OVER DE RING - BOEK 9 - DOCUMENTATIE DRAAGVLAK

over de ring BOEK 9: EVALUATIE DOCUMENTATIE DRAAGVLAK In dit document zijn een aantal passages (met name de geloofsbrieven) en persoonsnamen geschrapt. Dat deden we om dit boek conform te maken aan de GDPR-regelgeving.

alle figuren (c) Team van de Intendant, tenzij anders vermeld (met uitzondering van foto’s)

Inhoud

—

Ringdagen mei 2018

STAKEHOLDER­INZICHTEN UIT DE SEGMENTEN

SEGMENT NOORD - P6

SEGMENT ZUIDOOST - P196

AFGELEGDE TRAJECT

AFGELEGDE TRAJECT

STAKEHOLDERINZICHTEN

STAKEHOLDERINZICHTEN

SEGMENT NOORDOOST - P52

SEGMENT ZUID - P428

AFGELEGDE TRAJECT

AFGELEGDE TRAJECT

STAKEHOLDERINZICHTEN

STAKEHOLDERINZICHTEN

SEGMENT OOST - P100

SEGMENT WEST -P490

AFGELEGDE TRAJECT

AFGELEGDE TRAJECT

STAKEHOLDERINZICHTEN

STAKEHOLDERINZICHTEN

6

documentatie draagvlak

STAKEHOLDERINZICHTEN SEGMENT NOORD

documentatie draagvlak

AFGELEGD TRAJECT

BEVOLKING FORMATS De participatie van Team Noord werkte op twee sporen, zichtbaar via twee formats: cocreatiesessies en ringdagen. De organisatie van dit participatieproces lag binnen Team Noord in handen van de experten van Levuur.

Spoor 1: Co-creatiesessies = in de diepte reflecteren en ontwerpen met een vaste groep geëngageerde bewoners die fungeerden als antenne en ambassadeur Met een vaste groep van 30 buurtbewoners uit Luchtbal, Merksem, Eilandje kwamen we zeven keer bijeen tijdens zogenaamde co-creatiesessies (27/09/2017, 25/10/2017, 22/11/2017, 20/12/2017, 24/01/2018, 14/03/2018 en 29/03/2018). We peilden op deze vergaderingen naar de verwachtingen van de bewoners (en hun achterban), toetsten ontwerpprincipes af, verzamelden bijkomende inzichten en informatie, …

We nodigden hen ook uit om tussen de vergaderingen door de rol van antenne op te nemen waarbij ze informatie uitwisselden met hun omgeving. Conclusies die uit een sessie kwamen, konden ze afchecken met mensen in hun omgeving (waardoor we onrechtstreeks ook een bredere groep mensen konden bereiken).

Omgekeerd vingen zij in hun omgeving op wat er (niet) leeft en brachten deze boodschap aan Team Noord over. Na elke sessie kregen ze hiervoor het nodige materiaal mee (een print van de slides en een afdruk van het plan).

De open communicatie en het vertrouwen om het materiaal te delen, werd door de

antennes erg gewaardeerd. Het feit dat zij vaak ontwerpvoorstellen te zien kregen nog vóór deze bij de werkgemeenschap waren afgetoetst, maakte voor de participanten duidelijk dat zij effectief een belangrijke rol in het ontwerpproces speelden.

Voor ons als ontwerpteam waren deze antennes een goed eerste klankbord voor elke nieuwe stap in het masterplan. Daarnaast zorgde ze voor verfijning in het plan door hun unieke kennis van het terrein met ons te delen.

Ter afronding van het traject werd een gemeenschappelijke geloofsbrief geschreven.

Deze werd door alle deelnemers in consensus ondertekend. U leest deze in de bijlage. Afgaande op hun handtekening kan u ervan uitgaan dat u hen in de toekomst ook als ambassadeur kan benaderen.

Spoor 2: Ringdagen = in de breedte informeren en feedback verzamelen voor alle geïnteresseerden Alle buurtbewoners en geïnteresseerden werden uitgenodigd op drie Ringdagen (6/12/2018, 28/2/2018, 18/04/2018). Deze open feedbackavonden waren opgevat als informatieen aftoetsmomenten. We presenteerden telkens een stand van zaken op vlak van algemene visie en mogelijke pilootprojecten, aan de hand van plannen, visualisaties en een maquette. Er werd toelichting gegeven aan de hand van het gepresenteerde materiaal: niet alleen door de ontwerpers en de participatie-experts van team Noord, maar ook door de antennes, die op de Ringdagen ook een badge droegen als “team Noord”.

Op elke Ringdag voorzagen we ook

7

8

documentatie draagvlak

documentatie draagvlak

—

Gedurende het proces van het masterplan segment Noord werd overleg gevoerd met de leden van de werkgemeenschap. bewoners en stakeholders.

9

10

“gesprekstafels” waar het plan grondig werd toegelicht en uitgebreid ruimte was voor vragen of discussie. Deelnemers konden tenslotte ook feedback geven via evaluatieformulieren, waar ze elk deelproject afzonderlijk konden beoordelen.

In totaal namen zo’n 350 bewoners deel aan deze drie momenten. We afficheerden deze momenten via verschillende plaatselijke kanalen, de deelnemers van de co-creatiesessies, onze eigen mailinglijst met zo’n 400 mailadressen en facebookpagina.

Een studente antropologie interviewde op elke Ringdag verschillende deelnemers. Zo hielden we een objectieve en onafhankelijke vinger aan de procespols. Haar integrale verslagen van elke Ringdag. en de evaluatieformulieren kunnen op eenvoudige vraag ingekeken worden.

BIJSTURING IN HET INITIËLE PROCES Het participatieproces is bijna volledig uitgevoerd zoals oorspronkelijk voorzien, op één element na. In de initiële procesarchitectuur was door team Noord een online tool voorzien om input en feedback te verzamelen. Kort na de toewijzing van segment Noord werd hiervan afgezien, omdat uit gesprekken met sleutelfiguren uit Luchtbal bleek dat een online kanaal niet de juiste insteek was.

Bijkomend kwam het signaal dat er vanuit de stad een overkoepelende website zou komen.

WERKPLEK Team Noord had ook een werkplek op de site van Werminval (Winterling 7, Merksem), net achter de parking van Colruyt. Hier waren we gemiddeld drie dagen per week aanwezig en konden mensen binnenlopen om vragen te stellen. Uiteindelijk zijn hier slechts zelden mensen langsgekomen.

We wijten dit aan twee oorzaken. Enerzijds was er weinig passage langs de werkplek. Anderzijds

documentatie draagvlak

waren de frequenties van de maandelijkse cocreatiesessies en de tweemaandelijkse ringdagen voldoende hoog om de behoefte aan persoonlijk contact op te vangen.

De locatie van de werkplek had wel twee andere, belangrijke effecten. De werknemers van Werminval (ca. 500) kwamen in direct contact met het proces en het project. Ze passeerden af en toe langs onze werkplek en kregen tijdens de middagpauze vóór de ringdag in primeur de tentoonstelling te zien. Op de twee eerste ringdagen, die doorgingen in Werminval, bezochten bovendien honderden mensen voor het eerst het bedrijf, wat de visibiliteit van Werminval ten goede kwam.

E-MAIL Er werd intensief gebruik gemaakt van ons e-mailadres noord@overdering.be. Dagelijks liepen mails binnen met vragen en bedenkingen. Vooral binnen de antennegroep ontsponnen zich lange en geanimeerde discussies via mail, waarbij we de rol opnamen van moderator.

SLEUTELMOMENT Het belangrijkste sleutelmoment van de participatie ontstond volledig ongepland. Begin dit jaar deden de communicatie (of het gebrek daaraan) over de verplichte luchtgaten in de overkapping en verschillende uitspraken in de parlementaire discussie i.v.m. de financiering van de overkapping de gemoederen bij de deelnemers van de co-creatiegroep hoog oplaaien.

Dit bovenlokaal gegeven doorkruiste al onze plannen, zowel letterlijk (we moesten terug naar de tekentafel) als op vlak van communicatie/ participatie. De goodwill bij onze directe groep 30 bewoners verdampte zienderogen, waardoor

11

documentatie draagvlak

Segment Noord scores enquète ringdagen QW bermenlandschap

QW groene brug

QW oosterweelknoop

SP groen hart

SP stationsomgeving

globaal masterplan

—

december

februari

april

1 2 3 4 5 blanco totaal gemiddelde

2 0 8 34 44 11 99 4,34

0 5 7 18 11 0 41 3,85

2 0 3 18 28 1 52 4,37

1 2 3 4 5 blanco totaal gemiddelde

1 1 17 32 41 7 99 4,21

1 8 9 11 10 2 41 3,54

4 3 10 14 20 1 52 3,84

1 2 3 4 5 blanco totaal gemiddelde

5 3 17 31 33 10 99 3,94

4 7 6 11 8 5 41 3,33

7 0 13 13 19 0 52 3,71

1 2 3 4 5 blanco totaal gemiddelde

1 2 10 26 46 14 99 4,34

0 3 8 16 12 2 41 3,95

4 2 7 18 20 1 52 3,94

1 2 3 4 5 blanco totaal gemiddelde

2 1 10 41 39 6 99 4,23

1 3 9 12 16 0 41 3,95

4 6 6 10 26 0 52 3,92

1 2 3 4 5 blanco totaal gemiddelde

2 0 14 49 20 14 99 4,00

2 3 14 17 1 4 41 3,32

3 4 13 24 8 0 52 3,58

Scores evaluatieformulieren Ringdagen december, februari en april

blanco 1 2 3 4 5

december 11% 2% 0% 8% 34% 44%

februari 0% 0% 12% 17% 44% 27%

april 2% 4% 0% 6% 35% 54%

blanco 1 2 3 4 5

december 7% 1% 1% 17% 32% 41%

februari 5% 2% 20% 22% 27% 24%

april 2% 8% 6% 19% 27% 38%

blanco 1 2 3 4 5

december 10% 5% 3% 17% 31% 33%

februari 12% 10% 17% 15% 27% 20%

april 0% 13% 0% 25% 25% 37%

blanco 1 2 3 4 5

december 14% 1% 2% 10% 26% 46%

februari 5% 0% 7% 20% 39% 29%

april 2% 8% 4% 13% 35% 38%

blanco 1 2 3 4 5

december 6% 2% 1% 10% 41% 39%

februari 0% 2% 7% 22% 29% 39%

april 0% 8% 12% 12% 19% 50%

blanco 1 2 3 4 5

december 14% 2% 0% 14% 49% 20%

februari 10% 5% 7% 34% 41% 2%

april 0% 6% 8% 25% 46% 15%

12

—

documentatie draagvlak

Voorbeeld evaluatieformulier Ringdag december van de 99 ingediende formulieren

documentatie draagvlak

—

Voorbeeld evaluatieformulier Ringdag april van de 52 ingediende formulieren

13

14

we onze zorgvuldig opgebouwde ambassadeursstrategie op enkele dagen tijd in de mist zagen verdwijnen. Zoals het spreekwoord zegt: vertrouwen komt te voet, en vertrekt te paard.

Er kwam op korte tijd een stroom aan negatieve mails op gang, die niet alleen kritisch waren over de inhoudelijke keuzes, maar vooral een ontgoocheling uitdrukten over het proces. De antennes voelden zich bekocht.

We hebben deze negatieve spiraal gelukkig nét op tijd kunnen doorbreken door een open en persoonlijke dialoog aan te gaan. Dit gebeurde op de memorabele co-creatiesessie van 14/03, die uren geduurd heeft. Bijna alle antennes waren aanwezig en kregen de kans om uitgebreid (en vaak heel emotioneel) hun grieven te uiten. Alle opmerkingen werden zorgvuldig genoteerd en daarna één voor één behandeld. Door de toelichting van het ontwerpteam begrepen de antennes dat er geen sprake was van slechte wil, maar dat de veiligheidseisen écht een heel grote impact hadden. Het geloof dat het ontwerpteam inzake overkapping het onderste uit de kan had weten te halen, werd opnieuw hersteld. Het lang applaus aan het eind van de woelige avond deed iedereen zichtbaar deugd. Het verslag van die sessie vormde de basis voor de latere geloofsbrief, die in een gezamenlijk schrijfproces werd uitgewerkt.

BAM EN MOW Een belangrijke aanbeveling voor het vervolgtraject is de nadrukkelijke en zichtbare aanwezigheid van BAM en MOW op de terugkoppelmomenten. Hun aanwezigheid op de tweede ringdag werd sterk geapprecieerd: eindelijk konden de mensen met hun vragen over het project bij iemand terecht met informatieve vragen en opmerkingen. Zelfs al waren mensen vaak niet zo blij met het antwoord dat ze kregen, het feit dat ze tout court antwoord

documentatie draagvlak

kregen betekende veel.

Opvallend was dat bewoners ook vaak het onderscheid niet bleken te maken tussen de opdracht van het ontwerpteam en van BAM. Op de andere ringdagen hebben de leden van het ontwerpteam voortdurend vragen behandeld die te maken hadden met de Oosterweelverbinding (en het Toekomstverbond) zelf, in plaats van met het masterplan voor de overkapping.

DOELGROEPEN We hebben onze communicatie steeds uitgestuurd naar alle bewoners en stakeholders uit Merksem, Luchtbal en het Eilandje. Dit deden we via onze eigen kanalen (mailinglist, leden van de co-creatiegroep, facebookpagina, webpagina op Antwerpen Morgen, affichage en flyers) als via kanalen van lokale stakeholders (nieuwsbrieven, blogs, facebookpagina’s etc).

Een aantal deelnemers van de co-creatiesessies organiseerden ook zelf informatiemomenten voor hun netwerk en nodigden mee uit voor de Ringdagen. Via dergelijke persoonlijke contacten konden we ook moeilijker bereikbare doelgroepen aanspreken.

De locatiekeuze van de werkplek (waar ook de cocreatiesessies en de ringdagen zouden doorgaan) was niet evident. Er was geen “neutraal terrein” waar de inwoners van Luchtbal én Merksem gemakkelijk de weg naartoe vonden. Om onze locatie in Merksem (Werminval) te compenseren, hebben we de laatste ringdag in het hart van Luchtbal (school de Ark) gehouden.

Volgende doelgroepen bleken moeilijker te bereiken: -

Voor bewoners die weinig of geen Nederlands spreken (en een belangrijk deel van de

documentatie draagvlak

bevolking in Luchtbal uitmaken) is dit soort van procescommunicatie binnen dit korte tijdsbestek gewoonweg te hoog gegrepen.

- We merkten dat bewoners van het Eilandje ondervertegenwoordigd waren op de participatiemomenten. De frustratie rond huidige mobiliteitsproblemen n.a.v. de heraanleg van de Leien werd vaak aangehaald als reden.

Op elke ringdag kregen we ook steevast inwoners van Ekeren over de vloer. Onze ringdagen waren voor hen een belangrijke informatiebron. Hoewel ons project niet tot Ekeren liep, begrepen zij goed de impact van het masterplan op hun district en wilden zij mee wegen op het proces.

15

16

documentatie draagvlak

—

Werkplek team Noord in Werminval te Merksem

—

Co-creatiesessies met de antennes

—

Workshop school Luchtbal

documentatie draagvlak

—

Ringdagen georganiseerd door team Noord

infoavond overkapping ring LUCHTBAL, MERKSEM EN EILANDJE > wat zijn de plannen voor luchtbal, merksem en eilandje? > kom kijken naar het eindresultaat voor segment Noord!

ringdag noord 18.04.18

wanneer 18 april van 17u tot 21u30 waar in school DE ARK manchesterlaan 50 in luchtbal inschrijven (vrijblijvend) graag via mail naar noord@overdering.be of sms 0468/263517

? ? ? ? ?

V.U.: Johan Van Reeth, BUUR, Sluisstraat 79, 3000 Leuven

—

Evaluatieformulieren verzameld op één van de Ringdagen

17

18

documentatie draagvlak

WERKGEMEENSCHAP

SLEUTELACTOREN

Werkgemeenschap: Stad Antwerpen, AG Vespa, Vlaamse overheid, De Lijn, team intendant, Havenbedrijf, BAM, Burgerbewegingen, teams andere segmenten, onafhankelijke experten.

Stakeholders: Natuurpunt stad, Werminval, Havenbedrijf, Woonhaven, Infrabel, Districten Merksem en Antwerpen, directie DCV StJozef, directie Maria Boodschap, bestuur CKSA scholengroep, Adoma milieuraad, 1010 Architecture Urbanism (studie innovatieve stadshaven), Elia, Zeevaartschool, VMM en Aquafin, Vlaamse Waterweg, De Polder, Colruyt, Lateral Thinking Factory/Building Integrated GreenHouses, Plantentuin Meise, nv CongĂŠ.

Tijdens de feedbacksessies, georganiseerd door de opdrachtgever (november, januari, februari), hebben we als team deelgenomen aan de workshops, waar we feedback kregen van experten, de overheden en de burgerbewegingen.

In vele gevallen werden op deze feedbacksessies de eerste contacten gelegd voor verder bilateraal overleg. De sleutelactoren waarmee bilateraal overleg heeft plaatsgevonden, worden hieronder opgelijst.

De afgelopen 8 maanden werkten we doorheen het proces samen verschillende stakeholders die omwille van hun aanwezigheid in het projectgebied een belangrijke rol spelen in het noordelijk segment. Voor specifieke onderdelen van het masterplan hadden we met hen bilateraal overleg, vaak in aanwezigheid van de stad (meestal in de persoon van onze Buddy, Nele Plevoets).

Het traject met deze sleutelactoren leidde in veel gevallen tot duidelijke ontwerpkeuzes in het plan en tot concrete stappen in het proces.

We stellen voor om al deze actoren in het vervolgtraject aan boord te houden.

Hieronder volgt een overzicht van deze overlegmomenten, besproken topics en stakeholders.

Noordkasteel/Oosterweelknoop: BAM en burgerbewegingen We hadden doorheen het proces verschillende overlegmomenten met BAM over de ruimtelijke integratie van Oosterweelknoop aan het Noordkasteel.

Oorspronkelijk was er geen enkele marge

documentatie draagvlak

op het infrastructuurproject van BAM. Een eventuele overkapping leek exuberant duur en maatschappelijk slechts weinig baten op te leveren. We communiceerden naar het brede publiek dat het voorliggende infrastructuurontwerp een harde randvoorwaarde was voor het masterplan, wat ons niet altijd in dank werd afgenomen.

Op vraag van Ringland presenteerden we op onze Ringdag in februari ook de alternatieve knoop van Ringland (die veel meer groene ruimte spaart) Vanaf maart 2018 stelde BAM een nieuw compact infrastructuurontwerp voor van de Oosterweelknoop, waarin overkappen wél zinvol was, en pasten we op vraag van BAM ons masterplan aan in functie van het nieuwe voorstel.

Desenclaveren Luchtbal: Woonhaven, stedelijke wijkcoördinator Luchtbal en afdeling sociale planning) Aan begin van traject kregen we vooral input vanuit de stad en de wijkcoördinatie, met een warm pleidooi om deze fijne wijk op te waarderen en aandacht te schenken aan de concrete problemen waar de wijk mee te kampen heeft.

De veelheid aan masterplannen en initiatieven van de afgelopen jaren, zorgde aan begin van het traject voor twijfel of een masterplan effectief een hefboom kan zijn voor Luchtbal.

Gaandeweg onderschreef men onze analyse dat de maatschappelijke problemen slechts effectief konden aangepakt worden als aan de onderliggende stedenbouwkundige oorzaken iets werd gedaan en groeide draagvlak voor onze voorstellen.

Met Woonhaven werden op twee overlegmomenten de wijkproblemen en onze ontwerpvoorstellen besproken. Woonhaven

19

was ook op de ringdagen aanwezig. Waar zij aanvankelijk moeilijker te overtuigen waren van een andere koers (marktconforme in plaats van sociale woningen), zijn zij toch in dit idee mee gestapt. Woonhaven bood ook aan om in het vervolgtraject te communiceren met de inwoners van Luchtbal.

Uitbreiding en herlocatie Werminval: directie Werminval Onze werkplek gedurende de loop van de opdracht was in de gebouwen van Werminval, een sociaal tewerkstellingsbedrijf gevestigd in Merksem. De directie vertelde over de ambitie van het bedrijf om te groeien. Naar aanleiding hiervan onderzochten we de mogelijkheden voor de uitbreiding op eigen locatie versus een ander terrein binnen ons segment. We vergeleken de beide opties.

Gaandeweg groeide bij ons het besef dat Werminval een sleutelrol bekleedt in de realisatie van ons masterplan. We werkten verschillende voorstellen uit voor de herlocalisatie van het bedrijf, met voldoende doorgroeimogelijkheden, die we telkens met de directie bespraken en aanpasten aan hun opmerkingen.

Hoewel Werminval nog met veel vragen zit over de praktische haalbaarheid, konden we hen toch overtuigen van de meerwaarde van een herlocalisatie.

Distributiecentrum Noord Antwerpen: Haven en stad Antwerpen (diverse afdelingen) Nadat we op een feedbacksessie het voorstel van het distributiecentrum hadden gelanceerd, werd er al snel een eerste overleg met de stad ingepland om de haalbaarheid van dit voorstel af te toetsen.

20

Aangezien ons masterplan een stadsdistributiecentrum in havengebied voorziet, hadden we ook met de haven verschillende bilaterale contacten (zowel binnen de feedbacksessies als in het Havenhuis), waarop zij hun kritische opmerkingen over ons voorstel konden formuleren.

Tijdens deze besprekingen kwam ook het mobiliteitsprobleem van de Haven aan bod, waarvoor we gezamenlijk oplossingen zochten (cf vrije busbanen aan de Oosterweelknoop).

Inclusieve school in Luchtbal (BuSO De Ark en GVBS Maria Boodschap en BuBaO Het SAS): directeur Maria Boodschap en scholenbestuur CKSA Gezien de locatie van de school op een strategische positie binnen ons segment (vlakbij voorgestelde overkapping Groen Hart), hebben wij een overlegproces met de school georganiseerd.

Daar vertelde de directeur van Maria Boodschap vol enthousiasme over een nieuw concept school met inclusief onderwijs. Dit idee past perfect in de plannen van het strategisch project Groen Hart.

documentatie draagvlak

besproken.

Toekomstplannen DCV St. Jozef: directeur DCV St. Jozef en scholenbestuur CKSA Naar aanleiding van de dubbelzinnige berichtgeving over de toekomstplannen van de StJozefschool – verhuizen naar een andere locatie of niet – organiseerden we zelf een bilateraal overleg om de wensen van de school en de zorginstelling uit eerste hand te vernemen. Ook tijdens de vergadering met het scholenbestuur en de stad Antwerpen, is hierover verder gesproken. Er is tot op heden nog geen beslissing gevallen over de locatie van de school.

Innovatieve stadshaven: AG Vespa (en 1010 Architecture Urbanism in opdracht van AG Vespa) In begin van proces is er werkoverleg geweest met AV Vespa en 1010 Architecture Urbanism over het project Innovatieve stadshaven dat overlapt met het noordelijk segment. Er zijn concrete afspraken gemaakt wie wat uitwerkt, zodat beide processen elkaar zo veel mogelijk aanvullen en dubbel werk voorkomen werd.

De directeur sprak zowel vanuit zijn professionele functie als vanuit de gemeenschap, waarbij hij ook (deels) de stem van de bewoners verwoordde. Hij was zeer tevreden met de positieve aandacht voor de wijk Luchtbal.

Uitbreiding Zeevaartschool en relatie Oosterweelknoop: directie Zeevaartschool (en architecten Kempe Thill en Anno in opdracht van Zeevaartschool)

Op vraag van de directie hebben we onze

Gezien de belangrijke positie van de

plannen ook voorgesteld aan het scholenbestuur CKSA die verschillende scholen in Luchtbal vertegenwoordigt.

Zeevaartschool (ca 600 leerlingen en internationaal georiënteerd) is er een overleg geweest om de uitbreidingsplannen af te stemmen op plannen rond de Oosterweelknoop en mogelijke kansen voor de school nog mee te implementeren in het plan.

Naast de scholen hebben we de plannen ook afgetoetst met de stad, afdeling onderwijs. Ook bijkomende ruimte voor scholen die we binnen ons masterplan voorzien, hebben we met de stad

documentatie draagvlak

Spiegeltent: nv Congé In een gesprek met nv Congé zijn de plannen van Noordkasteel en Oosterweelknoop toegelicht. Zij hebben hun wensen voor een spiegeltent duidelijk gemaakt.

Water: stad Antwerpen, VMM, Aquafin, segmenten Noord-Oost en Oost In een breed overleg met alle specialisten rond water en de aangrenzende teams werd continuïteit gezocht in het waterverhaal over de segmenten heen. Vooral de SchijnScheldeverbinding en meer (bovengrondse) ruimte bieden aan water waren hierbij belangrijke onderwerpen. We hebben deze voorstellen opgenomen in het masterplan.

21

Herlocatie stelplaats de Lijn (Tjalkstraat) en doorstroming Groenendaallaan: De Lijn (+ stad Antwerpen) Zowel tijdens de feedbacksessie als tijdens bilateraal overleg zijn de voorstellen van het masterplan, om de stelplaats van De Lijn te verplaatsen en de mogelijkheden om de doorstroming van het openbaar vervoer te verbeteren, besproken met De Lijn.

De Lijn heeft ons voorstel voor een herlocalisatie van de stelplaats naar de Havanasite overgenomen en bepleit dit intussen zelf actief bij het stadsbestuur, dat eigenaar is van de grond.

Aanpassingen BAM-tracé (verlaging snelweg, aanpassing afrit Groenendaallaan en luchtopeningen): BAM en AWV

Behoud deel viaduct: Vlaamse Waterweg In een bilateraal overleg met de Vlaamse Waterweg bespraken we de mogelijkheid van het behoud van een deel van het viaduct en de randvoorwaarden van het Albertkanaal. Ook de kansen voor watergebonden bedrijvigheid en de impact hiervan op de modal shift waren onderdeel van het gesprek. De Vlaamse Waterweg gaf aan graag meer betrokken te worden bij de werkbank overkapping.

Herlocalisatie De Polder en Colruyt Met de bedrijven De Polder en Colruyt is er een bilateraal overleg geweest om de plannen voor de stadsuitbreiding te bespreken. Het masterplan voorziet de herontwikkeling van de huidige bedrijfslocaties. De Polder en Colruyt staan achter de voorstellen van het masterplan en wensen bij het vervolgtraject betrokken te zijn.

Aanvankelijk was het voor ons zeer moeilijk om met BAM een écht gesprek aan te gaan.

Het bilateraal overleg werd vooral gebruikt om informatie uit te wisselen en issues op te lijsten.

Tijdens de feedbacksessies van januari hadden we aangegeven dat we concrete medewerking nodig hadden van BAM om de voorstellen verder uit te werken en af te toetsen. Vanaf dat moment gingen er een aantal intensieve workshops door over onze voorstellen tot aanpassing van het BAM-project en de toepassing van de tunnelveiligheidseisen.

Het resultaat van deze workshops was een realistische werkhypothese voor de overkapping van de ring, die principieel onderschreven werd door BAM, AWV en de externe veiligheidsexperts.

Dit overkappingsvoorstel vormde de basis voor het verdere masterplan.

22

Overkapping spoorlijn: Infrabel Met Infrabel hadden we overleg over de overkappingsmogelijkheden van de spoorlijn.

Infrabel heeft ons de randvoorwaarden voor spooroverkappingen doorgegeven, alsook de opmetingsplannen van hun infrastructuur.

documentatie draagvlak

Districten: district Merksem en district Antwerpen Voor onze Ringdag in december hebben we zelf de districten gecontacteerd om hen de stand van zaken van het masterplan voor te stellen. Nadien hebben we de districten nog gesproken op de feedbacksessie en de Ringdag van februari.

Relocalisatie hoogspanningslijn: Elia Tijdens het ontwerpproces werd de mogelijkheid tot relocalisatie van de hoogspanningslijn ten noorden van het Albertkanaal onderzocht.

Hierover werd met Elia overlegd via mail, telefoon en post.

Stadsserre: Lateral Thinking Factory en Plantentuin Meise Redelijk laat in het proces (na de workshops met BAM in januari-februari) werd duidelijk hoeveel openingen in de overkapping nodig zijn omwille van veiligheidseisen. De impact op de publieke ruimte bovenop een overkapping werd van alle kanten zwaar bekritiseerd.

Om het negatieve aspect van de luchtopeningen om te buigen in iets positiefs, introduceerden we het voorstel van de stadsserre. Het voorstel van deze grote serre op het dak van de ring bespraken we niet alleen met AWV en BAM, maar ook met Lateral Thinking Factory en de Plantentuin van Meise, beide vanuit een heel andere invalshoek experten in de bouw en uitbating van serres. Met veel enthousiasme gaven ze de eerste feedback op het voorstel en wensen zeker betrokken te worden bij verdere uitwerking. Ook de directeur van de Zoo van Antwerpen gaf aan geĂŻnteresseerd te zijn.

Omwille van de krappe timing, lukte het niet meer tijdig met hem een overleg in te plannen.

Op vraag van het district Merksem hebben we in april een toelichting komen geven voor de districtsraad.

Verder hebben we tijdens het proces ook het masterplan toegelicht bij de milieuraad Adoma en de jeugdraad van Merksem.

documentatie draagvlak

23

STAKEHOLDERINZICHTEN

ALGEMEEN

diensten onderling) lijkt zeker aangewezen.

Bevolking en burgerbewegingen

BAM

Algemeen kunnen we te stellen dat onze “antennegroep” positief staat tegenover het masterplan. Hun geloofsbrief onderschrijft in grote lijnen de keuzes van het plan. Enkel met reguliere op- en afritten aan de Masurebrug gaan de antennes nadrukkelijk niét akkoord (al begrijpen ze wel de logica van ons voorstel). Het uiteindelijke voorstel voor het Noordkasteel was nog niet gekend bij het schrijven van hun geloofsbrief.

Aanvankelijk hield BAM vast aan hun eigen ontwerp als toetskader voor het materplan, en verliep het overleg over eventuele bijsturingen van het infrastructuurontwerp bijgevolg moeilijk.

De bredere feedback van de Ringdagen (cf de evaluatieformulieren) is gemiddeld positief en ligt in dezelfde lijn.

Van de burgerbewegingen hebben we geen formele reactie ontvangen. Uit informele contacten blijkt dat ze ons masterplan genegen zijn. De burgerbewegingen protesteerden tegen het feit dat we het BAM-ontwerp als uitgangspunt moesten hanteren (Oosterweelknoop, lighttunnels), maar ze onderschrijven de keuzes die we binnen die randvoorwaarde hebben gemaakt.

Waar sommige vertegenwoordigers aanvankelijk onze real-aanpak (een ambitieus maar haalbaar plan) bekritiseerden, lijkt men ons daar nu toch in te volgen. Voor segment Noord komt het erop aan om op korte termijn (binnen het Oosterweelproject) zoveel mogelijk te realiseren.

Stad Antwerpen Van de stadsdiensten hebben we na elke feedbacksessie een uitgebreide schriftelijke reactie gekregen. Deze reacties waren meestal bevestigend of kritisch-constructief. Door de grote diversiteit aan reacties was het moeilijk hier een afgetekende lijn in te zien. Diepgaander overleg met de stadsdiensten (en bespreking tussen de

De impasse n.a.v. de impact van de veiligheidseisen op de overkappingsmogelijkheden heeft voor een déclic gezorgd. Het dwong ons als stedenbouwkundig ontwerpers om mee in de logica van het dwingend kader te stappen.

Omgekeerd werd de impact van de infrastructuur op zijn omgeving zeer duidelijk. Er groeide wederzijds begrip voor de randvoorwaarden, doelstellingen en bekommernissen.

Tijdens laatste drie maanden van het ontwerpproces werden de overlegmomenten tussen BAM en team Noord frequenter en verliepen ze in een zeer constructieve sfeer.

Er werd gezamenlijk gezocht naar een synergie tussen het infrastructuurproject en de optimalisatie van de omgeving. De optimalisatie van de Oosterweelknoop is daarvan een sprekend resultaat.

PARTICIPATIE Het open en intensief participatietraject werd goed onthaald door de deelnemers aan de cocreatie-sessies en ringdagen. Ondanks al onze inspanningen, hebben we uiteindelijk slechts een relatief beperkte groep mensen weten te bereiken.

De inspanningen moeten in de toekomst dus nog verder opgevoerd worden.

Er leeft een duidelijk vraag, onder meer van de antennegroep, om de participatie verder te zetten bij de vervolgtrajecten. Het opgebouwde krediet

24

t.a.v. het ontwerpproces (en bij uitbreiding het Oosterweelproject) mag niet opnieuw verloren gaan.

Het blijft moeilijk om de multiculturele gemeenschap in Luchtbal te betrekken bij het proces. Het voorstel van Woonhaven om in toekomst mee te helpen bij de communicatie naar de bewoners van de sociale woningen (95% van de inwoners van Luchtbal) is in die zin waardevol.

QUICK WINS Bermenlandschap naast verlaagde R1 Voor het bermenlandschap en de verlaging van de ring bestaat een zeer groot draagvlak bij de bewoners, omwille van de verwachte positieve effecten inzake geluidshinder en luchtkwaliteit en de bijkomende groene gebruiksruimte.

Er is evenwel grote ongerustheid over de tijdelijke snelweg op de berm van Merksem tijdens werken aan de Oosterweelverbinding. Opnieuw komt de vraag op naar méér communicatie vanuit de BAM. Waar we als ontwerpteam aanvankelijk gewonnen waren voor een volledige verlaging van de ring, zijn we gaandeweg tot het inzicht gekomen dat een gedeeltelijke verlaging wellicht te verkiezen is (ontzien van de Schijnkoker, gereduceerde kost, minder inname van de berm tijdens de werken).

Groene brug Het voorstel voor de groene brug wordt zowel vanuit de ecologische sector als vanuit de

documentatie draagvlak

bevolking sterk ondersteund. De brug vormt een cruciale link tussen groengebieden en verbindt twee gescheiden stadsdelen (zie geloofsbrief Natuurpunt).

Wat vooral enthousiasme losweekt, is het gegeven dat dit een échte “quick win” is. Normaal sneuvelen dit soort infrastructuren wanneer er moet bespaard worden, terwijl het nu als eerste kan gerealiseerd worden. Dat is niet alleen functioneel belangrijk, er wordt ook een sterk statement gemaakt.

Team Noordoost is bekommerd om de integratie van het groen talud in de parkfiguur langs het Lobroekdok, maar erkent dat dit geen onoverkomelijk probleem is.

De Vlaamse Waterweg houdt begrijpelijkerwijze vast aan haar opdracht om het Albertkanaal tot 63 meter te verbreden. Zolang de brug blijft staan, is een verbreding lokaal niet mogelijk. Het beleid zal de afweging moeten maken welk maatschappelijk belang primeert.

Noordkasteel/Oosterweelknoop Het Noordkasteel is een zeer gevoelig onderdeel van het project, omwille van het verlies van groene ruimte. Daarmee is het tot een geladen symbooldossier uitgegroeid. Zoals gezegd heeft het initiële BAM-ontwerp als opgelegde randvoorwaarde veel negatieve reacties losgemaakt.

Er was ook veel tegenkanting tegen de op- en afrit van de Oosterweelknoop. Die knoop zijn wij consequent blijven verdedigen (omwille van de bereikbaarheid van Haven en Eilandje, en de reductie van de verkeersbelasting op de Groenendaallaan). We merken dat deze argumenten, mits goede duiding, op veel begrip

documentatie draagvlak

25

STRATEGISCH PROJECT STATIONSOMGEVING LUCHTBAL kunnen rekenen en mensen hun standpunt herzien.

Het nieuwe voorstel hebben wij nog niet breed kunnen aftoetsen, omdat het pas helemaal aan het eind van het proces tot stand is gekomen. De “sneak preview” die we aan onze antennes hebben gegund, lokte alvast veel positieve reacties uit (die dus niet meer in hun geloofsbrief konden verwerkt worden).

Waar BAM aanvankelijk wantrouwig stond tegenover ons voorstel om de bovengrondse infrastructuur te herzien, is dit op de laatste besprekingen toch positiever onthaald. De optimalisatie van de verkeersinfrastructuur (inclusief de breedte van de Oosterweelsteenweg t.h.v. de Oosterweelkerk) is een blijvend aandachtspunt. Het Havenbedrijf onderzoekt momenteel de haalbaarheid om bestaande bedrijfsvestigingen te herzien. We hopen ook dat de overkapping nog iets langer kan worden. Dit moet verder onderzocht worden.

Op de herbestemming van de Samga-silo’s werd nog niet gestudeerd.

Alleszins is het heel belangrijk dat de geïntegreerde ontwerpbenadering (bouwkunde, mobiliteit, landschap) wordt aangehouden. Het masterplan is een goede aanzet hiervan, maar heeft nog verdere verfijning nodig als input voor het infrastructuurontwerp.

