichtegem respectievelijk in graf nr. 135 en nr. 134. Beide gesneuvelden liggen nu begraven op het Duits militair kerkhof te Hooglede respectievelijk in graf nr. 5226 en nr. 5225.

Jasta 35 (of Jasta 35b) van 21 juli 1917 18 september 1917 Op 28 juli 1917 stijgt oorlogspiloot onderofficier Friedrich Thässler op vanop het vliegveld in Ichtegem. Boven Westrozebeke wordt hij neergehaald. Hij werd in het hoofd geschoten. Zijn lijk wordt op het Duits militair kerkhof in Ichtegem begraven in graf nr. 126. Later wordt het stoffelijk overschot overgebracht naar het Duits militair kerkhof

Een tweede eenheid is gestationeerd langs de Klaverstraat bij de woningen van het Koolveld.

Tal van burgers, vooral bewoners van de wijk Vijver en Koolveld, worden tewerkgesteld op het vliegterrein.

20

te Hooglede graf nr. 5218. Op 18 september 1917 vertrekt de eenheid Jasta 35 naar het vliegveld in Aartrijke.

geallieerde luchtaanval. Landbouwer August Vermeersch (°Ichtegem 15/06/1877), ongehuwde zoon van Francis en Coleta Christiaen, wonend in de Moerdijkstraat aan het vliegveld (nu Moerdijkstraat 146D) en Remi Nauwynck (°Ichtegem 24/05/1880), landbouwer op de Katteburg, gehuwd met Euphrasie Marie Bogaert en vader van vijf kinderen, vonden die dag de dood. Charles Lycke, eveneens van de Katteburg, ongehuwde zoon van Petrus en Idonia Haerens, werd toen zwaar gekwetst en stierf op 10 december 1917 in het St.-Janshospitaal in Brugge. De Duitse “Kraftfahrer” Franz Wilmers (°Rauxel 09/02/1897) ingedeeld bij de eenheid FAA231 (Flieger Abteilung Artillerie) stierf eveneens in Ichtegem op 20 oktober 1917 en ligt begraven op het Duits militair kerkhof in Vladslo.

Jasta 33 van 23 juli 1917 15 september 1917 Piloot luitenant Fritz Vossen vertrok op 27 juli 1917 vanop het vliegplein te Ichtegem met zijn toestel Fokker DrI. Boven Moorslede – Westrozebeke werd hij in een luchtgevecht neergehaald door de Franse befaamde oorlogspiloot Georges Guynemer.

Fritz Vossen overleeft de crash niet. Ook hij wordt bijgezet op het Duits militair kerkhof kerkhof in Ichtegem graf nr. 125. Later wordt zijn stoffelijk overschot overgebracht naar het Duits militair kerkhof in Hooglede graf nr. 5217.

Schusta 10 van 18 september 1917 27 november 1917 De eenheid was in Aartrijke tussen juli 1917 en 18 september 1917.

In de nacht van 27 op 28 oktober 1917 werd het vliegveld opnieuw aangevallen en zwaar gebombardeerd door het Britse 7A squadrons met hun type vliegtuigen Handley Page 0/100. De schade was aanzienlijk. De eenheden Schusta 5, 10 en 16 waren toen nog aanwezig op het vliegterrein.

Schusta 5 van (?) oktober 1917 25 november 1917 Ook in de huidige hoeve Vandenbussche aan de Eernegemstraat 32 verbleven Duitse soldaten en een dokter. Op het hek staat een smeedwerk “Oud Vliegplein”. Deze hoeve staat reeds aangeduid op de kaart

Maurice Lingy (°Ichtegem 04/08/1899) ongehuwde zoon van Francis en Felicie Logghe en woonachtig op de Vijver (toen huisnummer 199) was een slachtoffer van een ander bombardement. Maurice, samen met Marcel Verhaeghe en Oscar Broucke beiden uit Eernegem, waren door de Duitse bezetter opgeëist om in de nacht van 7 op 8 november 1917 treinwagons, geladen met munitie en oorlogsmateriaal, te koppelen en te ontkoppelen in het station te Ichtegem. Om 23.30 uur kwam uit het oosten een vliegtuig aangevlogen en dropte zijn bommen boven het station. De drie jonge mannen hadden nog gepoogd dekking te zoeken in een abri maar een Duits soldaat had dit belet. Maurice Lingy en Marcel Verhaeghe werden gedood. Twee Duitse soldaten waren gekwetst. Oscar Broucke

(Foto Johny Vanhee)

van Ferraris (1777). Op 20 oktober 1917 was er in de omgeving van het vliegveld een

21

bleef ongedeerd en kreeg de opdracht om de lichamen van zijn kameraden te bedekken. ’s Morgens hebben de werkmakkers van de dagploeg de vermorzelde lijken naar hun woonst gebracht. Maurice op de Vijver en Marcel in Eernegem.

men. Ook langs de Oostendesteenweg, aangelegd tussen 1764-1775, was er in de 19de eeuw bijna geen bebouwing. In de 20ste eeuw zal die er ook sterk toenemen. Ook enkele ondernemingen zien het daglicht.

Aanvankelijk waren de mannen boerenwerkman zoals landbewerkers, landbemesters, zwingelaars, stro dorsen met de vlegel, werken in het vlas, of in de winter wevers. De vrouwen waren spinsters, speldewerksters en zorgden voor het erf, het stukje land, de geit, het varken, het konijn en hun talrijke kroost. In het buurtwinkeltje was ze wel eens genoodzaakt om schulden te maken, op de poef, tot er weer centen in de geldbeugel kwamen ofwel moest men de hulp inroepen van “den dis”.

De kinderen werkten mee op het veld of waren koewachters.

Het leven op Koolveld en Vijver.

We mogen aannemen dat er in de 18de eeuw weinig bewoning was op Vijver en Koolveld met uitzondering van enkele hof steden die aangeduid staan op de kaart

Atlas der Buurtwegen 1846. Ligging van de wijk de Vijver en het Koolveld respectievelijk te westen en te oosten van de Moerdijkstraat en ontstaan in het 1ste kwart van de 19de eeuw.

van Ferraris (1777). Ze waren grotendeels gelegen ten oosten van de huidige Moerdijkstraat. Aan de “Ouden Engel” was er een beperkte concentratie van bewoning.

In het eerste kwart van de 19de eeuw werden er huisjes gebouwd langs beide zijden van de Koolveldstraat die later Moerdijkstraat werd. Zo ontstond het gehucht het Vijvertje en het Koolveld en telde in het jaar 1846 42 huizen en 216 bewoners.

De boer met paard en kar (foto Lieven Vandekerckhove)

De bevolking groeide aan en er kwamen neringdoeners. Bijna iedereen was eigenaar van zijn kortwoonst met een lapje grond.

Door de crisis in de landbouw halverwege de 19de eeuw moest die boerenwerkman

Langs de Moerdijkstraat stonden er bijna geen woningen. Die bebouwing is er maar gekomen vanaf het einde van de 19de begin 20ste eeuw en zal na WO II nog sterk toene-

22

de armoede hier ontvluchten tot bijna eind de jaren zestig van de vorige eeuw. Veel seizoenarbeiders van Koolveld en Vijvertje trokken naar het noorden van Frankrijk om er te werken op de uitgestrekte boerderijen.

Seizoenarbeid vanaf mei tot november in de bieten, zowel het zetten als het rooien, in de suikerfabrieken, in ’t vlas, teelt van de chicorei, arbeid in de ast. In de 19de eeuw was men ongeletterd. De kinderen gingen niet of weinig naar school. In de 20ste eeuw kwam er wel een kentering maar vanaf je veertiende jaar kwam je al in het arbeidscircuit en trokken ze voor minimum zes weken mee met vader naar Frankrijk.

In een korte periode konden ze veel geld verdienen. Ze werkten er hard en soms in moeilijke leef- en werkomstandigheden.

Andere arbeiders waren grondwerkers en nog anderen kasseileggers of werkten in de bouw. Sommigen trokken voor een week naar de Walen. Vanaf 1960 kenden de werkhuizen “Claeys” in Zedelgem een bloeiende periode met de fabricage van de pikdorser Claeyson, fietsen Flandria en bromfietsen Superia waardoor ook mensen van ’t Koolveld en Vijver een vast inkomen hadden.

Het Koolveld en de Vijver hebben misschien in Ichtegem een minder goede ligging in vergelijking met De Engel en De Reiger maar kunnen fier zijn op tal van ondernemende personen die in het verleden heel wat leven op de wijk brachten. De wijk leefde als geen andere.

Werken in het vlas (collectie Raymonda Jonckheere) Men was expert in het versieren van praalwagens.

Het huisje anno 1830 was een weergave van de vele kleine woningen uit plak en vlechte op ’t Koolveld en Vijver in de eerste helft van de 19de eeuw (collectie Karolien Vanhooren)

Vanaf 1960 kwamen er meer landbouwmachines op de markt en de seizoenarbeid in Frankrijk stierf een zoete dood.

Ieder jaar tijdens de zomermaanden tussen 1940 en 1955 verlangden de mensen van het Koolveld en de Vijver naar ‘Hoeksje Kermesse.’ Het was dan aan café ‘t Koolveld en aan café De Sportkring verzamelen geblazen om je talenten te laten zien.

Er werden spelletjes georganiseerd zoals zaklopen en ringsteken. Populair was de Ronde van ’t Vijvertje. Met gewone velo’s koersten ze van café De Sportkring rond het Vijvertje en kwamen ze aan “den arrivé” aan café ’t Koolveld. Bepaalde jaren werd er

De dorsmachine in de jaren 50 en 60 van de vorige eeuw was goed gekend op ‘t Koolveld en de Vijver (collectie Gaby Becue)

23

een grote ronde gereden. Die ging van café De Sportkring naar ’t Vijvertje, vervolgens via ’t wegeltje richting kasteel en terug naar café ‘t Koolveld. Op “Hoeksje Kermesse” was er veel volk en werden menige pinten verzet. Men danste tot in de vroege uurtjes.

En de jonge kerels uit Eernegem die jacht maakten op de meisjes van Koolveld en Vijver werden bedreigd met de woorden: “Ola Zootje, den Vijver is hier en met veel plezier. Eernegem heeft den herteklop en ’t Vijvertje slaat er bovenop”.

In de jaren ’60, ’70 en ’80 van de vorige eeuw was men er actief om van alles en nog wat te organiseren. Het was een bijzonder levendige wijk waar geschiedenis werd geschreven. Jarenlang organiseerde men er wielerwedstrijden en veldlopen.

