გაბედე იცოდე

2013 სასწავლო წელი

sapere aude

(გაბედე იცოდე!)

იქონიე იმის გამბედაობა, რომ საკუთარი შეგნება გამოიყენო იმანუელ კანტი

კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტის სოციალურ მეცნიერებათა ფაკულტეტის, ჟურნალისტიკის მიმართულების სასწავლო ჟურნალი

კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტის

სოციალურ მეცნიერებათა ფაკულტეტი

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

სარჩევი რკინის ფარდის პოეტი

4

აფრო-ქართველის ჩვეულებრივი დღე ფრიტაუნში, სიერა ლეონეში

11

„იცხოვრე ღირსეულად და გაიარე შენი ცხოვრების გზა ისე, რომ უკან მოხედვის არ შეგრცხვეს!”

16

კახა კუკავა – პოლიტიკის გარეშე

18

პოლიტიკა მაღალ ქუსლებზე

20

ლექსების გამოფენა

22

ინტერვიუ ახალგაზრდა კრიტიკოს ლექსო დორეულთან

27

“სიკვდილს იქეთ უფრო დიდი სიცოცხლეა”

31

კიმ კი – დუკის “გაზაფხული, ზაფხული, შემოდგომა, ზამთარი... და ისევ გაზაფხული”

36

მილერი ათავისუფლებს

39

დღევანდელი მხატვრობა ყალბი და არაგულწრფელი გახდა..

41

აწმყო წარსულის კვალდაკვალ

43

წითელი გრძნობიდან შავ ვნებამდე

46

რეპორტაჟი

50

ქართველი ახალგაზრდობა და ნევროზი

55

აგრესია მოზარდებში

57

ნაადრევი ქორწინება – გამოსავალი თუ პრობლემა?

60

3

მოკლული პოეტების გვერდი

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

რკინის ფარდის პოეტი ის ხან ხატავდა, ხან აქანდაკებდა... მასთან ერთად მარიამ ჯავახიშვილი ყოველთვის იყო პოეტი, რომელიც ლექსებს უკითხავდა... ლია სტურუა მეუღლის, ელგუჯა ამაშუკელის ნამუშევრების პირველი შემფასებელი იყო... ყველაფერი თითქოს უმნიშვნელო დეტალებით იწყება...

– ლია სტურუა ბავშვობიდან...

– ფრიადოსანი ბავშვი არ ვყოფილვარ. სულ ქუჩაში ვიყავი, მაშინ საგურამოს ქუჩაზე ვცხოვრობდი. დედაჩემი მეუბნებოდა: როგორ გიწერენ ხუთიანებს, შენს ხელში სახელმძღვანელო არ მინახავსო. პრინციპი მქონდა, თუ წავიკითხავდი ან მასწავლებელს მოვუსმენდი, ხუთიანი უნდა მიმეღო, თუ არც ერთი და არც მეორე, მაშინ – ორიანი. სხვა ნიშნები ჩემთვის აბსოლუტურად იგნორირებული იყო. ჩემი მშობლები ექიმები იყვნენ. სკოლა დავამთავრე და მიუხედავად იმისა, რომ მათემატიკაში ძლიერი არ ვიყავი, ოქროს მედალი ავიღე. ამის შემდეგ მამამ საბუთები სამედიცინო ინსტიტუტში შეიტანა, მე გამოვიტანე და უნივერსიტეტში, ფილოლოგიის ფაკულტეტზე შევიტანე. დედისერთა ვიყავი, განებივრებული და დამოუკიდებელი. საბუთების შეტანის შემდეგ გასაუბრება მქონდა. კომისიის თავმჯდომარე ენათმეცნიერი, მკაცრი შემფასებელი ვანო გიგინეიშვილი იყო. მასთან მოხვედრის ყველას ეშინოდა. დიდხანს ვისაუბრეთ, შემდეგ თვითონ მითხრა, არ მაქვს უფლება ერთ აბიტურიენტს ამდენი დრო დავუთმოო. თავისუფალი თემა დავწერე და სახლში წამოვედი. მამაჩემი გაბრაზებული იყო და არ მელაპარაკებოდა. სიები რომ გამოაკრეს, ჩემი თავი ვერ აღმოვაჩინე, რაც ნიშნავდა, რომ არ მიმიღეს. მამაჩემმა გაიხარა, თუმცა სიხარული ნაადრევი გამოდგა – დამატებით სიებში ვიყავი. შემდეგ მითხრეს, რომ ვანო გიგინეიშვილს უთქვამს, იმ გოგოს თუ არ მიიღებთ, უნივერსიტეტში ჩემი ფეხი აღარ იქნებაო. ასე აღმოვჩნდი პირველ კურსზე, ბოლოს, ასპირანტურაშიც ჩავაბარე. ძალიან კარგი წლები იყო.

– პირველი ლექსი, პირველი წინააღმდეგობა... ლექსის საჯარო გაშიშვლება – უკურეაქცია?

– პირველი ლექსი არ მახსოვს... ბავშვობაში ყველაფრის გარითმვა მომწონდა. თავიდან, რა თქმა უნდა, კონვენციურ ლექსებს ვწერდი. იქაც რაღაცნაირად ვახერხებდი თავისუფლება შემეპარებინა. სერიოზულად წერა ვერლიბრით დავიწყე. თავისუფალი ლექსი ჩემს შინაგან განწყობას, სტილს, გამოთქმის მანერას, მეხსიერებას, ცნობიერების ნაკადს, ასოციაციურ აზროვნებას, შინაგან მონოლოგს, იმას, რაც მინდოდა მეთქვა, კარგად მიესადაგებოდა. რა თქმა უნდა, ყველა ახალგაზრდას მაქსიმალიზმი ახასიათებს. შემოქმედებაში – ამბოხისაკენ, რევოლუციისაკენ მიდრეკილება. თავისუფალი ლექსი საქართველოში სრულიად ახალი იყო. 17 წლის ასაკიდან ბრძოლითა და ომით დავიწყე. ვიმეტიჩრე და უნივერსიტეტის სააქტო დარბაზში ლექსი წავიკითხე, მიყვარდა სცენა. ახალგაზრდებს ყოველთვის ახასიათებ-

4

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

მოკლული პოეტების გვერდი

დათ ის, რის გამოც ახლაც ლანძღავენ – ის თუ რას წერენ და როგორ წერენ. საზოგადოების სერიოზულად შოკირება მეც მომწონდა. დავწერე და წავიკითხე ლექსი: „ფიროსმანს უყვარდა ცა და არაყი, სხვა ყველაფერი ფეხებზე ეკიდა”. ახლა ეს არაფერი არ არის, მაგრამ მაშინ და თანაც ქალისგან ნათქვამი, მძაფრად აღიქვეს. არავინ იცოდა, ვინ ვიყავი. 40 წლის ქალბატონი ვეგონე. როგორც ჩანს, ჩათვალეს, რომ ეს ლექსი ჩამოყალიბებული ადამიანის, ჩამოყალიბებული პოეტის დაწერილი იყო. არადა 17 წლის ვიყავი, საშინელება ატყდა. ცეკას პლენუმებზე მლანძღავდნენ და მაკრიტიკებდნენ. ერთმა ცეკას მდივანმა თქვა, რომ მე შევლახე ქართველი ქალის კდემამოსილება, ამ სიტყვას ვერ ვიტანდი. მაღალფარდოვან სიტყვებს ვერ ვიტან საერთოდ. მართალი რომ გითხრათ, ჩემ გარშემო ხმაური თავიდან ნაკლებად მაწუხებდა. ჩემი მშობლები მეცოდებოდნენ, ძალიან განიცდიდნენ. ჩემი ლანძღვის გარეშე გაზეთი არ გამოდიოდა, ცეკას პლენუმი არ ტარდებოდა. მხოლოდ ის მაწუხებდა, რომ ამის შემდეგ ლექსებს აღარ მიბეჭდავდნენ. იმ საღამოს, როცა სააქტო დარბაზში ეს ლექსი წავიკითხე, ჩემმა მეგობრებმაც ვერ დამიკრეს ტაში. წინა რიგებში გაოგნებული პროფესორები და აკადემიკოსები ისხდნენ. მე გამოვედი... მოკვეთილივით ვიდექი დერეფანში... სრულიად მარტო...საშინელ ხასიათზე. ვხედავ, მოდის თამაზ ჩხენკელი და წითელი მიხაკების თაიგული მოაქვს. ასე არასოდეს გამხარებია ყვავილები. ეს ნიშნავდა, რომ ვიღაც თანამიგრძნობდა და ვიღაცას მოვეწონე. თამაზმა შემდეგ მითხრა: ფული არ მქონდა, ვისესხე, იქვე ყიდდა ვიღაც, ვიყიდე და მოვედი, ძალიან შემეცოდეო. ლექსიც ძალიან მოსწონებია. შემდეგ ეს ლექსი ჯანსუღ ჩარკვიანმა წაიღო და „ცისკარში” დაბეჭდა... მაშინ უარესი ამბავი ატყდა, რაღაცნაირად გადავიტანე.

– სტილისა და განწყობის მეტამორფოზა ლია სტურუას პოეზიაში...

– იმ შემთხვევის შემდეგ, რაც მოგიყევით, ამბავი უკვე იმაზე ატყდა, რომ თავისუფალი ლექსების წერა დავიწყე. მიაჩნდათ, რომ ეს არ იყო ქართული, რომ მე ტრადიციებს ვარღვევ და ვანგრევ, რომ ეს არის კოსმოპოლიტიზმი. დიდხანს იყო კამათი საზოგადოებაში, რომელ ლექსს აქვს არსებობის უფლება, კონვენციურს ანუ რითმიანს, თუ ვერლიბრს ანუ თავისუფალ ლექსს. ეს მიდგომა სასაცილო და პრიმიტიულია. ყველა კარგ ლექსს აქვს არსებობის უფლება. რა მნიშვნელობა აქვს, რითმიანი იქნება თუ ურითმო, ლექსი ლექსია. თანაც ჩვენ თავისუფალი არა, მაგრამ ურითმო ლექსის დიდი ტრადიცია გვქონდა. საეკლესიო ჰიმნები ოდესღაც ურითმო ლექსი იყო. მიაჩნდათ, რომ რითმა საერო სამკაულია და ჰიმნოგრაფია თეთრი ლექსით იწერებოდა. თეთრი ლექსი ზუსტად ისეთივე თანაბარმარცვლიანი სტრიქონებით არის აწყობილი, როგორც რითმიანი, უბრალოდ რითმა არ არის. თავისუფალი ლექსი დატეხილია, თითქოს დანგრეულია, მაგრამ, რა თქმა უნდა, დიდი შინაგანი რიტმი აერთიანებს და მუსიკალობის შეგრძნება თუ არ გაქვს, ურითმო, თითქოსდა პროზასთან მიახლოებულ თავისუფალ ლექსს ვერაფრით დაწერ. როგორც ვთქვათ, მუსიკაში იყო ბეთჰოვენი, შოპენი, მოცარტი და ამის შემდეგ იწერებოდა სრულიად ატონალური მუსიკა, თითქოს ერთი შეხედვით, არამელოდიური, მაგრამ შინაგანად ძალიან შეკრული და ჰარმონიული. ჯერ იყო რითმიანი ლექსი. შემდეგ თავისუფალმა ლექსმა მოიპოვა არსებობის უფლება. ახლა პირიქით, ისევ რითმიანი ლექსი შემოვიდა მოდაში (ძალიან სასაცილოა პოეზიაში მოდა), მაგრამ იცით რა არის, სანამ პოეტი ჩამოყალიბდება და საკუთარ სახეს მიიღებს, სხვადასხვა, შეიძლება მასზე სუსტი პოეტის გავლენას განიცდიდეს. თუმცა როდესაც ის, როგორც ვაჟა-ფშაველა ამბობდა, „საკუთარ ქურაში გადახარშავს ყველაფერს” და ჩამოყალიბდება, იქ უკვე გავლენაზე საუბარი ზედმეტია. გავლენა შეიძლება იგრძნობოდეს, გალაკტიონსაც ჰქონდა „არტისტულ ყვავილებში” ფრანგი სიმბოლისტების გავლენა. ფაქტობრივად, ქართველ „ცისფერყანწელებს”, ფრანგი სიმბოლისტების გავლენა ჰქონდათ, მაგრამ თავისთავად და სრულიად დამოუკიდებელ ლექსებს წერდნენ.

5

მოკლული პოეტების გვერდი

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

გალაკტიონს შემოქმედების დასაწყისში გრიშაშვილის გავლენაც ეტყობოდა, მაგრამ ის ჩამოყალიბდა. გალაკტიონზე თავისუფალი პოეტი იშვიათად მეგულება. არ მიყვარს შედარებები. რატომ არის მაგალითად, ბარათაშვილი ქართველი ბაირონი? ბარათაშვილი ბარათაშვილია. „თბილისი პატარა პარიზია”, – ზუსტად ეს არის პროვინციალიზმი. უსათუოდ რომ უნდა შეადარო და დასკვნები გამოიტანო. კი ბატონო, პოეტები ჰგვანან ერთმანეთს. პოეტებს უსათუოდ აქვთ რაღაც საერთო. მიუხედავად იმისა, რომ სხვა ქვეყნის შვილები არიან. სხვადასხვა ენაზე წერენ. ლექსებში შეიძლება ძალიან ბევრი საერთო გაკრთეს. არა გავლენა, არამედ ის, რაზეც ისინი ერთნაირად ფიქრობენ. ერთი პერიოდი მქონდა, როცა სონეტებს ვწერდი, კლასიკურად რითმიან ლექსებს. სონეტს იმდენად დახვეწილი ჩარჩო აქვს, ნატიფი, მკაცრად შემოსაზღვრული, ჯვარედინი რითმები, ფორმა – სრულიად განსხვავებული, რომელშიც უნდა მოახერხო და ჩატიო შენი სათქმელი, ის შენი ამბოხიც, მინორიც, რომელიც აუცილებელია პოეზიაში. ის სისხლი, რომლითაც ლექსები იწერება და შეიძლება ის ოფლიც კი, რომელიც არ უნდა ჩანდეს. სწორედ ამიტომ არ აქვს ფორმას მნიშვნელობა.

– თქვენი მანერული და პროსოდიული პოეზია... ვისი გავლენა ემჩნევა?

– გავლენა, რა თქმა უნდა, იყო ალბათ, ასე კონკრეტულად ვერ ვიტყვი, მე ძალიან მიყვარს გალაკტიონი და ძალიან მიყვარს მარინა ცვეტაევა, მაიაკოვსკი მიყვარს, მაგრამ რადგან მე ვწერ თავისუფალ ლექსს, მთელი ჩემი საყვარელი პოეტების გავლენა, ფაქტობრივად, არ განმიცდია, არც რითმიან ლექსებში. შეიძლება კარგი კინოს, მუსიკის, მხატვრობის გავლენა მქონდა, ამის გარეშე არ არსებობს პოეზია. ჩემს ლექსებში არ ჩანს გავლენა, მაგრამ სხვა პოეტები რომ არ წაიკითხო, რომ არ გიყვარდეს, შეიძლება პოეტად ვერ შედგე.

– თქვენ აღნიშნეთ, რომ სცენა მოგწონდათ, მსახიობობაზე გიფიქრიათ?

– მსახიობობა არასოდეს მნდომებია. მახსოვს დიდი ხნის წინ, მეტეხის ტაძარში, რომელშიც შემდეგ თეატრი იყო და ახლა უკვე მოქმედი ტაძარია, სანდრო მრევლიშვილის თეატრი შევიდა, საღამოს გაკეთება მთხოვეს. საღამო შედგა. მაშინ გურამ საღარაძემ მითხრა, რობიკო სტურუას უნდა ვუთხრა, დასში აგიყვანოსო. ლექსების კითხვა მართლა შემიძლია. არა-მეთქი, – ვუთხარი, ჩემგან მსახიობი არ გამოვიდოდა. ერთისა და იმავეს გამეორება არაფრით არ შემიძლია, ამიტომ, არ მნდომებია მსახიობობა. სულ თავიდანვე პოეტობა მინდოდა, სხვა სურვილი არ მქონია. მინდოდა წიგნთან მქონოდა ურთიერთობა, სულ მინდოდა მეწერა, როცა თავისუფალი დრო მქონდა, ან ვწერდი, ან ვკითხულობდი. მახსოვს ჩემს დროს, რკინის ფარდის პირობებში, საუკეთესო ლიტერატურა არ შემოდიოდა. სულ რიგში ვიდექით, ვშოულობდით, ვიღაცას შემოჰქონდა უცხოეთიდან. ერთ დღეში უნდა წაგვეკითხა, იმიტომ, რომ დიდი რიგი იყო და ჩუმად, დედას რომ არ დავენახე, ღამე საბნის ქვეშ ვკითხულობდი ხოლმე. მთელ ღამეს ვათენებდი. მერე ერთ ლექსში დავწერე კიდეც, განათლება არა მხოლოდ

6

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

მოკლული პოეტების გვერდი

უნივერსიტეტსა და სკოლაში, საბნის ალისფერი ატლასის შუქზე მაქვს მიღებული-მეთქი. ძალიან მიყვარდა თეატრი და ახლაც მიყვარს. რაც სიტყვასთან არის დაკავშირებული, ყველაფერი მიყვარს. სულხან-საბას ლექსიკონის კითხვა მიყვარდა, ახლაც პერიოდულად ვკითხულობ ხოლმე. სიტყვები ადამიანებივითაა. ან უყვართ ერთმანეთი, ან სძულთ, ან მტრობენ, სიტყვების ერთად დალაგება ძალიან რთულია. თუ ფლობ ამ სიტყვას, თუ შეგიძლია, რაღაცნაირად უნდა მოუშინაურდე მას, დაუმეგობრდე, დაუახლოვდე. დასვამ ორ სიტყვას ერთად, ყველაფერი რიგზეა და ლექსი არ გამოდის. შეიძლება გამოვიდეს, რითმა არის, სტრიქონი გამართულია, მაგრამ ის ხიბლი, რაც ლექსს უნდა ჰქონდეს, არ არის. სიტყვებთან ურთიერთობა, მეგობრობა, მათი ქვეშევრდომობა და პატრონობა თუ არ შეგიძლია, პოეზია არ გამოდის ისე...

– ლექსები ერთი ამოსუნთქვით იწერება?

– სულ ახალგაზრდა რომ ვიყავი, რა თქმა უნდა, ასე იწერებოდა. ლექსს როცა სხვისი თვალით შეხედავ, სხვა რაღაცას ამჩნევ. ზოგი ისევე რჩება, როგორც დაწერე, ზოგს დამუშავება სჭირდება.

– არა მარტო პოეზიას... პროზასაც წერთ...

– პროზას ვწერ, მაგრამ ცოტა მაქვს. ლიტერატურულ პალიტრაში „შეგრძნებების რომანი” დაიბეჭდა. პარიზზე მქონდა დაწერილი და სვანეთზე. საქართველოში არც ერთი ადგილი, არც ერთი კუთხე ისე არ მიყვარს, როგორც სვანეთი. ბავშვობაში კიკეთში ვისვენებდი და სულ მეგონა, რომ მთაზე თუ ავიდოდი, სვანეთს დავინახავდი. ამ შვიდი წლის წინ ვნახე სვანეთი. ყველაფერი მოვიარე. გალაკტიონზე, რუსთაველზე, ვაჟაზე მაქვს დაწერილი... წერილებია... პროზაშიც მიყვარს წერა. თუმცა, როგორც ამბობენ, ეს პოეტის პროზაა. ალბათ ასეც უნდა იყოს...

– რამდენად რთულია პოეზიის გზა?

– როგორ გითხრათ, შემოქმედი ყოველთვის არის რევოლუციონერი, ამ სიტყვის საუკეთესო გაგებით, იმიტომ, რომ მთელი ცხოვრების განმავლობაში, ვთქვათ, მიაღწიე სტილს, მანერას, ყველას მოსწონხარ. კარგი პოეტი ხარ, ცნობილი ხარ, მაგრამ თუ იქ გაიყინე, შენ პოეტი და შემოქმედი აღარ იქნები. სხვათა შორის, ჩემი საყვარელი მწერალი, ფოლკნერი, ჩემს მეორე საყვარელ მწერალზე, რომელიც მას არ უყვარდა, ჰემინგუეიზე, ამბობდა, ის მაგონებს ჯამბაზს, რომელიც თავის თოკზე გადის, კუნთებს გვაჩვენებს და გვხიბლავსო. ერთ ადგილას არასოდეს არ უნდა გაჩერდე, შეიძლება რაღაც ახალი გააკეთო და არ გამოვიდეს და უფსკრულში ჩავარდე, მაგრამ იქიდან რომ ამოხვალ და შეძლებ ახლის გაკეთებას, ეს არის ნამდვილი გამარჯვება და ეს არის ნამდვილი შემოქმედებაო. ასე ზუსტად არავის არ უთქვამს არაფერი პოეზიაზე. რაღაც მუდმივად უნდა გადალახო. მუდმივად ახლისკენ უნდა ისწრაფვოდე, რაღაც ახალი უნდა გააკეთო, სანამ პირში სული გიდგას და სანამ ღმერთი გაძლევს ძალას, რომ წერო. შეიძლება ადამიანს დაუდგეს კრიზისის პერიოდი, ტვინი გაეყინოს და ვერაფერი ვეღარ დაწეროს. კრიზისის პერიოდი ყველას აქვს, არ შეიძლება შემოქმედი ამის გარეშე. კრიზისი მეც მქონია. მე თვითონ მიგრძვნია. მიწერია, იმიტომ, რომ წერის გარეშე არ შემიძლია. მერე დამიწყვია,შემიხედავს სხვისი თვალით და მივმხვდარვარ, რომ ეს, ფაქტობრივად, არის გამეორება იმისა, რასაც ვაკეთებდი და ამ დროს ცოტა ხანს უნდა გავჩერდე, უნდა გავჩერდე და რაღაცას დაველოდო. შემდეგ მოდიოდა პერიოდი, რომელსაც ველოდებოდი და ვიწყებდი წერას. ჩემს თვალში ის მუშაობა და წერა უკვე გამართლებული იყო. ახლა ბოლო წიგნი გამოვეცი „დავიწყების დღე”, ლექსების პატარა წიგნია, სულ ახალი ლექსებია შესული, ვინც მხვდება, თუნდაც ქუჩაში, მეუბნება, რომ ჩემი ლექსები ძალიან ახალგაზრდულია.

– ისევ ახალგაზრდობის პერიოდს დავუბრუნდეთ... უნივერსიტეტში ლექციებს კითხულობდით...

– დისერტაციის დაცვა არ მეჩქარებოდა, მეცნიერად სულ არ მიმაჩნდა თავი. ასპირანტურის მეორე კურსიდან ლექციების კითხვა დავიწყე. პირველი ლექ-

7

მოკლული პოეტების გვერდი

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

ცია რომ ჩავატარე, იმ დღეს კინოს სახლში ფელინის „8 ნახევარი” გადიოდა. გენიალური ფილმია, დღემდე ვგიჟდები. ბილეთი ვიშოვე. საბჭოთა პერიოდში ყველაფერი საშოვნელი იყო. შევედი ამ ფილმზე, გავგიჟდი, გაოგნებული ვიყავი, ემოციებისგან და ფელინის საოცარი მეტაფორებისგან თავი მისკდებოდა. სახლში მისულს დამირეკეს და მითხრეს, რომ ერთ-ერთი ლექტორი ავად გახდა და მესამე კურსისთვის ლექცია უნდა ჩამეტარებინა. შაკიკი მქონდა, თვალთ მიბნელდებოდა, ამ დროს ბნელ ოთახში ვიჯექი ხოლმე და წამალს ვსვამდი. უნივერსიტეტში წავედი. ასეთი კარგი ლექცია იშვიათად თუ წამიკითხავს. ალბათ ამ ნერვიულობით, ემოციებით, ფელინით, მეტაფორებით ვიყავი დამუხტული. სტუდენტები რომ მხვდებოდნენ, მეკითხებოდნენ ხოლმე, კიდევ წავუკითხავდი თუ არა მათ ლექციებს. ასპირანტურის დამთავრების შემდეგ ლექციების ჩატარების უფლება მომცეს. ლექციის კითხვა, საუბარი და ახალგაზრდებთან ურთიერთობა მიყვარდა. მათზე რამდენიმე წლით უფროსი ვიყავი, ვმეგობრობდით. ერთხელაც იძულებული გავხდი დისერტაცია დამეცვა იმისთვის, რომ ლექციების წაკითხვა გამეგრძელებინა. თუმცა, უნდა ჩამეტარებინა სემინარები და პრაქტიკულები. პედაგოგის ნიჭი არ მქონდა, ვერ ავუხსნიდი, მხოლოდ ლექციის წაკითხვა შემეძლო. დისერტაციაც – „ფერის მხატვრული ფუნქცია გალაკტიონის შემოქმედებაში”, ისე დავწერე, როგორც მე მინდოდა, მაინცდამაინც მეცნიერულად არა. დისერტაცია მოსკოვში იგზავნებოდა, გავგზავნე და ორი წელი ველოდე. მხოლოდ იმის გამო არ მიაქციეს ყურადღება, რომ თან კონიაკი და საჩუქარი არ გავაყოლე. ჩემს მეუღლეს მოსკოვში, მხატვრების ყრილობაზე გავყევი და სწორედ მაშინ მივედი „ვაკი“-ში, სადაც დისერტაციები იგზავნებოდა. მაშინ მომაქციეს ყურადღება, მითხრეს, რომ ბეჭედი აკლდა... ბეჭედი არ აკლდა, მას მხოლოდ საჩუქარი აკლდა. კავკასიურ ლიტერატურას პარასტაევი კურირებდა, ბევრი ვისაუბრეთ რუსულად. მითხრა, რომ ჩახვალთ, ბეჭდიანი გამომიგზავნეთ და დამტკიცება მოგივათო. არ შევიმჩნიე, რომ ბეჭედი არ აკლდა. გავუგზავნე და რამდენიმე დღეში დამტკიცება მომივიდა. ამის შემდეგ ლექციებს თავისუფლად ვკითხულობდი. მე და ჩემი მეუღლე ბევრს ვმოგზაურობდით, უნივერსიტეტს ვერ გავაცდენდი, ამის გამო, ლიტერატურის ინსტიტუტში გადავედი.

– ორი დოლაბის ქვეშ, მგონი, მუსიკა არ გასრესილა... თქვენ და ელგუჯა, შეხვედრიდან დღემდე?

– ელგუჯას პირველად მიშა კვესელავას, ჩემი უახლოესი მეგობრის, დუდანა კვესელავას მამის სახლში შევხვდი. ეს ის პერიოდი იყო, კენედი რომ მოკლეს.

8

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

მოკლული პოეტების გვერდი

მაშინ კენედის ბუმი იყო, ყველა გიჟდებოდა. ელგუჯამ მისი სადღეგრძელო დალია. მეორედ უნივერსიტეტში, ბანკეტზე შევხვდი. რატომღაც არ მინდოდა წასვლა, ჩემმა მეგობარმა, ზაურ ბოლქვაძემ წამიყვანა. წავედით...ჩემ გვერდით, სუფრაზე, ერთი კაცი აღმოჩნდა, უნივერსიტეტში ლექციებს კითხულობდა. ჭკვიანი კაცი იყო, მაგრამ ალბათ ღვინომ თავისი ქნა და ფლირტაობა დამიწყო, ძალიან შევწუხდი და წასვლა დავაპირე. ელგუჯამ ეს შეამჩნია. გადასვა ეს კაცი და ჩემ გვერდით დაჯდა. ბევრი ვისაუბრეთ. ვუთხარი, რომ პირველი წიგნი უნდა გამომეცა. მითხრა, წიგნს მე გაგიფორმებო. მართლაც გააფორმა. ამის შემდეგ, უბრალოდ დავდიოდით. ხან მეგობრებთან დავდიოდით, ხან ქუჩაში ვსეირნობდით... ნელ-ნელა მოვიდა ის, რომ ჩვენ ერთად უნდა ვყოფილიყავით. ძალიან ბევრი გვქონდა საერთო. ჩემს ლექსებს პირველს ელგუჯას ვუკითხავდი. სახელოსნო არ ჰქონდა და ხან “გარაჟში”, ხან ტრამვაი-ტროლეიბუსების პარკში, ხან უმოქმედო ეკლესიებში მუშაობდა. მივყავდი და მაჩვენებდა, მე ჩემთვის ვწერდი, ის მუშაობდა. თავის ნამუშევრებს პირველს მე მაჩვენებდა ხოლმე. ასე რაღაცნაირად დამყარდა ის ურთიერთობა, რომ არც მე შემეძლო მის გარეშე და არც მას..

– დაგხატათ...

