Pieszo po gorach swietokrzyskich compressed by ciotas

800

Zasuw aj!

W GÓRY ŚWIĘTOKRZYSKIE

11,2 km 3h 10 min

2 km

■ 35 min 13,2 km 3h 45 min

1,4 km

■ 20 min L

14,7 km 4h 20 min

1,4 km

■ 20 min

WYCIECZKI PIESZE PO REGIONIE

Mapa pieszych wycieczek po regionie Numery na mapie odpowiadają numerom tras w przewodniku

W GÓRY ŚWIĘTOKRZYSKIE

WYCIECZKI PIESZE PO REGIONIE

2012

Opracowanie tekstów: Sylwia Skuta, Małgorzata Władyszewska, Beata Szwaczko Opracowanie tras: Sylwia Skuta, Małgorzata Władyszewska, Grzegorz Szczęsny Kierownik produkcji: Marcel Kwaśniak Redakcja i korekta: Agnieszka Pabis, Anna Dębowska, Karolina Ciuńczyk Zdjęcia: Archiwum uwmś, Archiwum Stowarzyszenia Wokół Łysej Góry, Anna Benicewicz-Miazga i Anna Góra (wspólne), daunpol, Anna Drzewiecka, Leszek Durlik, gos Szczecin, Ireneusz Kapusta, Sławomir Kubisa /Appen, A. Łukasik, Michał Maciążek, Alicja Mazurek, Paweł Niziołek, Jakub Oczkowski, Paweł Pabis, Michał Paszkowski, Krzysztof Pęczalski, Paweł Pierściński, J. Pruszyńska, P. Rzuchowski, sabat krajno, M. Seretny, Sylwia Skuta, Grzegorz Szczęsny, Thysiek, Magłorzata Władyszewska, Dariusz Zaród

Spis treści Jak korzystać z przewodnika

Wstęp: Świętorzyskie czaruje

Projekt graficzny i skład: Alicja Łukańko

Trasa 1: Łysogóry i Święty Krzyż

Trasa 2: Na „Chełmową Górę”

Trasa 3: Przez Bodzentyn, Świętą Katarzynę do Ciekot

Trasa 4: Kielecki Georaj

Trasa 5: Z wizytą w Raju

Opracowanie:

Trasa 6: Dąb „Bartek” i Puszcza Świętokrzyska

Trasa 7: Pasmem Jeleniowskim

Trasa 8: Śladami historii

Trasa 9: Z Miedzianki do Chęcin

Trasa 10: Na spotkanie z Sienkiewiczem

Mapy: Zespół amart Media – Karolina Ciuńczyk (redakcja), Anna Dębowska, Sebastian Książkiewicz, Magdalena Puzon Galerie zdjęć: Maria Pszczoła „Zasuwaj w Góry Świętokrzyskie. Wycieczki piesze po regionie” Kielce-Kraków 2012, ISBN 978-83-61192-21-3

Wydawnictwo amart Media ul. Pychowicka 7 30-364 Kraków 12 376 72 76, 795 779 353 amart.biuro@gmail.com www.amartmedia.eu Publikacja wydana staraniem Urzędu Marszałkowskiego Województwa Świętokrzyskiego Autorzy i Wydawca przewodnika dołożyli wszelkich starań, aby jego treść była jak najbardziej zgodna z rzeczywistością. Nie mogą jednak wziąć odpowiedzialności za jakiekolwiek zmiany powstałe już po realizacji publikacji. Wszelkie ewentualne uwagi są dla nas cenne i prosimy je przesyłać na adres: Departament Promocji, Edukacji, Kultury, Sportu i Turystyki ul. Paderewskiego 34a, 25-502 Kielce, tel. 41 341 69 12

Obiekty noclegowe i gastronomiczne

Informacja turystyczna i usługi przewodnickie

Oznaczenia użyte w przewodniku i na mapach

Rodzaje oznaczeń na osi

Jak korzystać z przewodnika

0 km 0 min

Punkt początkowy trasy\końcowy trasy; odległość i czas dojścia od początku trasy Kolor szlaku, którym się poruszamy

Przewodnik, który Państwo trzymacie jest efektem poszukiwania nowych form dla wygody użytkownika oraz wykorzystania nowych technologii.

Rodzaj nawierzchni, po której idziemy: droga asfaltowa,

Na komplet składa się książka, zestaw map, aplikacja komórkowa oraz galerie w formie filmu. Wszystkie się uzupełniają i każda z nich może być użytkowana oddzielnie.

droga gruntowa polna, droga gruntowa leśna,

Zasadniczą ideą książki jest dostarczenie podróżującemu narzędzia do podróży w sposób nieprzeładowany treściowo, a pomocny w terenie. Całość podzielona jest na 10 tras. Każda trasa ma w książce swój krótki opis, przebieg, schematyczną mapkę i uproszczony profil. Przebieg trasy przedstawiony jest w formie „suwaka” – linii, w której graficznie przedstawiane są miejscowości, odległości pomiędzy poszczególnymi punktami oraz wskazany rodzaj szlaku, którym się aktualnie poruszamy i nawierzchnia trasy. Na „suwaku” zaznaczone są także szlaki, które łączą się bądź przecinają z trasą wycieczki. Oprócz tego „suwak” pokaże miejsca utrudnień, takich jak np. mostki.

droga brukowana, droga szutrowa leśna, droga szutrowa polna kładka (nad rzeką lub turystyczna) punkt styku szlaku, którym idziemy, z innym szlakiem (bez zmiany szlaku). Oznaczenia szlaków:

Szczegółowa mapa oraz dokładny profil wysokościowy jest przygotowany w towarzyszącym książce zastawie map. Mapy owe są zalaminowane i przystosowane do trudnych warunków atmosferycznych. Na każdej mapie znajdziecie Państwo fotokod. Po zeskanowaniu obejrzymy umieszczoną w sieci galerię zdjęć z trasy (w formie filmu w serwisie YouTube).

– turystyczny pieszy, – ścieżka geologiczna,

– rowerowy,

– Świętokrzyski Szlak Literacki, – Rodzinne Trasy Rowerowe,

– Rowerowy Szlak „Miejsca Mocy”, – Świętokrzyski Szlak Paproci

obiekty i atrakcje turystyczne mijane po drodze 12,6 km 4 h

punkt orientacyjny – odległość i czas dojścia od początku trasy odległość i czas pokonania pojedyńczego odcinka

1 km

Tak więc bierzmy książkę, telefon i zasuwajmy! Życzymy udanych podróży.

– spacerowy,

zmiana szlaku

■ 15 min

Na okładce książki znajduje się fotokod, dzięki któremu można wygodnie pobrać aplikację z przewodnikiem do telefonu komórkowego. Uruchamiając mapy poszczególnych tras możemy wykorzystać moduł gps telefonu, aby zobaczyć aktualną pozycje na mapie. Możemy także rozwijać opisy wybranych miejsc na trasie. W części bazy teleadresowej będzie można bezpośrednio wybrać telefon do interesującego nas punktu (np. gospodarstwa agroturystycznego). Najwygodniejsze korzystanie z aplikacji uzyskamy korzystając z telefonów wyposażonych w system Android w wersji 2.3 i wyższych.

– konny,

– ścieżka dydaktyczna,

punkt orientacyjny – obiekt szczególnie wart obejrzenia lub zwiedzenia; odległość i czas dojścia od początku trasy

15,7 km 5 h 15 min

Kielce m

200

wejście do danej miejscowości oddalony od szlaku obiekt szczególnie wart obejrzenia lub zwiedzenia (nad strzałką odległość od trasy głównej) skrzyżowanie dróg, kierunek skrętu

Nieoznakowany skręt w prawo

skręt, na który należy zwrócić szczególną uwagę ze wzlędu na słabe oznakowanie lub jego brak

wstęp

Mury obronne, Szydłów | Fot. IK

ojewództwo świętokrzyskie, którego centralną część stanowią Góry Świętokrzyskie, to wymarzone miejsce na wakacje dla rodzin z dziećmi, młodzieży, a przede wszystkim dla turystów preferujących spędzać czas wolny w sposób aktywny. Tu połączymy wypoczynek na łonie przyrody z poznawaniem historii regionu oraz ze zwiedzaniem licznych zabytków i muzeów. Wybierając się w podróż w Świętokrzyskie nie będziemy mieć problemu ze znalezieniem ciekawych miejsc, gdyż okolice obfitują w różnorodność atrakcji turystycznych. Podróż warto rozpocząć od stolicy województwa – miasta Kielce, gdzie niczym w soczewce skupione są bogactwa ziemi świętokrzyskiej. Tutaj zobaczymy ciekawe zabytki sakralne, m.in.: kościół p.w. św. Wojciecha położony w miejscu pierwszej osady, bazylikę katedralną zlokalizowaną na Wzgórzu Zamkowym, czy zespół klasztorny na górze Karczówka. Warto odwiedzić interesujące muzea, min.: Muzeum Narodowe, mieszczące się w jednej z najwspanialszych rezydencji regionu: Pałacu Biskupów Krakowskich. Nie lada atrakcją, zwłaszcza dla młodszych turystów, będzie wizyta w Muzeum Zabawek i Zabawy, a dla młodzieży równie ciekawe mogą być odwiedziny w Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego. Kielce to miasto, w granicach którego położonych jest pięć rezerwatów przyrody, w tym cztery z nich to rezerwaty geologiczne, co stanowi ewenement w Polsce. Lokalizacja miasta, które otoczone jest wzniesieniami górskimi, bogactwo walorów przyrodniczych i dobre zagospodarowanie turystyczne sprawiają, że Kielce są miejscem atrakcyjnym dla miłośników turystyki pieszej, amatorów kolarstwa górskiego i narciarzy. Na zboczach świętokrzyskich szczytów: Pierścienicy i Telegrafie wytyczono trudne trasy kolarstwa górskiego, a zimą na wspominanych górach działają wyciągi narciarskie – na Telegrafie funkcjonuje nowoczesna kolejka krzesełkowa. Poza Kielcami na turystów czeka wiele miast i miasteczek będących perełkami regionu. Wśród nich na pierwszym miejscu jest Sandomierz, ulokowany ponad wysoką skarpą wiślaną, na pociętych głębokimi wąwozami wzgórzach. Miasto to przyciąga urokliwą starówką, zabytkowymi kościołami, unikatowymi podziemiami oraz niepowtarzalną atmosferą. Jadąc z Kielc w kierunku Sandomierza warto zatrzymać się w niewielkim miasteczku – Opatowie, gdzie zwiedzimy niezwykłą trasę podziemną. Zobaczymy także jedną z najpiękniejszych i najstarszych świątyń w rejonie, romańską kolegiatę p.w. św. Marcina. Odwiedzając Świętokrzyskie nie można pominąć południowej części województwa, gdzie małe, urokliwe miasteczka kuszą licznymi zaRatusz, Sandomierz | Fot. ABM i AG bytkami i kameralnością. Wśród nich na uwagę