Café ‘t Koolveld later feestzaal De Vrede bij Agnes Bostyn en Gustaaf Mattheus was een draaischijf. Men stichtte in 1970 een voetbalploeg. Het terrein was nog in aanleg naast de café ’t Koolveld en nog niet beschikbaar. Boer Werner Vandevelde van ‘t Vijvertje stelde een stuk grond ter beschikking aan het Eikenbosje en voorlopig kon de competitie starten. Het succes van de ploeg bleef niet uit en SK Koolveld was geboren. Ze hadden hun plein en ook de kleedkamers met douches werden ingericht. Door het succes kregen ze meer kandidaat spelers en werd er een B-ploeg opgericht. SK Koolveld werd later FC De Vrede doordat het café ook van naam veranderde. Door de expansie van Salons de Vrede moest het voetbalveld plaats maken voor de parkeerplaats.

Men vond er gewoon alles wat men nodig had, van eetwaar tot kledij en verwarming.

Zelfs op het gehucht ‘t Vijvertje waren er destijds drie winkeltjes. Ook op het Koolveld is er een buurtwinkeltje met café geweest (nu Klaverstraat 9). Café De Sportkring later café De Vijver, met zijn boltra, café Koolveld later café De Vrede, en café in ‘t Hof van Vlaanderen waren typische cafeetjes. Iedere café had zijn biljart- en kaartersclub en zijn “spaarkasse”. Op ’t Vijvertje waren er geen cafés. Als je dorst had moest je naar de Moerdijkstraat waar de herbergen waren.

De start van de eerste veldloop op 27 oktober 1968. In 1990 organiseerde men de laatste. “Grote namen” hebben deelgenomen. Men stichtte in De Vrede een supportersclub voor de veldlopers Luc en Hans Ulin en Dirk Mattheus. Bemerk de zijgevel van het toenmalig café het Koolveld (nu Salons De Vrede) met de koterij. (collectie André Paepe) 24

zondag. Een massa volk langs de weg kon de feeststoet met dertig deelnemende groepen bewonderen. Achteraf trok een hele meute naar de feestzaal De Vrede waar tot in de vroege uurtjes werd gefeest.

Het werkend comité (collectie Charles Feys)

Het werkend comité bleef verder organiseren. Een wedstrijd op rollen en play-back shows zorgden voor veel animatie.

(collectie Gaston Vanoverbeke)

Stilaan brokkelde het verenigingsleven op de wijk af al groeide de wijk qua bewoners duchtig aan. Vele van de oorspronkelijke huisjes zijn gerenoveerd of vervangen door nieuwbouw. Op ‘t Vijvertje en ’t Koolveld wonen is rustig wonen. Men beschikt er nu over alle nutsvoorzieningen. Vroeger kende iedereen er iedereen. De bewoners zaten ’s avonds in de graskant te babbelen tot het donker was. Er zijn geen grachten en graskanten meer. Er is de televisie. Op ’t Vijvertje loopt de weg teneinde. Vele mensen zijn er nog nooit geweest. Op ’t Koolveld hetzelfde.

Verkiezing wijkgarde (collectie Charles Feys)

Het drama op het Koolveld.

Op woensdag 12 juli 1939 omstreeks 9 uur in de avond werd het toch rustige Koolveld opgeschrikt door een tragische moord in het Koolveldstraatje. De oorzaak was een ruzie tussen spelende kinderen van twee gezinnen. Het was een mooie zonnige avond. De bewoners zaten te avondstonden voor hun woning en genoten van het mooie weer. Ook de kinderen waren vrolijk en speelden in de nabijheid van hun ouders. Het bleef niet zo. Eerder die avond werd de zoon van Cyrille Strubbe al lastiggevallen en had een woordenwisseling met gebuur August Myny. Nu ontstond er

Koers op rollen (collectie Charles Feys)

Een wijkburgemeester en wijkgarde werd verkozen. Jerome Cuylle, al drie jaar onbetwist wijkburgemeester, en champetter Marcel Cordy kregen hun stoet op 31 augustus 1986. Het werd een onvergetelijke

25

opnieuw een grote discussie tussen de 13jarige zoon van Cyrille en een 7-jarig kind van August. De vaders kwamen ter plaatse en elk nam het op voor zijn kind. Het kwam tot een handgemeen tussen Cyrille Strubbe en August Myny met het gevolg dat Cyrille, gewapend met een broodmes, een dodelijke steek toebracht aan August. Zijn hart en de linker long waren geraakt. August Myny stierf ter plaatse. Cyrille Strubbe werd aangehouden en werd veroordeeld tot twee jaar gevangenis. De dag nadien speelden de kinderen van het Koolveldstraatje terug samen.

En haat en wrok Houdt daar geen stok

De gruwelijke moord op het Koolveld was een veel besproken gebeurtenis. Tamboer, de marktzanger van toen bezong de feiten op de tonen van het lied “j’attendrai”.

Gezinsdrama in de Moerdijkstraat 58.

Nog heden Zal er de man van ’t kwaad Berouw gevoelen over zijn daad Want ’t geen een kind hier vandaag misdeed Daarvan heeft het reeds morgen leed En later spelen zij weer te gaar Maar vader is toch een moordenaar Ichtegem klein Denkt aan ’t refrein.“

In de kranten lezen we dat op donderdag 17 november 1983 omstreeks 23.00 uur in de ouderlijke woning een familiale ruzie het leven heeft gekost aan de 60-jarige Achiel Cordy, gewezen bietenzetter en metser. Al geruime tijd was het bekend dat er heel wat misliep in het gezin. Achiel woonde er samen met zijn echtgenote Angèle Vermeersch en drie zonen waaronder zoon Franky die na een mislukt huwelijk opnieuw zijn intrek had genomen bij zijn ouders. Vader en zoon, uitstekende vaklui, waren werkloos maar hadden wel een ernstig drankprobleem. Tussen die twee kwam het de jongste maanden herhaaldelijk tot spanningen.

Beiden hadden die bewuste avond te veel promilles alcohol in het bloed en het kwam opnieuw tot ernstige ruzies. Franky greep het jachtgeweer van zijn vader en met één schot trof hij zijn vader in volle borst. Achiel was dodelijk getroffen en stierf ogenblikkelijk. Het hof van assisen van West-Vlaanderen heeft Franky veroordeeld tot tien jaar gevangenisstraf. Na drie jaar en zeven maanden kwam hij vrij.

“ Is het niet droevig hetgeen men hoort Hoe er gebeurde een wrede moord Een kinderspelen gevolgd van twist Die over vaders lot beslist Niemand besefte wat zou geschieën Al was het ’s avonds reeds rond de tien Wat niet verwacht, werd daar volbracht.

Voor een kind Werd vader het bloed in het hoofd gejaagd ’t Is gebeurd, ieder treurt Met een mes in de hand als een moordenaar Vol gevaar Pleegde hij een moord Wijl een stemme stierf weg met het hart doorboord Kind ik sterf Slechts voor u die ik derf Bij vele buren gebeurd het meest Al wordt een kind soms geteld als een beest Toch kan een vader of moeder zoet Geen kwaad horen van eigen bloed Maar in een buurtje van haat en nijd Daar is den duivel altijd bereid

Zij waren bewoners van Koolveld en Vijver.

In een vorig hoofdstuk hebben we uitvoerig de persoon beschreven van Louis Ricour die gedurende 26 jaar (1808-1834) burge-

26

meester was van de gemeente Ichtegem.

Ricour had een groot vermogen en leefde op het kasteel; zijn ‘speelgoed met hovinge’ of zijn ‘maison de campagne Coolveldt’.

Ook zijn schoonzoon Thomas Blake, burgemeester van Oostende in de periode 1801/1805, verbleef op het kasteel samen met zijn vrouw en hun kinderen. In 1842 werd het domein eigendom van de familie de Crombrugghe de Looringhe.

het kasteel in Moere Blote, vonden tal van jachtpartijen plaats. Het gezin telde elf kinderen. Hun zoon Etienne overlijdt in 1918 op 27-jarige leeftijd in het militair hospitaal “l’Océan” in De Panne. Hij was luitenant in het Belgisch leger en werd getroffen aan het front door een geweerkogel in de onderbuik.

Baron Oscar de Crombrugghe de Looringhe sterft op 87-jarige leeftijd te Elsene.

Jan Hinderyckx (1825-1901) Jan Hinderyckx was burgemeester van de gemeente in de periode 1891-1901. Hij volgde Bernard Stael op. Jan woonde Vijver 1, nu hofstede Blomme, en huwde in 1854 met Ludovica Boddez. Het echtpaar kreeg zes kinderen. Vier dochters en één zoon sterven als kind tussen 1856 en 1866.

Enkel dochter Rosalia zal volwassen worden. Op 5 maart 1867 stierf zijn echtgenote Ludovica maar vijf maanden later huwt hij met Rosalie Provoost uit Leke. Dit huwelijk bleef kinderloos. In 1872 bouwt landbouwer Jan Hinderyckx de hoeve op de Vijver.

Hij bleef burgemeester tot aan zijn dood op 4 oktober 1901. Zijn dochter Rosalia zal op 45-jarige leeftijd huwen met de 51-jarige Livinus Blomme een ongehuwde landbouwer uit Eernegem. Hun huwelijk bleef kinderloos. Burgemeester Jan Hinderyckx heeft dus geen afstammelingen.

Baron Oscar de Crombrugghe de Looringhe (1842-1930) Oscar de Crombrugghe de Looringhe werd op 30-jarige leeftijd burgemeester van de gemeente Ichtegem en bleef dit in de pe-

Louis Monstrey of Broeder Idesbaldus (1854-1934) Louis Monstrey was een rasechte Koolvelder. Hij is geboren in de huidige Koolveldstraat 4 op 19 mei 1854 en was de oudste zoon van Franciscus, zwingelaar, en Marie-Louise Sinnaeve. Het gezin telde zes kinderen waarvan er vier volwassen werden. Toen hij elf jaar was, sterft zijn moeder.

In 1870 hertrouwt zijn vader met Francisca Verplancke. Op 7 januari 1891 trad hij bij de Redemptoristen in het klooster en sprak zijn geloften uit op 10 oktober 1896. In 1897 vertrok hij naar Montreal in Canada en werd in 1899 al overgeplaatst naar de stad

Oscar de Crombrugge de Looringhe tussen zijn oom Willem (links) en zijn gehandicapte broer Paul.

riode 1872-1878. Als burgemeester stichtte hij op 16 september 1877 statutair de “Toonkundige Maatschappij St-Cecilia” en werd verkozen als voorzitter. Oscar huwde in 1878 met Odile de ’t Serclaes de Wommersom en zal in juli 1881 verhuizen naar Moere. Het jonge gezin zal er het kasteel ‘Bon Vouloir’ - een jachtslot - betrekken. Oscar hield van de jacht en op de uitgestrekte velden rond

27

Aloys Weyns schrijft de novelle “Het Roodbessen Hulstboompje”.