– დამხატა... ამბობდა, მე არ ვხატავ პორტრეტებსო.. მართლა არ უყვარდა. აკადემიის შემდეგ ნატურიდან ქანდაკება არ გაუკეთებია. ნატურა ხელს მიშლისო. არავის პორტრეტი არ აქვს გაკეთებული. დამხატა და შემდეგ ამბობდა, მე არ ვხატავ, არ მინდა, არ მომწონსო.. დახევა დააპირა.. ძლივს გადავარჩინე ნახატი.. თუმცა შემდეგ თვითონაც მოეწონა. როდესაც ხატავდა და აქანდაკებდა, ვუყურებდი ხოლმე. ძალიან მიყვარდა ფერწერა. ქანდაკება, მართალი გითხრათ, უფრო მეტად ელგუჯასთან ყოფნის პერიოდში გავიგე და უფრო შემიყვარდა. გამოფენებზე დავდიოდით. ერთხელ იტალიაში ვიყავით. ჩვენთან ერთად სოციალისტური შრომის გმირები იყვნენ და რამდენიმე ისეთი ადამიანი, ვინც კაპიკს კაპიკზე აწებებდა, რომ იქ რაღაც ეყიდა. მთელი დღე დარბოდნენ და რაღაცებს ყიდულობდნენ... მახსოვს იყო გალერეები, სადაც უნდა გადაგეხადა და ისე შესულიყავი. გამოვიდა ფილმი, „იესო ქრისტე – სუპერვარსკვლავი”, გენიალური ფილმი... გადავწყვიტე, სულ შიმშილით რომ მოვმკვდარიყავი, ეს ფილმი უნდა მენახა. ვნახეთ კიდეც. ერთი ორ გალერეაშიც შევედით და ესენი იდგნენ, რამდენიმე ქალი და ორი კაცი: „კაი, კაი, ეს მხატვრები შედიან და ამას რა უნდა, “მეტიჩარას” – ამბობდნენ.. თავი ვეღარ შევიკავე: „აბა, სად მინდა? ბაზარში არ მინდა, აქ მირჩევნია ფულის გადახდა-მეთქი!” გაბრაზდნენ და აღარ მესალმებოდნენ. საფრანგეთში არის ხელოვნების სახლი, სადაც გზავნიან მხატვრებს, კომპოზიტორებს, საშემსრულებლო ხელოვნების წარმომადგენლებს, მუსიკოსებსა და მოცეკვავეებს. ელგუჯამ ორჯერ მოაწყო გამოფენა. ეს ყველაფერი დაიწყო მაშინ, როცა აქ სიცივე და სიბნელე იყო, როცა ვერ მუშაობდი. ჩვენ მეთორმეტე სართულზე ვცხოვრობდით. მეთორმეტე სართულზე ფეხით დავდიოდით. ფაქტობრივად, ციცაბო კლდეზე ავდიოდით. ელგუჯას არა მარტო დიაბეტმა, ამანაც მოუსწრაფა სიცოცხლე და მეც გამიფუჭა გული. ეს ძალიან მძიმე იყო. პარიზში თებერვალში მივდიოდით, როცა ყველაზე მძიმე თვეები იდგა. ელგუჯა ისეთი ბედნიერი იყო, როცა იქ ჩავდიოდით, პალტო გახდილი არ ჰქონდა და ხატვას იწყებდა. შეეძლო ემუშავა. მეც ბედნიერი ვიყავი, წერა ყველგან შეიძლება, მაგრამ ხელები ისეთი გაყინული მქონდა, რომ ხელში კალამს ვერ ვიჭერდი. საშინელება იყო, ბავშვებს ეს მძიმე წლები არ ახსოვთ. ერთხელ ჩავიკეტე კარები, ფანჯრები ღია მქონდა, მიყვარს, როცა წერისას ღიას ვტოვებ, „ტურბო” მენთო. შემოვიდა ელგუჯა და მეკითხება: რას აკეთებ, კონცლაგერი მოიწყვეო? – მე ვერ ვგრძნობდი, ვიჯექი და ვწერდი. პარიზი ამ პერიოდში ღვთის წყალობა იყო... ჩემი სამშობლოს შემდეგ პარიზი მიყვარს, თუ ვთქვათ, რეინკარნაციას დავეთანხმებით, წინა ცხოვრებაში შეიძლება, იქ მიცხოვრია. მე და ელგუჯა ერთად ბევრს დავდიოდით, მაგრამ ის უფრო მეტს მუშაობდა

9

მოკლული პოეტების გვერდი

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

და მე უფრო მეტს დავდიოდი. შევიდოდი კაფეში და ვწერდი. პარიზში კაფეებში სხედან და მუშაობენ ისე კარგად და მშვიდად, ვერც წარმოიდგენ.

– როგორია თქვენი იდეალური სამყარო?

– ჩემი იდეალური სამყარო ვერც წარმომიდგენია. როგორ მინდა იცით ცხოვრება? – დალაგებულ ქვეყანაში, სადაც სოციალურ მდგომარეობაზე მაინც არ გაქვს საფიქრალი, სადაც სიმშვიდე იქნება და არა ომის მოლოდინი, არ იქნება შიშის გრძნობა. ჩვენ გვაქვს კიდევ ჩვენი, ქართული მენტალობა, რომელსაც არაფერი არ შველის. რატომ მოგყავს სახლში ძაღლი, როცა მოვლა არ იცი, ან რატომ აგდებ ნაგვის პარკს ფანჯრიდან? ამას სახელმწიფოს მეთაური არ უნდა, მან ხომ არ უნდა გადევნოს თვალი? არ ვიცი, ამას რა ეშველება. კულტურა ალბათ ძალდატანებით თუ უნდა იყოს. ალბათ დავლაგდებით ოდესმე და ვიქნებით მშვიდად. არ მიყვარს სიტყვა „იდეალური”. ალბათ ბავშვობა იყო ყველაზე კარგი პერიოდი. ასევე პერიოდი, როცა ჩემი მეუღლე ცოცხალი იყო. ძალიან ძნელია... ერთი ადამიანი მეორეს ვერ შეცვლის. ვამბობ ხოლმე, ზამთარში მზესავით მყავს ჩემი შვილიშვილი, შვილზე ხომ ლაპარაკი არ არის, მაგრამ ის, რასაც მე ელგუჯას ვეტყოდი და ის მე მეტყოდა, ის ურთიერთობა სხვასთან ვერავისთან მექნება. აი, ეს მარტოობა ძალიან ღრმად და ძალიან მწარედ მაქვს. ყველაზე მძიმეა შეუსრულებელი, განუხორციელებელი მონატრება. ზოგადად, ძნელია ალბათ ორი შემოქმედი ერთად. პრინციპში, ელგუჯა ძალიან კარგი ხასიათის ადამიანი იყო, მაგრამ ერთად ყოფნა – მძიმე. მე მაინც მიმაჩნია, თუმცა კი მე ეს არ მჭირებოდა, მაგრამ ქალმა რაღაც უნდა დათმო, ქალს შეუძლია ცოტა უფრო თბილი, ცოტა უფრო ალერსიანი იყოს. თუნდაც იმ დედობრივი ინსტინქტიდან გამომდინარე, რომელიც ქალს აქვს ყველას მიმართ. ქალი არ შეიძლება კაცზე უფრო უანგარო არ იყოს. ურთიერთობა ღალატის გარეშე... ღალატზე ცუდი არაფერია, სხვა თუ შეგიყვარდა, უნდა წახვიდე. მე არ უნდა მომატყუო. ამას ელგუჯას ვერ ვაპატიებდი, საბედნიეროდ, ის ბუნებით ძალიან უღალატო და ერთგული ადამიანი იყო... ადამიანის ყველაზე კარგი თვისება ნონკონფორმიზმი, ესე იგი, უღალატობაა. ისეთი კარგი რომ არ ყოფილიყო, ისეთი საოცარი ის ურთიერთობა ასე არ გამიჭირდებოდა. ჩემი შვილიც მეუბნება ხოლმე, ნორმალური ურთიერთობა რომ გქონოდათ, ასე ცუდად არ იქნებოდი ალბათო. მე მგონი ყველა ხედავდა, რომ უერთმანეთოდ არ შეგვეძლო. ცალ-ცალკე არსად დავდიოდით. მეუბნებიან, ბედნიერი ადამიანი ხარ, ასეთი რამ რომ გქონდა და იგონებო. მოგონებით ცხოვრება, მე მგონი, მხოლოდ მარაზმში გადავარდნილ ადამიანს შეუძლია. მოგონებით როგორ უნდა იცხოვრო?! კი, როგორ არა, ვიგონებ და მესიზმრება დღეგამოშვებით. ეს ურთიერთობა ისეთი ჩვეულებრივი რომ ყოფილიყო, როგორიც 90%-ს აქვს, ალბათ ასე ცუდად არ ვიქნებოდი. მძიმეა ძალიან. ლექსებს ახლაც ვწერ, ეგ მაცოცხლებს... ლექსებს რომ არ ვწერდე, აღარ მომინდებოდა აქ ყოფნა. ლექსების მიძღვნა არ მიყვარდა. გარდაცვალების შემდეგ ელგუჯას ბევრი ლექსი მივუძღვენი. როცა მენატრება და ლექსს ვწერ, ამ მონატრებას რაღაცნაირად თითქოს ვიოკებ, ამ ლექსებში კომპენსაცია ხდება. მონატრებისა და მარტოობის ძალიან მწარე შეგრძნება მაქვს. ჩანს ეს ყველაფერი. არ ვიცი, ღმერთმა დამიფაროს და ყველაზე მეტად მეშინია რომ დადგეს დრო და ლექსი ვეღარ დავწერო.... მართლა არ ვიცი, მაშინ როგორ ვიცხოვრებ.

10

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

ბექა ბაღნაშვილი

ბუდიდან აბორიალებული თაობა

აფრო-ქართველის ჩვეულებრივი დღე ფრიტაუნში, სიერა ლეონეში “როდესაც ღმერთმა შექმნა დედამიწა, ზომიერად ჩაუყარა სიმდიდრე ყველა კონტინეტს… ხოლო ბოლოს, როდესაც აფრიკა შერჩა ხელთ, მოუყარა თავი თავის ყველა ალმასს, ბრილიანტს, ოქროს, ვერცხლსა და სხვადასხვა ძვირფასეულობას და ამ კონტინეტში ჩაყარა… როდესაც ანგელოზებმა ეს დაინახეს, გაკვირვებულებმა ჰკითხეს ღმერთს: კი მაგრამ, რატომ მაინცდამაინც აქ ამდენი სიმდიდრე და საგანძურიო? ხოლო ღმერთმა კი უპასუხა: თქვენ ჯერ კიდევ არ იცით, აქ ვინ უნდა დავასახლოო... ”

ჩვეულებრივი დღე ფრიტაუნში ფრიტაუნი დედამიწის ეკვატორთან ძალიან ახლოსაა. ვერტიკალურად რომ ჩაუყვე გრძედებს, სულ რაღაც ხუთასიოდე კილომეტრში შეიძლება ეკვატორს მიადგე. მზე ყოველდღე ერთი და იგივე დროს ამოდის და ერთი და იგივე დროს ჩადის. წუთების სიზუსტით, დილის შვიდ საათზე თენდება და საღამოს შვიდ საათზე ბნელდება. აქ არ იციან ზაფხულისა და ზამთრის დრო. მთელი წელი ერთი დროა და ერთნაირი დარია. თუმცა აგვისტოსა და სექტემბერში გადაუღებლად წვიმს, მაგრამ ახლა წვიმების სეზონი დიდი ხანია დამთავრდა. შვიდ საათზე ამოდის მზე. თუმცა დილის 6 საათიდან ქალაქს უკვე ღვიძავს, სადღაც შორეული ეზოდან ყივის მამალი. ძაღლების ყეფა აფხიზლებს ძილში წასულ ღამის დარაჯს, პოლიციელ მომოს, რომელიც კარგა ხანია უკვე ამ პოსტზე მუშაობს. იგი ძალიან პატარა იყო როცა მშობლები, არ გაგიკვირდებათ ალბათ და, ლომმა შეუჭამა, შემდეგ მისი წინამორბედი მოხუცი თრაფე ზრდიდა მას, თუმცა მალე მომო საბოლოოდ დაობლდა და გამზრდელისაგან მემკვიდრეობით დარჩა, ძაღლი პიპო და ის სამუშაო ადგილი, სადაც დღემდე პირნათლად ასრულებს თავის მოვალეობას.

7 საათზე ისმის ალაყაფის ხმა, მომო და პიპო თავიანთ პოსტს ტოვებენ და ბაზარში მიდიან. მომო გარდა დარაჯისა, გაზეთების დამტარებელიცაა, მას მთელი ქალაქი იცნობს, ისევე, როგორც „თეთრი შამანი”, ქართველი აფრიკელი, ირაკლი ალადაშვილი. იგი ექიმია. პირველად აქ რომ მოხვდა, დარჩენას სულაც არ აპირებდა, ახალი ჩასული იყო ფრიტაუნში, როცა მასთან ერთი მასწავლებელი კაცი მივიდა, რომელსაც ძალიან მძიმე დიაგნოზი ჰქონდა, თიაქარი სათესლე ჯირკვლების ტუბერკულოზთან ერთად. უთხრა: „ექიმო, არც ერთმა ქირურგმა არ მომკიდა ხელი და თუ თქვენც უარს მეტყვით ოპერაციაზე, თქვენ თვალწინ მოვიკლავ თავსო”. გაუკეთა ოპერაცია. მეორე დღეს ექ-

11

ბუდიდან აბორიალებული თაობა

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

თანმა დაუძახა და უთხრა, შენი ნაოპერაციევი პაციენტი კვდება, წნევა 50/20-ზე აქვსო. გაუკვირდა, ოპერაციამ კარგად ჩაიარა, წესით, არაფერი უნდა მოსვლოდა. დანიშნულებას რომ ჩახედა, ოთხი აბი წნევის დასაწევი წამალი ჰქონდა დანიშნული, დღეში რამდენჯერმე. კონსილიუმი მოიწვია, „ვინ დაუნიშნა ამ კაცს წნევის დასაწევი 4 აბი, ან რა მოსაზრებით?” მისდა გასაოცრად წამოდგა იქაური ექიმი და ეუბნება: „ამ კაცს ოპერაცია არც ფრანგებმა გაუკეთეს, არც ავსტრალიელებმა, თვით ამერიკელმა ქირურგმაც კი უარი თქვა და შენ ვინ ხარ, რომ გაუკეთე, ამიტომ უნდა მოკვდესო!” სახტად დარჩა ირაკლი ექიმი და მაშინ გამოაჩინა პირველად თავისი ქართული ხასიათი: „ჯანდაბამდის გზა გქონიათ ყველას, მე არც ამერიკელი გეგონოთ, არც ფრანგი და არც რუსი. ჩემს ნაოპერაციებ კაცს რომ რამე დაემართოს, იცოდეთ, ზედ დაგაკლავთო!” საბედნიეროდ, გადარჩა ის კაცი. ირაკლი ერთ-ერთ იქაურ ოჯახში ცხოვრობს, სადაც ძალიან დიდ პატივს სცემენ და უყვართ. მისი დღეც, როგორც თითქმის ყველა ფრიტაუნელის, 7 საათზე იწყება, ის და ამარა ტომბოიაკე, რომელიც ოჯახის უმცროსი წევრია და ამასთანავე ირაკლის მძღოლიც, ერთად საუზმობენ. 7 საათსა და 30 წუთზე ამარას მანქანა უკვე მწყობრში ჰყავს და წასასვლელად მზადაა. იგი ახალგზრდა, 19 წლის ბიჭია, ოცნებობს გენერალი გახდეს, მისი მამა ბელადია და ამიტომ ყველა ჩიფს ეძახის.

– ჩიფ!

– იეს სერ! დღე დაიწყო. პირველი ნაწილი სამსახურამდე მისვლაა. როგორც წესი, მინიმუმ ერთ საათს მანქანაში ატარებენ. არა, აქ დიდი მანძილი არ არის. გზა რომ თავისუფალი იყოს, ქალაქის ფარგლებში ნებისმიერ წერტილს თხუთმეტ წუთში მიაღწევდი. მაგრამ გადატვირთულ ვიწრო ქუჩებში მანქანა მიღოღავს. ამას ყველა ფილოსოფიური სიმშვიდით ეპყრობა. მეტიც, ამ ზოზინში მანქანის ფანჯრებიდან ვაჭრობენ, ერთმანეთს ესალმებიან, მოიკითხავენ. ბიჭები გაზეთებს ყიდიან, მისდევენ მანქანას და რიგ-რიგობით აჩვენებენ სხვადასხვა გაზეთების თავფურცლებს. აი, ჩვენი მომოც, გაზეთების დიდი დასტა უჭირავს და რაღაცას გაჰყვირის ჩახლეჩილი ხმით, შორიდან ირაკლი ექიმი დაინახა და მისკენ გაქანდა, ისევე როგორც მომოს, ირაკლისაც ძალიან ბევრი იცნობს უკვე ამ ქალაქში. მომომ ცოტა ინგლისური იცის და არ უჭირს ირაკლისთან გასაუბრება, გაზეთებს აწვდის და სათაურებზე ანიშნებს ირაკლიც რამდენიმე გაზეთს თვალს გადაავლებს, როგორც სხვა ბევრი მგზავრი, გაზეთებს გამოართმევს ხოლმე, უცბად გადახედავს, მერე უკან აბრუნებს, ფულს იხდის და დილიდან ყველაფრის საქმის კურსშია. აქაურებს უყვართ პრესა და რადიო. გზის პირებზე დაინახავთ გასაყიდად ჩამოკიდებულ მკვდარ მაიმუნს, გაკოჭილ ნიანგს, ჯოხზე გადაკიდებულ გველსა და ერთ-ორ სიმინდის ტაროსაც. აქ ყველაფერს ჭამენ, ვირთხებსაც კი. ჩვენი ექიმი ახალი ჩასული იყო, უკვე ჩიფის ოჯახში

12

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

ბუდიდან აბორიალებული თაობა

ცხოვრობდა, ერთ საღამოს კატა მოიკითხა, რომელსაც ხშირად ხედავდა ხოლმე იმ ადგილებში და ეფერებოდა კიდეც, თურმე ის საწყალი მეზობლებს შეუჭამიათ. სადღესასწაულო კერძად ითვლება ლუდში ჩაშუშული პითონი და კობრი შოკოლადში. როგორც ამბობენ, ნიანგის წვნიანიც ძალიან გემრიელი ყოფილა. სამსახურამდე ნელა მისვლას თავისი ხიბლი აქვს. ალღო უნდა აუღო და ნერვები არ აიშალო. ირაკლიც ასე იქცევა, გზაში ბევრ ნაცნობს ხვდება და მათ ესაუბრება, რაღაცებს იწერს თავის უბის წიგნაკში, დღის განრიგს ადგენს და ამასობაში დანიშნულების ადგილსაც აღწევს, ისე, რომ ვერც კი გრძნობს როგორ სწრაფად გავიდა დრო და უკვე ენანება მანქანიდან გადმოსვლა: „იქნებ ცოტა ხანს კიდევ ვიჯდე?” დღეს ბანკში აქვს საქმე ბატონ ირაკლის, რაღაც საბუთები უნდა მოაწესრიგოს და ანგარიშები შეამოწმოს. კარგი ადგილია ბანკი, გრილა, მაგრამ საერთო დარბაზში ძალიან ბევრი ხალხია. თანაც იქ დიდი ტელევიზორი დგას. ხოდა ბევრი საქმეს რომ მოითავებს, კარგა ხანს მაინც არ მიდის, ტელევიზორს ვერ სწყდება, ახალ ამბებს უყურებს და იქვე არჩევს. ბანკირი კლერკი, ირაკლის მეგობარია... მოჩქარეს მოუგვიანდესო, ხომ გაგიგიათ, ფრიტაუნში ნამდვილად მართლდება ეს გამონათქვამი, განსაკუთრებით ბანკში ან მისთანა დაწესებულებაში, სადაც კლერკთან ან ჩინოვნიკთან გაქვს საქმე. ვთქვათ, ძალიან გეჩქარება და აქოშინებული პირდაპირ საქმეზე გადადიხარ. კლერკი, ამ შემთხვევაში ბანკირი, ვერ მოგყვება, სახე ნელ-ნელა უქვავდება, ზედ აწერია, რომ არაფერი არ ესმის და ყოველგვარი კონტაქტი და უკუკავშირი იკარგება. ირაკლი უკვე გამოცდილია ამ საქმეში, თან ეჩქარება და...

– როგორ ხარ, ფრენსის? – უხმობს ბანკირს.

– კარგად სერ! თქვენ?

– არა მიშავს, არ დადიოდი სამსახურში, ავად არისო, მალარია გქონდა?

– დიახ სერ! ნემსები დამარტყეს, სუსტად ვიყავი, ეხლა არა მიშავს.

– გუშინ შენმა გუნდმა მოიგო! შენ მანჩესტერს არ ქომაგობ?

– ჰე! მან-ჩეს-ტე-რი – ნამდვილი კაცების გუნდია.

– მაგარია ფერგიუსონი!

– რატომ მოხვედით, სერ? ანგარიში შევამოწმო?

– კარგი იქნება, ფრენსის, ფანქარი და ქაღალდიც მოიმარჯვე, რაღაცები უნდა ჩაგაწერინო.

– დიახ, სერ, ახლავე, მიყვარს თქვენთან საუბარი.

13

ბუდიდან აბორიალებული თაობა

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

ფრენსისი თავის მაგიდასთან ბრუნდება, გზაში სხვა ბანკირთან გაივლის, გამოელაპარაკება, ერთი-ორ კლიენტს უპასუხებს, მერე დინჯად იყურება კომპიუტერში, ქაღალდებს აბრუნებს და ბედნიერი სახით ბრუნდება ჩემთან.

– რა მალე დაბრუნდი, ფრენსის! შენ რომ არ იყო, რა მეშველებოდა?

– სერ, საბუთები ჩქარა გავაკეთოთ, თორემ უფროსი გასვენებაში მიდის და მერე ხელს ვერ მოაწერს, – გაანდო საიდუმლო ინფორმაცია.

– არიქა, ფრენსის.

12 საათზე ლანჩის დროა, აქაურები ძალიან მტკივნეულად განიცდიან საჭმლის დაგვიანებას ან, ღმერთი არ გაუწყრეთ, გაცდენას. მოქნეულ ჩაქუჩს ხელიდან უშვებენ და სადილად მიდიან. თუ ქალაქში ხარ და საქმე გაქვს, ამ დროს სჯობს სადმე მოიცადო, ფრიტაუნს ლანჩი აცალო და შემდეგ გააგრძელო. ჭამასთან ერთად აქაურებს სასმელიც ძალიან უყვართ. ერთხელ ლუდის ქარხანა გაჩერდა და ისეთი ამბავი ატყდა, კამერუნიდან და კონგო-ბრაზავილიდან ძლივს მოასწრეს ლუდის შემოტანა, თორემ რევოლუცია გარდაუვალი იყო. ხალხს არ ადარდებს სიღარიბე, არ აწუხებს, ჩაუჭრიან თუ არა შუქს. აი, ლუდი და სასმელი რომ შემოაკლდეთ, ქვეყანას ნაცარტუტად აქცევენ. სანამ ფრიტაუნი სადილობდა, ჩვენმა ექიმმა თავის უბის წიგნაკში ჩაწერა: „მალარია უდიდესი პრობლემაა აფრიკაში შიდსისა და ათაშანგის შემდეგ. მუსრს ავლებს ხალხს. მაშინ მივხვდი, რა ვერაგია, როცა თავად შემეყარა. მეგონა, სპეცრაზმი თავში უმოწყალოდ მიბაგუნებდა. იმდენად ამოუცნობი დაავადებაა, რომ ასეთი ხატოვანი გამონათქვამიც აქვთ: „თუ ვერ იგებ, რა სჭირს ავადმყოფს – უმკურნალე მალარიას”. მახსოვს, ტყიდან 25 წლის ბიჭი მოიყვანეს, ვერ აღვიძებდნენ. ბოლოს გამახსენდა ეს გამოთქმა და დავუწყეთ მალარიის მკურნალობა, მეორე დღეს გაახილა თვალი.” ლანჩის შემდეგ ირაკლი სხვა საქმეების მოსაგვარებლად წავიდა, ქალაქის ცენტრში თუა საქმეები, სჯობს მანქანა სადმე ერთ ადგილას გააჩერო და ფეხით მოიარო. ყველაფერი ახლო-ახლოს არის. ერთი კია, პაპანაქება სიცხეში ქუჩიდან ქუჩაზე გადასვლაც კი გთანგავს და ბოლოს გიღებს. ქუჩაში კი უკვე ნაცნობი ხეიბრები და ათასი ჯურის მათხოვარი გეხვევა. ხურდა თუ მომზადებული არა გაქვს, გსაყვედურობენ და გამწყრალ მზერას გაყოლებენ – „რამ გაგადიდკაცა და გაგაყოყოჩა, ჩვენი საწილო სად არის, ჩვენს ხარჯზე გინდა ბიზნესის გაკეთებაო?!” დღის ბოლოს დაქანცულმა და გახვითქულმა ირაკლიმ, მანქანასთან ძლივს მიაღწია, ჩიფი გააღვიძა, დააქოქვინა მანქანა და კონდიციონერის ჩართვა მოსთხოვა, ცოტა ამოისუნთქა და გონს მოვიდა, მიხვდა, რომ დღე შემოლევია, ბევრი რამ ვერ მოასწრო, მაგრამ ხვალაც ხომ ამ თვისაა?! თუ ღმერთს უნდა, გასაკეთებელი მაინც გაკეთდება, ამიტომაც არსებობს ეს გადასარევი სიტყვა – თუმოროუ! არა, ეს ძალიან ინგლისურად ჟღერს. სიერა ლეონურად კი ასეა – თუმარა! სახლამდე გზაც ხომ გასავლელია. აბა, ტრეფიკი დღის ბოლოს უნდა ნახო, მიხვდები, რომ დილას სულ შლიგინ-შლიგინით გივლია. აქეთ თუ ერთ საათს მოდიოდი, უკან საერთოდ თუ მიხვედი, კარგია. თანაც დილას ხალხი ახალი ენერგიით, ხალისით, გაზეთების კითხვით, ურთიერთმოკითხვითა და სალმით თუ მოძრაობდა, საღამოს უკვე გაბოროტებული ტრეფიკია. ხალხი გადაღლილი და გაღიზიანებულია. პოლიციაც გაფაციცებულია და საშოვარზეა გადაგებული. მოკლედ შარია.

– ჩიფ, თუ ჩემი ხათრი გაქვს, მთავარ გზაზე იარე.

– რატომ, სერ, მე ვიცი ქუჩები, იქნებ მალე გავიდეთ, „ბალანს ტრაფფიკ”.

– არავითარი „ბალანს ტრაფფიკ”, ბიჭო, ეს მთავარი გზა მოძრაობს მაინც, ბოლო-ბოლო მივალთ, აბა, იმ ვიწროებში გუშინ რომ გავიჭედეთ, არ გახსოვს? ჩიფი ხათრს არ უტეხს, მაგრამ გული მაინც იმ ვიწროებისკენ მიუწევს. იქ

14

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

ბუდიდან აბორიალებული თაობა

კი ერთი თუ შეხვედი, შეიძლება მართლა ვერ გამოაღწიო. შვიდ საათზე ბინდდება, ფრიტაუნი თითქოს ერთს ამოისუნთქავს, სახლში შესული ხალხი ამოიქაქანებს, ცოტას მოისვენებს, ტანსაცმელს გამოიცვლის და საღამოს სიგრილეში ისევ გარეთ გამოდის, საურთიერთოდ, სალაზღანდაროდ და გასართობად. შინ მისული ჩიფიც მეგობრებთან ერთად საამისოდ ემზადება... მხიარულება არ აკლიათ აქაურებს. საინტერესოა, საჭმელ-სასმელი არა აქვთ და ამდენი ენერგია საიდან?! თურმე დაფხვნილ ებორას ჭამენ. ებორა ხეა, ჰალუცინოგენი. შეჭამენ ერთ კოვზს და ილხენენ. ჩვენი ფრიტაუნის კარმიდამოს ღამის დარაჯი, პოლიციელი მომო კი საღამოს შვიდ საათზე პოსტს იბარებს. მოსვლისთანავე ფანრის ბატარეების ფულს ითხოვს.

– გუშინ არ გამოცვალე, მომო?

– დიახ სერ! მაგრამ სათადარიგოებიც ხომ საჭიროა, წინ ხომ უნდა გავიხედოთ? ხვალისათვის.

– ეგ თუმარა, მომო, თუმარა.

– ნამდვილი სიერა ლეონელი გახდით, სერ! საღამოს აპირებთ ქალაქში გასვლას?

– ვნახოთ, მომო, თუ თავი მექნა. შუაღამეს მთელი ფრიტაუნი კვდება, მხოლოდ მხეცებსა და ნადირებს არ სძინავთ, აქ ღამით ქუჩაში დარჩენა სიკვდილს ნიშნავს – ან აფთარი შეგჭამს, ან სხვა რამ. იქაური ჭიანჭველაც კი საშიშია. ერთხელ ერთი აფრიკელი სატვირთო ავტომანქანით გადაბრუნდა ჯუნგლებში. ფეხი მანქანაში გასჭედვია საცოდავს. იმ ღამეს ვერ მოძებნეს, მეორე დილით კი მხოლოდ ტერმიტებისაგან შეჭმული ჩონჩხი იპოვეს მაძებრებმა. ფრიტაუნში სიცოცხლე კვლავ დილის 6 საათზე იწყება, მამლებთან ერთად მომო და პიპოც იღვიძებენ.

15

მიზანი და არასოდეს მხოლოდ საშუალება (კანტი)

ეთერ ჭყოიძე

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

მას, როგორც პოლიტიკოსს, ყველა იცნობს. ყველამ იცის, რას წარმოადგენდა და რა თანამდებობა ეკავა; როგორი იყო მისი პოლიტიკური წარსული და, რომ იგი პრეზიდენტობის კანდიდატია. თუმცა ნაკლებად იცნობენ მას, როგორც ჩვეულებრივ მოქალაქეს. პოლიტიკის მიღმა საზოგადოებამ მასზე ბევრი არ იცის. პასუხისმგებლობის გრძნობით, სამართლიანი და მომთმენი – ასე ახასიათებს საკუთარ თავს, სუსტი სქესის ერთ-ერთი ძლიერი წარმომადგენელი ქართულ პოლიტიკაში – ნინო ბურჯანაძე.