De onzekerheid over de Royerssluis is nog een belangrijk aandachtspunt voor de nabije toekomst.

Station Luchtbal Algemeen wordt bij stakeholders, overheden en bevolking het voorstel om station Luchtbal op te waarderen tot een volwaardige multimodale hub als noodzakelijke hefboom gezien voor de modal shift in het noorden van Antwerpen. Over het potentieel van de context bestaat grote eensgezindheid. De opwaardering (publieke ruimte, busstation, voorzieningen, fietsenstalling, aanlooproutes, verdichting) wordt algemeen als kritische succesfactor onderschreven.

We hebben nog niet met NMBS overlegd. De afspraak was dat dit op niveau van de hele ring zou worden georganiseerd. Infrabel gaf ons wel al mee dat het actuele reizigersaantal érg laag is om bijkomende investeringen te verantwoorden.

NMBS en Infrabel zullen wellicht garanties vragen voor een intensiever gebruik van het station, vooraleer ze het station opwaarderen en (nog) beter gaan bedienen.

Er is een groot draagvlak bij de bewoners om een stationsplein te realiseren (al wordt daarbij soms de vraag gesteld naar compensatie van de parkeerloods). Over de afkoppeling van de Columbiastraat van de Groenendaallaan wordt meestal niet negatief gereageerd.

De eigenaar van het benzinestation en de parkeerloods zijn tot nu toe nog niet betrokken in het proces.

Park op de overkapping Groenendaallaan Bij de bevolking is er een breed draagvlak voor een groot park op een overkapte ring. Dit park zal de identiteit en de beleving van het gebied totaal

26

veranderen. Toch is er ook teleurstelling voor de noodzakelijke openingen in de overkapping (al aanvaardt men het dwingend karakter van de tunnelveiligheidseisen). De stadsserre maakt hier veel goed. De serre lijkt de luchtgaten acceptabel te maken.

documentatie draagvlak

mogelijkheid van een klassiek kruispunt bovenop de tunnelkokers), vooraleer een beslissing te nemen. Dit was niet meer haalbaar binnen de timing van het masterplan. Het lijkt inderdaad aangewezen om alternatieve oplossingen te verkennen en te evalueren vooraleer een definitieve beslissing te nemen.

Naast de bijkomende groene gebruiksruimte, worden in het voorstel vooral de vrijliggende verbindingen voor fietsers en voetgangers gewaardeerd, zowel noord-zuid als oost-west.

Stadsontwikkeling rondom station Luchtbal

Infrabel heeft geen principieel bezwaar tegen de extra onderdoorgangen ten noorden en ten zuiden van station Luchtbal, op voorwaarde dat zij niet moet instaan voor de financiering ervan.

Algemeen wordt de noodzaak van verdichting rond het station Luchtbal onderschreven. Er is begrip voor het argument dat we bij een overkapping niet alleen groene ruimte kunnen creëren, maar ook plaats moeten maken voor stadsontwikkeling.

Op- en afritten Groenendaallaan Er is consensus dat het Hollands complex stedenbouwkundig te verkiezen is boven de “slurf” optie van het BAM-ontwerp. Er blijven echter vragen bij de impact op de capaciteit van het kruispunt, zowel voor wegverkeer als voor het openbaar vervoer. Daarbij wordt algemeen erkend dat de verkeersstudie uit 2015 onvoldoende basis biedt om een definitieve keuze te maken, en dat bijkomend onderzoek aangewezen is. Er bestaat weinig enthousiasme bij BAM en AWV om het rechtsafslaand wegverkeer binnen de verkeerslichtenregeling op te nemen (ten bate van een volledig beveiligde oversteek voor fietsers), omwille van de impact op de capaciteit van het kruispunt.

Met het voorstel van het masterplan zijn we als ontwerpers zo dicht mogelijk bij het tunnelontwerp van BAM proberen te blijven (van slurf naar Hollands complex). Vanuit de hoek van BAM werd aan het eind van het masterplanproces voorgesteld om ook andere opties voor een verdere optimalisatie te onderzoeken (zoals de

Er is een groot draagvlak om het gebied tussen Groenendaallaan, Noorderlaan, Vaartkaai en de spoorbundel te herontwikkelen en te verdichten. De mix van wonen en werken wordt goed onthaald. Het feit dat hier nauwelijks omwonenden zijn is een opportuniteit voor deze ontwikkeling. De meeste betrokken eigenaars zitten zelf in een proces van optimalisatie of relocalisatie van hun infrastructuur. Het is dus een ideaal moment om tot een gemeenschappelijk gedragen project te komen.

Ook langs de kant van Merksem is de steun vrij groot voor verdichting langs het park. Er wordt beklemtoond dat dit vooral om woningen moet gaan, aangevuld met voorzieningen. Bedrijvigheid en grootschalige detailhandel worden hier minder goed onthaald.

We hebben duidelijk gecommuniceerd over de dichtheid en de bouwhoogte, vanuit een locatiebeleid en een economische noodzaak. Voor veel mensen is dit aanvaardbaar (aangezien we de bouwhoogte afstemmen op de directe omgeving).

documentatie draagvlak

Bij sommige bewoners creĂŤert het nieuwe stadsbeeld voor Merksem ongerustheid. Het is nuttig om het gesprek daarover te blijven aangaan.

We hebben in ons masterplan bewust geen stedenbouwkundige uitwerking voorzien voor Steenborgerweert, Mexico-eiland en het gebied ten noorden van het Straatsburgdok.

Deze gebieden zijn opgenomen in andere planprocessen. Het verdient aanbeveling om alle processen te laten convergeren in een globale gebiedsstrategie.

Stadsserre Het voorstel voor de stadsserre is slechts relatief recent uitgewerkt, dus hierover zijn we pas recent gesprekken kunnen aangaan. Het idee om de luchtopeningen te integreren in de serre wordt tot op heden unaniem positief onthaald.

Vertegenwoordigers van AWV en BAM gaan ervan uit dat dergelijke constructie bovenop de tunnel haalbaar is.

In ons ontwerpproces hebben we reeds een rationalisatieslag doorlopen, met een industrieel bouwconcept als resultaat. Daardoor kan de bouwkost onder controle worden gehouden, wat de financiĂŤle haalbaarheid ten goede komt.

We hebben eerste, verkennende gesprekken gevoerd over een mogelijk programma, met BIGH (Anderlecht) en de Plantentuin van Meise.

Beide partijen zijn enthousiast over het voorstel en wensen in het vervolgtraject betrokken te zijn.

Verder is in juni een overleg gepland met Zoo van Antwerpen. Deze eerste gesprekken leidden tot een werkhypothese voor het masterplan. Ook werden verschillende mogelijke stakeholders en experten vermeld die in de toekomst betrokken kunnen worden.

27

Op korte termijn is een verkennend gesprek met de stad aangewezen: welke rol kan deze stadsserre hebben in Antwerpen ? Is de stad het voorstel genegen ? Wil de stad de serre graag in eigendom houden ? Welke partnerschappen zijn mogelijk ?

Herlocalisaties Werminval staat open voor de piste van een herlocalisatie naar de huidige busstelplaats.

Vooral de financiĂŤle haalbaarheid zal voor hen een doorslaggevende factor zijn. Dergelijke operatie overstijgt hun capaciteiten, dus zij hebben nood aan een sterke partner. Dit kan een rol van AG Vespa zijn. Werminval wenst haar huidige locaties alleszins als terugval-optie te behouden totdat zolang er geen zekerheid is over de relocalisatie, inclusief een sluitend financieel en operationeel plan (zie geloofsbrief).

De Lijn lijkt op basis van gesprekken bereid om de stelplaats op te geven, op voorwaarde dat zij een valabel alternatief krijgt aangeboden. Ons voorstel voor een stelplaats op de Havanasite lijkt voor hen een aanvaardbare oplossing.

De herlocalisatie van de St.-Jozefschool is onzeker.

Zowel de school zelf als andere betrokken stakeholders vinden dat de school beter verhuist. Dit wordt een belangrijke factor bij de herontwikkeling van het gebied. Momenteel wordt een haalbaarheidsstudie uitgevoerd door stad Antwerpen om de Sint-Jozefschool te verhuizen naar Rozemaai. Er is terzake nog geen beslissing genomen.

Colruyt en De Polder zijn bereid om mee te werken aan de herontwikkeling van het gebied.

28

STRATEGISCH PROJECT GROEN HART LUCHTBAL - LAMBRECHTSHOEKEN Groen Hart

Er is bij alle geconsulteerde bewoners van de wijk Luchtbal en bij de meeste geconsulteerde bewoners van Lambrechtshoeken een groot draagvlak voor de overkapping “groen hart�.

De evidente voordelen (fysieke en mentale verbinding, bijkomende groene ruimte, delen van voorzieningen, reductie geluidshinder) worden onderschreven.

Onder de bewoners van Merksem zijn enkele bezorgde stemmen te horen over de verbinding van beide wijken, omdat die een erg verschillend sociaal profiel hebben. Men vreest voor sociale wrijvingen. Ook het districtscollege reageert gereserveerd.

De scholengroep CKSA en in bijzonder Maria Boodschap reageren positief op het overkappingsvoorstel (hoewel het plan impliceert dat hun site moet herontwikkeld worden).

Desenclavering en verdichting Luchtbal De geconsulteerde bewoners van Luchtbal, Woonhaven en de lokale scholen staan positief tegenover het voorstel om de wijk Luchtbal te desenclaveren en te verdichten met private marktwoningen. Men onderschrijft de analyse dat de maatschappelijke problemen niet structureel weg te werken zijn zonder de stedenbouwkundige problemen op te lossen.

documentatie draagvlak

groene ruimte wordt een grote kwaliteit toegedicht (ook als de belevingswaarde voor een buitenstaander eerder beperkt lijkt). Men staat sceptisch tegenover het principe dat het verlies aan open ruimte gecompenseerd zal worden: de vrees leeft dat de compensatie er nooit zal komen.

Ook bij de haalbaarheid van de transitie van straatparkeren naar ondergronds parkeren worden vragen gesteld.

Daarom leeft de uitdrukkelijke bekommernis om de verdichting pas op te starten als de overkapping effectief gerealiseerd wordt.

Bij de stadsdiensten en Woonhaven gelooft men niet dat de marktconforme ontwikkeling spontaan op gang zal komen, door negatieve ervaringen uit het recente verleden. Er wordt gesuggereerd om een pilootproject op te starten met steun van de Vlaamse Overheid.

Uitbreiding scholen De scholenkoepel CKSA ondersteunt de voorstellen voor de wijk Luchtbal en wenst in de toekomst mee betrokken te blijven. CKSA is zelf bezig met de uitwerking van een project voor een inclusieve school, dat past binnen de visie van het masterplan. De stedelijke afdeling onderwijs ondersteunt het principe van de integratie van scholen met andere stedelijke functies.

De afdeling onderwijs is ook tevreden dat in segment Noord concrete stappen zijn gezet om het tekort aan scholen mee op te vangen (cf. ruimte voor scholen in Groen Hart en op de Havana-site).

Havana

Het bebouwen van bestaande groene ruimte wordt door de meeste geconsulteerde betrokkenen als een verlies beschouwd. Deze

Team Noord is ingegaan op het voorstel van de

29

documentatie draagvlak

QW Bermenlandschap langs verlaagde R1

SP Groen hart Luchtbal - Lambrechtshoeken

50%

50%

40%

40%

30%

30%

20%

20%

10%

10%

0%

blanco

1

2 december

3 februari

4

5

0%

blanco

50%

40%

40%

30%

30%

20%

20%

10%

10%

1

2 december

3 februari

4

5

0%

blanco

1

april

50%

40%

40%

30%

30%

20%

20%

10%

10%

1

2 december

—

3 februari

4 april

4

5

4

5

4

5

april

3 februari

april

Globaal masterplan

50%

blanco

2 december

QW Omgeving Oosterweelknoop

0%

3 februari

SP Stationsomgeving Luchtbal

50%

blanco

2 december

QW Groene brug Albertkanaal

0%

1

april

5

0%

blanco

1

2 december

Gemeten draagvlak via evaluatieformulieren Ringdagen december, februari en april

3 februari

april

30

stadsdiensten om in de voormalige Kazerne een middelbare school te lokaliseren.

Er is door de stad Antwerpen nog geen standpunt ingenomen over de toekomst van de “Ikeasite”, nu de keten beslist heeft om hier toch geen vestiging te openen. Ons voorstel (bus- en tramstelplaats, sporthal) is nog niet besproken met de stadsdiensten. De Lijn staat alvast positief tegenover het locatievoorstel.

In ons masterplan hebben wij geen alternatieve locatie voor het containerpark aangeduid, als dit moet wijken voor de sportcluster.

documentatie draagvlak

fietsers en voetgangers Er is een grote consensus over het belang van veilige en comfortabele fietspaden. Veel mensen in Merksem en Luchtbal geven aan dat ze nauwelijks fietsen omwille van de verkeersonveiligheid. De bereidheid om vaker de fiets te gebruiken in een fietsvriendelijke omgeving lijkt groot. Hier lijkt een grote mobiliteitseffect te boeken.

Met name de Groenendaallaan wordt als zéér gevaarlijk en onaangenaam ervaren. Ons voorstel om zowel op de Groenendaallaan de veiligheid te vergroten als parallel aan de Groenendaallaan comfortabele routes uit te bouwen, wordt breed gedragen.

COLLECTIEF VERVOER

MOBILITEIT

wegverkeer Algemeen vinden de meeste bewoners een modal shift een absolute prioriteit. Men onderschrijft het principe dat méér ruimte voor fietsers en openbaar vervoer moet worden gereserveerd (al wordt de voorgestelde reductie van de Masurebrug naar 2x1 rijstroken niet door iedereen enthousiast onthaald).

Sommige bewoners vrezen dat het Oosterweelproject de autobereikbaarheid eerder gaat vergroten.

Slechts weinig bewoners lijken te beseffen welke impact de vooropgestelde modal shift zal hebben op het stedelijk leven. Zo wordt de actuele verkeerdrukte meestal volledig toegeschreven aan het grote aantal (vracht)wagens van buiten Antwerpen. De eigen auto-afhankelijkheid wordt meestal niet in vraag gesteld.

Er is een groot draagvlak bij bewoners en stakeholders om in te zetten op een betere doorstroming van het openbaar vervoer en een versterking van het stedelijk OV-net. Snelheid en stiptheid worden als belangrijke pijnpunten van de huidige exploitatie aangestipt. Het doortrekken van de tramlijn van de Groenendaallaan naar het Eilandje wordt positief onthaald.

Vanuit Lambrechtshoeken komt de vraag om de Lambrechtshoekenlaan beter (met bussen) te bedienen.

Ook voor het Havenbedrijf zijn vrije busbanen essentieel om het collectief havenvervoer te versterken. Het besef leeft dat een modal shift van het havenverkeer structureel onhaalbaar is zonder vlotte doorstroming van de bussen. Het Havenbedrijf is bereid om het station Luchtbal als hub uit te spelen, mits de doorstroming tussen Scheldelaan/Oosterweelsteenweg en het station verbeterd wordt.

documentatie draagvlak

Op- en afrit Masurebrug Het voorstel voor een op- en afrit voor regulier verkeer aan de Masurebrug wordt door de meeste bewoners afgewezen, uit vrees voor een aanzuigeffect en sluipverkeer. Men is van oordeel dat een oplossing voor een vermindering van de verkeersdruk elders gezocht moet worden.

De mobiliteitsexperten vinden het dan weer een interessante hypothese die verder moet onderzocht worden. Bij de meeste stakeholders leeft voorbehoud bij de effectiviteit van het voorstel, maar vindt men het raadzaam om het effect van de op- en afrit door te rekenen, alvorens een beslissing te nemen.

Stadsdistributiecentrum Het voorstel voor een stadsdistributiecentrum wordt vrij breed gedragen door de stakeholders, als deel van de oplossing voor de verduurzaming van de stadslogistiek. Er worden vragen gesteld bij de haalbaarheid op korte termijn, aangezien de logistieke ketens en de transportsector niet klaar zijn om zich in een stadsdistributiecentrum in te schakelen.

Algemeen wordt onderschreven dat een (noordelijk) stadsdistributiecentrum zich best in de buurt van het Straatsburgdok situeert. Velen onderschrijven de suggestie om de nodige ruimte te reserveren voor dit cruciale programma, ook als het nog niet op korte termijn realiseerbaar is. Dit betekent dat de locatie-afweging bij voorkeur in de lopende planprocessen wordt opgenomen.

Het Havenbedrijf staat afwijzend tegenover de voorgestelde locatie aan Straatsburgbrug, omwille van de lopende concessies en het niet-havengebonden karakter van het distributiecentrum.

Binnen de stadsdiensten is er enthousiasme over de mogelijkheid om het dak van het stadsdistributiecentrum in te zetten als standplaats voor bussen, omdat voor deze ruimtevraag geen aanvaardbare oplossing gevonden wordt.

31

52

documentatie draagvlak

STAKEHOLDERINZICHTEN SEGMENT NOORDOOST

documentatie draagvlak

53

CONSENSUSNOTA

BESCHRIJVING VAN AFGELEGDE TRAJECT Tijdens het hele ontwerptraject heeft het ontwerpteam geregeld overlegd met de wijk- en buurtbewoners, hun vertegenwoordigers en de voornaamste stakeholders in het gebied.

Het initiële opzet was om op een vaste plek in de wijk bereikbaar en zichtbaar te zijn voor de wijkbewoners, met buurthuis De Elegast in het hart van Den Dam als uitvalsbasis. Op vraag van de buurtbewoners en hun vertegenwoordigers (oa

“Het vooropgestelde concept om op een vaste plek bereikbaar te zijn, werd op vraag van de wijken vervangen door een principe van rondreizende workshops en presentaties” Damcomité en lokale politici) is dit concept snel vervangen door een principe van rondreizende workshops en presentaties, met de ambitie niet enkel het vaste publiek van De Elegast te bereiken. Achtereenvolgens kwamen sporthal AllInn, Dienstencentrum Kronenburg, Districtshuis Merksem en Dinamo Kronenburg aan bod.

Het format van de bijeenkomsten was steeds gelijkaardig: een inleidende presentatie door het ontwerpteam met de laatste stand van zaken aan de hand van tekeningen, maquettes en collages, gevolgd door een gesprek en uitwisseling met de aanwezigen. De presentaties werden ook gebruikt om heel ruwe en prille ideeën in een vroeg stadium af te toetsen met de wijk. Enkele concepten werden zo drastisch bijgestuurd of zelfs helemaal niet verder uitgewerkt. Burgers kregen zo een uniek inzicht het ontwerpproces, ontwerpers leerden belangrijke gevoeligheden en specifieke

details over de wijk die anders verborgen blijven.

Met wederzijds begrip en respect tot gevolg.

Parallel aan de wijksessies werd met belangrijke stakeholders een dialoog opgestart. Er vonden gesprekken plaats met oa. het Havenbedrijf, het Sportpaleis, enkele belangrijke grondeigenaars, ondernemers, Woonhaven en de provincie.

DOELGROEPEN De strategie om zelf actief de wijken in te trekken, en niet op één plek te blijven, had wisselend succes: een enthousiaste en geëngageerde kern van bewoners en betrokkenen verplaatste zich telkens mee, en werd op elke plek beperkt aangevuld met eenmalige deelnemers uit de buurt. Tegelijk bleven enkele bevolkingsgroepen ondervertegenwoordigd: mensen met een migratieachtergrond en jongeren bleken lastig

“De bijeenkomsten werden gebruikt om prille ideeën in een vroeg stadium af te toesten” te betrekken, op enkele uitzonderingen na. De genereuze medewerking van ‘De Elegast’ en ‘Dinamo’ in de communicatie en werving was heel waardevol, maar ook ondanks hun inspanningen bleven deze doelgroepen onbereikbaar voor actieve participatie. Desalniettemin lijken beide organisaties ons in het vervolg van het project nog een belangrijke rol te kunnen spelen in de communicatie en draagvlakcreatie.

54

SLEUTELMOMENTEN Al in de eerste workshop in De Elegast op Den Dam, kwam heel duidelijk het verzoek om niet enkel op Den Dam te blijven. Wijken als Kronenburg en Merksem vallen grotendeels buiten de plangebieden van de zes segmenten, maar voelen zich toch heel erg betrokken bij het project.

Hoewel Dam het meest direct aansluit bij de ring, leeft het overkappingsproject ook hier heel sterk.

Het lijkt ons cruciaal in het vervolg van Over De Ring om deze wijken te blijven betrekken bij de ontwikkelingen op segmenten Noordoost, Oost en Noord.

Een tweede cruciaal element in het proces is de ontwikkeling van de Slachthuiswijk.

Niettegenstaande dat de overkapping en de Slachthuiswijk twee aparte projecten zijn, blijkt het onmogelijk om de twee los van elkaar te zien. Enkel na het debat over de Slachthuiswijk te evacueren naar een apart traject, kon in de discussie de focus op de kap en de ring gelegd

documentatie draagvlak

worden. We verwachten dat de verstrengeling van de twee projecten zal blijven de kop opsteken.

En hoewel het twee losse processen zijn, met elk hun eigen timing, proces en dynamiek, is er ruimtelijk en stedenbouwkundig een verband dat ook door wijkbewoners op Dam en in Kronenburg gelegd wordt: de geplande verdichting van Den Dam vereist nieuwe groenruimte en mobiliteitsoplossingen. Daarvoor wordt naar de overkapping gekeken. Tegelijk leeft de perceptie dat de (belofte op een) overkapping als glijmiddel dient om het Slachthuisproject te realiseren. Een volgehouden inspanning inzake communicatie en inspraak zal essentieel zijn om conflicten met de goed georganiseerde wijk te vermijden de komende jaren. Bovendien zullen de beide projecten ruimtelijk nauwkeurig op elkaar moeten afgestemd worden om draagvlak in de buurt te vinden. Sowieso zullen delen van de bebouwing op de kades niet volledig kunnen gerealiseerd worden zonder de juiste overkappingen.

documentatie draagvlak

Tenslotte zorgde ook de voorgeschiedenis met burgerbewegingen en inspraakmomenten voor een aparte dynamiek. Er ontstond een gesprek op twee niveaus: de goed geïnformeerde expertburger, en de nieuwkomers in het project. De spreidstand werd op een bepaald moment zo groot, dat extra sessies zijn ingelast waar eerst de noodzakelijke basisinformatie en achtergrond werd meegegeven voor het gesprek achteraf.

Vermoedelijk zal deze ‘inspraak met twee snelheden’ gedurende het hele proces blijven bestaan.

CRUCIALE INPUT VAN STAKEHOLDERS Op verschillende momenten is de input van burgers doorslaggevend geweest in ontwerpbeslissingen. Het kaartje hiernaast geeft een overzicht van de meest belangrijke onderdelen van het plan die ontstaan of gewijzigd zijn na gesprekken met burgers. De conceptueel meest bepalende input was de vraag om een duidelijk andere groenruimte te maken dan Spoor Noord, met de nadruk op natuurbeleving en ruiger groen.

De meest beklijvende tussenkomst was de reactie van een bezorgde buurtbewoner op de zoektocht van het ontwerpteam naar een functionele invulling van de enorme ruimte op de kap. De suggestie om eventueel te zoeken naar een bovenlokale trekker wekte een heftige reactie op. Een vurige monoloog voor een eenvoudige groenruimte op maat van de wijk werd aan het eind samengevat in de slogan ‘Bovenlokaal, da’s miserie!’

De ‘bovenlokaal’ interventie is bij alle betrokkenen bijgebleven. Het was geen kneuterig pleidooi van een dorpeling, maar een oprechte zorg van een ervaringsdeskundige die om de hoek woont van een van de drukste evenementenhallen ter wereld: het sportpaleis en de Lotto Arena. Met ook het enorm populaire Park Spoor Noord vlakbij, krijgt de buurt meer dan zijn deel van de overlast die toeristen, flaneerders en feestvierders kunnen meebrengen. De anekdote is belangrijk: met ook nog de nakende verdubbeling van het aantal inwoners op Dam, zit niemand te wachten op nog een extra publiekstrekker, hoe kleinschalig ook.

55

“ ‘Bovenlokaal, da’s miserie’ : geen kneuterig pleidooi van een dorpeling, maar een oprechte zorg van een ervaringsdeskundige om de hoek bij het Sportpaleis, de Lotto Arena en Spoor Noord” Vreemd genoeg bestond de input van burgers ook uit het delen van wat de andere ontwerpteams aan het uitwerken waren. Er was structureel overleg tussen de teams, maar de contacten tussen ontwerpteams en wijkbewoners waren bij momenten nog frequenter. Daardoor ontstond de wat eigenaardige situatie dat burgers ons inlichtten over voorstellen van bijvoorbeeld team Noord of Oost, die ze soms de avond daarvoor in een andere wijkvergadering gehoord hadden. Het maakte de geëngageerde burgers waarlijk deel van de ontwerpgemeenschap.

“Ondanks genereuze inspanningen van wijkorganisaties bleken enkele doelgroepen lastig te bereiken”

56

documentatie draagvlak

Input van buurtbewoners op de invulling van het park

documentatie draagvlak

57

58

documentatie draagvlak

STAKEHOLDERINZICHTEN MEEST GEDRAGEN ELEMENTEN VAN HET PLAN Het hoeft weinig betoog dat iedereen een volledige overkapping in dit segment ondersteunt, met in acht neming van de opmerkingen en discussiepunten uit de volgende paragraaf.

Vele wijkbewoners uit Dam, Kronenburg en Merksem hopen dat het nu eindelijk aan hen is.

Iedereen ter plaatse voelt dat deze buurten bij de meest kwetsbare van Antwerpen zijn, met grote groentekorten, niet al te beste socio-economische prestaties, ondermaatse ruimtelijke kwaliteit, en een enorme verkeers- en parkeerdruk.

Toch één belangrijke observatie bij het overheersende gevoel van groentekort: vreemd genoeg wordt het recente Park Spoor Noord niet gezien als een meerwaarde voor de buurt. Het staat niet op de mental map van de Dammenaar, en is voor de meesten een attractie voor bezoekers en flaneerders die van elders komen.

De overkapping van Oosterweel zien velen als de langverwachte hefboom om de wijken op te tillen en de leefbaarheidsproblemen aan te pakken. De hoop is groot.

Bovendien ziet men de groenruimte op de kap als essentieel om aan de vraag naar groen, open ruimte en sport- en speelvoorzieningen op wijkniveau te kunnen voldoen eenmaal de geplande ontwikkeling van de Slachthuiswijk gerealiseerd is. Dit alles rechtvaardigt voor de buurtbewoners een volledige overkapping in de eerste fase.

Daarbij komt de wens om in een keer doorheen de zure appel te bijten: aanleg van Oosterweel én overkapping in één fase, in één werf. Na jarenlange bouwwerken aan Oosterweel opnieuw beginnen om de kap op de sleuf te leggen is voor velen moeilijk te aanvaarden.

Naast deze algemene aspecten, zijn er enkele specifieke elementen uit het plan waarvoor we bijzondere steun hebben ondervonden bij de stakeholders. Hieronder een kort overzicht: - Aanpassen IJzerlaanbrug: het tweede deel aan de brug is gevaarlijk en onhandig. Na de sloop van het viaduct kan de helling zachter en comfortabler gemaakt worden.

- Inrichting kap Dam en park Merksem: de

documentatie draagvlak

sport- en speelvoorzieningen, ruimte voor KRAS jeugdwerking, speelbossen en volkstuinen, etc. die ingetekend staan op de kap Dam, zijn het resultaat van sessies met de wijk, en kunnen uiteraard op veel steun rekenen. Sporthal All-Inn en jeugdwerking KRAS hebben actief meegewerkt tijdens het hele proces en ijveren voor bijkomende sport- en speelvoorzieningen voor Dam. - Rechttrekken fietskrul: de scherpe bocht van de fietskrul aan het Sportpaleis is niet heel fietsvriendelijk. De mogelijkheid om die recht te trekken bij een overkapping is voor velen verleidelijk. Deze mogelijkheid is besproken met BAM en de stad, maar leidt hier en daar nog tot onenigheid.

- Station Schijnpoort: de mogelijke inrichting van een treinhalte en de uitbouw van Schijnpoort tot een volwaardige OV-Knoop is bijzonder positief onthaald in de wijken. Zowel om de wijk zelf beter te ontsluiten, als om de parkeerdruk van het Sportpaleis te verlichten. Ook De Lijn onderschrijft het concept, de gesprekken met de spoorwegbeheerder en spoorvervoerders lopen.

59

aangehaald, is bij de inrichting van de kap niet gezocht naar functies die publiek aantrekken, maar naar een invulling die aan de lokale vraag voldoet.

- Recreatie op het Lobroekdok: het strand, zwembad en mogelijk andere recreatieve functies op het dok krijgen veel steun. Tijdens het proces kwamen gegereld vragen van sportclubs en individuen om watersporten te kunnen beoefenen in het dok.

RESTERENDE PUNTEN VAN DISCUSSIE Enkele aspecten uit het plan blijven voor discussie zorgen. We beperken ons hier tot de discussies die direct met het ontwerp te maken hebben.

De gekende twistappels, namelijk Masterplan Slachthuiswijk en welke Oosterweelvariant gebruikt wordt om te ontwerpen en te rekenen, houden we buiten beschouwing.

- Gaten en technische installaties: er blijft grote bezorgdheid over de resterende openingen in de kap, en de technische installaties in het park. Met name geluidsoverlast en slechte luchtkwaliteit

- Kap Sportpaleis: het plein op de kap aan het Sportpaleis haalt veel druk weg van de Schijnpoortweg en Kronenburg. De brug over het Lobroekdok maakt bovendien de horeca op Dam bereikbaar voor bezoekers van het Sportpaleis.

Het bestuur van het Sportpaleis heeft naar aanleiding van Over De Ring een eerste studie laten uitvoeren naar de transformatie van hun gebouwen zoals beschreven in de ontwerpnota.

De resultaten daarvan zijn heel positief.

die daarmee kunnen gepaard gaan. Duidelijke informatie en toelichting over hoe en waarom dit alles nodig is, blijft bijzonder belangrijk, net als het zo elegant en naadloos mogelijk integreren van alle technische elementen.

- Merksem ecowijk: de inrichting van de ruimte aan de ijzerlaanbrug is open en groen gehouden. De eerder geplande Eco-wijk is niet opgenomen in het plan. In een buurt met een urgent tekort aan groen is het open houden van deze groen ruimte

- de Singel: de oversteekbaarheid van de Singel/ Slachthuislaan om het Ringpark te kunnen bereiken is voor velen problematisch. Net als in andere segmenten klinkt de vraag om de Singel te downgraden naar een boulevard, met 50kmh, heel

prioritair

“De wijken in het plangebeid behoren tot de meest kwetsbare van Antwerpen. De hoop is groot.�

luid en duidelijk.

- Ecoduct: de groene verbinding naar segment Noord op een deel van het bestaande viaduct.

De details daarvan moeten nog doorgesproken worden met de Vlaamse Waterweg.

- volledige kap en fasering: bij velen leeft de vrees dat als dit segment in een eerste fase niet volledig overkapt wordt, de eerste fase meteen de definitive zal zijn.

- Kleinschalige en lokale invulling: zoals reeds

- Oversteek Kronenburg: het groen van het

60

documentatie draagvlak

documentatie draagvlak

Ringpark doortrekken tot in Kronenburg bleek heel lastig. De vraag vanuit die wijk om bij het ringproject betrokken te worden met vlotte en veilig oversteken naar het park is groot, vooral omdat de wijk vandaag kampt met grote grientekorten. De in het plan opgenomen oversteek aan het Sportpaleis is voor velen onvoldoende. Maar alternatieven liggen niet voor de hand en hebben hun eigen obstakels te overwinnen: een doorsteek langs het kanaal conflicteert met de voorziene industriële functie, bruggen zijn ruimtelijk lastig in te passen, een uitbreiding van het metrostation met een fietsheling is ruimtelijk en architecturaal bijzonder moeilijk, etc. Dit aspect verdient aandacht bij de verdere uitwerking.

- Parkeren Sportpaleis: de parkeeroverlast van het Sportpaleis is voor velen een zware aanslag op de levenskwaliteit. De oplossing die nu wordt uitgewerkt met een P+R op Spoor Oost wordt voorzichtig positief onthaald, hoewel een ‘eerstzien-en-dan-geloven’ mentaliteit overheerst.

- De Schijn-Schelde-Verbinding (SSV) en de grootte van het Lobroekdok: De Schijn-Schelde-Verbinding, en vooral de ruimtelijke gevolgen daarvan zorgen voor verdeeldheid. De aanwezigheid van het water is voor veel Dammenaars een cruciaal onderdeel van de identiteit van deze havenwijk. De verkleining van het Lobroekdok door de aanleg van Oosterweel is voor deze groep al een compromis.

Het dok verder opsplitsen en de waterstand drastisch verlagen zoals nodig voor de SSV is dan ook heel moeilijk te accepteren. Daartegenover staat een groep bewoners die minder gehecht is aan het dok, en de ecologische voordelen van de SSV verwelkomt. Ook het voorstel van het ontwerpteam om het dok nog iets kleiner te maken om zo het groen dichter bij de wijk te trekken, kan bij deze groep op steun rekenen. Dit is echter nog een openstaand punt van discussie dat moet worden uitgeklaard met de buurt. Het ontwerp is er niet van afhankelijk, en makkelijk in elke richting aan te passen eens de knoop is doorgehakt.

Uiteraard kan de variant met de SSV op de volle steun rekenen van Natuurpunt en andere milieubewegingen. Op hun uitdrukkelijke verzoek

61

is deze variant als voorkeur in het dossier naar voor gebracht.

- Bereikbaarheid en veiligheid van het park: de geïsoleerde ligging van het park, tussen het Albertkanaal en de Singel, voedt de vrees dat het mogelijk onveilig of verlaten zou kunnen zijn. In het ontwerp is zoveel mogelijk rekening gehouden met dit bezwaar door zichtlijnen open te houden en de programma’s zo slim mogelijk in te passen.

Desondanks blijft het risico dat ‘s avonds en ‘s nachts ongemakkelijke situaties kunnen ontstaan.

Dit is zeker een aandachtspunt bij verdere uitwerking.

Merk op dat deze bezorgdheid tegenover de eis staat om geen publiekstrekkers in het park op te nemen, en slechts beperkte nieuwe stadsontwikkeling te voorzien rondom het park.

- Fietsnetwerk: ondanks alle inspanningen en voorziene investeringen in fietsinfrastructuur, blijft de wijk hameren op meer veilige fietspaden en -bruggen, met name voor bijkomende oversteken van de Slachthuislaan en de Schijnpoortweg.

- Driehoek Sportpaleis en de nerf Kronenburg: de gesprekken met belangrijkste stakeholders grondeigenaars, het sportpaleis, de provincie, de Vlaamse Waterweg- zijn door het ontwerpteam opgestart. Maar om de nerf en de ontwikkeling van de Driehoek zoals voogesteld te realiseren, moet het nog tot een overeenkomst tussen deze partners komen.

Hetzelfde geldt voor de mogelijkheid om een fietsverbinding naar Kronenburg langs het kanaal te voorzien, zoals geschetst in de ontwerpnota.

Een akkoord hierover met alle betrokken partijen is er nog niet.

BELANGRIJKSTE CONCLUSIES De voornaamste conclusies en aandachtspunten zijn hierboven al gegeven. We vatten nog eens samen: - Belang om bevolkingsgroepen die in dit traject ondervertegenwoordigd waren mee te betrekken in het project -Voor de meeste bewoners zijn de ontwikkeling van

62

documentatie draagvlak

de Slachthuiswijk en het overkappingsproject niet los van elkaar te zien.

- Het impactgebied is veel groter dan de projectgrenzen; belangrijk om de andere wijken te blijven betrekken in het proces, met name Merksem en Kronenburg.

- participatie met twee snelheden: de goed geïnformeerde burgerbewegingen en wijkorganisaties staan naast bezorgde of geinteresseerde individuen. Het verschil in kennis en ervaring is heel groot, en vereist twee verschillende communicatie strategieën om beide groepen aan boord te houden.

- de technische aspecten van de overkapping zijn heel bepalend. Het is heel belangrijk om eerlijk, begrijpelijk en voldoende te informeren over alle tunneltechnische aspecten.

AMBASSADEURS Met enkele organisaties en personen is heel prettig en constructief samengewerkt de voorbije weken.

Met het risico enkelen over het hoofd te zien, geven we hieronder een overzicht van de meest cruciale organisaties en personen van wie we vermoeden ook in het vervolg van grote waarde en belang te zullen zijn. In ieder geval onze dank aan allen die zich ingezet en laten horen hebben.

- Buurthuis ‘De Elegast’ heeft het team het hele traject ondersteunt met logistieke hulp, beschikbaar stellen van lokalen, communicatie en hun uitgebreide netwerk op Dam. Het lijkt ons logisch dat het team van De Elegast ook in het vervolg die rol blijft spelen in het project.