Yorkton in de Canadese prairieprovincie Saskatchewan. In de katholieke missie van Yorkton verricht hij ontwikkelingswerk tussen de Roethenen (Rutheniens), jongens van Russische, Oekraïnse en Servische afkomst. In een brief naar het thuisfront schrijft hij: “Hier in Canada begint het slecht volk al de schoonste kerken en kloosters en colegien in brande te steken, misschien zullen wij ook van dat getal zijn, in ’t colegie van St. Boniface zijn er acht studenten en broeders in den brand gebleven dat moet een schrikkelijke dood zijn, bidt voor ons opdat de goede God ons spaart van dat ongeluk …..”. Louis was een fervent muzikant. Hij was spelend lid geweest van de fanfare in Ichtegem en sticht er de “Yorkton’s St Gerard Brass Band”. Broeder Idesbaldus componeert er de muziek voor “The Redemptorist Rosary” en nog andere gebeden. Op 1 januari 1923 stuurt hij Nieuwjaarwensen en een foto naar zijn zuster. Op de foto staat hij als dirigent tussen tal van muzikanten; jonge Rutheniens die studeren voor priester. Louis Monstrey stierf op 26 april 1934 in Yorkton.

Aloys Weyns was pseudoniem voor Alois Goethals geboren in 1905 in een gezin van acht kinderen waarvan één kind na enkele maanden stierf. Het gezin baatte op het Koolveld een kleine hoeve uit, eigendom van baron de Crombrugghe de Looringhe, langs de Kasteeldreef (nu Oostendesteenweg 127). Aloïs was voorbestemd om landbouwer ‘boer’ te worden maar WO I bracht verandering in het leven van de familie. Vader en twee zonen werden naar het front gestuurd. Men moest vluchten en Aloïs en zijn broer Achiel kwamen terecht in Frankrijk in de “Colonie Scolaire Belge in Caudebec-en-Caux, Seine inférieur”. Ze liepen er school en na de oorlog keerden ze naar het Koolveld terug. Na de dood van zijn moeder in 1935 verlieten ze het Koolveld om in de huidige Melkerijstraat (nu huisnummer 19) te gaan wonen. In 1948 huwde hij met Margaretha Duinslaeger en het echtpaar vestigde zich in de Engelstraat (nu huisnummer 117). Aloïs was toen vlasser of

(Collectie Jaak Knudde) 28

Zij gaven hun leven voor het vaderland in WO I.

vlaskoopman. Vanaf een jeugdige leeftijd hield Aloïs zich bezig met schrijven, lezen, wandelen en fietsen in de natuur. Vandaar dat hij in de familie lachend “poète et paysan” genoemd wordt. Hij kon smakelijk vertellen en met geestdrift teksten declameren uit zijn uitgebreid letterkundig repertorium.

Hij was fier op de drukke correspondentie met Stijn Streuvels, André Demedts, Boschvogel … vandaar zijn schrijfsels in de novelle: “Het Roodbessen Hulstboompje”. Aloïs Goethals, alias Aloys Weyns, stierf op 24 mei 1992.

Jules Mostrey (1895-1916) Jules woonde op de Vijver (toen huisnummer 207) en was de zoon van Eduard en Rosalie Demeulemeester. Hij trad in dienst als vrijwilliger op 15 november 1914 als soldaat 2de klasse en werd ingelijfd bij het 8ste linieregiment 4de bataljon 2de compagnie. Hij sneuvelde te Kaaskerke op 16 april 1916. Jules werd getroffen door een kogel in het hoofd. Hij ligt begraven op de Belgische militaire begraafplaats in Adinkerke, graf 1509.

Camiel Farasyn (1894-1916) Toen Camiel op 30 september 1914 gemobiliseerd werd, waren zijn vader Constant en zijn moeder Mathilde Decherf al overleden. Hij woonde op het Koolveld (nu Oostendesteenweg 45). Hij deed dienst als soldaat 2de klasse bij het 4de Linieregiment 2de bataljon 2de compagnie. Hij sneuvelde op 20 juli 1916 te Stuivekenskerke en werd begraven op de Belgische militaire begraafplaats te Steenkerke, graf 89.

Constant Verschingel (1887-1918) Constant is de zoon van Charles Louis en Marie-Thérèse Puype en woonde op het Koolveld (nu Oostendesteenweg 59). Hij deed dienst bij de speciale lichting van 1917 als soldaat 2de klasse bij het 18de Linieregiment 2de bataljon 2de compagnie. Op 24 september 1918 voerde de Duitse bezetter een gasaanval uit te Sint-Jacobs-Kapelle.

Constant zal er sneuvelen ten gevolge een gasintoxicatie. Op 25 september 1918 werd hij begraven op de Belgische militaire begraafplaats in Hoogstade, graf 267.

(collectie Jaak Knudde)

Het is het verhaal van Alax Van-Breydene die als stedeling zijn oude levensdagen komt slijten bij zijn broer Hugo – een rijken heerboer - op de grote hoeve Hemelschoon (kasteel Rosendahl) nabij het Eikenboschje. Alax heeft bewondering voor de natuur op Koolveld en Vijver en in het bijzonder voor het Roodbessen Hulstboompje.

Jules Deprez (1894-1918) Jules is geboren als Jules Degryse. Bij zijn geboorte was zijn vader Louis nog niet gehuwd met zijn moeder Elodie Degryse.

Nadien werd hij wettelijk erkend als zoon

29

van Louis Deprez. Het gezin woonde bij het uitbreken van de oorlog op het Koolveld (toen huisnummer 156) en zal later verhuizen naar de Vijver (toen huisnummer 200 nu 7. Bij de militaire overheden was het adres Vijver 210 bekend). Jules werd in september 1914 opgeroepen en deed

dienst als soldaat 2de klasse bij het 4de Linieregiment 3de bataljon 2de compagnie.

Hij sneuvelde te Staden op 29 september 1918 tijdens het eindoffensief. Hij is begraven op de Belgische militaire begraafplaats in Houthulst, graf M-1-1421.

rd Moe

20

18

raat

23

Beu

ijkst

f

dree

ken

19

17

21 22 16

15

24

14

3 4

Vijver

6

2 5

7 8

9

10

13

Koolveld

1

11

zen

daa

M HTEGE

lwe

g

IC

S

37

str

31

t

aa

25 26

36

35

27

Rozendaalweg

28

an

nsla

e Rub

t Sinndus a Am wijk

29 30

S

n

slaa

tinu

er int-B

30

raat

est parr

12 38

ijk erd Mo

Ro

34

32

33

De Vijver-wandeling (± 6 km) 1. Café Het Koolveld nu Salons De Vrede.

leggen. Er was tal van bebouwing bijgekomen en de gehuchten Vijver en Koolveld waren meer bevolkt. Er werd meer “koophandel” gedreven en het was noodzakelijk om een goede weg te hebben. Ook haalt hij aan dat het voor de openbare gezondheid belangrijk was om herstellingen en heraanleg te laten uitvoeren. Er werden staatssubsidies aangevraagd en goedgekeurd. De werken werden uitgevoerd. Ook in de loop van de 20ste eeuw zal de Moerdijkstraat enkele malen vernieuwd worden.

In de periode 2011-2013 werd ze volledig heraangelegd met gescheiden rioolstelsel.

We starten onze Vijver-wandeling aan Salons De Vrede in de Moerdijkstraat. Het oudste gedeelte van het gebouw zou dateren van 1876. In 1881 woonden vlaskoopman Henri Deceur en zijn echtgenote Eugenie Deprez, toen herbergierster, in het gebouw. In 1976 werd café Het Koolveld omgedoopt tot De Vrede en later tot Salons De Vrede. Het sociaal leven op Koolveld en Vijver speelde zich in de vorige eeuw af rond het café. We herinneren ons de vele wielerwedstrijden, veldlopen, voetbal, verkiezing van de wijkgarde, koers op rollen, de spaarkas, biljart- en kaartersclub,.... e.a.

3. Pluimveeslachterij Ledaine.

Moerdijkstraat tussen huisnummer 95 en 101.

2. De Moerdijkstraat.

We stappen de Moerdijkstraat langs richting centrum. De Moerdijkstraat, ontstaan uit een verbeterde maar kronkelende “slijkstroate”, is voor een deel gelegen langs de Vossebeek. Deze straat vormt de scheiding tussen Vijver in het westen en het Koolveld in het oosten. In de Atlas der Buurtwegen (1846) staat de huidige Moerdijkstraat aangeduid als “chemin nr 3”.

Voorheen was dit de “Coolveldstraete” die liep van aan het Wijnendalebos tot aan de Moerdijk. De oudst gekende vermelding van de “Coolveldstraete” dateert van 1549.

Dit tracé is nu in Ichtegem de Keibergstraat, Melkerijstraat, Moerdijkstraat. Toen, in 1846, heette de huidige Hugo Verrieststraat Moerdijkstraat. Deze benaming komt voor het eerst voor in een advertentie van 1830. De Moerdijk aan de Moerdijkvaart in Eernegem was in de vorige eeuwen een belangrijk economisch centrum. Op 22 december 1876 doet burgemeester Oscar de Crombrugghe de Looringhe een voorstel aan de gemeenteraad om een groot gedeelte van de Moerdijkstraat her aan te

Aan de overkant van de parkeerplaats van Salons De Vrede stond het huis van William Ledaine en Celina Devolder.

(collectie Francine Decorte)

31

5. Bazaar Zanzo.

Moerdijkstraat 88.

William een Ichtegemse “kutser” ging ten lande rond om kiekens en konijnen te kopen.

Aanvankelijk werden de kippen niet automatisch geslacht en gepluimd. Meerdere vrouwen van Koolveld en Vijver, gekleed met een grote voorschoot en rubberen laarzen werkten in de slachterij en pluimerij. Nadat de ingewanden werden verwijderd werden de kippen naar de grote koelkamers gebracht.

Later verliep het slachten automatischer.

De kippen werden met vrachtwagens aangevoerd, werden aan haken gehangen en schoven automatisch door een trommel, waarin ze gedood en gepluimd werden. De werkneemsters moesten enkel nog de ingewanden verwijderen en de kippen panklaar maken. Dan gingen ze naar de koelcellen.