საკუთარ თავზე საუბარი, პოლიტიკის გარეშე, უჭირს. ეს ლოგიკურიცაა, რადგან თავისი ცხოვრების უმეტეს ნაწილს ამ საქმეს უთმობს. შესაბამისად, ძალიან დატვირთული დღე აქვს. სამუშაო გრაფიკს ღამის 12 სთ-ზე ამთავრებს. პოლიტიკა მისი ინტერესის სფეროა. ამბობს, რომ პოლიტიკოსისთვის გაწონასწორებული ნერვული სისტემა და მყარი სულიერი მდგომარეობა ძალიან მნიშვნელოვანია. თუ პოლიტიკოსს ეს არ აქვს, მაშინ ის როლი და ფუნქცია, რაც აკისრია, თავის თავზე არ უნდა აიღოს, რადგან ეს შეიძლება მისთვის და,

„იცხოვრე ღირსეულად და გაიარე შენი ცხოვრების გზა ისე, რომ უკან მოხედვის არ შეგრცხვეს!” რაც უფრო მნიშვნელოვანია, ქვეყნისთვის კატასტროფის ტოლფასი აღმოჩნდეს. ცხოვრების ყველა ეტაპზე (თუ ბავშვობას არ ჩავთვლით) მან დიდი სირთულეები გაიარა. 26 მაისი რამდენიმე წლის სიცოცხლის ფასად დაუჯდა. რომ არა ასეთი გაწონასწორებული და მყარი ნერვული სისტემა, იგი ამას ვერ გადაიტანდა. აგრეთვე რწმენა, ოჯახის წევრებისა და თანამებრძოლების გვერდში დგომა ძალიან დაეხმარა. განვლილი ცხოვრებიდან, ყველაზე დადებითად, ბავშვობა ახსენდება. სამი შვილის დაღუპვის შემდეგ, მშობლებს ნანატრ შვილად მოევლინა. ამიტომ დიდ სიყვარულში იზრდებოდა. მამა ძალიან ანებივრებდა, მაგრამ ამ ვითარებას დედა აბალანსებდა. მიუხედავად ამისა, დედისგან ხმამაღალი სიტყვა არ ახსოვს. წარბის აწევაც საკმარისი იყო, რომ სცოდნოდა, ყველაფერი ისე არ იყო, როგორც სასურველი იქნებოდა. ბავშვობაში ეჭვიანობდა, რომ მის მშობლებს ერთმანეთი უფრო უყვარდათ, ვიდრე ის. თუმცა დღეს ამას სიცილით იხსენებს და ამბობს, რომ ოჯახში თბილი გარემო, მშობლების ერთმანეთისადმი სიყვარული და პატივისცემა, ბავშვის კარგად აღზრდისთვის აუცილებელია. პოზიტიურ ბავშვობას უკავშირებს ოჯახის სამეგობრო წრეს, რომლის ჩამონათვალში რამაზ ჩხიკვაძე, კახი კავსაძე, გურამ საღარაძე, გივი ბერიკაშვილი, კარლო საკანდელიძე, გურამ ფანჯიკიძე, ჯანსულ ჩარკვიანი და ირაკლი აბაშიძე შედიოდნენ. მიიჩნევს, რომ მათთან ურთიერთობამ დღევანდელ ცხოვრე-

16

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

მიზანი და არასოდეს მხოლოდ საშუალება (კანტი)

ბაზე დადებითად იმოქმედა. მიუხედავად იმისა, რომ ბავშვობა ქუთაისში გაატარა, მამას თბილისში თეატრის სხვადასხვა პრემიერებზე, ფეხბურთის ეროვნულ სტადიონსა და კალათბურთის შეჯიბრებებზე ხშირად დაჰყავდა. მამის მაღალი თანამდებობის გამო, ეროვნულ სტადიონზე, სამთავრობო ლოჟაში, ჯდომაც კი შეეძლო, თუმცა იგი ყოველთვის აქტიურ გულშემატკივრებთან ერთად ჯდომას ამჯობინებდა. გარდა იმისა, რომ აქტიური პოლიტიკური ცხოვრება ძალიან მოსწონს, დიდ უპირატესობას ცურვასა და სამთო-სათხილამურო სპორტს ანიჭებს. ძალიან უყვარს ცხოველები. სახლში ძაღლი, თევზები და ჩიტი ჰყავს, უამრავი ყვავილი აქვს. როგორც თვითონ მიიჩნევს, ეს ყველაფერი იმ უარყოფითი ენერგიის შემცირებაში ეხმარება, რასაც მთელი დღის განმავლობაში იღებს. შესაბამისად, თავს ყველაზე კომფორტულად სახლში გრძნობს. ალბათ, გასაკვირი არც უნდა იყოს, რომ ძალიან უყვარს კითხვა და კლასიკური მუსიკა. მიუხედავად განათლებისა და განსწავლულობისა, შურს იმ ადამიანების, ვინც ღმერთმა კლასიკური მუსიკისა და ოპერის შესრულების ნიჭით დააჯილდოვა. საკუთარ ნაკლზე არ საუბრობს და, ამ კითხვაზე პასუხის გაცემისგან თავს იკავებს. თუ თავის თავში რაიმე არ მოსწონს, ცდილობს, გამოასწოროს ან მინიმუმამდე დაიყვანოს. ცხოვრებაში სიცრუეს ვერ იტანს. ურჩევნია, ადამიანმა მწარე სიმართლე უთხრას, ვიდრე მოატყუოს. მიიჩნევს, რომ იქ, სადაც ტყუილია, ღალატიცაა. ეს კი ის თვისებაა, რომლის პატიებაც არ შეუძლია. თავისი ხასიათის უარყოფით თვისებად მოთმინება მიაჩნია. ამბობს, რომ პოლიტიკურ კარიერაზე ამან ნეგატიური გავლენა იქონია. თუმცა მოთმინება, ადამიანურად მაინც კეთილშობილურ თვისებად მიაჩნია. თავის დიდ სისუსტედ მიმნდობობას ასახელებს. მაგრამ დღეს ცდილობს, ადამიანებთან ურთიერთობასა და გადაწყვეტილებების მიღების დროს, კრიტიკული იყოს. ცხოვრებაში ყველაზე მეტად ნანობს, რომ მესამე შვილი არ გააჩინა. ძალიან უნდოდა გოგონა ჰყოლოდა, თუმცა იმედს იტოვებს, რომ შვილიშვილები ამის კომპენსაციას გაუწევენ. „იცხოვრე ღირსეულად და გაიარე შენი ცხოვრების გზა ისე, რომ უკან მოხედვის არ შეგრცხვეს“ – ეს მისი ცხოვრების დევიზია. ამ პრინციპიდან გამომდინარე, ცდილობს ქვეყანას ღირსეული შვილები აჩუქოს. უნდა, მისმა შვილებმა თავანთ სამშობლოში ღირსეულად და თავაწეულად იცხოვრონ. ამასთან ერთად, არ შერცხვეთ იმის თქმა, თუ ვისი შვილები არიან. როგორც პოლიტიკოსს, დიდი სურვილი აქვს, თავისი პოლიტიკური მოღვაწეობა ქვეყნისთვის სასიკეთო გახადოს. ამაყად ამბობს, რომ იმ კეთილშობილური მოსაზრებებისა და მიზნების, რაც საქართველოს ხვალინდელ დღესთან დაკავშირებით აქვს, განხორციელებას შეძლებს. არასდროს არ გასცემს პირობას, თუ არ არის დარწმუნებული, რომ შეასრულებს. რა იქნება ხვალ, ამას მხოლოდ დრო გვიჩვენებს. დასკვნის გამოტანა კი ნაადრევია. ის, რაც იყო გუშინ, დარჩა ისტორიას. ცხოვრება ადამიანებს ერთ შანსს კიდევ გვაძლევს. ამიტომ მომენტი ხელიდან არ უნდა გავუშვათ და შევეცადოთ, ჩვენი ძალისხმევით ცხოვრება გავაუმჯობესოთ. მით უმეტეს მაშინ, როცა ეს შეგვიძლია. ბოლოს, რესპოდენტის თხოვნით, უნდა გითხრათ ის, რისი დაწერაც არ მინდოდა, მაგრამ ეს ქალბატონი ნინოს სურვილია. „კალმით, ბლოკნოტითა და მომზადებული კითხვებით ინტერვიუზე მოსვლა ჟურნალისტისთვის მნიშვნელოვანი თვისებაა. მიუხედავად იმისა, რომ ჯერ სტუდენტი და არაპროფესიონალი ხართ, ის ტექნიკა, რომელიც თქვენ გამოიყენეთ, მოსაწონია, რაც, დარწმუნებული ვარ, ინტერვიუს ხარისხზეც აისახება. ის, რაც თქვენ გააკეთეთ, არის ძალიან კარგი მაჩვენებელი იმისა, რომ თქვენ მომავალში კარგი ჟურნალისტი იქნებით. ამის ნიშნები დღესაც დავინახე, გისურვებთ წარმატებას.” მისმა ამ სიტყვებმა ამაღელვა. იმის გარდა, რომ ჩემს პროფესიას სერიოზულად ვეკიდები, კიდევ მეტი პასუხისმგებლობა დამეკისრა, რომ ვიბრძოლო და გავხდე კარგი ჟურნალისტი.

17

მიზანი და არასოდეს მხოლოდ საშუალება (კანტი)

ნინო აფციაური

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

თამარ იანვარაშვილი

კახა კუკავა – პოლიტიკის გარეშე

კირჩხიბი მშვიდი ბუნებისაა, არ მიილტვის პოპულარობისაკენ, თუმცა ეს მას სჭირდება და სიამოვნებას ანიჭებს. სინამდვილეში, ყურადღების მიპყრობა სურს. ქართული პოლიტიკის ერთ-ერთი საკმაოდ ცნობილი და საინტერესო წარმომადგენელი, პარტია „თავისუფალი საქართველოს” ლიდერი, კახა კუკავა ჰოროსკოპით კირჩხიბია. თავად ბატონ კახას უჭირს საკუთარი თავის დახასიათება, თუმცა, როგორც თვითონ ამბობს, ძალიან კომუნიკაბელური, უკონფლიქტო და საკმაოდ უყურადღებოა. ბავშვობა წყნარი ჰქონდა და, როგორც ყველა მოზარდი, ცელქი იყო, მაგრამ მეცადინეობა ძალიან უყვარდა, ამიტომ სწავლაში გართობა არასოდეს უშლიდა ხელს. კოსმონავტობა უნდოდა, მაგრამ ეს ბავშვური ოცნება ვერ აიხდინა. როგორც ყველა ბიჭს, ფეხბურთელობაზეც უფიქრია, თუმცა ბოლოს, მაინც პოლიტიკა აირჩია და ცხოვრების ბოლომდე ამ საქმის კეთება სურს. უჭირს კიდეც სხვა, პირად თემებზე საუბარი, რადგან მისი ცხოვრების დიდი ნაწილი სწორედ სამსახურს უკავია. თავისუფალ დროს ოჯახში, მეუღლესთან და ორ პატარა შვილთან ერთად ატარებს. მართალია, დრო იშვიათად რჩება ოჯახური გარემოსთვის, თუმცა როცა სახლშია, პატარა ნიკოლოზთან ერთად აიპედზე თამაშობს, რაც შეეხება გოგონას, მისი თქმით, ის უკვე დიდი გოგოა და მამის იურისდიქციას აღარ ექვემდებარება, თუმცა მხოლოდ 8 წლისაა.

18

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

მიზანი და არასოდეს მხოლოდ საშუალება (კანტი)

კირჩხიბისთვის ყველაზე დიდ ფასეულობას სახლი და ოჯახური ცხოვრება წარმოადგენს, სწორედ ამიტომ ბატონმა კახამ კითხვაზე, რას ჩაიფიქრებდა, თუ მას ნატვრისთვალი ექნებოდა, გვიპასუხა, რომ მისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი ოჯახის წევრების ჯანმრთელობაა. ამიტომ ის თავს ბედნიერ ადამიანად მიიჩნევს, რადგან მისი ოჯახის წევრები ჯანმრთელობას არ უჩივიან. მშვიდობისმოყვარე, მორიდებული, მომთმენი, გულითადი, თანამგრძნობი, ერთგული და მეოჯახე, ეს კირჩხიბის დადებითი თვისებებია, რაც შეეხება უარყოფითს, გაზვიადებული მგრძნობელობა, ბუტიაობა, არასტაბილურობა და დეპრესიულობაა, თუმცა ბატონი კახა საკუთარ თავს სხვაგვარად ახასიათებს. დადებით თვისებებს არ უსვამს ხაზს, რადგან ფიქრობს, რომ, როდესაც ადამიანი საკუთარ დადებით თვისებებზე საუბრობს, ობიექტურობა იკარგება, ხოლო უარყოფითად – ნაჩქარევი გადაწყვეტილებების მიღებასა და ადამიანების მიმართ უყურადღებობას მიიჩნევს. საკუთარ თავს სამი სიტყვით შემდეგნაირად დაახასიათებდა: ოპოზიციონერი, იურისტი, არასაპარლამენტო. კირჩხიბებს შეუძლიათ ადამიანების თანაგრძნობა, საიდუმლოებების შენახვა, მაგრამ მათ შინაგან სამყაროში შეღწევა რთულია, რადგან საფუძლიანად მალავენ საკუთარ თავს – არ უყვართ პირადი ცხოვრებისა და გრძნობების გამომზეურება, საჯაროდ განხილვა, ალბათ სწორედ ესაა მიზეზი, რომ ამ ტიპის კითხვებზე პასუხის გაცემისგან თავს მაქსიმალურად იკავებს. „ცხოვრებაში არაფერს არ შევცვლიდი, რადგან რაც მოხდა, ალბათ ისე უნდა მომხდარიყო, თუმცა დღევანდელი გადასახედიდან, ალბათ სხვა პარტნიორებს ავირჩევდი და ურთიერთობებშიც უფრო ფრთხილი ვიქნებოდი, თუმცა ეს შეცდომებიც საჭირო იყო, რომ გამოცდილება მიმეღო. კირჩხიბის ძალიან ცოტა ადამიანს ესმის, მაგრამ ბატონი კახას თქმით, facebook-ზე ძალიან ბევრი მეგობარი ჰყავს, რეალურად კი ბევრჯერ ჰქონია შემთხვევა, როდესაც ვინმე ნამდვილი მეგობარი ჰგონებია, თუმცა იმედი გასცრუებია, მაგრამ საპირისპირო შემთხვევებიც საკმარისად ყოფილა. ბავშვობის მეგობრებიც ჰყავს, თუმცა მათთანაც ხშირად გასცივებია ურთიერთობა. კირჩხიბი მიზნისკენ თავისებური სტრატეგიით მიემართება – ის არასოდეს კარგავს მხედველობიდან თავის მოწინააღმდეგეს და როდესაც ეს უკანასკნელი უკან დაიხევს, კირჩხიბი სწრაფად იწყებს წინსვლას და ხელში იგდებს სასურველ ნადავლს. როგორც ბატონმა კახამ აღნიშნა, მისი მთავარი მიზნები პოლიტიკურ საქმიანობას უკავშირდება და სურს ქართულ პოლიტიკას ჩამოაშოროს ის ხალხი, რომლებმაც შევარდნაძესა და იოსელიანთან ერთად დაანაგვიანეს ქართული პოლიტიკა. საკუთარ სიბერეს კი შემდეგნაირად ახასიათებს: – არ ვიცი, რთული წარმოსადგენია, გააჩნია იმას, როგორ შეხვდები სიბერეს. პირველ რიგში, ჯანმრთელობას უნდა გავუფრთხილდე, რომ მოფახფახებული მოხუცი არ ვიყო. ადამიანი 70 წლის შემდეგ ბევრს ხვდები და აანალიზებ. არიან ისეთი მოხუცებულებიც, რომლებიც სმაში გაგეჯიბრებიან და არიან ისეთებიც, რომლებსაც აბი უნდა მიაწოდო. ამიტომ აუცილებელია ჯანმრთელობაზე ზრუნვა. რაც უფრო ასაკში შედიხარ, უნდა გააცნობიერო, რომ წინ არ გადაეღობო ახალგაზრდა თაობას, უნდა მიეხმარო რაღაცაში სხვას, ვფიქრობ, რომ რაღაც პერიოდის შემდეგ პოლიტიკაში აღარ ვიქნები.

– ვინ არის თქვენთვის მისაბაძი ადამიანი?

– პრეზიდენტი გამსახურდია. მისაბაძი რთული სათქმელია, დრო რომ გადის, ფასეულობები იცვლება, მაგრამ უფრო გამოკვეთილი ორიენტირია. ვფიქრობ, რომ ის სულისკვეთება, რაც პრეზიდენტ გამსახურდიას ჰქონდა, ნამდვილად მისაბაძია.

19

მიზანი და არასოდეს მხოლოდ საშუალება (კანტი)

დოდო ალიევა

ლიზა მეტრეველი

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

პოლიტიკა მაღალ ქუსლებზე

ჟარკო პეტანი: ,,ნათელ მომავალზე პოლიტიკოსები ზრუნავენ, ნათელ წარსულზე – ისტორიკოსები, ნათელ აწმყოზე – ჟურნალისტები”. ... ჩვენი რესპონდენტი ნათელი აწმყოს აქტიური დამცველი იყო და დღეს ჩვენს ნათელ მომავალზე ზრუნავს – ქრისტიან-დემოკრატების ერთ-ერთი ლიდერი მაგდა ანიკაშვილი პედანტი, წიგნების მოყვარული, სპეციალობით კინომცოდნე, ყოფილი ჟურნალისტი და ამჟამად პოლიტიკოსი, ქალი მასკულინური ჰობით. მაგდა ანიკაშვილი: – პოლიტიკაში ქალთა ნაკლებობაა (დაახლოებით 10%). მე პარლამენტის გენდერული საბჭოს წევრი ვარ და ბევრს ვფიქრობ ამ საკითხთან დაკავშირებით. ფაქტია – ქალებს პოლიტიკა ნაკლებად აინტერესებთ. ჩვენ უფრო სხვა კუთხით ვირჩევთ პროფესიას, ვართ ჟურნალისტები, ვქმნით არასამთავრობოებს, თითქოს ვცდილობთ არ გავეკაროთ პოლიტიკას, რადგან ის უფრო მკაცრია, რადიკალური, ძალისმიერი და აგრესიული, უფრო არასტაბილური... ქალს აფრთხობს ეს, სამწუხაროდ, საზოგადოების ნაწილიც არაკეთილგანწყობილია პოლიტიკოსების მიმართ და ესეც გარკვეულწილად მოქმედებს.

– თქვენ რამ გადაგაწყვეტინათ პოლიტიკაში წასვლა?

– ხშირად მიფიქრია, „იმედი” რომ არ დაერბიათ, დარწმუნებული ვარ, რომ მე დღესაც ტელეწამყვენი ვიქნებოდი. ეს შემთხვევით არ მომხდარა, მაგრამ თვითონ გადაწყვეტილება მაინც ემოციურ ფონზე მივიღე. ჩემთვის ძალიან მნიშნელოვანი იყო ისიც, რომ მე წავედი იმ ადამიანებთან ერთად, ვისთანაც ვმუშაობდი. ეს ჰგავდა ჩვენი საქმიანობის გაგრძელებას.

– შეუძლია თუ არა პოლიტიკოს ქალს თავისი სისუსტეების დათმობა?

– ქალს ორმაგი ტვირთი აწევს. პოლიტიკა ის სფეროა, სადაც არ არის განსაზღვრული არც საათი და არც სიტუაცია... და თუ მამაკაცს შეუძლია მისცეს თავს უფლება მთლიანად იყოს ჩართული თუნდაც საარჩევნო პროცესში, ქალს ამის ფუფუნება არ აქვს, რადგან სხვა ვალდებულებებიც აკისრია... საჭიროა დროის სწორად გადანაწილება, სხვა მხრივ პრობლემას ვერ ვხედავ.

– როგორია მაგდა ანიკაშვილი?

– პერიოდებს გააჩნია ალბათ. მე ისეთ თემებზე ვმუშაობ, რომლებიც არ

20

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

მიზანი და არასოდეს მხოლოდ საშუალება (კანტი)

ითხოვს ძალიან დიდ ძალისხმევას ან დროს. ყოველთვის ვცდილობდი, განსაკუთრებით, როცა ალექსანდრე პატარა იყო, დროულად მივსულიყავი სახლში ან მცირე დრო მაინც დამეთმო მისთვის, თუმცა ასეთი რეჟიმი მაინც ძალიან რთულია. ადამიანები პოლიტიკოსებს სახალისო და სასიამოვნო ისტორიებს არ უყვებიან. ისინი მათ ტკივილს, გასაჭირს ანდობენ. ჩვენი პირდაპირი მოვალობაა – მოუსმინოთ და დავეხმაროთ, მე ამას კარგად ვაცნობიერებ. არავის სჭირდება პარლამენტარი, რომელიც ფიქოანალიტიკოსის როლს შეითავსებს – მათ სჭირდებათ შედეგი.

*** მისი არჩევანი კინომცოდნეობა იყო. თეატრალურ ინსტიტუტში სწავლობდა. „ახლა ხანდახან ვსაყვედურობ მშობლებს, რატომ მომიწონეს არჩევანი?! ეს ალბათ მაინც 90-იანების გავლენა იყო. მაშინ ორი-სამი წლით ადრე არ გეგმავდნენ შვილის მომავალ პროფესიას, მიმაჩნია, რომ მე ცოტა სპონტანურად გავაკეთე არჩევანი”, – გვითხრა ქალბატონმა მაგდამ. „როცა თეატრალურში სწავლობ, უკვე ხარ სულით მეამბოხე ანუ ჩვენი საქმით ვამბობდით ჩვენს სათქმელს. ხანდახან ვფიქრობ: კიდევ რას გავაკეთებდი-მეთქი და ვხვდები, უკმარისობის გრძნობა მრჩება, კინოს რომ არ გავყევი... კინემატოგრაფია რომ არა, ალბათ ისტორიკოსი გავხდებოდი, ისტორია ბავშვობიდანვე ძალიან მიყვარდა”. შტრიხები პორტრეტისათვის: „კინომანი ვარ და ამ ბოლო დროს ჩემთვის აღმოჩენა გავაკეთე, ძალიან მომეწონა ალექსეი გერმანის ფილმები”. „ძალიან მტკივნეულია, როცა ქალი დაოჯახების შემდეგ პროფესიულ საქმიანობას წყვეტს. მე ვფიქრობ, ეს საშინელებაა, წარმოგიდგენიათ კაცი დაოჯახების შემდეგ მუშაობას თავს ანებებდეს?” „ფემინისტი ზის ჩემში და აქტიური გულშემატკივარი ვარ წარმატებული და რეალიზებული ქალებისა... მე ვფიქრობ, რომ სამართლიანობა უნდა იყოს ცხოვრებაში მთავარი ღირებულება... „ჩემი საყვარელი ნივთია, პატარა, ხელით დასაწყობი კალენდარი და არასოდეს მავიწყდება, რომ უნდა გავასწორო, ამ საქმიანობას გარკვეულ დროს ყოველ საღამოს სიამოვნებით ვუთმობ”. „სახლში შესვლისთანავე ვიცვლი, თითქოს ამ რიტუალით ვიხსნი სამსახურებრივ დაძაბულობას და ვერწყმი ოჯახურ გარემოს...” „ისე ვარ შეჩვეული კითხვას, რომ დღე არ ჩაივლის, რაღაც არ წავიკითხო – განსაკუთრებით ისტორიული წიგნები. ახლა ჩარლი ჩაპლინის ბიოგრაფიას ვკითხულობ, დეტექტივებიც მიყვარს... დასვენებისთვის ერთ-ორი დეტექტივი იდეალურია...”

*** მიაჩნია, რომ უფრო მამას ჰგავს, მისგან გამოჰყვა პედანტობაც – სასტიკად მოწესრიგებულია, მისი ნივთები მუდამ ჩვეულ ადგილას უნდა იდოს. უზომოდ უყვარს ჩოგბურთი, რუსული და ამერიკული ბილიარდის დიდი ქომაგია, თუ სხვები დასვენების დღეებში მზის აბაზანებს იღებენ, ქალბატონი მაგდა ტელევიზორში ევროსპორტის ყურებით ისვენებს.

– რას უსურვებთ სტუდენტებს?

– გაიაზრონ რა უნდათ... იცოდნენ, რომ ყველაფერი შესაძლებელია. თუ ზუსტად იცი, რა გინდა ცხოვრებაში, ჩათვალე რომ სხვაზე წინ ხარ...

21

გონიერი ღარიბები

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

... და მაინც, მოდით, ჩამჭიდეთ ეგ უნდო ხელი და „გამოფენილთა” ქალაქი შემოვიაროთ... მშობლიური ქალაქიდან ყველაზე „პოეტურ” ბათუმამდე... იმ ბათუმამდე, უფრო მშობლიური რომ უნდა გახდეს... მიდიან იქ, სადაც „კონკურენცია სიყვარულს მარიამ ჯავახიშვილი ბადებს” და ღამის ან დილის მერამდენე საათიც უნდა იყოს, ყველაფერი გენიალურადაა. მაშინაც კი, თუ ვინმე, მუზისგან შეწუხებული, ღამე მზის სხივების ნათებით თბება და ერთი ვინმე კალმოსანთაგანი „გაიღვიძეთ პროზაიკოსებო და პოეტებოო”-ს ყვირილს აპირებს. პოეტურ ქალაქში წელიწადგამოვლილი მონატრება საათებს ითვლის. მგზავრებს აღმოსავლეთიდან, ლურჯი, წვიმიანი გოლიათი და ადგილობრივი, ბათუმელი კოლეგები გულში ჩაიხუტებენ. მატარებელი სვლას უმატებს... „რითმის გამცილებელი საჭირო სტრიქონამდე აცილებს...” ჰაერი ჯერ ვერგამშრალი მელნის, თამბაქოსა და პროზა-პოეზიის სუნით იჟღინთება. რამდენჯერ გაუვლიათ ეს გზა... ახალბედები კი ამ ტკივილიან სიხარულს პირველად ეზიარებიან. „ლექსების გამოფენის” საგზურამდე მთელი მოლოდინი იყო... ამ მოლოდინს, კონკურენცია ვახსენეთ და, კონკურსის ორგანიზებაში მონაწილეებიც უერთდებიან. „ლექსების გამოფენა მოლოდინია, რომელიც წლიდან წლამდე გრძელდება... მოლოდინი ჟრიამულისა, გულთბილი დახვედრის, მონატრებულ ადამიანებთან შეხვედრისა და ახალი სახეების გაცნობის. ერთი დიდი ოჯახია... ოლიმპიური პრინციპია, მთავარია მონაწილეობა და არა გამარჯვება, რადგან თითოეული მონაწილე ისედაც გამარჯვებულია, იმ დიდი სითბოსი და სიყვარულის თანაზიარი რომ ხდება, რომელსაც „ლექსების გამოფენა” უშურველად გასცემს. სულისა და ტრადიციების, სტუმარმასპინძლობის, „ქართულად სიყვარულის” სანიმუშო მაგალითია. ამდენ ბედნიერ სახეს ერთად დღევანდელ ცხოვრებაში ნაკლებად ნახავთ. ორდღიანი ზეიმის შემდეგ, განშორების დრო დგება. ეს მომენტი ყველაზე სენტიმენტალურია, როცა უკვე ყველამ მოასწრო ერთმანეთის შეყვარება. შორდებიან იმ იმედით, რომ კვლავ შეხვდებიან, ისევ ბათუმში და ისევ „ლექსების გამოფენაზე”. „ბავშვობისას მქონდა ის განცდა, რაც მატარებლის ბაქანზე, კონკურსანტების გაცილების დროს მიჩნდება ხოლმე. ლამის გავეკიდო მატარებელს, რომელიც სვლას თანდათან უმატებს. ვაგონის ფანჯრებიდან გამოყოფილი თავები

22

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

გონიერი ღარიბები

და ხელები, რომლებიც გვემშვიდობებიან... განცდა მაქვს, რომ ცოტა ვარ და არ ვყოფნი ყველას... იმდენ ფოტოს ვიღებ და მაინც უკმარისობის შეგრძნება მაქვს... ყველაფერი ვერ ავსახე ფირზე...”, – ასეთია პროექტის მეგობრისა და ე.წ. ჟამთაღმწერლის, „კოპლებიანი ჭიამაიას” დამოკიდებულება. თეა ხიტირი ორდღიან ლიტერატურულ ზეიმს ფირზე ასახავს, ემოციების უკვდავსაყოფად... „ლექსების გამოფენა” მაისის თვეში წელს მეცხრედ ჩატარდა. შეკრების ადგილი ტრადიციულად ბათუმია. იდეა წლების წინ, ამავე ქალაქში გაჩნდა. პოეტმა და საზოგადო მოღვაწემ, ზაზა ფირცხალაიშვილმა 2003 წელს მეგობრების შემოქმედების გამოფენა სახლში მოაწყო. მაშინ ამას ლიტერატურული დატვირთვა არ ჰქონია. 2003 წლის ბოლოს ლიტერატურული კონკურსი „ლექსების გამოფენა” მხოლოდ პოეზიაში ჩატარდა. ორი წლის შემდეგ მას დაემატა კონკურსი პროზაში – „ასი სიტყვა”. კონკურსანტები ნამუშევრებს სამი თვით ადრე გზავნიან. საკონკურსო ლექსი და პროზაული ნაწარმოები მანამდე არსად არ უნდა იყოს გამოქვეყნებული. ნაწარმოებებს ჟიური ათბალიანი სისტემით აფასებს. საუკეთესო ნამუშევრების ავტორები ბათუმის საგზურს მოიპოვებენ. ავტორთა ვინაობა ჟიურისთვის უცნობია.