Opactwo cysterskie, Koprzywnica | Fot. ABM i AG

zasługuje nadnidziański Pińczów, znany ze swych renesansowych świątyń, oraz Wiślica, stanowiąca w średniowieczu jeden z najważniejszych ośrodków historycznej Małopolski. Obecnie Wiślica to cicha wieś, skupiona przy strzelistej, gotyckiej bazylice ufundowanej przez króla Kazimierza Wielkiego. Temu władcy wiele zawdzięcza również Szydłów, dawne miasteczko, a dziś zapewne jedyna wieś w Polsce otoczona monumentalnymi, gotyckimi murami obronnymi. Na terenie województwa znajduje się wiele budowli o charakterze obronnym. Ich ilość i różnorodność zaowocowała stworzeniem rowerowego Szlaku Architektury Obronnej. Wśród nich znalazły się min. ulokowane na wyniosłym wzgórzu nad miastem ruiny zamku w Chęcinach, ruiny biskupiej twierdzy w Bodzentynie, szlachecka forteca – fortalicja w Sobkowie. Jednak żadna z twierdz nie może się równać potęgą z monumentalnym zamkiem Krzyżtopór w Ujeździe. Niegdyś słynął on z przepychu wnętrz, dziś możemy podziwiać jedynie jego imponujące ruiny. Wśród zabytków architektury obronnej nie brakuje miejsc, które zostały całkowicie odrestaurowane i stanowią niemałą atrakcje turystyczną. Jednym z nich jest Zamek Krzyżtopór, Ujazd | Fot. KP zamek w Kurozwękach, przebudowany na barokowy pałac, funkcjonujący obecnie jako obiekt hotelowy. Kurozwęki to ośrodek turystyczny, oferujący wiele rozmaitych atrakcji. Zobaczyć tu można między innymi wielkie stado prawdziwych bizonów. Lista turystycznych atrakcji województwa nie byłaby pełna, gdyby pominąć wspaniałe wiekowe klasztory i sanktuaria religijne na czele z klasztorem Świętego Krzyża na szczycie Łysej Góry. Wielu turystów przyciągają średniowieczne opactwa cystersów w Wąchocku, Jędrzejowie i Koprzywnicy. Warto zwiedzić również imponującą kolegiatę w Klimontowie oraz ukryty w lasach erem kamedułów w Rytwianach. Pielgrzymi przybywają również do sanktuarium w Kałkowie-Godowie, które założone zostało w ubiegłym stuleciu. Na terenie województwa zachowało się do dziś wiele pamiątek i zabytków techniki po prowadzonej tu od czasów prehistorycznych działalności górniczej i hutniczej. Odkrywanie dawnego Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego najlepiej zacząć od wizyty w znakomitym Ekomuzeum w Starachowicach. Warto odwiedzić również Maleniec, Sielpię Wielką, Samsonów, Nietulisko Duże, czy Bobrzę. O zamierzchłej przeszłości górniczej przypominają prehistoryczne kopalnie

wstęp

krzemienia pasiastego w Krzemionkach koło Ostrowca Świętokrzyskiego, zaś o tradycjach hutniczych sięgających starożytności – muzeum w Nowej Słupi. Na mapie Świętokrzyskiego nie brakuje także interesujących miejsc, zapewniających rozrywkę dla całej rodziny, w tym również dla najmłodszych. Ważnym punktem dla rodzin z dziećmi jest wizyta w Bałtowie, położonym nad uroczym przełomem rzeki Kamiennej. W tutejszym JuraParku możemy przechadzać Bałtów | Fot. ABM i AG się pomiędzy olbrzymami sprzed wieków – dinozaurami, podziwiać dzikie zwierzęta w Zwierzyńcu, czy też skorzystać z oferty parku rozrywki. W miejscowości działa ośrodek narciarski zwany Szwajcarią Bałtowską. Nie tylko najmłodszych, ale również i rodziców na pewno ucieszy wizyta w miejscowości, znanej z bajek o Koziołku Matołku – w Pacanowie, gdzie działa Europejskie Centrum Bajki. W Górach Świętokrzyskich malownicze, otwarte krajobrazy oraz utrzymująca się dłużej niż w innych częściach regionu pokrywa śnieżna sprzyjają także turystyce narciarskiej i amatorom narciarstwa biegowego . Miłośnicy białego szaleństwa prócz Bałtowa i wspomnianych Europejskie Centrum Bajki, Pacanów | Fot. GOS Szczecin już stoków w Kielcach mogą szusować również przy czterech wyciągach narciarskich ośrodka Niestachów na górze Otrocz na wschód od Kielc. Na narciarzy czeka też długi stok w Krajnie, na zboczach zachodniej części pasma Łysogór, zwanej Kraińskim Grzbietem. Stosunkowo niskie Góry Świętokrzyskie doskonale nadają się na niedługie, dosyć łatwe i przyjemne wycieczki, możliwe nie tylko w sezonie letnim, ale również i zimą. Wspaniała Puszcza Jodłowa, porastająca najwyższe pasmo Łysogór, wraz ze sławnymi gołoborzami to główne walory przyrodnicze Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Poza nim warto zwiedzić dziesiątki niezwykłych rezerwatów przyrody, zwłaszcza nieożywionej, związanych z bogactwem geologicznym regionu. Przede wszystkim powinniśmy zejść pod ziemię do bajkowo pięknej jaskini Raj lub odwiedzić wspomniane już rezerwaty geologiczne w Kielcach. Także przyroda ożywiona zaskoczy nas swoją rozmaitością, której symbolem jest prastary dąb „Bartek” w Bartkowie koło Zagnańska.

wstęp

Coś dla siebie znajdą również ci, którzy chcą

wypocząć nad wodą. Znakomitą bazę tury-

styczną zapewnia kąpielisko na sztucznym zalewie w Sielpi Wielkiej. Popularnością cieszy się również największy w regionie zalew w Chańczy, a także sztuczne akweny w Cedzynie oraz Bolminie. We wszystkich tych miejscach można nie tylko wypocząć na plaży, ale również wypożyczyć sprzęt do pływania. „Wodne” atrakcje znajdziemy Turystyka wodna | Fot. KP także w Bałtowie, gdzie organizowany jest spływ tratwami po rzece Kamiennej. Entuzjaści kajaków mają do dyspozycji szlak kajakowy na rzecze Nidzie. Prozdrowotne właściwości wód docenimy, wypoczywając przy źródłach mineralnych Buska-Zdroju i kameralnego Solca-Zdroju. Te dwa świętokrzyskie uzdrowiska słyną z leczniczych solanek siarczkowych. Podczas wędrówek po regionie warto spróbować miejscowych przysmaków. Każda tradycyjna potrawa ma swą historię i sporządzana jest według receptur przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Naturalne składniki, wśród których nie brakuje tradycyjnych produktów regionalnych, sprawiają, że miejscowe dania charakteryzują się znakomitym, wyraziPasternocek | Fot. PN stym smakiem. Planując podróż, warto zajrzeć do kalendarza imprez, których nie brakuje zwłaszcza w okresie letnim. Jedną z nich są posiadające wieloletnią tradycję, odbywające się w sierpniu, Dymarki Świętokrzyskie w Nowej Słupi. Podczas tego święta można wziąć udział w pokazach starożytnych i średniowiecznych metod wytapiania żelaza. Spotkanie ze średniowieczem oraz kulturą rycerską przeżyjemy podczas wielkich turniejów w Sandomierzu (Międzynarodowy Turniej Rycerski o Miecz Zawiszy Czarnego wraz z Jarmarkiem Jagiellońskim, lipiec), czy w Szydłowie (Międzynarodowy Turniej Rycerski o Miecz króla Kazimierza Wielkiego, lipiec). Wiele imprez, podczas których poznamy Spotkania z Kulturą Żydowską, Chmielnik | Fot. archiwum UMWŚ

Zalew w Chańczy | Fot. KP

regionalne przysmaki, kulturę ludową oraz tradycyjne rzemiosło, organizowane są na terenie skansenu w Tokarni. O dawnych mieszkańcach województwa przypominają czerwcowe Spotkania z Kulturą Żydowską w Chmielniku. Swoje święto mają także Kielce (Święto Kielc, czerwiec). Wtedy w mieście odbywają się liczne koncerty, festyny i imprezy plenerowe.