Vrijwel dagelijks werden de geslachte kippen particulier of aan restaurants aan de kust verkocht. Zoon Georges en zijn echtgenote Francine Decorte namen nadien het bedrijf over. Het huis en een deel van het bedrijf is nu al afgebroken en doet dienst als parkeerplaats voor Salons De Vrede.

De wijken Koolveld en Vijver waren in grote mate zelfvoorzienend. In dit huis was vroeger Bazaar Zanzo gevestigd, uitgebaat door Germain Paepe en zijn echtgenote Madeleine Naeyaert. Je kon er alles kopen.

Iedere wijk kent mensen die plaatselijk voor een positieve dynamiek zorgen. Germain Paepe was zo iemand. Hij wist dat hij van de wijk moest leven en engageerde zich in alles en nog wat. Hij werd een begrip op de wijk Koolveld en Vijver, zeker in de jaren vijftig, zestig en zeventig, niet enkel omwille van zijn professionele activiteit maar ook voor zijn inzet in het verenigingsleven op de wijk. Germain was aanvankelijk timmerman. De stiel had hij geleerd in Brussel. Hij zette hoofdzakelijk dakgebinten, maar kwam op de wijken ook overledenen opmeten en timmerde er doodskisten voor. Al vlug ruilde hij de hamer voor ijs en “crèmetutten” (hoorntjes). Met zijn typische ijskar dweilde hij kermissen, koersen en andere evenementen af. De zaken gingen goed en sportieve Germain begon ook chocolade, koeken, pistolets en droogvis,… te verkopen.

4. Bakkerij Dewachter.

Moerdijkstraat 93.

Twee huizen verder woonde bakker Herman Dewachter, een echte Koolvelder in hart en nieren en niet bang om de handen uit de mouwen te steken om op de wijk iets te helpen organiseren. Hij had de bakkerij overgenomen van zijn vader Alidoor.

Alidoor had de moeilijke oorlogsjaren moeten trotseren want het was moeilijk maar noodzakelijk om hout te vinden om de oven warm te houden. “Crombrughes bos” was een nuttige vindplaats. Vanaf zijn 14de tot zijn 60ste jaar (1992) hield Herman de bakkerij draaiende. Met twee volgeladen zakken bedeelde hij met de fiets de broden.

Na een beperkte levering moest hij telkens weer naar huis om een nieuwe lading. Later kwam er een “triporteur” of bakfiets en in 1949 kocht zijn vader een eerste bestelwagentje. Zijn echtgenote Andrea Scheldeman baatte hier het kruidenierswinkeltje uit.

Bazaar Zanzo anno 1964 (collectie Ginette Paepe)

De volksvriend deed goede zaken en dacht dat hij het als bouwpromotor kon maken.

Met zijn zonen bouwde hij langs de Moerdijkstraat huizen die hij tegen schappelijke prijzen verkocht. Zijn zonen André en Ro-

32

ger waren niet enkel goede bouwvakkers, ze waren samen met hun zus Greta tevens bijzonder getalenteerde lopers. André begon met veldlopen in 1966 en won crossen in verschillende categorieën. Hij beoefende deze sport gedurende vijfendertig jaar.

Greta behaalde zelfs een kampioenstitel.

Moeder Madeleine baatte gedurende 37 jaar haar winkel uit. In 1982 sloot Bazaar Zanzo zijn deuren. Nu is het een klein appartementsgebouw.

Ze verhuizen naar Oostende. Daarna zullen Jerome Cuylle en zijn echtgenote er gedurende een korte tijd nog een viswinkel openhouden.

9. Café De Sportkring werd omgedoopt in café De Vijver.

Moerdijkstraat 66.

Café De Sportkring werd voor WO II gebouwd door Karel Lidou en zijn echtgenote Valerie Boncquet. Zij hadden hier een fietshandel en herberg. In 1956/1957 verkochten Karel en Valerie hun eigendom aan Jules Ramboer en zijn echtgenote Paula Van Bossel. Jules had een zuivelhandel en werd de “melkboer” op Koolveld, Vijver en omstreken. Paula baatte het buurtwinkeltje uit en stond achter de toog in de herberg De Vijver. De boltra was een aantrekkingspool. Beroepsrenner Etienne Mattheus had er zijn supporterslokaal De Rozendael Sportvrienden. Nu is het een privéwoning.

Aan de verbouwde voorgevel kan je nog zien waar de deur naar het café zat.

6. De Vijverwegel nu Vijver.

Rechts zien we de enige verharde weg naar de wijk De Vijver. Deze weg naar en op de wijk de Vijver werd vroeger de “Vijverwegel” genoemd en werd aangeduid in de Atlas der Buurtwegen van 1846 als “sentier 31”. Deze wegel had zijn beginpunt aan de Moerdijkstraat en liep dood op het “Vijvertje”. We nemen deze niet, maar volgen de Moerdijkstraat.

7. Coiffeur André Wyntin timmerman en stoelenmaker Cyriel Wyntin.

Moerdijkstraat 89.

André werd in 1960 zelfstandig haarkapper en vestigde zich samen met zijn vrouw in de ouderlijke woning van zijn ouders Cyriel en Deceur Maria. Hij was op het Koolveld en Vijver een gevestigde waarde als coiffeur zowel voor mannen, vrouwen als kinderen. Vader Cyriel was timmerman, stoelenmaker, stoelenvlechter. Die stiel had hij geleerd van zijn vader César die gehuwd was met Mathilde Scheldeman. Zij bouwden het woonhuis met atelier in 1910.

(collectie André Paepe)

8. Het beenhouwerijtje van Gerard en Demetria.

Moerdijkstraat 87.

10. Kledingzaak Jonckheere.

Moerdijkstraat 73.

Gerard Waeyaert en zijn echtgenote Demetria Casier verhuisden in 1938 van Koekelare naar de Moerdijkstraat en baatten hier een kleine beenhouwerij uit tot juli 1954. Je kon er enkel “zwijnevlees” kopen.

Tussen 1956 en 1964 was er hier een kledingwinkel. Georges Jonckheere, zoon van Francis en Jonckheere Alice, was er gedurende drie jaar zelfstandig kleermaker.

Daarna was de zaak een “bijwinkel” van

33

12. De Zeepziederij.

Moerdijkstraat 65.

Modehuis Famy in de Engelstraat. Je kon bij Alice ook terecht met herstellingen aan je kledij. Vader Francis stierf in 1963 en moeder Alice stopte haar activiteiten in 1964.

Net voor we deze wegel inslaan, zien we links op de hoek de ruime woning met “koterijen” waar de familie Sabbe vroeger bleekwater en bruine zeep in emmertjes fabriceerde en verkocht.

11. Het “Verdwenen Kruis”.

Moerdijkstraat tussen huisnummer 65 en 67.

13. De Kruiswegel.

In de bocht verderop zien we rechts een éénmanswegeltje dat naar de Vijver loopt.

De overlevering vertelt ons - waar het wegeltje op de Moerdijkstraat komt - stond er eertijds een betonnen kruis op de hoek van het eigendom huisnummer 67. Dit kruis werd afgebroken omstreeks het jaar 1955. De familie de Crombrugghe de Looringhe zou dit kruis met een houten knielbankje ervoor, op hun eigendom hebben laten plaatsen na WO I. Dit als vervanging van een kapel die vernield werd door een obus tijdens de oorlog. Die kapel zou gestaan hebben aan het andere einde van de wegel, op de Vijver.

We wandelen de Kruiswegel in en komen aan het kruispunt met het Vijvertje. Hier links op de hoek zou een kapelletje gestaan hebben dat werd vernield door een obus of bom in WO I. Volgens de overlevering en een krantenartikel van weleer was het zelfs een “kapelle met voetbanken”.

Deze wegel staat niet aangeduid op de Atlas der Buurtwegen van 1846 maar wordt al sinds mensenheugenis gebruikt als verbinding tussen Vijver en Dorp.

14. De Vijver.

We steken de dwarsstraat over en we komen op het “Vijvertje” of volgens de mondelinge overlevering vroeger ook “ ’t Paternosterhoekje” 2 genoemd. De wijk met zijn kleine straatjes en huisjes zou ontstaan zijn in het eerste kwart van de 19de eeuw. Op de Atlas van de Buurtwegen opgemaakt in 1846 staan een aantal “kortwoonsten” getekend. Lemen “huizekotjes” uit “plak, stake en vlechte”, laag tegen de grond en een strodak. Later werd één muur gebouwd, de kant van “den heerd” omdat het anders zou beginnen branden. De vloer uit gestampte aarde werd op zondag bestrooid met een beetje wit zand. De mensen hadden niet veel. Een tafel, enkele stoelen en een “bedde”. De bewoners of “kortzitters” waren “rijk aan armoede” maar waren gelukkig. “Den één hielp den anderen.” Ze leefden dicht tegen elkaar en met elkaar. We nemen niet de volledige buitenring, maar slaan tussen de huizen de tweede straat links in en komen zo in het centrum van de wijk Vijver.

Op deze beide foto’s van de Moerdijkstraat is het gepolijste betonnen kruis achter de haag te zien. (Collectie Michel Roels)

2 In zijn boek “1878: Zwarte Pokken te Ichtegem” vermeld Urbain Naert “ ’t Paternosterhoekje = ’t Vijvertje ”.

34

De gemeentelijke overheid liet centraal op de Vijver een pomp plaatsen zodat de bewoners grondwater konden oppompen voor hun dagelijks gebruik. Eind 19de begin 20ste eeuw werden de lemen huisjes stenen huizen met dakpannen. Heden ten dage zijn de huisjes grondig gerenoveerd of herbouwd en werden nieuwbouwwoningen opgericht. We nemen het straatje rechts en merken op het eind ervan een hoeve, met rechts daarvan een wegeltje.

ters. Het beetje land had ook een sociaal karakter. Er werd onderling veel overleg gepleegd over wanneer en hoe er moest gezaaid of gepoot worden. Het gezamenlijk tuinieren zorgde voor een groter groepsgevoel onder de bewoners.

18. De Beukendreef.

We komen een honderdtal meter verder aan het kruispunt met de Beukendreef en slaan links af in de richting van de oudere hoeve in de bocht. Hier kan je genieten van het mooie ongeschonden landschap. De dreef is nog gedeeltelijk afgezoomd met rode beuken.

15. De Vossebeek.

Via de aardeweg naast het woonhuis van de hoeve wandelen we richting de Vossebeek en het “Eikenbosje”. De Vossebeek loopt kronkelend door het “Eikenbosje”. Het beektracé werd gedeeltelijk rechtgetrokken in 1866.