- In Kronenburg werd deze taak enthousiast opgenomen door buurtwerking Dinamo.

- Dam Comité en Joke Laukens zijn steeds kritische maar constructieve partners geweest. Het goed georganiseerde en geïnformeerde Comité is een cruciale partner op Dam. - Zonder namen te noemen, was een handvol buurtbewoners bij elke vergadering aanwezig. Deze gemotiveerde en enthousiaste kern heeft essentiële inzichten bijgebracht die in het finale plan zijn terecht gekomen. Deze groep zal wellicht ook in het vervolg zijn stem laten horen.

Kaarten met positieve en negatieve elementen in het plan volgens de buurtbewoners

documentatie draagvlak

63

64

documentatie draagvlak

documentatie draagvlak

“Een enthousiaste kern van buurtbewoners woonde elke vergadering bij en heeft essentiëlen inzichten aangedragen .”

65

66

documentatie draagvlak

100

documentatie draagvlak

STAKEHOLDERINZICHTEN SEGMENT OOST

documentatie draagvlak

101

CONSENSUSNOTA AFGELEGDE TRAJECT

Met de ringdagen in september werd ons de opdracht voor het segment Oost officieel overgedragen vanuit het team van de intendant.

Daar werden we overdag in contact gebracht met de leerlingen van het atheneum van Deurne en ‘s avonds met geëngageerde burgers uit de verschillende wijken. Die lieten massaal hun bezorgdheden en bemerkingen achter over de verschillende wijken in het segment. Als team zijn we deze uitdaging aangegaan vanuit de overtuiging dat deze opdracht als een eerste fase in een lange termijn, niet enkel duurzame ontwerpuitgangspunten en toekomstvisies moet genereren, maar evenzeer een ambitieus leertraject moet opzetten hoe het co-creatieproces tussen experten, burgers en overheden in de toekomst vorm kan krijgen. Deze 9 maanden werden aangevat om via ‘learning-by-doing’ een samenwerkingsmodel uit te bouwen en lessen te leren voor het vervolgtraject. In het bijzonder zijn we op zoek gegaan hoe we de kruisbestuiving tussen het ontwerptraject en burgerbetrokkenheid specifiek vorm konden geven en hoe we gaandeweg belangrijke coalities konden opzetten vanuit gezamenlijke kennisopbouw.

LEERTRAJECT MET GROTE BURGERBETROKKENHEID

Een aantal sleutelelementen voor dit leertraject met grote burgerbetrokkenheid waren een lokale stuurgroep van burgers, gedeelde kennisopbouw, een lokaal redactieteam en lokale aanwezigheid.

Met het oprichten van de stuurgroep maakten we niet enkel het ontwerptraject bespreekbaar en transparant maar ook het proces. Tijdens de stuurgroepen werd het geplande proces bediscussieerd, werden de verschillende

—

Ringdag op 11 september 2017 in het Atheneum van Deurne

publieksmomenten geëvalueerd en werd besproken hoe we een breed en representatief publiek konden aantrekken. Gedeelde kennisopbouw werd

opgezet door het samen bouwen aan een lokaal evalutiekader en het betrekken van vele burgers in het evalueren van het uiteindelijke ontwerp door middel van geloofsbrieven met de hulp van een lokaal redactieteam. Om goed bereikbaar en aanspreekbaar te kunnen zijn werden er lokale werkplekken geopend. Daar stonden we elke vrijdag ter beschikking voor vragen uit te buurt en organiseerden we onze afspraken met lokale stakeholders en betrokken burgers. Naast de werkplekken werden verschillende doelgroepen bereikt via verschillende publieksmomenten op een groot aantal verschillende locaties. Daarbij deden we beroep op lokale organisaties en sleutelfiguren om moeilijk bereikbare groepen te betrekken.

GEVOERD PROCES Gedeeld evaluatiekader in september en oktober

Het sociale leven wordt in segment Oost door ring en E313 in drie wijken verdeeld met elk hun

102

documentatie draagvlak

— De 4 kaarten van het gedeelde evaluatiekader-

plaatsspecifieke problemen. Het opbouwen van een lokaal evaluatiekader zal het startshot betekenen van een intens participatietraject. Op drie opéénvolgende avonden, georganiseerd per wijk, hebben we ons samen met burgers verdiept in de lokale uitdagingen en werd de output van de eerste ringdagen samen verwerkt.

Het bestaande evaluatiekader van het team intendant werd zo verder uitgewerkt en vertaald naar duidelijke ambities voor segment Oost.

Dit gedeeld evaluatiekader vormde de sleutel voor een gedragen co-creatieproces en kon gerichte interactie tussen burgers en ontwerpers mogelijk maken om tijdig kansen en drempels te identificeren.

Co-creatie in oktober en november Reeds een goede maand na aanvang van de opdracht werden tijdens een eerste cocreatiemoment in oktober zowel het lokaal evaluatiekader, gekoppeld aan lokale ambities, als eerste concepten en ontwerpprincipes voorgesteld.

Hier werden beide werkdocumenten (ambities + ontwerp) naast elkaar gelegd alsook onderworpen aan een eerste kritische toets van de deelnemers.

Door snelle betrokkenheid in het ontwerpproces

—

Eerste co-creatiemoment in oktober. De eerste strategische ingrepen worden afgetoetst.

documentatie draagvlak

werden we als ontwerpteam al vlug met de neus op de feiten geduwd en zo tijdig bijgestuurd. Op het volgende co-creatiemoment in november werd er verder gebouwd op de ambities en opmerkingen op ontwerpvoorstellen die naar voor kwamen uit het voorgaande moment. De ontwerpen toonden zich ondertussen reeds veel meer aangepast en konden op een groter draagvlak rekenen. Door gerichte werksessies per strategisch project te organiseren konden we een eerste inschatting maken welke projecten het meest haalbaar bleken, het beste scoorden op het opgemaakte evaluatiekader en op het grootste draagvlak konden rekenen.

103

jarenlang actief hadden ingezet in hun wijken en mee hadden gestreden met lokale actiegroepen en burgerbewegingen voor een betere leefbaarheid.

Jongeren en adolescenten kwamen we bijgevolg minder vaak tegen. De ringdagen in december waren een uitgelezen moment om een breder publiek te bereiken. Op één week tijd waren we te gast bij 9 verschillende organisaties: van scholen, tot de jeugdraad, buurt- en jeugdhuizen. Na het werk te hebben afgetoetst aan een breder publiek konden we de kerstvakantie in met een consensus over de grote lijnen binnen het ontwerp. Bovendien konden we ondertussen ook goed inschatten welke strategische projecten het meeste bijval kregen, en waar de pijnpunten nog zaten.

Brede publieksmomenten in december Tot hiertoe hadden we tijdens publieksmomenten vooral zeer geëngageerde en bezorgde burgers gesproken die zich massaal hadden aangemeld.

Het ging vaak om actieve burgers die zich reeds

—

Voor de brede publieksmomenten in december gingen we ondermeer op wandel in de tuinwijk in Borgerhout en waren we te gast bij Jes stadslabo.

104

Afstemmen met keystakeholders in januari en februari Na de kerstvakantie startten we met het volgende deel: de verkenning en verdere uitwerking van de pilootprojecten. Bij deze inhoudelijke verdieping werd het noodzakelijk om centrale stakeholders te identificeren en te betrekken die bij de uitwerking en realisatie van de strategische projecten een belangrijke rol zullen spelen. De focus lag ondertussen op 4 strategische projecten van het Waterpark, Nieuw Oost, de schijnvallei en de knoop van de E313. Zo hebben we onze visie voor de E313 afgestemd met de provincie Antwerpen die aan een studie werken die onderzoekt hoe de E313 kan worden omgevormd tot een performante corridor voor openbaar vervoer. Ook Aquafin en Infrabel zijn duidelijke cruciale stakeholders in het segment Oost. Met Aquafin werd een engagement bekomen om te schrijven aan een natuurlijk watermanagementverhaal voor de site als een win-win verhaal voor het bedrijf, de stad en de buurtbewoners. Daarnaast werden er gesprekken opgestart over het Spoorpark met Infrabel, en verdere samenwerking daarover zal deel uitmaken van een vervolgtraject. Tijdens de feedbackmomenten van de ontwerpgemeenschap met team Intendant in januari werd duidelijk dat sommige ontwerpvragen, de segmenten duidelijk overstegen en dat er meer samenwerking nodig was. Als antwoord daarop werd een intensere samenwerking opgezet met de teams van Zuid, Zuid-Oost en Oost en werd een gezamenlijke visie voor de zuidelijke ring opgemaakt.

Scherpstellen van strategische projecten in februari en maart Eind januari volgde een nieuwe reeks cocreatiesessie die tot doel hadden de strategische projecten beter af te stemmen. Hier bleken twee grote bezorgdheden naar boven te komen. Omdat het waterpark in het huidige scenario steeds een achterkant zou blijven werden enkele scenario’s getekend waarvan bij één een groot deel van de woningen van de zuidwestelijke flank verdwijnt zodat de wijk zich beter tot het park kon richten.

Enkele bewoners kregen dit verhaal te horen en

documentatie draagvlak

werden ongerust. Door een vertrouwensband die we hadden opgebouwd in de verschillende wijken kwamen de bezorgdheden op tijd tot bij ons en waren we in staat om de mensen met vragen beter te duiden en gerust te stellen.

Een andere grote bezorgdheid ging uit naar de E313. We kregen complimenten over het ontwerp van de strategische projecten van Oost, het waterpark en de schijnvallei maar de mensen langsheen de E313 bleven op hun honger zitten op vlak van echte concrete lange termijn oplossingen.

De bezorgdheid was dat ook na dit traject dit probleem vooruit geschoven zou worden. De E313 en de knoop vormen een probleem dat enerzijds deels buiten de contouren van onze opdracht valt maar bovendien en vooral een grote complexiteit met zich meebrengt. Bepaalde onzekerheden en onduidelijkheden, afhankelijk van beslissingen rond mobiliteit waar we als team geen vat op hebben, maakten dat duurzame oplossingen naar leefbaarheid rondom de E313 en de knoop uitbleven. Na een aparte stuurgroep met bewoners –waarvan enkelen ook zelf aan het tekenen gingenen een complete ondertunneling van de E313 vooropstelden werd ook vanuit team Oost beslist om mee de nood aan een urgent studietraject te onderschrijven voor een overkapte knoop en E313, geïntegreerd in een mobiliteitsstudie over de A102, Oosterweel en de gescheiden verkeerstromen voor de zuidelijke ring.

Het gesprek aangaan over beide bezorgdheden leidde tot de bouw van ‘learning communities’ waar we zo op uit waren. In deze gesprekken ontstonden nieuwe lokale netwerken van betrokken burgers die zich samen scharen achter het (bijgestelde) voorstel. In maart en in april organiseerden we nog een laatste reeks co-creatiemomenten. Dat er een duidelijke consensus was ontstaan over de keuzes die we hadden gemaakt gaf ons het vertrouwen om het dossier af te werken.

Naar een vervolgtraject maart-april- mei De vraag naar geloofsbrieven gaf de kans om de rijkdom aan informatie die in het traject naar boven is gekomen, maar niet allemaal in de

documentatie draagvlak

—

105

het redactieteam

plannen kan worden meegegeven, niet verloren te laten gaan. Het ontwerp van Team Oost werd mee van onderuit opgebouwd. Hun stemmen moesten naast de meer ‘technische’ stakeholders ook in de evaluatie te horen zijn. Om dit te organiseren deden we een oproep naar een lokaal redactieteam dat ons hielp met het aanspreken van de juiste stakeholders per wijk en het afleggen van interviews. Dit resulteerde in een hele bundel aan geloofsbrieven van burgers. Samen met dit redactieteam schreven we ook aan een krantje dat tegen de tentoonstelling zal worden gepubliceerd.

Hierin zal het resultaat van het ontwerpproces op een toegankelijk manier worden gekaderd voor een brede groep burgers, binnen de bredere

context van de wijk en de ring. Want niet alleen het huidige project is een project van mensen. De ringzone kent een hele geschiedenis van mensen, actiegroepen en burgerbewegingen. De reden dat deze opdracht vandaag op tafel ligt hebben we te danken aan het engagement en acties van vele burgers. Dit burgerengagement zal nodig blijven om een volledige overkapping te realiseren.

“Over de ring Oost” heeft het overkappingsverhaal verbreed tot wijkontwikkeling, we zijn ver verwijderd van de één dimensionaliteit van de “lange wapper” / BAM-tracé filosofie.

106

STAKEHOLDERINZICHTEN

De stakeholderinzichten die we hier tonen komen uit verschillende geloofsbrieven en uit het opbouwen van het gedeelde evaluatiekader. We categoriseren deze inzichten volgens de 4 ambities voor het masterplan in ons segment en volgens de 4 strategische projecten.

ALTERNATIEVE MOBILITEIT De nood voor het aanpakken van mobiliteit door in te zetten op beter openbaar vervoer en fietsverbindingen is zeer urgent en wordt door iedereen begrepen. Er heerst dan ook een grote consensus over het belang van de ingrepen voor het inrichten van lightrailstations Schijnpoort & Turnhoutsepoort, vele (snelle en trage) fietsverbindingen, plannen voor een Singeltram of bus, i.h.k.v. het downsizen van de huidige Singel en het downsizen van het gebruik van de E313 vanaf knooppunt Wommelgem door sterke inzet op openbaar vervoer (‘t Schijnverbond). Daarnaast werd door verschillende partijen aangegeven dat er nood is aan frequentere ov-verbindingen, vooral ook om bezoekers te motiveren om op andere modi over te schakelen om de winkelzones in de binnenstad te kunnen bereiken.

Er blijven ook punten over die niet dieper zijn uitgewerkt maar een belangrijke opgave blijven voor een vervolgtraject. Parkeren blijft een heikel punt waar weinig consensus over heerst. Specifiek voor segment oost met de aanwezigheid van het Sportpaleis, de Lotto Arena, De Roma en het Trix is er nood aan een overkoepelende ruimtelijke visie en beleid omtrent parkeren en laden en lossen om overlast te beperken en parkeerruimte te verzekeren aan de bewoners van de wijk (het Trix).

De overlast die de wijk rond het Sportpaleis kent is buiten proportie en verdient een zeer doordachte aanpak. De vele avond- en nachtactiviteiten vragen ook naar een nachtregeling voor openbaar vervoer.

Een ander belangrijk punt is het imago en betrouwbaarheid van het openbaar vervoer dat

documentatie draagvlak

vaak als rampzalig wordt omschreven. Bewoners vragen een openbaar vervoer op maat (denk aan ouders met kinderwagens, mindervaliden, ouderen) dat bovendien aantrekkelijk moet zijn voor alle lagen van de bevolking. De modal shift mag bovendien niet enkel ten dienste staan van het perifeer verkeer tot de stad maar moet ook in de stad verbeterd worden.

Er werd ook meerdere malen aangegeven dat rijsnelheden kunnen aangepast worden om snel de leefbaarheid te verbeteren (E313).

WATER-EN LANDSCHAPSYSTEEM Algemeen wordt de grote inspanning om in dit versnipperde segment toch in water-en landschapssystemen te denken, waarbij zowel ecologische als sociale meerwaarde genereerd wordt, geapprecieerd. De overkapping wordt zo ingezet om verschillende landschapssystemen te verbinden in een gebied dat vandaag deels is afgesloten (ANB). Het aanhouden van een gravitaire Schijn-Schelde verbinding wordt door de natuurverenigingen en het ‘t Schijnverbond als zeer cruciaal beschouwd voor een toekomstgericht duurzaam watersysteem op niveau van de stad.

Dat een waterplan met voldoende buffering noodzakelijk is begrijpen ook verschillende bewoners van de tuinwijk in Borgerhout tot de Ten Eekhovelei in Deurne waar straten vaak blank staan en natte kelders het gevolg zijn.

Er wordt door de natuurverenigingen in het vervolgtraject meer aandacht gevraagd voor de ecologische continuïteit langs de ring in zuidelijke richting, een goede ecologische verbinding ter hoogte van de barrière aan de Schijnpoortweg en het bermenlandschap moet qua herinrichting niet enkel functioneel zijn op vlak van geluidswering maar ook op vlak van ecologie worden geoptimaliseerd.

De directeur van het Rivierenhof is alvast opgezet met het feit dat het park kan uitbreiden langs de ring: ‘De nood aan parken in stedelijke omgevingen groeit. Steeds meer mensen gaan dichterbij wonen en aaneengesloten groenruimte is een vereiste om dit wonen aangenaam te maken’.

documentatie draagvlak

107

LEEFOMGEVING Drie wijken die voorheen weinig verbinding hadden zullen op termijn meer naar elkaar toegroeien Het ‘t Schijnverbond noemt de nieuwe voorziene verbindingen realistisch en functioneel. Door wijken te verbinden kunnen voorzieningen plots bereikbaar worden. De lagere school Mariagaarde duidt op de mogelijkheid voor kinderen van intra muros om eindelijk veilig naar school te kunnen gaan en dat de kinderen binnenkort tijdens de school via een veilige weg naar het Plantinzwembad kunnen. Een bewoner van Hof ter Lo is gelukkig dat de wijk uit zijn isolement gehaald wordt door de nieuwe verbinding.

Eric Yperman van Borgerhou(d)t van Mensen duidt op de lange termijnen van realisatie en pleit om niet te wachten met het realiseren van nabij groen.

Dit kan samengaan met een nieuw mobiliteitsplan waarbij fietsassen via nieuwe verbindingen tot diep in het weefsel mogelijk maken. Dit gaat ook best gepaard met een parkeerbeleid op maat van de wijk dat zoekverkeer tegengaat. Bovendien moet er gelet worden dat een herorganisatie niet leidt tot nieuwe streetcanyons (straatcomité Borsbeekstraat). Ook het ontlasten van de steenwegen is prioritair en werd reeds aangehaald bij het opstellen van het evaluatiekader. Deze kunnen omgevormd worden tot boulevards met verblijfskwaliteiten en een verbindende functie in de wijken vervullen.

LEEFKWALITEIT Op korte termijn zullen vooral systemische ingrepen voor een radicale modal shift de situatie kunnen verbeteren. Dit betekent een radicaler parkeer-en mobiliteitsbeleid. De eerste overkappingen en het aanleggen van bermen zullen op termijn voor beterschap zorgen maar de aanleg van het Oosterweel-Heavy blijft heel veel bewoners zorgen baren. Voor de leefbaarheid op lange termijn maken velen zich zorgen over gaten

—

vergadering met stakeholders in het Xaveriuscollege

in de kap.

NIEUWE OOST Niemand twijfelt over het feit dat een park ter hoogte van Spoor Oost aan de kant intra muros van de sporen moet liggen. Wat het ‘t Schijnverbond en enkele burgers benadrukken is dat de voorwaarde om de ontwikkeling van het park te starten vóór de ontwikkeling van Spoor Oost cruciaal is. Andersom is onaanvaardbaar. De meeste stakeholders actief in de buurt zien graag een hogere groenbalans dan vandaag op plan (de groenbalans is in de laatste plannen echter vergroot t.o.v. de plannen die stakeholders te zien kregen). Men vraagt zowel om een maximaal

108

documentatie draagvlak

“‘Borgerhout en Deurne kunnen een sportcentrum met een werking van buurtsport tot topsport gebruiken dat goed lokaal is verankerd. Er is veel talent in de wijken ” breed spoorpark als meer groen in de nieuwe ontwikkeling. Voor een maximaal breed spoorpark is de definitieve verhuis van de treinwasstraat naar het havengebied aangewezen. Er wordt geadviseerd dat de twee doorsteken (via Terloplein en de Kortrijksestraat) doorheen de ontwikkeling in Spoor Oost voldoende open en groen moeten zijn waardoor het spoorpark zich uitbreidt in Spoor Oost. Volgens Eric Yperman die al decennia strijdt voor meer groen in Borgerhout vervult het spoorpark een grote nood aan groen voor Borgerhout. Dit realiseren is voor hem cruciaal en een must want nergens anders zijn er op korte termijn aanzetten tot het creëren van nabij groen voor Borgerhout intra muros. De verbindingen naar Spoor Oost en Deurne, doorheen de sporenbundel, maken volgens hem het voorstel alleen maar sterker.

De aanwezigheid van het lightrailstation is een aanleiding om Schijnpoort op te waarderen.

Een fietsbrug aan weerszijden van de spoorbrug over de Schijnpoortweg richting Dam en Spoor Noord krijgen voor ‘t Schijnverbond als fietslink een hogere prioriteit dan de geplande voetgangerspasserelle tussen Spoor Oost en het Sportpaleis.

Verschillende stakeholders (buurtregisseurs, ‘t schijnverbond, bewoners) maken duidelijk dat een historisch tekort aan groen niet enkel mag opgelost worden door financiële ruiloperaties waardoor een grote densiteit ontstaat op Spoor Oost. Uit onderzoek van Stad Antwerpen blijkt dat Borgerhout meer nood heeft aan groen dan

eender welke wijk.

De wijkregisseurs van Borgerhout benadrukken ook dat er voldoende aandacht moet zijn voor sociale controle voor het spoorpark. Zij vragen om samen met de lokale jeugdorganisaties betrokken te worden bij het verder uitwerken van de plannen voor het spoorpark en de sportvoorzieningen op Spoort Oost.

Op vlak van programmering van de nieuwe wijk Oost hebben verschillende stakeholders belangrijke inzichten nagelaten. Ons voorstel om een wijk voor wonen en werken met een circulaire logica te realiseren zou ook een technische school bevatten. Uit een gesprek met het Xaveriuscollege bleek dat ze de mogelijkheid onderzoeken om op termijn hun bestaande werking in het ASO uit te breiden naar TSO. Dit kan een interessante match zijn. De buurtregisseurs van Deurne raadden aan om nog veel meer scholen te bouwen om het bestaande tekort op te vangen. De wachtlijsten voor kinderopvang en lagere scholen zijn zeer groot. Jeugdwerkers in Borgerhout raden dan weer aan om de site van voldoende sport te voorzien. Ze vragen om een sportcomplex voor buurt-tot topsport voor de wijken van Borgerhout en Deurne-Noord waar heel veel talent aanwezig is. Door de vele grote concertzalen in de omtrek ziet de leidinggevende van het muziekcentrum TRIX de wijk ook een belangrijke Horeca-functie opnemen. Zo kunnen mensen vooraf iets eten, of achteraf nog ergens iets nabij drinken of slapen.

Ook een ruimte voor festivals zoals Borgerwood of

“‘Zolang BAM de spelregels bepaalt zal de overkapping van de Ring een kaas met gaten blijven.’”

documentatie draagvlak

—

109

te gast Mariagaarde: kinderen zijn mogelijk wel de belangrijkste stakeholders in het overkappingsverhaal

Wintervuur moet mogelijk blijven in dit Segment, maar hoeft niet noodzakelijk op Spoor Oost. ‘t Schijnverbond vraagt voldoende aandacht voor de geschiedenis van deze buurt zoals het industrieel erfgoed, erfgoed en relicten van de spoorweg. Er wordt ook geopperd om het industrieel erfgoed van havenhangars te koppelen aan overdekte sportinfrastructuur (jeugdwerkers). De site maakt het ook mogelijk om een plek te geven waar jongeren ‘s avonds laat kunnen sporten zonder overlast te betekenen (buurtregisseurs Borgerhout).

Op vlak van woonontwikkeling ziet De Ideale Woning opportuniteiten voor nieuwe eigenaarsvormen zoals erfpachten die de basis zijn voor CLT’s waar publieke en private partijen het recht deze voor een langere periode te gebruiken.

De Ideale Woning experimenteert meer en meer met gemengde projecten om segregatie te vermijden. Spoor Oost kan hiervoor een interessante case zijn.

Unizo gaf aan dat er in de stad in het bijzonder nood is aan ruimte voor ‘bedrijvige kernen’ en dat vooral ambachtelijke KMO te weinig plek krijgt in de stad (bv houtbewerkers en dergelijke), daarom zou dit een interessant proefproject kunnen zijn waar gezocht wordt naar een nieuwe combinatie van wonen en werken en hoe je mensen op een zachte manier kan stimuleren om dicht bij hun werkruimte te wonen. Daarnaast is het een manier om de klassieke kmo-zones in zone Oost mee te nemen in deze nieuwe logica. In gesprek met Isabelle Verhaert kwam daarnaast naar voor dat Spoor Oost een strategische plek is om een gemengde wijk te ontwikkelen waar echte productie mogelijk is, maar dat dit een uitdaging vormt waarbij goede projectregie nodig is, en de stad moet optreden als ‘matchmaker’ om een goed evenwicht te zoeken tussen wonen en andere functies. De stad Antwerpen kan zich met dit project zeker op de kaart zetten.

110

WATERPARK Het waterpark kan als een mooi duurzaam concept op veel enthousiasme rekenen bij omwonenden en verenigingen. Er is een algemeen begrip voor de noodzaak op lange termijn en is er appreciatie voor de creativiteit waarmee met deze noodzaak werd omgegaan.

Naast de noodzaak creëert het concept de opportuniteiten om huidige barrière t.h.v. Aquafin te doorbreken (publieke functie) en ecologische corridors te ontwikkelen. Er bestaat heel wat draagvlak voor dit idee wanneer men rekening houdt met eventuele beveiligingsnoden en het beperken van geurhinder (‘t Schijnverbond).

Aquafin wil zich alvast engageren om mee bij te dragen in een vervolgtraject voor het uitdenken van een meer publiek geintegreerd en natuurlijk watermanagementverhaal in het segment Oost als een win-win verhaal voor Aquafin, de stad en de buurtbewoners.

DE SCHIJNVALLEI De Opwaardering van de Schijnvallei verlengt het Rivierenhof tot aan Schijnpoort.

Zowel natuurverenigingen (natuurpunt en ANB) als burgers appreciëren het opwaarderen en maximaal openleggen van de Schijnvallei zowel als bouwsteen voor de ruimtelijke en landschappelijke structuur als ecologische structuur in het gebied. ANB suggereert dat voor de inrichting van het landschap er sterk kan ingezet worden op het natte karakter van de vallei met de mogelijkheid van het voorzien van grote rietvelden (als ecologische stapstenen).

ANB vraagt ook om binnen de realisatie voldoende rekening te houden met een continue loop door bv. de oever mee te laten lopen bij het onderdoor steken van weginfrastructuur.

Het omvormen van de volkstuinen in een breder landschapspark wordt haalbaar geacht door Lutgarde Paulissen van Volkstuinen district

documentatie draagvlak

Deurne vzw. De vereniging ziet het als een kans om een kwaliteitsslag van de tuinen door te voeren. De vereniging stel ook voor om met verschillende eilanden te werken waar aan de rand gemeenschappelijke plekken worden voorzien.

ANB heeft verschillende goede voorbeeldprojecten om de transitie naar een meer gedeeld en ecologische werking van de volkstuinen te kunnen realiseren en wil hieraan graag meewerken.

Omtrent nieuwe ontwikkelingen langsheen de Schijnvallei is veel discussie geweest.

Dat Deurne zich op termijn naar de ring en de vallei zal moeten keren is voor iedereen evident. Uiteraard moet dit gebeuren met de nodige voorzichtigheid. Dit betekent dat we de achterkantsituatie van de straten van Ten Eekhovelei en Lakborslei moeten keren. De Schijnvallei zal pas kunnen opwaarderen als het ook over de nodige sociale controle beschikt.

Vandaag vinden allerlei activiteiten plaats die het daglicht liever niet zien (bewoners Ten Eekhovelei, buurtregisseur Deurne Noord). Een nieuwe bouwlijn plaatsen gericht op de Schijnvallei ter hoogte van de Ten Eekhovelei is niet mogelijk door gebrek aan ruimte dus zal de straat zelf moeten transformeren. Uit eerste gesprekken met bewoners bleek dat er garages zijn die op termijn daar niet meer op hun plaats zullen zijn omwille van te vervuilend. Er zijn woningen die net gerenoveerd maar evengoed woningen waar oudere mensen moeite hebben het gebouw te onderhouden. Er zijn ook vele huisjesmelkers actief. De mix van woningen en activiteiten zal in een vervolgtraject in kaart gebracht moeten worden om de problemen en potenties voor een stapsgewijze transformatie uit te werken.

Belangrijk hierbij is het leefbaar houden van de straten van de Ten Eekhovelei en Lakborslei tijdens de werken. Voor jonge gezinnen is het volgens Elke Van Seeveren moeilijk voor een buurt te kiezen waar pas op (lange) termijn de situatie zal beteren en er ondertussen ook jaren werken gepland worden. Er moet worden opgepast dat het geen speculatief verhaal wordt met leegstand en nog meer huisjesmelkers tijdens de werffase en spectaculaire prijsstijgingen erna. De transformatie

documentatie draagvlak

moet dus zorgvuldig begeleid worden. De stad zal moeten inzetten op deze wijkdelen door middel van juiste communicatie en mogelijk door hier en daar strategisch te kopen (buurtregisseur Deurne Noord).

Tot slot kan door het marktplein te voorzien zoals in de plannen van Team Oost de Lakborslei een aangenamer en groener profiel krijgen (buurtregisseur Deune-Noord). Hierdoor kunnen al snel leefbaarheidswinsten geboekt worden.

DE KNOOP De knoop en bij uitbreiding de hele E313 tot aan het rond punt in Wommelgem werden tijdens de eerste participatiedag van de Ringdagen in september massaal rood ingekleurd door bewoners van de Turnhoutsepoort tot aan de rotonde van Wommelgem wegens onleefbaar vanwege de niet-aflatende (normoverschrijdende!) geluidsoverlast en luchtvervuiling (‘t Schijnverbond, stuurgroep Team Oost). De E313 en de knoop vormen een probleem dat enerzijds deels buiten de contouren van onze opdracht valt maar bovendien ook een grote complexiteit rond mobiliteit met zich meebracht waar we als team geen vat op hadden. Het overkappen van de knoop en de wens om de E313 onder de grond te leggen is afhankelijk van het plannen en uitvoeren van de A102, het gescheiden tunnelsysteem van de zuidelijke ring en de beslissing voor een Oosterweel Light of Heavy. Dit vraagt een grondige verkeerstudie om de E313 ondertunneld te krijgen net zoals al reeds in 2009 voor een voltallige districtsraad van Deurne het voorstel werd verzonden naar de hogere overheid. Dit advies werd in 2015 en recentelijk in 2018 herhaald (stuurgroep Team Oost).

Aan de Bretel, Turnhoutsepoort vormt zich een belangrijk knooppunt voor duurzame mobiliteit.

Dit geeft mogelijkheden deze plek te herdenken tot een levendige plek waarin ook de centers een belangrijke rol kunnen spelen. Vandaag vinden handelspanden hier moeilijk een invulling (Woonhaven). Ook de verdere ontlasting van de Turnhoutsebaan is cruciaal om meer ruimte te

111

geven aan de fietser en voetganger (De Roma).

Toch zijn er verschillende bezorgdheden voor de belasting van de bussen die een lus maken rond Zegel. Dit zal in een vervolgtraject deftig onderzocht moeten worden. Vandaag loopt hier het verkeer reeds vast. Een knip tussen E313 en Turnhoutsebaan kan alvast voor de nodige ruimte zorgen (‘t Schijnverbond). De nieuwe mobiliteitsknoop zal de parkeerdruk in de wijken (oa bij concerten) verlagen.

112

documentatie draagvlak

196

documentatie draagvlak

STAKEHOLDERINZICHTEN SEGMENT ZUIDOOST

documentatie draagvlak

197

CONSENSUSNOTA

UITGANGSPUNTEN EN UITDAGINGEN ONTWERPPROCES Het hele proces van studies, onderhandelingen en procedures overspant intussen reeds meer dan 20 jaar. Van een verzameling van mobiliteitsprojecten (Masterplan Mobiliteit) waarvan reeds verschillende projecten zijn uitgevoerd is men stap per stap geëvolueerd naar een geïntegreerde ambitie voor een noodzakelijke stedelijke transformatie waarbij niet enkel aandacht is voor de mobiliteit, maar ook gekeken wordt naar de ruimtelijke ontwikkelingsmogelijkheden, de leefbaarheid, het versterken van de groenwaarden, ... Deze ontwikkeling is niet zonder slag of stoot gebeurd. Burgerbewegingen, experten en overheidsdiensten hebben elk op hun manier een bijdrage gedaan door middel van onderzoek, onderhandeling en beleidsmatige beslissingen.

Daarnaast zijn zowel op lokaal, Vlaams als mondiaal niveau de inzichten in ontwikkeling.

Het huidige traject van visievorming en projectontwikkeling is door het ontwerpteam van bij de start opgezet als een collectief leertraject.

Hierbij is niet alleen inhoudelijk veel kennis en ervaring opgedaan. Ook met betrekking tot de samenwerking tussen de verschillende betrokkenen is kennis en ervaring opgedaan. Dit deel beschrijft daarom niet enkel de steun en inhoudelijke inzichten die zijn opgedaan. Ook worden een aantal lessen meegeven voor de opzet van het proces in de toekomst.

Zoals gevraagd in het toekomstverbond was de ambitie te komen tot een (h)echt co-creatieproces met Vlaamse, stedelijke als lokale actoren uit alle hoeken van de maatschappij. Van bij de start zijn een uitgangspunten naar voor geschoven als basis voor een kwaliteitsvol proces en samenwerking.

Daarnaast zijn ook een aantal hypotheses/ uitdagingen onderzocht die specifiek gelinkt zijn aan de context en opdracht.

Het afsluiten van het Toekomstverbond en de opmaak van de ambitienota was de afsluiting van een intensief proces tussen Vlaanderen, de stad Antwerpen en burgerbewegingen. De intendant en zijn team hebben hierbij, na jaren van maatschappelijke discussie en patstelling, zowel inhoudelijk, technisch als procesmatig sterk leiderschap getoond. Terwijl de co-creatie (rond de visie) in het verleden lag op het bovenlokale en lokale actoren vooral geïnformeerd was er de uitgesproken ambitie om in het ‘sneldrukplan’ cocreatie te organiseren met betrokkenen die lokaal een belang hebben. Getuige hiervan de expliciete opname van ‘draagvlak’ als criterium voor de beoordeling van het werk van de teams.

“… Ik hoop dat veel Antwerpenaars dan ook ingaan op de uitnodiging om mee te denken over de overkapping van de Ring en zo Ringbouwers te worden.”

-Koen Kennis, Gazet van Antwerpen, (201708-31)

198

documentatie draagvlak

documentatie draagvlak

199

200

documentatie draagvlak

Vanuit onze ervaring dat zonder (h)echt eigenaarschap de implementatie op het terrein botst op weerstand, vaak lijdt tot conflict en de vaststelling dat de ambities die uitgesproken zijn in het toekomstverbond niet enkel een ruimtelijke maar ook een sociale transitie vragen hebben we als team een aantal uitdagingen naar voor geschoven: • Hoe vergroten we de kwaliteit van het ontwerp vanuit de kennis, inzichten en ervaringen van een zo groot mogelijke groep van mensen en zorgen we dat deze kennis, inzichten en ervaringen gedeeld en verankerd worden voor de toekomst.

• Hoe ontwikkelen we samen een zo breed mogelijk gedeeld inzicht in de verdere stappen die moeten gezet worden en de eigen rol die iedereen daar in kan en moet spelen (van consument naar producent) • Hoe zorgen we er voor dat dat de betrokkenen op het lokale niveau (omwonenden, gebruikers, organisaties, district, …) het gevoel heeft ook mee aan het stuur te zitten, erkenning krijgt voor zijn bijdrage en een zekere autonomie krijgt rekening houdend met de randvoorwaarden, kaders en visies die vervat zijn in het Toekomstverbond of/en ontwikkelingen op het bovenlokale systeem • Hoe creëren we een cultuur en structuur waarin niet enkel de focus ligt op het verzamelen van meningen, feiten, … maar ruimte is voor dialoog, debat, en collectief leren die als kader/basis gebruikt kan worden voor de verdere uitwerking van het project.