Trasa

Łysogóry i Święty Krzyż

Święta Katarzyna – Łysica – Przełęcz św. Mikołaja – Kakonin – Osada Średniowieczna w Hucie Szklanej – Święty Krzyż – Nowa Słupia 17,7 km

6 h

trasa średnio trudna

Święta Katarzyna – Święty Krzyż: szlak pieszy czerwony, Święty Krzyż – Nowa Słupia: szlak pieszy niebieski

Święty Krzyż | Fot. KP

Trasa wiodąca przez Pasmo Łysogórskie i Świętokrzyski Park Narodowy stanowi najczęściej uczęszczaną i jedną z najładniejszych wycieczek po Górach Świętokrzyskich. Wędrujący nią turyści mogą: zdobyć najwyższy szczyt regionu – Łysicę (612 m.n.p.m.), podziwiać ciekawe rumowiska skalne – gołoborza,

zobaczyć zabytkową chałupę w Kakoninie, zapoznać się z życiem w Osadzie Średniowiecznej w Hucie Szklanej oraz zwiedzić klasztor na Świętym Krzyżu i Muzeum śpn. Stamtąd Droga Królewska zaprowadzi ich wprost do Nowej Słupi – ośrodka słynącego ze starożytnego wytopu żelaza i dymarek.

Ośrodek Wypoczynkowy ,,Jodłowy Dwór” Huta Szklana 34, 26-004 Bieliny tel. 41 302 50 28, fax. 41 302 61 46, 660 438 417 www.jodlowydwor.com.pl Święty Krzyż Kawiarenka „Stara Apteka” tel. 41 317 70 21 wew. 110 Jadłodajnia „Piwnica pod Aniołami” (potrawy tradycyjnej kuchni klasztornej) tel. 41 317 70 21 wew. 132 Klasztor na Świętym Krzyżu 1 www.swietykrzyz.pl Nowa Słupia Patrz str. 21

dość strome podejście na Łysicę od strony Świętej Katarzyny najbliższy parking zlokalizowany jest w Świętej Katarzynie przy klasztorze ss. Bernardynek, przez Świętą Katarzynę kursują busy i autobusy z Kielc do Bodzentyna i Starachowic, a przez Nową Słupię komunikacja relacji Kielce – Ostrowiec Świętokrzyski

Kawiarnia na Świętym Krzyżu | Fot. MW

Huta Szklana – bar, sklepy z pamiątkami | Fot. MW

Święta Katarzyna Patrz str. 27 Huta Szklana Izba Dobrego Smaku – Karczma przy Osadzie Średniowiecznej (kuchnia regionalna) Huta Szklana 37 (u podnóża Świętego Krzyża) tel. 41 260 81 56 (w sezonie), 41 260 81 55 www.osadasredniowieczna.eu

Jadłodajnia na Świętym Krzyżu | Fot. MW

święta katarzyna

0 km 0 min

START: ŚWIĘTA KATARZYNA

– nowa słupia | 1

Święta Katarzyna

Pomnik Stefana Żeromskiego

Pomnik S. Żeromskiego, Święta Katarzyna | Fot. MM

■ 50 min

Źródełko św. Franciszka

Kapliczka i źródełko św. Franciszka

Rezerwat „Łysica”, Gołoborze

Gołoborze na Łysicy | Fot. SS

Źródełko św. Franciszka słynie z wody posiadającej lecznicze właściwości, szczególnie w przypadku chorób oczu i gardła. Z jego dna wydobywają się gazy zawierające składniki, które ponoć łagodzą zapalenie spojówek. Obserwując lustro wody możemy zauważyć pojawiające się co jakiś czas pęcherzyki gazu. Źródło charakteryzuje się stałą temperaturą wody wynoszącą około 7 °C, co sprawia, iż zimą woda w nim nie zamarza. Obok źródełka stoi, będąca dziełem miejscowych budowniczych, największa w okolicy urocza drewniana kapliczka św. Franciszka. W szczycie nad drzwiami znajduje się drewniana rzeźba patrona kapliczki i źródełka.

Kapliczka św. Franciszka | Fot. GS

Dyrekcja i Ośrodek Edukacyjny śpn ul. Suchedniowska 4, 26-100 Bodzentyn, tel. 41 311 51 06, 41 311 50 25, www.swietokrzyskipn.org.pl

Mogiła żołnierzy z.w.z – ak

1,7 km

Świętokrzyski Park Narodowy utworzony w 1950 r., zajmuje powierzchnię 7626 ha. Pierwszy rezerwat przyrody utworzono tu jednak dużo wcześniej, bo już w 1920 r. na Chełmowej Górze. W 1922 r. powstały kolejne: na Łysicy i Świętym Krzyżu. śpn obejmuje wyższą, zalesioną w ponad 90% i porośniętą Puszczą Jodłową partię Łysogór, fragmenty Pasma Klonowskiego z Bukową Górą Puszcza Jodłowa | Fot. KP i Doliny Wilkowskiej oraz 3 enklawy – Górę Chełmową, uroczysko Serwis-Dąbrowa i Skarpę Zapusty. Dominującymi wyniosłościami Łysogór są: Łysica (612 m n.p.m.), Góra Agata (608 m n.p.m.) i Święty Krzyż (594 m n.p.m.). Na terenie Parku wyodrębniono obszary ochrony ścisłej: Łysica, Święty Krzyż, Mokry Bór, Czarny Las i Chełmowa Góra. Drzewostany są tu zróżnicowane: od jodłowego boru w Łysogórach przez buczynę karpacką i grąd w Paśmie Klonowskim, bór bagienny u podnóża Góry Psarskiej, aż po skupisko modrzewia polskiego na Górze Chełmowej. Największą osobliwością Parku są gołoborza, czyli usypiska kamienne będące efektem spękania kambryjskich piaskowców kwarcytowych oraz wietrzenia i erozyjnego niszczenia miękkich łupków kambryjskich. W Łysogórach zajmują one powierzchnię około 70 ha. W Parku rośnie wiele roślin rzadkich i chronionych, m.in. śnieżyczka przebiśnieg, wawrzynek wilczełyko, pełnik europejski, goryczka wąskolistna, lilia złotogłów. Pojedynczo występuje cis pospolity. Z osobliwości fauny można wymienić borsuka, orzesznicę, popielicę, ryjówkę malutką, nietoperze, orlika krzykliwego, gniewosza plamistego, rzekotkę drzewną oraz owady (paź żeglarz, paź królowej, jelonek rogacz) i ślimaki.

Święta Katarzyna – mogiła żołnierzy | Fot. MM

Patrz opis str. 23

13 Gołoborze | Fot. KP

1 | święta katarzyna – nowa słupia

święta katarzyna

– nowa słupia | 1

Osada Średniowieczna w Hucie Szklanej Osada Średniowieczna w Hucie Szklanej powstała w maju 2011 r. Jest to rekonstrukcja wioski z czasów xii –xiv w., która składa się z licznych zagród i stanowisk warsztatowych. Turyści odwiedzający wioskę mogą zapoznać się z dawnymi zwyczajami mieszkańców Gór Świętokrzyskich. Do najciekawszych stanowisk rzemieślniczych należy warsztat garncarski, kowalski, obróbki drewna oraz gospodarstwo bartnika, a także dom zielarki. ∂ Huta Szklana 37, 26-004 Bieliny Rezerwacja: Centrum Tradycji i Turystyki Gór Świętokrzyskich, ul. Partyzantów 3, Bieliny tel. 41 26 08 151 do 57 Urząd Gminy Bieliny, ul. Partyzantów 17, 26-004 Bieliny, tel. 41 302 50 94, 41 302 50 12, 41 3025027, 41 302 50 89, fax. 41 302 61 07; weekendy, dni wolne i święta pod nr tel. 603 852 640. Czynne: pon.– sob. 10–18, nd. 10–19, www.osadasredniowieczna.eu

2,5 km

To najwyższy szczyt Gór Świętokrzyskich, objęty ochroną Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Znajdujące się tu gołoborza, czyli rozległe rumowiska skalne, stanowią unikatową na skalę krajową atrakcję dla zwiedzających. Łysica w całości pokryta jest lasem jodłowym i jodłowo-bukowym. Według pogańskiej legendy na Łysicy odbywały się Sabaty Czarownic, podczas których miały miejsce rytualne tańce i obrzędy na cześć słowiańskich bogów.

■ 1 h

Łysica (612 m n.p.m.)

Łysica | Fot. DZ

Łysica – szczyt

1,7 km 50 min

2,7 km

Kapliczka św. Mikołaja

Góra Agata – szczyt

4,4 km 1 h 30 min

5,8 km 2 h

■ 50 min

Zabytkowa chałupa i Izba Dobrego Smaku Krainy Łysogór w Kakoninie

2,4 km

Przy wejściu do Kakonina stoi zabytkowa, drewniana chałupa z połowy xix w. Stanowi typowy przykład ludowego budownictwa świętokrzyskiego. Dawny budynek mieszkalny składa się z trzech pomieszczeń: izby, sieni i komory, które wyposażone są w zabytkowe eksponaty. Tuż obok chałupy w 2008 r. powstała Izba Dobrego Smaku Łysogórskiej Krainy. Jej celem jest pobudzenie aktywności społeczności lokalnej w zakresie twórczości ludowej i rzemieślniczej, promocja twórców ludowych, produktów regionalnych gospodarstw agroturystycznych pochodzących z siedmiu gmin. Gminy te zostały objęte programem Lokalnej Grupy Działania ,,Wokół Łysej Góry”. ∂ Kakonin 6a, 26-004 Bieliny, tel. 41 302 61 06

5 km

■ 1 h 10 min

Jastrzębi Dół

10,8 km 3 h 10 min

14 Chałupa w Kakoninie | Fot. GS

Ciuchcia na Święty Krzyży | Fot. GS

■ 30 min

Zabytkowa chałupa i Izba Dobrego Smaku w Kakoninie

Osada Średniowieczna | Fot. SS

1,4 km

Przełęcz św. Mikołaja z kapliczką p.w. św. Mikołaja

Osada Średniowieczna i Izba Dobrego Smaku w Hucie Szklanej Sklepy z pamiątkami, przystanek ciuchci i bryczek

■ 40 min

Znajdująca się na trasie dawnego szlaku łączącego wsie położone po południowej stronie Łysogór ze wsiami ulokowanymi po stronie północnej. Pierwsza ludowa kapliczka św. Mikołaja ustawiona została tu w 1876 r., a umieszczona w niej figura Świętego miała strzec ludzi przed dzikimi zwierzętami. Kapliczka została zniszczona, a obecna została zbudowana w 1998 r.