19. De Kasteelhoeve.

Moerdijkstraat 167.

Op het primitief kadasterplan van circa 1835 staat er een klein woonhuis zonder bijgebouwen.

De eigenaar was Louis Ricour, burgemeester van Ichtegem in de periode 1808 - 1834 . In 1862 wordt in opdracht van baron Pie Joseph Félix de Crombrugghe de Looringhe, kasteelheer en eigenaar sedert 1842, de woning volledig heropgebouwd. Er wordt ook een nieuwe schuur opgericht. In 1932 wordt de vermoedelijk geïntegreerde stal omgevormd tot een woonhuis. Dit gebeurde in opdracht van baron Werner de Crombrugghe de Looringhe.

16. Het Eikenbosje.

Dit bosje werd aangeplant in opdracht van baron Werner de Crombrugghe de Looringhe. Het kasteel Rosendahl was voor hem zijn buitenverblijf. Vanuit zijn living van het kasteel wilde hij enkel genieten van de schoonheid van het “groene en de natuur” en liet het bosje aanleggen. De schamele huisjes van ‘t Vijvertje waren daardoor niet meer zichtbaar vanuit het kasteel. De bewoners van de Vijver en Koolveld kwamen in het bosje hout sprokkelen.

17. Een beetje “Land van den Baron”.

20. Hoeve Beukendreef 1.

De hoeve langs de Vossebeek werd gebouwd in 1842 en in 1905 afgebroken en opnieuw gebouwd dichter bij de bocht van de beek en de weg.

Aan het Eikenbosje verpachtte baron de Crombrugghe de Looringe perceeltjes land aan de bewoners van de Vijver en Koolveld voor een goedkope prijs. Velen poten hier hun aardappelen en kweekten groenten. Als de oogst meeviel, waren bepaalde pachters zelfs fier de baron een bakje aardbeien of een ‘klutsje’ patatten te kunnen geven. ‘Op het kasteel waren ze niet wonderlijk’. Toen de kinderen van de baron en barones trouwden kwamen ze persoonlijk een fles drank afgeven aan alle pach-

21. Het Biohuis.

Na twee scherpe bochten duikt het recent gebouwde bio-huis op. Jarenlang leefde pachter Georges Deman, armoedig als een “eremiet”, in het hofstedeke langs de Beukendreef tot hij noodgedwongen op zijn hoge leeftijd het huis moest verlaten. Op de grondvesten van deze totaal vervallen hoe-

35

ve, eigendom van de familie de Crombrugghe de Looringhe, werd er een biohuis gebouwd met dezelfde functie als vroeger het kasteel Rosendahl; een vakantiehuis voor de familie. De omgeving van het biohuis is heel mooi. Het kasteel daarentegen staat in het bos. Hier is het landschap open en het zicht, de natuur, is hier buitengewoon prachtig. Het is op initiatief van barones Geneviève de Crombrugghe de Looringhe, dochter van baron Henri en Anne-Marie Rotsart de Hertaing, dat het vakantiehuis een biohuis is geworden. De voornaamste bouwmaterialen van het huis zijn hout,kalk, klei en hennep. De basis bestaat uit een dertig centimeter dikke betonplaat met daarboven een isolerende laag schelpen van vijftien centimeter dik. De structuur van het huis bestaat volledig uit hout. De

buitenmuren van vijfendertig centimeter dik zijn opgetrokken uit kalkhennep. Het huis wordt verwarmd met de zon en hout.

Hout uit het “Eikenbosje” vertelt Geneviève.

Er zijn grote ramen en zonnepanelen op het dak. De houtkachel in de huiskamer en de zonnepanelen verwarmen een reservoir van 800 liter water. Dat is voldoende voor de sanitaire voorziening en de muurverwarming van de kamers. Door de muren lopen er buizen met warm water. Het huis wordt verlicht met ledlampen en de electriciteitsleverancier levert groene stroom. In de Beukendreef is er geen leidingwater en geen riolering. Het regenwater wordt opgevangen in een tank van 15.000 liter. Dit water gaat door een driedubbele filter en een keramische filter en is zo drinkbaar en wordt gebruikt in het huis. Het afvalwater gaat naar een septische put en vandaar naar het rietveld, waar het water gezuiverd wordt door de micro-organismen die in de wortels van het riet leven. Daarna vloeit het zuiver water naar de Vossebeek.

22. De Slekhuizen en het Sparrebosje.

De rij witte huizen even verderop de weg worden de “slekhuizen” genoemd. Er is nog steeds geen verklaring voor waarom deze huizen die naam hebben gekregen. Ook in de Moerdijkstraat werden de woningen met huisnummer 98 en 100 “slekhuizen” genoemd. Op het primitief kadasterplan van circa 1835 staat een bebouwing van twee grote volumes en drie kleinere volumes. Volgens het kadaster wordt in 1864 een nieuw woonhuis aan de oostzijde van het erf gebouwd. Het oude woonhuis wordt omgebouwd tot een stal. Een kleiner volume ten noordoosten van het oude woonhuis wordt afgebroken. Het kadaster maakt melding in 1890 van een vergroting van twee landgebouwen, de afbraak van de twee overgebleven gebouwen en het bouwen van een nieuw gebouwtje ten zuiden van het woonhuis. Tussen het woonhuis nr

De vervallen hoeve werd een bio vakantiehuis en is eigendom van de familie de Crombrugghe de Looringhe

36

9 en de tweewoonst was er vroeger een wegel naar de huidige Blondekensveldweg in Koekelare. Nu sluit een poortje die wegel af. Achter de huizen ligt het “Sparrebosje”. Hier kwamen de kinderen van Vijver en Koolveld ook hout sprokkelen.

hoeve met het jaartal 1871 op de gevel.

We steken de Blekerijbeek over en volgen links de grindweg en bereiken zo de Rozendaalweg. We blijven de Rozendaalweg volgen richting Ichtegem centrum.

23. Samenvloeiing van de Blekerijbeek en Vossebeek.

Deze weg staat nog niet aangeduid in de Atlas der Buurtwegen van 1846.

25. De Rozendaalweg.

De Vossebeek en de Blekerijbeek stromen beide door het landschap van Vijver en Koolveld en komen hier samen in de Palingbeek (vroeger ook Paalbeek), verder de Coleveldbeek of Koolveldbeek. De Vossebeek ontspringt in de “Lookhuis Meersen” en de Blekerijbeek aan de Diksmuidebaan op de wijk “De Reiger”. Het water stroomt verder noordwaarts af, komt terecht in de Moerdijkbeek en wordt zo verder afgeleid naar de Moerdijkvaart in Eernegem. Een gedeelte van de Blekerijbeek vormt de grens met Koekelare. De jeugd van de Vijver kwam hier ongezien pootje baden en had er ongelooflijke waterpret.

26. De Warande.

We stappen verder langs de Rozendaalweg doorheen het Warandegebied. De Warande was vroeger een gereserveerd jachtgebied van het Oosthof in Koekelare en destijds was een groot gedeelte eigendom van de Princesse van Iseghem. Het was een prachtig park met bossen en vijvers. Op de Ferrariskaart (1770-1778) maakt dit deel uit van een boscomplex, dat zich noordoostwaarts uitstrekte, over de gemeentegrens van Koekelare, op grondgebied Ichtegem, ongeveer tot aan de Oostendse Steenweg. Het laatste gedeelte bos - gelegen op grondgebied Koekelare werd gerooid tijdens WO I.

24. De Cooleveldwegel.

Kijkend naar de Slekhuizen nemen we links de “Cooleveldwegel” richting centrum Ichtegem door het prachtig landschap van “De Vijver”. In de Atlas der Buurtwegen van 1846 staat deze “sentier 25” beschreven als de “Cooleveldwegel” en liep vanaf de markt in Ichtegem tot op de huidige Eernegemstraat in Koekelare. In de 20ste eeuw werd deze aardeweg omgedoopt in “Kasteelwegel”. We komen aan de huidige hoeve Carbonez-Dewulf. Deze hoeve staat ook reeds aangeduid in de Atlas der Buurtwegen van 1846. Aan het hekken van deze hofstede gekomen, kunnen we helaas niet meer verder richting centrum want vanaf hier bestaat het tracé “Cooleveldwegel” of “Kasteelwegel” niet meer met uitzondering van het gedeelte tussen de Sint-Bertinuslaan en de Markt in Ichtegem. We wandelen aan de hoeve naar rechts en we zien rechts een witte gevel van een vroegere

27. De Warandekapel.

Tussen de struiken door zie je een ruïne van een kapel. In de achtergevel van de kapel is er een steen ingemetseld met het getal 1935 ingebakken. Jaartal 1935 ? Het verhaal liep dat een geallieerd vliegtuig in WO I daar zou zijn neergestort. De piloot kwam om het leven. We vermoeden dat die kapel nadien werd opgericht ter nagedachtenis van Flight Sub – Lieutenant (° 1898) Geoffrey Edward Asher Eyre. Hij woonde in “The Farmlet” in Codnor, Derbyshire (UK) en vloog bij de Royal Naval Air Service bij het 4th Naval Squadron van de Britse strijdkrachten. Op 21 oktober 1917 om 11.30 uur werd hij tussen Wijnendale en Ichtegem tijdens een luchtgevecht neergehaald door de Duitse piloot Bruno Loerzer van de eenheid Jasta 26 en stortte neer op de Warande grondgebied Ichtegem. Lieu-

37

tenant Eyre werd begraven op het Duits militair kerkhof in Ichtegem in graf 136. Later werden zijn stoffelijke resten overgeplaatst naar Larch Wood (Railway Cutting) Cemetry in Zillebeke waar hij tot op vandaag rust plot1 rijB graf14 als onbekende soldaat.

Ook Cyril, de oudere broer van lieutenant Geoffrey, sneuvelde. Hij was eveneens oorlogspiloot en werd neergehaald op 7 juli 1917. Waarschijnlijk heeft hun moeder, weduwe en kinderloos na het verlies van haar twee zonen, de kapel laten bouwen.

de Sparrestraat zijn nog overblijfselen van deze oude weg.

30. Het Duits kerkhof uit WO I. Op de Sint-Bertinuslaan stappen we links richting de “Tramstatie”. We wandelen de Sint-Amandusstraat in. Na een drietal bochten komen we via een stenen pad rechts in de Abdijstraat. Een pad rechts van huisnummer 38 brengt ons in de Rubenslaan om zo de Sparrestraat te bereiken.