-Ringdag 1- Over De Ring - 08 september 2018 -Ontwerpatelier - 16 december 2017 -Resultaten brainstorm oefening-22 september 2017

• Hoe zorgen we voor de ontwikkeling van een levend zuidoost netwerk dat de drager kan zijn van de toekomstige ontwikkelingen in het gebied (binnen en buiten het kader van het

documentatie draagvlak

Overkappingsproject) met aandacht voor het algemeen lokaal en bovenlokaal belang (= hoe vermijden we concurrentie)

201

Rekening houdend met de opgegeven ambities, de uitdagingen en onze eigen ervaring zijn de volgende principes gevolgd voor het uittekenen en uitwerken het co-creatie proces:

Door de intendant en zijn team is van bij de start een strak en duidelijk processchema opgesteld. Gezien de veelheid aan actoren en betrokkenen is dit zowel om organisatorische als communicatie redenen begrijpelijk. De blauwdruk vormde voor ons de ruggengraat om het lokale participatieproces op te enten. Vertrekkende van onze ambities en uitgangspunten hebben wij het processchema gericht en verder aangevuld en aangescherpt met de volgende elementen:

1 Relaties als basis voor opbouw van vertrouwen : verbinding lokaal en bovenlokaal maatschappelijk systeem leggen en uitbouwen

• Toevoegen van een eerste fase met de focus op kennisontwikkeling en –verspreiding van de randvoorwaarden, kaders, het gebied, …

Principes

2 Kennis als basis voor co-creatie: focus en ruimte geven voor kennisopbouw bij alle actoren (ontwerpers, lokaal betrokkenen, stedelijke actoren, …)

3 Brede betrokkenheid door permanente en laagdrempelige beschikbaarheid 4 Elke mening telt - voldoende ruimte geven voor bezorgdheden van alle actoren

• Het concept van de ‘algemene vergadering Zuidoost’ als centraal terugkoppelings- en integratiemoment op segment niveau vooraf aan de plenaire terugkoppelingsmomenten in de blauwdruk • Aandacht voor communicatie en feedback van input, informatie en inzichten van op het bovenlokaal niveau

5 Proces is dynamisch en leerschool: continue opvolging betrokkenheid doorheen het traject 6 Opbouw van procescapaciteit - vorm geven van proces samen met alle betrokkenen 7 Niet alleen inspraak maar ook uitspraak telt

-Infosessie Ringtechniek - 12 oktober 2017

202

documentatie draagvlak

2

team zuidoost

09.2017

SEGMENT ZUIDOOST

10.2017

11.2017

12.2017

MOBILISEREN LOKALE GEMEENSCHAP

LI AT E M O O R D

R

A

IN

LG

G

EM

D A G

EN

O

E

D

R

VE

R

ER

G

A

ZU

D

ER

ID O O

IN

G

ST

1

SAMEN VERKENNEN

G LE R O VE

O VE

R

LE

G

A

M

ET

D O

D

M

E

A

/G

M

O

EC O

SK

R

EE

O

PARTICIPATIE/BURGERS

G BU

SS

EX PE

R

IR EN A PL E AT I R IS T IN M D D SA ST A D YD A G D

BU

OVERHEID/STADDIENSTEN

Algemene momenten

Groep actoren ( Horta,...)

Werksessie-Zuidoostmomenten

Individuele actoren

Luistersessies

T

E

EN

SE

ER TW O N T R ST A

ONTWERPGEMEENSCHAP

LEGENDE

R

IE

PG

ER

EM

EE

N

D A G

SC

EN

H

z.

A

P

O .

LOKALE KNOOPPUNTEN

203

documentatie draagvlak

3

team zuidoost

01.2018

02.2018

03.2018

04.2018

05.2018

SAMEN ONTWERPEN

SAMEN VERDER

4 G A

SL

LG

O TM

EM

O

EN

M

E

EN

T

VE

R

G

A

D

ER

IN

G IN ER D A G R VE E EN EM LG A

A

LG

EM

EN

E

VE

R

G

A

D

ER

IN

G

3

2

SAMEN CONCLUSIES TREKKEN

DE NIEUWE SINGEL

D

E

G

EL

O O

FS

BR

IE

VE

N

FRAMEWORK

JN

/M

O

BI

LI

TE

IT

LONGITUDINAAL RINGPARK

PL

O VE R

EN A

LE

IR

G

E

SE

AW

SS

V/ D

IE

E

LI

ZURENBORGLUYSBEKELAER PARK

ECOBRUG BRIALMONT

LE G O VE R

O VE R

LE G

D

BE

IS T

R

ST U

U

R

IC TS R

A

D

EN

GROTE MARKT BERCHEM

GROENE GROTE STEENWEG

Werkgemeenschap overleg

Overleg Overheid / burgemeester / schepen

Experten overleg

Overleg Stadsadministratie

Workshop z.-z.o-o.

Overleg Districten

204

documentatie draagvlak

AFGELEGD TRAJECT

Overzicht betrokken actoren Doorheen het ganse traject is een breed netwerk van betrokkenen in kaart gebracht en geïnventariseerd. In totaal is een lijst van meer dan 1000 individuele contacten opgebouwd waaronder burgers, verantwoordelijke van lokale organisaties, experten, vertegenwoordigers van bovenlokale partners (vb. de Lijn, Natuurpunt, ….), stedelijke diensten en bestuurders. Een aantal van de vertegenwoordigers van organisatie zijn (meermaals) gecontacteerd zonder resultaat.

Opvallend is dat vooral organisaties moeilijk of niet gemobiliseerd konden worden om input te geven.

Daarnaast zijn een groot aantal extra mensen bereikt door betrokkenen die een geloofsbrief hebben opgemaakt. Een groot aantal van hen is niet bereikt geweest door het projectteam.

In principe is iedereen binnen het segment bereikt tijdens het traject. Begin februari is, in samenwerking met het district, een postkaart met nieuwjaarswensen gebust bij alle inwoners van het district.

In het kader van de organisatie van het overleg en de samenwerking is de actorenlijst geclusterd tot vier groepen: • Burgers: individuele geïnteresseerde burgers van binnen en het buiten het segment die zich aangemeld hebben tijdens de Ringdagen van september, aanwezig waren op de verschillende contactpunten of/en zich rechtstreeks hebben aangemeld • Lokale contactpunten: vertegenwoordigers van lokale organisaties, experten, adviesraden, ….die kennis, ervaring en een netwerk hebben binnen en buiten het segment Zuidoost. Een groot deel van hen is geïnventariseerd door de stad en het team intendant tijdens de voorbereiding van

het overkappingsproject. Daarnaast zijn door het ontwerpteam actief contacten gelegd voor input voor specifieke doelgroepen of rond bepaalde onderwerpen.

• Ontwerpgemeenschap: vertegenwoordigers van de ontwerpteams, de burgerbewegingen, vertegenwoordigers van bovenlokale partners, de Vlaamse overheid en het team van de intendant • Overheid en bestuur: bestuurlijke en ambtelijke vertegenwoordigers van de stad, het district, de provincie, Vlaanderen Tijdens het proces is door het projectteam de mate van contact met de verschillende Ringbouwers ‘Zuidoost’ actief gedocumenteerd.

Onderscheid kan gemaakt tussen 1. de groep van Ringbouwers die enkel digitaal bereikt is via de periodieke (wekelijk/tweewekelijkse) mailing, 2. de groep van Ringbouwers waarmee minimaal eenmaal actief contact mee is geweest tijdens een ontmoetingsmoment 3. de groep van Ringbouwers die aan meer dan een moment hebben deelgenomen en 4. de groep van Ringbouwers waarmee tijdens het ganse proces intensief contact is geweest. Hierna wordt een oplijsting gegeven van alle Ringbouwers (waarbij voor de lokale contactpunten, de ontwerpgemeenschap en overheid en bestuur verwezen wordt naar organisaties ipv naar individuele contacten). Hoe groter de naam, hoe meer contact is geweest.

“Wat mij betreft is het proces een positieve breuk met het verleden.”

documentatie draagvlak

205

Doorheen het traject is een ruim netwerk van burgers en lokale knooppunten geïnventariseerd.

De helft van deze contacten is enkel en alleen digitaal bereikt via de mailing. Met ongeveer een 200-tal Ringbouwers is meermaals tot zeer intensief contact geweest. Bijzondere inspanningen zijn gedaan richting nieuwkomers, jongeren, ondernemers en specifieke etnisch culturele groeperingen door in dialoog te gaan lokale knooppunten (organisaties) over een manier

in samenwerking met en in Posthof, Moskee Selimiey Lamii en LINK26 toonden aan dat het mogelijk is om diverse groepen te bereiken indien je de stap zet naar hen. De input uit deze sessies bleek een waardevolle aanvulling. Ondanks de gemeenschappelijke inspanningen met onder andere het district Berchem, het team intendant (vb. via ATV) en de burgerbewegingen (vb. via nieuwsbrief) bleek tijdens het ganse proces en op het einde van het proces dat een aantal mensen aangaven dat ze niet op de hoogte waren van het proces. Dit is geen unieke vaststelling. Toch blijft het gevoel dat te weinig gebruikt is gemaakt van

om deze actoren te bereiken. Een groot aantal van de gecontacteerde organisaties gaf aan dat hun doelgroep geen interesse had in het onderwerp of/ en overbevraagd was. Bovendien wezen ze op het feit van eerdere negatieve ervaringen (‘ Er wordt toch geen rekening gehouden met onze mening”).

De verschillende sessies die georganiseerd werden

de communicatiedeskundigheid en –kracht van de stad en Antwerpen. De krachtige promotie van de Ringdagen in september is niet volgehouden gedurende het ganse proces. Ook de netwerken die binnen de stad Antwerpen zijn opgebouwd door verschillende diensten konden onvoldoende gemobiliseerd worden.

Evaluatie:

208

documentatie draagvlak

Algemeen processchema In algemene termen is het proces opgevat als een open en transparant co-creatief ontwerp(en onderzoeks)proces en. Het is er op gericht dat iedereen op ongeveer hetzelfde moment over de zelfde informatie beschikt en samen kennis en inzicht opbouwt. De drie stappen uit de procesblauwdruk (first draft projectvoorstel, definitief projectvoorstel en afwerking/presentatie) zijn verder verfijnd tot vier inhoudelijke stappen.

Bouwstenen en structuur overleg Algemene vergadering Naast de door de intendant en zijn team gedefinieerde overlegfora zijn aantal type overlegmomenten aan de blauwdruk toegevoegd. Deze zijn bij de start van het proces geprogrammeerd en vormden ankerpunten voor het proces en de voortang.

Zuidoost momenten De zuidoostmomenten is een divers aantal momenten waarop gericht in dialoog is gegaan rond specifieke thema’s of met een specifieke doelgroep. Inspelend op de lokale dynamiek zijn tussentijdse interventies georganiseerd zoals o.a. infotentoonstellingen, terreinverkenningen, luistersessies, ontwerpateliers, wandelingen, experten sessies, billateraal overleg, doelgroep bezoeken etc. De verschillende zuidoostmomenten zijn gekoppeld aan een algemene vergadering, plenaire sessies op het overkoepelend niveau of andere collectieve momenten.

De algemene vergadering is het kloppend hart van de open en transparante co-creatie en van de dialoog tussen de ontwerpers en het lokale systeem. Informatie vanuit participatieve interventies, informele contacten etc worden hier verzameld en besproken. Op de algemene vergadering worden werksessies gehouden over collectieve thema’s en ruimtes en conclusies getrokken. De algemene vergadering mandateert de ontwerper om met het bovenlokale systeem in dialoog te treden (team Intendant, stakeholders, ….) over de bereikte resultaten.

Feedbacksessie ‘Toekomstverbond’ De feedbacksessie faciliteert de actieve dialoog tussen het lokale en bovenlokale systeem. Tijdens deze sessies wordt toegelicht wat de conclusies zijn uit de plenaire besprekingen met de ontwerpgemeenschap. Het basisidee was dat het bovenlokaal niveau het hoe en waarom van haar beslissing toelicht. Het is een manier om de ‘kenniskloof’ tussen de verschillende betrokkenen te verkleinen. Bovendien geloven wij dat op deze manier de transparantie van het gehele proces vergroot en er vertrouwen is gegroeid tussen alle

documentatie draagvlak

niveaus. In de praktijk bleek het niet zo evident voor leden van het toekomstverbond om steeds aanwezig te zijn. De momenten waar de intendant of de Vlaamse overheid aanwezig waren om toelichting te geven werden nochtans sterk gewaardeerd.

De opzet van het proces en de methodologische aanpak is afgetoetst bij een zogenaamde Participatie groep, bestaande uit een groep van lokale burgers en knooppunten. Een digitale bevraging is georganiseerd rond o.a. de verwachtingen ten aanzien van het participatieproces, de criteria voor de prioritering van de strategische projecten en de tussentijdse evaluaties van het participatieproces.

Communicatiemix Van bij de eerste Ringdag is actief het netwerk van Ringbouwers opgebouwd. Evenementen in de buurt, huis-aan-huis bezoeken, verspreiding van posters, ‌. werden aanvullend op de digitale communicatie uitgevoerd. Om iedereen permanent op de hoogte te houden van de voortgang van het proces is van bij de start gestart met een (twee)wekelijkse mailing. Een informatiepunt is opgestart op www.antwerpenmorgen.be . Alle presentaties, documenten rapportages etc werden via dit kanaal ter beschikking gesteld. Via de facebook werd met beeldmateriaal gecommuniceerd over evenementen en de activiteiten van het ontwerpteam. Doorheen is het traject is een eigen youtube kanaal opgezet om gefilmde evenementen te delen met een grotere groep mensen. In een poging om een grote groep nieuwe mensen aan te spreken is een nieuwjaarskaartje gemaakt en deur-aan-deur verspreid binnen het segment.

209

Evaluatie De aanvullingen op de procesblauwdruk hebben in de praktijk gewerkt zoals verwacht was. De verkenningsfase heeft zowel het team als de Ringbouwers bijkomende inzichten opgeleverd die later in het proces nuttig waren om bepaalde keuzes te verantwoorden en begrijpen. Het heeft ook bijgedragen om, binnen het segment Zuidoost waar verschillende randvoorwaarden en onzekerheden speelden, te komen tot de constructie van een gemeenschappelijk verhaal richting de transitie.

De koppeling met het bovenlokaal niveau is permanent gelegd via de communicatie en de feedbacksessies. De momenten dat vertegenwoordigers van het bovenlokaal systeem aanwezig waren hadden een belangrijke impact op de voortgang van het proces. Net zoals bij andere processen bleef de bestuurlijke vertegenwoordiging beperkt. Tijdens verschillende sessies werd hiernaar verwezen door de participanten. Een mogelijk gevolg is een blijvend wantrouwen van lokaal betrokkenen ten aanzien van de hogere overheden, bovenlokale partners, ‌ Een uitdaging blijft hoe de verschillende maatschappelijke systemen aan elkaar gekoppeld kunnen worden. Zowel voor het ontwerpteam als de Ringbouwers was het een heel intensief proces.

Alle verschillende momenten hebben een bijdrage gehad in het ruimer verhaal. Toch is algemeen het gevoel dat op bepaalde momenten meer ruimte en tijd nodig was om te mobiliseren, inzichten te verwerken, terugkoppeling te organiseren.

Ook voor het ontwerpteam was het niet steeds eenvoudig om alle input kwalitatief genoeg te verwerken tussen de verschillende sessies.

210

documentatie draagvlak

geslaagd zijn. De meeste mensen geven aan dat het participatietraject geslaagd zou zijn, wanneer het eindresultaat kwalitatief is.

Snuif de sfeer op via dit filmpje: https://www.youtube.com/ watch?v=MRuJnMZF7PY&feature=youtu.be Mailing 1: Oproep Participatiestuurgroep en lancering bevraging 1- 11 september (171)

Poster participatie - Ringdag 1 Over De Ring

Proces – Stap per stap Fase 0 - Mobilisatie Deze fase had tot doel om het participatieproces effectief op te starten en voor te bereiden.

Begin september werd formeel het startschot gegeven en werd het stokje overgegeven van het team intendant aan de ontwerpteam met de Ringdagen. De verschillende activiteiten binnen deze fase hadden tot doel kennis te maken met het bestaande netwerk van Ringbouwers in zuidoost, het netwerk verder uit te bouwen en het verdere proces op te zetten in overleg met de Ringbouwers.

1.

Ringdag 1 - 8 september 2017 - Post X (171)

Als eerste eigen activiteit van het ontwerpteam richting het grote publiek wordt op 11 september een mailing gestuurd met een oproep voor de participatiestuurgroep. Ook wordt een bevraging gelanceerd over de verwachtingen ten aanzien van de participatie.

2. Deur-aan-deur extramuros - 12 september 2017(28) Extra muros wordt door het participatieteam deur aan deur een aantal mensen aangesproken.

Doelstelling is om mensen warm maken om deel te nemen aan het inspraaktraject van team Zuidoost. Daarnaast heeft het tot doel inzicht te krijgen in de bekendheid van het project. Twintig mensen geven aan dat ze verder op de hoogte gehouden willen worden.

3. Participatiestuurgroep 1 - 13 september 2017 – Posthof (22)

Kennismaking van het ontwerpteam met de Ringbouwers. De Ringbouwers kunnen:

Ringbouwers en het participatieteam zetten

kennismaken met de ontwerpteams die de overkapping gaan uittekenen, allerhande weetjes opdoen over de overkapping en ideeën over de overkapping delen. Team Zuidoost spreekt actief de Ringbouwers aan. 171 mensen registreren zich bij team Zuidoost. Er wordt ook gepolst naar wanneer voor mensen het participatietraject zou

samen het traject voor de eerste fase van het inspraaktraject uit. De visie en ambitie van het team wordt toegelicht. Ringbouwers krijgen de kans om hun verwachtingen, zorgen en vragen over het participatietraject te delen. Via de KanDoe-methodiek naar wat de belangrijkste valkuilen en kansen wordt gezien voor het

documentatie draagvlak

participatietraject. Grote eensgezindheid blijkt over de ambitie om samen zoveel mogelijk mensen te bereiken en de vrees dat iedereen zich zou focussen op kleine deelprojecten, i.p.v. het grotere geheel van holistische projecten m.b.t. mobiliteit, leefbaarheid en stadsontwikkeling.

Het verslag is te vinden via https://www. antwerpenmorgen.be/files/download/4d78cd219955-4641-a78d-f9a59d22e23b.

4. Opening Ringhuis - 22 september 2017 – Ringhuis (69) Feestelijke opening van het Ringhuis, statiestraat 5. Het open huis van ontwerpteam Zuidoost waar Ringbouwers welkom zijn voor overleg, vragen, … Eerste kennismaking met de Ringbib, de visie van het ontwerpteam en het ontwerpteam.

Voorstelling van op het traject dat team Zuidoost zal lopen. Ringbouwers kunnen in dialoog gaan met het ontwerpteam en input geven op twee vragen: wat is een sterkte van de wijk en hoe verplaatst men zich door het gebied.

Doorlopend kunnen Ringbouwers deelnemen aan het eerste zuidoostoverleg. Na een korte voorstelling van het project wordt een brainstorm georganiseerd over mogelijke criteria voor prioriteitenstelling projecten.

Braderij Gitschotellei -23 september 2017 Gitschotellei Tijdens de braderij op de Gitschotellei gaat het participatieteam de dialoog aan met bezoekers van de braderij. Doelstelling is om extra mensen warm maken om deel te nemen aan het traject van team Zuidoost. Ondanks de verschillende gesprekken worden slechts een beperkt aantal extra geïnteresseerden verzameld.

-Participatiecirkel- oefening- 13 september 2017 - Opening Ringhuis - 22 september 2017 -Resultaten brainstorm oefening-22 september 2017

211

212

documentatie draagvlak

Afsluiting bevraging verwachtingen –27 september 2017(52) De online bevraging met betrekking tot de verwachtingen ten aanzien van het participatieproces wordt afgesloten. Van de 170 Ringbouwers die gecontacteerd werden, vullen 52 Ringbouwers de bevraging in. Belangrijke conclusies voor de opzet van verdere proces: naast fysieke momenten willen mensen ook digitaal input leveren, een mail/nieuwsbrief is belangrijk op de hoogte te blijven, er is vertrouwen in participatieproces en team, vraag naar co-creatie met burgers, overheid, experten samen, verschil in vertrouwen dat participatieproces effectief impact heeft en gevoel dat er te weinig kennis bij burgers is.

Deur-aan-deur intramuros - 6 oktober 2017

(23)

Intra muros wordt door het participatieteam deur aan deur een aantal mensen aangesproken.

Doelstelling is om mensen warm maken om deel te nemen aan het traject van team Zuidoost.

Daarnaast heeft het tot doel inzicht te krijgen in de bekendheid van het project. Twaalf mensen geven aan dat ze verder op de hoogte gehouden wilden worden.

“Hopelijk wordt uit dit proces geleerd om dit principe in de toekomst nog vaker en beter uit te werken”

Evaluatie Voor de opzet en opstart van een participatieproces is de mobilisatie en verkenning van de verwachtingen essentieel. Gezien de strikte timing was eigenlijk te weinig tijd voor deze fase. Vooral sterk geïnteresseerde Ringbouwers konden in deze fase worden bereikt. Het ‘in de wijk trekken’ om mensen aan te spreken zorgde voor een meer correct beeld van de betrokkenheid binnen Zuidoost. De steekproef was niet breed.

Toch durven we stellen dat ongeveer 75% van de mensen die we ad-random aanspraken nog nooit van het overkappingsproject, Ringland, Toekomstverbond, … had gehoord.

Lessen voor de toekomst, qua aanpak •De opzet van een breed proces kan niet zonder een brede voorbereidende communicatiecampagne waarbij ook actief ingezet wordt op deur-aan-deur communicatie, doelgroep communicatie, …

•Voor de start van de inhoudelijke bespreking is nood aan een lange periode van mobilisatie van deelnemers. Dit is een tijds rovende activiteit die algemeen onvoldoende aandacht krijgt en enkel lukt als het bestaand netwerk effectief geactiveerd kan worden.

•Een online bevraging is een snelle en eenvoudige manier om bij sterk betrokkenen een goed beeld te krijgen van de verwachtingen ten aanzien van een participatieproces •De KANDOE methodiek is een goede manier om een beeld te krijgen van de prioriteiten die leven binnen een groep. Belangrijk is de verhouding tussen #mensen en #inhoudelijke elementen .

Met te grote groepen werkt het niet.

documentatie draagvlak

Fase 1 – Samen verkennen Deze fase heeft tot doel de kennis bij het ontwerpteam en de Ringbouwers over de randvoorwaarden, de beleidsmatige context en de bestaande ruimtelijke omgeving op te bouwen. Wat weten we al? Welke vragen moeten we nog bevragen bij experten, overheid, team intendant, toekomstverbond, … ? Welke vragen moeten we als Ringbouwers en ontwerpteam beantwoorden tijdens ontwerpproces? Het geheel van kennis, inzichten en ervaringen is de basis voor een verkenning van de toekomst en het ontwerpproces. Een divers aantal activiteiten wordt georganiseerd: algemene informatiemomenten over verschillende thema’s, luistersessies op lokaal niveau, wijkwandelingen, …

Voor elk van de sessies wordt een eigen methodiek ontwikkeld. Aan het eind van alle infosessies worden telkens 3 vragen aan de deelnemers gesteld: •Wat is nieuwe informatie die je gaat vertellen aan buren, collega’s…?

•Wat zijn voor jou belangrijke inzichten die de ontwerpers zeker mee moeten nemen in de volgende fase van het ontwerp?

•Wat zijn extra vragen die op een volgend moment zeker beantwoord moeten worden door de intendant, de burgerbewegingen of de stad?

De getrokken conclusies zijn verzameld op een algemene vergadering en teruggekoppeld op de eerste plenaire sessie met de intendant. De terugkoppeling door de intendant en de Vlaamse overheid gebeurt op eerste feedback moment.

De stad Antwerpen antwoordt schriftelijk op de verschillende vragen.

213

7. Participatiestuurgroep 2 - 27 september 2017 – Ringhuis (15) Ringbouwers en het participatieteam werken samen de concrete aanpak voor de eerste fase van het overlegproces uit op basis van de terugkoppeling van de eerste bevraging. Samen wordt de methodiek voor de luistersessies uitgetest en wordt opgeroepen om ook zelf luistersessies te organiseren. Drie deelnemers gaan hier actief zelf mee aan de slag. Een Ringbouwer begeleidt ook zelf een luistersessie.

8. Infosessie Leefbaarheid - 28 september 2017 De Nieuwe Vrede (24) Ringbouwers krijgen van inhoudelijke experts van het projectteam technische informatie over geluids-, lucht- en groenproblematiek. Er is mogelijkheid om plenair vragen te stellen aan de experten, die deze vragen ter plekke beantwoordden of verder onderzochten. De presentaties en het verslag zijn actief verspreid: •Presentatie leefbaarheid: https://www. antwerpenmorgen.be/files/download/1a1d17855b52-497c-9ccf-1ea397ef98ba •Presentatie luchtkwaliteit: https://www. antwerpenmorgen.be/files/download/8831282e1382-44dd-aa50-ea52c9ed6010 •Verslag: https://www.antwerpenmorgen.be/files/ download/38a97cee-5af3-41f9-a026-3fccc9adf706.

214

9. Infosessie Projecten langs de Ring - 5 oktober 2017 - Atheneum Berchem (44) Ringbouwers maken kennis met projecten van o.a. stad Antwerpen langs de Ring, die al gepland zijn. Van alle projecten wordt een overzichtelijke poster opgemaakt die duidelijk geeft over de doelstelling en de mate waarin de projecten al dan niet sturend zijn voor het overkappingsproject of/en bijgestuurd kunnen worden. Een eerste aanzet van maquette wordt gebruikt om de verschillende projecten ruimtelijk te positioneren. Er is mogelijkheid om vragen te stellen aan de experten, die deze vragen ter plekke beantwoorden of verder onderzochten.

Het verslag is te vinden via https://www. antwerpenmorgen.be/files/download/3e5de1db284f-40fa-a9cb-f329e8abe99b.

10. Zuidoostwandeling 1 - 7 oktober 2017 (42) Ontwerpteam Zuidoost gaat op stap doorheen het gebied en laat zich tijdens deze wandeling leiden door de verhalen en informatie van de Ringbouwers van zuidoost. Via twee wandelingen wordt samen het ringgebied ten noorden en zuiden van Berchem station verkend. Een tiental Ringbouwers vertellen op een aantal punten hun verhaal. Waarom is deze plaats belangrijk? Wat is de geschiedenis? En wat zijn de verwachtingen?

11. Infosessie Ringtechniek - 12 oktober 2017 - De Bruintjes (38) Ringbouwers krijgen van inhoudelijke experts van het projectteam technische informatie over de technische aspecten van de overkapping. Hoe zien de tunnels er uit? Waar moet op gelet worden qua veiligheid? Wat zijn de randvoorwaarden die meegegeven zijn aan het ontwerpteam?.

documentatie draagvlak

Hoogtechnologische vaktaal vertaald op mensenmaat. Er is mogelijkheid om vragen te stellen aan de experten, die deze vragen ter plekke beantwoorden of verder mee aan de slag gaan. Aan de hand van de volledige maquette wordt samen met de Ringbouwers de technische aspecten van de overkapping van de Ring onderzocht zoals de topografie, de aansluiting op de bestaande weginfrastructuur en de mogelijke locatie van “de gaten” in de overkapping..

Presentatie: https://www.antwerpenmorgen. be/files/download/c138d9f6-e83c-46c7-b7e380ae5201c40b Verslag: https://www.antwerpenmorgen.be/files/ download/5fa0fff2-7cb6-4811-af65-ba9488ccdaa4 12. Luistersessies – Diverse locaties (156) Om een beter beeld te krijgen van de ruimtelijke context worden verschillende ‘luistersessies’ georganiseerd. Doelstelling is om zowel het inzicht en de kennis van het ontwerpteam als de Ringbouwers te vergroten. De ambitie is om te komen tot een ruimtelijke spreiding en verschillende doelgroepen te bereiken. Een oproep om ‘luistersessies te hosten’ wordt via mail gelanceerd en tijdens de verschillende infomomenten gelanceerd. Ook worden een aantal ‘open luistersessies’ georganiseerd door het projectteam zelf. Daarnaast worden gericht lokale knooppunten voor specifieke doelgroepen aangeschreven.

Uiteindelijk worden 12 luistersessies georganiseerd.

Buurtbewoners “De Wittestraat” Buurtbewoners cafe “Rood-Wit” (Oud Berchem) Nieuwkomers (Posthof) Buurtbewoners en collega’s ARTUUR

documentatie draagvlak

architectuur en ruimtelijke planning Werknemers district Berchem (stafvergadering district Berchem) Buurtbewoners Cogels Osylei Turkse Gemeenschap (moskee Selimiye Camii) Groenenhoek (Volxkeuken Babouchka) Adviesraden Berchem Berchemse ondernemers (Link26) Ouders Zurenborg (De Brug) Een aantal open luistersessies (De Bruintjes, Ringhuis, …) gaan niet door wegens geen deelnemers. Sommige lokale knooppunten o.a. districtsraad Berchem, Kras Jeugdwerk, Femma, Winkeliersverenigingen Berchem, … geven aan dat de timing slecht is of het niet past binnen de werkwijze.

In elk van de luistersessies wordt standaard dezelfde methodiek gebruikt. Afhankelijk van de doelgroep is de aanpak vereenvoudigd. In elk van de sessies is gepeild naar het mobiliteitsgedrag (vervoersmiddelen, routes, bestemmingen), de beleving van de zuidoost ruimte (sterke, minder sterke punten, weetjes, …) en de prioritaire thema’s om aan te pakken tijdens het ontwerpproces.

Via de Map-IT@ techniek is verplaatsingsgedrag en de ruimtelijke kwaliteiten op kaart gezet. Via de cirkelmethodiek van de KANDOE methodiek maken de Ringbouwers tijdens de luistersessie een prioritering qua thema’s die aangepakt moeten worden via het overkappingsproject.

De Ringbouwers krijgen als input een lijst van mogelijke thema’s die ze mogen aanvullen als ze wensen. Bijkomende thema’s zijn o.a. ziekenhuis, overkappen zonder gaten, ruimte voor dieren + kinderboerderij en stimuleren traag vervoer.

-Grafiek prioriteiten luistersessies -Ruimtelijke kwaliteit - Luistersessie -Verplaatsingspatronen van bewoners - Luistersessie

215

216

Het kaartmateriaal is digitaal verwerkt door het ontwerpteam. De resultaten van de KANDOE methodiek zijn samengevat in een aantal grafieken die gepresenteerd worden op de Algemene Vergadering. De belangrijkste thema’s voor de Ringbouwers om aan te pakken zijn gezonde leefomgeving en natuur in je buurt, verkeersveilig verplaatsen, aanbod groengebieden, rust en stilte.

documentatie draagvlak

Presentatie: https://www.antwerpenmorgen. be/files/download/65d9e74d-15e1-421e-8b7c2708b8c71f5f Verslag: https://www.antwerpenmorgen.be/files/ download/bfe2ca4f-24e8-41ca-99f6-9f0a78603d2c Contacten lokale actoren Tijdens deze fase zijn verschillende rechtstreekse contacten geweest tussen het ontwerpteam en verschillende sleutelactoren in het proces of/en met een specifieke kennis en ervaring. Doelstelling van deze gesprekken is rechtstreeks van gedachten te wisselen over de verwachtingen en de ambities ten aanzien van het overkappingsproject. Daarnaast is ervaring en kennis over het gebied uitgewisseld. Gesprekken zijn gevoerd met o.a. het districtsbestuur Berchem, Ringland, IRET, de luchthaven,…

Districtsraad Berchem - Presentatie stand van zaken ontwerpproces – 19 oktober 2017

-Luistersessies - Luistersessie door Bewoners

13. Infosessie Mobiliteit - 19 oktober 2017 parochiecentrum Groenenhoek(33) Ringbouwers krijgen van inhoudelijke experts van het projectteam technische informatie over het concept van de stedelijk en doorgaande ring, de opgave met betrekking tot de modal split en de verschillende lopende plannen. Er is mogelijkheid om vragen te stellen aan de experten, die deze vragen ter plekke beantwoorden of verder mee aan de slag gaan. In kleine groepen kunnen technische vragen worden gesteld. Daarnaast wordt nagedacht over hoe de mobiliteit van morgen georganiseerd zou kunnen worden.

Op vraag van de Districtsraad van Berchem geeft het ontwerpteam een presentatie van de aanpak en de geleerde lessen. De districtsraadsleden stellen verduidelijkende vragen. Ze wijzen op het belang van de afstemming met de lopende processen van het district. Ook wijzen ze op het belang om een zo groot mogelijk groep actoren te bereiken. De afspraak wordt gemaakt dat de krachten hiervoor gebundeld worden en dat contact wordt onderhouden. De districtsraad vat hun suggesties samen in een eerste advies voor het ontwerpteam.

documentatie draagvlak

14. Algemene Vergadering 1 - 26 oktober 2017 Atheneum Berchem(112) De eerste algemene vergadering maakt een synthese van de verzamelde informatie en inzichten.

In de eerste plaats maken we samen met de Ringbouwers een synthese van de inzichten uit de informatiesessies, de verschillende gesprekken, … Via een interactieve infomarkt kunnen Ringbouwers kennis maken met alle informatie en inzichten die zijn verzameld. Door het ontwerpteam is een presentatie gegeven van de eigen inzichten en ervaringen. Het geheel is samengevat door de Ringbouwers door drie vragen te beantwoorden.

Daarnaast verkennen we via de KANDOE cirkel methodiek ‘welke criteria volgens de Ringbouwers het belangrijkste zijn om te bepalen welke projecten vanuit het segment zuidoost naar voor worden geschoven in het kader van de beschikbare middelen’. Door het ontwerpteam is een lijst van criteria samengesteld op basis van de input tijdens het eerste zuidoverleg op de opening van het Ringhuis. Bijkomende criteria zijn door de Ringbouwers aangedragen: problematiek mobiliteit oplossen, ruimte voor stadslandbouw, overkappig zonder gaten (geen ADR), draagt bij tot volledige overkapping, draagt bij tot een 80% groen voor de volledige overkapping, verminderen fijn stof en parking toren/gebouw op de ring. Door de Ringbouwers worden tijdens de algemene vergadering vier criteria naar voor geschoven als belangrijkste: de geluidsbelasting verlagen, een bijdrage leveren richting modal split/ambitieuze mobiliteit, luchtkwaliteit verbeteren en meer ruimte voor groen creëren. Daarnaast vinden Ringbouwers ook de criteria verbetering van fiets- en voetgangersvriendelijkheid, intra- en

-Algemene vergadering KANDOE - 26 oktober 2017 -Grafiek criteria - 26 oktober 2017 -Duim oefening- 26 oktober 2017

217

218

extramuros wijken van Zuidoost verbinden en het voorbeeld stellend karakter van een project in het kader van de overkapping meermaals belangrijk.

Op basis van de verzamelde inzichten presenteert het ontwerpteam een aantal eerste conclusies richting het ontwerpproces. Ze stelt een aantal conclusies en vragen voor. Daarnaast geeft ze ook een eerste voorstel voor de strategische ruimten die in detail moeten worden onderzocht tijdens de ontwerpfase als mogelijke locaties voor prioritaire projecten. Ringbouwers beoordelen individueel de inzichten en voorstellen van de ontwerpers.

Presentatie: https://www.antwerpenmorgen. be/files/download/67cca19b-4fc1-4732-99e3a3b44b86ce3c Verslag: https://www.antwerpenmorgen.be/ files/download/f86e0daf-d243-49f2-b7b047d630d58978 Sfeerbeelden via https://atv.be/programmas/overde-ring-over-de-ring-legt-team-zuidoost-51413

documentatie draagvlak

Is verbreding van de Ring noodzakelijk bij een modal split; Hoe worden middelen verdeeld tussen type maatregelen en tussen segmenten; Moet ADR transport op de Ring blijven of kan traject aangepast worden; ….). De eerste ideeën van de ontwikkeling van een segment overschrijdend Framework werden hier afgetoetst en verder ontwikkeld. Vanuit de ontwerpgemeenschap werd de opdracht gegeven om te onderzoeken op welke manier een ‘grote markt aan Berchem station’ zou kunnen functioneren.

Contact name Vlaanderen, de stad en intendant voor verduidelijking vragen Het projectteam heeft op basis van de input uit de Algemene Vergadering en de verschillende andere sessies een overzicht gemaakt van vragen voor Vlaanderen, de stad, de intendant en het verdere proces. De vraag is gesteld om de antwoorden mondeling toe te lichten op de Feedbacksessie.

Dit is voor alle partijen mogelijk met uitzondering voor de stad. De stad verkoos een schriftelijke beantwoording van de vragen.

15.

Plenaire sessies team intendant - 6-9 november 2017 - Jordaenskaai

Afsluiting bevraging evaluatie participatieproces en criteria projecten eerste fase – 12 november (125)

Met de verzamelde informatie en inzichten in de achterzak trekt het ontwerpteam begin november naar de ontwerpgemeenschap voor de terugkoppeling van Zuidoost. Gesprekken zijn gevoerd over civieltechnische aspecten, mobiliteit,

Op 31 oktober wordt de tweede online bevraging via een mailing verspreid naar iets meer dan 900 Ringbouwers. De online bevraging, die bij herhaling is bekendgemaakt, wordt door het ontwerpteam afgesloten op 12 november.

lucht- en geluid en ecologie. Daarnaast zijn ook gesprekken gevoerd met de burgerbewegingen, de andere ontwerpers en het team van de intendant samen met een aantal ruimtelijke experten. Onder andere een aantal vragen van de algemene vergadering zijn hier afgetoetst (Wanneer wordt modal split 50/50 gerealiseerd;

De respons is groot. Een samenvattende rapportage wordt opgemaakt. Vijf criteria (de luchtkwaliteit verbeteren - een bijdrage richting de overkapping leveren - meer ruimte voor groen creëren - de geluidsbelasting verlagen - zorgen voor verbetering van fiets- en voetgangersvriendelijkheid) scoren het hoogst.