ზაზა ფირცხალაიშვილი და ლევან ღვინჯილია

ჟიურის წლევანდელი წევრები რეზო გეთიაშვილი, მაია სარიშვილი, დათო ტურაშვილი, ფრიდონ ქარდავა, ლევან ღვინჯილია და გელა დაიაური იყვნენ. ბათუმის საგზურის მიღების შემდეგ, უკვე ბათუმში, საუკეთესო ნაწარმოებები გამოავლინეს. წელს პოეზიაში პირველი ადგილი ლაშა ბაბილუამ, მეორე ადგილი ბექა ახალაიამ, ხოლო მესამე – ქეთი დიდიშვილმა დაიკავეს. „ლექსების გამოფენაზე” ლექსი წელს მესამედ გავაგზავნე. სამივეჯერ ფინალში მოვხვდი. წელს მესამე ადგილი ავიღე. ეს მართლაც დიდი სიხარულია. ბათუმში არაჩვეულებრივი გარემოა, საინტერესო და შემოქმედებითი. კონ-

23

გონიერი ღარიბები

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

კურსანტებმაც კი არ ვიცით ჩვენი ლექსის ნომერი. მხოლოდ იქ, ადგილზე გამოფენილ ნაწარმოებებში, ვპოულობთ საკუთარ შემოქმედებას, ვეცნობით სხვა პოეტებისა და მწერლების ნამუშევრებს, იქვე ფარული კენჭისყრით მკითხველის სიმპათიას ვირჩევთ. განწყობაა საოცარი, ერთმანეთს ისევე ვგულშემატკივობთ, როგორც ჩვენს თავს. წელს ისეთი სითბო, ყურადღება ვიგრძენი, ისე მგულშემატკივრობდნენ, თითქმის უცხო ადამიანები, რომ-

ლებიც ფინალამდე სულ რამდენიმე საათით ადრე გავიცანი, რომ სასიამოვნოდ გაკვირვებული დავრჩი... ის ორი დღე, რომელიც ბათუმში გავატარეთ, ჩვეულებრივი, ცხოვრებისეული რიტმისგან სრულიად ამოვარდნილი იყო, თითქოს სულ სხვა ცხოვრებით ვცხოვრობდით და გარშემო სხვა სამყარო, სხვა ცხოვრება არ არსებობდა. ამას გარდა, წელს გვქონდა შეხვედრა ბატონ ლევან ღვინჯილიასთან, რომელიც ძალიან საინტერესო მოსაუბრეა და, შესაბამისად, მისი ლექციაც თანამედროვე ქართულ პოეზიაზე, ქართული ენის საკითხებზე, ძალიან ინფორმაციული და საინტერესო იყო”, – აღნიშნავს ერთერთი გამარჯვებული, ქეთი დიდიშვილი. რაც შეეხება პროზას, გამარჯვებულები ამ შემთხვევაშიც იგივე პრინციპით გამოვლინდნენ. პირველი ადგილი მანუჩარ მეგრელიშვილს, მეორე – ნინო გუგეშაშვილს, მესამე ადგილი კი არმენ არუთინოვს ერგო. „მიყვარს ბათუმში ორდღიანი ზეიმი, ურთიერთობები, ლიტერატურული „ვიქენდი”. წელს კონკურსში მესამედ ვმონაწილეობდი. ბათუმის ფესტივალიდან „ხელცარიელი” ჯერ არ წამოვსულვარ. შარშანწინ ორგანიზატორის სპეცპრიზი გადმომეცა მოთხრობისთვის „ცაცია”, შარშან – მკითხველის სიმპათიის პრიზი მოთხრობისთვის „პოლიგონი”, წელს – მეორე პრემია მოთხრობისთვის „სად ცხოვრობს ზორო”. ძალიან კარგი იდეაა თვითონ „ლექსების გამოფენაცა” და ასსიტყვიანი პროზაც. მომეწონა ეს ფორმატი, ძალიან აზარტულია – ას სიტყვაში ჩაეტიო აზრით, იდეით, მხატვრულობით, კომპოზიციით, გემრიელი ფინალით – აზარტულია და თუ გამოგივიდა, ასეთი მოთხრობა საყვარელია, პატარა და კონცენტრირებული. იდეის განხორციელებას რაც შეეხება, ნამდვილად ძალიან სიმპათიურად და სასიამოვნოდაა ორგანიზებული. მასპინძლები, თვითონ ზაზა ფირცხა-

24

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

გონიერი ღარიბები

ლაიშვილი, გვიზიდავენ თავიანთი პიროვნული ხიბლით, დიდი ყურადღებიანობითა და კეთილმოსურნეობით, გვეფერებიან, გვაყვარებენ ბათუმს, ფესტივალს, ერთმანეთს. ამის უკან ალბათ დიდი შრომა და სირთულეების დაძლევა დგას. წელს ვნახე, როგორ იზრდება ფესტივალი და როგორ ჩამოდიან სხვადასხვა ქალაქებიდან არა მარტო მონაწილეები, არამედ უბრალოდ გულშემატკივრები, მკითხველები, ისინი, ვისაც ეს გარემო შეუყვარდა. კარგი იქნება, სხვა რეგიონებიც თუ მიბაძავენ ბათუმს. არ არის ეს ძნელი გასაკეთებელი და ალბათ ზაზა ფირცხალაიშვილიც არ დაამადლის საავტორო უფლებებს”, – ამბობს მწერალი ნინო გუგეშაშვილი. მესამე ადგილის მფლობელის, არმენ არუთინოვის თქმით, კონკურსი მის ცხოვრებაში განსაკუთრებულ ადგილს იკავებს. ,,გამოფენის” შესახებ ზაზა ფირცხალაიშვილისგან გავიგე. ეს მაშინ ხდებოდა, როცა ჯერ კიდევ არავის ვიცნობდი ლიტერატურულ სამყაროში. ერთ-ერთ სოციალურ ქსელში უცნაურსახელიან ჯგუფში ვიყავი გაწევრიანებული, რომელსაც ,,ლექსების გამოფენა” ერქვა და ამ ჯგუფში სიამოვნებით ვეცნობოდი ჩემთვის ჯერ კიდევ არაფრისმთქმელი ავტორების შემოქმედებას. ერთხელ ზაზამ კონკურსში მონაწილეობა შემომთავაზა, მაგრამ საქართველოში არ ვიმყოფებოდი, არც მეგონა, რომ საზღვარგარეთიდან შემეძლო მონაწილეობა და მაშინ საკონკურსოდ არაფერი გამიგზავნია. მეორე წელს, უკვე მე თვითონ მივწერე, როდის არის ნაწარმოებების მიღების ბოლო ვადამეთქი, მაგრამ თურმე ერთი კვირით დამგვიანებია. პირველად შარშან გავაგზავნე საკონკურსოდ ჩემი ლექსი, რომელმაც ბათუმის საგზური მომაპოვებინა და პირველად სწორედ მაშინ აღმოვჩნდი კონკურსზე, მაგრამ მე რომ მეგონა, იმისგან სრულიად განსხვავებული გარემო დამხვდა: არანაირი კონკურენცია, მეგობრული ატმოსფერო და ბედნიერი სახეები. კონკურსი, სადაც ერთად ყოფნით ყველა გამარჯვებული იყო. საოცარი განწყობა ჯერ კიდევ მატარებლის ვაგონში გეუფლება ადამიანს, როცა სხვა კონკურსანტებთან ერთად მგზავრობ, – სრული ამ სიტყვის მნიშვნელობით, ვაგონს „თავზე იმხობთ”, მღერით, ლექსებს ამბობთ, სხვადასხვა სახალისო გასართობით იქცევთ თავს. შარშან მაგალითად, სრულიად უცხო მგზავრებს პოეზიის საღამო მოვუწყვეთ, „თუ მუჰამედი არ მიდის მთასთან, მთა მიდის მუჰამედთან"-ის პრინციპით – თავზე დავადექით და თვალებგაფართოებულ მგზავრებს სულ ლექსები ვუკითხეთ. მახინჯაურში ვაგონიდან ფეხის ჩამოდგმისთანავე კონკურსის ორგანიზატორი და ყველაზე გულითადი მასპინძელი, ზაზა ფირცხალაიშვილი გხვდებათ, რომელსაც უყურადღებოდ არავინ რჩება.

25

გონიერი ღარიბები

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

მატარებლიდან ჩამოსვლისთანავე გრძნობ, რომ მეგობრებში მოხვდი, თუნდაც პირველად მიდიოდე კონკურსზე, ოჯახური ატმოსფეროა, უცბად შინაურდები და ნახევარ საათში უკვე ყველას იცნობ, ერთმანეთს მეგობრულად ეფერებით და ყველაზე ასაკოვანი მონაწილეც კი შენი კბილაა. ეს ის გარემოა, სადაც თითქმის ყველას გულწრფელად უხარია ერთმანეთის გაცნობა, ერთმანეთის ყველაზე უმნიშვნელო წარმატებაც კი. შესაძლოა დაუჯერებლად ჟღერდეს ეს უცხო თვალისთვის, მაგრამ მგონი ნებისმიერი ,,გამოფენილი” დაადასტურებს ჩემს სიტყვებს. ყველა გამოფენა გამორჩეულია. საერთოდ არ აქვს მნიშვნელობა, დაიკავებ თუ არა რომელიმე საპრიზო ადგილს, ერთს თუ გაიღიმებ, საპასუხოდ ათი და ოცი ადამიანი გიღიმის. პირადად ჩემთვის ეს გამოფენა არ ყოფილა შარშანდელი გამოფენისგან გამორჩეული, მიუხედავად იმისა, რომ საპრიზო ადგილი დავიკავე. როგორც შარშან, წელსაც მეგობრების გარემოცვაში გავატარე ეს ორი დღე, ეს კი უკვე უდიდესი გამარჯვებაა, – ყოველდღიურობაში ნამდვილად არ გვაქვს იმის ფუფუნება, რომ ამდენ ლიტერატორს ერთად ვხვდებოდეთ და მათს საზოგადოებაში დაუვიწყარ შთაბეჭდილებებს ვაგროვებდეთ. საოცარი შეგრძნებაა, როდესაც შენს ნამუშევართან ,,დამთვალიერებელს” ხედავ, ცდილობ მის ყოველ მოძრაობაში, მის მიმიკებში მოწონება ან არმოწონება ამოიკითხო. მღელვარებასთან ერთად საოცარი სიმშვიდეც გიპყრობს, რადგან იცი, რომ შენი ლექსი ან ასსიტყვიანი მინიატურა საიმედო ხელშია, ყველაზე ობიექტური ჟიური აფასებს და ვერგამარჯვების შემთხვევაშიც კი ძალიან კმაყოფილი ტოვებ კონკურსს, რადგან საკონკურსო ნაწარმოებების გაცნობისთანავე რწმუნდები, რომ ღირსეულმა გაიმარჯვა, ისევე, როგორც ყველა გამოფენაზე. მინდა მოვუწოდო ყველას, მიიღონ მონაწილეობა მასში. მე პირადად, მომავალ წელს მოვხვდები თუ არა ფინალში, ამას გადამწყვეტი მნიშვნელობა არ აქვს, ზუსტად ვიცი, რომ ყოველი ,,გამოფენის” სტუმარი მაინც აუცილებლად ვიქნები, რადგან ეს კონკურსი განსაკუთრებულ ადგილს იკავებს ჩემს ცხოვრებაში. იმ ატმოსფეროს აღწერა და სიტყვებით გადმოცემა, რაც ბათუმში ტრიალებს, შეუძლებელია. როცა ყველაფერი ჩაივლის, მხოლოდ მაშინ აცნობიერებ, რომ კონკურსზე იყავი და არა, ვთქვათ, შენს პერსონალურ საღამოზე. ამის ასე, სიტყვებით გადმოცემა შეუძლებელია, ეს უნდა გამოსცადოს ადამიანმა”, – აღნიშნავს არმენ არუთინოვი. „გამოფენილის” სტატუსი წელს ასმა ავტორმა მოირგო და განიცადა კიდეც... და ახლა როცა, კიდევ ერთმა ლიტერატურულმა ორმა დღემ ჩაიარა, გამარჯვებულებიც გამოვლინდნენ და ახალმა ნაწარმოებებმაც დღის სინათლე იხილეს, პოეტები და პროზაიკოსები „მაისიდან მაისს ელოდებიან”... დათქმულ ადგილას, ბათუმში.

26

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

გონიერი ღარიბები

ინტერვიუ ახალგაზრდა კრიტიკოს ლექსო დორეულთან ხშირად საუბრობენ იმაზე, არსებობს თუ არა საქართველოში ობიექტური კრიტიკა. მწერალთა და პოეტთა რიცხვი საგრძნობლად გაიზარდა, მაგრამ გზამკვლევი, იმის განმბჭობი, მათგან რომელია ამ წოდების ღირსი, არ ჩანს. კრიტიკოსები რეცენზიებით არ გვანებივრებენ, რასაც ბევრი ფაქტორი განაპირობებს. იმის გასარკვევად, თუ რა მდგომარეობაა ამჟამად ლიტერატურული კრიტიკის თვალსაზრისით, ახალგაზრდა პოეტსა და კრიტიკოსს ლექსო დორეულს გავესაუბრეთ.

– რით განისაზღვრება კრიტიკის როლი?

– კრიტიკის როლის განსაზღვრა, სოციალურ, კულტუნინო ქეთელაური რულ, თუ სხვა ჭრილში, საბოლოოდ მაინც ლიტერატურული კრიტიკის განსაზღვრასთან მიგვიყვანს, რადგან ის იმ მთელის ნაწილია, რასაც კრიტიკა და კრიტიკული აზროვნება ჰქვია. კრიტიკა არის აზროვნების თვისება და ფუნქცია, ამ უნარის უნარია და ცნობიერების ცნობიერებაა. კრიტიკის გამოქვეყნება არის მოვლენების იმდაგვარ პოზიციაში ჩაყენება, რომ მან გამოავლინოს თავი და უპასუხოს ჩვენს კითხვებს. კრიტიკული აზროვნება დაკავშირებულია მითოსური ცნობიერებიდან ადამიანის გამოსვლასთან, როდესაც ცნობიერება იყო სინკრეტული ანუ დაუშლელი და ის მოვლენებს აღიქვამდა, როგორც ერთ მთლიანობას. ეს იყო ცნობიერება, სადაც არ არსებობდა სიკვდილის ფენომენი. თქვენ ვერ გაიგებდით, რომ ვიღაც მოკვდა. ანუ

სიკვდილისა და წარმავლობის გაცნობიერება დაკავშირებულია მითოსური ცნობიერებიდან გამოსვლასთან და აქ ჩნდება კითხვები. კრიტიკული აზროვნების განვითარების საწყისი ეტაპი უკავშირდება სიკვდილის გაცნობიერებას, როგორც რაღაცის დასასრულსა და შემდეგ უკვე დასაწყისს. ამ მხრივ ძალიან საინტერესოა პირველი ფილოსოფოსების: თალესის, ანაქსიმანდრესა და ანაქსიმენეს ნააზრევი. ყველაფერი ეს დაკავშირებულია ფილოსოფიურ გამოცდილებასთან, იმიტომ, რომ ფილოსოფია, თუ არ ჩავთვლით თეოლოგიურ ფილოსოფიას, ყველაზე მეტად გულისხმობს წანამძღვრად და საფუძვლად კრიტიკულ აზროვნებას. მაგალითად, ჰეგელი იმასაც ამბობს, რომ ფილოსოფიის შესავალი არ არსებობს, იმიტომ, რომ, როდესაც ჩვენ ვიწყებთ ფილოსოფიის შესავლით, აღმოვჩნდებით იმ ველში, სადაც ეს შესავალი თვითონ ფილოსოფიაა. კრიტიკის შემთხვევაშიც ასეა, საქმე და კრიტიკა განუყოფლად არის დაკავშირებული ადამიანის სიცოცხლესთან, რომელიც არ იღებს არაფერს დოგმატურად და ყველაფრის რაციონალურ გადამოწმებას ცდილობს.

27

გონიერი ღარიბები

შემდეგ უკვე დასავლეთ-ევროპულმა გამოცდილებამ უჩვენა, რომ გარდა რაციონალური გადამოწმებისა, საჭიროა მოვლენების, ფაქტების, ფენომენების, ემპირიული გადამოწმება. ანუ ჩვენ ისინი უნდა ჩავაყენოთ ისეთ საცდელ ვითარებაში, რომ შევძლოთ დადგენა – ჭეშმარიტია, თუ მცდარი. მეოცე საუკუნის მეორე ნახევარში, ამ პარადიგმამ მიიღო საზრიანობისა და უსაზრისობის კატეგორიები. ჩვენ იმით კი აღარ ვამოწმებდით, ობიექტურ სინამდვილესთან შესაბამისობაში, ის ჭეშმარიტი იყო თუ მცდარი, არამედ საზრიანი იყო თუ უსაზრისო. კრიტიკა სწორედ ამ მეთოდით ხელმძღვანელობს. კრიტიკული აზროვნების ჩამოყალიბება დაკავშირებულია კრიტიკული რაციონალიზმის ყველაზე ცნობილი წარმომადგენლის კარლ რაიმუნდ პოპერის სახელთან, რომელსაც ეკუთვნის დებატების, დისკუსიის შექმნის მეთოდი. მისი მეთოდი მიჯნავს ორ მოცემულობას. ეს არის: მოცემულობა საკუთრივ, ნატურალური გაგებით, მენიერებისა და მეორე, ფილოსოფიური გამოცდილება, რომლის ჭეშმარიტებამცდარობისა და საზრიანობა-უსაზრისობის დადგენა ობიექტურ სინამდვილეში შეუძლებელია. პოპერი ამბობს, რომ ასეთი მსჯელობის დადგენა-დასაბუთება ისეთივე ძალით არის შესაძლებელი, როგორც თავად ამ მსჯელობის უარყოფა. მე მგონია, პოზიცია, რომ ანალიზის გარეშე არაფერი უნდა მიიღო, სწორია. ეს ეხება რელიგიურ დოგმატებსაც. კითხვაზე, რა არის განმანათლებლობა? კანტი წერს, რომ კრიტიკის ფუნქციაა ადამიანს აზროვნება საკუთარ მფლობელობაში დაუბრუნოს. შეიძლება გაჩნდეს კითხვა, რატომ აწყობთ ადამიანებს, რომ საკუთარი აზროვნება სხვას მიაბარონ? მაგრამ, როდესაც სოციალურ თუ პოლიტიკურ ინსტანციას არიან მიბარებული, ისინი ეგზისტენციალურ გადაწყვეტილებებს იღებენ მათი კარნახით და ასე ბევრად ადვილია ცხოვრება. ასე იქცევიან ვიტალურ არსებად. განმანათლებლობის იდეა მდგომარეობს იმაში, რომ ადამიანებმა საკუთარი აზროვნება გამოიყენონ. სწო-

28

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

რედ კრიტიკული აზროვნება უნდა დაგვეხმაროს იმაში, რომ ჩვენი თავი ჩვენადვე გვეყუდნოდეს. კრიტიკული აზროვნება გარდა იმისა, რომ ადამიანებს საკუთარ აზროვნებას უბრუნებს, ცდილობს დაუპირისპირდეს არა ტრადიციებსა და არატრადიციებს (ფართო გაგებით), არამედ ტრადიციების ტაბუებს აჰხადოს ფარდა, რომ ნებისმიერი თეზისის გაკრიტიკება შევძლოთ და ამის შემდეგ მისი მიღება ან უგულებელყოფა.

– რამდენად ობიქტურია კრიტიკა? არსებობს, თუ არა კრიტერიუმები, რის მიხედვითაც კრიტიკოსი ნაწარმოებს აფასებს?

– რომ გითხრათ, საქართველოში თანამედროვე ლიტერატურაში კრიტიკული აზროვნება ყვავის და უამრავი კრიტიკული წერილი იწერება-მეთქი, არ იქნება მართალი. თითზე ჩამოსათვლელი ადამიანები არიან ამ საქმიანობით დაკავებული. ახლახან აღდგა „ლიტერატურული საქართველო”, რომელსაც გამოცემის 78–წლიანი ისტორია აქვს და 5 წელი იყო შეჩერებული. მისი აღდგენა თამაზ წივწივაძის წყალობით მოხერხდა, რომელსაც ქართული ლიტერატურული კრიტიკის მამა შეიძლება ვუწოდოთ. რაც შეეხება სუბიექტურობა-ობიექტურობას, ლიტერატურული კრიტიკა, რომ აბსოლუტურად ობიექტური იყოს, ეს შეუძლებელია. აქ არ არის საუბარი იმაზე, რომ კრიტიკოსი დაინტერესებულია, თავისებური ტენდენციურობით წარმოაჩინოს მოვლენები. აქ საუბარია იმაზე, რომ თავად ხელოვნება არის სუბიექტურობიექტური მოვლენა. სწორედ ამიტომ ყოველ ეპოქაში თავიდან დაისმის კითხვა – რა არის ხელოვნება? თავად მას ვერ გაურკვევია რა არის ხელოვნება და როგორ გინდა ლიტერატურის კრიტიკოსმა შეიმუშავოს რაღაც ობიექტური კრიტერიუმები იმის დასადგენად, ეს ნაწარმოები კარგია თუ ცუდი. მაგალითად, თუ ხარ კონსერვატული, ვერასოდეს გაუგებ პოსტმოდერნისტულ ტექსტებს და მისი ციტირების სისტემას, მაგრამ შენთვის მისაღები იქნება ლეო ქიაჩელისა და გიორგი შატბერაშვილის პროზა. თუმცა რაღაც ობიექტურობაზე მაინც ხომ უნდა

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

იყოს საუბარი, მიუხედავად ხელოვნების ცვალებადი ბუნებისა?! ეს არის საეტაპო კატეგორიები: მხატვრულობა, საზრისის სიცოცხლე, მისი ტროპულობა, პარადიგმულობა, მისი ინტელექტუალურობა, ფილოსოფიური, თუ მხატვრული სიღრმე. მაგრამ მთავარი, რითიც შეიძლება რომ ვიხელმძღვანელოთ, კრიტიკოსი სუბიექტურია თუ არა, ეს არის ესთეტიკური უანგარობის კატეგორია. შენ ხარ თუ არა ესთეტიკურად უანგარო, როდესაც ამ ტექსტს აფასებ. ეს უკანასკნელი არის მთავარი კატეგორია, რომელიც ერუდირებულ მკითხველს აძლევს საშუალებას ობიექტურად შეაფასოს ნაწარმოები. არსებობს ფუნდამენტური კატეგორიები, ხელოვნების ნაწარმოების შეფასებისას, რომელიც საერთოა ყველა ეპოქისთვის – ხელოვნების ნაწარმოების შეფასება თეორიის სათვალიდან წარმოუდგენელია. მაგალითად, ჩამოწერილი არ მაქვს კატეგორიები, რომლითაც შევაფასებ. ეს ასე არ ხდება. ნებისმიერი მხატვრული ნაწარმოებისადმი ინდივიდუალური მიდგომაა საჭირო და მისი იმ ესთეტიკურ და პოლიტიკურ ჭრილში განხილვა, რა ესთეტიკური და პოლიტიკური ველის ფარგლებშიც არის შექმნილი. ობიექტური კატეგორიები, რაც ხელოვნების ისტორიამ შემოგვინახა, ბუნებრივია, არსებობს და ის ემყარება არა იმას, თუ რა არის ხელოვნება, არამედ იმას, თუ რა არ არის ხელოვნება. არის თუ არა მასში დაცული ელემენტარული ენობრივი ნორმები, აქვს თუ არა მხატვრული საზრისის სიცოცხლე, ანუ მოიცავს თუ არა ინტერპრეტაციათა მრავალფეროვნებას. აქაც არის ერთი ფატქორი. მაგალითად, თანამედროვე ქართველი პროზაიკოსის ოთარ ჯირკვალიშვილის ტექსტებში ვერ ნახავთ ესთეტიკურ პლანს. ის არ აღწერს ბუნების მოვლენებს, მაგრამ სხვადასხვა დროს შექმნილი ტექსტები მისი მხრიდან არის გადამუშავებული, ინტერპრეტირებული და ერთმანეთთან დაკავშირებული ქიმიური რეაქციის სახით. სწორედ ამ კავშირში წარმოქმნის ის ახალ საზრისებს და ეს ენობრივი პოსტმოდერნისტული თამაშები ძალიან საინტერესოა.

გონიერი ღარიბები

როგორ გინდა თქვა, რომ ოთარ ჯირკვალიშვილი ცუდი მწერალია, იმიტომ, რომ არ აღწერს ბუნების მოვლენებს?! მაგრამ როდესაც ჩვენ ვსაუბრობთ, მაგალითად, კონსტანტინე გამსახურდიაზე, აქ ესთეტიკური პლანი ძალიან მნიშვნელოვანია. ამიტომ, როდესაც მე ლიტერატურულ დისკუსიაში ვერთვები, შესავალშივე ვითხოვ, რომ დავაფიქსიროთ აზრი თუ რა მეთოდით განვიხილავთ ტექსტს. სამწუხაროდ, ძალიან ცოტა ადამიანი გამოჩნდა, ვინც პასუხს გასცემდა ჩემს კრიტიკულ წერილებს.

– რამდენად მნიშვნელოვანია ავტორის ვინაობა ნაწარმოების შეფასებისას?

– მეოცე საუკუნეში მიშელ ფუკომ დაწერა წერილი „ავტორის დაბადება”, სულ რამდენიმე ხანში მან დაწერა მეორე – „ავტორის სიკვდილი”. მისი არსი მდგომარეობს იმაში, რომ ტექსტებზე საუბარი უნდა დავიწყოთ იმისგან გამიჯვნით, თუ ვის ეკუთვნის ის. თუ, რა თქმა უნდა, ავტორის მდგომარეობა არ მოითხოვს ამას და თუ მისი ბიოგრაფიული მონაცემების გაცნობის გარეშე ვერ შევძლებთ ტექსტის გაგებას. ეს პარადიგმა, როგორც აზროვნების ნიმუში, იქამდეც კი მივიდა, რომ მწერლისა და მკითხველის უფლებები თანამედროვე საზოგადოებაში გათანაბრებულია. რა თქმა უნდა, საავტორო უფლებები აქ არ იგულისხმება. მე არ მაინტერესებს რას გულისხმობს მწერალი, მე მაინტერესებს მრავალფეროვან ინტერპრეტაციათა ველი და დიაპაზონი, რასაც ეს ტექსტი მთავაზობს. ის არის ღია სისტემა, ამიტომ ჩვენ უნდა ვისაუბროთ ტექსტზე და არა ავტორზე. ამიტომ მე მინდა ვუსაყვედურო ყველა იმ ქართველ თანამედროვე ლიტერატურის კრიტიკოსს, ვინც თავის რეცენზიას იწყებს იმით, თუ როგორი კარგი ადამიანია მისი ავტორი. ეს იმის გარანტიაა, რომ უანგარო ესთეტიკური მიდგომა გქონდეს ტექსტის მიმართ?!

– თანამედროვე ავტორებს ხშირად იმის გამო აკრიტიკებენ, რომ მათ ენა გაამარტივეს და მხატვრული ღირებულებები დაკარგეს. ეთანხმებით თუ არა ამ მოსაზრებას და თუ ეს ასეა, სა-

29

გონიერი ღარიბები

დამდე შეიძლება ამ ყველაფერმა მიგვიყვანოს?

– ხორხე ლუის ბორხესი ერთ-ერთ მოთხრობაში წერს, რომ თანამედროვე სამყაროში ადამიანი თავისი თავის ბერნარდ შოუ და არქიმედეა. ეს ნიშნავს იმას, რომ ყველა ადამიანი თავის თავში ინახავს ჭეშმარიტების საზრდოს. ამ თვალსაზრისით, ძალიან გამარტივებულია თანამედროვე სამყაროს ხედვის ონტოლოგიური სტრუქტურა. მინდა აქვე განვმარტო სიტყვა ფედიმენტაცია, რაც ნიშნავს ენის გამარტივებას, სოციალური კომფორტის სასარგებლოდ. ანუ მე მივდივარ კომპრომისზე და ვამარტივებ ჩემს ენას, რომ მოვიპოვო სოციალური კომფორტი და ჩვენ შორის შედგეს კომუნიკაცია. ამისთვის არ ვიყენებ რთულ სიტყვებს თუ სინტაქსურ კონსტრუქციებს, მაგრამ ეს ენის გამარტივება, მისი პრიმორდიალური ანუ მისი დაუშლელ იდეებად არსებული ბუნების დამახინჯება, არის უარყოფითი მოვლენა. ჩვენ ვიცით, რომ გარკვეული ლინგვისტური მოცემულობის გამარტივებით ვიღებთ მის ცვლილებას და სულ სხვა საზრისს. გამოდის, რომ ჩვენ ამ ლინგვისტური ერთეულის შეცვლით ენას ვამახინჯებთ და ღირს კი ასეთი კომპრომისი აზროვნების წინაშე?! მხატვრული ლიტერატურა ენის გამდიდრებისკენ უნდა ისწრაფვოდეს და არა მისი გამარტივებისკენ. ეს უნდა მოხდეს, ენის წიაღში ფენომენოლოგიური რეფლექსიის გზით, თარგმანის პრაქტიკის გზით და ა.შ. მე მინდა ვთქვა, რომ ეს ენის ფედიმენტაცია არნახულ ხარისხშია წარმოდგენილი. ამ ხერხს იმიტომ მიმართავენ, რომ ენა არ იციან და არა იმიტომ, რომ მხოლოდ მკითხველთან მისასვლელი გზა გაიმარტივონ. ენის შრეებში გარკვეული კონსტრუქციები და მატრიცები, დროთა განმავლობაში, სოციალური უსანქციობის გამო, ქრება ან დეგრადაციას განიცდის. ბოლოს, ვიღებთ ენას, რომელიც ხდება სოციალური ინსტიტუცია. მეორე მხრივ მწერლები, რომლებიც საუბრობენ მკვდარ ენაზე, რომელსაც არანაირი სოციალური სანქცია არ

30

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

გააჩნია, პათეტიკური მაღალფარდოვნებით ცდილობენ სათქმელის გადმოცემას. ამით ისინი ვერასოდეს გახდებიან აქტუალური საზოგადოებისთვის.

– დღეს საქართველოში კარგად იყიდება ის წიგნები, რომელსაც კარგი რეკლამა აქვს და არა ის, რომელზეც კარგი რეცენზია დაიწერა. რა შეიძლება იყოს გამოსავალი?