13,3 km 4 h 10 min

Osada Średniowieczna | Fot. SS

Pomnik Katyński Trzech Krzyży Pomnik Katyński Trzech Krzyży Pomnik Trzech Krzyży Katyńskich, tzw. „Golgotę Wschodu”, w Hucie Szklanej wybudowano w 1999 r. z inicjatywy ks. Zdzisława Peszkowskiego, kapelana Rodzin Katyńskich. Pomnik tworzą trzy stalowe krzyże oznaczone nazwami miejscowości, w których odkryto masowe groby Polaków.

15 Krzyże Katyńskie | Fot. MW

1 | święta katarzyna – nowa słupia

święta katarzyna

Wejście do Świętokrzyskiego Parku Narodowego

„BabyJagowo” powstało w 2012 r. przy ośrodku wypoczynkowym „Jodłowy Dwór”. Jest to park rekreacyjny, w którym dzieci i młodzież spotkają się ze świętokrzyską czarownicą, czy zbójem Madejem. Znajduje się tu m.in. chatka na kurzej stopce, domek Jasia i Małgosi, łódź Wikingów, tunel strachu oraz plac zabaw. ∂ Huta Szklana 34, 26–004 Bieliny, tel. 41 302 50 28, 722 010 555 www.babyjagowo.pl

Park rekreacyjny „BabyJagowo”

Wieża przekaźnika rtv Wieża przekaźnika na Świętym Krzyżu | Fot. SS

BabyJagowo

– nowa słupia | 1

Wieża przekaźnika rtv

200

Wieża (157 m wysokości) zbudowana została w latach 1962–1966 mimo ostrych sprzeciwów ludzi związanych z ochroną przyrody. Zlokalizowana na wysokości około 350 m nad okolicą wieża zapewnia odbiór programów telewizyjnych w promieniu 100 km.

BabyJagowo | Fot. SS

Święty Krzyż | Fot. GS

Kościół w Skoszynie | Fot. GS

Taras widokowy na Świętym Krzyżu to doskonałe miejsce do podziwiania gołoborzy, czyli unikatowych w Górach Świętokrzyskich kwarcytowych rumowisk skalnych. Widoczne tu gołoborze im. Romana Kobendzy, pierwszego botanika, który opisał roślinność świętokrzyskich gołoborzy, jest największym rumowiskiem w Górach Świętokrzyskich. Legenda opowiada, iż na Łysą Górę zlatywały się czarownice, by podczas sabatów odprawiać tajemne gusła i czary. W czarcich pląsach udział też brały diabły, którym przeszkadzała bliskość zabudowań klasztornych. Chcąc je zburzyć niosły kamienie w ogromnej płachcie, by zrzucić je nad świętym miejscem. Hałas obudził jednak jednego z zakonników, który myśląc, iż nadszedł czas porannej modlitwy uderzył Szlak czarnyOgłuszone | Fot. GS w dzwony. diabły puściły płachtę, a kamienie wysypały się na zbocze góry tworząc dzisiejsze gołoborza.

Klasztor na Świętym Krzyżu | Fot. SK

Platforma widokowa nad gołoborzem

Muzeum Misyjne na Świętym Krzyżu | Fot. SS

15,7 km 5 h

Muzeum Przyrodnicze Świętokrzyskiego Parku Narodowego Klasztor na Świętym Krzyżu

Platforma widokowa nad gołoborzem Pogański wał kultowy

Muzeum Przyrodnicze śpn mieści się w budynku należącym do kompleksu zabudowań klasztornych. Wyjątkową, multimedialną wystawę przyrodniczą turyści mogą oglądać w obiekcie od 2010 r. W Muzeum na zwiedzających czeka bogata ekspozycja poświęcona parkom krajobrazowym Gór Świętokrzyskich, a także liczne eksponaty w postaci minerałów i skamieniałości (pochodzące z okresu od paleozoiku, poprzez mezozoik do kenozoiku). Można zapoznać się tu również z florą i fauną jodłowego boru. W podziemiach obiektu znajduje się wystawa zadedykowana więzieniu na Świętym Krzyżu. ∂ Święty Krzyż 1, 26-004 Bieliny, gmina Nowa Słupia, tel. 41 317 70 87, 669 940 042. Czynne: iv–x codziennie 9–17, xi – iii codziennie 8–16, www.swietokrzyskipn.org.pl | Fot. ...

■ 1 h

Wał kultowy Wał został wzniesiony w pierwszych wiekach naszej ery przez ludność trudniącą się pozyskiwaniem żelaza i rozbudowany w okresie od viii do x w. Obecnie jego ślady widoczne są na odległości około 1,5 km i opasają wierzchołek Łysej Góry.

Muzeum Przyrodnicze Świętokrzyskiego Parku Narodowego

2 km

Platforma nad gołoborzem | Fot. GS

1 | święta katarzyna – nowa słupia

Dąb Jana Pawła II | Fot. MW

święta katarzyna

Droga Królewska wraz z Drogą Krzyżową

– nowa słupia | 1

Buk Jagiełły W połowie drogi na szlaku królewskim można odpocząć na ławeczce przy schronie turystycznym. W odległości około 50 m od tego miejsca znajduje się okazały buk, pod którym leśnicy urządzili również miejsce do wypoczynku. Według legendy drzewo liczy około 600 lat, z tego względu otrzymało nazwę „Buku Jagiełły”. Jednak badania dendrologiczne potwierdzają, że wiek drzewa jest nieco krótszy i wynosi około 360 lat. Obwód pierśnicowy drzewa (na wysokości 3,5 m) wynosi 563 cm, a wysokość 24 m.

To najstarsza droga prowadząca na szczyt Łyśca z Nowej Słupi już w czasach przedchrześcijańskich. Szlak ten od wieków stanowił jedyne dojście do klasztoru, którym podążały rzesze pątników jak i kupców zbaczających z traktu sandomierskiego wiodącego znad Morza Czarnego i Rusi Czerwonej ku miastom nadbałtyckim. Dziś wzdłuż trasy ustawionych jest 14 stacji drogi krzyżowej począwszy od kościoła św. Wawrzyńca w Nowej Słupi, aż po szczyt Łysej Góry. Na szlaku zachowały się także dwie zabytkowe stacje.

Buk Jagiełły

Dąb Jana Pawła ii

Buk Jagiełły | Fot. SS

Mogiła mieszkańców pomordowanych podczas II wojny światowej

Widoki z trasy | Fot. GS

Kaplica Dąbrówki i Kopiec Czartoryskiego (540 m n.p.m.) Polana Bielnik

Mogiła pomordowanych mieszkańców | Fot. GS

Kopiec, kapliczka i Polana Bielnik

Polana Bielnik | Fot. MW

Na polanie znajduje się kamienny kopiec oraz kapliczki i grota Matki Bożej. Skręcając przed drewnianą kapliczką w lewo możemy dojść (około 300 m) na Polanę Bielnik. Nazwa miejsca wywodzi się od płócien rozkładanych na polanie przez zakonników w słoneczne dni, aby uzyskały biały kolor. We wschodniej części polany zlokalizowany jest cmentarz, gdzie pochowanych jest około 6 tys. jeńców radzieckich, zamordowanych przez Niemców na Świętym Krzyżu w czasie ii wojny światowej.

Tuż przed wyjściem ze śpn po prawej stronie na wzniesieniu znajduje się mogiła pomordowanych w czasie ii wojny światowej mieszkańców Nowej Słupi i okolic. Mogiła, na której umieszczono krzyż, otoczona jest płotkiem.