219

documentatie draagvlak

Opvallend is dat de Ringbouwer een voorkeur uitspreekt naar prioritaire projecten die lokaal effect hebben en in lijn liggen met de algemene doelstellingen van het Overkappingsproject. Zelfs al wil dat misschien zeggen dat ze misschien niet het meeste steun zouden hebben binnen het segment.

Uit de bevraging blijkt dat de Ringbouwers tevreden zijn met de aanpak en de opzet van de verschillende momenten. Hierbij verwijzen Ringbouwers naar het belang van kennisopbouw, de vernieuwde aanpak en de intensiteit als belangrijkste sterkten. Tegelijkertijd is er een zekere honger naar inhoudelijk input van het ontwerpteam. Inhoudelijk zijn er nog te weinig stappen gezet. Men wil starten met ontwerpen en is benieuwd naar de ideeën van de ontwerpers 16. Participatiestuurgroep 3 - 14 november 2017 – Ringhuis(8) Ringbouwers en het participatieteam werken samen de verdere aanpak van de volgende fase van het proces uit op basis van de terugkoppeling van de tweede bevraging en de verschillende ervaringen die zijn opgedaan. Belangrijke conclusies worden getrokken richting het vervolgproces: communicatie van de resultaten van de sessies via een platform is belangrijk voor iedereen om het proces te kunnen volgen, de opzet van de mailing waarin aankondigingen worden gecombineerd met meer algemene informatie en linken werkt en de algemene vergadering werkt zeer goed voor mensen die een overzicht willen hebben. Samen wordt de krijtlijnen van de ontwerpfase uitgewerkt met in het bijzonder de droomsessie. Hiervoor geven de Ringbouwers een aantal suggesties om mogelijke weerstand te ondervangen.

  

      

-Grafiek criteria - 12 november 2017

Verslag is te vinden via https://www. antwerpenmorgen.be/files/download/931f51705574-49f8-977d-c32086d7c413.

17. Feedbacksessie - 23 november 2017 Atheneum Berchem (89) Tijdens de informatiefase zijn een groot aantal vragen verzameld. Op de eerste feedbacksessie geven ontwerpteam Zuidoost, de intendant en de Vlaamse Overheid geven antwoorden op vragen van Ringbouwers die tot nog toe onbeantwoord bleven. De intendant en de Vlaamse overheid geven een gezamenlijke presentatie over de geschiedenis en inhoud van het Toekomstverbond.

•Toelichting intendant: https://www. antwerpenmorgen.be/files/download/d2d0c8472aa3-4d24-8eb4-e5d7a4895a8b •Toelichting experten team Zuidoost: https://www. antwerpenmorgen.be/files/download/881a8dd680ef-41b0-a517-e06737a3fe00 •Antwoorden die de stad Antwerpen formuleerde op vragen van de deelnemers aan de infosessies: https://www.antwerpenmorgen. be/files/download/15e30d92-09fb-493d-9857efc40d6bdf46

220

Evaluatie De fase “SAMEN VERKENNEN” is door het projectteam weloverwogen toegevoegd aan de procesblauwdruk. Het ritme van de verschillende sessies was ontzettend hoog. Zowel de betrokken Ringbouwers als het ontwerpteam kijken met grote tevredenheid terug op de verschillende activiteiten. Het heeft alle partijen de kans gegeven om zich de ruimtelijke context, de randvoorwaarden en de complexiteit eigen te maken. Het heeft het ontwerpteam veel inzicht gegeven in hetgeen de Ringbouwers van zuidoost belangrijk vinden voor de ontwerpfase. Binnen deze fase is een grote diversiteit van Ringbouwers bereikt doordat een brede diversiteit aan soort activiteiten en inhoudelijke onderwerpen is aangeboden. Het samen ontrafelen van de kaders en randvoorwaarden heeft op sommige momenten tot spanningen geleid bij de Ringbouwers (vb. tijdens feedback op presentatie ontwerpteam op de eerste algemene vergadering).

Aan de andere kant heeft de transparantie en duidelijkheid hierover ook bijgedragen tot vertrouwen en appreciatie van de Ringbouwers in het ontwerpteam. Opvallend is ook dat spanning is (terug op de achtergrond) verdwenen nadat Vlaanderen en de intendant in contact zijn gegaan met de lokale Ringbouwers op de eerste Feedbacksessie.

“We willen vandaag al beginnen overkappen!

Kunnen we niet al iets doen aan dat lawaai van de Ring?”

documentatie draagvlak

Qua aanpak kunnen volgende lessen naar de toekomst worden getrokken: •Maximale transparantie over de bovenlokale kaders en afspraken is, zeker indien ze dwingend zijn, een noodzakelijke voorwaarde om vertrouwen op te bouwen en ontwerpmatig aan de slag te gaan.

•Technische informatie overbrengen kan op verschillende manieren gebeuren.

Een moeilijkheid is de grote diversiteit in achtergrondkennis tussen de Ringbouwers. Een methodiek waarbij kort een aantal algemene principes of informatie wordt gedeeld en vervolgens mogelijkheid is voor gerichte bevraging van experten bleek het meest efficiënt.

•Een maquette is een zeer interessant instrument om informatie over te brengen en een dialoog rond te organiseren. En dit niet alleen met betrekking tot ruimtelijke aspecten maar ook met betrekking tot technische aspecten.

•De mapIT@ methodiek is een handige methodiek om gebiedsgerichte kennis en ervaring van verschillende soorten doelgroepen te inventariseren. Een belangrijk pluspunt is dat ook een wederzijds leren tussen de deelnemers van de sessie wordt gefaciliteerd. Niet alleen het ontwerpteam maar ook de deelnemers krijgen op die manier een bredere kennis en inzicht in de ruimtelijke omgeving.

•Het is niet eenvoudig om directe koppelingen tussen het lokale en bovenlokale systeem te leggen. Nochtans heeft het bovenlokaal systeem zowel inhoudelijk als procesmatig een grote impact. Een mondelinge interactie waarbij in dialoog kan gegaan worden heeft een positief effect gehad op de voortgang van het proces.

documentatie draagvlak

Fase 2 – Samen ontwerpen Deze fase heeft tot doel de kennis om het ruimtelijk ontwerp voor de volledige overkapping en de verschillende mogelijke strategische projecten samen met de Ringbouwers op te maken. Waar willen we op de langere termijn naar toe? Welke zijn de eerste stappen die we kunnen zetten? Hoe organiseren we een ontwerp zodat het ook kan werken in de praktijk? Deze fase vormt de kern van heel de ontwerpopgave.

Hier wordt een basis gelegd voor de toekomst van het Zuidoost van morgen. Om in eerste instantie zoveel mogelijk los te komen van de bestaande situatie is er voor geopteerd om bij de start de tijdshorizon van 2045 als ijkpunt te nemen. In verschillende ontwerpateliers rond verschillende thema’s of/en deelruimten zijn de verschillende dromen geconfronteerd met de huidige situatie en werking van het ruimtelijk systeem. Het ontwerpteam fungeerde in deze fase letterlijk als facilitator en onderzoeker van ideeën en suggesties tussen Ringbouwers, experten en de ontwerp gemeenschap.

door de verschillende deelzones van het ganse gebied. Ze maken als het ware een toch door het landschap van morgen. Aan de hand van een aantal eenvoudige vragen (Wat zie je? Welk gevoel krijg je nu? …) krijgen ze zelf beelden van hoe de verschillende deelgebieden er in 2045 . De beelden, gevoelens, associaties worden door de Ringbouwers per deelgebied door hen genoteerd en vervolgens gedeeld via een tentoonstelling.

In de tweede stap verwerken de Ringbouwers het geheel van beelden in kleine groepjes in een aantal verhalen voor specifieke locaties in de Ringzone. De actuele situatie wordt geïllustreerd door een foto van de actuele situatie. De beelden en verhalen van de toekomst worden aan de ontwerpers meegegeven in woord en beeld.

De dromen van de deelnemers voor de verschillende deelnemers zijn te lezen in het boekje ‘Dromen vangen tijdens Rindag II’, te lezen via https://www.antwerpenmorgen.be/files/ download/aafcfabb-5aec-485d-8176-4e98df293a4a.

De verhalen zijn bovendien vastgelegd op film en gedeeld via https://www.youtube.com/channel/ UCLFAVvOsr-jOV9EDCeLsepg/featured

Een tussentijdse stand van de resultaten van het ontwerpproces is gepresenteerd op twee Algemene vergadering voordat ze teruggekoppeld werd op een plenaire sessie. Terwijl op de eerste algemene vergadering de focus lag op de visie op de totale overkapping is op de tweede sessie dieper ingegaan op de ontwerpen van de verschillende strategische projecten.

18. Droomatelier Zuidoost - 7 december 2017 Zomer van Antwerpen (85) Op het droomatelier Zuidoost is de stap naar de toekomst van Zuidoost gezet. De Ringbouwers reizen in een tijdscapsule naar 2045. In 2045 wandelen, vliegen, … ze eerst

221

-Droomsessie - Dromen vangen - 7 december 2017

222

documentatie draagvlak

19. Expertensessies - 8-13 december 2017 Ringhuis

Ontwerpsessie 2 - 27 januari 2018 - De Bruintjes (25)

Voor de concretisering en aftoetsing van mogelijke ontwerprichtingen organiseerde Team Zuidoost, naast de plenaire sessie, zogenaamde expertsessies rond de verschillende deelruimten. Verschillende experten van de ontwerpgemeenschap, stad en district en burgers gaan samen in dialoog over de verschillende projecten. Expertsessies zijn georganiseerd over de mobiliteit (Framework), Luysbekelaer en Zurenborg, Middelheim en Brialmontpark, Berchem station.

Het tweede ontwerpatelier heeft als focus het ontwikkelde Framework. Zowel voor de organisatie van het verplaatsen over en langs de Ring, als de ontwikkeling van een continu systeem van open en groene ruimte langs de ring, zit het ontwerpteam met een aantal technische en concrete vragen. Deze worden besproken met de Ringbouwers. Samen wordt naar oplossingen gekeken voor o.a. de aansluiting van lokaal fietsverkeer op de ontwikkelde fiets-o-strades, het ontwerp en gebruik van de singel en de ecologische versterking van het Ringpark.

20.

Ontwerpateliers – december – maart

Gedurende de ganse ontwerpfase is op verschillende momenten een ontwerpatelier georganiseerd om tussentijdse beelden en schetsen af te toetsen en te verrijken met de kennis en ervaring van de Ringbouwers Zuidoost.

Elk van de sessies start met een voorstelling door het ontwerpteam van de stand van zaken en een aantal dillema’s of vragen. In kleine groepjes is vervolgens input verzameld. Doorheen werden drie ontwerpateliers georganiseerd met een specifieke focus.

Ontwerpsessie 1 - 16 december 2017 - De Bruintjes (45) Tijdens het eerste ontwerpatelier gaan de Ringbouwers in dialoog rond vier deelzones: Middelheim – Grote Steenweg, Grote Steenweg – Berchem Station, Berchem Station – Zurenborgbrug, Zurenborgbrug – Plantin Moretuslei. Het verslag van deze sessie is te lezen via https://www.antwerpenmorgen.be/ files/download/734d657f-2170-4878-b7203bb0937e7326

Het verslag is te lezen via https://www. antwerpenmorgen.be/files/download/f887308cc0a6-45fe-8506-e0161c8a78c7 Ontwerpsessie 3 - 8 maart 2018 – Ringhuis (36) Het derde ontwerpatelier heeft als focus twee strategische projecten. Voor twee projecten nl de herinrichting van de Grote Steenweg en de Grote Markt (Berchem station) zijn de ontwerpers nog op zoek naar bijkomende ideeën en suggesties over de inrichting. Ook willen ze een beter beeld van de verwachtingen van de bewoners. Ringbouwers kiezen een van de twee projecten om in de diepte te gaan rond een aantal ontwerpmatige uitdagingen zoals de organisatie van de stromen (Grote Steenweg) en de opzet en invulling van de grote markt en de bebouwing (Berchem station)

documentatie draagvlak

21 Algemene Vergadering 2 - 10 januari 2018 Diensten centrum Huize Berchem(89) De tweede algemene vergadering geeft een overzicht van de tussentijdse resultaten van het ontwerpproces. Op basis van de droomateliers is een voorstel voor eindbeeld ontwikkeld door de ontwerpers. Het eindbeeld wordt omstandig toegelicht door de ontwerpers. In kleine groepjes wisselen Ringbouwers hun mening over het voorgestelde eindbeeld: wat vonden ze goed en niet goed, en waarom dan? Het voorgestelde eindbeeld wordt door de Ringbouwers algemeen positief ontvangen. Voor velen is het een zeer goede vertaling van de input die tijdens het droomatelier is gegeven. Bijkomende suggesties worden gedaan zoals het herdenken van het goederen-logistiek knooppunt ter hoogte van de Generaal Lemanstraat, de nood en/of lokalisatie van de gaten in de overkapping, .de verdere uitwerking van het plein ter hoogte van Berchem kerk, het onderzoeken van de oversteekbaarheid van de Singel ter hoogte van het Brialmontpark, vermijden dat groen BPA van 2006 wordt aangesneden, onderzoeken van de Plantin Moretuslei In het tweede deel stelt het projectteam eerste voorstel van prioritaire projecten voor. Algemeen is bij de Ringbouwers minder uitgesproken positief.

De meeste Ringbouwers antwoordden ‘neutraal’ of ‘eerder wel’ ten aanzien van de voorstelling van prioriteiten. Door een aantal Ringbouwers worden wel sterke vragen gesteld bij de inzet van middelen van de overkapping voor de voorgestelde leefbaarheidsmaatregelen..

Presentatie: https://www.antwerpenmorgen. be/files/download/c4e4527d-040e-4ab4-985a358c7753ab3c

Verslag: https://www.antwerpenmorgen.be/ files/download/c6820010-371d-414c-a802c222d4979e12

223

224

—

documentatie draagvlak

Nieuwjaarsreceptie District Berchem -14 januari 2018

Nieuwjaarsreceptie district Berchem - 14 januari 2018 - plein Lysenstraat

—

Plennaire sessie burgerbewegingen- 16januari 2018

In samenspraak met het district Berchem heeft het ontwerpteam een infopunt op de jaarlijkse nieuwjaarsreceptie van het District. Doelstelling is om een grotere groep inwoners van het district Berchem op de hoogte te brengen van het project.

De uitgewerkte plannen, referentiebeelden en andere visueel materiaal wordt getoond in een tentoonstelling. De eyecatcher en trekker van heel wat bezoekers is de maquette. Het ontwerpteam geeft op maat tekst en uitleg aan de bezoekers.

Een veertigtal nieuwe Ringbouwers melden zich aan.

in de conclusies van de eerste overkappingen op basis van verschillende studies van onder meer VITO en UGent. Ecologische experten geven aan dat oplossingen moeten uitgewerkt worden om ecologische verbindingen beter uit te werken voor het segment zuidoost. Vanuit de burgerbeweging worden vragen gesteld bij de inzet van middelen van de overkapping voor leefbaarheidsprojecten.

Samen met de intendant en ruimtelijke experts wordt de afbakening van de verschillende strategische projecten besproken. Het ontwerpteam pleit voor meer duidelijkheid over de wijze waarop de verdeling van de middelen zal gebeuren. Ook legt het team een voorstel van strategie richting de volledige overkapping op tafel.

22. Plenaire sessies team intendant - 15-19 januari 2018 - Jordaenskaai

Workshop teams Zuid, Zuidoost en Oost – 24 en 30 januari en 12 februari 2018

De uitgewerkte visie en eerste voorstel voor

Tijdens de ontwerpgemeenschap worden

strategische projecten wordt gepresenteerd aan de ontwerpgemeenschap. Net zoals bij de eerste plenaire sessie worden een aantal gesprekken gevoerd met experten. Uit elk van de gesprekken krijgt het ontwerpteam bijkomende informatie. De gesprekken met de geluids- en luchtexperten geven het ontwerpteam inzicht

contacten gelegd met team zuid en oost om de grenzen en overgang van de verschillende segmenten beter in kaart te brengen en te onderzoeken, zo ook de aansluiting en overgang van de uitgewerkte Singelsnede. Als resultaat van de sessie wordt het Framework verder ontwikkeld.

documentatie draagvlak

Workshop ecologie 7 februari 2018 Om de ecologische knelpunten in het ontwerp beter te begrijpen organiseert het ontwerpteam een workshop met ecologische experten. Samen met de experten worden de doelsoorten bepaald.

Ook worden de ecologische knelpunten een voor een opgelost. Vooral ter hoogte van de onderdoorgangen zijn er ecologische knelpunten.

Het resultaat wordt vertaald in het concept van ‘de connecterende vallei’ .

Bevraging evaluatie participatieproces – 7 februari 2018 (28) Op 24 januari 2018 is de derde online bevraging via een mailing verspreid naar iets meer dan 1100 Ringbouwers. De online bevraging wordt door het ontwerpteam afgesloten op 7 februari. De respons is zeer beperkt . Toch zijn duidelijk conclusies te trekken uit de input die gegeven. Algemeen is men tevreden over de aanpak van de sessies.

Ook het enthousiasme, de verschillende soorten formats en de gedrevenheid wordt geapprecieerd.

Wel blijft men op zijn honger zitten wat betreft de rechtstreekse dialoog met de ontwerpers om voorstellen te bespreken en af te toetsen.

Ook blijkt het voor sommigen moeilijk om de intensiteit van het proces te volgen.

Nieuwskaartje Team Zuidoost Met als doelstelling zo veel mogelijk inwoners te bereiken krijgt elke inwoner van Zuidoost een nieuwjaarskaart van het team Zuidoost in de bus. Het kaartje wenst iedereen een goede start van het nieuwe jaar. Daarnaast nodigt het iedereen uit voor de volgende momenten. Het district Berchem zorgt voor de verdeling van de nieuwjaarskaartjes.

-Overleg teams Zuid- Zuidoost-Oost -Ontwerpatelier - 18 januari 2018 -Bussen van het nieuwjaarskaartje door het district

225

226

documentatie draagvlak

25. Plenaire sessies team intendant – 19 – 22 februari 2018 - Jordaenskaai

Het verslag is te lezen via https://www. antwerpenmorgen.be/files/download/4951f94a-

De verdere uitwerking van de strategische projecten wordt gepresenteerd aan de ontwerpgemeenschap. Het ontwerpteam krijgt finale input voor de verdere uitwerking van de strategische projecten. Vanuit het district wordt gevraagd om verder te onderzoeken of de Cogels oseylei tramvrij vrij gemaakt kan worden. UGENT bevestigt de waarde van de geluidsmaatregelen voor de verbetering van de parkbeleving. Het doet ook de suggestie om te onderzoeken hoe de geluidsbelasting ter hoogte van Berchem kerk aangepakt kan worden. Het luchtonderzoek van VITO toont aan dat de galerij op de Grote Steenweg een lokale verbetering van de luchtkwaliteit realiseert. Door het ontwerpteam wordt gewezen op de vraag van burgers om het effect van de gaten verder te onderzoeken bij een volledige overkapping. Door de intendant en de ruimtelijke experts wordt het belang van het continu geluidsproject benadrukt. De vraag wordt gesteld om met AWV, de Lijn en de stad de doorstroming op de Grote Steenweg en de concepten voor de op- en afrittencomplex af te toetsen. Richting de evaluatie van de projecten is het belangrijk om een hiërarchie in de projecten te brengen en duidelijker aan te geven wat tijdelijk en permanent is, Vanuit de burgerbeweging wordt gewezen op het belang om te komen tot echte overkappingsprojecten.

Aan de andere kant wordt gewezen op het belang om te komen tot afstemming met de teams van

ea85-4808-9918-171c57d48ee5.

zuid en oost

-Algemene vergadering 3 - 8 februari 2018

24. Algemene Vergadering 3 - 8 februari 2018 Atheneum Berchem (68) Het ontwerpteam stelt zijn vijf belangrijkste ingrepen voor de overkapping. Na een korte voorstelling van de visie voor de volledige overkapping, gaan de Ringbouwers in dialoog rond elk van de projecten via informatiewinkels meer te weten over de korte-termijn-projecten.

Ringbouwers kunnen aangeven in welke mate ze het eens zijn met de argumentatie. De voorgestelde prioritering wordt door ongeveer 90% van de aanwezige Ringbouwers gesteund. .De invulling van sommige projecten roept wel vragen op. Om iedereen de kans te geven effectief in debat te gaan met de ontwerpers wordt een ‘Fishbowl’ opgezet.

“Heel wat van mijn vrije tijd kroop in het meedenken en -dromen met dit ontwerp- en participatieproces.”

documentatie draagvlak

Districtsraad Berchem - Presentatie stand van zaken ontwerpproces – 22 februari 2018 In overleg met de Districtsraad van Berchem geeft het ontwerpteam een presentatie van het ontwikkelde eindbeeld en het ontwerp van de verschillende strategische projecten. De districtsraadsleden stellen verduidelijkende vragen.

Algemeen wordt de waardering uitgesproken voor de verschillende voorstellen. Ze wijzen er op dat bepaalde zaken in een volgende stap verder moeten onderzocht worden (vb. mobiliteitsafwikkeling Elisabethlaan, hoe omgaan met de sporen, …). Ook worden vragen gesteld bij het effect van de gaten op de luchtkwaliteit.

Tevens geven ze hun prioritering mee ten aanzien van de strategische projecten. Samen wordt van gedachten gewisseld over het verzamelen van geloofsbrieven bij adviesraden, organisaties etc.

De adviesraad schrijft een unaniem advies dat als basis kan dienen voor een geloofsbrief. De afspraak wordt gemaakt dat de distritsraad formeel advies zal vragen aan de adviesraden. Hun input zal toegevoegd worden aan de geloofsbrief van het district.

-Presentatie stand van zaken ontwerpproces -District Berchem

227

Evaluatie De fase “SAMEN ONTWERPEN” en de verschillende interventies is al doende opgebouwd. Bij de start van deze fase bestond geen duidelijke agenda of planning. De start en het einde van het proces was duidelijk. De verschillende plenaire sessies vormden vaste scharnierpunten. De verschillende interventies zijn hierrond geweven rekening houdend met de inzichten die ontstonden tijdens het co-creatief proces. Het co-creatief proces is in die zin geen lineair proces maar eerder een organisch spinnenweg van verschillende interventies dat gaandeweg is vormgegeven en met het ontwerpteam als spin in het web. Voor de Ringbouwers is het geen evidente opdracht geweest om in dit proces het overzicht te behouden. Regelmatig is de vraag gekomen om een agenda voor de komende maanden te krijgen. Voor de kleinere interventies is dit niet mogelijk gebleken. Door het strakke ritme, de input en afstemming vanuit verschillende niveaus en de veelheid van onderwerpen die moest onderzocht en uitgewerkt worden (waaronder een groot aantal technische aspecten met betrekking bijvoorbeeld de ondergrond, de mobiliteitsstromen, … omdat in Segment Zuidoost dit belangrijk sturende facturen zijn) is zeker bij de eerste sessies voor de Ringbouwers minder duidelijk geweest hoe suggesties, ideeën, … etc. zijn verwerkt. Vaak moesten door het ontwerpteam bepaalde zaken technische of inhoudelijk eerst verduidelijkt worden vooraleer in dialoog kon worden gegaan. De realiteit is ook dat tussen verschillende sessies de tijd vaak onvoldoende was om alles te verwerken. Het gevoel bij Ringbouwers was dat een echte interactie in de diepte ontbrak.

Ofwel gaven de Ringbouwers samen input, ofwel gaf het ontwerpteam input.

228

Het organiseren van sessies per deelproject via de ontwerpatelier is in die zin een belangrijke stap voorwaarts geweest. Ook het plenaire debat op de Algemene Vergadering van 8 februari werd door de Ringbouwers als zeer positief ervaren.

Algemeen kan gesteld worden dat het ontwerp op segmentniveau via de input en verwerking van o.a. het droomatelier snel gedeeld en ontwikkeld is. Om draagvlak en vertrouwen te ontwikkelen rond concrete projecten is ook een verkenning in de diepte noodzakelijk. Alle actoren willen tot op zekere hoogte een inzicht of ‘een ontwerp ook in de praktijk zal functioneren’. Dit vraagt tijd van ontwerpers en Ringbouwers om informatie te verwerken, suggesties te onderzoeken, … om vanuit een “gelijkwaardige kennisbasis” ontwerpen in de diepte te verkennen via een (h)echt debat en confrontatie van ideeën. De onduidelijkheid rond verschillende technische randvoorwaarden, de ambities rond mobiliteit, de wijze van keuze van de projecten heeft op verschillende momenten een verkenning op projectniveau vertraagd. Ook het pendelen tussen de verschillende actoren waarbij enkele slechts afzonderlijk kunnen worden benaderd vertraagde het co-creatief proces met de Ringbouwers. Een concrete suggestie is dan ook om te onderzoeken of in het verdere traject bestuurders, experts, burgers, … in het co-creatief proces fysiek kunnen worden samengebracht in plaats van de huidige aanpak waarbij het projectteam fungeert als boodschapper en verbinder van verschillende input en actorengroepen.

Doorheen het proces zijn Ringbouwers gekomen en vertrokken. Een verklaring ligt mogelijk in de grote diversiteit aan thema’s en projecten dat moest worden behandeld. Dit vanuit de ambitie van het ontwerpteam dat de Ringbouwers toch ook minimaal een overzicht op segment niveau

documentatie draagvlak

moesten hebben. Een groep van een zestigtal Ringbouwers, dat het grootste deel van de sessies heeft meegemaakt, heeft waarschijnlijk dit overzicht. Aan de andere kant heeft dit Ringbouwers, die vooral geïnteresseerd zijn in een bepaalde zone of thema, afgeschrikt. Een optie om te verkennen is om duidelijker een proces op twee niveaus (project vs. segment) te onderscheiden in aanpak, communicatie, … waarbij het ritme van de participatie en de inhoudelijke voortgang en uitwerking op projectniveau wordt bepaald door het draagvlak en de steun van de verschillende actoren. Ideaal was geweest indien van bij de start de graad van detail van de uitwerking van de verschillende projecten duidelijker was gemaakt door de opdrachtgever, de gehele ontwerpgemeenschap of in overleg met de Ringbouwers was bepaald.

Qua aanpak kunnen volgende lessen naar de toekomst worden getrokken: •Ondanks de inschatting dat het droomatelier op weerstand zou kunnen stuiten is dit zowel voor het proces als de inhoudelijke uitwerking van het project een belangrijke boost geweest. De opbouw in verschillende stappen van het droomatelier binnen het bijzonder kader van de zomerfabriek heeft nieuwe ideeën naar boven gebracht die los staan van de dagdagelijkse situatie. Een aantal krachtige verhalen zijn het resultaat.

•Via eenvoudige methoden kan snel een beeld gekregen worden van de steun vs. weerstand tegen bepaalde voorstellen. Belangrijk is echter om naast het verzamelen van input ook effectief in discussie te gaan en meningen te confronteren.

Sessies over specifieke thema’s of/en deelruimtes lenen zich hier goed voor. De fishbowl methodiek bleek een goede methodiek voor een debatsessie met een grotere groep.

documentatie draagvlak

•Een verkenning in de diepte van de projecten vraagt tijd en inhoudelijke achtergrond. Het pendelen tussen actoren vertraagd het proces.

Voor de verdere uitwerking zou onderzocht kunnen worden op welke manier dit georganiseerd zou kunnen worden. Suggestie om verder te onderzoeken is op welke manier draagvlak en steun meer leidend kan worden dan een bestuurlijke, planmatige of organisatorische agenda. Dit zou moeten kunnen toelaten om een duidelijker agenda te communiceren. Daarnaast zou het moeten toelaten dat de voortgang bepaald kan worden door de groep zelf. •Ondanks verschillende inspanningen blijft het moeilijk om een grote en diverse groep te mobiliseren. Net zoals bij andere processen start of lukt de mobilisatie door lokale knooppunten pas indien een ontwerp concreet wordt of/en bepaalde conflicten tot uiting komen. Richting het vervolg moet onderzocht worden op welke manier lokale knooppunten meer betrokken kunnen worden bij de mobilisatie of/en wakker gemaakt worden. De samenwerking met bijvoorbeeld het district Berchem waarbij de krachten werden gebundeld om een grotere groep te bereiken via de aanwezigheid op de nieuwjaarsreceptie kan hierbij als best practice worden gezien.

-Dromen vangen- het droomatelier-7 december 2018 -Ontwerpatelier 3 - 8 maart 2018

229

230

Fase 3 – Samen conclusies trekken Deze fase heeft tot doel om samen met de Ringbouwers conclusies te trekken met betrekking tot het voorliggende ontwerpen en het gevoerde proces. Waar bestaat overeenstemming over? Welke onderdelen vinden we sterk? Welke elementen moeten verder onderzocht worden?

En waar zijn er meningsverschillen over. Vanaf de start is duidelijk gemaakt dat ‘draagvlak’ een van de belangrijke parameters zou zijn bij de beoordeling van het geleverde werk. In deze fase is door het projectteam ingezet om zoveel mogelijk onduidelijkheden en vragen op te lossen. Daarnaast is intensief ingezet om te proberen zoveel mogelijk mensen rechtstreeks te bereiken om enerzijds het eindresultaat voor te stellen en anderzijds meningen en oordelen te inventariseren. Naast een algemeen infomoment is door het ontwerpteam een informatieve wijkwandeling georganiseerd en zijn verschillende groepen en locaties bezocht om informatie te geven. Vanaf begin februari is gestart met de communicatie over de afronding van het proces en het concept van de zogenaamde ‘geloofsbrieven’. Op een afsluitend moment bespreken de Ringbouwers de geloofsbrieven.

26. Zuidoost wandeling 2 - 10 maart 2018 (44) Ontwerpteam Zuidoost leidt de Ringbouwers rond langs de verschillende strategische projecten. Via twee wandelingen wordt samen het ringgebied ten noorden en zuiden van Berchem station verkend. Ter hoogte van de verschillende strategische projecten wordt halt gehouden en het project toegelicht. Ringbouwers krijgen de kans om verduidelijkende vragen te stellen. Samen beelden we ons hoe het gebied er in de toekomst op korte en lange termijn zal uitzien. Doelstelling is om Ringbouwers een duidelijker beeld te geven

documentatie draagvlak

van wat verwacht kan worden als eindresultaat.

Sfeerbeelden van de wandeling zijn te bekijken via https://atv.be/programmas/over-de-ring-teamzuidoost-stelt-plannen-voor-op-wandeling-56887.

Reizende tentoonstelling 14 maart - bib Berchem Met de maquette en illustrerend beeldmateriaal stelt het ontwerpteam zijn voorstellen voor aan de bezoekers de bib Berchem. Doelgroep zijn de jonge Ringbouwers.

Reizende tentoonstelling 16 maart 2018 - station Berchem Met de maquette en illustrerend beeldmateriaal stelt het ontwerpteam zijn voorstellen voor aan pendelaars die ’s ochtends op weg zijn naar hun werk.

29. Finale Zuidoost - 21 maart 2018 - Atheneum Berchem (186) Doelstelling van dit finale moment is om zoveel mogelijk Ringbouwers te informeren over de uitgewerkte plannen. Twee sessies (middag en avond) worden georganiseerd. De oorspronkelijke opzet is om eerst een korte voorstelling te geven van het algemeen kader en vervolgens via infowinkels dieper in te gaan op elk van de strategische projecten. Na een tumultueuze en chaotische middagsessie wordt het programma bijgestuurd. In de avondsessie worden twee grote blokken voorzien. Het ontwerpteam presenteert eerst het volledige verhaal. Daarna is er kans om per deelproject verduidelijkende vragen te stellen aan de ontwerpers.

De presentatie is te bekijken via https://www. antwerpenmorgen.be/files/download/dc19fd177163-43ec-a2d9-550e78d19f99.

documentatie draagvlak

Doelgroepoverleg Om specifieke doelgroepen te bereiken en hun standpunten te inventariseren zijn verschillende contacten gelegd. Contact is gelegd met volgende organisaties en groepen Districtsraad, ,Kras/ Jes, Directeurs Scholen, Welzijnsorganisaties, Adviesraden, Posthof, Moskee, De Lijn, Natuurpunt, Antwerpenize, Fietsersbond, Trein-Tram-Bus, de handelaarsvereniging, Middelheim en en de verschillende organisatoren van de luistersessies.

Sommige organisaties hebben deelgenomen aan de Finale Zuidoost. Sommigen hebben aangegeven geen tijd of interesse te hebben.

Het projectvoorstel is toegelicht aan Woonhaven, Immo Parkland bvba, Antwerpenize, de Moskee en de districten Borgerhout en Deurne. Een bijzonder werkoverleg met vertegenwoordigers van de districtraad van Berchem is opgezet om hen te informeren over de laatste wijzigingen aan het ontwerp.

Expertenoverleg openbaar vervoer - 22 maart 2018- Berchem station In opvolging van het laatste plenair moment is door het ontwerpteam verder gewerkt op een aantal mobiliteitsconcepten voor de Grote Steenweg, de singel en Berchem station. De verschillende concepten worden gevalideerd.

Voor de aanpak van het openbaarvervoer (tram) schuiven de experten van De Lijn, AWV en de dienst mobiliteit Antwerpen twee pistes voor de mobiliteit rond Berchem station naar voor om verder te onderzoeken.

-Zuidoostwandeling 2- 10 maart 2018 -Algemene vergadering 3 - 21 maart 2018

231

232

32. Slotmoment - 18 april 2018 - Zomer van Antwerpen (57) Doelstelling van dit moment is om samen met de Ringbouwers het traject af te sluiten en een blik te werpen op de toekomst. Het finale ontwerp en collega’s worden gepresenteerd aan de hand van een tentoonstelling. De ontvangen geloofsbrieven worden eveneens ten toon gesteld.

Als introductie van de avond legt Intendant Alexander d’Hooghe het vervolg van het traject uit.

Vervolgens trekken de Ringbouwers conclusies uit elkaars geloofsbrieven, die overhandigd worden aan de intendant en de burgerbewegingen. De conclusies werden vastgelegd op film.

documentatie draagvlak

is uitgelegd. Deze aanpak, in combinatie met het ontwerp dat concreter werd, heeft gezorgd voor een vlottere mobilisatie van Ringbouwers voor enerzijds de afsluitende sessies en de opmaak van een geloofsbrief. Anderzijds moeten we vaststellen dat voor een groot aantal organisaties/ lokale knooppunten die actief gecontacteerd negatief hebben geantwoord op de vraag om mee conclusies te trekken. Verschillende argumenten zijn aangehaald: het past niet in de planning, andere onderwerpen gaan voor, gevoel van doekje voor het bloeden, ..

De fase “SAMEN CONCLUSIES TREKKEN” is door het projectteam weloverwogen en doordacht opgesteld. Op basis van de ervaring met de opzet en uitwerking van de vorige fasen is vanaf begin februari al gestart met de voorbereiding. Een duidelijk traject is uitgezet in samenwerking met

Binnen het projectteam bestaat ook het gevoel dat ‘het idee van een soort van formele communicatie’ via de geloofsbrief en de oproep om deze massaal in te dienen verschillende Ringbouwers zien als een kans om hun eigen/ groepsmening mee te geven. Interessant was de ervaring dat voor sommige organisaties de geloofsbrief een zelfde gewicht had als bestaande formele adviezen (vb. Distritsraad, scholengemeenschap, ...) waardoor een geheel van bestaande (goed keurings )procedures in gang moet worden gezet. Hierbij dient rekening gehouden te worden bij de opzet van de planning en de doorlooptijd. De geloofsbrieven bleken een interessant hulpmiddel voor Ringbouwers om te mobiliseren. Verschillende geloofsbrieven verzamelen de mening van een groep Ringbouwers. Daarnaast zijn ze door een beperkt aantal groepen opgevat als de basis voor een petitie. We zien gelijkaardige (re)acties bij een formeel openbaar onderzoek. Anders dan bij

de ontwerpers. Een lijst van actoren is opgesteld die prioritair bereikt moest worden. Ook is gezorgd voor een goede afstemming met het team van de intendant over de verwachtingen en de mogelijke uitwerkingen. Vanaf februari is gestart met de communicatie over deze fase. De link met het vervolgtraject en het belang in het ruimere kader

traditionele openbare onderzoeken zijn de meeste Ringbouwers er in geslaagd een genuanceerde input op papier te zetten. Er wordt ingegaan op wat men goed vindt, waar men niet mee kan leven en worden aandachtspunten voor de toekomst meegegeven. Opvallend is dat in een groot aantal gevallen over het proces, de totaalvisie en de

Het moment wordt afgesloten met een kleine receptie. Team Zuidoost geeft symbolisch de fakkel door aan de deelnemers door hen een aantal puzzelstukken van het eindbeeld van de overkapping mee te geven. Zij zijn immers de motor voor het komende traject. De verwachting door het ontwerpteam is uitgesproken dat de Ringbouwers Zuidoost het vlammetje van het project bewaken en verder uitdragen.