– მთავარი, რაც უნდა გახდეს კრიტიკული მასალის გაყიდვის საწინდარი, არის ის, რომ თვითონ ტექსტი უნდა წარმოადგენდეს მხატვრულ ლიტერატურას. ის უნდა იკითხებოდეს ისე, როგორც მხატვრული ლიტერატურა. მე საერთოდ ეჭვი მეპარება, რომ მკითხველის ინსტიტუტი არსებობს. მეტიც, მგონია, რომ ადამიანები, რომელთაც პირობითად მწერლებს ვუწოდებთ, ერთმანეთისთვის წერენ. კრიტიკოსი უფლებამოსილია, რომ არა მარტო დაწეროს კრიტიკული წერილი კონკრეტულ გამოცემაზე, არამედ შეეცადოს მკითხველის გემოვნების ამაღლებას. კაცმა რომ თქვას, ჩვენი ბრალია პაოლო კოელიო უფრო რომ მოსწონთ დღეს, ვიდრე ჟოზე სამარაგო. უნდა უთხრა მკითხველს, სად გადის ზღვარი ლიტერატურასა და ფსევდოლიტერატურას შორის. გარკვეული ორიენტირების მიცემა მკითხველისთვის უნდა იყოს კრიტიკოსის მიზანდასახულობა, თუმცა მგონია, რომ კრიტიკა გამოთიშულია ამ ყველაფრიდან და შეიძლება არასათანადო დაფინანსების გამოც და ის ვერ ახერხებს მკითხველამდე ხმის მიწვდენას.

– რას გვეტყვით მწერალთა კავშირში შექმნილ მდგომარეობაზე?

– მწერალთა კავშირი ძალიან სასაცილო მდგომარეობაშია. ფაქტობრივად, ის საერთოდ ჩამოშორდა თანამედროვე ლიტერატურულ პროცესს. ამ მხრივ მწერალთა კავშირი ვერანაირ კრიტიკას ვერ უძლებს, თავისი გაზეთითურთ, რომელსაც თავადაც აღარ კითხულობენ. ის, რომ მათ გენიალური ნაწარმოები ნაჯღაბნებისგან ვერ გაურჩევიათ, ჩემი ბარლი არ არის. მე მაინც იმედი მაქვს, რომ მწერალთა კავშირი დაუბრუნდება ლიტერატურულ პროცესს.

SAPERE AUDE!

გონიერი ღარიბები

კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

“სიკვდილს იქეთ უფრო დიდი სიცოცხლეა” სუსხიან ღამეს ბოგაზე ატირდა ბავშვი... პირველად მწყემსებმა ნახეს... ვარსკვლავებიც იყვნენ... ანგელოზებიც... ხალხის შემოქმედი არა, ხალხისთვის შემოქმედი დაიბადა... ცხოვრების პირველივე წუთიდან ვიწყებთ მძიმე ჯვრის ტარებას. მერე ამ ჯვარს დავარქმევთ ხოლმე ჩვენ მიერვე შექმნილ პრობლემებს, რომ ავირიდოთ ლია ზამბახიძე დანაშაული. აი, მან კი სვიმონ კვირინელივით აიღო უფლის ჯვარი და გოლგოთამდე ატარა, ატარა, ატარა... ის მუდამ სამსხვერპლოზე იდგა სულით, რომლის გარშემოც ტრიალებდა უფლის მიერ დაწერილი წიგნი – „დედამიწა”, თავისი პატარა მოთხრობებით, ისიც იყო ჩვენ შორის და ამ მოთხრობებს სათაურებს არქმევდა... „რაღაც ამოუცნობით არის ჩემი გული სავსე და ვწერ მოთხრობებს სიკვდილსიცოცხლეზე, იქნებ როგორმე სხვას მაინც გავუქარვო ამით სიკვდილის შიში”. ასე იარა გოლგოთამდე... გამეხარდას მსგავსად, შეაგროვა ხალხის დარდები... შემდეგ იყო ტკივილი, სევდა, უფრო დიდი სიცოცხლის დასაწყისი, უფალთან წარდგენილი დარდები და მისივე სიტყვები: „მე დავბრუნდები სიკვდილის შემდეგ, ყვავილს მოგიტანთ საიქიოდან...”

ორი

პორტრეტი ***

– სახელი ?

– გოდერძი...

– გვარი?

– ჩოხელი...

– ყველაზე კარგს რას ეძახით თქვენს ცხოვრებაში?

– როცა ვიღაც გიყვარს და მასთან ერთად კარგ დღეს და წუთისოფელს გალევ...

– მაინც როგორია სიყვარული?

– ცვალებადი და გაურკვეველი ბუნებისაა სიყვარული... თან ისეთია, დამტკიცებას არ საჭიროებს, ის თვითონ მტკიცდება, სადაც ფეხს დაადგამს...

– გულადი ხართ?

– სანამ დედა ცოცხალი გყავს, უფრო გულადი მაშინ ხარ. სიკვდილის არ გეშინია, სიცოცხლით ლაღობ და ვერ გრძნობ სიკვდილის მზერას, რადგან დედა დგას შენსა და სიკვდილს შორის.

– სიკვდილის გეშინიათ?

– არა... სიკვდილი ვალია... უნდა მოიხადოს კაცმა თავისი ვალი...

– აბა, რის გეშინიათ?

– მეშინია ქუჩაშიც, მეშინია სახლშიც, ღამეც, დღეც, რაღაც მაკრთობს... ეს არ არის სიკვდილის შიში. ეს უფრო ჩემი და ჩემნაირი ქართველების უმწეობის, უმაქნისობის შიშია. სიკვდილის კი ნამდვილად არ მეშინია. თითქოს მისი ცელის შრიალსაც კი ვგრძნობ ჩემს ახლომახლო და ეს ოდნავადაც არ მაკრთობს. იმედიც კი მაქვს, მოვრჩები ამ სატანჯველს და წავალ იქ, სადაც ჩემი წინაპრები არიან. იმათთან კი რისი უნდა მეშინოდეს?! სიკვდილი მხოლოდ დასაწყისია...

– რატომ ტირიან ადამიანები?

– ეშინიათ და იმიტომ...

– რისი ეშინიათ?

– დასაწყისის... ვისაც არ ეშინია, არ ტირის...

– მაგრამ სხვა როცა ტირის სხვის სიკვდილს?

– თავის თავი ჰყავს წარმოდგენილი მის ადგილას. მკვდარი არ ტირის იმი-

31

SAPERE AUDE!

გონიერი ღარიბები

კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

ტომ, რომ სიკვდილი უკვე დასაწყისია...

– რა არის სული და ხორცი?

– სული ნამგალს ჰგავს, ჩაჟანგება იცის ადვილად. სულს ეკიდება შენი წარსული. ხანდახან სულიც უნდა გააფხაო, როგორც მახვილს აფხავებენ ხოლმე, თორემ ხორცმა იცის მოკიდება და ჩაჟანგება სულისა. ასე ყოფილა კაცი, ხანში მიდის, იმის ჯანი და ღირსება მიწისკენ იწევს, მიწა ეძახის... ე, მაშინ ტკბება სული...

– ბოროტება უნდა იყოს თუ არა?

– მაშ! აბა როგორ?! სიკეთეს უმაგისოდ ფასი არ ექნებოდა...

– სიკვდილი?

– სიკვდილიც ისევე ალამაზებს ადამიანის სიცოცხლეს, როგორც მზე და მთვარე ალამაზებს დედამიწას.

– მაინც რა არის სიცოცხლე?

– სიცოცხლე ადამიანად ყოფნის ტკბილი სევდაა...

– სიკვდილი?

– ადამიანად არყოფნის სევდა.

– უბრალო მოკვდავებმა რა ვქნათ, რომ გვეშინია ამ სიკვდილის?

– სანამ ცოცხალი ხარ, არ მოკვდები და თუ მოკვდები მერე რისღა უნდა გეშინოდეს, სიკვდილს იქეთ ხომ უფრო დიდი სიცოცხლეა.

– და ბოლოს, რას ისურვებდით?

– მე არაფერი არ მინდა, მხოლოდ გიყვარდეთ...

***

მარტივი და რთული... ხალისიანი და ცრემლისმომგვრელი... საოცრად ადამიანური და თან ღვთიური... თავისუფლებას სიცილით რომ გაგრძნობინებდა... წერდა ადამიანურად ადამიანისთვის... წერდა დედაზე... შვილზე... მზეზე... დედამიწაზე... სინამდვილეში კი თვითონ იყო „დედამიწა, პატარა, ცოცხალი, მსუნთქავი, ფიქრიანი, მეოცნებე, დაკარგული და გზააბნეული, ყველა ადამიანური ტკივილისა და სიხარულის ბადალი...” „პატიოსნება გრიპი არ არის, რომ ორ ან სამ თვეში გაგიაროს, პატიოსნება უკურნებელი და გადამდები სენივით უნდა გვჭირდეს და მასთან ერთად ჩავიდეთ სამარეში”... ამ სნეულებით იარა მთელი ცხოვრება... მზიანი გულით გაათბო თითოეული გმირი, რომლებზეც შემდეგ თვითონვე წერდა: „მე მაღელვებს პიროვნების ჩამოყალიბების, აღზრდის პრობლემა და ყველა ჩემი გმირი, როგორც წესი, იმ ასაკისაა, როცა ადამიანს ერთ მხარზე ანგელოზი უზის, მეორეზე – ეშმაკი.”

32

SAPERE AUDE!

გონიერი ღარიბები

კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

***

– სახელი?

– ნოდარი...

– გვარი?

– დუმბაძე...

– რა გიყვართ ამქვეყნად ყველაზე მეტად?

– მე მზე მიყვარს ძალიან, მაგრამ მზე მიწაში ვერ აღწევს. ამიტომ, ბუნებრივია, სიკვდილის შემდეგ მინდა მიწას კი არა, ცას მივაშურო, ცაში წავიდე...

– რა არის სიყვარული?

– თუ რამ საგანძური და ჯილდო მიუნიჭებია ღმერთს ადამიანისათვის, სიყვარულის ნიჭია... ცოდოა ის კაცი, რომელიც ამ ნიჭის განცდის გარეშე წავა ამ ქვეყნიდან... ცხოვრების ჭეშმარიტებაც ისაა, რომ ისწავლო ადამიანის სიყვარული, ცხოვრობდე ადამიანებს შორის და ცხოვრობდე ადამიანებისთვის.

– ეს როგორ უნდა მოახერხო?

– ადამიანი ფრესკა არ არის, რომ ერთ სიბრტყეში უყურო... ადამიანს, როგორც ქანდაკებას ისე უნდა შემოუარო გარშემო და იმ კუთხიდან უმზირო, საიდანაც ყველაზე ლამაზად იმზირება...

– მაინც, როგორია კაცის ბუნება, ადამიანი?

– როდესაც დგახარ მწვერვალზე და ხელს აწევ ცაში, რომ მზეს ასწვდე, რადგან მზე შენი გვირგვინი გგონია.. როდესაც დაბლა დაიხედავ, ღრუბელი შენს ფეხქვეშ მიცურავს და შენი ფეხის მტვერი გგონია... მიწა შენს ფეხქვეშ წევს და შენი ტერფის ტოლი გგონია... გახედავ ზღვას და ერთი პეშვი გგონია... დაგიბერავს ქარი და შენი ფრთები გგონია... ეძახი ღმერთს და ნაპრალებიდან მოსული ექო, შენივე ხმით რომ გპასუხობს, შენი თავი ღმერთი გგონია... და თუ ღმერთია შემქმნელი ყოვლისა ამ ქვეყანაზე, ეს დედამიწაც შენი ნაოფლარი, შენი ნასისხლარი, შენი ნაჯაფი, შენი შექმნილი გგონია... და როდესაც ასე გგონია – კაცი ხარ მაშინ...

– მაშინ ღმერთი რაღაა?

– დედაშენი არის ღმერთი. შენ რომ ზიხარ და უყურებ. ისიც რომ გიყურებს. შენ რომ დედას ეძახი და ის შვილს გეძახის, ამიტომ შენ გგონია ღმერთი არ არის? შენ ღმერთი ვინ გგონია? წვერებიანი ბაბუა? ღრუბლებზე ზის და პირს რომ იბანს, წვიმა მოდის? ღმერთი ისე ნათელია, ისე ახლობელი, ისე ახლო და ისე უბრალო, რომ როდესაც ხედავ, არ იცი, რომ ღმერთია, ამაშია ღმერთის უბედურება, ამიტომ არ სწამთ ღმერთი. ღმერთი რომ სხვაგან იყოს, შორს ჩვენგან, ცალკე და მაღლა, ღმერთი რომ ჩვენში არ იყოს, მაშინ ყველა იწამებდა. ამაშია საქმე!... ღმერთი მაშინ უნდა იწამო, ღმერთის სახე რომ არ აქვს, რომ არ ჰგავს ღმერთს, რომ არ გეუბნება, ღმერთი ვარო, პურს რომ გიყოფს, სადილს რომ გიკეთებს, ტანზე რომ გაცმევს, თავზე რომ გახურავს, გიღიმის და გეფერება, გკოცნის და ტირის შენი გულისთვის, კვდება შენი გულისთვის, ცივა, სწყურია, შია შენთან ერთად, სულს აძლევს ეშმაკს შენი გულისთვის, მაშინ უნდა იწამო. აბა, ღმერთმა თუ თავისი სახე გაჩვენა, კედელთან მიგაყენა, ყური აგიწია და თვითონ თუ გითხრა ღმერთი ვარ და მიწამეო, მაშინ რაღად უნდა ღმერთს შენი რწმენა? ასეთ ღმერთს შენ კი არა, ყველა იწამებს. ღმერთი მაშინ უნდა იწამო, შენ რომ გგავს, მე რომ მგავს, დედაშენს რომ ჰგავს, გასაგებია?

– გასაგებია... და სული რაღაა?

– სული მე მაინც ზღაპრული ჯინივით ბოთლში გამომწყვდეული ადამიანის ფიქრი და ოცნება მგონია, რომელიც თავისი გაჩენის დღიდან თავისუფლებას ელოდება, თავისუფლებისკენ მარადიული ლტოლვა და სწრაფვა ახასიათებს. მერე ზოგჯერ ნებსით, ზოგჯერ უნებლიეთ ვათავისუფლებთ მას ამ ბოთლიდან, უფრო ხშირად იგი თვითონ ითავისუფლებს თავს და უკვე თავისუფალი სასწაულებს ჩადის მეცნიერებაში... ხელოვნებაში... ლიტერატურაში... ყველა გენიოსი მე ბოთლიდან გათავისუფლებული ჯინი მგონია, მართალია, ზოგი უფრო დიდია, ზოგი პატარა, ზოგი უფრო სუსტი, ზოგი უფრო ძლიერი, მაგრამ

33

გონიერი ღარიბები

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

ამას მნიშვნელობა არ არქვს, რადგან ბოთლიდან გათავისუფლების ბედნიერებას ყველა ერთნაირად განიცდის...

– მარადისობის კანონიც გაგვიმხილეთ...

– როგორც ჩანს, ერთი მძიმე ავადმყოფობა ყველა ადამიანმა უნდა გადაიტანოს ცხოვრებაში, რომ მთელ თავის განვლილ ცხოვრებას ანალიზი გაუკეთოს და მის მიერ განვლილი გზა ხელმეორედ გაიაროს. უკვე დადინჯებული გონებით… მარადისობის კანონის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ… ადამიანის სული, გაცილებით უფრო მძიმეა, ვიდრე სხეული. იმდენად მძიმე, რომ ერთ ადამიანს მისი ტარება არ შეუძლია, ამიტომ, ვიდრე ცოცხლები ვართ, ერთმანეთს ხელი უნდა შევაშველოთ და ვეცადოთ, როგორმე უკვდავვყოთ ერთმანეთის სული; თქვენ ჩემი, მე სხვისი, სხვამ სხვისი და ასე დაუსაბამოდ, რამეთუ იმ სხვისი გარდაცვალების შემდეგ არ დავობლდეთ და მარტონი არ დავრჩეთ ამ ქვეყანაზე…

– რა არის თქვენთვის სამშობლო?

– სამშობლო ისეთი უსაშველო ფენომენია, რომელსაც ასაკი არ გააჩნია, ისევე, როგორც დედას და დედასავით მარადიულია. გამოდის, რომ სამშობლო ყოველდღე გვბადებს, ყოველდღე იბადება ჩვენთვის, თავად კი არასოდეს არ კვდება, უკვდავია. იქნებ ვაზია სამშობლო? აბა, დააკვირდით, თუ დაბალია, დაჩოქილმა უნდა დაჰკრიფო, თუ მაღალია – ცაში ხელებაპყრობილმა. ორთავე საოცრად ჰგავს ლოცვას, ლოცვა კი არაფერს ისე არ უხდება, როგორც სამშობლოს. მე... სამშობლო მიყვარს ყველანაირი: ცუდი, კარგი, მახინჯი, ლამაზი, მშიერი, მაძღარი, შიშველი და შემოსილი, ბედნიერი და უბედური... ყველანაირი... იმიტომ, რომ სამშობლო ხაჭაპური არ არის, მარტო ყველი რომ გიყვარდეს შიგ და ქერქი არა, არც ქიშმიშიანი ნამცხვარია, ქიშმიში რომ ამოარჩიო შიგ და დანარჩენი გადაყარო, სამშობლო ყველანაირად უნდა გიყვარდეს – ქერქიანად, ნახშირიანად, ჰაერიანად, მტვრიანად, ნაკლითა და უნაკლოდ, ყველანაირად...

– თავად საქართველოსა და ქართელებზე რას იტყვით?

– საქართველო ძალიან ლამაზ და ჯიშიან ბედაურსა ჰგავს, ოქროს უნაგირით შეკაზმულ ბედაურს, თან ისე ლამაზ მდელოზე და გამოსაჩენ ადგილასაა დაბმული, ყველას უნდა შეაჯდეს, ლაგამი ამოსდოს და სარდლის ყიჟინით და ვაშას ძახილით გააჭენ-გამოაჭენოს, მაგრამ მადლობა ღმერთს, თვითონ არის ისეთი ფაქიზი და ფეთიანი, ყველა ნაძირალას არ იჯენს ზურგზე. მხოლოდ ღირსეულებს თუ შეიჯენს ხოლმე და იმათაც, თუ დაკარგეს ზომიერების გრძნობა, იმათაც გადმოაგდებს და ძირს დაანარცხებს. ბევრი მინახავს ასეთი. ქართველები რბილი ხალხია, ჭკვიანი, ალერსიანი, სიმღერა უყვართ. დედის გინებისათვის შეიძლება კაცი მოკლან. ამხანაგი უყვართ. ამხანაგის გულისათვის სახლს გაყიდიან, ოღონდ შენც სამაგიერო სიყვარულს გთხოვენ. ქართველი როცა დედას იფიცებს, მაშინ არ ტყუის. ქართველები თუ დედას იფიცებენ, ხატზე დაფიცებას უდრის. კიდევ მეტს. თავისი ქვეყანა სიგიჟემდე

34

SAPERE AUDE!

გონიერი ღარიბები

კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

უყვართ, საქართველოს სადღეგრძელოს რომ ამბობენ, ხანდახან ტირიან კიდევაც. სამოთხესავით ქვეყანაა, საქართველო, სამოთხესავით… უამრავი ნაკლის მიუხედავად, ქართველს ისეთი თაკარა გული, უმზესი სული და მაღალი ბუნება აქვს, მთელს სამყაროს დასწვავდა, კავკასიონის მარადი თოვლი რომ არ აგრილებდეს და აშოშმინებდეს. ხანდახან, უცნაური გრძნობა შემიპყრობს – მინდა, ისეთი ერის პატარა შვილი ვიყო, დამოუკიდებლობის პრეტენზია არ მქონდეს, ხოლო სხვას – ჩემი ქვეყნის დაპყრობის სურვილი. ო, რა ბედნიერი იქნებოდა ასეთი ყოფნა! ქართველებს რას ეტყოდით? ქვეყნის სიყვარულს საყველპუროდ და საარშიყოდ ნუ გაიხდით. სამშობლო როსკიპი ქალი არაა, მთვრალს რომ მოგენატრება და მაშინ გაიხსენებ. სამშობლო ტაძარია სალოცავი. მუხლზე დაჩოქილი უნდა იდგე მის საკურთხეველთან, ცალი ხელით პირჯვარს უნდა იწერდე, მეორეთი კი ხმალს იქნევდე, ეშმაკები რომ არ დაეპატრონონ... და, კიდევ ერთი, შესაწირავის მიტანა ვერავინ უნდა მოგასწროს ამ ტაძართან!

– და თქვენ... თქვენ როგორი ხართ?

– მე სიყვარულით გარდაცვლილ ადამიანთა აალებული და მოგიზგიზე სული ვარ. ჩემი სიცოცხლე სიყვარულით გარდაცვლილ ადამიანთა სულით საზრდოობს, უკვე რამდენი ხანია დედამიწაზე სიძულვილით მეტი ადამიანი კვდება, ვიდრე სიყვარულით, დედამიწაზე დაიშრიტა წყარო ჩემი მაცოცხლებელი, დადგა ჟამი ჩემი გარდაცვალებისა. დიდი ხნის წინ მოვიკლავდი, ბატონო, თავს, მაგრამ არ მინდა მკვლელი გავხდე, თანაც ისეთი უდანაშაულო ადამიანისა, როგორიც მე ვარ. ძნელია ჩემნაირი კაცის სისხლი და ცოდვა ედოს კაცს კისერზე. ხანდახან იმასაც ვფიქრობ, ასეთ ნაძირალაზე როგორ გავისვარო ხელი-მეთქი. ისე... გააცოცხლეთ სიყვარული დედამიწაზე როგორმე, თუ შეგიძლიათ, და აღვსდგები მკვდრეთით... მე, გევედრებით თქვენ, ადამიანებს, მე... მზე დამიბრუნეთ – სიცოცხლე ჩემი, დედამიწაზე სიყვარულად აღმოცენებული, დამიბრუნეთ სიყვარული და მე კვლავ დაგიბრუნდებით თქვენ...

***

„ადამიანი ყველაფერს შეიძლება შეეგუოს – უხარისხო ფეხსაცმელს, ტანსაცმელს, პურს, უფრო მეტიც, ადამიანმა შეიძლება გაუძლოს შიმშილს, სიშიშვლეს, სიცივეს… მაგრამ სულიერ სიღატაკეს ვერასდროს შეეგუება.” მათი დახმარებით სიღარიბე არასდროს გვიგრძნია... უბრალო მოკვდავებს ადამიანთა სევდის გაცნობიერებასა და მზისათვის თვალის გასწორებაში მათი შემოქმედება გვეხმარებოდა და დაგვეხმარება ყოველთვის... ისინი გვასწავლიან, როგორ ვიცხოვროთ ისე, რომ სიცოცხლე ერთი წერტილის ნაცვლად მათსავით მრავალწერტილით დავასრულოთ...

35

რეცენზია

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

კიმ კი – დუკის “გაზაფხული, ზაფხული, შემოდგომა, ზამთარი... და ისევ გაზაფხული” სიცრუე ნამდვილად არ იქნება, თუ ვიტყვი, რომ კიმ-კი დუკის „გაზაფხული, ზაფხული, შემოდგომა, ზამთარი... და ისევ გაზაფხული” ერთ-ერთი საუკეთესო ფილმია, რაც კი ოდესმე მინახავს. ჩემდა სამარცხვინოდ, უნდა ვაღიარო, რომ აქამდე არ ვიცნობდი ამ შესანიშნავი კორეელი რეჟისორისა და კინომცოდნის შემოქმედებას. ეს სურათი პირველია მისი ნამუშევმიხეილ ჯაჯანიძე რებიდან, რაც ვნახე. კარგად მახსოვს შთაბეჭდილება, რომელიც ფილმის დაწყებისთანავე შემექმნა და თანდათან უფრო გაძლიერდა. „გაზაფხული, ზაფხული, შემოდგომა, ზამთარი... და ისევ გაზაფხული” ალბათ ფსიქოლოგიური ან ფილოსოფიური ჟანრისაა, ჩემი აზრით კი, უბრალოდ ცხოვრებას ასახავს თავისი რეალური რეალობით. ნათქვამია: ყოველივე გენიალური მარტივიაო, – და, ჩემი აზრით, აქაც ამ შემთხვევასთან გვაქვს საქმე. მიუხედავად იმისა, რომ მოქმედება მთებში ჩაკარგულ, ტბაში მცურავ სახლსა და მის გარშემო ხდება, მაინც ყველაფერი ჩანს – ჭეშმარიტებაც, ვნებაც, სიყვარულიც, სრულყოფილებისკენ სწრაფვაცა და დაცემაც. ერთ-ერთი დეტალი, რამაც განსაკუთრებით მიიქცია ჩემი ყურადღება, ის იყო, რომ ფილმში თითქმის არ ლაპარაკობენ და მთავარი აზრის გაგების საშუალებას,

36

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

რეცენზია

დიალოგისა თუ მონოლოგის ნაცვლად, სხვადასხვა ქმედება გვაძლევს. სურათი განმარტოებულად მცხოვრებ ბუდისტ ბერსა და მის მოსწავლეზეა. ბუდისტურ სიმბოლოებთან შერწყმული სიყვარული და ბუნებასთან სიახლოვე ფილმს საოცრად მშვენიერს ხდის. ამასთანავე ყურებისას თანდათან ხვდები, თუ რამხელა ძალა აქვს სიმშვიდეს და თავადაც მშვიდდები. ყოველგვარი აგრესია მოხუცი ბერის სახლის ზღურბლს გარეთ რჩება. წესრიგისა და მორჩილების ფონზე სიმშვიდე წარმმართველი მოტივია. ამის საილუსტრაციოდ თქვენს ყურადღებას ერთ-ერთ საინტერესო დეტალს მივაპყრობ – სახლის შიდა ინტერიერი რამდენიმე განყოფილებადაა დაყოფილი და მათ ერთმანეთისგან არა ტიხარი ან კედელი, არამედ მხოლოდ კარი ყოფს. ისე, რომ მსურველს თავისუფლად შეუძლია არ გამოიყენოს, მაგრამ ბერიცა და მისი მოსწავლეც სწორედ კარით სარგებლობენ და ამ წესს ყოველგვარი პროტესტის გარეშე, მშვიდად აღასრულებენ. ფილმის სიუჟეტის კიდევ ერთი დამახასიათებელი დეტალი ბუნების თავისებური აღქმაა. აქ შეიძლება თითოეულმა ცხოველმა, მწერმა თუ უბრალოდ წყლის ნაკადმა თავისი სათქმელი თქვას. პერსონაჟებიც მაქსიმალურად შერწყმული არიან გარემოსთან – ესმით მისი, არ უშინდებიან ახირებებს და ხარობენ მისი სილამაზით. სხვა ფილმებისგან განსხვავებით, აქ აგრესია არ გაღიზიანებს და არც თავს გაბეზრებს, პირიქით, მისი თითოეული გამოვლინება სიბრალულს იწვევს. კიმ კი -დუკს ადვილად შეუძლია მაყურებელში ყველა გმირისადმი თანაგრძნობის გამოწვევა. პატივს სცემ მოხუც მოძღვარს, სიყვარულითა და სინაზით ადევნებ თვალს მისი მოსწავლის ბავშვობასა და ყრმობას, გული გიჩუყდება მისი ცრემლების დანახვაზე, გეღიმება მის პირველ გამიჯნურებაზე, არ გაღიზიანებს არც მისი ვნების ღია გამოხატვა, ბრაზდები და უკმაყოფილებას ვერ მალავ მისი სახლიდან გაქცევის გამო, გებრალება და თანაუგრძნობ ცოდვით დამძიმებულ, მრისხანებით სავსე ადამიანს, რომელიც წლების შემდეგ ბრუნდება თავის მოძღვართან და გულშემატკივრობ მის სულიერ განკურნებას. ყველა ამ შეგრძნების მთავარი მიზეზი კი, ალბათ ის არის, რომ ყველაფერი ძალიან ბუნებრივია, იმდენად ბუნებრივი და ახლობელი, რომ გგონია შენი სულისა

37

რეცენზია

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

და ცნობიერების გარკვეული ნაწილის ეკრანიზაციას უყურებ და არა უბრალოდ ფილმს. საოცარი პიროვნებაა მოხუცი ბერი. ის ცოცხლობს იმისთვის, რომ თავის მოსწავლეს სიცოცხლე ასწავლოს. მის მიერ მოსწავლის დასჯაც კი განსხვავებულ მნიშვნელობას იძენს – ეს განწმენდაა, გათავისუფლება ყოველგვარი აგრესიისა და გულგრილობისაგან. პატარა ბავშვის დაუფიქრებელი ქმედება, როცა მან თევზს, ბაყაყსა და გველს ქვა მოაბა და ასე გაუშვა, მოძღვარმა ისეთ ცხოვრებისეულ გაკვეთილად აქცია, რომელიც მოსწავლეს არასოდეს დაავიწყდებოდა. გამოაცდევინა ის ტკივილი, რაც თვითონ მიაყენა ცოცხალ არსებებს. დაანახა მისი საქციელის გამო დაღუპულნი და შეამეცნებინა ერთ-ერთი უმთავრესი მცნება – „ნურასოდეს გაუკეთებ სხვას იმას, რაც შენ თვითონ არ გესიამოვნება”. მოძღვარმა წინასწარმეტყველურად გააფრთხილა ახალგაზრდა მოსწავლე, რომ „ვნებიდან კაცისკვლამდე ერთი ნაბიჯია”, მაგრამ არ შეუზღუდავს მისი არჩევანის თავისუფლება, რადგან მას ბოლომდე კიდევ შესასწავლი ჰქონდა განსხვავება სიკეთესა და ბოროტებას, ჭეშმარიტებასა და სიცრუეს შორის. გაქცევისა და მკვლელობის შემდეგ ბერთან დაბრუნებული მოსწავლე, რომელიც განრისხებულია როგორც საკუთარ თავზე, ისე მთელ სამყაროზე და პოლიციისაგან დევნილ დამნაშავედ ქცეულა, უყოყმანოდ ემორჩილება მოძღვრის განკარგულებას და სასჯელის შესრულებას იწყებს, რაც სახლის ხის ბაქანზე იეროგლიფების დანით ამოჭრას გულისხმობს და მის განწმენდას, ბრაზისგან გათავისუფლებას ემსახურება. ის ემორჩილება ბერის სიმშვიდის ძალას, მასში შფოთვის ნატამალიც აღარ რჩება, მშვიდად მიჰყვება კანონის დამცველებს სასჯელის მოსახდელად და ამ დროს ბერი, რომელიც მთელი ამ ხნის განმავლობაში არ ამჟღავნებდა თავის ზებუნებრივ ძალას, მიმავალ ნავს მზერით აჩერებს, რათა უკანასკნელად შეხედოს თავის საყვარელ მოსწავლეს. ჩემთვის მოულოდნელი იყო ის ფაქტი, რომ ბერმა თავის დაწვის გადაწყვეტილება მიიღო, მაგრამ შემდეგ შეძლებისდაგვარად თავადვე მივაგენი პასუხს – მან შეასრულა თავისი ძირითადი და უმთავრესი ფუნქცია – ჭეშმარიტება, რომელსაც იგი ფლობდა და იცავდა, მან ახალ, სუფთა და წმინდა ჭურჭელს შთაბერა, ამის შემდეგ კი უფუნქციოდ ცხოვრება აღარ ისურვა. სასჯელის მოხდის შემდეგ უკან დაბრუნებული მოსწავლე ისეთივე წმინდაა, როგორც უკვე გარდაცვლილი ბერი. ის თავად ხდება მასწავლებელი, ხდება ოსტატი. მისი მოსწავლე კი მისსავე ბავშვობას განასახიერებს, როცა ანალოგიურ აგრესიას იჩენს ცხოველების მიმართ. ამ დროს ხვდები, რომ გარდაცვლილი მასწავლებელიც თავის დროზე უშვებდა ამავე შეცდომას, რომ აგრესია ყველა ადამიანშია, მაგრამ მისი დათრგუნვა და მოთოკვაა აუცილებელი.