Mogiła mieszkańców pomordowanych podczas ii wojny światowej

17,7 km 6 h

KONIEC TRASY: NOWA SŁUPIA

Nowa Słupia Patrz opis str. 23

Trasa

Na „Chełmową Górę”

Nowa Słupia – Chełmowa Góra – Wieś – Grzegorzowice – Nowa Słupia 13,6 km 4 h 15 min trasa łatwa Nowa Słupia – Grzegorzowice: szlak pieszy czarny; Grzegorzowice – Nowa Słupia: szlak pieszy niebieski

Widok z Pokrzywianki | Fot. MW

Wycieczkę rozpoczynamy w Nowej Słupi – miejscowości silnie związanej z tradycjami hutniczymi. Odwiedzając Muzeum Starożytnego Hutnictwa oraz Centrum Kulturowo-Archeologiczne możemy zobaczyć, jak przebiegał proces wytopu żelaza oraz dowiemy się jak wyglądało codzienne życie

przed wiekami. Atrakcją na naszej trasie jest Góra Chełmowa – najstarszy rezerwat przyrody na terenie Gór Świętokrzyskich, słynący z pięknych okazów modrzewia polskiego oraz olbrzymich kopców zbudowanych przez mrówki.

w Grzegorzowicach należy zwrócić uwagę na niewielki odcinek pokonywany wzdłuż szlaków rowerowych: czerwonego i czarnego (wędrówka po szlaku pieszym czarnym i niebieskim jest niemożliwa ze względu na bardzo duże zarośla) parking oraz przystanek autobusowo-busowy zlokalizowane są na Rynku w Nowej Słupi

Nowa Słupia Powiatowe Schronisko Młodzieżowe „Pod Pielgrzymem”, Filia nr 4, ul. Świętokrzyska 61, 26-006 Nowa Słupia tel./fax. 41 317 70 16, 798 607 975 www.ssm.strefa.pl Gospodarstwo Agroturystyczne ul. Świętokrzyska 55, 26-006 Nowa Słupia tel. 41 317 71 58 Agro-Długosz ul. Świętokrzyska 45, 26-006 Nowa Słupia tel. 41 317 86 68,

693 873 340, 667 990 680 www.agrodlugosz.pl Gospodarstwo Agroturystyczne „Na Zakręcie“ ul. Świętokrzyska 43, 26-006 Nowa Słupia tel. 41 317 71 14, 887 610 254 Stacja Turystyczna i Kawiarnia „Tradycja” ul. Świętokrzyska 3, 26-006 Nowa Słupia tel. 41 317 70 04 „Dom Noclegowy“ Wiesława Miszczuk Rynek 1, 26-006 Nowa Słupia tel. 41 317 70 93 www.noclegi-miszczuk.pl Kawiarnia „Nina” Rynek 2, 26-006 Nowa Słupia tel. 041 31 77 045 Bar Kebab „Emeryk” Rynek 19, 26-006 Nowa Słupia Pizza Fantazja ul. Staszica 3, 26-006 Nowa Słupia tel. 666 383 363 Karczma „Jaremy” (w pobliżu posągu Emeryka) ul. Świętokrzyska 61, 26-006 Nowa Słupia

Agroturystyka, ul. Świętokrzyska 55 | Fot. GS

Karczma „Jaremy” | Fot. MW

2 | nowa słupia i okolice 0 km 0 min

START: NOWA SŁUPIA (Rynek) m

Dom Opata | Fot. MW

Dom Opata, tzw. Opatówka z xviii w.

500

100

∂ ul. Staszica

Kościół p.w. św. Wawrzyńca

1 km

■ 15 min

Dom Opata, tzw. Opatówka w Nowej Słupi W miejscu Domu Opata już w xvi w. stał drewniany szpital i kościół p.w. św. Michała. Do budowy nowych obiektów przystąpiono w xviii w. – wzniesiono wówczas plebanię i mury świątyni, które następnie rozebrano (pozostały ślady w postaci zabezpieczonych przed zniszczeniem fundamentów). Od ok. poł. xviii wieku przy zespole obiektów mieściła się szkoła, która z przerwami egzystowała do lat 50-tych xx wieku. Po remoncie obiekt przeznaczono na potrzeby biblioteki gminnej. Ma tu swą siedzibę także Koło Przyjaciół Nowej Słupi, które działa od 1979 r. Kościół św. Wawrzyńca | Fot. GS

1 km 15 min

Kościół p.w. św. Wawrzyńca w Nowej Słupi

1,2 km

■ 15 min

Kościół św. Wawrzyńca został wzniesiony w xvii w. Na szczególną uwagę zasługują, znajdujące się w niszach kościoła, kamienne figury św. Wawrzyńca – patrona parafii oraz św. Benedykta i Scholastyki. We wnętrzu świątyni znajduje się xviii-wieczny ołtarz główny wykonany z czarnego marmuru chęcińskiego. Ołtarze boczne zdobią xvii i xviii-wieczne obrazy Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Anny. Przy cmentarnym murze stoi tajemniczy posąg przedstawiający postać kobiecą w koronie. Legenda mówi, że jest to żona słynnego pielgrzyma Emeryka. ∂ ul. Kielecka 1

Nowa Słupia to duża wieś gminna położona w Górach Świętokrzyskich między pasmem Jeleniowskim a Łysogórskim. Początki osadnictwa związane są z silnie rozwijającym się tu od ii w. p.n.e. do iv w. n.e. hutnictwem żelaza. W latach 1351–1869 Nowa Słupia posiadała prawa miejskie. Do dnia dzisiejszego zachował się dawny układ urbanistyczny z obszernym rynkiem. Nowa Słupia to doskonałe miejsce wypadowe w Góry Świętokrzyskie. Przebiega tu wiele szlaków turystycznych, a w samej wsi i najbliższej okolicy bez problemu znajdziemy miejsce na nocleg (szeroka oferta gospodarstw agroturystycznych). Najpopularniejszą trasą turystyczną jest prowadzący z Nowej Słupi szlak niebieski, którym dotrzemy na Święty Krzyż, tzw. Droga Królewska. Wejście na szlak oraz na teren Świętokrzyskiego Parku Narodowego znajduje się u wylotu ulicy Świętokrzyskiej. Tuż przed bramą Świętokrzyskiego Parku Narodowego Emeryk | Fot. GS warto zwrócić uwagę na wykonaną z piaskowca kamienną figurę św. Emeryka. Przedstawia ona klęczącego pielgrzyma z rękami złożonymi do modlitwy. Jedna z legend mówi, że postać przesuwa się rocznie o ziarnko piasku w kierunku klasztoru na Świętym Krzyżu, a jak tam dotrze to będzie koniec świata. Największą atrakcją dla odwiedzających Nową Słupię jest Muzeum Starożytnego Hutnictwa Świętokrzyskiego (przy ul. Świętokrzyskiej). Mieści się ono w pawilonie znajdującym się nad, liczącym około 2000 lat stanowiskiem hutniczym. W tym miejscu mamy okazję podziwiać pozostałości dawnych pieców hutniczych oraz liczne wyroby żelazne wykonane z uzyskanego w ten sposób metalu. Ze względu na te długoletnie tradycje hutnicze, a także jedną ze sztandarowych imprez Regionu Świętokrzyskiego jakimi są Dymarki Świętokrzyskie (odbywające się corocznie, w połowie sierpnia), w 2011 r. oddano do użytku Centrum Kulturowo-Archeologiczne. Jest to jedyny obiekt w Europie, w którym kompleksowo Dymarki Świętokrzyskie | Fot. KP zaprezentowana została tematyka starożytnej metalurgii żelaza. Na 4-hektarowej powierzchni wybudowano amfiteatr ze sceną, bramę, sztolnię, liczne zabudowania wioski rzemieślników (warsztat tkaczki, garncarza, kowala, szewca oraz rzemieślnika zajmującego się obróbką kości i poroża), chatę hutników, obóz rzymian z 10-metrową wieżą obserwacyjną, Wał Hadriana oraz makietę placu bitewnego. Poszerzono także część archeologiczną, na której co roku odbywają się ,,Dymarki Świętokrzyskie”. Punkt Informacji Turystycznej ul. Świętokrzyska 18, 26-006 Nowa Słupia, tel. 41 317 76 26, 41 317 87 60, www.nowaslupia.pl Muzeum Starożytnego Hutnictwa Świętokrzyskiego im. M. Radwana Oddział Muzeum Techniki not w Warszawie | ul. Świętokrzyska 59, 26-006 Nowa Słupia, tel. 41 317 70 18, czynne: wt.–nd. 9 – 17, www.muzeum-techniki.waw.pl Centrum Kulturowo-Archeologiczne w Nowej Słupi ul. Świętokrzyska, 26-006 Nowa Słupia, tel./fax. 41 317 76 04 , 507 803 986, gok w Rudkach ul. Staszica 8 (rezerwacja biletów, kasa, obsługa ruchu turystycznego), czynne: v–x 9–17, (dla zorganizowanych grup obiekt czynny cały rok po uprzedniej rezerwacji), www.dymarki.pl

22 Centrum Kulturowo-Archeologiczne, Nowa Słupia; Wieża Brugia i Wał Hadriana | Fot. GS

2 | nowa słupia i okolice

nowa słupia i okolice

Rezerwat „Chełmowa Góra”

Kościół p.w. św. Jana Chrzciela w Grzegorzowicach

200

2,2 km 30 min

■ 30 min 5,6 km

Chełmowa Góra 351 m n.p.m

■ 1 h 50 min

Chełmowa Góra | Fot. MW

Stara Słupia

3,6 km 1 h

0,9 km

■ 20 min

Widok na Chełmową Górę | Fot. MW

Stara Słupia – widoki | Fot. MW

4,5 km 1 h 20 min

Grzegorzowice – Wieś 2,5 km

12,6 km 4 h

1 km

7 km 2 h 10 min

■ 15 min

■ 50 min

Wejście do rezerwatu „Chełmowa Góra” | Fot. GS

Góra Pokrzywianka | Fot. MW

13,6 km 4 h 15 min

Wąwóz lessowy, Grzegorzowice | Fot. Daunpol

Pokrzywianka Góra 322 m n.p.m

Kościół p.w. św. Jana Chrzciciela w Grzegorzowicach

Kościół w Grzegorzowicach | Fot. Daunpol

Rezerwat „Chełmowa Góra”

1,4 km

Góra Chełmowa (351 m n.p.m.) to najwyższe wzniesienie Pasma Pokrzywiańskiego Gór Świętokrzyskich, położona na północ od Nowej Słupi. Założony w 1920 r. rezerwat stał się zalążkiem Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Pomimo stosunkowo niewielkiej powierzchni jaką obejmuje, rezerwat uważany jest za jeden z najcenniejszych przyrodniczo obszarów Parku. A to głównie za sprawą modrzewia polskiego (wiek do 300 lat), którego centrum występowania w Polsce obejmuje region Gór Świętokrzyskich. „Chełmowa Góra” pozwala na poznanie i obserwację wielu gatunków roślin i zwierząt. Niezwykłą osobliwością są występujące wielkie kopce mrówek, których doliczono się tutaj około 500.