Aan de Sint-Bertinuslaan lag tijdens WO I het Duits militair kerkhof. Enkele Duitse piloten die sneuvelden en gestationeerd waren op het vliegplein Koolveld-Vijver werden hier begraven. Het noordelijk gedeelte van de Schilderswijk, aangelegd vanaf 1974, behoort ook bij Koolveld en Vijver.

We komen weer op de Moerdijkstraat en wandelen even naar rechts, daarna links de Sparrestraat in.

31. De Sparrestraat.

De Sparrestraat is nog een deel van “Den Ouden Verduisterde (= verdwenen) Dixmuidschen Brugge Weg” en is de zuidelijke grens van het Koolveld. Wandelen langs deze straat is genieten van de natuur en de mooie landelijke vlakte van het Koolveld aan je linkerzijde.

De vervallen kapel (collectie Jaak Knudde)

28. Vroegere eigendom “Ide”.

Rozendaalweg 11.

We passeren het huis waar vroeger tot begin de jaren tachtig het gezin Sylvère Ide woonde. de vorige eeuw werd veel huishoudelijk afval in de grond gedumpt. Domein “Ide” was ook één van de Ichtegemse vuilnisbelten. Tijdens de jaren ’80 plande het gemeentebestuur er de aanleg van een gemeentelijk natuurontwikkelingsgebied.

De plannen werden nooit uitgevoerd.

32. Stal Verduyn. Ringlaan 14.

Waar de Sparrestraat op de Ringlaan komt, is stal Verduyn gelegen. Deze hoeve is reeds aangeduid in de Atlas van de Buurtwegen van 1846.

33. Hoeve Decherf.

Ringlaan 10.

29. Den Ouden Verduisterden Dixmuidschen Bruggeweg.

Links naast Stal Verduyn heb je in de Ringlaan 10 de huidige hofstede Decherf.

Deze hofstede is ook reeds aangeduid op de kaart van Ferraris (1777) en was toen eigendom van de familie Jan Stael. Omstreeks 1800 had de hoeve een oppervlakte van 26,24 ha.

Even verder komen we aan de Sint-Bertinuslaan. Zojuist hebben we de kadastrale zuidgrens van het Koolveld en de Vijver gekruist. Den Ouden Verduisterden Dixmuidschen Bruggeweg, een hoogstwaarschijnlijk Romeinse Heirweg, verbond Aardenburg met Lo. De Oude Heirweg en

38

34. De Vossebeek.

36. Hoeve Saelens of in de volksmond “Cuypers”.

Moerdijkstraat 53

We zetten onze wandeling rechts verder langs de Ringlaan richting Ichtegem centrum en wandelen langs “Tjietnsbosje” tot aan de Vossebeek en nemen onmiddellijk het wandelpad rechts langs de Vossebeek.

Het tracé van de Vossebeek werd hier verlegd en loopt als open beek een eind door de landerijen om opnieuw zijn loop te krijgen een eind verder langs de Moerdijkstraat aan huisnummer 42. Vroeger stroomde de Vossebeek langs de Sparrestraat tot op de Moerdijkstraat om dan langs die straat verder noordelijk af te vloeien. Zo komen we opnieuw in de Sparrestraat en wandelen links naar de Moerdijkstraat. Aan de Moerdijkstraat gekomen onmiddellijk rechts richting Vijver – Koolveld.

De familie Saelens was in de 19de eeuw gekend als “tonneliers” of “kuipers” of makers van houten tonnen. Burgemeester Louis Ricour promootte trouwens de aanplanting van lorken en lariksen voor het vervaardigen van tonnen. Vanaf 1920 was er vlasverwerking en vanaf 1950 was de familie Saelens gekend voor de fabricatie van poreuze “asstenen”. Achiel Saelens gehuwd met Marguerite Gadeyne, oudstrijder en vuurkruiser WO I, zal nadien jarenlang de hoeve uitbaten.

37. De “Verdwenen KWB kapel”.

Moerdijkstraat 55.

Circa 1960 werd de eerste O.L.V-kapel gebouwd met opschrift O.L.V. Aller Genade.

Ze had de volkse benaming “kapel van de KWB”. Die kapel werd afgebroken en herbouwd in 2002 door de toenmalige eigenaar van het perceel. In de maand mei was dit een druk bezochte kapel en bidplaats door bewoners van het Koolveld en Vijver. De kapel werd afgebroken en maakte plaats voor nieuwbouwwoningen.

35. Slagerij Dupon.

Moerdijkstraat 26.

Camiel Dupon en Maria Deseintobein bouwden voor WO II hier hun beenhouwerij. Camiel was een kutser. Hij kocht zwijnen om die thuis te slachten en het vlees te verkopen op de markt van Oostende.

Voor WO II vertrokken Camiel en Maria met paard en kar twee dagen per week naar Oostende. Later kochten ze een “camionette”. De lokale vleeshouwers kwamen er hele of halve “beesten” kopen, of een kwartier, of de beste stukken. De “ijsmarchand” bracht regelmatig blokken ijs naar de slagerij want frigo’s en diepvriezers zullen maar later op de markt komen. In 1959 namen zoon Walter en Annie Chys de beenhouwerij over. Walter deed verder de groothandel. ’s Morgens zeer vroeg leverden Walter en Annie vlees aan beenhouwerijen in Roeselare en Oostende.

Daarna bestelde Annie haar klanten in de winkel. In 1996 stopten ze hun activiteit.

De winkel werd in 1999 verkocht aan het echtpaar Johny Ronsyn en Karolien Vanhooren. Karolien baatte er gedurende elf jaar een buurtwinkel uit.

38. Kolenhandel Charles Vermeersch alias “Katen Seva”.

Moerdijkstraat 56.

Het gebouw dateert van einde 19de - begin 20ste eeuw en was ook herberg met de naam “’t Hof van Vlaanderen”. Charles

39

Naar het einde van de wandeling.

We wandelen opnieuw de Kruiswegel in tot op de Vijver, kruisen de weg en verlaten de wijk via de Nieuwe Vijverwegel rechts en komen zo weer aan Salons De Vrede, onze startplaats.

Vermeersch, gehuwd met Jeanne-Rachel Bogaert, had hier zijn kolenhandel. Hij was oudstrijder en vuurkruiser WO I en overleefde vier jaar loopgravenoorlog. Hij werd vereremerkt met talrijke eretekens en was voorzitter van de N.S.B. afdeling Ichtegem.

51

raat

mst

ge erne

E

50

49

f

dree

teel

Kas

48

N3

3

52

45

raat

Beu

46

ijkst

f

ree end

k

54

rd Moe

47 53

56 55

44

57

Koolveld

43 42

41

58

g

EM

ICHTEG

t

a tra jks

lwe

Rozendaalweg

int-

n 40

slaa

inu Bert

t

traa

rres

Spa

rdi

daa

e Mo

zen

39 40

Vijver

Ro

at

rstra

e Klav

De Koolveld-wandeling (± 4 km) 39. Café Het Koolveld nu Salons De Vrede.

gen. Er was tal van bebouwing bijgekomen en de gehuchten Vijver en Koolveld waren meer bevolkt. Er werd meer “koophandel” gedreven en het was noodzakelijk om een goede weg te hebben. Ook haalt hij aan dat het voor de openbare gezondheid belangrijk was om herstellingen en heraanleg te laten uitvoeren. Er werden staatssubsidies aangevraagd en goedgekeurd. De werken werden uitgevoerd. Ook in de loop van de 20ste eeuw zal de Moerdijkstraat enkele malen vernieuwd worden. In de periode 2011-2013 werd ze volledig heraangelegd met gescheiden rioolstelsel.

We starten onze Koolveld-wandeling aan Salons De Vrede in de Moerdijkstraat.

Het oudste gedeelte van het gebouw zou dateren van 1876. In 1881 woonden vlaskoopman Henri Deceur en zijn echtgenote Eugenie Deprez, toen herbergierster, in het gebouw. In 1976 werd café Het Koolveld omgedoopt tot De Vrede en later tot Salons De Vrede. Het sociaal leven op Koolveld en Vijver speelde zich in de vorige eeuw af rond het café. We herinneren ons de vele wielerwedstrijden, veldlopen, voetbal, verkiezing van de wijkgarde, koers op rollen, de spaarkas, biljart- en kaartersclub, ...

40. De Moerdijkstraat.

41. Pieter Vancraeynest alias “Pier Craaie”.

Moerdijkstraat 107.

We stappen de Moerdijkstraat langs richting ingang Salons de Vrede. De Moerdijkstraat, ontstaan uit een verbeterde maar kronkelende “slijkstroate”, is voor een deel gelegen langs de Vossebeek. Deze straat vormt de scheiding tussen Vijver in het westen en het Koolveld in het oosten. In de Atlas der Buurtwegen (1846) staat de huidige Moerdijkstraat aangeduid als “chemin nr 3”. Voorheen was dit de “Coolveldstraete” die liep van aan het Wijnendalebos tot aan de Moerdijk. De oudst gekende vermelding van de “Coolveldstraete” dateert van 1549.

Dit tracé is nu in Ichtegem de Keibergstraat, Melkerijstraat, Moerdijkstraat. Toen, in 1846, heette de huidige Hugo Verrieststraat Moerdijkstraat. Deze benaming komt voor het eerst voor in een advertentie van 1830. De Moerdijk aan de Moerdijkvaart in Eernegem was in de vorige eeuwen een belangrijk economisch centrum. Op 22 december 1876 doet burgemeester Oscar de Crombrugghe de Looringhe een voorstel aan de gemeenteraad om een groot gedeelte van de Moerdijkstraat her aan te leg-

Recht tegenover Salons De Vrede zie je een woning waar in de voorgevel een glazen nisje met een kruisje tussen de bovenramen is verwerkt. Hier heeft het echtpaar Pieter Vancraeynest en Euphrasie Deceur gewoond met hun ongehuwde dochter Orma. Pieter Vancraeynest, in de volksmond “Pier Craaie” genoemd, was decennia voor de Tweede Wereldoorlog en nog kort nadien een boerenbeenhouwer op het Koolveld en Vijver. Hij stierf in 1955. De mensen hadden een gezond zwijntje gekweekt en achter “’t huis” gebeurde het doden door middel van het slaan met een hamer op de kop van het dier. Van dit slaan komt de naam “slager” of “slachter” vandaan. Het onmiddellijk gevolg van dat slaan op het dier was niet de dood maar bewusteloosheid. Op dat letterlijk neerhalen van het dier volgde de eigenlijke doodsteek. Het bloed van het varken werd opgevangen om bloedworst te maken. De manier van de kop inslaan was regel bij zware varkens en runderen, behalve bij de gemakkelijker te overmees-

41

42. Slagerij Jonckheere.

Moerdijkstraat 109.

teren en dus minder gevaarlijke kalveren.