38

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

რეცენზია

მილერი ს ბ ე ლ ფ ათავისუ „მარჯანიშვილი, შემდეგი გაჩერება რუსთაველი”, – ვაგონში შევდივარ, დასაჯდომს ვპოულობ და ჩანთიდან წიგნს ვიღებ. მას ვარდისფერი, „ბარბის” გამოსახულებიანი გადასაკრავი აქვს. რამდენიმე წყვილი თვალი ერთად მაშტერდება. მეცინება. ალბათ ყველაზე შეუფერებელი „შეფუთვაა” იმ წიგნისთვის, რომელსაც თავის მარიამ ცხოვრებაშვილი დროზე პორნოგრაფიად მიიჩნევდნენ. ეს ჰენრი მილერის „კირჩხიბის ტროპიკია”. ბოლო რამდენიმე თვის განმავლობაში გამომცემლობა „დიოგენემ”, სერიით „დიოგენეს ბიბლიოთეკა”, ახალთარგმნილი წიგნები გამოსცა: ჯეკ კერუაკის „გზაზე” , მილან კუნდერას „ყოფის აუტანელი სიმსუბუქე”, კუტზეეს „სირცხვილი” და, რაც მთავარია, ჰენრი მილერის „კირჩხიბის ტროპიკი”. მეგობარმა მათხოვა. ჯერ არ წამიკითხავსო. ისე, ამბობენ, ბილწი რაღაცები წერიაო. მერე ვიწყებ კითხვას და მივყვები და მივყვები. ავტორთან ერთად დავბორიალობ მეოცე საუკუნის ჭუჭყიან პარიზში, ვივიწყებ წესებს, ვალდებულებებს. ვგრძნობ, როგორ არ მაინტერესებს აქეთ სამყაროში აღარაფერი. აღარც ჯიბეში შემორჩენილი ლარიანი ლობიანისთვის და მილერთან ერთად ვშიმშილობ. მილერი პარიზში 1930-იან წლებში ჩავიდა: „მე არც სამსახური მაქვს, არც დანაზოგი, არც იმედები. მსოფლიოში უბედნიერესი ადამიანი ვარ.” მართლაც ასე იყო. როგორც წერს, თუ ვინმე საჭმელს უხსენებდა, თვალები უბრწყინდებოდა. ცხოვრების წესად არაცნობიერში ჩაძირვა, იმპულსების, ინსტინტების აყოლა გაიხადა და წერა განაგრძო, ოღონდ შეცვლილი სტილით: „ჩემს თავს ვუთხარი – მხოლოდ ის უნდა შევქმნა, რაც შემიძლია, უნდა დავანახო ყველას, ვინ ვარ. სწორედ ამიტომ დავიწყე პირველ პირში წერა და მტკიცედ გადავწყვიტე, რომ მხოლოდ ჩემი გადმოსახედიდან დავწერდი იმის შესახებ, რაც ვიცოდი და რასაც ვგრძნობდი. ამან მიხსნა.”

39

რეცენზია

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

“ხელოვნების არსიც ის არის, რომ ყოველგვარი ეტიკეტი და ქცევის წესები ფეხებზე ეკიდოს.” ჰ.მილერი „კირჩხიბის ტროპიკი” მთლიანად ბიოგრაფიულია. ავტორი მოგვითხრობს საკუთარ ცხოვრებაზე, გრძნობებზე, უამრავ თავგადასავალზე. ერთმანეთშია არეული რეპორტაჟული თხრობა, კრიტიკა, ფილოსოფიური ნააზრევი. რაც შეეხება პორნოგრაფიას, ამაზე საუბარმა ისეთი რეალობა შექმნა, რომ წიგნის გარდა ყველაფერზე ლაპარაკობდნენ. „თავისუფალი კაცი ვარ და ეს თავისუფლება ჰაერივით მჭირდება. ჰოდა, რა გინდათ ჩემგან? რაც რამ ხმამაღალი სათქმელი მაქვს, ყველაფერს ვბეჭდავ”, – ამბობს მწერალი. საერთოდ, მილერს მოკლე მეტაფორები ახასიათებს, სადაც ყველაზე კარგად ჩანს მისი შეხედულებები. „ხელოვანი ყოველთვის მარტოა, თუ ნამდვილი ხელოვანია. ამიტომ ხელოვანს მარტოობა კი არა, მარტოსულობა სჭირდება” „ბედნიერება მარტივი რამეა”. „კაცის ცხოვრება მხოლოდ ის არის, რაზედაც ის დღის განმავლობაში ფიქრობს”, – ამბობს ემერსენი. „თუ მართლაც ასეა, ჩემი ცხოვრება ერთი გრძელი ნაწლავი ყოფილა. მთელი დღე საჭმელზე ვფიქრობ და ღამითაც საჭმელი მესიზმრება”. „ხელოვნების არსიც ის არის, რომ ყოველგვარი ეტიკეტი და ქცევის წესები ფეხებზე ეკიდოს.” „ადამიანს შეიძლება კურკლიც მოსწონდეს და ეძვირფასებოდეს, თუკი მისი კეთილდღეობა ამ კურკლზეა დამოკიდებული.” – კითხულობ ამ ყველაფერს და უცნაური გრძნობები გეუფლება: გაოცების, გაბრაზების, მხიარულების, და ბოლოს, თავს ატყობ, სხვანაირი ხარ, რაღაცნაირად. ამაყად დადიხარ ქუჩაში, აღარ გძაბავს ყოველდღიურობა, წვრილმანები. შენ თავისუფალი ხარ. მილერი ა– თა– ვისუფ-ლებს! „ხელოვანი ვინღაა? ის ადამიანი, ვისაც ანტენები აქვს და ზუსტად იცის, რა დროს ჩაერთოს, როდის დაიჭიროს კოსმიური სიხშირეები; მას აქვს უნარი ზუსტად ჩაავლოს ამ ნაკადებს. ორიგინალობაზე ლაპარაკიც კი ზედმეტია; ყველაფერი, რაზეც კი ვფიქრობთ და რასაც ვაკეთებთ, უკვე არსებობს, ჩვენ მხოლოდ შუამავლები ვართ, ისინი, ვინც ჰაერში გაბნეულ ნაკადებს „იჭერს” და „ აქვეყნებს”!”

40

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

მხატვრის პორტრეტი

სხვადასხვა

დღევანდელი მხატვრობა ყალბი და არაგულწრფელი გახდა..

რადიშ თორდია სახელმწიფო პრემიის ლაურეატი, საქართველოს დამსახურებული, სახალხო მხატვარია. მისი ნახატები დაცულია საქართველოს, რუსეთისა და გერმანიის გალერეებში. გთავაზობთ ინტერვიუს მხატვარ რადიშ თორდიასთან.

– რამდენი წლის იყავით, როცა მხატვრის ნიჭი აღმოაჩინეთ? ქრისტინე ჩოჩია – ხატვა ალბათ მაშინ დავიწყე, როცა ლაპარაკი არც კი ვიცოდი, კედლებზე ვხატავდი სხვადასხვა ფიგურებს.

8 კლასი დავამთავრე. შემდეგ გაზეთში განცხადება ვნახე, ნიკო ნიკოლაძის სახელობის სასწავლებლის შესახებ. მშობლებს ვუთხარი, რომ მინდოდა იქ მესწავლა. თავიდან წინააღმდეგნი იყვნენ, რადგან გატაცება ეგონათ, თუმცა მალევე დარწმუნდნენ, რომ ეს ასე არ იყო. იაკობ ნიკოლაძის სახელობის სამხატვრო ტექნიკუმში ხუთი წელი ვეუფლებოდი ხატვას, შემდეგ იმავე წელს ჩავირიცხე თბილისის სახელმწიფო სამხატვრო აკადემიაში, სადაც ექვსი წლის განმავლობაში ვსწავლობდი. სამხატვრო აკადემიის დამთავრების შემდეგ ვმონაწილეობდი გამოფენებში, როგორც საკავშირო მასშტაბით, ასევე საზღვარგარეთ.

– თქვენს მხატვრობაზე ყველაზე დიდი გავლენა რომელმა მხატვარმა მოახდინა?

– იმპრესიონისტების ფერწერამ. საბჭოთა კავშირში აკრძალული იყო იმპრესიონიზმი, რადგან ბურჟუაზიული ხელოვნების გადმონაშთად ითვლებოდა. ერთ– ერთი სტუდენტი აკადემიიდან მხოლოდ იმიტომ გარიცხეს, რომ ვანგოგის რეპროდუქცია უპოვეს. ძირითადად, რუსი მხატვრების ნამუშევრებს გვიჩვენებდნენ. წარმატებული სტუდენტები, ყოველ ზაფხულს მიჰყავდათ მოსკოვსა და ლენინგრადში, პუშკინის სახელობის მუზეუმში. სადაც ინახებოდა: ვანგოგის, გოგენის, პიკასოსა და სხვა იმპრესიონისტების ნამუშევრები, მაგრამ ეს ტილოები მუზეუმის ქვედა სართულზე იყო და დამთვალიერებლებს არ შეეძლოთ მათი ნახვა. მუზეუმის ხელმძღვანელი დაელაპარაკა დირეტორს და, რადგანაც სამხატვრო აკადემიის სტუდენტები ვიყავით, მათი დათვალიერების ნება დაგვრთეს. გაოცებული დავრჩით, არ გვეგონა, ასეთი ფერწერა თუ არსებობდა. მეორე წელსაც წავედით მოსკოვში. მინდოდა ევროპული ნივთის ან წიგნის ყიდვა, თუმცა მითხრეს, რომ მხოლოდ ბუკინისტებში შემეძლო ამგვარი რამ მეშოვა. ვიყიდე წიგნი, რომელმაც შემდგომში ბევრი რამ მასწავლა.

– შთაგონებისთვის რა გჭირდებათ?

– შთაგონებისთვის ბევრი

41

სხვადასხვა

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

არაფერია საჭირო, კარგი მუსიკა და, რა თქმა უნდა, განწყობა.

– რომელია თქვენთვის ყველაზე საყვარელი ნამუშევრი?

– ბავშვობაში, ერთხელ ბაბუამ წყლის მოსატანად გამაგზავნა, როცა დავბრუნდი, ვნახე, იჯდა და მინდვრის ყვავილს ეფერებოდა, ჩემზე ძალიან იმოქმედა ამ სანახაობამ, გამიკვირდა. არ ველოდებოდი მისგან ასეთ საქციელს, რადგან ბაბუაჩემი მკაცრი იყო და იშვიათად იღიმებოდა. ამ ფაქტმა შთამაგონა და დავხატე ჩემთვის ყველაზე საყვარელი ნახატი – ,,ბაბუაწვერა”, რომელიც ანტიკომუნისტური იდეის გამო დამიწუნეს. ერთხელ კი, გამოფენაზე, ყველასაგან დაწუნებული ტილო კონსტანტინე გამსახურდიამ მოიწონა და აზრი საჯაროდ გამოთქვა.

– პირველი პერსონალური გამოფენა როდის გქონდათ?

– 70–იან წლებში, აფრიკაში, ტუნისში. შემდეგ მოსკოვში – 1989 წელს. გამოფენამ წარმატებით ჩაიარა, რამდენიმე ნახატიც გაიყიდა. თბილისში ვერ ვბედავდი ამის გაკეთებას, არ ვიცოდი, რა რეაქცია მოჰყვებოდა, თუმცა 1990 წელს ნამუშევრები აქაც გამოიფინა. ჩემი ნახატების გამოფენა მსოფლიოს ბევრ ქვეყანაში იყო: ინგლისში, საფრანგეთში, დრეზდენში, ნიუ-იორკში. ასევე უნგრეთში, ჩეხეთში, ბულგარეთში, ერაყსა და სირიაში. გერმანიაში სამუშაოდაც მიმიწვიეს. საბჭოთა კავშირიდან ოთხი მხატვარი უნდა წასულიყო და შემდგომში ოთხი გერმანელი ეწვეოდა საბჭოთა კავშირს. ახლახან კი ინტერნეტით წერილი მომივიდა, სადაც ამერიკაში ერთ–ერთი გამოფენისათვის ანკეტა უნდა შემევსო. ორგანიზატორი ჯოის დათკა იყო. ანკეტის ბოლო გრაფაში არ ვიცოდი, რა უნდა ჩამეწერა. ამიტომ ანკეტა ბოლომდე შევსებული არ იყო და ჩემი კანდიდატურა არ განიხილეს, თუმცა მოგვიანებით, ჯოის დათკას თხოვნით, დაუშვეს გამონაკლისი და იმ 800 კონკურსანტს შორის მეც აღმოვჩნდი. ათეულში ცხრა ამერიკელი და მე, ერთი ქართველი, გავედით.

– რას ფიქრობთ თანამედროვე მხატვრობაზე?

– დღევანდელი მხატვრობა უფრო გამარტივებული, ყალბი და არაგულწრფელი გახდა. ვითომ აბსტრაქტულად ხატავენ და ხალხს ატყუებენ. ჩვენს დროს 11 წელი ისწავლებოდა ხატვა, ახლა ეს პროცესი მხოლოდ 4 წელი გრძელდება. წინათ 6 წელი არ კმაროდა, ეხლა 4 წელიც საკმარისია. სამწუხაროა ის ფაქტი, რომ დღევანდელ ახალგაზრდებში ნიჭიერი მხატვარი ძალიან ცოტაა.

– რა გეგმები გაქვთ სამომავლოდ?

– ამ ზაფხულს 77 წლის ვხდები და მინდა დიდი გამოფენა მოვაწყო. დახლოებით 140 სურათის გამოფენას ვაპირებ.

42

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

სხვადასხვა

აწმყო წარსულის კვალდაკვალ

მთა ებრძვის დროის ცვლილებას იმ იმედით, რომ მისი ტრადიციები დავიწყებას არ მიეცემა. შედეგი სახეზეა, XXI საუკუნის მთაში, მართალია, უფლებანაკლული და გაუფერულებული, მაგრამ ხევისბერობის ინსტიტუტი კვლავაც ცოცხალია. იყო დრო, როცა მთის ხალხს ერთი მრჩეველი, მსაჯული და დიდი მეგობარი, წოდებით, მძიმე ნინო ღონიერაშვილი ტვირთითა და სიამაყით სავსე ხევისბერი ჰყავდა. ეს ტრადიცია თავის ხიბლს სძენდა და დღესაც სძენს მთის ხალხის ყოფას. თემი უხევისბეროდ სხვა არა იყო რა, თუ არა ბავშვი მშობლების გარეშე. ხევისბერი გარკვეული წესის დაცვით ირჩევა. ეს ტიტული მხოლოდ იმას ეკუთვნის, ვისაც ხატი თავად ირჩევს, საკუთარი სურვილით მიტაცებულ ადგილს, სასჯელად სიკვდილი მოჰყვება. ვისაც ხევისბერობა უწერია, ამ გზას ვერ ასცდება. ამის ნათელი მაგალითი ფილიპე ხევისბერია: „ახალგაზრდა კაცმა ვითაკილე ხევისბერობა, მეუბნებოდნენ, საქმე კარგად არ წაგივაო და მართალიც ყოფილან, ციხეშიც მოვხვდი, ცოლ-შვილიც დამეხოცა და, საბოლოოდ, მაინც ამ კართან მომიწია მოსვლა”. მე მინდა თანამედროვე ხევისბერზე გესაუბროთ – გოდერძი თანდილაშვილზე XXI საუკუნის, ქალაქად დასახლებულ, ძველი ადათებით აღზრდილ ხევისბერზე. კაც-

43

სხვადასხვა

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

ზე, რომელიც მზად არის თავი მთის კანონებისთვის გაწიროს. თამამზე, მაგრამ არა თავისუფალზე. ტყუილად არ ყოფილა ნათქვამი: „მხოლოდ მთებშია თავისუფლებაო”. მისი წადილი ერთია, აიბარგოს აქედან და სოფლად, მშობლების ნასახლარში, დაიდოს ბინა. ის ამბობს: თუ ხარ ხევისბერი ე. ი. უნდა იყო თავდადებული და სამართლიანი, მაშინაც კი, როცა საქმე შენს შვილს ეხება. „მთავარმოწამეს 20 წელია ხევისბერი არ ჰყოლია. თუმცა ერთი იყო, რომელიც თვითნებურად მოვიდა, მაგრამ მეორე თუ მესამე წელსვე დაიღუპა. მეხმა მოკლა, არ აპატია დალოცვილმა, რადგან ღირსეულად, წეს–კანონების დაცვით არ მოსულა. სასწაული მოხდა... სალოცავთან ახლოს, სადაც ხევისბერი იდგა, იმ მხარეს ბურთივით შეკრული ღრუბელი წამოვიდა, რასაც წვიმაც მოჰყვებოდა, მხოლოდ იქ იდგა ჩრდილი, ირგვლივ მზე იყო... გაუსწორდა ხევისბერს, მეხი დასცა და ღრუბელიც გადავიდა. მესამე წელია, რაც ხევისბერი ვარ. ეს არ ხდება არჩევით, ვიღაცამ ხელი რომ დაგადოს და ხევისბერი გახდე. ყველაფერი ხილვებით წყდება. სულ მესიზმრებოდა, რომ სალოცავის კარზე ვიყავი, ხან ვითომ მივდიოდი და ვეღარ მივდიოდი, ვაგვიანებდი... ბევრჯერ ტანჯვისგან დაღლილს გამღვიძებია.... ბოლოს, გამომეცხადა თეთრწვერა კაცი, რომელმაც ღორის ხორცის ჭამა ამიკრძალა და მეც ავიკრძალე. ხიფათი დამდევდა, რისი მიზეზიც სალოცავის კარზე მიუსვლელობა იყო. ერთი პერიოდი არ წავედი და სულ უკუღმა წამივიდა ყველაფერი. ბევრ უბედურ შემთხვევას სასწაულით გადავურჩით მეცა და ჩემი ოჯახიც. ცაბაურთა ხევისბერთან წავედი, სანთლები მივიტანე, მოვუყევი ჩემი პრობლემები, რომ სულიერად ვიტანჯებოდი, სულ არეული ვიყავი, მით უმეტეს, დღეობებზე. ცაბაურთა ხევისბერმა მითხრა, რომ სხვა გზა არ მქონდა, უნდა დამედო თავი და წავსულიყავი ხევისბერად, მეც ასე მოვიქეცი და მას მერე არც მსგავს სიზმრებს ვნახულობ და აღარც ვიტანჯები”. ხევისბერთა ტრადიციის მთავარი ელემენტი ხატობაზე წესიის აგებაა, ამაზე ტრისტან მახაური – ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორი, ფოლკლორისტი გვესაუბრა. „ფშავში 12 თემი არსებობს, თითოეულ მათგანს საკუთარი ხევისბერი ჰყავს, თორმეტივე თემში სხვადასხვანაირი ტექსტი არსებობს. ლოცვას ხევისბერები სიზმარში სწავლობენ. სხვადასხვა რიტუალის დროს სხვადასხვა ტექსტი წარმოითქმება. მაგალითად, საკლავის დაკვლის დროს სხვა ლოცვა უნდა ეთქვათ და

44

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

სხვადასხვა

მიცვალებულის ხსენების დროს ტრისტან მახაური – სხვა. ხატობამდე ხევისბერები 1–2 კვირით ადრე ხატში მიდიოდნენ, რათა განწმენდილიყვნენ, მომარაგებული ჰქონდათ სანთელი, საკლავი, ქადა–პურები. როგორც კი მზე თავს ამოყოფდა, წამოდგებოდა ხევისბერი, დაიბანდა ხელ–პირს, დაანთებდა სანთელს და დაიწყებდა ლოცვას. პირველად იტყოდნენ ზოგად ლოცვას და შემდეგ კონკრეტულ პირებს დაამწყალობნებდნენ. რიტუალი ამ შემთხვევაშიც განსხვავებულად ტარდებოდა. მაგალითად: საპატიოს (მისატევებელს) სხვანაირად დაამყწალობნებდნენ, შემდეგ ქადა-პურებს გასერავდნენ და მოკლე ლოცვას კითხულობდნენ, იმის მიხედვით, შესაწირი ვისიც იყო. საკლავს საწირავი მიჰყვებოდა... ყველაფერი თანმიმდევრულად ხდებოდა. საკლავის გულ–ღვიძლი შეიწვებოდა და ლუდით, რომელიც ყველა ხატში, ფშავშიცა და ხევსურეთშიც დუღდებოდა, გარდაცვლილი ხუცისა და ხევისბერების მოსაგონარს იტყოდნენ. ამას მოჰყვებოდა კაი ყმების ხსენება და ასე გრძელდებოდა. ყველას თავისი საჯარე (დასაჯდომი ადგილი) ჰქონდა. ხუცები ამწყალობნებდნენ თითოეულ სუფრას და მერე გართობაც შეიძლებოდა. მაგალითად, კაფიაობა, ჭიდაობა, ჯირითის ტყორცნა, რაც დიდი ქვების შორს სროლას გულისხმობდა. ამით თითქოს კოპალასა და დევების შეჯიბრის იმიტაციას აკეთებდნენ. თქმულების თანახმად, კოპალამ გადააცილა დევების ნასროლს, მაგრამ იმათ ეშმაკები ჰყავდათ მსაჯებად დაყენებული, რომლებიც კოპალას ქვას უკან აგორებდნენ. მან დაინახა და გაანადგურა ისინი. აი, ასეთი თამაშები იყო, ვინც გაიმარჯვებდა, იმას ამწყალობნებდნენ. დღეობა სანახაობრივად მრავალფეროვანი იყო. სიგრძეზე ხტომაშიც კი ეჯიბრებოდნენ ერთმანეთს. 2–3 ნაბადს სიგანეზე გაშლიდნენ და ვინც სამზე გადახტებოდა, ის იყო გამარჯვებული. დოღი უფრო მიცვალებულების პატივსაცემად იმართებოდა, ვიდრე ხატობაზე. მაგალითად, უძილაურთაში დოღი იცოდნენ, წავიდოდნენ ცხენოსნები, სამრეკლოსთვის, სადაც ხევისბერი და ხალხი ელოდებოდათ, სამჯერ უნდა შემოევლოთ და ვინც ამას მოახერხებდა პირველი, ის გახდებოდა გამარჯვებული, მათ ლუდიანი კოდებით ასაჩუქრებდნენ. კეჭნაობაც ჯვარში იცოდნენ. ეს დღე მათთვის ყველაფერს ნიშნავდა. სვამდნენ, მაგრამ არა თრობამდე. ისე უნდა გაეძლოთ ბოლომდე, რომ ყველა წესი შეესრულებინათ. ბოლოს ხუცესი ან ხევისბერი „ფერხისა“-ს დაიძახებდა, მამაკაცები იკრიბებოდნენ, ხევისბერი ჩადგებოდა შუაში დროშით და მღეროდნენ. „ფერხისა” ზოგჯერ საათობით გრძელდებოდა, ამიტომ მომღერლებს ახალგაზრდები მოჰყვებოდნენ და გზადაგზა მომღერლებს ხმის ჩასაწმენდად ლუდს აწვდიდნენ. დაღამდებოდა, ხევისბერი სანთელს აანთებდა და საგმირო ამბების მოყოლას იწყებდნენ. მერე გაეხვეოდნენ ნაბდებში და გათენებამდე ეძინათ, ზოგი ფხიზლობდა, რადგან ამ დროს დარბევა იცოდნენ, რასაც გამოსაფხიზლებელს ეძახდნენ, თუ ფხიზლად არ იყავი, ფეხსაცმელს მოგპარავდნენ და მეორე დღეს გამოსასყიდს, 1 ბოთლი არყის სახით, მოგთხოვდნენ”. ძნელია რაიმეს წინასწარ განსაზღვრა, მაგრამ, როცა საქმე მთასთან გაქვს, ყველაფერი ნათელი ხდება. შეუძლებელია ამაყ და ტრადიცшების მოყვარულ ფშავლებს ხელიდან გამოჰგლიჯო ხევისბერობის ადათი. მიზეზი ერთია და ნათელი, აქ აწმყო წარსულს კვალდაკვალ მიჰყვება.

45

სხვადასხვა

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

წითელი გრძნობიდან შავ ვნებამდე დაღწევის, უფრო სწორი იქნება თუ ვიტყვით – თავის დაზღვევის ერთ-ერთი საშუალება ფიცია... ერთგულების „გარანტია”... ჩნდება კითხვა: რა საჭიროა ფორმალობა, როცა კავშირი სიყვარულია... სწორედ ლია ზამბახიძე მარიამ ჯავახიშვილი აქ ვლინდება ადამიანური ღალატი დედამიწაზე სისუსტეები და თანმხლები არ გაჩენილა... ის ანგელოზში ჩაისახა გაურკვევლობა... მათგან თავის დაღწედა ევაში გახორციელდა. პირველად ვის ერთ-ერთი გზა ფსიქოლოგიაა... ღმერთს უღალატეს... შემდეგ – პრინჩვენს კითხვებს ფსიქოთერაპევტი, ციპებსა და წესებს... ორ უზენაესს, რაც ნანა მამულაშვილი პასუხობს... ადამიანს კეთილდღეობისა და წესრი– ღალატი... ის თავის თავში მოიაზრებს გისკენ მოუწოდებს... ამის გამო გადაიწ- ტყუილს. თავის მხრივ, ტყუილიც შესაძვა სოდომი და გომორი... შემდეგ იყვნენ ლოა ნიშნავდეს ღალატს... თუ შეიძლება მათ შორის გავავლოთ ზღვარი? ებრაელები, რომლებმაც აღთქმულ მი– განურჩევლად სქესისა, ასაკისა და წას ვერ მიაღწიეს, მიზეზთა შორის იყო რასისა – ყველა ვთანხმდებით, რომ ღალატიც... „შეიბილწეს იგინი ბელფეღალატი ნეგატიური მოვლენაა ადაგორს და ჭამეს ნაგები მკუდართაჲ”... მიანის ცხოვრებაში. მისი გამომწვევი შემდგომ ეს მოსეს რჯულის კანონსა მიზეზებიც ინდივიდუალურია და, შესადა 10 მცნებაშიც აისახა. ბამისად, სხვადასხვა ფაქტორებზეა დაქრისტეს შობამდე, სიძვის ქალღმერთ მოკიდებული, ეს იქნება, პიროვნებებს ბაალ-ფეგორს 24 000 ებრაელი შეეწიშორის სექსუალური, ფსიქოლოგიური რა... დღეს, ღალატობს კაციცა და ქათუ სოციალური სხვაობა. რაც შეეხება ლიც... ვინ მეტად, ვინ ნაკლებად ან სად ტყუილსა და ღალატს შორის მიმართემეტად, სად ნაკლებად რთული დასადბას... რთულია, გაავლო მკვეთრი ხაზი, გენია... ღალატობს თითქმის ყველა და თუმცა ეს ორი ცნება არც ისე მჭიდრო ყველგან... კავშირშია ერთმანეთთან. შესაძლოა, ღალატი ფართო ცნებაა, რომელიც ადამიანი ტყუილს ამბობდეს, მაგრამ ბევრ განსხვავებულ ასპექტს მოიცავს, არ ღალატობდეს... ინდივიდუალურია... იმდენად, რამდენადაც ღმერთთან ერშესაძლოა, ღალატობდეს და არ ცრუობთად გაჩნდა სამყაროში... შეიძლება, დეს... უბრალოდ, ის, რაც ამ ორ ცნებას უღალატო საკუთარი თავიდან დაწყეშორის საზღვარს აქრობს, ღალატის ბული, ყველასა და ყველაფერს, თუმცა თანმდევი სიცრუეა, რითაც „დამნაშავე” აქტუალური მაინც ქალ-ვაჟს შორის ცდილობს „სასჯელისგან” თავი დაიძვღალატია – უკვდავი მუზა და ფაბულის რინოს... განუყოფელი ნაწილი. რეალურად, გაფიქრებაც ღალატია... „ყველა ბედნიერი ოჯახი ერთნაირია, თვალებმა და გონებამაც შესაძლოა დაყველა უბედური ოჯახი უბედურია თაგაყენოს ცდუნების წინაშე. მით უმეტეს, ვისებურად...” თუ რელიგიური კუთხით განვიხილავთ: ამ თავისებურებას ინდივიდუალიზმი თვალით, გულითა და ფიზიკურად ღაქმნის, ადამიანურობა წითელი სიყვარულატი ერთნაირი სიმძიმისაა. აქედან ლით, შავი ვნებებითა და აუხსნელი ინსთვალნათლივ ჩანს რამდენი მოთხოვნა ტინქტებით, რომლებსაც მატარებლის წაეყენება ადამიანს – ის ფსიქოლოგირელსებთანაც შეუძლია მიგიყვანოს... ურად უნდა აკონტროლებდეს საკუთარ ეს თქვენთვისაც ნაცნობია: ტყუილი, სურვილებს, გრძნობებს, ქცევებს, ინსრომელიც შეიძლება ნიშნავდეს ღატიქტებს... ასეთივე ადამიანური მომენლატს... ღალატი, რომელიც თავის თავტია ტყუილიც, რომელსაც თავდაცვის ში მოიაზრებს ტყუილს... ამისგან თავის მიზნით ამბობენ „დამნაშავეები”. ამავდ-

46

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

როულად, უნდა აღვნიშნოთ ისიც, რომ სულაც არ არის საჭირო ფიზიკურად სხვასთან ყოფნა. როდესაც გული, ფიქრი და გონება გაგირბის – უკვე სიცრუეა... სიცრუე, რომელიც შესაძლოა გავუტოლოთ კიდეც ღალატს...