Evaluatie

documentatie draagvlak

verschillende projecten een bijdrage is geleverd.

De ‘afronding van het ontwerp’ heeft rond bepaalde dossiers en thema’s veel emoties losgeweekt. Optimaal worden deze op zeer korte termijn verder opgevolgd om het opgebouwde vertrouwen (en kennis) niet te laten verwateren.

De opdracht van het ontwerpteam loopt echter ten einde. Vanuit het ontwerpteam pleiten we voor een continuering van de communicatie en beschikbaarheid door het toekomstverbond (Vlaanderen, de stad, burgerbewegingen). De huidige ‘tussenperiode’ tot de opstart van de verdere uitwerking moet zo kort mogelijk gehouden worden. Na tijd en ruimte voor de inspraak moet er ook ruimte en tijd gemaakt worden voor uitspraak waarbij tot op segment niveau in directie dialoog wordt gegaan. Anders zal het ‘grootste participatieproces van Vlaanderen’ voor vele Ringbouwers die zich actief hebben ingezet eens te meer (terecht of onterecht) gezien worden als een schijnproces.

•Bij langlopende processen is het belangrijk dat sneller wordt nagedacht over de afronding en vervolgstappen. Dit vermijdt het STOP-GO gevoel dat potentieel om de hoek schuilt waarbij de procedures, besluitvormingsprocessen, aanbestedingsprocessen… van de overheid leidend zijn voor de voortgang. Vermeden moet worden dat een communicatief vacuüm ontstaat. Het garanderen van een continue bereikbaarheid op lokaal niveau, zeker voor de emotionele dossiers, is noodzakelijk om het opgebouwde vertrouwen te behouden.

Volgende lessen naar de toekomst •Betrokkenheid van burgers regisseren is moeilijk.

Vaak ontstaat het spontaan en van onderuit. Bij de opzet van processen moet voldoende flexibiliteit worden ingebouwd om hier mee om te gaan. Bij de opzet van processen moet voldoende tijd en ruimte gereserveerd worden voor het trekken van conclusies.

•Het concept ‘geloofsbrief’ is een goed instrument om een genuanceerd beeld en input te krijgen.

Actief communiceren over de opzet, het geven van tips en hulpmiddelen (zoals een sjabloon) helpt om te komen tot een genuanceerde input. Extra voordeel van het concept is dat het helpt bij het mobiliseren van mensen en groepen. Het sluit immers sterk aan bij een gekende praktijk.

233

-Slotmoment Burger aan’t woord - 18 april 2018

234

documentatie draagvlak

STAKEHOLDERINZICHTEN

Een 200-tal inwoners van zuidoost hebben het traject van zeer nabij gevolgd. Een grote groep andere inwoners, organisaties, verenigingen heeft op gerichte momenten een bijdrage geleverd of/en is geïnformeerd. Het ontwerp maakt bij al deze betrokkenen verschillende soorten emoties, oordelen en gevoelens los. Sinds februari is actief en gericht gecommuniceerd om ‘een oordeel te geven over het ontwerp’ via een geloofsbrief. Een sjabloon is opgezet ter ondersteuning van de opmaak van de geloofsbrief. Ook zijn een aantal tips meegegeven.

Het ontwerpteam ontving in totaal 40 (on) geloofsbrieven. Verschillende geloofsbrieven zijn door meerdere personen samen opgemaakt en ondertekent. Opvallend is dat de geloofsbrieven geleid hebben tot een mobilisatie rond bepaalde projecten en thema’s. Hierbij is het ‘bereik’ van het project in directe mate sterk verbreed. Een kanttekening is dat niet iedereen op dezelfde manier rechtstreeks is geïnformeerd door het projectteam. De geloofsbrieven vatten op een zeer krachtige en duidelijk manier de verschillende meningen en visies samen van de verschillende betrokken. Sommige meningen en visies zijn onveranderd gebleven sinds de start van het proces. Bij een groot aantal Ringbouwers hebben we echter een veranderde/ontwikkelende mening gezien en ontdekt tijdens het traject.

Algemene inzichten Veel vragen over opgelegde kader, uitgangspunten en randvoorwaarden Ondanks de verschillende toelichtingen over het kader en de randvoorwaarden blijft een grote zorg van de Ringbouwers om hier 1. duidelijkheid over te krijgen en 2. elementen aan te passen.

Tijdens de afsluitende informatiesessies van het ontwerpteam kwam de spanning over onderwerpen zoals ‘de nood van de gaten’, ‘de dimensionering van Ring en Singel’ en ‘de onduidelijkheid over de middelen voor de volledige overkapping’ zeer sterk terug naar boven.

Tijdens een van de sessies heeft dit zelfs geleid tot een escalatie. Ook in verschillende geloofsbrieven wordt naar dergelijke onderwerpen verwezen.

Ambitie en vraag voor een snelle volledige overkapping

Volgend geven wij een samenvatting van de input. Als ontwerpteam vinden wij de input uit de geloofsbrieven ontzettend waardevol en belangrijk.

Er is een duidelijke en algemene vraag naar een volledige overkapping. Men beseft dat dit niet van vandaag op morgen kan gebeuren. Voor de Ringbouwers van Zuidoost is bovendien duidelijk dat voor een volledige overkapping in het segment Zuidoost de Modal Shift een noodzakelijke voorwaarde is. Men vraagt meer duidelijkheid over het ontwerp van de verkeersstromen in de toekomstige ringtunnels. Daarnaast vraagt men ook meer duidelijkheid over de timing, planning en fasering om een goede afweging te kunnen maken over bepaalde tijdelijke

Deze samenvatting mag dan ook niet los gelezen worden van de individuele geloofsbrieven. Deze individuele geloofsbrieven getuigen immers op een veel betere en omvattende manier de input.

Bovendien doet dit te kort aan de inspanningen die veel mensen hebben getroost om een goed doordachte input te geven.

leefbaarheidsmaatregelen. Deze maatregelen mogen in geen enkel geval een afbreuk doen aan de kans en voor sommigen zelfs nood van een toekomstige volledige overkapping. Bepaalde Ringbouwers gaan zelfs zo ver dat tijdelijke leefbaarheidsmaatregelen beter niet genomen worden (om te vermijden dat de eventuele nood

documentatie draagvlak

van een overkapping wordt weggenomen) Bezorgdheid over gezondheid en de invloed van de auto Van bij de start is er een algemene bezorgdheid geuit over de leefbaarheid en de mobiliteitssituatie.

Bij de oefeningen waarin gepolst werd naar de prioritaire thema’s of criteria die belangrijk zouden voor het selecteren van prioritaire projecten scoorden deze thema’s steevast het hoogst.

Relatief gezien is een zeer groot deel van de dialoog met politiek, experten en burgers over de aanpak van de mobiliteit en het oplossen van de leefbaarheidsproblemen gegaan. Dit vertaalt zich binnen een groot aantal van de geloofsbrieven voor een steun voor die projecten die een directe impact hebben op de gezondheid of/en de modal shift potentieel positief beïnvloeden. In verschillende geloofsbrieven worden daarnaast suggesties gedaan voor een aantal snelle maatregelen zoals het invoeren van zone 50 op de Singel, het realiseren van een snelle nieuwe OV verbinding op de singel, het herorganiseren van de lichtregelingen op kruispunten, het zoeken naar buurtparkings, etc. Hierbij wordt in eerste instantie gekeken naar de hogere en stedelijke overheden om initiatief te tonen.

Algemeen steun voor de projecten met een lokale impact en doelstelling Alle voorgestelde projecten hebben een directe lokale impact en een bijdrage aan de verbetering van de leefomgeving. De bijdrage aan het lokale ruimtelijke systeem van alle projecten wordt in de geloofsbrieven onderschreven. Het gaat dan o.a. over het verbeteren van de lokale verkeersveiligheid, oversteekbaarheid, geluids- en luchtproblematiek of groentekorten. Elk van de voorgestelde projecten wordt hierop algemeen

235

positief beoordeeld door alle Ringbouwers van Zuidoost. Zelfs ruimer verwacht men dat alle geselecteerde projecten van de eerste fase in eerste instantie een lokale bijdrage leveren aan de leefbaarheid.

Gemengde reacties op het project met een bovenlokaal belang Binnen het segment Zuidoost is veel begrip en steun voor de ontwikkeling van het metropolitaan mobiliteitsknooppunt ter hoogte van Berchem station. Tegelijkertijd is er ook vraag en weerstand naar de noodzaak om andere metropolitane functies op deze locatie te ontwikkelen. In het bijzonder is er weerstand tegen de voorgestelde bebouwing. Ook ter hoogte van Nieuw-Zurenborg wordt met aandacht de projectontwikkeling opgevolgd. In verschillende geloofsbrieven (die niet a priori tegen de bebouwing zijn) wordt een eis/randvoorwaarde van duidelijke fasering (eerste overkapping en dan pas bouwen) en aandacht voor de soort invulling van de gebouwen gevraagd. Algemeen is er een grote weerstand tegen invulling als kantoorruimten.

Wel steun voor gemengde invulling van cultuur, wonen, ... met een minimale impact op de lokale mobiliteit. Sommigen wijzen ook op de kans/ opportuniteit om hier de overkapping en de stad een internationale uitstraling te geven met toparchitectuur.

“Hopelijk is dit participatieproces geen ‘zoethoudertje’ en worden de plannen echt uitgevoerd”

236

documentatie draagvlak

Appreciatie voor het gevoerde proces versus wantrouwen ten opzicht van de toekomst en de concrete implementatie Uit bijna alle geloofsbrieven spreekt een duidelijke appreciatie voor het gelopen proces. Een aantal Ringbouwers is totaal niet tevreden met het inhoudelijke eindresultaat. Ze stellen zich ook de vraag of hun inbreng effectief een meerwaarde heeft gehad. Aan de andere kant halen ook zij de meerwaarde van het doorlopen proces aan. Een grote groep Ringbouwers heeft een groot aantal uren mee gewerkt in het doorlopen proces. Men heeft zich verdiept in technische details, dromen geformuleerd voor de toekomst, hun mening moeten geven en bijstellen, in dialoog moeten gaan met elkaar, … Dit steeds met grote overgave, passie en overtuiging. Aan de andere kant schuilt achter de hoek, de ervaring van het verleden. Een aantal Ringbouwers formuleren dan ook een duidelijk voorbehoud ten aanzien van het vervolg.

Zal met onze mening rekening gehouden worden?

Worden we ook betrokken bij de uitwerking? Is dit een doekje voor het bloeden?

“Hoe meer we betrokken zijn bij onze eigen buurt, hoe beter we er ook zullen voor zorgen achteraf. …Algemeen vraag ik me wel geregeld af wat u gaat doen met onze input”

Inzichten strategisch projecten Strategisch project Singel

“… dit project had eigenlijk al tien jaar geleden volledig gerealiseerd moeten zijn ...”

Actoren: AWV, De Lijn, De stad, District Berchem, Fietsersvereniging, burgers, …

Inzichten tijdens het proces De singelruimte komt in de luistersessies naar boven als een belangrijk knelpunt voor de Ringbouwers. Voor de verschillende actoren is een van de belangrijkste punten van de bij de start geen reductie van doorstroming voor de auto. Ook het verwijderen van parkeerplaatsen roept weerstand op. AWV wil alle kruispunten verbeteren voor doorstroming en verkeersveiligheid . Vanuit de Lijn is ook vraag naar betere doorstroming, zeker als de Singel een openbaar vervoers as wordt. De Stad Antwerpen is al gestart met verbeteren van de kruispunten.

Belangrijk aandachtspunt is kruispunt van grote steenweg en aansluiting singel en Berchem station (vooral wat betreft openbaar vervoer). Voor de stad is het belangrijk om BKP van de groene singel te realiseren.

Het ontwikkeld ontwerp vervat de verschillende verwachtingen. Bovendien geeft het een doorkijk naar de toekomst.

De introductie van een openbaar vervoersas

documentatie draagvlak

237

geniet bijval. Wel is er een zekere voorzichtigheid met betrekking de termijn waarin de as geïmplementeerd kan worden. De aanpak in fases biedt hiervoor mogelijk een oplossing. Het aantal parkeerplaatsen wordt niet gewijzigd. Algemeen is het gevoel dat Ringbouwers voor een sterkere reductie van de positie van de auto op de auto willen gaan (een strook,50 km/h, smallere stroken,)

•de verwachtte positieve invloed op de leef kwaliteit in de wijken door geluidsschermen

Tijdens het proces zijn volgende punten naar boven gekomen die verder onderzocht moeten worden:

•de aanleg van een groot Ringfietspad omdat aan de andere kant al een fietspad is aangelegd

•Hoe kan de openbaar vervoersas snel van start om de modal shift mee te helpen realiseren.

•Verder te onderzoeken hoe via buurtparkings eventueel de parkeerintensiteit op de Singel teruggeschroefd kan worden.

•Hoe en op welke plaatsen de oversteekbaarheid van de Singel zeker moet aangepakt worden (buiten de radialen) We lezen in de geloofsbrieven enthousiasme voor het voorstel omwille van …

We lezen kritische stemmen over het voorstel met betrekking tot …

•de inzet van middelen voor de overkapping voor de realisatie van het Singelproject

•de verdere versmalling van de Ring omdat dit mogelijk zal leiden tot grotere files •het verlaten van het concept van Ringland met een Singel bovenop de Ring.

•het ontbreken van het beperken van het aantal rijstroken en parkeerplaatsen op de nieuwe Singel ontbreekt.

In de geloofsbrieven worden o.a. volgende aandachtspunten meegegeven:

•een snelle(re) realisatie is mogelijk, die meteen zal bijdragen tot de noodzakelijke modal shift die noodzakelijk is voor de overkapping van de Ring

•de oversteekbaarheid met de boulevard mag geen onoverkomelijke hindernis worden/blijven tussen de kruispunten (vb. ter hoogte van Villegaspark en Brialmontpark). Aandacht voor veilige haltes van het openbaar vervoer.

•de introductie van een openbaar vervoersas die een verbinding legt met een tram of Hoogwaardige busverbinding van Hoboken via

•belangrijk is verder na te denken over een fysieke scheiding van wandel- en fietspad, verschillende vervoersmodi

Berchem en Borgerhout naar Deurne •de algemene verbetering van de oversteekbaarheid, de snelheidsbeperking tot 50km/h en de ontwikkeling van een nieuwe aangename groene ruimte

•Onderzoeken of middels de juiste afstelling van de verkeerslichten de Singel een ‘groen-lichtboulevard’ kan worden voor diegenen die de aangepaste ( = ideale) snelheid naleven

238

documentatie draagvlak

Strategisch project: Longitudinaal Ringpark

“… het geeft zuurstof aan de stad en het verbindt de verschillende groene snippers met elkaar, wat meer kans geeft aan de biodiversiteit...”

Actoren: Stad Antwerpen, District Berchem, Natuurpunt, INBO, fietsers bewegingen, burgers, de volkstuintjes, NMBS, AWV Inzichten tijdens het proces Uit de luistersessies komt duidelijk naar voor dat door Ringbouwers de geluidsoverlast sterk aangevoeld. Er is de uitgesproken vraag en ambitie voor een snelle verbetering van de leefomgeving en het creëren van extra verbindingen voor de zwakke weggebruikers. Het aanwezige groen wordt sterk gewaardeerd maar is te versnipperd en te beperkt. Stad en district vragen snelle maatregelen om de geluidsproblematiek op te lossen. In dat kader wordt van bij de eerste contacten met de ecologische experten aandacht gevraagd voor de aanwezige natuurwaarden.

Bij de eerste ontwerpen van het Ringpark is de insteek om een oplossing te bieden voor de vragen rond mobiliteit en geluid. Belangrijke kansen en uitdagingen liggen hier vooral extra muros. Op basis van de verschillende gesprekken is het ontwerp verder opgeladen. Bij de eerste voorstelling van het ontwerp aan de lokale Ringbouwers is er een grote weerstand tegen het idee van tijdelijke ingrepen. Men wijst op het conflict wat betreft de besteding

van middelen met een overkapping. Door de complexiteit uit te leggen, dat overkapping hier nog niet direct kan starten, is inzicht gegroeid dat overgangsmaatregelen nodig en mogelijk zijn met een relatief beperkt budget.

Ondanks de weerstad heeft het ontwerpteam voet bij stuk gehouden over de ambities om geluidsmaatregelen aan te leggen. Het is immers belangrijk voor verschillende actoren dat een snelle verbetering van de leefbaarheid langs bepaalde druk bebouwde gebieden wordt gerealiseerd. Aan de andere kant heeft het ontwerpteam verder gezocht naar een balans tussen kostprijs en ruimtelijke meerwaarde (vb. behoud van serre ter hoogte van de volkstuinen, loslaten van idee van fietsgalerij op Ringfietspad).

Ook heeft het ontwerpteam, rekening houdend met de input van de Ringbouwers, gezocht naar een manier om zo veel mogelijk van de ingrepen permanent te behouden (zelf tijdens de werken aan de overkapping). De gesprekken met de ecologische deskundigen hebben uiteindelijk geleid tot het concept van de ‘connecterende vallei’ waarbij op de cruciale knooppunten met de radialen genereuze doorgangen zijn ontwikkeld voor de fietser, wandelaar, natuur en water.

Naar het einde van het proces groeide het enthousiasme bij de meeste actoren over het ontwerp. Men apprecieert het ontwerp waarin een koppeling wordt gelegd wordt met de doelstellingen van ecologie, adaptatie en een verbreding en uitbreiding van het fietspad.

Samen is intensief nagedacht over een optimale koppeling met het bestaande netwerk voor de zwakke weggebruikers. In een laatste fase is op basis van de input van de burgers en experten ook bermen intra muros toegevoegd

documentatie draagvlak

Tijdens het proces zijn volgende punten naar boven gekomen die verder onderzocht moeten worden:

en voetgangers; deze creëren een ‘groener’ en veiliger gevoel, conflictvrije verplaatsing, eigen wandelpad …

•Optimalisering van het ontwerp van de toekomstige snelweg moet zo snel mogelijk gemaakt worden zodat de ligging van de vallei bepaald kan worden met een minimale impact op de omgeving tijdens de aanleg

•De creatie van een nieuwe fietservaring, ontspanningsruimte, creatie van ruimte om te bewegen en de aandacht voor de historische kader van de sites

•De onderdoorgang ter hoogte van de sporen aan Berchem station moet verder worden verfijnd en afgestemd met de NMBS. •De koppeling met de fietsinfrastructuur op de radialen moet verder worden uitgewerkt. Ook moet uitgewerkt worden hoe het Ringfietspad ontworpen kan worden zodat het veilig en goed gebruikt kan worden door enerzijds bovenlokale en lokale fietsers en anderzijds wandelaars.

•Het ontwerp van de valleien ter hoogte van Grote Steenweg, Berchem station en Plantin Moretuslei moet verder uitgewerkt worden voor een optimale functionaliteit en beleving. Ook de zone van de volkstuintjes dient bijzondere aandacht. Hier kan een interessante en innovatieve koppeling gelegd worden tussen de vraag van geluidswerende maatregelen en de vraag naar volkstuintjes/ stadslandbouw.

We lezen in de geloofsbrieven enthousiasme voor het voorstel omwille van …

239

•De aandacht die wordt gegeven aan water en het tegengewicht dat wordt geboden aan het hitteproblematiek •De betere leefbaarheid van bewoners van de polygoonstraat, een project dat zeker inspeelt op de verzuchtingen van alle omwonenden en enorme mogelijkheden schept voor een creatieve architectuur We lezen kritische stemmen over het voorstel met betrekking tot …

•De naam longitudinaal ringpark, deze spreekt niet aan, is misleidend en kan verkeerd begrepen worden •Dat de ontwikkeling geen afbreuk mag doen aan de ontwikkeling van een echt Ringpark door de overkapping In de geloofsbrieven worden o.a. volgende aandachtspunten meegegeven: •Het longitudinaal park moet heel Antwerpen via

•de verbindingen van het uitgebreide Middelheimpark met de Wolvenberg en Brilschans en de ecobrug, en de andere groengebieden in de verschillende segmenten •Het ontwerp van ‘valleien’ bij de kruisingen van de dwarse verbindingswegen voor fietsers

deze zone verbinden en een recreatiezone bieden •Diverse makkelijke aansluitingen met openbaar vervoer op Singel in directe nabijheid, mensen meer laten bewegen is een noodzakelijk. Deze aansluitingen moeten ook logisch te bereiken zijn voor mensen komende van extra muros

240

•Aandacht voor en studie naar extra ruimte voor stadslandbouw, de toegankelijkheid van water voor recreatief gebruik door de inwoners, het verwerken van historiek van de omwalling in het definitief ontwerp en de vlotte toegankelijkheid vanaf het Ringpark naar de aanwezige parken •Goede en veilige scheiding tussen wandelaars en fietsers. Bijzondere aandacht wordt gevraagd voor de toename van het gebruik van (snelle) elektrische fietsen en goede en logische koppeling met de fietsinfrastructuur op de radialen.

“… hier heeft de stad de kans om een ecologische modelwijk met een gezonde mix te bouwen die als voorbeeld voor andere toekomstprojecten kan dienen, en die niet alleen voorbestemd is voor voldoende kapitaalkrachtigen…”

Strategisch project Nieuw-Zurenborg Luysbekelaer park.

Actoren: Stad Antwerpen, SOS zurenborg, AG Vespa, District Berchem, District Borgerhout, Erasmus ziekenhuis, Projectontwikkelaar APART hotel, De Lijn, AWV, buurtgroep Cogels Oseylei , burgers

documentatie draagvlak

Inzichten tijdens het proces Van bij de start is er de vraag om het project ‘Nieuw Zurenborg’ terug op gang te trekken. Dit vanuit verschillende perspectieven. Duidelijk is dat in de buurt historische spanningen en wantrouwen is tegen elke ontwikkeling.

Het overkappingsproject biedt bijkomende mogelijkheden om te komen tot een geïntegreerde aanpak van deze zone. Het overkappingsproject heeft geleid tot een vernieuwde visie op de ruimte tussen de Zurenborgbrug en de Plantin Moretuslei die doorheen het proces relatief weinig weerstand of vragen opriep tijden de verschillende momenten.

•De herinrichting van het oprittencomplex heeft hoog potentieel om de veiligheid en doorstroming op de huidige ring te verbeteren. Voor AWV is dit een belangrijke meerwaarde. De nieuwe ruimte die gecreëerd wordt kan rekenen op veel steun vanuit verschillende perspectieven. Algemeen is er waardering voor aandacht voor historiek via blauwgroene inrichting •Ondanks het contact met SOS Zurenborg bij het begin van het proces is doorheen het proces, ondanks enkele pogingen om in dialoog te blijven gaan, het contact verwaterd. Standpunt blijft dat ontwikkeling van deze site voor hen niet mogelijk is. Doorheen het proces is ook door Ringbouwers gewezen op het feit dat extra bebouwing hier minder prioritair is dan groen. Andere buurtbewoners reageerden eerder enthousiast op de herorganisatie omdat een evenwicht gevonden is tussen bebouwing en extra groene ruimte.

•Doorheen het proces is wel aandacht gevraagd naar de hoogte en architectuur van de gebouwen.

Inspelend op deze bezorgdheid is de aansluiting

documentatie draagvlak

van de gebouwen op de omliggende straten doorheen het proces aangepast. Daarnaast is de vraag om de lat qua innovatie en duurzaamheid hoog te leggen.

•Enthousiasme is gevoeld voor ruimte voor hergebruik van gebouwen en buitenruimte voor de zomerfabriek, de aanwezigheid van de ruimte voor waterpartijen en het idee om een buurtparking te organiseren op de site die de wijk Zurenborg kan ontlasten.

•Vanuit AG VESPA werd bij de start gevraagd om bij een volledige overkapping te onderzoeken of een verdere ontwikkeling van de site mogelijk is. Die vraag lijkt weggeëbd in relatie met de oprichting van de hoederentiteit.

Tijdens het proces zijn volgende punten naar boven gekomen die verder onderzocht moeten worden: •Vraag vanuit de buurt naar snelle duidelijkheid voor de site vb. door het opmaken van een finaal ontwerp en fasering voor zurenborg en de inpassing van de hogere gebouwen tegen de spoorweg.

•Vraag van de ontwikkelaar van het Apparthotel van de gemeenschappelijke ruimtelijke herontwikkeling met de verschillende partijen (hergebruik ziekenhuis, apparthotel, sporthal) voor het uitwerken van de doorwaardbare rand van Luysbekelaer. Hier zijn verschillende synergiën mogelijk •Vanuit de buurt de vraag om verder na te denken over de organisatie van clusterparkings •De afwerking van de randen van het gebied Nieuw Zurenborg met in het bijzonder de link met de

241

Plantin Moretuslei We lezen in de geloofsbrieven enthousiasme voor het voorstel omwille van …

•de terreinwinst en aangenamere en waardevollere invulling van de ruimte die gerealiseerd wordt door het aanpassen van de op- en afritten •het voorstel van de verkeersknoop met een snel en positief effect op de weefbewegingen en een vlotter doorgangsverkeer gegarandeerd wordt.

•de invulling van de omliggende wijk voor echt groen en de integratie van de historische link, extra waterpartijen en het oude gasgebouw voor sociale en culturele evenementen in de nieuwe plannen •de goede keuze om compact te bouwen tegen de spoorweg met verdichting van de woonblokken tegen de ‘binnenste’ rand van de wijk (Pretoriastraat), met interessante suggestie van terrasbouw naar het NZ-park toe •dat wijken die nu afgesneden en verstikt worden door de ring krijgen ademruimte en uitbreidingsmogelijkheden en meer publieke groene ruimte.

We lezen kritische stemmen over het voorstel met betrekking tot …

•de voorgestelde bebouwing ter hoogte van Nieuw Zurenborg die enkel mogelijk is als Ring volledig overkapt wordt •

242

documentatie draagvlak

het voorstel van de Fietspasserelle tussen sporthal Luysbekelaer en Nieuw Zurenborg lijkt overbodig, aangezien voor de ontwikkeling van Nieuw Zurenborg de ring eerst overkapt moet worden

Actoren: De Lijn, AWV, stad Antwerpen, district Berchem, Provincie, Buurtcomité der Goden, Buurtcomité Orpheusbuurtgebeure, buurtgroep Cogels Oseylei, IRET, burgers , …

In de geloofsbrieven worden o.a. volgende aandachtspunten meegegeven:

Inzichten tijdens het proces

•De vrees is dat er druk gebouwd zal worden op deze plek en dat er geen plaats meer zal overblijven voor dat zogenaamde parkgebied •Aandacht voor echte kwalitatieve en experimentele bebouwing voor een ‘gemengde’ (sociale woning, lagere en hogere middenklasse, rijken, gekleurd) bevolking en niet alleen voor de ‘happy few’ •Onderzoeken of bij de sporthal op de vrijgekomen ruimte nog meer sportaccommodatie kan ontwikkeld worden, op welke manier het behoud van het patrimonium met de inplanting van groen door de eigenaar (AG Vespa) ·Verdere detaillering en uitwerking van het open afrittencomplex aan de L. Lippenslaan en onderzoek naar de herinrichting van de Plantin en Moretuslei tot een aangename ingangspoort van de stad waarbij aandacht is voor openbaar vervoer.

Strategisch project: Berchem station

“… Deze zeer zwaar belaste zone dient werkelijk een best practice van Modal Shift te worden”

Tijdens de eerste verkennende gesprekken met de ontwerpgemeenschap, de Lijn, het district Berchem, burgers, AWV, experten, … is duidelijk geworden dat verschillende actoren hier hoge en moeilijk verzoenbare ambities leken te hebben.

In deze zone is de Lijn vragende partij om een oplossing te zoeken voor een stopplaats van nieuwe 45 tot 60 meter lange trams zo dicht mogelijk bij het station, het arriveren van de singeltram, de districtentram en internationale bussen. Vanuit AWV is de ambitie uitgesproken voor het oplossen van de verkeersknoop ter hoogte van het kruispunt met de Borsbeekbrug en was men op zoek naar een oplossing voor het aansluiten van POST X op de Borsbeekbrug.

NMBS heeft ambities voor het moderniseren van station en toegankelijk maken van de perrons voor mindervaliden, en het organiseren van aankomst van de fiets-o-strades naar Lier. De stad zoekt oplossing voor de trams, spreekt de ambitie uit voor de ontwikkeling van deze n het sRSA geselecteerde top(kantoor)locatie met verdere verdichting rond het station en het bruikbaar maken van het Reyckaertplein.IRET kijkt uit naar “hetpark voor hun deur.” Zowel vanuit het buurtcomité der Goden, de buurtgroep rond de Cogels Oseylei als SOS Zurenborg wordt gewezen op het trauma van de ontwikkeling van POST X. Het gevoel bestaat dat afspraken niet zijn nagekomen. Eveneens wordt gewezen op de strijd voor en het belang van groen.

In eerste instantie is een oplossing gezocht voor de mobiliteitsknelpunten. Ook is gezocht naar

documentatie draagvlak

een invulling op metropolitane schaal gezien de regionale aantrekkingskracht van deze knoop.

Door de ontwerpgemeensschap is gewezen op het belang van het ontwerp. De vraag is gesteld om te onderzoeken op welke manier de nieuwe ruimte effectief zou kunnen functioneren en lokaal een meerwaarde zou kunnen bieden. Met de beelden van het droomatelier is het ontwerpteam aan de slag gegaan om een ontwerp op te maken voor een levendig plein. In gesprekken met het district is de connectie Driekoningenstraat en Gitschotelei als potentiele as naar voor gekomen.

Ook is op vraag van het district onderzocht op welke manier de trams uit Guldenvliesstraat en Cogels Oseylei gehaald zouden kunnen worden.

Bij de eerste presentatie aan de Ringbouwers zijn gemengde reacties geïnventariseerd. Daarnaast zijn ook een aantal nieuwe vragen opgedoken: hoe omgaan met het verkeer rond de politietoren, hoe kan een ruimte gecreëerd worden die uitnodigt om te gebruiken, hoe kan meer groen verwerkt worden, wat met verdwijnen van groen ter hoogte van het BPA, hoe vermijden van dominantie van de auto, …

In verschillende iteraties met de Lijn, de stad en AWV zijn verschillende pistes en configuraties onderzocht. Het stedelijk plein op de ring is gecompleteerd met een groene parkzone op de ring. Daarnaast is een oplossing gezocht voor de inname van de groene ruimte ter hoogte van het BPA. Gezocht is ook naar een meer kwalitatieve figuratie en functionaliteit van de verschillende bouwvolumes.

De laatste contacten met de belangrijkste actoren leverde gemengde gevoelens en reacties op.

Er is enthousiasme over de voortgang om een nieuwe oplossing te vinden voor mobiliteitsknoop.

Momenteel liggen er nog twee scenario’s op de tafel. Daarnaast zijn er verschillende meningen

243

over visie op het plein. Algemene lijkt er wel eensgezindheid dat het een belangrijk project is waarin momenteel bepaalde oplossingen zijn uitgewerkt maar waar nog verdere stappen in gezet moeten worden Door de verschillende buurtgroepen wordt gewezen op het trauma van POST X en de prioriteit van het behoud en bijkomend groen. Er is een grote bezorgdheid door de voorgestelde gebouwen in de visie ondanks de inspanningen om te komen tot een kwalitatieve bebouwing en park. Er is aan de andere kant wel appreciatie voor idee van invulling van de ruimte met gemengde activiteiten.

Belangrijke argumenten zijn de negatieve ervaringen met de ontwikkeling van POST X en de (emotionele) waarde van toekomstbos en de bestaande groene ruimtes. Deze zijn door de buurt eigen gemaakt en lijken moeilijk vervangbaar.

Tijdens het proces zijn volgende punten naar boven gekomen die verder onderzocht moeten worden: •Verdere verkenning van de technische uitwerking van de twee scenario’s voor het oplossen van de mobiliteitsaspecten •Verdere verkenning van de mogelijke invullingen van het plein/park met de buurt om te komen tot een ontwerp dat een balans heeft tussen de bovenlokale ambities en lokale meerwaarde.

•Bij verdere ontwikkeling is de kans op weerstand groot. Sowieso moet onderzocht worden op welke manier harde garanties voor de ontwikkeling kunnen gesteld worden naar ruimtelijke kwaliteit, de functies en de mobiliteit.

244

documentatie draagvlak

We lezen in de geloofsbrieven enthousiasme voor het voorstel omwille van …

•de plannen om de zone rond Berchem Station verder te verdichten en te ontwikkelen als kantoorlocatie

•de creatie van een extra ontmoetingsruimte en een overkapping met veel extra groen in combinatie met een herwaardering van de ganse stationsomgeving •de ontwikkeling van een kwalitatief knooppunt voor openbaar vervoer als oplossing voor de huidige chaotische toestand •de mogelijkheid om het overkappingsproject een internationale naam te geven en een nieuwe centraliteit te ontwikkelen •de ontwikkeling van extra open ruimte gezien de actuele en geplande densiteit die verbinding legt tussen oud- en nieuwe Berchem •de interessante afwisseling tussen verharding en park kunnen een mooie indicatie vormen voor wat ‘overkapping’ kan betekenen en als voorbeeld/ leerschool dienen voor de volgende de delen van de overkapping.

•De combinatie van werk, vervoer, ontspanning, groen, handel, … dat wordt voorzien We lezen kritische stemmen over het voorstel met betrekking tot …

•de inname van het bestaande groenzone met recreatief karakter en het toekomstbos. Het

•de mogelijke impact van bebouwing op het aantrekken van extra autoverkeer In de geloofsbrieven worden o.a. volgende aandachtspunten meegegeven: •Verder te onderzoeken om al dan niet extra bebouwing te voorzien grondig te onderzoeken in relatie tot de realisatie van de lopende projecten in overleg met de omwonenden •Vooral zorgen dat de situatie voor openbaar vervoer-gebruikers praktisch en goed leesbaar is.

Logische en zo kort mogelijke afwikkelingen (en aansluitingen) van verkeersstromen •Aandacht voor de impact van het verkeer op de omliggende wijken. Sluikverkeer en onveilige situaties dienen opgelost te worden.

•Verder te onderzoeken hoe een aantrekkelijke verbinding gelegd kan worden tussen marktplein en stationsplein zodat het één geheel wordt.

•Het aandeel groen in verhouding tot de verharde oppervlakte te behouden of zelfs te vergroten.

Te onderzoeken op welke manier het groen kwalitatief ingevuld kan worden, beleving kan worden gecreëerd, …

ontwerp vertolkt onvoldoende ambities voor een vergroening van de ‘Groenehoek’

•De kap eerst te leggen vooraleer op de randen zou gebouwd worden

•de ontwikkeling van de geplande ‘ontmoetingsruimte’ als een grote verharde overdekte ruimte; Er wordt gepleit voor meer ‘soberheid in de aanleg’, groen primeert.

•Te onderzoeken op welke manier kwalitatief groen aangelegd kan worden op de kap, bestaande bomen behouden kunnen worden,

documentatie draagvlak

Strategisch project: Ecobrug Brialmont

“ Eindelijk een verbinding voor planten diersoorten; hoe breder, hoe beter!”

Actoren: District Berchem, Stad Antwerpen, Natuurpunt, volkstuinen, School de kring, Posthof vzw, Belgacom, De post, Sint marie, burgers, …

Inzichten tijdens het proces Het district en de stad Antwerpen hebben duidelijke plannen voor de herinrichting van de Brilschans en de Wolvenberg. Deze ruimte moet ruimte bieden aan o.a. de ambities in het kader van klimaatadaptie. Vanuit de volkstuinen, die moeten verdwijnen, komt de vraag om te onderzoeken of de overkapping geen kansen biedt voor een behoud of herlokalisatie van de volkstuintjes.

De eindbeeld met een dat een groot groen hart creëert verzoent zowel de ecologische wensen, de nood aan meer beleefbaar groen als de ontwikkeling van stadslandbouw. Van bij de start wordt dan ook door verschillende partijen gepleit voor een grote overkapping. Suggesties zoals de ontwikkeling van een wijngaard, stadslandbouw, … worden gedaan. Vraag wordt gesteld om de verbinding met andere parken en de oversteekbaarheid van de singel te onderzoeken.

Suggesties worden ook gedaan om publieke functies zoals een kinderboerderij op te nemen in het ontwerp. De technische randvoorwaarden drukken de ambities tijdelijk de kop in totdat dat ontwerpteam een slimme technische oplossing vindt. Door het vervolg van het proces is er een

245

algemeen enthousiasme ten aanzien van de keuze als strategisch project. Niet enkel omwille van de creatie van een grote groene verbonden zone.