Stro werd in brand gestoken en het zwijn erop gegooid om de huid van het overtollig haar te ontdoen. “Het zwijn schoepern”. De huid werd proper geschrobd. ’t Zwijn werd aan de “zwijneleer” gehangen en opengesneden om de darmen en andere ingewanden uit te halen en dan moest het een hele nacht overnachten.

Zo kon je ’s anderdaags het vlees goed versnijden. Na het versnijden verdwenen de hespen en spek in de “vleeskuipe in het zout” vooraleer ze gerookt werden. De koteletten, karbonaden, worsten werden gebraden en overgoten met gesmolten vet en bewaard in de kuip. In de tweede helft van de 20ste eeuw deed de diepvries zijn intrede. Het slachten van een varken bestond nog bij bepaalde bewoners zeker tot eind de 20ste eeuw. Opmerkelijk is het glazen nisje tussen de bovenramen. De voornaamste reden voor het inwerken van een nis was ter bescherming van het erf en zijn bewoners. Andere redenen waren dankbaarheid voor een genezing of een behouden thuiskomst. In de nissen tref je hoofdzakelijk een Onze-Lieve-Vrouw of de Heilige Familie ofwel het Kindje van Praag aan. Wie dat laatste beeldje van een familielid, een vriend of kennis kreeg en dit beeldje op een belangrijke plaats aanbracht, zou nooit meer op die plaats armoede kennen. Wie dat beeldje niet had, was overtuigd dat Onze-Lieve-Vrouw of de Heilige Familie hetzelfde effect zou hebben. Bepaalde huizen voorzagen bij de bouw een nisje zonder beeldje. Een duidelijke hint aan familie en vrienden.

En jawel, ook bepaalde beeldjes werden gestolen. Of gestolen goed geluk bracht?

Het toont minstens aan dat het geloof en bijgeloof groot was. In de Moerdijkstraat hebben ook de huizen met nummer 101,107, 118, 148 een dergelijk nisje.

Roger Jonckheere en zijn echtgenote Paula Dobbelaere startten in 1954 hun bloeiende beenhouwerij naast de bakkerij van vader Jules. Roger was ook gekend als “boerenbeenhouwer” of hij deed “thuisslachting” bij de mensen van Koolveld en Vijver en erbuiten want als jongeling had hij de stiel geleerd van zijn buurman “Pier Craaie”. Daarna deed hij meer ervaring op in Brussel om uiteindelijk de stiel van beenhouwer-slager onder de knie te krijgen bij Georges Pollet in Eernegem. Vroeger slachtten slagers de dieren zelf. ’t Slagersberoep was één van de oudere ambachten. Paula hield thuis de goed draaiende slagerij open terwijl volksvriend Roger dag en nacht in de weer was.

Helaas Roger werd ernstig ziek en stierf op 57-jarige leeftijd. Er was geen opvolger en Paula was figuurlijk haar handen af.

De slagerij sloot zijn deuren. Het gebouw werd verkocht en verbouwd. Wie goed toekijkt, merkt de sporen van de winkel.

Van het grote winkelraam rechts zijn er twee gemaakt. De deur naar de vroegere winkel is gebleven en waar vroeger de garage was, is nu de deur naar het bovengelegen appartement.

43. Bakkerij Jonckheere. “ ‘t Winkeltje van achter den tienen”.

Moerdijkstraat tussen huisnummer 109 en 113.

Jules Jonckheere en zijn echtgenote Margrietje Jonckheere startten in 1929 met de bakkerij en hun kruidenierswinkeltje. Net zoals concurrent Isidoor en Herman Dewachter had Jules een uitgebreide broodronde die hij dagelijks per fiets en later met zijn “triporteur” (bakfiets) afwerkte. Nonkel Henri was een vaste waarde in de bakkerij en hun ongehuwde zoon Michel hielp als jonge gast mee met zijn vader en leerde zo de stiel van vader op zoon. Jules en Margrietje waren graag gezien op de wijk. He-

42

laas zijn ouders werden ouder en zoon Michel nam meer en meer de taken op zich.

In 1960 kocht hij zijn eerste auto, hoofdzakelijk voor zijn broodronde. Na de dood van zijn ouders bakte Michel zoals voorheen, bediende tussendoor de vroege klanten in de winkel, deed in de namiddag zijn broodronde en opende tegen rond 18.30 weer zijn winkeltje. ’s Avonds gaat de voordeur tijdig toe maar zolang hij opblijft, weten de mensen van Koolveld en Vijver de weg naar zijn achterdeur. In de rekken van Michels winkeltje lag een beetje van alles wat men in huis nodig heeft met uitzondering van groenten. Geen volle rekken maar enkele pakjes, dozen, blikjes. In het jaar 2000 is Michel op 60-jarige leeftijd gestopt met alle bedrijvigheid. Het laatste winkeltje op de wijk Koolveld en Vijver sloot zijn deuren.

Eind januari 2018 kwam de “sloophamer”.

Bakkerij Jonckheere is nostalgie en wordt omgetoverd naar parkeerplaats voor Salons De Vrede.

eerste kwart van de 19de eeuw. Beide sites liggen dicht bij de Moerdijkstraat, het Koolveld oostelijk (rechts) en de Vijver westelijk (links) van onze wandelrichting. Op de kaart van Ferraris (1777) is het gebied van Koolveld en Vijver hoofdzakelijk bos met uitzondering van de oostelijke kant van het Koolveld, aan de Steenweg van Oostende naar Torhout, waar er enkele grote hoeven waren en het meeste akkerland gelegen was. Op het einde van de straat wandel je links en dan onmiddellijk even rechts de Klaverstraat in.

45. Het Vliegplein Tijdens WO I in de periode juli 1917 tot en met november 1917 was hier een Duits militair vliegplein. De Duitsers spreken in hun documenten van “Flugplatz Ichteghem” of “Flugplatz Vijver”. Vijf Duitse eenheden werden in die periode hier opgesteld. De manschappen werden ingekwartierd in de huizen langs de Oostendesteenweg en de officieren in het centrum van de gemeente Ichtegem en kasteel Rosendahl. Ook in een hoeve aan de Eernegemstraat 32 verbleven Duitse soldaten en een dokter. Tal van burgers, vooral bewoners van de wijk Vijver en Koolveld, worden tewerkgesteld op het vliegterrein. (Zie ook het hoofdstuk “Vliegveld Ichtegem” in deze erfgoedbrochure).

46. In de Klaverstraat aan de Oostendesteenweg: De kapel “Troost in Nood”

Bakkerij Jonckheere wordt afgebroken. (collectie Jaak Knudde)

Wie het ziet zitten kan de doorsteek wagen naar de Oostendesteenweg tot bij de kapel “Troost in Nood” of in de volksmond “Rabaeys kapelletje”. In deze kapel wordt Onze-Lieve-Vrouw van de zeven weeën aangeroepen. Deze witgeschilderde neogotische kapel dateert van 1899 en werd gebouwd door Louis Vierstraete gehuwd met Romanie Rabaey. Het echtpaar baatte toen de hoeve uit gelegen Oostendesteenweg 89. Tijdens de Eerste Wereldoorlog waren er smeekbedevaarten naar deze kapel.

44. Het Koolveld We wandelen even verder en slaan rechts de Asstraat in. Hier staan we al midden de eerste nederzettingen op het Koolveld. Dit merk je aan de combinatie van heel oude bebouwing, renovatie, en nieuwbouw. We mogen aannemen dat de eerste bewoning op het Koolveld er gelijktijdig is gekomen met de bewoning op de Vijver en dit in het

43

47. Het kapelletje ter ere van het Maria-Jaar 1954.

gemeten grond (ongeveer 19 ha) en had er al het “speelgoed met hovinge” of zijn “maison de campagne Coolveldt” gebouwd.

Voor het “casteel” moet hij nog een bijkomende belasting betalen. Vanaf februari 1808 tot aan zijn overlijden 1834 is Louis Ricour burgemeester in Ichtegem. Ook zijn dochter Anna Josephina gehuwd met Thomas Blake en hun kinderen verbleven op het kasteel. In 1842 zal Valentin Blake uit Moere en kleinzoon van Louis Ricour, deze eigendom verkopen aan baron Pie Joseph Félix de Crombrugghe de Looringhe. De opeenvolgende generaties van de familie de Crombrugghe de Looringhe bouwen het kasteel verder uit en blijven eigenaar tot november 2010. Dan wordt het kasteeldomein verkocht aan D-Estate, het vastgoedbedrijf van Dick D’Hoore, zaakvoerder van de Ichtegemse roomijskoekjesfabriek Biscuits Dupon. Het kasteel alsook alle bijgebouwen ondergingen een grondige renovatie om het volledige domein in zijn oorspronkelijke glorie te herstellen.

Genietend van het landschap keren we op onze stappen terug en wandelen we via de Klaverstraat rechtdoor naar de Moerdijkstraat. We slaan rechtsaf en wandelen verder tot aan de Eernegemstraat, maar blijven rechtdoor gaan. De overlevering vertelt ons dat waar de Eernegemstraat op de Moerdijkstraat komt, pater Werner de Crombrugghe de Looringhe in het “Mariajaar 1954” hier een “driehoekig kapelletje op een houten paal” liet plaatsen ter verering van de Heilige Maria. Het kapelletje heeft de tand des tijds niet doorstaan.

48. Aan de “Twee Linden”.

Aan het kruispunt van de dreef met de Moerdijkstraat staan ook nog twee lindebomen. Hier kan men ook al de dubbele rij eiken bewonderen in de dreef. We steken het kruispunt over. Vanaf dit kruispunt tot aan de grens met Eernegem is dit gedeelte van de Moerdijkstraat nog lang een “boerenslag” gebleven. Slechts eind de jaren ’60 van de vorige eeuw werd dit tracé geasfalteerd. We nemen de eerste private weg links en komen zo aan de hoek van het Rozendaalbos. Daarna slaan we de onverharde weg links langs het bos in. Rechts zien we het hek van het kasteel.

50. Boswachterswoning.

Aan de ingang van het kasteel zien we de voormalige boswachterswoning of conciërgewoning. Volgens het kadaster is deze woning fasegewijs tot stand gekomen. Op het primitief kadasterplan van circa 1835 staat een weergave van bos, eigendom van Louis Ricour, burgemeester in Ichtegem en overleden in 1834. Toen Pie Joseph Félix de Crombrugghe de Looringhe, in 1842 eigenaar wordt van het domein Rosendahl heeft hij opdracht om deze woning te bouwen. In 1871 wordt de woning verhoogd met een halve bouwlaag in opdracht van Willem de Crombrugghe de Looringhe.