სხვადასხვა

– ზოგადად, უნდა ვთქვათ, რომ მხოლოდ ადამიანის პასუხისმგებლობის გრძნობა შეიძლება მივიჩნიოთ რაიმეს გარანტად. საქორწინო ან ზოგადად ფიცი ადამიანს მოვალეობას აკისრებს. ამ პროცესში შენ, როგორც პიროვნება, პასუხისმგებლობას იღებ ღვთის, საზოგადოების, მეორე ნახევრისა და საკუთარი თავის წინაშე. ეს გავალდებულებს,

გლობალურად თუ ვიმსჯელებთ ღალატის მნიშვნელობაზე – ეს ნიშნავს, რომ მე ერთი ადამიანის წინაშე გამაჩნია პასუხისმგებლობა, ვალდებულებები, რომლებსაც ვარღვევ, არ აქვს მნიშვნელობა, სექსუალური, ფსიქოლოგიური თუ სხვა თვალსაზრისით. ზოგადად, ადამიანი სოციალური არსებაა. მისთვის მნიშვნელოვანია სტატუსები და როლები. ფიცი, რომელიც ამ როლს ერთგვარ ოფიციალურ, საზოგადოდ აღიარებულ, იურიდიულ სახეს სძენს, უფრო ნათელს, მტკიცეს ხდის პიროვნების სტატუსს, მის მოვალეობებს. დაკისრებული ვალდებულებებისგან თავის არიდება კი თავისთავად ნიშნავს მოტყუებასა და ღალატს.

– ანა კარენინა... ქალი, რომელიც ღალატობს, მაგრამ არ იტყუება. როგორია მისი ფსიქოლოგიური პორტრეტი?

– გრძნობების მოზღვავებისა და სიყვარულისგან არც ერთ ასაკში, არავინ

იყო ამ ურთიერთობის ერთგული... აქედან გამომდინარე, შესაძლოა, ვთქვათ, რომ ფიცის ფაქტორი ეფექტურად მუშაობს და ახდენს გავლენას ურთიერთობებზე. მიუხედავად ამისა, ყველას უნდა ახსოვდეს, რომ არაფრისგან და არავისგან დაზღვეულები არ ვართ. ცხოვრებაში ყველაფერი შეიძლება მოხდეს და მხოლოდ ფორმალური, იურიდიული შეთანხმების იმედზე არ უნდა დავრჩეთ.

არის დაზღვეული. ანა იყო ძალიან ახალგაზრდა, შესაბამისად, მთლიანად დანებდა გულს და ჩაეფლო თავისივე გრძნობებში. შესაძლოა დავასკვნათ, რომ შინაგანად ხისტიც იყო. ამის გამო ლავირებაც ვერ მოახერხა... სხვა საკითხია, რამდენად სწორია ღალატობდე და თან ატყუებდე, ლავირებდე... თუმცა, ვერც იმას დავამტკიცებთ, რომ ყველაფრის პირდაპირ

– საკურთხეველთან, ხატთან, ღვთის წინაშე ფიცის დადება და შემდეგ მისი დარღვევა თავისთავად ნიშნავს ტყუილს, ღალატს... რამდენად შესაძლებელია ამ ნეგატიური მოვლენების თავიდან აცილების გარანტად მოვიაზროთ ფიცის ფენომენი?

47

სხვადასხვა

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

გამჟღავნება და ოჯახისთვის ტკივილის მიყენება სწორია. ანა მოზღვავებულმა გრძნობებმა ადვილად მართა და დააყენა გზაზე, რომელსაც ბოლომდე ვერ გაჰყვა... ერთი მხრივ, უყვარდა ვრონსკი, მეორე მხრივ, მისთვის არანაკლებ მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა სოციალური სტატუსი. ის საყვარლის როლში არ მიიღო საზოგადოებამ. დაკარგა ოჯახი, ქმარი და, რაც მთავარია, შვილი. მან მოახერხა, ჩაეკლა დედობრივი ინსტიქტი, რაც დომინანტია ქალის გრძნობებს შორის. ამ პროცესმა დაანგრია კიდეც ფსიქოლოგიურად. მიუხედავად ძლიერი გრძნობებისა, გარკვეულ ეტაპზე მან გააცნობიერა, რამდენად მნიშვნელოვანი იყო მისთვის შვილი და საზოგადოებაში დაკავებული ადგილი... ეს მომენტი კიდევ ერთხელ მიუთითებს, რომ ადამიანი სოციალური ცხოველია, რომელსაც შესაფერისი საზოგადოებრივი წრის გარეშე ცხოვრება არ შეუძლია... აქედან გამომდინარე, მძი-

აკეთებდა. მის არსებაში, სავარაუდოდ, შინაგანი დაპირისპირება – ომი მიმდინარეობდა, რამაც საბოლოოდ ნეგატიურ შედეგამდე მიიყვანა. მართალია... ანა არ ცრუობდა, ის ღალატობდა საკუთარ თავს, ოჯახს, ქმარს, შვილს... ამას შეეწირა კიდეც. ისე კი, რეალურ ცხოვრებაშიც უნდა გვახსოვდეს, რომ მსგავსი გრძნობების ფსიქოპათურად, ისტერიულად აყოლა ყოველთვის დრამატულად მთავრდება და დამანგრეველია პიროვნებისათვის.

– მადამ დე რენალი და ჟულიენი... ქალი, რომელიც ღალატობდა და ცრუობდა. როგორია წითელი გრძნობებიდან შავ ვნებამდე მისული ქალის ფსიქოლოგიური პორტრეტი?

– ყველაფერი პიროვნებაზეა დამოკიდებული. ანა გულწრფელი იყო. აქ არის ერთგვარი ეგოისტური, ეგოცენტრული მომენტიც – მე მიყვარს და მორჩა! ადამიანი, რომელიც იხლართება მსგავს სიტუაციაში, იქცევა ისე, როგორც თა-

მე, დეპრესიულ და სუიციდალურ ფონზე, ანამ უპატიებელი გადაწყვეტილება მიიღო და „წარმატებით” დაასრულა კიდეც. ზოგადად, თვითმკვლელობა თავისთავად ნიშნავს, რომ ფსიქოლოგიური პროცესები ნორმის ფარგლებიდან გამოსულია... კიდევ სხვა საკითხია, თუ ეს ადამიანი ამას გაცნობიერებულად

ვისი ფსიქოტიპაჟი უკარნახებს. მადამ დე რენალის შემთხვევაში პრიორიტეტი სოციალური სტატუსი და შვილები აღმოჩნდა. აქ დედობრივმა ინსტინქტმა გაიმარჯვა, რადგან ორივე სახის გრძნობების თანაბარ სიტუაციაში ჩაყენება გამორიცხული იყო. ამ შემთხვევაში, კარგად მუშაობს საზოგადოების ფაქტორიც. როგორც სტენდალი აღნიშ-

48

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

ნავს: „საზოგადოებრივი აზრის ბატონობა თავისუფლებას ქმნის, მაგრამ ნაკლი ის არის, რომ ის ყველაფერში ერევა, მაგალითად, კერძო ცხოვრებაში.” ამ უკანასკნელი თვისების გამო მადამ დე რენალი ჩარჩოებში ჩაიკეტა... კლასობრივმა სხვაობამ, მთავარმა სიმდიდრემ – რეპუტაციამ შეყვარებული ქალი სტანდარტებში მოაქცია... იცრუა... მას არ სურდა სოციალური როლის, შვილების დაკარგვა, სწორედ ეს მიზეზები აჩენს ტყუილს... აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ მადამ დე რენალის მაგალითი ანა კარენინასთან შედარებით მეტად ადამიანური და რეალისტურია.

– გრაფი დესალური და მისი ოჯახი... ცოლქმრული თანაცხოვრება... ამ შემთხვევაში სად არის ღალატი და სად ტყული?

– უამრავი ოჯახი არსებობს, სადაც მეუღლეებმა იციან, რომ მეორე ნახევარი ღალატობთ. ამ შემთხვევაში პრიორიტეტული ოჯახის ერთიანობისა და სოციალური სტატუსის შენარჩუნებაა. ამ კონკრეტულ მაგალითში ნახსენებია საქორწილო ფიცი, იურიდიული ვალდებულებები, რაც ურთიერთობას მოსაწყენს ხდის. ესეც ინდივიდუალურია... ზოგიერთ შემთხვევაში თავისუფალი კავშირები, გაფორმებულ ვალდებულებებზე ბევრად ეფექტურია... კიდევ უფრო სხვაა წმინდა ადამიანური ფაქტორი, იმის დაფასება, რასაც კარგავ. ამ მომენტმა გადამწყვეტი როლი ითამაშა გრაფის ცნობიერებაში. მეორე მხრივ, ცოლის ცბიერმა ნაბიჯმა და შურისძიებამ შედეგი გამოიღო. საგულისხმოა ისიც, რამდენად დიდი მნიშვნელობა ენიჭება შვილს, მისთვის კომფორტული, ოჯახური გარემოს შექმნას... რეალობა კი ერთია: აქ არ ცრუობენ, არც ღალატობენ და საბოლოოდ გულწრფელი ურთიერთობით ახერხებენ ოჯახური ერთიანობის შენარჩუნებას.

– „სიყვარულს + მრუშობა = ბედნიერებას”. – ეს თეორემა რამდენად შესაძლებელია იქცეს აქსიომად?

– ვიღაცისთვის ეს ნორმა და ჭეშმარიტებაა, ვიღაცისთვის – არა! რეალურად,

სხვადასხვა

მინდა ერთია, საჭიროა, აუცილებელია და უნდა – მეორე. ყოველთვის „მე-ს” ნებაზე სიარული არ არის კარგი პოზიცია. როცა საკუთარ ოჯახში სრულად ხარ რეალიზებული, აღარსად გჭირდება დამატებითი აღიარება. აქ შეგვიძლია დავიხმაროთ დონ ჟუანის ფენომენი. მის ცხოვრებაში არსებული მრავალი ქალი, მისივე დაბალ თვითაღიარებაზე მეტყველებს. იმდენად სუსტია მასში თვითშეფასების მომენტი, რომ მუდმივად სჭირდება აღიარება. რაც უფრო დიდია ერთი ადამიანის მიმართ სექსუალური თუ ფსიქოლოგიური გრძნობები, რაც უფრო რეალიზებული ხარ მასთან, მით ნაკლებია სხვისკენ გახედვის რისკი. აქედან გამომდინარე, თეორემა, რომელზეც ჩვენ ვსაუბრობთ, შეუძლებელია, ვაქციოთ აქსიომად. ის მხოლოდ დონ ჟუანის ფენომენს შეეფერება. რეალურად სიყვარული = ბედნიერებას... ამისკენ არის მიმართული ლიტერატურაც. აქვე უნდა ვახსენოთ ფსიქოპათური ხაზები, რაც შემოქმედებითობის გარანტია... როდესაც ვსაუბრობთ რომანებზე, წიგნებზე... ზოგადად რა არის წიგნი?... მას წერენ ფსიქოპათები – ფსიქოპათებზე, ფსიქოპათებისთვის... წიგნი ხომ მოწესრიგებულ, ჩვეულებრივ ცხოვრებაზე არ იწერება. როგორც მკითხველი, თვითონაც ხვდები, რომ რაღაც ფასეულობები უტრირებულად მოგეწოდება. შენც, რატომღაც, მოგწონს ეს ფსიქოპათური ცხოვრება, რომელიც რეალობაში აუტანელია... იმ რეალობაში, რისი ადეკვატურად აღქმა ჩვენი ვალდებულებაა. უნდა გვახსოვდეს, რომ რეალობა, როგორი უსიამოვნოც უნდა იყოს იგი, ერთადერთია და მისგან გაქცევა უკვე არასწორია. თვითმკვლელობა რეალობისგან თავის დაღწევის საშუალება არ არის. არც წითელი გრძნობებისა და შავი ვნებებისთვის თავის მინდობაა გამოსავალი... თუმცა, ადამიანის ადამიანურობა სწორედ ამ დაპირისპირებაში ვლინდება და იხვეწება... სრულყოფილებისკენ სვლის მთავარი კრიტერიუმი კი არსებული რეალობის ადეკვატურად აღქმა და მასთან სტრატეგიული ბრძოლაა...

49

სხვადასხვა

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

რეპორტაჟი ნინო ზვიადაური

*** 5 გამოტოვებული ზარი, რამდენიმე უპასუხო მოკლე ტექსტური შეტყობინება… მსგავსი ფაქტები ჩემს ტელეფონს ორწლიანი გამოცდილებიდან ხშირად ახსოვს, თუმცა ახლა ყველაფერი ასე ჩვეულებრივადაც არ იყო. მედიაკონფერენციაზე ვიყავი, ეს მოქმედების 3 კადრია, არადა 1 სცენა კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტში მიმდინარეობდა. იურიდიული ფაკულტეტის მესამეკურსელმა – ელენე გრიგოლიამ MICC University–ის (საერთაშორისო სისხლის სამართლის სასამართლოს მოდელირება) პროგრამა ნახა, დაინტერესდა და ჯგუფელებსაც გააცნო. სწორედ ასე, ლაშამ ელენემ და სანდრომ, პროექტის სპეციფიკიდან გამომდინარე (3 იურისტი სტუდენტი და 1 მედიაჯგუფის მონაწილე), მე მიპოვეს. ახლა, ალბათ უკვე მიხვდით 3 მოქმედებაში 5 გამოტოვებული ზარისა და ,,მესიჯების” ადრესატები. სამოტივაციო წერილებით, რეზიუმეებითა და ტექნიკური მხარის ასე 7–8–9 კადრის მერე, ჩვენს მაილებზე და შემდეგ ,,facebook”–ის კედლებზე გაჩნდა წარწერა: Congratulation..We are glad to welcome you to Model International Criminal Court (MICC). MICC University is a simulation of the International Criminal Court for students from all over the world... საქართველო 6.02.2013 ტაქსში, საელჩოსკენ მიმავალ გზაზე, ბოლო წუთს დაკარგული საბუთები, დაუსრულებელი ზარები.

– მაცადე, დედა, ცოტა ხანს (turn off mobile) – თქვენი სურათი აპლიკაციას მიამაგრეთ, გოგონა!

– იცით, ჩვენ 22–ში მივფრინავთ, იქნებ ცოტა ადრე გაგვაგებინოთ ვიზის პასუხი. *** 21.03.2013 – არის! *** საქართველო–უკრაინა–ბერლინი–პოლონეთის რეისი მცირე გაუგებრობებით დაიწყო და ჩვენგან დამოუკიდებლად დნეპროპეტროვსკი–მოსკოვის მიმართულებით გაგრძელდა. *** ამონაწერი ,,skype", ,,facebook", sms.ge"–დან: – იქნებ მომაქციოთ ყურადღება და skype"–ში შემოხვიდეთ! (ნინო) – ნესტანი დეიდა, ,,skype"–ში ვარ, გირეკავთ, თუ შეგიძლიათ შემოდით... (ელენე) – გამარჯობა, მე ლაშას დედა ვარ, სად ხართ ეხლა?

– გოგოებო, სად ხართ, სანდრო როგორაა? დედამისი ვარ, რატომ არ მპასუხობს?

– მოსკოვში რა გინდათ, ეხლა ბერლინში არ უნდა იყოთ (ნანუკა პარინოსი)?

– არ ინერვიულოთ, დამშვიდდით, თუ რამე დაგჭირდათ, მომწერეთ (მარი ჯიქია).

– ნინო, წერე მანდ, მასალაზე იფიქრე (ვინ, ვინ თუ არა ჩემი დეკანი, ჟურნალისტი ეკა თხილავა)...

50

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

სხვადასხვა

*** მასალაზე ყველაზე მძიმე სიტუაციებშიც ვფიქრობდი. იმ დროსაც კი, როცა უკრაინის აეროპორტი უამინდობის გამო ჩაიკეტა და, ჩვენ გაურკვეველი ვადით, დნეპროპეტროვსკში აღმოვჩნდით... მერე უცებ რიგები გაჩნდა, ყველას სადღაც ეჩქარებოდა... ყაყანებდნენ, ჩხუბობდნენ...

– გთხოვთ, იქნებ როგორმე დაგვეხმაროთ, ხვალ ბერლინში უნდა ვიყოთ, შუადღისას.

– გოგოებო, გვესმის თქვენი, ამინდზე ვართ დამოკიდებული, ჩვენ არაფრის გაკეთება არ შეგვიძლია. არადა გვატყუებდნენ... ჟურნალისტმა ფაქტი გადაამოწმა, ინფორმაცია მოიპოვა, იქვე იურისტი გაჩნდა და 2–3 საათიანი ლოდინისა და რიგში პოზიციების მყარად შენარჩუნების წყალობით, ბოლო წამებში კიევის არა, მაგრამ მოსკოვი–ბერლინის ბილეთები ხელთ გვქონდა. შემოწმების გასავლელად ბოლოები მივცვივდით... ***

საღამო აეროპორტში, ღამე ოჯახის წევრებთან საუბარში, შუაღამე ლაპარაკში და 2 საათი დამსახურებულ ძილში გავატრეთ. *** რეისის პრობლემის, დროის დაკარგვის, შეწუხებისა და იმის გამო, რომ სხვა ადგილები არ იყო ბიზნესკლასით ვიფრინეთ. დაღლილ, უძილო და 15 ცივ, უგემურ ბუტერბროდნაჭამებს უცებ სტიუარდსამ გვკითხა: ომლეტის შემდეგ ჩაის, ყავას, თუ ნატურალურ წვენს მიირთმევთო? პირველი არა, მაგრამ შოკი მივიღეთ! გემრიელად ვისაუზმეთ, თბილი პლედები მივიფარეთ და, ისევ ძილით შემოვიფარგლეთ. *** დღე–ღამეში რამდენი საათი გვეძინა, რამდენჯერ შევიკარით და გავიხსენით უსაფრთხოების ღვედები, რომელი საათი იყო და მსგავსი ტიპის კითხვებს ერთმანეთს შეგნებულად არ ვუსვამდით. მე პრინციპულად არ ვცვლიდი საათს და გამომდინარე იქიდან ,,ვის ცაზე დავფრინავდით”, მარტივი არითმეტიკული ოპერაციების (–1;–2) შესრულება ყოველ ნახევარ საათში ერთხელ მაინც მიწევდა. შემდეგი გაჩერება უკვე ბერლინი იყო.

51

სხვადასხვა

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

ადაპტაცია არ გაგვჭირვებია, აეროპორტშივე ყველანაირი ბროშურა–ბუკლეტი მოვიმარაგეთ, რაც სასტუმროებს, ღირსშესანიშნაობებს, სავაჭრო ცენტრებსა და კვების ობიექტებს შეეხებოდა. მატარებელში ჩავსხედით და ,,ჰაუბანხოფისკენ” (Hauptbahnhof) მიმავალ გზას გავუყევით, სადაც 3–4 საათში პროექტის სხვა მონაწილეებსა და ორგანიზატორებს უნდა შევხვედროდით და პოლონეთისკენ გაგვეგრძელებინა გზა. პოლონეთი, კრჟიჟოვა. 24.03.2013 ჩვენთან, ოთახში ორი საწოლია. კედელზე პრიმიტიული ნახატი, მაგიდა სკამებით, თაროები, გარეთ თოვლი და –70. რომ მეთხოვა ამ პირველ აბზაცს დანარჩენი 49 მონაწილეც დაწერდა, მაგრამ ახლა სხვა გზა არ გაქვთ, ჩემი ინტერპრეტაციით უნდა განაგრძოთ კითხვა. *** ერთი მაღვიძარა, მეორე...

–ელენე, რომელი საათია?– როგორც იქნა ვკადრულობ თვალების გახელას.

2 წუთიანი პაუზა.

– მმმ, რა მკითხე?– ელენე გვერდს იცვლის და ძილს განაგრძობს. ისევ ვაგვიანებთ. დილის საუზმე ყველაზე მეტად მიყვარს, არადა გუშინაც ბოლოები ჩავცვივდით სასაუზმოდ. სააბაზანოდან გამოსულს ელენეც გაღვიძებული მხვდება, დაბლა ჩასულებს კი ყველა – გაკრეფილი. სწრაფად, გამოტენილი პირით ვჭამთ, ყლუპ–ყლუპად ყავას ვაყოლებთ, იქვე პატარა ბრუტერბროდებს ვიკეთებთ, აბა 5 წუთს სიარულში ტყუილად ხომ არ დავკარგავთ და გავრბივართ. ჯგუფებში მუშაობა, სემინარები და მცირე 20 წუთიანი შესვენებები საცხოვრებლიდან ოდნავ მოშორებით გვიტარდება, ჩვენც იქითკენ ვიღებთ გეზს და ჩვენ–ჩვენს ოთახებში ვნაწილდებით.

Newsroom –მასალები და ფოტოები მაილზე ატვირთეთ..

–გაინაწილეთ იმიტირებული სასამართლო პროცესების გაშუქების განრიგი.

–არ დაგავიწყდეთ, გაესაუბრეთ ყველა მხარეს ! სამივე პუნქტი მოვინიშნე, იქვე პლუსები გავაკეთე, მერე მაიკლის გუშინდელი თხოვნა გამახსენდა, გავხედე და თვალი ჩავუკარი. რამდენიმე წუთში მან კამერის უკან, მე კი კამერის წინ გადავინაცვლეთ და მოქმედებაზე გადავედით. ,,ჩვენ თანაბრად განვსხვავდებით" ''We are equally different" ეს ფრაზა 15 ენაზე, 15–მა განსხვავებული ეროვნების წარმომადგენელმა თქვა. მართალია, ზოგიერთ მათგანს სადილის შემდეგ თავისუფალი 1 საათის ძილში გატარების საშუალება არ მივეცით, ოთახებზე კაკუნი (ზოგჯერ ბრახუნიც) დაგვჭირდა, წინდებისამარა ჩაწერილი რესპონდენტები მაინც არ გვემდურებოდნენ და სიამოვნებით იღებდნენ ჩვენს გადაღებაში მონაწილეობას. საღამოობით ჩვენს MICC პროექტს მუსიკალურად აფორმებდა ლაშა პაპავა თავისი 20–30 კაციანი ბენდით. ოთახიდან გამუდმებით მოისმოდა ისეთი სიმღერები როგორებიცაა: ''Knockin On Heavens Door"... პროექტის მონაწილე გოგოების გულთამპყრობელი ქართველი ბიჭები ამგვარ საღამოებს ყოველდღიურ რეჟიმში მართავდნენ, სამაგიეროდ დილით, ჩვენთან ერთად იდგნენ ყავის, იოგურტის, პურის, შემწვარი სოსისების გარემოცვაში და აჩქარებული ტემპით იღებდნენ თეფშებზე სხვადასხვა პროდუქტის განსხვავებულ ულუფებს და კიდევ უფრო აჩქარებული ტემპით უძახებდნენ მათ კუჭში, მაშინ,

52

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

სხვადასხვა

როცა ყველა უკვე დანიშნულების ადგილას იყო. საქმე პირველი იმიტირებული სასამართლოს პროკურორი ელენე იყო, ჟურნალისტი მე გახლდით. წინა დღეს მაშინ, როცა გარედან მუსიკა გვიტევდა, ჩვენ მაინც მყარად ვისხედით ჩვენ–ჩვენს პოზიციებზე (ნოუთბუქებთან) და ხვალინდელი დღისთვის ვემზადებოდით. ფოტო და ვიდეომასალა, მოკლე მინაწერები ჩემს ბლოკნოტში, კომენტარები, შეფასებები, შექება... პირველმა სასამართლომ წარმატებით ჩაიარა, დღის ბოლოს ,,მოსამართლეებმა" დამსწრე საზოგადოებას განაჩენი გააცნეს, ამით სასამართლო პროცესი დასრულდა. საღამოს ყველაფერი რედაქტორის მაილზე აისახა. ექსკურსიები, კინოჩვენებები, საღამოობით დამატებითი შეხვედრები, დერეფნებში კომპიუტერებთან ჩამომსხდარი პროექტის მონაწილეები. საღამოობით ქართული (და არა მარტო) ღვინო, პაპავა გიტარასთან და ხმაური N103–დან. პირველ იმიტირებულ პროცესს მეორე და მესამე მოჰყვა. MICC–ელებმა სულ 4 სასამართლო სხდომა გამართეს. განხილვები განაჩენის გამოტანის შემდეგაც გრძელდებოდა. მაშინ, როცა ერთ მაგიდაზე სასადილოდ რომელიმე ერთი პროცესის მოსამართლე დაცვის მხარე და პროკურორი მოხვდებოდა. შვიდი დღე თანდათან მიილია, თუმცა ეს ჩვენი ,,დელეგაციის" საქართველოში დაბრუნებას ჯერ არ მოასწავებდა. წინ ორი სრული დღე გვქონდა ბერლინში. დასკვნით საღამოს ყველამ ერთად ჟურნალისტების გუნდის მიერ მომზადებულ ვიდეოკოლაჟს ვუყურეთ, შთაბეჭდილებების, პატარ–პატარა საჩუქრებისა და სუვენირების განაწილების შემდეგ სერთიფიკატების გადმოცემის დრო დადგა. მერე ბანერებთან, ბავშვებთან, ორგანიზატორებთან პოზიორობა და უამრავი ფოტო. ნუ ჩქარობთ, წინ კიდევ ბევრი ისტორიაა... *** თმის საშრობის ხმა, ტანსაცმლის შრიალი – გოგოებმა ოთახებში გადაინაცვლეს, საშხაპეები სავსე იყო, მიზეზი – გასაგები. 1 საათში ყველას მაქსიმალურად უნდა მოეკრიბა ენერგია და გამოპრანჭულები დახურვის ცერემონიალს დასწრებოდნენ. ვივახშმე და Newsroom–ში წავედი, ჩვენ დასვენება არ გვეხებოდა, ბოლო დეტალები იყო დასაზუსტებელი. ოთახებში გადასაცმელად წასული ,,ჟურნალისტები" რედაქტორმა კარებიდან მოაბრუნა, მასალებს კორექტირება სჭირდებოდა, ყველა ნიუანსი კიდევ ერთხელ შემოწმდა, ყველა ასოსა და სიტყვას გადახედეს. გვერდითა შენობიდან უკვე დიდი ხანია მხიარულებისა და სიმღერის ხმა

53

სხვადასხვა

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

ისმოდა, ჩვენთან ისევ – პრინტერის ბეჭდვისა. თითოეული გაზეთის ფურცელი დალაგდა, ერთმანეთს მიედო და მანამ, სანამ მათმა საერთო რაოდენობამ 80–ს არ მიაღწია, ყველანი თავაუღებლად ვმუშაობდით. ახლა უკვე შეგვეძლო საერთო მხიარულებას შევერთებოდით.. ყველა ცეკვავდა.. ლაპარაკობდა, იცინოდა...

–ერთი წუთი, კომპიურეტების ოთახში გამომყევი რაა..

Youtube–> search–> რაჭული ქუსლი–შეხტომა, ქუსლი–შეხტომა. ხელები – ერთი მკერდთან, მეორე–გაშლილი. ,,მოკლე კაბა რომ ჩაგიცვამს".... ყველამ ყურები დაცქვიტა, ჩვენ უკვე წრეში ვიყავით.. *** ნოსტალგიას ვერ დავარქმევ, მაგრამ ალბათ უკვე გვენატრებოდა საქართველო. მერე ,,ქართული ლეგენდის" დრო დადგა. ტექსტის თარგმნას სინქრონში ვცდილობდით. უცებ.. ,,ცის ნამის ნაჟურით დაგიბან მაგ თვალებს", –მოისმა ხმის გამაძლიერებლიდან.