Misschien nog wel meer omdat een kwalitatief trage verbinding wordt gelegd tussen de wijken intra- en extra muros. De recente herstructurering van de Belgacom/Post site versterkt dit enthousiasme nog meer. Op die manier kan een heel sterke verbinding gelegd worden me het centrum van Oud Berchem. Bovendien kan zoals gevraagd een sterkere relatie gelegd worden tussen Villegas park en Wolvenberg. Ook de oversteekbaarheid van de Singel kan ruimtelijk beter georganiseerd worden.

Tijdens het proces zijn volgende punten naar boven gekomen die verder onderzocht moeten worden: •Verdere detaillering en concretisering van het ontwerp van de Ring. Principieel werkt het ontwerp. De exacte breedte kan nog enkele meters variëren. Hieraan gekoppeld moet verder onderzocht worden of een verbreding mogelijk is vb. in de richting van de Grote Steenweg.

•Duidelijkheid brengen over de mogelijke overkapping van de trein.

•De aansluiting van de “fietsstraat” Kannunik Peetersstraat op het ringfietspad en het fietspad op de Ecobrug.

•Snelheid waarmee in overleg gegaan worden met de Post en Belgacom over de herorganisatie van de ruimte. Snelle actie is hier nodig.

•De herlocalisatie van de volkstuintjes •De aanpak oversteekbaarheid Singel

246

documentatie draagvlak

We lezen in de geloofsbrieven enthousiasme voor het voorstel omwille van …

•de baten van dit project niet in verhouding staan tot de kosten die hiervoor moeten gemaakt worden. Dit ruikt naar een buitensporige prestigedrang.

•de bestaande groene mooie zones, die vandaag ondermaats gebruikt worden, fors verstevigd en verbonden kunnen worden tot een groen hart voor Berchem •de bijdrage aan de biodiversiteit, vergroten van het parkgevoel en koppeling met de historische situatie •de verbinding die gelegd wordt tussen OudBerchem en Nieuw Berchem door een veilige en aangename oversteek voor o.a. kinderen •een eerste stap naar een groter groen geheel, dat een licht kan werpen op hoe het er in de toekomst kan uitzien en als voorbeeld van de potenties van het gehele Ringland. en rekening houdt met de definitie overkapping We lezen kritische stemmen over het voorstel met betrekking tot …

•de timing en belang van het project in relatie tot een volledige of/en ruimere overkapping.

•de kostprijs van het project omdat eerst het verkeerssysteem onder de overkapping moet zijn uitgetekend, zo niet riskeert het dit ontwerp te hypothekeren; Het is wellicht efficiënter om dit in één keer bij de bouw van de definitieve overkapping mee te bouwen •enkel een volledige overkapping het ‘parkgevoel’ zal reëel verhogen; in afwachting kan de huidige fietsersbrug voorlopig met ‘verticaal groen’ wel aangenamer en veiliger gemaakt worden

In de geloofsbrieven worden o.a. volgende aandachtspunten meegegeven: •Proberen om het ecoduct maximaal te verbreden en in ieder geval modulair te ontwerpen zodat het ten allen tijde kan uitgebreid worden in de toekomst.

•Ernstig overwegen om het terrein palend aan de Wolvenberg (tot voor kort in gebruik als ‘volkstuintjes’) te incorporeren in het Natuurgebied Wolvenberg; alzo zal ‘verloedering’ vermeden worden •Een heraanleg van de toegangen tot de brug in overweging nemen ten einde de hellingsgraad minder sterk te maken en de toegankelijkheid te bevorderen en te onderzoeken op welke manier men de toegangen aan de zijde van het Ringfietspad beter laten kan aansluiten op dit pad •Ruimte geven aan stukjes ruwe natuur en toegankelijk water

“ Het was leuk om zien hoeveel mensen geïnteresseerd zijn in wat er staat te gebeuren en welke opportuniteiten dit biedt”

documentatie draagvlak

Strategisch project: Groene Grote Steenweg.

“ … de aanleg van een esthetisch plein en mooie boulevard om de stad binnen te rijden/ wandelen …”

Actoren: AWV, De Lijn, De stad, District Berchem, Fietsersvereniging, burgers, …

Inzichten tijdens het proces Tijdens de verschillen de luistersessies en informatiemomenten bij de start van het proces is door Ringbouwers meermaals verwezen naar de slechte oversteekbaarheid van de Singel. De Grote Steenweg kwam hierbij vaak naar boven als het prioritair knelpunten. Ook vanuit de Lijn, de stad, district, AWV was er de vraag om een oplossing te vinden voor de doorstroming en het conflict op te lossen tussen de verschillende modi. Algemeen wil iedereen meer veiligheid voor oversteek door fietsers van ringfietspad.

Bij de eerste besprekingen uitte de stad twijfel voor het verminderd aantal baanvakken op de brug. Op basis van deze input en na bijkomende analyses is het ontwerp aangepast in relatie tot bestaande en toekomstige verkeersbelasting. Een centrale vraag van alle partijen was om een beter zicht te geven op het op- en afrittencomplex.

Vanuit de doelstelling om te komen tot een betere doorstroming was dit een belangrijk aspect.

Algemeen gesteld kan het voorgestelde op en afritten bij volledige overkapping op veel bijval rekenen. Dit heeft zowel voor doorstroming als verkeersveiligheid grote baten. Door verschillende

247

partijen zijn tijdens het proces vragen gesteld of het voorgestelde project, ondanks de directe meerwaarde, vanuit middelen voor de overkappingen moet worden betaald.

De eerste ideeën van het ontwerpteam gaan in de richting van een plein ter hoogte van de Grote Steenweg. Het droomatelier wijzigt deze inzichten.

De ontwikkeling van een nieuwe identiteit ter hoogte van de kerk is een sterk verhaal. Tijdens de verschillende overlegmomenten met de Ringbouwers wordt de glazen Passerelle in vraag gesteld. Men trekt de meerwaarde naar lucht- en geluidsimpact in twijfel. Momenteel ervaart men deze ruimte als een echte doorgangszone. Het aanvoelen is dat een Passerelle dit niet zal wijzigen.

Tijdens het proces zijn volgende punten naar boven gekomen die verder onderzocht moeten worden: •Gevoeligheid van aanpakken van de gehele grote steenweg tot in Mortsel is hoog. Hier dient bijkomend overleg en onderzoek over gevoerd worden.

•Verder te onderzoeken is ook hoe de dubbele richting op de Grote Steeenweg intra muros georganiseerd kan worden. Binnen het overleg is hier weinig of geen reactie opgekomen.

•De voorgestelde knip aan de Elisabethlaan wordt door de meeste Ringbouwers rationeel goed ontvangen vanuit het oogpunt van doorstroming en verkeersveiligheid voor alle modi. Er is de expliciete vraag om het effect van de voorgestelde ingreep verder te onderzoeken en te zoeken naar oplossingen van het sluipverkeer van de E19.

248

documentatie draagvlak

Veel gesprekken zijn gevoerd over de ideale fietsverbinding van en naar Mortsel. De aansluiting op het bovenlokaal ringfietspad dient verder onderzocht te worden.

·De financiering van het plein bij de kerk van Berchem kadert m.i. niet in het overkappingsproject. District Berchem moet een eigen budget uittrekken voor het verfraaien van z’n pleintjes.

We lezen in de geloofsbrieven enthousiasme voor het voorstel omwille van …

•Het feit dat hiermee een nieuwe kwaliteitsvolle knoop en poort wordt gerealiseerd.

•De kerk komt opnieuw beter tot haar recht als een centrale plek in een wijk. Een kwaliteitsvolle inrichting met aandacht voor actieve modi, OV en verblijfsruimte zijn cruciaal.

•De ontwikkeling van een vlot oversteekbare en groene Grotesteenweg om het ook voor fietsers en voetgangers leefbaar te maken en levensgevaarlijke en tijdrovende oversteek te verbeteren

In de geloofsbrieven worden o.a. volgende aandachtspunten meegegeven: •Over de knip van de autodoorgang aan de Elisabethlaan wordt best een raadpleging gehouden bij de bewoners en gebruikers van deze straat en moet de ruimere afwikkeling onderzocht worden •Een aanrader is het samenvoegen van de nu gescheiden tram- en busbanen. Hiertoe zou de trambaan berijdbaar moeten gemaakt worden voor autobussen

•Dat het Ringfietspad de Grotesteenweg niet langer gelijkgronds zou kruisen.

·Onderzoek of de de verkeerslichten op deze hoofdas kunnen worden gesynchroniseerd zodat deze as ook voor de fietsers een ‘no-stops’-baan of een groen-licht-boulevard kan worden

•Dat verbeteringen op korte termijn aangevat worden

·Belangrijk is fysieke scheiding van wandel- en fietspad, om ongelukken te voorkomen.

.We lezen kritische stemmen over het voorstel met betrekking tot …

•De voorgestelde glazen serre-doorgang is weinig nuttig noch esthetisch, het biedt geen geluidsvermindering voor de buurtbewoners maar enkel voor passanten •De verdere uitwerking van dit zwart kruispunt met middelen van de overkapping ·Dat Singel en grote steenweg barrières blijven. Van een echt plein richting scholen is geen sprake.

documentatie draagvlak

249

250

documentatie draagvlak

Lessen voor de volgende stappen

Inzet op de capaciteit om het proces en de complexiteit te begrijpen Het huidige traject van visievorming en projectontwikkeling is door het ontwerpteam van bij de start opgezet als een collectief leertraject. Hierbij is niet alleen inhoudelijk veel kennis en ervaring opgedaan. Ook met betrekking tot de samenwerking tussen de verschillende betrokkenen is kennis en ervaring opgedaan. Het verschil in kennis was bij de start zeer groot. Ondanks de inspanningen van het verleden bestonden veel misverstanden en onduidelijkheden over het toekomstverband, de plannen van Ringland, …. Ons aanvoelen is dat mensen die het proces van dichtbij hebben gevolgd veel geleerd en meer inzicht gekregen hebben in de complexiteit en techniciteit van het gehele project. De vele onzekerheden m.b.t. de ondergrond (die tot op vandaag bestaan) stonden binnen ons segment regelmatig toekomstgericht denken en ontwerpen in de weg. Ondanks de inspanningen is en blijft het moeilijk om iedereen te bereiken. Opvallend is dat ook op het einde van de rit nieuwe mensen aansluiten die aangeven dat ze niet op de hoogte zijn. De mobilisatie en informatiedoorstroming blijft ook voor de toekomst een groot aandachtspunt. Vanuit het ontwerpteam was de verwachting dat een grotere groep mensen op de hoogte was van de idee van de overkapping.

Om te komen tot een vertrouwenwekkend verhaal lijkt het noodzakelijk dat in het toekomstverbond een gemeenschappelijk standpunt en communicatie actie wordt afgesproken over de uitgangspunten en randvoorwaarden voor het vervolg. Tot op vandaag zit er ruis op de communicatie van de verschillende betrokkenen.

Aandacht voor lokaliteit en samenwerking Participatie en overleg vraagt veel tijd en energie.

Daarnaast is ook tijd nodig om de informatie te verwerken. Binnen het huidig tijdskader was dit zowel voor de ontwerpers als de betrokkenen niet altijd mogelijk. De diversiteit in complexiteit en zones is groot. Een gelijk tijdskader voor elk van de verschillende zones was zowel voor de ontwerpers als de betrokken participanten. We pleiten voor het vervolg van een meer flexibele tijdskader waarbij niet de besluitvorming maar de vooruitgang op het terrein leidend is voor het proces.

“Ik vond de methodieken die gebruikt werden tijdens het participatieproces creatief, efficiënt en doelgericht.”

Belangrijk is dat zo snel als mogelijk duidelijkheid wordt gegeven over de mogelijke fasering richting een volledige overkapping. Daarnaast lijkt het voor het ontwerpteam Zuidoost interessant dat op alle strategische projecten verder wordt gewerkt. Jaarlijks zou beslist kunnen worden welke projecten ‘rijp genoeg zijn voor implementatie’. Op die manier kan in elk segment de opgebouwde dynamiek verder gezet worden en blijft de diversiteit van de Ringzone in beeld.

Veel van deze weerstand tegen de projecten met een bovenlokale doelstelling valt te begrijpen vanuit de geschiedenis. Er is algemeen wantrouwen tegen de manier waarop

documentatie draagvlak

projectontwikkeling in het gebied is aangepakt.

De ontwikkelde visie biedt een nieuw kader voor de verdere ruimtelijke ontwikkeling. Belangrijk is dat toekomstige ontwikkeling (ook diegene die door derden worden opgestart) kunnen worden afgetoetst aan de ontwikkelde visie. Elk van de projecten moet bovendien een duidelijk en aantoonbare meerwaarde hebben voor de lokale leefbaarheid en bijdragen aan de modal shift (vb. door ontwikkeling van buurtparkings, door slimme functiekeuze, …).

Bij de verdere uitwerking van de strategische projecten moet ernstig rekening gehouden worden met de lokale bezorgdheden.

Ondanks de inspanningen blijft het moeilijk om de verschillende lagen in de maatschappij (overheid, experten, bestuurders, ….) samen te brengen. Het gevolg is dat het wederzijds vertrouwen dat nodig is voor de realisatie van de plannen onvoldoende kan worden opgebouwd.

Het effect van de aanwezigheid van de intendant, verantwoordelijken van de burgerbewegingen en de Vlaamse overheid op sommige sessies had een direct en zichtbaar positief effect. Doorheen het proces was er een zeer goede samenwerking met team intendant, district en de burgerbewegingen.

Dit heeft er toe geleid dat steeds kort op de bal gespeeld kon worden, vragen snel beantwoord worden en rekening kon gehouden worden met bovenlokale gevoeligheden en inzichten. Aan de andere kant was er weinig of geen contact met andere teams met betrekking tot de aanpak van het overleg of de communicatie. Meer uitwisseling over wat wel en niet werkte was interessant geweest. Voor de verdere ontwikkeling van het traject moet nagedacht worden hoe verschillende partners toch regelmatig kunnen worden samengebracht om uit te wisselen over de aanpak van het overleg en de communicatie.

251

“Het was interessant om samen, en met ontwerpers door de wijken te gaan en als inwoner ook nieuwe plaatsen te zien en te horen” Ook zou nagedacht moeten worden over de manier waarop uitwisseling van de stand van zaken en ontwerpen van de verschillende segmenten ontsloten kan worden richting de Ringbouwers.

Vertrouwen bouw je stap per stap op door informatie te geven, in dialoog te gaan, ruimte te geven voor voor- en tegenstemmen. Binnen het proces is een wederzijdse appreciatie ontwikkeld tussen ontwerpteam en de verschillende betrokkenen. Op de achtergrond blijft een wantrouwen ten aanzien van ‘beslist beleid’, ontwikkelingen die autonoom verder kunnen gaan of/en de hogere of andere overheid. Dit is een pleidooi voor een gebiedsgerichte benadering en sturing waarbij alle projecten in hun integraliteit worden bekeken en bestudeerd.

Samen verder werken aan de toekomst Er is vertrouwen en kennis lokaal opgebouwd.

Het vertrouwen in het bovenlokaal systeem is momenteel nog broos. Het is de verdienste van de partners in het Toekomstverbond dat ze de uitdaging hebben gegeven aan de verschillende teams om lokaal de dialoog op te starten. Ze hebben hierdoor mee een trendbreuk gezorgd.

252

De uitdaging is om op de ingeslagen weg verder te gaan om het vertrouwen stap per stap verder op te bouwen. Een eerste belangrijk stap hierin is de communicatie en toelichting van de genomen beslissingen.

We stelden vast dat bij veel mensen die we ontmoet hebben het geloof in een visie is op een andere mobiliteit, een andere manier van ruimtelijke ontwikkeling en de vergroening van de leefomgeving. Andere de andere kant stelden we veel scepsis vast of deze visie daadwerkelijk gevolgd en uitgevoerd zal en kan worden. Gaat er wel werk gemaakt worden van een modal split? Zal de ruimtelijke ontwikkeling effectief kwaliteitsvol gebeuren in lijn met een globale visie? Om dit daadwerkelijk te realiseren en het wantrouwen weg te nemen lijkt een sterke opvolging en regio nodig met een brede maatschappelijke groep (dus niet enkel vanuit de overheid) De overkapping van de Ring is een toekomstgericht project. Een groot aantal van de betrokkenen die het ganse traject hebben gevolgd was al een bewustzijn van een andere toekomst. Er was en is een expliciete vraag naar een verandering van mobiliteit, levenswijze, etc.

Tegelijkertijd hebben we ook een groot aantal mensen meegekregen in een toekomstgericht verhaal waarbij men bewust is dat dit enkel stap per stap kan worden bereikt. Het aanvoelen is dat zowel believers als sceptici overtuigd zijn van de andere toekomst. De weg of het transitie pad wordt echter anders ingevuld. Afhankelijk van de eigen ingesteldheid pleit men voor meer pragmatisme (we kunnen nu nog niet ingrijpen want men is er niet klaar voor) vs. meer durf en ambitie (we moeten nu ingrijpen want anders gebeurt er niets).

documentatie draagvlak

De laatsten lijken in eerste instantie naar de overheid te kijken om het op te lossen. Pragmatici wijzen op de moeilijkheid van bijvoorbeeld gedragsverandering. Deze situatie zorgt voor terughoudendheid en wantrouwen om gedurfde acties te nemen. De ontwikkelde visie bevat nochtans voldoende mogelijkheden om morgen al te starten met acties om te leren of de toekomstvisie mogelijk is (vb. herontwikkeling van de singel, ontwikkeling van buurtparkings ‌).

In het Toekomstverbond wordt ingezet op het verbeteren van de leefbaarheid, het versterken van de ruimtelijke kwaliteit en een omslag van de mobiliteit. Strategische projecten spelen bij voorkeur op elk van deze onderdelen in.

Daarnaast zal vertrouwen opgebouwd worden indien snel een aantal quick wins gerealiseerd kunnen worden. Tenslotte lijkt het noodzakelijk dat er een breder maatschappelijk programma wordt opgezet om ook de noodzakelijke maatschappelijke transitie op te starten. De uitdaging is te groot om enkel met ruimtelijke/ infrastructurele maatregelen op te lossen. Naast de overheid moeten ook burgers, organisaties, ondernemingen, ‌ hun verantwoordelijkheid opnemen. Alle Ringbouwers zijn dus aan zet!

documentatie draagvlak

“Misschien was nog niet alles helemaal zoals het in een ideale wereld zou kunnen verlopen maar het is een duidelijke trendbreuk met het verleden en een zeer belangrijke stap in de goede richting. De burgers werden hier duidelijk ernstig genomen en er werd naar hen geluisterd en met hun voorstellen en ideeën rekening gehouden. Doe zo voort!”

253

254

documentatie draagvlak

428

documentatie draagvlak

STAKEHOLDERINZICHTEN SEGMENT ZUID

documentatie draagvlak

429

Consensusnota

INTRODUCTIE

AFGELEGD TRAJECT

Gedurende de voorbije 8 maanden heeft het participatieteam samen met de ontwerpers van Over de Ring_Zuid zich ondergedompeld in de diverse gemeenschappen van Antwerpen-Zuid, met name de wijken Zuid, Brederode, Markgrave, Middelheim, Tentoonstellingswijk en Kiel.

Het publiek uitbreiden: participatie faciliteren

De inzet was meervoudig: ∙ Lokale input voor het ontwerp verzamelen ∙ Informatie verspreiden over de voortgang van het project ∙ Onderbouwen waarom niet alle suggesties van bewoners opgenomen worden ∙ Hierbij de volledige diversiteit van bewoners bestrijken ∙ Goede momenten creëren voor sociale interactie en discussie over stadsvernieuwing, ook tussen onderscheiden sociale groepen die anders niet met elkaar in contact komen ∙ En hierdoor wederzijds leren en begrip en inzicht verwerven in de gevolgen van elkaars ideeën voor andere groepen

De zuidelijke zone van de ring omvat wijken met bewoners die demografisch en sociaaleconomisch erg van elkaar verschillen: In Markgrave, Middelheim, Zuid, Tentoonstellingswijk behoren de gemiddelde inkomens tot de hogere van Antwerpen. Enkel in Kiel ligt het gemiddeld inkomen veel lager dan het gemiddelde van Antwerpen. Ook het aandeel bewoners met hoogstens een diploma lager onderwijs ligt er veel hoger dan in de andere wijken van AntwerpenZuid. Brederode wordt gekenmerkt door de hoogste diversiteit aan diploma’s. In alle wijken woont een vrij hoog percentage allochtonen (herkomst ouders meegerekend) (Kiel: 76%, Tentoonstellingswijk 49% (dank zij de Silvertoptorens), Brederode 47,7%, Zuid 43%, Middelheim 40,2% ). In Kiel wonen de meeste nationaliteiten, 35% zijn van Noord-Afrikaanse origine en 17% van West-Aziatische origine. Maar Kiel trekt ook jonge blanke middenklassegezinnen aan. Daarnaast huisvesten de vele sociale appartementen van Kiel (en Silvertop) ook armere autochtone gezinnen (dikwijls ouderen).

De hierboven beschreven diversiteit staat in schril contrast met de eenzijdige samenstelling van de bezoekers op de ringdag voor zone_zuid op 12 september. Dit publiek bestond quasi uitsluitend uit blanke middenklassebezoekers.

Gezinnen van vreemde origine en kwetsbare autochtone groepen, dikwijls bewoners van de sociale hoogbouw (Silvertop, Jan De Voslei) langs de zware wegeninfrastructuur, bleven ondervertegenwoordigd. Dit is vreemd gezien deze bewoners de eerste begunstigden zijn van de ongelooflijke verandering die de overkapping van de Ring zal brengen. Deze vaststelling

430

documentatie draagvlak

“Dit bracht ons op het idee om discussies over de ‘Over de Ring_Zuid-ideeën’ in te pluggen in deze reeds lopende activiteiten”

—

Conclusiekaart wensen gametafel-spelers Kaart: hoe donkerder het groen, hoe meer mensen deze plek willen overkappen.

Programma: hoe donkerder het rood, hoe meer mensen dit programma wensen.

documentatie draagvlak

431

“Je moet eerst overkappen in de buurt van de scholen en bij de sociale huisvesting waar de densiteit het hoogst is.” zette ons ertoe aan om sterk in te zetten op het faciliteren van de participatie van deze ondervertegenwoordigde groepen. Niet enkel om meer diverse inzichten over de overkapping te leren kennen, maar vooral om ook deze bewoners bewust te maken van de voorliggende uitdagingen en het potentieel van de overkapping voor het oplossen van de noden in hun woonwijk. En ook om duidelijk te maken dat zij ‘agency’ kunnen hebben als zij dit zouden willen.

De keuze voor het Cultureel Ontmoetingscentrum Nova als onderkomen voor onze lokale antenne heeft hierin een cruciale rol gespeeld. Nova ligt midden in de wijk Kiel en is dus voor vele bewoners gemakkelijk te bereiken. Door in Nova te werken maakten we ook kennis met de veelheid aan initiatieven die door de overheid en lokale verenigingen van de verschillende culturen georganiseerd worden (initiatieven voor integratie, opleiding, culturele en sportactiviteiten voor zwakkere groepen. Dit bracht ons op het idee om discussies over de ‘Over de Ring_Zuidideeën’ in te pluggen in deze reeds lopende activiteiten. Zo werd ondermeer met anderstaligen gediscussieerd over de overkapping tijdens de Taaloor-sessies 1 van Samenlevingsopbouw Antwerpen.

Er was een permanente tentoonstelling over de voortgang van het project te zien in Nova.

Met lokale jeugdwerkers werd besproken hoe we jongeren betrokken konden krijgen. Tijdens de review van de Studio Kiel met studenten van de UAntwerpen Master Erfgoedstudies werd met bewoners, jeugdwerkers en externe deskundigen gediscussieerd over de publieke ruimte in de sociale woonwijken van Kiel 2. Naast

deze groepen. Via deze personen hebben we vervolgens engagement kunnen initiëren voor burgerinitiatieven op en rond de overkapping.

Met de rondreizende ‘Over de Ring_Zuidgametafel’, die door ons ontwerpteam gebouwd werd, werden zoals autochtone en allochtone jongeren (en ouderen) betrokken. Gamers konden hun prioritaire overkapping op het spelbord leggen aan de hand van grote puzzelstukken.

Met een reeks attributen konden vervolgens gewenste activiteiten aangebracht worden. De posities van de puzzelstukken, de attributen en de argumenten van de spelers werden door participatiemedewerkers genoteerd. Hiervan werd een geaggregeerde kaart gemaakt en een synthese van de argumenten en wensen.

De permanente tentoonstelling in CO Nova en de veelvuldige interactie met medewerkers van Nova inspireerden Younes Ourarhe, cultuurnetwerker bij CO Nova, om jongeren uit Kiel hun overkapping van de ring te laten ontwerpen met het grafisch spelprogramma Minecraft. De resultaten van deze Minecraftactiviteit zullen te zien zijn op de eindtentoonstelling van Over de Ring (23-30 mei 2018).

het informeren van en luisteren naar moeilijker bereikbare groepen gaven bovenstaande activiteiten ons ook de gelegenheid om in contact te komen met ‘verbindingspersonen’ van — Minecraftactiviteit

432

documentatie draagvlak

Samen met bewoners en studenten hebben we ook enkele tactical urbanism-acties ondernomen (zie hiervoor ook p 120 ‘In the Meantime sites’):

—

Van boven naar onder: theesalon, walkshop (17/2/2018) tijdelijke inrichting met bewoners Jan de Voslei (12 t.e.m. 17/2/2018)

∙

een tijdelijk theesalon en een fietsenatelier in de inkomsokkel van één van de Kielparktorens maakte de centrale positie die deze torens zullen innemen na het overkappen van de A12 op de Jan De Voslei duidelijk. Tijdens de Walkshop van 17 februari waren er zelfs heuse klanten die de nieuwe kortere verbindingen tussen Abdijstraat via Silvertoptorens en Zuidstation naar Brederode kwamen uittesten.

Deze routes zullen mogelijk worden indien de A12 zou overkapt worden. Daarnaast konden bewoners de prachtige en ruime inkomhal voor één dag gebruiken als ontmoetingsruimte: een functie die nu ontbreekt in de hoogbouwwijk.

De actie bracht enkele vrouwen ook op het idee om permanent een theesalon in te richten op deze plek en hiervoor actie te ondernemen bij Woonhaven.

∙

Cap-A-City 2020 was een tijdelijke bezetting en herinrichting 3 van het verlaten park op de bestaande overkapping over de A12 in de Jan De Voslei. Omwonenden en kinderen bouwden mee aan vanuit de woningen controleerbare sport en speelruimtes voor kinderen en ontmoetingsruimte voor de bewoners van de twee aanliggende wijken.

De weinig (visueel) toegankelijke bestaande overkapping en de drukke 2*2 rijstroken op de Jan De Voslei vormen nu een barrière tussen de Tentoonstellingswijk en Kiel.

Het evenement stond in het teken van Olympische Winterspelen die op hetzelfde moment georganiseerd werden in Pyeongchang. Er werden skiwedstrijden op houten latten georganiseerd, maar ook

documentatie draagvlak

voetbalwedstrijdjes.

De concreetheid van deze tactical urbanismactiviteit heeft ook geleid tot hevige discussies tussen voor- en tegenstanders van een herinrichting van het middenbermpark.

Zowel voor de ontwerpers en de voor- en de tegenstanders onder de buurtbewoners vormde dit een unieke gelegenheid om wederzijds te leren en bewust te worden van de gevolgen van onze visies en acties op anderen. Tegenstanders vrezen onder meer dat hangjongeren het nieuwe park op de middenberm tot hun pleisterplek zullen maken.

De tijdelijke herinrichting heeft er toe geleid dat verschillende bewonersgroepen uit beide wijken, met zowel voor- als tegenstanders van de herinrichting van de overkapping, nu de handen in elkaar zullen slaan om de kap op geregelde tijdstippen te gebruiken voor gemeenschappelijke activiteiten (eerstkomende activiteit op 25/5 is een Iftar in open lucht). Er wordt hard gehoopt op de selectie van dit ringproject (als wijkverbinding) voor uitvoering op korte termijn.

∙

Het enthousiasme om samen met ons initiatieven in de publieke ruimte te ondernemen is ondertussen groot geworden bij organisaties in Zuid. Bij het schrijven van deze consensusnota wordt een derde ‘In the Meantime Site-activiteit’ nog volop voorbereid.

Het betreft een modeshow van Studio Tezerdi 4 op de Jan De Voslei of in de buurt van het Zuidstation (5 mei 2018).

Samen met deze participatie op maat van moeilijk bereikbare groepen organiseerden we ook meer klassieke participatieactiviteiten zoals huiskamergesprekken en publieke actorenworkshops (Zie verder).

beeld —

Tijdelijke inrichting middenberm Jan de Voslei met bewoners (12 t.e.m. 17/2/2018)

—

433

Theesalon Mogador in inkomhal Kielparktoren.

(17/2/2018)

434

documentatie draagvlak

STAKEHOLDERINZICHTEN Drie groepen van activiteiten: luisteren, debat en vertalen, in the meantime sites.

Methodes en resultaten Naast bovenstaande onderverdeling in participatieactiviteiten op maat van diverse sociale groepen zijn onze activiteiten ook onder te verdelen naar verschillende fases in het ontwerpproces: ‘Luisteren’, ‘Debat en vertalen’ en ‘In the Meantime Sites’. We lichten ze hieronder kort toe en sommen de voornaamste resultaten per fase op.

Overzicht op tijdslijn (zie bijlage).

Luisteren Met een eerste reeks activiteiten hebben we gegevens en ideeën voor de overkapping verzameld. Op basis van de huiskamergesprekken met organisaties en bewoners van telkens één buurt brachten we dagelijkse ruimtelijke routines, ideeën voor stadsontwikkeling, prioritaire overkappingen, gewenste fietsverbindingen, initiatieven in wijken met mogelijke impact op de ringzone en andere noden in de buurten in kaart.

Obervaties in de publieke ruimte, straatinterviews, interviews, gesprekken in de Nova en Ontmoetingscentrum De Stek, ‘Taaloor’sessies, Zuidklap en interacties in Nova tijdens de Studio Kiel (UAntwerpen Master Erfgoedstudies) leverden ons gelijkaardige informatie van moeilijker bereikbare groepen. Studenten van de Master Stedenbouw en Ruimtelijke Planning (UAntwerpen) voerden eveneens interviews en observaties uit in het studiegebied in het kader van de Studio Bicycle Oriented Development in de Zuidrand van Antwerpen 5.

Op de volgende pagina’s worden geaggregeerde kaarten met bevindingen uit deze gesprekken per thema weergegeven.

Met de rondreizende gametafel konden jongeren (en minder jongeren) hun prioritaire overkapping bij elkaar puzzelen en functies voor de overkapping aangeven. Het spel kon ook gespeeld worden tussen onbekenden, wat tegengestelde ideeën en onderlinge discussies opleverde. De bevindingen hieruit worden weergegeven op de geaggregeerde kaart op pagina 110. Detailkaarten per residentie van de tafel werden in de bijlage opgenomen (pag. 152).

KDG

Zwembad Wezenberg CO Nova

De Melkerij Kras IetStof

—

Huiskamergesprek met Tentoonstellingswijk in Nova (12/10/2017)

—

Locaties rondreizende gametafel

documentatie draagvlak

—

Overzicht wensen voor programma en identiteit

—

Overzicht wensen voor ruimte voor verbindingen

435

436

—

documentatie draagvlak

Overzicht wensen voor landschap en open ruimte

Tijdens bilaterale gesprekken met grote spelers zoals de Karel de Grote-Hogeschool, Antwerp Expo, Cultuurcentrum De Singel, stedelijke sportdienst, etc. vernamen we de ambities, noden en investeringsmogelijkheden van deze instellingen en bedrijven. De figuur hiernaast geeft een overzicht hiervan per instelling.

documentatie draagvlak

437

AMBITIES, NODEN EN INVESTERINGSMOGELIJKHEDEN VAN DE GROTE SPELERS

TRIPLE LIVING / ONTWIKKELAAR NIEUW-ZUID - Geluidsbermen NZ naar ontwerp van Bas Smets integreren in plan Over de Ring-Zuid - Knooppunt Singel, Kaaien, fietstunnel zoals voorzien in plan NZ niet meer wijzigen - Dienstweg Spaghettiknoop behouden - Project Mercator integreren in plan (= toegang Domein Hertoghe) ANTWERP EXPO - Herinrichting Jan Van Rijswijcklaan afstemmen op toegankelijkheid auto’s en voetgangers bezoekers Expo -Goede voetgangersroutes tussen Zuidstation en Expo - Suggestie team Zuid: parkeergebouw Expo naast de ring: kan toegang van vernieuwde expo zich beter richten op het Ringpark STEDELIJKE SPORTDIENST - Verbinding tussen Wezenbergzwembad en Wilrijkse pleinen voor training Triathlon - Nood aan: - Openlucht voetbalvelden, best in clusters, in combinatie met atletiekpiste - Cricketveld, Volleybal-velden, Beachsport, Badminton, Basketbal, Openluchtdans - Urban sports (skaten, skeeleren, BMX) - Speeltuinen met banken - Vrij toegankelijke sportterreinen: Trapveldjes en basketveldjes drie tegen drie en 19*35 - Belangrijk om mix te voorzien -> niet enkel jongens maar ook meisjes aantrekken KAREL DE GROTE HOGESCHOOL - Heeft nieuwe uitbreidingsplannen: 30.000m2 dichtbij huidige campus - Sportterreinen dichter bij de campus KUNSTSITE DE SINGEL - Extra archiefruimte voor het Vlaams Architectuurarchief (1000m2) en erfgoedbib Koninklijk Conservatorium (1500m2) - Herinrichting Jan Rijswijckbrug breed genoeg voorzien (als plein) i.f.v. samenwerking tussen Expo en Singel voor repetities en uitvoering grootschalige producties die kunnen plaatsvinden in de hallen van de Expo - Ook samengebruik van parkeermogelijkheden - Aandacht bij herinrichting Singel tss JVR-laan en Legrellelaan voor geplande nieuwe woonintwikkelingen op de Mercator- en Marie-Louisesites - Groene verbinding tussen site Singel/Wezenbeeck en Wilrijkse pleinen + passerelle tussen Wilrijkse pleinen en Middelheimpark WOONHAVEN - Silvertoptoren-bewoners uit hun isolement halen - Geen bijkomende sociale woningen (of zelfs afbouwen van sociale woningen) in Kiel wegens reeds hoog aantal bestaand - Bijkomende sociale woningen op de parking Desguinlei zou goed zijn wegens geen of weinig sociale woningen in Markgrave en Brederode - IdeeÍn uit het speelweefselplan opnemen

438

documentatie draagvlak

Debat en vertalen Tijdens een tweede reeks activiteiten - twee grote publieke workshops, twee focusgroepen op buurtniveau, een Zuidklap, een Gecoro/ Adoma-bijeenkomst en een gesprek met Natuurpunt -hebben we het ontwerp gepresenteerd en bediscussieerd met bewoners en middenveldorganisaties.

Op de eerste publieke workshop van 8 december in de Nova konden bewoners na een plenaire presentatie in kleine groepen likes, don’t likes en ideeën noteren op plannen (zie deelnemerslijst in de bijlage p. 156). Er werd voor gezorgd dat aan de discussietafels deelnemers plaatsnamen die elkaar niet kenden. Zo vernamen actoren ook ideeën over stadsvernieuwing van bewoners uit andere sociale groepen. Tijdens een afsluitend plenair moment werden deze evaluaties en ideeën gepresenteerd door de verschillende rapporteurs.

Ook dan werd er tijd genomen voor discussies tussen de verschillende tafels onderling. De evaluaties worden weergegeven op onderstaande geaggregeerde kaarten en lijsten.

Tijdens het verdere ontwerpproces werd ingegaan op verschillende opmerkingen: programma’s stadsontwerp werden aangepast, fietsverbindingen werden verschoven (bijv. noord-zuid fietsroute over de spaghettiknoop en oversteek sporen) en prioritaire overkappingen werden verlegd.

—

Publieke workshop van 8 december 2018

Like

439

documentatie draagvlak

17 15

27 19

2 9 30 5

13 23

18 21

24 29 3

4

20

12 26

11

28

7

6

1 22

8

14

Don’t Like —

25

31

16

10 28

Likes - Verbinding Kielpark met Hof Van Leysen- via Silvertop en Mastvest.

- Verleggen spaghettiknoop + compacter - Overkapping Jan de Vostunnel en bijgevolg de verbinding van de wijken + fietspad - Opwaardering Station Zuid - Op korte termijn: schermen/ bermen

Opmerkingen publieke workshop 08.12.17: Likes

Don’t likes - 150m niet overkapt (Singel) hypothekeert de fijn stof uitstoot - Angst voor te veel bebouwing langs de Singel

9 10

1

7

5

20

13

26

10 21

6

23

22

3

31

11

32 33

30

23

16

25

8

2

17 15 27 12 24

14

19

29

Idea

28

—

Opmerkingen publieke workshop 08.12.17: Don’t likes 4 11

22

10

3

11

36

21

24

35

23

9 27

20 31

11

13

30

5 2 25 30

14 32

34 30 12

18 7

6

18

4 16 26 29 8

18

4 17

30

Digipolis

34

19

28

Idea - Nieuwe bebouwing draaien langs nieuwe 15 Singel zodat Brederode gelinkt kan worden aan Konijnenwei en bebouwing link vormt tussen Nieuw Zuid en wijk Lange Elzen

1

— 33

—

Opmerkingen publieke workshop 08.12.17: Ideas

Overzicht meest vermelde suggesties/ waarderingen (volledig overzicht zie bijlage)

440

Op de walkshop van 17 februari werd het verder geëvolueerde ontwerp gepresenteerd en bediscussieerd. Er werd ook onderbouwd waarom niet werd ingegaan op sommige opmerkingen van de publieke workshop 08.12.17.