49. Kasteel Rosendahl.

We mogen met zekerheid stellen dat op de plaats waar nu het kasteel Rosendahl staat er op het einde van de 17de eeuw een “velthofstedeke” stond dat eigendom was van de “disch van de kercke van St.-Salvator” in Brugge. In 1755 koopt Pieter Questier uit Eernegem dit hofstedeke met 34 gemeten, 2 lijnen en 38 roeden (ongeveer 15 ha 39 ca) grond om het in 1786 te verkopen aan Louis Ricour, poorter van de stad Oostende, reder en koopman. Dit is de eerste aanduiding dat Ricour gronden heeft in Ichtegem. In de kadastrale legger opgemaakt in 1798 is hij eigenaar van 43

51. De Kasteeldreef.

We staan nog altijd aan het hek, maar kijken nu naar de dreef die loopt naar de Oostendesteenweg en wordt gekruist door de Moerdijkstraat. Deze mooie dreef is aangeplant met een dubbele rij eiken. Waar

44

de Kasteeldreef op de Oostendesteenweg komt is de balie nog steeds bewaard. Zo kon de familie de Crombrugghe de Looringhe hun private eigendom afsluiten. De dreef loopt door landelijk gebied. De kleine hoeve langs de dreef is nog eigendom van de familie de Crombrugghe de Looringhe en wordt uitgebaat door een bioboer (Oostendesteenweg 127). We volgen nu de grens van het bos richting Ichtegem centrum.

en liet het bosje aanleggen. De schamele huisjes van ‘t Vijvertje waren daardoor niet meer zichtbaar vanuit het kasteel. De bewoners van de Vijver en Koolveld kwamen in het bosje hout sprokkelen.

56. Een beetje “Land van den Baron”.

Aan het Eikenbosje, net voor we dit bereiken, verpachtte baron de Crombrugghe de Looringe perceeltjes land aan de bewoners van de Vijver en Koolveld voor een goedkope prijs. Velen poten hier hun aardappelen en kweekten groenten. Als de oogst meeviel, waren bepaalde pachters zelfs fier de baron een bakje aardbeien of een ‘klutsje’ patatten te kunnen geven. ‘Op het kasteel waren ze niet wonderlijk’. Toen de kinderen van de baron en barones trouwden kwamen ze persoonlijk een fles drank afgeven aan alle pachters. Het beetje land had ook een sociaal karakter. Er werd onderling veel overleg gepleegd over wanneer en hoe er moest gezaaid of gepoot worden.

Het gezamenlijk tuinieren zorgde voor een groter groepsgevoel onder de bewoners.

52. De kapel Rozendaal.

Deze kapel werd door de familie de Crombrugghe de Looringhe gebouwd in het jaar 1964. Vooraan boven de ingang bemerkt u in een tegel het wapenschild van deze adellijke familie en het bouwjaar van de kapel. Voor 1302 waren het drie lelies. Na de Slag der Gulden Sporen werden die vervangen door drie gulden sporen.

53. Achterzijde kasteel Rosendahl.

Na het verlaten van de “Kapel Rozendaal” wandelen we onmiddellijk rechts de dreef in en volgen de omwalling van het bos. Ongeveer halverwege is er een doorkijk naar de achterzijde van het kasteel. We keren op onze stappen terug en slaan aan de “Kapel Rozendaal” rechtsaf, richting Vijver.

57. De Vossebeek.

De Vossebeek loopt kronkelend door het “Eikenbosje”. Het beektracé werd gedeeltelijk rechtgetrokken in 1866.

54. De Beukendreef.

58. De Vijver.

We dwarsen de Beukendreef. Hier kan je genieten van het mooie ongeschonden landschap. De dreef is nog gedeeltelijk afgezoomd met rode beuken.

We komen op het “Vijvertje” of volgens de mondelinge overlevering vroeger ook “’t Paternosterhoekje” 3 genoemd. De wijk met zijn kleine straatjes en huisjes zou ontstaan zijn in het eerste kwart van de 19de eeuw. Op de Atlas van de Buurtwegen opgemaakt in 1846 staan een aantal “kortwoonsten” getekend. Lemen “huizekotjes” uit “plak, stake en vlechte”, laag tegen de grond en een strodak. Later werd één muur gebouwd, de kant van “den heerd”

55. Het Eikenbosje.

Dit bosje werd aangeplant in opdracht van baron Werner de Crombrugghe de Looringhe. Het kasteel Rosendahl was voor hem zijn buitenverblijf. Vanuit zijn living van het kasteel wilde hij enkel genieten van de schoonheid van het “groene en de natuur”

3 In zijn boek “1878: Zwarte Pokken te Ichtegem” vermeld Urbain Naert “ ’t Paternosterhoekje = ’t Vijvertje ”.

45

omdat het anders zou beginnen branden.

De vloer uit gestampte aarde werd op zondag bestrooid met een beetje wit zand. De mensen hadden niet veel. Een tafel, enkele stoelen en een “bedde”. De bewoners of “kortzitters” waren “rijk aan armoede” maar waren gelukkig. “Den één hielp den anderen.” Ze leefden dicht tegen elkaar en met elkaar. De gemeentelijke overheid liet centraal op de Vijver een pomp plaatsen zodat de bewoners grondwater konden oppompen voor hun dagelijks gebruik. Eind 19de begin 20ste eeuw werden de lemen huisjes stenen huizen met dakpannen. Heden ten dage zijn de huisjes grondig gerenoveerd of herbouwd en werden nieuwbouwwoningen opgericht.

Naar het einde van de wandeling We verlaten de wijk het Vijvertje via de Nieuwe Vijverwegel en komen aan Salons De Vrede waar we gestart zijn. Het eindpunt van deze fikse wandeling is bereikt.

46

Bronnen - Rijksarchief Brugge, Oud Archief Ichtegem (Inv 30/24) nrs 1,5,6 - Rijksarchief Brugge, Modern Archief Ichtegem (Inv 30/24) nrs 81,84,85,86,189,190,191,226,373,374 - Rijksarchief Brugge, Wettelijke Passeringen, Brugse Vrije West (Inv 15-16) 16345-16391-16393 - Archief O.C.M.W. Brugge, archief dis St. Salvator.

- DEWULF-HEUS, Volkstelling 1748 en 1814.

- VANDENBUSSCHE, K., Ichtegems Erfgoed 7. Het Torenhof. 2017.

- DENECKERE, B., Luchtoorlog boven West-Vlaanderen 1914-1918. Groeninghe 1998.

- VLAAMSE OVERHEID, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen. Inventaris van het bouwkundig erfgoed. Gemeente Ichtegem. 2010.

- HOSTEN, W., Ichtegem, Dorp van Fransmans en Flandriens. Aartrijke 1993.

- KNUDDE J., Ichtegem, Josephus Pattyn, een bijzondere priester in Ichtegem. Spaenhiers vzw, jaarboek 2015 pag. 79-116.

- NAERT, A., Ichtegem, Kroniek Bekegem- Ichtegem-Eernegem-Wijnendale. Torhout 2001.

- NAERT U., Eernegem, 1878: Zwarte pokken te Ichtegem. Eernegem 1980.

- NAERT U., Eernegem, Ichtegemse Velterijen van vroeger en nu. Noortover, 6de jaargang nr 3. 1993/1994.

- NAERT U., Eernegem, Die verlatenheid of woestenij die in de volksmond wordt genoemd Utfanc of Wostinia.

- Utfanc, 1ste jaargang nr 1. 1995.

- VANHEULE L., Ichtegem, Ichtegem en de villa Koekelare, 1953.

- VANHEULE L., Ichtegem, Ichtegem’s Klokken, 1951.

- TANGHE G.F., Brugge, Parochieboek of beschryving van Ichteghem, Brugge 1863.

- DEGRANDE A., Ichtegem, Vergeten helden, verloren toekomst. 2017.

- PARMENTIER J., Het gezicht van de Oostendse kooplieden, reders en ondernemers actief in de internationale maritieme handel en visserij tijdens de 18de eeuw. Stadsarchief Oostende 2004.

47

48

Sint-Michielskerk

gordijnenkijkers Immaterieel erfgoed in Ichtegem

Vorige edities

Klokkenputten en gordijnenkijkers Immaterieel erfgoed in Ichtegem

Voorgaande edities Antoon Naert

Erfgoed Erfgoed 1 3

Erfgoed Erfgoed 4 6

erfgoedwandelingen DeDrie Bekegemse in drie dorpskernen Sint-Amanduskerk

DeSint-Martinus Eernegemseen het Ichtegemse Sint-Medarduskerk Sint-Maartensfeest

Erfgoed 2

ICHTEGEMS ERFGOED 5

Het Torenhofen Klokkenputten gordijnenkijkers Immaterieel erfgoed in Ichtegem

De Ichtegemse Sint-Michielskerk

Klokkenputten en gordijnenkijkers Immaterieel erfgoed in Ichtegem Antoon Naert

Erfgoed 6 8 Erfgoed

Erfgoed 3

Colofon

Drie erfgoedwandelingen in drie dorpskernen Verantwoordelijke uitgever: Antoon Naert © gemeentebestuur Ichtegem 2017 Opmaak: Phaedra Tyteca Drukcenter Ichtegem Druk: Drukcenter Ichtegem Afbeelding op voorpagina: Willy Vanieuwkerke

orgaande edities

ndelingen nen

Funerair erfgoed Sint-Martinus en het Ichtegemse Sint-Maartensfeest

2 ICHTEGEMS ERFGOED 9

Erfgoed 4

Een greep uit het rijke wielerverleden Willy Hosten - Antoon Naert - Etienne Sierens - Koenraad Vandenbussche

ICHTEGEMS ERFGOED 5

Erfgoed 5

Colofon

Klokkenputten en gordijnenkijkers Verantwoordelijke uitgever: Antoon Naert Immaterieel erfgoed in © gemeentebestuur Ichtegem 2017 Ichtegem Opmaak: Phaedra Tyteca Drukcenter Ichtegem Druk: Drukcenter Ichtegem Klokkenputten en gordijnenkijkers Immaterieel erfgoed Ichtegem Afbeelding op invoorpagina: Willy Vanieuwkerke Antoon Naert

Erfgoed 6 Sint-Martinus en het Ichtegemse

Erfgoed 9 Een greep uit het rijke wielerverleden

De Eernegemse Sint-Medarduskerk

erk

k

Erfgoed Erfgoed 5 7

2