Murowana świątynia została ufundowana przed 1334 r. przez dziedzica Grzegorzowic – Grzegorza Nawoja. Budowla składa się z dwóch części: starszej, wzniesionej z kamienia polnego w stylu romańskim rotundy z półkolistą absydą i dobudowanej od zachodu w 1624 r. nawy (obecnie część otynkowana). Według tradycji miało tu być baptysterium misyjne, gdzie w środku budowli znajdowała się misa chrzcielna, w której dokonywano obrządku chrztu przez zanurzenie. Najstarsza część posiada cechy stylowe typowych kościołów obronnych budowanych w xi i xii w. W takiej budowli, posiadającej ponad metrowej grubości mury, w których otwory okienne umieszczone są wysoko nad ziemią, można było bronić się przed nieprzyjacielem. Na uwagę zasługuje okrągłe okno (rozeta) w absydzie z odkutym w piaskowcu czworolistnym przeźroczem. Do środka prowadzą renesansowe kamienne portale. Wyposażenie wnętrza, z wyjątkiem kamiennych płyt posadzki w rotundzie i wykutej w piaskowcu chrzcielnicy o cechach romańskich, pochodzi z okresu baroku. W zakrystii przechowywane są relikwie św. Stanisława Kostki oraz Drzewa Krzyża Świętego. Ponadto we wsi zobaczyć można wydrążone w lessie malownicze wąwozy. ∂ Kościół p.w. św. Jana Chrzciciela, Grzegorzowice 51, 27-425 Waśniów tel. 41 260 04 12

KONIEC TRASY: NOWA SŁUPIA 25

Trasa

Przez Bodzentyn, Świętą Katarzynę do Ciekot

Bodzentyn – Góra Miejska – Święta Katarzyna – KrajnoPierwsze – Góra Wymyślona – Góra Radostowa – Przełom Lubrzanki – Ciekoty – Szklany Dom 17,7 km 5 h trasa średnio trudna Bodzentyn – Święta Katarzyna: szlak pieszy niebieski; Święta Katarzyna – Przełom Lubrzanki: szlak pieszy czerwony; Przełom Lubrzanki – Ciekoty: szlak pieszy niebieski w kilku miejscach należy zwrócić szczególną uwagę na brakujące znaki skrętu

Zbocza Góry Radostowej w kierunku Bęczkowa | Fot. MM

Niezwykle interesująca przyrodniczo i krajobrazowo trasa. Prowadzi spod malowniczych ruin zamku Biskupów Krakowskich w Bodzentynie poprzez ważną z punktu widzenia turystycznego Świętą Katarzynę i słynące z widoków „kraińskie” wzgórza

do „Szklanego Domu” w Ciekotach z rekonstrukcją Dworu Żeromskiego. Warto zabrać aparat i kilka złotych na zakupy w Galerii Minerałów i Skamieniałości w Świętej Katarzynie.

w Bodzentynie parkingi na Rynku Górnym oraz Dolnym (Plac Żwirki), parking obok Centrum Edukacyjnego „Szklany Dom” w Ciekotach, węzeł komunikacyjny pks i busów Rynek Dolny (Plac Żwirki) w Bodzentynie (połączenie z Kielcami i Starachowicami bardzo dobre, kilka połączeń w ciągu dnia na linii Bodzentyn – Ciekoty)

Bodzentyn Restauracja „Złoty Koń” (kuchnia polska, apartament 4-pokojowy), pl. Żwirki 1, 26-010 Bodzentyn, tel. 607 577 860, www.zlotykon.pl Pizzeria Marina, ul. Rynek 1, 26-010 Bodzentyn, tel. 888 022 011 Święta Katarzyna Zajazd „Baba Jaga” (noclegi i restauracja z domową kuchnią polską), ul. Kielecka 18, Święta Katarzyna, 26-010 Bodzentyn, tel./fax. 41 311 22 26, www.zajazdbabajaga.pl

Bar „Jaś i Małgosia“ (lody, gofry, naleśniki, potrawy z grilla, napoje) (obok zajazdu „Baba Jaga"), ul. Kielecka 18, Święta Katarzyna, 26-010 Bodzentyn, www.jasimalgosia.join.pl Niepubliczne Szkolne Schronisko Młodzieżowe, ul. Świętokrzyska 2, Święta Katarzyna, 26-010 Bodzentyn, tel. 41 332 34 18, 696 760 765, www.tanie-spanie.info Ośrodek Wypoczynkowy pttk „Jodełka” (noclegi i restauracja z kuchnią regionalną), ul. Kielecka 3, Święta Katarzyna, 26-010 Bodzentyn, tel. 41 311 21 11, fax. 41 311 21 12, www.hoteljodelka.pl Ciekoty Gospodarstwo agroturystyczne „U stóp Radostowej”, Ciekoty 196, 26-001 Masłów, tel. 41 311 22 64, 601 470 309, www.radostowa.wczasywposlce.pl Pokoje gościnne i Drink Bar „Pstrąg” (kuchnia polska), Ciekoty 67, 26-001 Masłów, tel. 41 311 20 76, 508 229 056, www.ciekoty.wczasywpolsce.pl

Noclegi „Na Wzgórzu”, Krajno Pierwsze 89a | Fot. SS

Zajazd „Baba Jaga”, Święta Katarzyna| Fot. SS

3 | bodzent yn – ciekot y 0 km 0 min

START: BODZENTYN

(Plac Żwirki – Rynek Dolny)

■ 8 min

Ruiny zamku w Bodzentynie

500 m 10 min

■ 2 min

Widok z Góry Miejskiej na Bodzentyn | Fot. GS

300 m 8 min

200 m

Rynek Dolny – szlaki w Bodzentynie | fot. SS

300 m

Kościół p.w. św. Stanisława Biskupa

Nieoznakowany skręt w lewo

ś p N

2 km 40 min

1 km 3 km 55 min

Obszar Ochrony Ścisłej "Czarny Las"

5 km 1 h 35 min

2 km

Miejska Góra, 426 m n.p.m.

■ 15 min ■ 40 min

OOŚ "Czarny Las" | fot. GS

Świętokrzyski Park Narodowy

■ 30 min

Widok na Bodzentyn i Pasmo Klonowskie oraz tzw. Lisi Ogon

Obszar Ochrony Ścisłej "Czarny Las"

3 km

■ 45 min

Dawniej określany mianem rezerwatu ścisłego powstał po utworzeniu Świętokrzyskiego Parku Narodowego w 1954 r. Jego powierzchnia wynosi 26,45 ha i obejmuje wzniesienie położone w widłach rzeki Czarna Woda i strumieni Złoty Stok oraz fragment doliny Czarnej Wody. Najbardziej rozpowszechnionym zbiorowiskiem leśnym na tym obszarze jest grąd subkontynentalny, w którym dominuje jodła oraz buk i jawor. W warstwie krzewiastej i w runie leśnym spotykamy wiele gatunków rosnących głównie w lasach górskich (np. bez koralowy, czosnek niedźwiedzi, żywiec gruczołkowaty). W związku z niewielkim udziałem tego typu zbiorowisk w szacie roślinnej Parku, jest ono z naukowego punktu widzenia zbiorowiskiem bardzo cennym. Ponadto występują tu zespoły leśne takie jak: środkowopolski bór mieszany (wariant z jodłą), ols torfowcowy oraz zbiorowiska łąkowe.

kładki

1,5 km

Góra należąca do Pasma Klonowskiego. Na jego południowych stokach zachowały się naturalne lasy sosnowo-dębowe, natomiast stoki północne porasta wyhodowany przez człowieka las jodłowy. U podnóża góry znajduje się stary kirkut z kilkudziesięcioma nagrobkami. Zimą działa wyciąg narciarski „Baba Jaga” o długości 600 m.

Godnym uwagi obiektem zabytkowym Bodzentyna jest kościół parafialny Wniebowzięcia nmp i św. Stanisława Biskupa wzniesiony w latach 1440–1452

ul. Kielecka

Miejska Góra (426 m n.p.m.)