– მმმ... So...ისა... ვერ ვთარგმნეთ.. თუნდაც გვეთარგმნა აზრი იმდენად გაუგებარი იქნებოდა, კაციშვილი ვერ გაიგებდა ჯერ ნაჟურით რატომ და მერე რაღა ნაჟურით ჩვეულებრივ ონკანის წყალს რატომ ვუცხადებდით ბოიკოტს.. მეორე დღე კრჟიჟვაში გათენდა და ბერლინში უნდა გაგრძელებულიყო. გზაში წინასწარ მომარაგებული ბუკლეტებიდან სასტუმროებს ვარჩევდით, ერთი სული გვქონდა ბარგი დაგვეყარა და ქალაქში გავსულიყავით. ყველაფერი, რაც კი თბილი გვქონდა ზედ გადავიცვით, ჩანთები მოვიკიდეთ, კამერები გადავიკიდეთ, რუკები მოვიმარჯვეთ და დაბლა ჩამოვედით. მერე თქვენც მიხვდებით.. რაიხსტაგი... ბრანდერბურგის ჭიშკარი.. ჰოლოკოსტის მემორიალი... ბერლინის კედელი... თანმიმდევრობა დაცული არაა... ხელებს ვიორთქლავდით, ფეხებს ვაბაკუნებით და მაინც დავდიოდით. არ მახსოვს, რომელ საათზე დავბრუნდით უკან, ემოციებმა და დაღლილობამ ერთად იმოქმედა და დილამდე ჩვენს პატარა ოთახში ყველას გაუნძრევლად ეძინა. *** ძლივს ჩამოვბობღდი ჩვენს აპარტამენტში განთავსებული ორსართულიანი საწოლის ზედა ნაწილიდან... მარი გადამირჩა... უკვე 9 საათი იყო, ასეთი წინდაუხედაობა არ გამოგვადგებოდა. გზის აქეთ წითელსა და მწვანეზე ერთნაირად, წიწილებივით ვმოძრაობდით. ერთ პატარა ქუჩაზეც, მით უმეტეს მაშინ, როცა ახლომახლო მანქანა არსად ჩანდა, შუქნიშნისკენ არც კი გაგვიხედავს ისე დავიწყეთ გზის გადაჭრა. გზის იქით შუახნის გერმანელი მამაკაცი ძაღლითურთ სრული სიმშვიდით დგას და შუქნიშანს შეჰყურებს. გზის შუაში წინა კადრში ნახსენები მამაკაცი ბოლო ხმაზე გვიყვირის, იმედია, მარტო ბრმები გვიწოდა. ნახევარი დღე სიარულში, ქალაქის დათვალიერებაში გავიდა, მეორე ნახევარი კი ამდენი ხნის ნანატრ Shopping–ში. დიდ სავაჭრო ცენტრებში მილიონჯერ ვკარგავდით ერთმანეთს, საოცარი სისწრაფით ვმოძრაობდით, მაღაზიიდან მაღაზიაში, ვათვალიერებდით ვისინჯავდით და ვყიდულობდით სუვენირებს, ტანსაცმელს.. ამ ხნის განმავლობაში პირველად მოვიხსენით ყელზე თბილად დახვეული კაშნე.

54

SAPERE სხვადასხვა AUDE!

კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

სხვადასხვა

გარდატეხის ასაკი ადამიანის ცხოვრებაში ყველაზე რთული პერიოდია, რადგან ამ დროს იცვლება მისი გარეგნობა, ყალიბდება აზროვნება, ინტერესები, ირჩევს პრიორიტეტებს. ამ პროცესებში გარეფაქტორების ჩარევა ადამიანის ფსიქიკაზე დიდ ზეგავლენას ახდენს. ამ ფაქტორებს შორისაა აგრესია, არაჯანსალაშა მამფორია ღი ცხოვრების წესი, უმუშევრობა, აზარტული თამაშები, ნარკოტიკები. დეპრესიული ნევროზი განპირობებულია თავდაუჯერებლობითა და ახალი ცხოვრების ვერმიღებით.

ქართველი ახალგაზრდობა და ნევროზი ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მონაცემებით, საქართველო საერთაშორისო რეიტინგში იმ ქვეყნებს შორის აღმოჩნდა, სადაც თვითმკვლელობა ყველაზე ხშირია. ამავე ორგანიზაციის დასკვნის თანახმად, სუიციდის ყველაზე მეტი ფაქტი პოსტსაბჭოთა ქვეყნებზე მოდის, რაც სისტემის მკვეთრი ცვლილებით აიხსნება. გამოიკვეთა ახალი პრიორიტეტები, ადამიანებს მდიდრულად ცხოვრებისა და დასვენების საშუალება გაუჩნდათ. ამ ყველაფერმა კი კონკურენციის ზრდა და, შესაბამისად, ახალგაზრდებში ფსიქიკური პრობლემები გამოიწვია.

20 წელია, რაც საქართველოში არასტაბილური გარემოა. მე-20 საუკუნიდან ჩანერგილი სტერეოტიპების რღვევამ „ვაკუუმი” წარმოშვა, რადგან სიახლისთვის საზოგადოება მზად არ აღმოჩნდა. ამ ყველაფერმა კი იდენტობის კრიზისამდე მიგვიყვანა. სოხუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ასისტენტ-პროფესორის ნანა ცხვედაძის თქმით, ახალგაზრდის მთავარი პრობლემა არის პიროვნებად ჩამოყალიბება, რადგან არაპროგნოზირებად გარემოში უწევს არსებობა. ინდივიდმა არ იცის, როგორ დაიმკვიდროს თავი, იმდენად, რამდენადაც დამსხვრეულია წარმატებული ადამიანის სტერეოტიპი. აქედან გამომდინარე, ახალგაზრდას მოესპო მიზანი, რისკენაც ღირს სწრაფვა და პრიორიტეტად პირადი კეთილდღეობის მოპოვება იქცა. ფსიქიკური პრობლემების ერთ-ერთი გამომწვევი ფაქტორია სისტემის ცვალებადობა, ტოტალიტარული რეჟიმის ნგრევა. ინდივიდის სოციალურ პრობლემებს სახელმწიფო წყვეტდა, არ ჰქონდათ დასაქმების პრობლემა, განსხვავებულმა რეალობამ კი გამოიწვია სტრესული სიტუაცია. კონკურენციისა და დაპირისპირების ზრდის პირობებში ახალგაზრდები ნაკლებად ახერხებენ თვითრეალიზაციას, რაც ილექება და, შესაბამისად, ფსიქიკაზე აისახება. გარდა ფსიქოსომატური პრობლემებისა, სტრესულ მდგომარეობაში ყალიბდება დეპრესია. თვითმკვლელობის სურვილს კი სწორედ ეს მდგომარეობა და ფსიქიკური აშლილობა იწვევს. საბჭოთა იდეოლოგიის ტყვეობაში ვერ ვაცნობიერებდით, რომ ადამიანი არის არა ჭანჭიკი, რასაც ათეული წლების განმავლობაში გვინერგავდნენ, არამედ მთავარი ფასეულობა. იმის გააზრება, რომ სახელმწიფო არსებობს ადამიანისთვის და არა პირიქით, რთული აღმოჩნდა. „რეციპიენტის” ცხოვრების წესს მიჩვეულებს, დაგვავიწყდა, რომ თავისუფლებას აქვს მეორე მხარეც – პასუხისმგებლობა. მნიშვნელოვანია, პოლიტიკური სივრცე გაძლევდეს საშუალებას, რომ თავი გამოავლინო, როგორც ინდივიდმა. გამოსავალი ისაა, რომ დავამკვიდროთ ჯანსაღი გარემო, სადაც ახალგაზრდები მოახერხებენ

55

სხვადასხვა

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

თავიანთი შესაძლებლობების რეალიზებას ორმაგი სტანდარტების გარეშე და ადამიანი გახდება მთავარი პრიორიტეტი. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ცნობით, ყოველწლიურად ერთ მილიონზე მეტი ადამიანი იკლავს თავს. ყველაზე დიდი წილი მოზარდებსა და 35 წლამდე ახალგაზრდებში თვითმკვლელობაზე მოდის. ამ პრობლემაზე მსჯელობისას არ შეიძლება გვერდი ავუაროთ ნარკოტიკებს, რაც უმეტეს შემთხვევაში იწვევს ნერვული სისტემის დაზიანებას. ნარკოტიკული საშუალების გამოყენებას ყოველ ჯერზე თან ახლავს მისთვის დამახასიათებელი ცვლილებები ფსიქიკაში, სხვადასხვა ტემპით ქვეითდება ფსიქიკური უნარები, ხშირ შემთხვევაში, დეგრადირდება პიროვნება, რაც აისახება მის სოციალურ სტატუსზეც. ირღვევა ძველი, ჯანსაღი ურთიერთობები, იცვლება ადამიანთა წრე, რომელთანაც კონტაქტი ნარკოტიკული საშუალების მიღების შესაძლებლობის გამო ნარჩუნდება, ირყევა ფიზიკური ჯანმრთელობაც. ნარკოტიკული საშუალების სახეობის მიხედვით შეიძლება სხვადასხვა ხარისხით დაზიანდეს ცენტრალური და პერიფერიული ნერვული სისტემა და სხვა. პრაქტიკულად, არ რჩება ორგანო, რომელზეც არ აისახება მისი მავნე ზეგავლენა. ეს ყველაფერი კი ადამიანის დაღუპვასა და სულიერ განადგურებას იწვევს. ექსპერტთა ვარაუდით, საქართველოში ნარკოტიკის მომხმარებელთა რაოდენობა რამდენიმე ასეულ ათასს აღწევს. ზუსტი ციფრის დადგენა შეუძლებელია, თუმცა საერთაშორისო ექსპერტები აპრობირებული მეთოდით – ქვეყანაში სოციალური მდგომარეობის, გამოვლენილ ნარკომომხმარებელთა რაოდენობისა და სხვა მახასიათებლების შეჯერებით – საზღვრავენ წამალდამოკიდებულთა მიახლოებით რაოდენობას. ეს რიცხვი კი, გადაჭარბების გარეშე შეიძლება ითქვას, რომ ნამდვილად კატასტროფულია. ნერვოზის მკურნალობა ძალიან რთულია. ნევროზის კომპლექსურ თერაპიაში კარგ შედეგს იძლევა აუტოტრენინგი, ჰიპნოზი, ოჯახური ფსიქოთერაპია, მშვიდი გარემო, სწორად შერჩეული კვების, შრომისა და დასვენების რეჟიმი, დიეტა, გასეირნება ბუნებაში, მასაჟი, წყლის პროცედურები... ერთი სიტყვით, ცხოვრების ჯანსაღი წესი.

56

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

სხვადასხვა

აგრესია მოზარდებში პუბერტატის ასაკი განსაკუთრებული სპეციფიკითა და სირთულით გამორჩეული ეტაპია ადამიანის ცხოვრებაში. განსხვავებული მოსაზრებები და მიდგომა საბოლოოდ ერთ ქვაბში იხარშება და მეტ-ნაკლებად იძლევა მოზარდებში აგრესიის აღმოფხვრის ხერხს. თუმცა საზოგადოება დღემდე ვერ შეჯერებულა კონკრეტულ ფორმულაზე, რომელიც ამ პრობლემის სირთულესა და სიღრმეს მოერგება. ფსიქოლოგები ორგვარი – თანდაყოლილი და შეძენილი აგრესიის არსებობის შესახებ საუბრობენ. იგი მოზარდებში განსაკუთრებული სირთულით იჩენს ხოლმე თავს. ამ დროს მთავარ ბერკეტად აღზრდა მიიჩნევა, იგი მოზარდს იმ ქარიშხლისაგან იცავს, რომელიც პუბერტატის ასაკს ფიზიოლოგიური და ფსიქიკური ძვრების დროს ახლავს. ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ფაქტორად მოზარდების მიმართ მოზრდილების დამოკიდებულება მოიაზრება. არავისთვის იქნება უცხო და გასაკვირი, თუკი ვიტყვით, რომ ზოგჯერ მოზარდები ოჯახური ძალადობისა და უპატივცემულობის მსხვერპლნი ხდებიან და აგრესიას თანდათანობით იძენენ. შემდეგ ის ღრმავდება და მოზრდილებს არასასურველი სახით უბრუნდება.

იმის გაცნობიერება, რომ მოზარდობის ხანაში ადამიანი პიროვნებად ყალიბდება, არც თუ ისე რთულია. სიფრთხილე, საუბარი მოზარდებთან, საზოგადოების სრულუფლებიან წევრებად მათი მიჩნევა, მათთან მეტად დაახლოების სურვილი, სასიკეთო ბიძგია მოზარდთა თვითდამკვიდრებისთვის. იმაზე, თუ რა მნიშვნელოვან პერიოდზე ვამახვილებთ ყურადღებას და როგორ უნდა გადავჭრათ ეს პრობლემა, უფრო დეტალურად ფსიქოლოგი ლია სვანიძე ისაუბრებს: – როგორც ცნობილია, პუბერტატის ხანაში მოზარდებს ავტონომიურობის განცდა გააჩნიათ. რამდენად მნიშვნელოვანია მოზრდილების მხრიდან ამის გაცნობიერება?

– პუბერტატის ხანა, სიტყვასიტყვით, სექსუალური განვითარების პერიოდს ნიშნავს, რომელიც მოზარდობის ხანას ემთხვევა. ეს არის ურთულესი, ბუნებრივი პერიოდი, როდესაც ყველაფერი ცოცხალი იბადება და იზრდება. ეს პერიოდი პედაგოგების, მშობლების, ახლობლებისა და, ზოგადად, ყველა უფროსის მხრიდან განსაკუთრებულ ყურადღებას, უაღრესად სათუთ დამოკიდებულებას მოითხოვს. არ უნდა უარვყოთ მათი სურვილები.

– არის თუ არა აგრესიული ქცე-

57

სხვადასხვა

ვის მაპროვოცირებელი ტელევიზია, ინტერნეტსივრცე, კომპიუტერული თამაშები?

– გარკვეულწილად ასეა, მაგრამ აგრესია არის თანდაყოლილი ან შეძენილი. არიან ადამიანები, რომელთაც აგრესია, გარეფაქტორების მიუხედავად, ყოველთვის აქვთ. თუ ინფორმაცია არის აგრესიული, მაგალითად, კომპიუტერული თამაშები, რომლებშიც ადამიანები ერთმანეთს კლავენ, ასეთ შემთხვევაში, ამას შეუძლია ადამიანთა ქცევაზე გავლენის მოხდენა. როდესაც მოზარდი ფიქრობს, როგორ მოიგოს ან თავს იცავს წაგებისგან, თვითონ ამ მომენტში ავლენს უდიდეს აგრესიას.

– რა ფსიქო-ფიზიოლოგიური ძვრები ხდება მოზარდობის ხანაში?

– ძალიან რთული კითხვაა. ადამიანის განვითარებაზე ყოველ წუთას გარემოფაქტორები ახდენენ გავლენას. ეს პერიოდი კი ჰორმონალური ცვლილებებით ხასიათდება, რაც ენდოკრინოლოგიურ პრობლემებთან არის დაკავშირებული. მაგალითად: ჩიყვი, გულის მანკი, საშვილოსნოს გარე ორსულობა – ეს ყველაფერი იმის ბრალია, რომ მოზარდობისას ფსიქო-ფიზიოლოგიური ცვლილებები არავის მიერ იყო გათვალისწინებული. თურმე ამ პერიოდში მოზარდს ფეხსაცმელი არ უნდა უჭერდეს, რეზინის ძირიანი ფეხსაცმლით უნდა დადიოდეს, რადგან ეს ფაქტორი დაკავშირებულია შიდა სასქესო ორგანოების განვითარებასთან. ფსიქიკაში, ზემოთხსენებული ცვლილებების დროს, დამოკიდებულებათა სისტემა ყალიბდება – როგორ უნდა მოექცეს უფროსს, პატარას, პედაგოგს, ამ დროს ყალიბდება მიზნის დასახვის ძირითადი ფაქტორი – მოტივაცია. თუ მოზარდს შევუქმნით ინტერესთა სისტემას ანუ თუ მას ინტერესთა ვრცელი სფერო ექნება (ლიტერატურა, მუსიკა), მაშინ ეს შეძენილი აგრესია მალე გაივლის.

–ეს ყველაფერი ფინანსურ უზრუნველყოფას მოითხოვს, რისი საშუალებაც ყველა ოჯახს, სამწუხაროდ, არა აქვს.

– სახელმწიფომ ყველა მოზარდის

58

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

მშობელს საშუალება უნდა მისცეს უსასყიდლოდ ატაროს შვილი ცეკვაზე, მუსიკაზე, სპორტზე, მაგალითად, ცურვაზე. ცურვა ძალიან ეხმარება ადამიანს აგრესიისგან გათავისუფლებაში. ცურვის დროს გეუფლებათ ამბივალენტური გრძნობა – თან გეშინიათ და თან გინდათ. ექსტრემალურ სიტუაციებში ადრენალინის გამოყოფით, აბსოლუტურად თავისუფლდები აგრესიისგან და ცუდი განწყობისგან. სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს კვებაც. ბავშვებში აგრესია იღვიძებს შიმშილისგან. სხეულისთვის კვებას ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს. ამ პრობლემების გადაჭრა სახელმწიფოს პრეროგატივაა. მოზარდთა აგრესიას, როგორც პრობლემას, ყველაზე კარგად მასწავლებლები იცნობენ. ამიტომ გადავწყვიტეთ ამ თემასთან დაკავშირებით ინგლისური ენისა და ლიტერატურის პედაგოგს მეგი ბობოყვაძესაც გავსაუბრებოდით.

– ქალბატონო მეგი, როგორ ფიქრობთ, არის თუ არა პედაგოგი პასუხისმგებელი მოზარდის აგრესიულ ქცევაზე და რა ხარისხით?

– მასწავლებელი პასუხისმგებელია მოზარდის ნებისმიერ ქცევაზე, მათ შორის, აგრესიულზეც. აგრესიის გამომწვევი ბევრი ფაქტორი არსებობს, მაგრამ ძირითადად ეს არის შინაგანი კომპლექსები. რაც უფრო მეტი კომპლექსი აქვს ბავშვს, მით უფრო აგრესიულია იგი. აგრესიით ის ცდილობს, საკუთარი კომპლექსების დაფარვას. ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია ოჯახური პირობები. ყოფილა შემთხვევები, როცა ბავშვი მშვიდი და უკონფლიქტოა ოჯახში, მაგრამ სკოლაში არის აგრესიული. სხვადასხვა კვლევამ აჩვენა, რომ მსგავსი პრობლემის წინაშე ის მოზარდები დგანან, რომლებსაც ანგარიში არ გაუწიეს. იმ შემთხვევაში, თუ მასწავლებელი ვერ გააკონტროლებს საკუთარ ემოციებს და ბავშვს აგრესიაზე აგრესიით უპასუხებს, შედეგი შეიძლება სავალალო აღმოჩნდეს. თუმცა არც დაუსჯელობა ივარგებს. დასჯაში იმას ვგულისხმობ, რომ პედაგოგს უნდა შესწევდეს იმის უნარი, მიანიშ-

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

ნოს მოსწავლეს თავის შეცდომაზე ისე, რომ არ უბიძგოს მას ახალი დანაშაულისკენ.

–საჭიროა თუ არა პუბერტატის ასაკში მყოფი მოზარდების მიმართ განსაკუთრებულად ფაქიზი დამოკიდებულება და მათთან საუბრისას სწორი ლექსიკის შერჩევა?

– ჩემი აზრით, დამოკიდებულება ყველა მოზარდისადმი უნდა იყოს ინდივიდუალური, წარმოუდგენელია ელაპარაკო ყველას ერთ ენაზე და ამან სასარგებლო შედეგი გამოიღოს. ყველა პედაგოგსა და მშობელს უნდა

სხვადასხვა

ახსოვდეს, რომ ისინი არიან მოზარდები და აქვთ ფაქიზი ფსიქიკა. ძალიან ბევრ ზრდასრულ ადამიანს ფსიქიკური პრობლემა ბავშვობაში მიღებული ფსიქოლოგიური ტრავმის გამო აქვს. ყველა მიმართვა, ყველა სიტყვა, ყველა დადებითი თუ უარყოფითი მოვლენა, ილექება მათს ცნობიერსა და ქვეცნობიერში, ამიტომ აუცილებელია თავშეკავებულად და გააზრებულად ,,ვიმოქმედოთ”. მარიამ ლორთქიფანიძე თამარ კედია ბექა ბაღნაშვილი

59

სხვადასხვა

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

ნაადრევი ქორწინება – გამოსავალი თუ პრობლემა? უიღბლო ქორწინებით გამოწვეული იმედგაცრუება, დანგრეული ოჯახების გამო დაკომპლექსებული ბავშვები და ამ გარემოებით დათრგუნული მშობლები – უმრავლეს შემთხვევაში ეს პრობლემები ნაადრევ ქორწინებას ახასიათებს. ანონიმი რესპონდენტები ამასთან დაკავშირებით თაკო ხახუბია აცხადებენ: – „ნაადრევი ქორწინება ნამდვილი სისულელეა, კარგავ წლებს, რომელიც სწავლას უნდა დაუთმო, კარგავ მეგობრებს, ურთიერთობა გიფუჭდება მშობლებთან, იმედი გიცრუვდება. ყველაზე მთავარი პრობლემა კი შვილია, მით უფრო, თუ მარტო გიწევს მასზე ზრუნვა. ხვდები, რომ ვერ გააცნობიერე ის პასუხისმგებლობა, რაც ოჯახის შექმნას ახლავს თან.” „რატომ გავყევი ცოლად? ოჯახი მინდოდა და მაგიტომ. მე დასაქმებული ვიყავი. ის არ მუშაობდა. თავისებური ხასიათი ჰქონდა. სამსახურის შოვნა უჭირდა. დროთა განმავლობაში მივხვდით, რომ შეცდომა დავუშვით და დავშორდით. თუმცა პირველ ქორწინებას ერთი დადებითი მხარე აქვს, მომავალში შეცდომის განმეორების ალბათობა ნაკლებია.” „სახლში ყოფნა არ მინდოდა, მეც ავდექი და გავთხოვდი. თავიდან ყველაფერი მარტივად იწყება, თუმცა ეს დროებითია. 16 წლის ვიყავი და მეგონა მიყვარდა. ჩვენ ჯერ კიდევ ერთად ვართ, მაგრამ ეს დიდხანს არ გაგრძელდება. ძალიან ცუდი ურთიერთობა გვაქვს უკვე 2 წელია. ჯობია დავშორდეთ... პირველ რიგში, ჩემი შვილი მეცოდება.. ” მსგავსი შინაარსის ფრაზები არაერთხელ მოგისმენიათ. ადრეულ ასაკში ოჯახის შექმნის ფაქტები საერთაშორისო ორგანიზაციებმა ქართულ ტრადიციად „შერაცხეს”. თუ სტატისტიკას გადავხედავთ, დღეს საქართველო გოგონების ნაადრევი ქორწინებით, მოლდავეთის შემდეგ, მეორე ადგილზეა. სახალხო დამცველის ანგარიშის მიხედვით კი, ორი წლის მონაცმებით, სკოლებში სწავლა 7367-მა გოგონამ შეწყვიტა. სამწუხაროდ, სტატისტიკური მონაცემები, ხშირ შემთხვევაში, არ ასახავს რეალობას, რადგან იურიდიული თვალსაზრისით, საქართველოში მოქალაქეებს დაქორწინება 18 წლის ასაკიდან შეუძლიათ, თუმცა ხშირად, მშობლების თანხმობით, ამგვარ ფაქტებს ადგილი16 წლიდანაც აქვს, შესაბამისად, ასეთი ოჯახები არაოფიციალუ-

60

SAPERE AUDE! კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

სხვადასხვა

რია და ის სტატისტიკურ მონაცემებშიც ვერ აისახებოდა. რატომ ქორწინდებიან ადრეულ ასაკში და რა არის განქორწინების ძირითადი მიზეზი? ამ და სხვა საკითხებთან დაკავშირებით ფსიქოლოგ თეონა ევდეევს ვესაუბრეთ.

– ქალბატონო თეონა, რატომ ქორწინდებიან ადრეულ ასაკში?

– ამის ძალიან ბევრი მიზეზი არსებობს. უფრო ხშირად, ეს არახელსაყრელი პირობებია მშობლების სახლში, რაც მატერიალური სიდუხჭირითა და თავისუფლების შეზღუდვით გამოიხატება. გარდა ამისა, გასათვალისწინებელია ისეთი ფაქტორი, როგორიცაა ლეგალური სექსის შესაძლებლობა. მოგეხსენებათ, ჩვენს კულტურაში ქორწილამდე სექსი დაუშვებლად ითვლება გოგონებისთვის, ბიჭებს კი ამ მხრივ დიდი არჩევანი არ აქვთ, რადგან ვინც მოეწონებათ, უარით ისტუმრებს ან უწევთ ნაკლებად მიმზიდველ, შედარებით ასაკოვან და გამოცდილ ქალბატონებთან ურთიერთობა, ხანდახან გარკვეული საფასურის სანაცვლოდაც. კიდევ ერთი მიზეზი შეიძლება მათი მხრიდან ამგვარი გამოცდილების მიღების სურვილი იყოს.

– რა არის განქორწინების ძირითადი მიზეზი?

– ხშირად ნაადრევი ქორწინება. ამ დროს წყვილი ჯერ არაა საკმარისად მომწიფებული ოჯახისთვის. ვგულისხმობ, ფსიქოლოგიურ, სოციალურ და მატერიალურ მზაობას. ქვედა ზღვარი ზოგიერთისთვის შეიძლება 25 წელიც კი

61

სხვადასხვა

SAPERE AUDE! სხვადასხვა

კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტი

იყოს. ამიტომ ზუსტი ასაკის თქმა მიჭირს, ინდივიდუალურია. ოჯახის შესაქმნელად საუკეთესო ასაკად 27 წელი და მეტი მიიჩნევა. რაც შეეხება ნაჩქარევ ქორწინებას, ამ დროს წყვილი ვერ ასწრებს ერთმანეთის გაცნობას. მხოლოდ პარკებში სეირნობითა და კაფეში ჯდომით ადამიანს სათანადოდ ვერ შეისწავლი. საჭიროა მისი მრავალ სიტუაციაში გამოცდა.

– ნაადრევი ქორწინების დადებითი და უარყოფითი მხარეები...

– უარყოფითი უფრო მეტი შეიძლება გამოვნახოთ. ნაადრევი ქორწინება უარყოფითად მოქმედებს მოზარდების ფიზიკურ და ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე. ართმევთ განათლების მიღების საშუალებას. უმჯობესია დაქორწინდნენ მაშინ, როდესაც მორალურად და ფსიქოლოგიურად მზად იქნებიან ოჯახის შესაქმნელად და შესაძლებლობა ექნებათ, თავად გაუძღვნენ მას, თუმცა ეს საკითხი უაღრესად პირადული და ინდივიდუალურია. ქორწინება ისეთი უნარების ქონას მოითხოვს, როგორიცაა: მოთმინება, თვითკონტროლი, პასუხისმგებლობის გრძნობა და სხვა, რაც ასაკს მოაქვს და არა გენეტიკურ მახასიათებელს. ნაადრევი ქორწინების დროს დიდი შანსია გაუგებრობებიც მეტი იყოს და წყვილებს შორის ჰარმონიაც დაირღვეს. ადრეულ ასაკში შვილი კიდევ უფრო სერიოზული პრობლემაა, ვიდრე ქორწინება.

– როგორ უნდა მოიქცეს ახალგაზრდა წყვილი, რომელსაც ფსიქოლოგიური პრობლემები აქვს?

– ახალგაზრდაცა და ასაკოვანიც უნდა ეცადოს გულახდილი და ჯანსაღი ურთიერთობის შენარჩუნებას. იშვიათად, მაგრამ მაინც არსებობენ ნაადრევად დაქორწინებული წყვილები, რომლებიც ამას ახერხებენ. თუ ფსიქოლოგიურმა პრობლემებმა მათს ურთიერთობაში რაღაც ფორმით მაინც იჩინა თავი, უმჯობესი იქნება, მიმართონ სპეციალისტებს – ფსიქოლოგებს, – რომლებიც ამ მიმართულებით მუშაობენ. ასევე მნიშვნელოვანია ახალგაზრდებმა გააცნობიერონ, რომ ქორწინება არ არის მხოლოდ თავისუფალი სექსუალური ურთიერთობებისა და შეყვარებულის გვერდით ყოფნის საშუალება. რესპონდენტმა ბევრი ისაუბრა ნაადრევი ქორწინების უარყოფითი მხარეების შესახებ, თუმცა არც ერთი დადებითი ფაქტორი არ დაუსახელებია. სავარაუდოდ, ამგვარად უნდა მივიჩნიოთ გამოცდილება, რომელსაც ადამიანი სამომავლოდ პირად ცხოვრებაში გაითვალისწინებს, თუმცა ღირს თუ არა, ამ ფასად ასეთი ცოდნის მიღება, თავად შეაფასეთ. და მაინც, რატომ ინგრევა ოჯახები? ამ კითხვაზე იმდენი პასუხი არსებობს, რამდენი ოჯახიც დაინგრა. ამ თემაზე მსჯელობისას ხშირად ქართულ მენტალიტეტსა და ტრადიციებს ვეხებით. თუ დასავლეთის განვითარებულ ქვეყნებში ქორწინებამდე სქესობრივი ურთიერთობა ჩვეულებრივი მოვლენაა, საქართველოში ეს ჯერ კიდევ მიუღებელია. იქ ქორწინების საშუალო ასაკი 30 წელია და განქორწინების მაჩვენებელიც დაბალია. თანაც, როდესაც ამ საკითხზე ვსაუბრობთ, აუცილებლად უნდა გავითვალისწინოთ, რომ რელიგიურად ქორწინებამდე სექსი ცოდვად და ამორალურ საქციელად მიიჩნევა. დასკვნა ასეთია, უმჯობესია ადამიანებმა იცოდნენ თუ რა სირთულეები შეიძლება მოიტანოს ნაადრევმა ქორწინებამ, ეს გარკვეული პრევენციული ღონისძიება იქნება, რაც ოჯახის დანგრევის საფრთხეს შეამცირებს.

62

კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტის სოციალურ მეცნიერებათა ფაკულტეტი

რადიშ თორდიას ნამუშევრები