Al wandelen deden de deelnemers de plekken aan die ingrijpend zullen veranderen. Met grote 3D-beelden konden zij op de verschillende locaties de nieuwe situaties beter inschatten. Deze methodiek maakte het begrijpen van het ontwerp makkelijker voor mensen die niet gewoon zijn om plannen te lezen. Algemeen kwam hieruit naar voor: - Een waardering voor de presentatie op de locaties van de projecten - Het project voor Zuidstation is goed en dringend -Terughoudendheid over de bouwprojecten: - Op de Konijnenwei: ‘zal de nieuwe KdG-campus de visuele toegankelijkheid van de Konijnenwei vanaf de aanliggende stadswijken niet beperken?

- Op de Parking Desguinlei: ‘onze gratis parkeerplaatsen verdwijnen’, ‘we hebben deze open ruimte dicht tegen onze woonbuurt nodig’ - Op de Jan de Voslei/A12: ‘waardering voor de mogelijkheden die ontstaan door de intunneling (kortere looproutes tussen buurten onderling en naar Zuidstation en de binnenstad, park)’, ‘maar waarom bebouwing?’

Tijdens de Adoma/Gecoro-bijeenkomst van 18 december ’17 werd de reoganisatie van de spaghettiknoop in vraag gesteld. Het infrastructuurontwerp hiervan werd door het ontwerpteam niet meer aangepast aangezien dit beslist beleid is. Daarentegen werd er wel een intensief onderzoek gevoerd naar de overkapbaarheid van het op- en afrittencomplex, wat geresulteerd heeft in een aangepaste strategie

documentatie draagvlak

voor Park Knoop Zuid.

Het ontwerp van Over de Ring_Zuid werd tijdens een focusgroep op 9 april besproken met Buurtgroep De Lei. Voor de evaluatie door Buurtgroep De Lei zie hun geloofsbrief in de bijlage.

Op een focusgroep op 10 april werd het ontwerp voor de herinrichting van het bestaande park op de overkapping van de Jan De Voslei voorgelegd aan de omwonenden. Sinds de tactical urbanism workshop op de Kap van de Jan De Voslei zijn de bewoners vragende partij om van deze ‘kritische verbinding’ tussen de Tentoonstellingswijk en het Kiel een prioritair ringproject te maken.

In the Meantime Sites Met deze derde groep participatie-evenementen beoogden we vooral om bewoners bewust te maken van mogelijkheden door het organiseren van activiteiten zoals een voetbalmatch, een modeshow etc. in de infrastructuurruimte en door tijdelijke herinrichtingen die deze nieuwe activiteiten beter accommoderen. Deze momenten werden ook aangegrepen voor gesprekken met deelnemers over het sociale leven in de buurt, noden, ideeën voor stadsontwikkeling en voor het overkappingsproject (zie ook “Het publiek uitbreiden: participatie faciliteren”).

—

Focusgroep Jan De Voslei (10/4/2018)

documentatie draagvlak

—

Walkshop (17/2/2018)

WORDT GEWAARDEERD: -

-

Aanbrengen van duidelijk afgebakende openbare, collectieve en private open ruimte.

De binnengebieden tussen de schijven van de Jan De Voslei worden best omheind en in collectief gebruik en beheer gegeven van de omwonenden. Meer publieke en luidere activiteiten kunnen zo plaatsvinden op de middenberm, de collectieve binnengebieden worden gereserveerd voor rustigere activiteiten. Wel moeten er duidelijke afspraken maken worden over uniformiteit.

Openhouden van perspectieven tussen de gebouwen naar Kielparktorens Driehoekige pleinen met bomen en zitbanken voor de appartementsgebouwen Nieuwe tramverbinding is positief, nu moeten bewoners van de Jan De Voslei ver wandelen naar een tramhalte. Daarom nemen ze vaak de auto.

WORDT AAN GETWIJFELD: -

Het voorzien van meerdere oversteekplaatsen naar verschillende kamers op de middenberm zal onveilige situaties opleveren indien er te snel gereden wordt.

Tram in tegenstelde richting langs de middenberm zal een nieuwe barrière opwerpen

SUGGESTIES VOOR PARKPROGRAMMA: -

—

Verschillende leeftijden samenbrengen; luifel (overdekt spelen, ontmoeten); fitnesstoestellen; petanqueveld voor de oudere bewoners; speeltuin; sportveldjes; bloementuin; ecologische tuin; eyecatcher “welkom in 2020” Waarderingen en suggesties focusgroep 10/4/2018

“Wat een TOP week hebben we samen beleefd! Samen met jullie streek er een warmte neer in onze buurt.

Een mooi voorbeeld voor de kinderen en de jeugd van onze wijk. Een besef voor hen dat ze belangrijk kunnen zijn en worden, maar ook dat hun visie ertoe doet.”

441

442

documentatie draagvlak

POSTKAARTEN EN GELOOFSBRIEVEN

CONCLUSIE

Aan bewoners hebben we via mail en via posters op publieke plekken in ons projectgebied (Unie Turkse Verenigingen, KDG Campus, De Singel, Wezenberg, MIKA Middelheim, Mastvest, NOVA, den Tir) gevraagd hun stem te laten horen aan de beleidsmakers door gratis postkaarten te schrijven en te bussen in daarvoor voorziene bussen. Op de postkaarten kon aangegeven waarom het overkappingsproject voor de bewoners belangrijk is. Enkele resultaten daarvan werden opgenomen in de bijlage.

Samenvattend kunnen we stellen dat we met ons plan steun gevonden hebben voor:

Per mail werden vertegenwoordigers van organisaties waar we mee samenwerkten op de hoogte gebracht van de mogelijkheid om de ringprojecten van zone-zuid te steunen door het schrijven van een geloofsbrief. In de voorbeeldbrieven werd ook gepolst naar de rol van de organisatie in het ontwerpproces, de gewaardeerde ontwerponderdelen, de aandachtspunten voor het verdere ontwerp en de manier waarop men verder wil betrokken worden in de toekomst.

- De ringprojecten: reorganisatie spaghettiknoop; verbreding Silvertopbrug; prioritaire overkapping tussen Silvertoptorens extra muros en Brederode/ Markgrave intra muros; prioritaire intunneling van de A12 in de Jan De Voslei; ontwikkeling van het Zuidstation - Herinrichting bestaande overkapping van de Jan De Voslei en de open ruimte voor en tussen de sociale huisvestingsschijven.

- De verschillende verbindingen tussen de parken intra en extra muros - Verbinding Konijnenwei - Park Nieuw Zuid Schelde - De verschillende nieuwe fietsverbindingen - Het waterhuishoudingssysteem dat kan bijdragen tot het verminderen van wateroverlast in aanliggende buurten - De bermen en de schermen - Het Scheldebalkon en de fietsbrug over de Schelde - De herinrichtingen van de bruggen over de ring

documentatie draagvlak

Over het algemeen stellen bewoners echter de nieuwe stadsontwikkelingen rond de ring in vraag.

Dit geldt met name voor de de parking aan de Desguinlei. Opmerkingen over de ontwikkelingen op de konijnenwei en Jan De Voslei waren minder uitgesproken.

Het bewerkstelligen van begrip voor deze verdichtingslocaties is een belangrijk werkpunt voor het vervolg van het proces.

Verder maakten wij tijdens het voorbije proces kennis met een aantal ‘verbindingspersonen’. Door hun toedoen geraakten we reeds wat ingebed in enkele sociale netwerken in zone_zuid (voor zover dit mogelijk is natuurlijk in zo’n korte tijdspanne).

Ze speelden een belangrijke rol in het engageren van moeilijker te betrekken groepen. Een overzicht met contactgegevens van onze verbindingspersonen werd opgenomen in de bijlage.

Door taalobstakels, problemen om plannen te lezen, complexiteit en abstractieniveau van dergelijk project bijft het voor veel bewoners van zone_zuid moeilijk om daadwerkelijk mee te denken over het ontwerp voor de overkapping.

Deze obstakels hebben we ten dele kunnen slechten door evenementen te organiseren in de straat, het gebouw en in het park van deze groepen. Ook het gebruik van 3D-beelden tijdens de walkshop en de concreetheid van de tactical urbanism-evenementen mensen hebben mensen bereid gemaakt om mee na te denken, weliswaar niet over de volledige ring, maar wel over hun

443

straat (Jan De Voslei) of het park waarlangs ze wonen.

VOETNOTEN 1. Taaloor is een activiteit van Samenlevingsopbouw Antwerpen. Anderstaligen kunnen er Nederlands oefenen en mensen leren kennen in kleine groepjes.

2. Studio Stadherstel. 7-daagse workshop op locatie in de CO NOVA. Studio in het kader van de Master Erfgoedstudies Universiteit Antwerpen o.l.v.

Maria Leus en Marleen Goethals.

3. Deze actie kaderde in de Internationale Design Workshopweek (IDW) van de faculteit Ontwerpwetenschappen van de Universiteit Antwerpen. De curatoren van IDW nodigen voor dit project het Zwitsers-Frans-Braziliaanse ontwerperscollectief En Commun uit.

Over Cap-A-City https://www.facebook.com/pg/ capAcity2020/about/?ref=page_internal Over IDW: https://www.uantwerpen.be/en/projects/ international-design-workshops 4. https://www.facebook.com/pg/ IetStof-1003596729653467/about/ 5. Studio Analyse in het kader van de Master Stedenbouw en Ruimtelijke planning UAntwerpen o.l.v. Marleen Goethals, Maarten Van Acker, Filip Buyse, Stijn Rybels en Jolein Bergers

444

documentatie draagvlak

490

documentatie draagvlak

STAKEHOLDERINZICHTEN SEGMENT WEST

documentatie draagvlak

491

CONSENSUSNOTA

AFGELEGDE TRAJECT De problematieken die worden aangehaald in het ontwerp zijn in de eerste plaats gedestilleerd uit de allereerste ringdag, daarna verder aangescherpt in de twee workshops in oktober.

Hierna werden ze verduidelijkt en een eerste keer uitgedacht in de periode die daarop volgde, met onder andere de input vanuit de feedbacksessies met experten georganiseerd door de intendant.

In december werden de eerste voorstellen gepresenteerd op ringdag 2, waarbij de bevolking werd uitgenodigd om te luisteren maar vooral ook om feedback te geven. Hierna konden de plannen opnieuw worden bijgewerkt. Om ook de moeilijk bereikbare bevolkingsgroepen te bereiken werd een focusgroep georganiseerd. Een derde publieksmoment werd tenslotte ingelast in maart.

sept

ringdag 1

okt

workshop 1 & 2

nov

dec

ringdag 2

jan Omdat niet iedereen steeds aanwezig kan zijn op de geplande feedback momenten werd ook alternatieve kanalen voorzien waardoor geĂŻnteresseerden op de hoogte konden blijven.

Zo was er het e-mailadres van zone west, alsook de facebook-pagina en een mailinglist.

Daarnaast was er ook offline een mogelijkheid: in het Mediahuis - strategisch gekozen omwille van zijn locatie en het feit dat het 7 op 7, 24u op 24u open is - werden panelen opgesteld waarop na ieder feedback moment de stand van zaken werd weergegeven. Men had ook de optie hier opmerkingen of suggesties na te laten, of zich in te schrijven op de mailinglist.

Bovendien voorzag team west elke vrijdag van 15u tot 18u permanentie zodanig dat er ook rechtsreeks vragen konden gesteld worden aan het ontwerpteam.]

feb

maa

focusgroep ringdag 3

apr

mei

Eindvoorstelling

492

documentatie draagvlak

— De verschillende vormen van geluidswering worden besproken in de eerste workshop

documentatie draagvlak

RINGDAG 1 Op 7 september 2017 werden ongeveer 390 opmerkingen, klachten, of suggesties verzameld rond uiteenlopende thema’s zoals ademruimte creëren, stad maken, of mensen verbinden.

Demografische gegevens over de opkomst zijn niet te beschikking. Van deze input bestond 20,5% uit groene stickers – behouden – , 38,7% uit gele stickers – veranderen – , en 40,8% uit rode stickers – veranderen. Na analyse van alle opmerkingen werden drie hoofdthema’s duidelijk die het meest reactie hadden uitgelokt: de geluidsoverlast rond de snelweg, de bereikbaarheid van Linkeroever na afwerking van de infrastructuurwerken, en het bewaren/versterken van de bestaande groene kwaliteiten.

Deze thema’s vormden de aanleiding en het onderwerp voor twee workshops die halfweg oktober werden georganiseerd.

WORKSHOPS Op 17 oktober vond de eerste workshop plaats.

Deze behandelde ‘geluid’ en ‘bereikbaarheid’, twee elementen die dikwijls waren aangehaald op de eerste ringdag op 7 september. Twee dagen later werd de tweede workshop gegeven.

Deze workshop betrof het veelbesproken thema ‘natuur en recreatie’. Beide workshops werden op verschillende plaatsen georganiseerd gezien de afmeting en samenstelling van zone West. De link naar het inschrijvingsformulier werd verspreid via de mailinglist van ringbouwers die zich hadden ingeschreven op ringdag 1. Daarnaast werd er via verschillende Facebook-groepen informatie verspreid omtrent de inhoud en timing van beide avonden.

493

Workshop 1 ging door op de gemeente Zwijndrecht in ontmoetingscentrum ‘t Waaigat op dinsdag 17 oktober van 19:00 tot 22:00. Van de 48 ingeschreven waren er 38 aanwezig. De gemiddelde leeftijdscategorie bedroeg 50 - 60 jaar, en het merendeel van de aanwezigen was gepensioneerd. De gendersplit bedroeg 26 mannen en 12 vrouwen, allen voornamelijk afkomstig uit gemeente Zwijndrecht (slechts 6 kwamen van Linkeroever). Alle participanten waren blank en Belgisch.

De bedoeling van de workshop was tweeledig: enerzijds achterhalen welke vorm van geluidswering als meest geprefereerd uit de bus kwam, en anderzijds zowel de knelpunten als de geapprecieerde punten capteren met betrekking tot bereikbaarheid.

Geluid Methode: Vijf verschillende tafels representeerden vijf verschillende mogelijkheden van geluidswering: met aarden bermen, met een muur, met een overkraging, met een monofunctionele overkapping, en met een multifunctionele overkapping. Elke mogelijkheid werd apart besproken op vlak van materiaalkeuze, uitvoeringstermijn, kostprijs en efficiëntie.

Bereikbaarheid Methode: Participanten werd gevraagd aan te geven waar en hoe ze zich bewegen binnen het gebied. Daarbij moest ze ook een evaluatie geven van hun reis. De knelpunten en geapprecieerde punten werden eveneens besproken. Aan de hand van een luchtfoto van zone West konden deelnemers aanduiden waar ze graag fietsten, waar het gevaarlijk was, en welke nieuwe connecties nog ontbreken in de huidige plannen.

494

documentatie draagvlak

— De formule van elke workshop was verschillend: van informatief debatteren tot hands-on park maken

Natuur en recreatie Om de gulden middenweg tussen gemeente Zwijndrecht en Linkeroever te zoeken, ging de tweede workshop door in het Mediahuis dat exact op de scheidingslijn ligt. Deze workshop ging door op donderdag 19 oktober, eveneens van 19:00 tot 22:00. Hoewel maar 19 mensen waren ingeschreven, waren er toch 21 aanwezigen. Net zoals op workshop 1 bedroeg de gemiddelde leeftijdscategorie opnieuw 50 - 60 jaar en was het merendeel van de aanwezigen gepensioneerd.

Ook de gendersplit was quasi identiek, met 14 mannen en 7 vrouwen. We bereikten wel een gebalanceerde verdeling tussen het aantal deelnemers van Linkeroever en het aantal deelnemers uit Zwijndrecht. Alle participanten waren blank en Belgisch.

Het hoofddoel van deze workshop was te achterhalen wat voor invullingen wenselijk zijn voor het groene gebied op zone west: welke plekken moeten worden voorbehouden voor natuurconservatie en welke meer open kunnen worden gesteld voor menselijke activiteiten.

Daarnaast werd getracht te achterhalen op welke manier men zich door het gebied beweegt en dus welke locaties van de grootste aantrekkingskracht hebben.

Methode: In een eerste stap gaven deelnemers aan op welke manier ze zich bewegen in en rond het groengebied, en hoe ze zich daarbij voelden.

Daarna koos men uit een collectie van meer dan 100 mogelijke invullingen hun tien favoriete opties. In de vorm van naamkaartjes werden deze per discussie op een plattegrond van het gebied bevestigd.

495

documentatie draagvlak

Na afloop van beide workshops ontvingen we de terechte opmerking dat er een te weinig gevarieerd publiek aanwezig was om te kunnen spreken van een goede representatie. Dit aandachtspunt namen we dan ook mee in de aanloop naar volgende terugkoppelingsmomenten met de bewoners.

RINGDAG 2

ringdag 2.0 stand van zaken

4/12 linkeroever Sint-Anneke Centrum, Hanegraefstraat 5

De bedoeling van de tweede ringdag lag in de lijn van de eerste: mensen informeren en input verzamelen. Dit terugkoppelingsmoment ligt ongeveer halverwege het gehele proces dus het is een ideaal moment om het verrichtte werk te doorlopen met de bevolking. De formule van ringdag 2 was eveneens gelijkaardig aan de eerste.

Enkele panelen werden opgesteld waarop werd uitgelegd hoe de plannen tot dan toe in elkaar zaten en hoe ze tot stand waren gekomen. In het midden lag een synthesekaart waar bezoekers door middel van groene, gele of rode stickers hun mening konden bekend maken.

Aangezien de afgelopen workshops op vlak van diversiteit van het publiek voor verbetering

— Het systeem met gekleurde bolletjes wordt aangehouden in de tweede ringdag.

5/12 zwijndrecht Gemeentehuis Zwijndrecht, Binnenplein 1

18u - 21u 19u30 20u

Vrije inloop Presentatie door het team Vragen en opmerkingen

Inschrijven? west@overdering.be

— De poster voor ringdag 2 in Zwijndrecht en Burcht.

vatbaar waren, ging bij de organisatie van ringdag 2 hier extra aandacht naar. Er werd getracht een meer gevarieerd publiek te bereiken door posters te sturen naar OCMW’s en de moskee van Zwijndrecht, uitnodigingen werden gepost in facebookgroepen van Linkeroever en Zwijndrecht/ Burcht, betaalde facebook advertenties werden specifiek gericht op de inwoners van zone West, en actiegroepen werden ingeschakeld om sleutelfiguren te pakken te krijgen. Om een zo goed mogelijke inschatting te krijgen van het succes van deze maatregelen werd gevraagd zich op voorhand in te schrijven. Aan de hand van deze inschrijvingen konden de volgende gegevens worden verzameld.

Ondanks de inspanningen, wijzen de inschrijvingen op een doorgezette trend met betrekking tot leeftijd, beroep en gender split. De gemiddelde leeftijdscategorie bedroeg opnieuw de 56 tot 65-jarigen, en opnieuw waren de meeste bezoekers gepensioneerd. De gendersplit bedroeg voor Linkeroever 41 mannen en 16

496

documentatie draagvlak

“Verschillende deelnemers hebben verschillende wensen, het wordt nog een tour om alle wensen bijeen te brengen.”

vrouwen, en voor Zwijndrecht 44 mannen en 19 vrouwen (120 in totaal). De exacte gegevens van de bezoekers zijn niet geregistreerd, maar de opkomst bleek hoger te liggen dan het aantal mensen dat op voorhand was ingeschreven.

Gebaseerd op observatie leek de gender split en de gemiddelde leeftijd beter gebalanceerd dan af te leiden is van de inschrijvingen. Het merendeel van de bezoekers was opnieuw blank.

Ongeveer 173 opmerkingen werden geregistreerd via groene, gele, en rode stickertjes op het voorlopige ontwerp van Team West. Hiervan was 45,7% een positieve evaluatie, 38,7% een suggestie, en 15,6% een verandering. Deze cijfers tonen aan dat de evaluatie van het ontwerp significant beter is dan de evaluatie van de huidige situatie. De samenvattende kaart met de stickers en de lijst met opmerkingen is te vinden in bijlage [bijlage 2: plankaart met stickers & excel tabel].

Hoewel ringdag 2 wordt beschouwd als een succes qua opkomst en respons, schoot het opnieuw tekort op vlak van leeftijd en diversiteit.

Op basis van de registraties werd een kaart met de woonplaatsen gecreëerd die duidelijk weergeeft dat er een lacune boven Europark is [locatie registraties]. Ondanks alle maatregelen worden nog steeds niet alle inwoners aangesproken en gehoord.

FOCUSGROEPEN Terugblikkend op de voorbije participatiemomenten, is de trend van blanke, oudere, en mannelijke participanten duidelijk.

Zelfs met een meer gerichte aanpak is er nog steeds te weinig diversiteit om te kunnen spreken over een correcte representatie van de inwoners van Zwijndrecht en, in het bijzonder, Linkeroever.

Daarom wordt een andere aanpak aangewend

die specifiek focust op de doelgroepen die nog ontbreken in het toetsingskader.

Open Inloop Taal In een eerste focusgroep werd samengewerkt met de Open Inloop Taal groep, georganiseerd door Atlas (Integratie & Inburgering Antwerpen).

Open Inloop Taal organiseert tweewekelijks een oefenkans Nederlands in o.a. de bibliotheek van Linkeroever, waar anderstaligen uit de wijk op vrijwillige basis hun Nederlands komen oefenen.

Op 5 maart 2018 van 13u tot 15u zat Team West samen met een 15-tal mensen afkomstig van voornamelijk Linkeroever met uiteenlopende origine: van Oost-Europees tot Noord-Afrikaans en Midden-Oosters. De gemiddelde leeftijd lag tussen de 40 en de 50.

Methode: In het eerste deel werd gesproken over de huidige situatie. Waar wonen de deelnemers, wat vinden ze leuk of niet aan hun omgeving, waar gaan ze wandelen, picknicken, spelen, etc. In het tweede deel werd de mening van de deelnemers gevraagd over het ontwerp voor zone West.

Jongerenwerking In een poging ook de jongeren meer gerepresenteerd te zien in de feedback op het plan van zone west, werd geprobeerd een samenwerking op te zetten met Formaat, de overkoepelende vereniging voor jeugdhuizen in Vlaanderen. Helaas heeft er door tijdsgebrek geen ontmoeting meer kunnen plaatsvinden met een aantal jongeren uit Linkeroever of Zwijndrecht.

497

documentatie draagvlak

— De deelnemers van de focusgroep met inloop taal denken mee over hun buurt en evalueren het plan van team West.

RINGDAG 3 Een finaal participatiemoment werd georganiseerd op 26 en 29 maart in Zwijndrecht en Linkeroever. Op 26 maart werd dit gedaan in samenwerking met de gemeente en met BAM. Deze laatsten kwamen toedracht geven over de werken die ondertussen begonnen zijn. Team West presenteerde daarna de eigen plannen. Achteraf was tijd voor enkele vragen, zonder dat hier debat uit ontstond. De feedback was grotendeels positief, met voornamelijk kritische vragen over de infrastructuur en de verkeersproblematiek in Zwijndrecht. Meer dan 250 mensen waren aanwezig op deze avond.

het in Zwijndrecht echter overduidelijk positief was, klonken er meer kritische opmerkingen in Linkeroever. Na afloop van het debat namen de ontwerpers nog even de tijd om de meest kritische personen persoonlijk toe te spreken.

OP LINKEROEVER: EEN LANDSCHAPSPARK van 700 hectare?

Het participatiemoment op 29 maart op Linkeroever werd georganiseerd vanuit Wim van Hees, voorzitter van Ademloos. Er was iets minder volk aanwezig op dit evenement, zo rond de 200 man. Op deze avond was wel ruimte voor debat, met een panel vooraan de zaal waar Luc Wallays, Wim van Hees, en Hans Deschryver plaatsvonden om vragen en opmerkingen te beantwoorden.

Op beide momenten waren opvallend veel nieuwe gezichten aanwezig. Het publiek was ook opmerkelijk jonger dan de ringdagen ervoor. Waar

kom kijken, luisteren, stel uw vragen en beslis mee op 29 maart om 20u Cultureel Centrum SAC, Hanegraefstraat 5 TEAM WEST

— De poster voor ringdag 3 in Zwijndrecht en Burcht.

498

STAKEHOLDERINZICHTEN Over het algemeen kan gezegd worden dat het ontwerp van team west geniet van de steun van vrijwel iedereen binnen de zone, mits uitvoering van het volledige ontwerp.

Bij elke publieksmoment kon het team rekenen op bijzonder enthousiaste reacties. Indien er klachten of opmerkingen kwamen, waren die veelal te wijten aan een bezorgdheid over de mobiliteit binnen het gebied.

documentatie draagvlak

documentatie draagvlak

ASPECTEN MET MEEST ENTHOUSIASME De stille bermen Al van meet af aan was duidelijkheid over de dringende noodzaak een oplossing te vinden voor de geluidsoverlast, dat voornamelijk problematisch is in Zwijndrecht. Vanuit de workshops werd meegegeven dat men de voorkeur gaf aan een vorm van geluidswering die zo weinig mogelijk zichtbaar is, bijvoorbeeld geen staal of beton. In eerste instantie werd glas overwogen als een waardevolle optie, maar de meningen hierover waren verdeeld. Men was fan vanwege de transparantie maar houdt niet van het ‘harde en koude karakter’. Bovendien maakte men zich zorgen over het onderhoud van het glas: hoe proper te houden. De optie van een aarden berm werd uiteindelijk gekozen als beste oplossing om dat het een dubbele functie uitoefent: naast het reduceren van het geluid komt er ook veel en zichtbaar en bruikbaar groen vrij. Een erg waardevol bijkomend voordeel ten opzichte van een wand is dat de volledige snelweg uit het landschapsbeeld verdwijnt.

Voortbouwend op de resultaten van deze workshop tekende team west groene bermen in langs de snelweg daar waar mogelijk in zowel Zwijndrecht en Linkeroever. Door met een steile helling te werken kan de berm zo goed mogelijk worden ingewerkt in het landschap en capteert het optimaal het geluid. Daarnaast is er nog het licht positieve effect op de luchtkwaliteit.

Bij de voorstelling van deze oplossing op de publieksmomenten waren de reacties zonder uitzondering positief. De gemeente Zwijndrecht, en de inwoners van Zwijndrecht, Linkeroever en woonwijk Regatta drukten een duidelijk enthousiasme uit voor de manier waarop de geluidshinder op een landschappelijke en toch functionele manier wordt opgelost.

— De eerste workshop rond geluid lokte het meest volk

499

500

documentatie draagvlak

Regionaal park

Mobiliteit

Een ander aspect dat de gemoederen beroerde is het aanwezige groen. In dat aspect waren er twee mogelijke meningen: enerzijds waren er de mensen die er op regelmatige basis rondwandelden, fietsten, jogden of paardrijden, en anderzijds zij die er nooit kwamen. Bij de mensen die zich regelmatig in het groen begaven bestond een groot enthousiasme en gedrevenheid dit te conserveren, te versterken en beter te verbinden. Sint-Annabos bleek veruit het meest populaire gebied om in te wandelen, Middenvijver was populair voor hondeigenaren, rond de Galgenweel en Burchtse Weel werd vooral gefietst. Wat opviel is dat men zich voornamelijk beperkte tot één bepaalde deelstructuur, dit ten gevolge van de vele onderlinge grenzen. De Charles de Costerlaan werd daarbij gehekeld als een harde grens, net als de Blancefloerlaan, en uiteraard de ring.

Vanuit de participatiemomenten werd bevestigd dat de connectie per fiets of te voet tussen Linkeren Rechteroever ondermaats is, door frequent kapotte liften en sluitingsuren kan men er niet op vertrouwen om in de ochtend naar het werk te gaan of om ’s avonds terug te keren van de stad. De capaciteit van de liften is bovendien te laag, voornamelijk op de spitsuren. Daarnaast is ook de verbinding tussen Zwijndrecht en Burcht is niet voldoende. Ook de gemeente drukte de wens uit beide deelgemeentes opnieuw met elkaar te verbinden, aangezien de E17 door iedereen ervaren wordt als een harde scheiding.

Bovendien wordt de enige transversale as – de Pastoor Coplaan – door fietsers als erg gevaarlijk bestempeld.

Wat het opladen van het park op een recreatieve manier betreft werd vooral roeien op het water, onverhard bospaden, fruit plukken in het bos, kunstobjecten in het bos, smalle bospaadjes, speeltuinen, een natuurspeelplaats, strand aan waterplas, meditatieplek, vogelspotplek, en een picknickplek goed gewaardeerd.

Team west kreeg duidelijk de boodschap mee het groen kwalitatief te verbeteren op vlak van verbondenheid en invulling. Het antwoord vertaalt zich in een parkverbinding tussen het Rot en het Vlietbos, en een groene verbinding tussen Galgenweel, Burchtse Weel en Middenvijver. De meest populaire activiteiten zijn opgenomen in het totaalplan voor het park. Met name de parkverbinding tussen het Rot en het Vlietbos kon rekenen op grote bijval bij elk publieksmoment en vergadering.

Naast de parkverbinding en de bermen tegen de geluidsoverlast, werd de nieuwe connectie die team west voorstelt in de vorm van een fietsbrug op algemeen gejuich onthaald. Het vernieuwde fietsnetwerk kon ook steeds rekenen op veel steun, vooral door havenarbeiders die zich nu beter verbonden zagen met hun werkplek.

Maar ook anderen spraken positief over het netwerk, met name over de verbeterde toestand van de Pastoor Coplaan en aan de bijkomende connecties op en over de snelweg.

Opbouwen van draagvlak en pijnpunten Het ontwerp van team west kan over de gehele lijn op grote ondersteuning rekenen. Op geen enkele keer stootte het team op grote kritiek of ontevreden bij de inwoners van Zwijndrecht, Burcht of Linkeroever. Ook bij de stakeholders zoals de gemeente Zwijndrecht, Ademloos, ANB, Natuurpunt Waasland, verschillende

“Prachtig plan in zijn totaliteit: geluidsoplossing, robuuste fietsinfrastructuur, opwaardering en herbestemming natuurgebieden. Voor mij is dit plan één en ondeelbaar. ”

documentatie draagvlak

501

— Resultaat van ringdag 2: vooral de connecties tussen linker- en rechteroever lokken reactie uit

bewonersverenigingen, de Fietsersbond, etc. spraken alle hun quasi onverdeelde steun uit voor het ontwerpplan van team west zoals het nu voorligt.

De enige twee puntjes van kritiek kwamen vanuit een minderheid op het omvormen van de Waaslandtunnel tot een verkeersvrije verbinding en de ligging van de Scheldebrug. Over het omvormen van de Waaslandtunnel werd vooral door de oudere bevolking de vraag gesteld hoe zij nu op een vlotte manier met de auto het centrum konden bereiken, aangezien de fiets voor hen niet altijd een oplossing biedt. Ze konden zich wel vinden in deze reconversie indien er een rechtstreeksere verbinding gemaakt werd in de Oosterweeltunnel voor lokaal verkeer. Ook de deelnemers van de focusgroep met Inloop Taal stelden zich in eerste instantie negatief op tegen

de transformatie, maar veranderden van mening toen duidelijk werd dat het openbaar vervoer in de tunnel wel een plaats kon krijgen.

De ligging van de Scheldebrug werd op het laatste publieksmoment in Zwijndrecht unaniem goed onthaald, maar stuitte op het publieksmoment in Linkeroever op enkele kritische vragen. Men vroeg zich af of er geen rechtstreeksere verbinding naar het centrum van de stad mogelijk was ter hoogte van het Arbeidsgerechtshof. De argumentatie voor de huidige geplande locatie van de brug was niet voldoende om iedereen te overtuigen. Bij sommigen bleef de overtuiging heersen dat de brug eerder voor Regatta of voor Zwijndrecht bedoeld is.

Aandachtspunten liggen bij het blijven behouden

502

documentatie draagvlak

— Met de deelnemers van de workshop werd gezocht naar een manier om zowel natuur als recreatie gebalanceerd in het park te brengen.

van de balans tussen natuur en recreatie, voornamelijk met betrekking tot het sluiten van ringfietspad door het Rot/Middenvijver.

Ook moet er nog onderzoek gebeuren naar de aantrekkingskracht van de sportcluster aan de P&R voor de inwoners van Linkeroever.

Door sommigen werd geopperd dat dit te ver ligt voor kinderen om de afstand alleen af te leggen. Daarnaast is het nuttig bij te houden hoe de plannen van de Carrefour in Zwijndrecht evolueren. Indien de winkel zou verhuizen of verbouwen komt hier mogelijks plaats om de berm nog meer landschappelijk in te werken. Tot slot moet vermeld worden dat er momenteel een studie loopt naar de mogelijkheid geluidsmuur aangevuld door zonnepanelen. Dit zou zorgen voor nog een extra bijkomend voordeel van de geluidswering.

Een ander algemeen gehoord probleem dat

echter buiten het werkgebied van het team ligt is het continuerende sluipverkeer ten gevolge van de verkeerssituatie op de E17. De belangrijkste lokale wegen worden door alle vervoersmiddelen gebruikt en zijn nu al overbelast. Lokaal doorgaand verkeer en bestemmingsverkeer slagen er maar nipt in de beschikbare ruimte te delen. Daarnaast is op sommige plaatsen het openbaar vervoer niet goed op elkaar afgestemd (trein naar bus of tram) waardoor alternatieven op de auto moeilijk zijn. Hiervoor een oplossing zoeken is aangewezen bij de volgende stappen.

documentatie draagvlak

503

Belangrijkste bevindingen co-creatietraject

Ringbouwers en ambassadeurs

Doorheen het co-creatietraject werd duidelijk dat de scheiding tussen Linkeroever en Zwijndrecht niet te onderschatten is. De afstand tussen de twee is moeilijk, zo niet onmogelijk te overbruggen. Steeds moest een aparte ringdag worden georganiseerd voor beide gemeenschappen. Zelfs een centrale locatie zoals het Mediahuis, waar een workshop werd georganiseerd, is niet voldoende om zowel inwoners van Linkeroever als van Zwijndrecht aan te trekken. Als harde grens geldt de snelweg tussen beiden. Ook het groen wordt door sommigen beschouwd als een ‘buffer’ tussen de stad en Zwijndrecht. Op hetzelfde moment beschouwen de inwoners van Linkeroever zich niet als ware Antwerpenaars. Ook daar is dus een mentale scheiding, veroorzaakt door de Schelde.

Dit zorgt ervoor dat vele Linkeroevernaars zichzelf op een eiland voelen, geïsoleerd en vaak stiefmoederlijk behandeld.

Wim van Hees als voorzitter van Ademloos was steeds present om het team bij te staan met raad en daad, net zoals Jos Francois en Frans Geys (in het bijzonder met de geloofsbrieven).

Daarnaast stond ook Natuurpunt Waasland het team vaak bij op vlak van informatie verlening en procesvoortgang. Verder waren Greet Bergmans, Luc De Wilde en Steven Vervaet actief betrokken in de vergaderingen rond het geluidsproject in Zwijndrecht, en stellen zich kandidaat ook verder betrokken te worden bij het project waar het Zwijndrecht betreft.

ANB stelde zich eveneens erg behulpzaam met betrekking tot onderhoud en uitbouw van het regionaal park. Ook de Fietsersbond sprak regelmatig haar steun uit voor de plannen van team west. Tenslotte toonde ook gemeente Zwijndrecht zich bereid om trekker te zijn voor een aantal projecten zoals de zonnepanelen.

Daarnaast kampte team west met een problematiek die zich vaak voorkomt wanneer het burgerparticipatie betreft, namelijk dat bepaalde doelgroepen erg moeilijk bereikt worden. Zij voelen zich niet automatisch uitgenodigd door een poster of via sociale media en moeten persoonlijk benaderd worden indien men ze wil bereiken. Om deze moeilijke doelgroepen te bereiken wordt best gewerkt via intermediaire organisaties, waarvan Inloop Taal een voorbeeld is. Op Linkeroever wordt hier concreet bedoeld de inwoners met een migratie achtergrond, maar hetzelfde geldt voor jongere mensen (tot dertig jaar).

— Veel nieuwe gezichten op het laatste publieksmoment

504

documentatie draagvlak

samen naar een aantrekkelijke metropool over de ring