Miasto położone u stóp Pasma Klonowskiego nad rzeką Psarką. Prawa miejskie otrzymał po raz pierwszy w 1355 r. (utrzymał je do 1870 r.), a ponownie w 1994 r. W 1365 r. biskup Florian z Mokrska wzniósł tu zamek oraz otoczył miasto obronnymi murami. Zespół zamkowy stanowiący rezydencję biskupów krakowskich obejmował: zwierzyniec oraz Ruiny zamku w Bodzentynie | Fot. GS kilkanaście budynków gospodarczych (rzeźnia, stodoły, wozownia, magazyny, drewniany dwór) oraz ogród włoski. Obecnie po tych budowlach zachowały się jedynie malownicze ruiny.

przez biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego. W tej trójnawowej bazylice zbudowanej w stylu późnogotyckim na uwagę zasługuje renesansowy ołtarz główny, ufundowany przez Zygmunta Starego, wykonany w latach 1545–1546 dla katedry wawelskiej. W bogatych wnętrzach świątyni zobaczyć również można Tryptyk Zaśnięcia Marii Panny (tzw. tryptyk bodzentyński) wykonany w 1508 r. przez ucznia Wita Stwosza – Marcina Czarnego – na zlecenie biskupa Jana Konarskiego. W pobliżu Rynku Dolnego, przy ul. 3 Maja 13 znajduje się zagroda Czernikiewiczów stanowiąca przykład architektury charakterystycznej dla małych miasteczek o charakterze rolniczym. W jej skład wchodzą: budynek mieszkalny, budynki gospodarcze oraz wozownia, które wraz z zamykającym podwórze drewnianym ogrodzeKościół p.w. św. Stanisława Biskupa | Fot. SK niem tworzą zwarty zespół w kształcie czworoboku. Najstarsze elementy zagrody (części domu mieszkalnego oraz budynki gospodarcze, wozownia i ogrodzenie) datowane są na 1809 r. Na ekspozycji odtworzono wnętrza zamieszkałe przez średniozamożną, wielopokoleniową rodzinę małomiasteczkowego rolnika. Punkt Etnograficzny Muzeum Wsi Kieleckiej ul. 3 Maja 13, 26-010 Bodzentyn, tel. 512 525 517, www.mwk.com.pl, czynny: wt.–nd. 9–17, ix–iii 9–15 (klucz u opiekuna zagrody ul. 3 Maja 15)

W Bodzentynie mieści się siedziba Dyrekcji Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Istnieje możliwość zamówienia lekcji i warsztatów edukacyjnych. Dyrekcja i Ośrodek Edukacyjny śpn ul. Suchedniowska 4, 26-010 Bodzentyn, tel. 41 311 51 06, www.swietokrzyskipn.org.pl Punkt Informacji Turystycznej (Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna) Rynek Górny 11, 26-010 Bodzentyn, tel. 41 311 55 19

3 | bodzent yn – ciekot y

bodzent yn

8 km 2 h 20 min

Święta Katarzyna

– ciekot y | 3

Galeria Minerałów i Skamieniałości "Tajemnica Klejnotów"

700

Galeria Minerałów i Skamieniałości „Tajemnica Klejnotów” Prywatna galeria założona w 2005 r., która w swoich zbiorach posiada liczne okazy minerałów i skamieniałości, zarówno z obszaru Gór Świętokrzyskich, Polski, jak i z całego świata. Do najciekawszych okazów należy m.in. największy kryształ górski w Polsce ważący około 100 kg, kolekcja krzemienia pasiastego pochodzącego z Gór Świętokrzyskich, kolekcja kamieni szlachetnych oraz malachitu świętokrzyskiego. W skład muzeum wchodzi również szlifiernia krzemienia pasiastego, pracownia złotnicza oraz sklep firmowy z minerałami. ∂ Galeria Minerałów i Skamieniałości „Tajemnica Klejnotów”, ul. Kielecka 20, Święta Katarzyna, 26-010 Bodzentyn, tel. 41 311 21 16, 501 282 691, www.swkatarzyna-muzeum.pl, czynne: v–ix codziennie 9–19, x–iv na żądanie 9–17

Święta Katarzyna

Na niebieskim szlaku do Świętej Katarzyny | Fot. GS

Miejscowość położona w sercu Gór Świętokrzyskich u podnóża ich najwyższego szczytu – Łysicy (612 m n.p.m.). Przez Świętą Katarzynę przechodzi szereg szlaków turystycznych, część z nich ma tu swój początek bądź koniec. Położenie, dostępność komunikacyjna, różnorodność oferty noclegowej sprawiają, że miejscowość stanowi doskonały punkt wypadowy w Góry Świętokrzyskie.

Kapliczka i źródełko św. Franciszka (opis patrz str. 13) Kapliczka Żeromskiego

250

50 m

Kapliczka Żeromskiego

Galeria Minerałów i Skamieniałości w Świętej Katarzynie | Fot. GOS Szczecin

Punkt widokowy Krajno Zagórze

9 km 2 h 35 min

■ 15 min

Zespół klasztorny ss. Bernardynek w Świętej Katarzynie

1 km

Murowana kapliczka kryta gontem zbudowana została w 1818 r. przez Wincentego Janikowskiego dla swojej zmarłej żony Tekli. Nieoficjalna nazwa kapliczki Żeromskiego nawiązuje do wydarzenia, kiedy to 2 sierpnia 1882r. dwaj uczniowie kieleckiego gimnazjum – Stefan Żeromski i Jan Stróżecki – schodzili z Łysicy i w owej kapliczce schronili się przed deszczem. Wówczas to Żeromski na wewnętrznej ścianie budowli odczytał napis powstańca: „Szczyt moich cierpień zrównał się z tą górą 1863”, pod którym podpisał się „Stefan Żeromski …d 2 sier 1882”. Obecnie z wielkim trudem można odczytać podpis pisarza, a po napisie partyzanta nie pozostał żaden ślad. Tuż obok kapliczki znajdują się dwie bezimienne ziemne mogiły: jedna z okresu ii wojny światowej a druga powstańca z tabliczką 1863.

1 km

Pomnik Partyzantów Ziemi Kieleckiej | Fot. GS

Kapliczka z podpisem Żeromskiego | Fot. MM

ul. Kielecka

80 m

Zespół klasztorny w Świętej Katarzynie | Fot. MM

Punkt widokowy Krajno Zagórze Miejsce, z którego rozpościera się malowniczy widok na okoliczne pasma Gór Świętokrzyskich: Klonowskie, Masłowskie, Dolinę Wilkowską oraz najwyższy szczyt w regionie – Łysicę. Rozległą panoramę uzupełniają malownicze pasiaki świętokrzyskich pól a także przydrożna kapliczka. Po drugiej stronie drogi usytuowany jest pomnik poświęcony partyzantom Ziemi Kieleckiej, walczącym podczas ii wojny światowej na północno-zachodnim zboczu Łysogór.

10 km 2 h 50 min

Nieoznakowany skręt w prawo

Punkt widokowy Krajno Zagórze | Fot. GS

Zespół klasztorny ss. Bernardynek w Świętej Katarzynie Klasztor został założony w drugiej połowie xv w. Zespół klasztorny nie wyróżnia się konkretnym stylem architektonicznym, z wyjątkiem renesansowego wirydarzu (ogrodu), który otaczają długie krużganki. Na uwagę zasługuje znajdująca się w kościele kopia figury św. Katarzyny, której oryginał pochodził z północnej Afryki i zaginął podczas pożaru w xix w.

bodzent yn

Park Rozrywki i Miniatur sabat krajno

800

16,1 km 4 h 40 min

– ciekot y | 3

Przełom Lubrzanki

Park Rozrywki i Miniatur sabat krajno 1,2 km

∂ Park Rozrywki i Miniatur sabat krajno 11,2 km 3 h 10 min

2 km

■ 35 min

Nieoznakowany skręt w lewo

Góra Radostowa 451 m n.p.m.

■ 20 min

17,7 km 5 h 20 min

Zalew w Ciekotach | Fot. MM

KONIEC WYCIECZKI: CIEKOTY

W miejscu, gdzie niegdyś istniał dwór, w którym Stefan Żeromski spędził najpiękniejsze lata swojego dzieciństwa na tzw. „Żeromszczyźnie”, powstało Centrum Edukacyjne. W jego skład wchodzi „Szklany Dom” – dysponujący nowoczesnymi pomieszczeniami, gdzie odbywają się liczne warsztaty, szkolenia oraz zajęcia dla dzieci, młodzieży i dorosłych, a w jego wnętrzach reprezentowane są wystawy sztuki współczesnej. Tuż obok stoi drewniany dworek Żeromskiego – stylizowany na drobnoszlachecki dwór z drugiej połowy xix w. gdzie eksponowane są obiekty upamiętniające życie i twórczość pisarza. ∂ Centrum Edukacyjne „Szklany Dom” Dworek Stefana Żeromskiego w Ciekotach (możliwość noclegów w Centrum lub domkach Hostelu Lubrzanka rez. tel. 662 580 864). Ciekoty 76, 26-001 Masłów, tel. 41 241 38 77, czynne: wt–sob. 10–17, niedziele i święta 11–18, www.szklanydom.maslow.pl

14,7 km 4 h 20 min

1,4 km

■ 20 min

Góra, określana również przez Stefana Żeromskiego „Górą Domową”, osiąga 451 m n.p.m. wysokości i zbudowana jest z kwarcytów kambryjskich. Od strony zachodniej ogranicza ją przełom rzeki Lubrzanki, od strony wschodniej przechodzi w Górę Wymyśloną i dalej w Kraiński Grzbiet.

1,5 km

Góra Radostowa (451 m n.p.m.)

13,2 km 3 h 45 min

Widok z Wymyślonej na Kraiński Grzbiet i Łysicę | Fot. MM

Góra położona w Paśmie Masłowskim, przez którą przebiega główny szlak pieszy Gór Świętokrzyskich. Na uwagę zasługują tu doskonale widoczne skały kambryjskiego piaskowca kwarcytowego. Ze szczytu rozciąga się piękny widok na Dolinę Wilkowską, Pasmo Klonowskie oraz Łysicę.

Góra Wymyślona 415 m n.p.m.

Radostowa Wieś

Centrum Edukacyjne „Szklany Dom”

Park Rozrywki i Miniatur SABAT KRAJNO | Fot. SABAT KRAJNO

Góra Wymyślona (415 m n.p.m.)

Jedna z najpiękniejszych dolin w regionie. Po obu jej stronach wznoszą się dość strome zbocza Góry Radostowej oraz Dąbrówki. Wędrujący turyści znajdą tu dogodne miejsce do wypoczynku (wiata oraz ławeczki), to również miejsce przecięcia się kilku szlaków turystycznych: pieszych i rowerowych.

1,6 km

Krajno Zagórze 43c, 26-008 Górno, tel. 41 312 77 11, 602 217 920, 692 435 319, 502 079 854, www.sabatkrajno.pl

Przełom Lubrzanki

■ 20 min

Nieoznakowany skręt w prawo

■ 20 min

Słynący do tej pory z najdłuższego w województwie świętokrzyskim wyciągu narciarskiego kompleks Sabat Krajno w 2012 r. wzbogacił swoją ofertę o kolejne atrakcje. Powstał tu olbrzymi park linowy, plac do gry w paintball oraz tor do jazdy na quadach. Największym powodzeniem cieszy się jednak park miniatur, w którym turyści mogą podziwiać dwadzieścia sześć obiektów z całego świata, wybudowanych i pomniejszonych w skali 1:25. Wśród najciekawszych budowli zobaczyć można: piramidy egipskie, nowojorskie wieże World Trade Center, Plac św. Piotra w Watykanie czy wodospad Niagara.

Kładka turystyczna na rzece Lubrzance | Fot. MM

3 | bodzent yn – ciekot y

Rekonstrukcja dworku Żeromskiego w Ciekotach | Fot. MM

Trasa

Kielecki Georaj

Kadzielnia – Skałka Geologów | Fot. KP

Trasa w całości przebiega przez tereny miasta Kielce nazywanego „miastem pięciu rezerwatów” bądź „muzeum geologicznym pod gołym niebem”, bowiem w jego granicach administracyjnych (co jest ewenementem na skalę europejską) znajdują się aż cztery rezerwaty geologiczne i jeden krajobrazowy. W trakcie tej wyprawy wędrujący mogą zobaczyć dwa z nich: rezerwat „Ka-

dzielnia” z przepięknym amfiteatrem oraz rezerwat „Wietrznia” z niedawno otwartym Centrum Geoedukacji i poznać niezwykłą historię Ziemi zapisaną w skałach. Tym, którzy dotrą na Górę Telegraf i Górę Pierścienicę niezapomnianych wrażeń dostarczą rozpościerające się z ich szczytów widoki na miasto.

Kielce – Pl. Artystów – w centrum Kielc parking skrzyżowanie ul. Zamkowej płatny znajduje się przy i Staszica – Park Miejski – skrzyPl. Konstytucji (stamtąd ok. 200 m żowanie z ul. Ogrodową – Skwer do ul. Sienkiewicza i Placu Artystów Harcerski im. Szarych Szeregów – gdzie rozpoczyna się szlak), kolejny skrzyżowanie ul. Krakowskiej parking zlokalizowany jest także przy i ul. Gagarina – rez. Kadzielnia dworcu pkp (do Placu Artystów (punkty widokowe) – Al. Legiook. 500 m ul. Sienkiewicza) i przy nów – ul. M. Sołtysiaka BarabaKadzielni (Al. Legionów – dla tych, sza – ul. Mała Zgoda – ul. Skalista – którzy trasę chcą rozpocząć i zakońul. Wojska Polskiego – skrzyżowanie czyć przy rezerwacie) ul. Wojska Polskiego z ul. Tarnowską – rez. Wietrznia – ul. Daleszycka (Centrum Geoedukacji) – ul. Domki – ul. Łopianowa – ul. BerberysoKielce wa – ul. Wojska Polskiego – pętla Hotel „Stadion”, ul. Ściegiennego 8 autobusowa na Bukówce – Góra Tele25-033 Kielce, tel. 41 368 77 15 graf – ul. Weterynaryjna – Ośrodek www.mosir.kielce.pl Rekreacji i Hipoterapii maag w DyRestauracja ,,U Braci” minach – skrzyżowanie z ul. Ściegienul. Ściegiennego 207, 25-116 Kielce nego – ul. Obrzeżna – Góra Pierścietel. 41 348 91 83, www.maagkielce.pl nica – skrzyżowanie z ul. KusocińHotel „365” skiego – Hala Legionów – Al. LegioAl. Na Stadion 365, 25-127 Kielce nów – rez. Kadzielnia – skrzyżowanie tel. 41 361 55 35, www.hotel-365.pl ul. Krakowskiej Hotel „365” | Fot. archiwum hotelu i ul. Gagarina 18,6 km

6 h

trasa łatwa

Kielce: Kielce (plac Artystów) – Park Miejski – rez. Kadzielnia – rez. Wietrznia – Bukówka (szlak zielony) – Góra Telegraf – stadnina koni Dyminy – Góra Pierścienica (szlak niebieski) – Park Kultury i Wypoczynku – (szlak żółty) – Hala Legionów – rez. Kadzielnia (szlak niebieski)

przejście przez ruchliwą trasę nr 73 (ul. Ściegiennego)

Restauracja „7 Pokus” Aleja Na Stadion 365, 25-127 Kielce tel. 41 361 55 55, czynna: pn.–pt. 12–22, weekendy i święta 10–22 Hotel „Maraton” ul. Boczna 15, 25-043 Kielce tel. 41 362 91 16, www.mosir.kielce.pl Restauracja „Olimpijska” ul. Boczna 15, 25-043 Kielce tel. 41 361 83 07, 609 800 129 www.restauracjaolimpijska.pl czynna: pon.–nd. 11–22

kielce i okolice

0 km 0 min

Leżące nad rzeką Silnicą miasto Kielce to administracyjna, gospodarcza, kulturalna i turystyczna stolica regionu świętokrzyskiego. Dokładna data powstania miasta jest trudna do określenia. Badania archeologiczne wskazują, że początek miastu dała istniejąca tu dużo wcześniej mała osada, która rozwinęła się jako miejsce wymiany towarowej. Pierwszą budowlą jaka powstała na terenie obecnego miasta był drewniany kościół p.w. św. Wojciecha, który około 1086 r. ufundował książę Mieszko, syn Bolesława Śmiałego. W 1171 r. powstała natomiast kolegiata p.w. nmp – dzisiejsza bazylika katedralna. Prawa miejskie nadał Kielcom biskup krakowski Bodzanta w 1359 r. W 1496 r. kardynał Fryderyk Jagiellończyk postanowił, że godłem Kielc będzie złota korona i litery ck na czerwonym tle. Korona była symbolem władzy, natomiast litery ck skrótem łacińskich słów Civitas Kielcensis, czyli Obywatele (mieszkańcy) Kielc. Na przełomie xiv i xv wieku mieszkało tu około 300 osób, zajmujących się głównie rolnictwem. Dzisiaj miasto zajmuje 109,4 km2 i liczy około 200 tyś. mieszkańców. W Kielcach warto zobaczyć:

START: KIELCE – PL. ARTYSTÓW

Pałac Biskupów Krakowskich | Fot. ABM i AG

Pomnik i źródełko Biruty ul. Zamkowa / ul. Staszica

Wejście do Parku Miejskiego ul. Ogrodowa

Katedra – wzniesiona na Wzgórzu Zamkowym kole-

giata p.w. nmp ufundowana przez Gedeona w 1171 r., na przestrzeni wieków wielokrotnie przebudowywana, obecnie stanowi wczesnobarokową, trójnawową bazylikę.

Widok na rezerwat „Kadzielnia”

Al. Legionów

Źródełko Biuruty | Fot. MW

ul. Krakowska / ul. Gagarina

Pałac Biskupów Krakowskich – ufundowany przez

Jakuba Zadzika w latach 1637–1641, najlepiej zachowany obiekt architektoniczny w Polsce z czasów Wazów. Obecnie siedziba Muzeum Narodowego posiadającego ekspozycje stałe: Zabytkowe wnętrza z xvii i xviii wieku, Dawne uzbrojenie europejskie i wschodnie, Galeria malarstwa polskiego i sztuki zdobniczej. Na tyłach rezydencji znajduje się odtworzony ogród ozdobny, zwany włoskim, z xvii-wiecznym układem kwaterowym.

Trasa podziemna na Kadzielni | Fot. Geopark

Wnętrze Katedry | Fot. SK

Al. Legionów / ul. M. Sołtysiaka „Barabasza”

Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego – mieści się w dawnym kieleckim gim-

nazjum, do którego uczęszczał autor m.in. „Syzyfowych prac”. Eksponuje wiele pamiątek rodzinnych z czasów dzieciństwa i szkolnych pisarza. Wśród eksponatów na uwagę zasługuje unikalna płyta gramofonowa z 1924 r. z nagranym głosem pisarza. Dworek Laszczyków – jest ostatnim drewnianym obiektem tego typu zachowanym

dające kilka tysięcy eksponatów, a wśród nich lalki z całego świata, zabawki historyczne i ludowe, modele samolotów, samochodów, statków oraz kolejki elektryczne. Najcenniejszym zbiorem są oczywiście zabawki historyczne, spośród których najstarszym eksponatem jest niemiecka lalka woskowa z końca xviii w. Klasztor na Karczówce

opis patrz str. 51 www.um.kielce.pl, www.swietokrzyskie.travel

36 Muzeum Zabawek i Zabawy | Fot. Agencja JP

■ 30 min

Muzeum Zabawek i Zabawy – największe i najstarsze muzeum zabawek w Polsce posia-

Rezerwat Kadzielnia

2 km

na terenie miasta. Pierwszym właścicielem obiektu był w latach 1788–1792 Jakub Jaworski – ostatni starosta biskupi. Kolejnymi właścicielami w latach 1911–1976 była rodzina Laszczyków, a od 1988 r. jest to obiekt należący Muzeum Wsi Kieleckiej, w którym prezentowane są ciekawe wystawy czasowe.

Kadzielnia to utworzony w 1962 r. rezerwat przyrody nieożywionej zajmujący powierzchnię 2,4 ha. To najbogatszy w geologiczne odkrycia teren. Skalne wzgórze Kadzielni zbudowane jest z wapieni górnodewońskich, w których można obserwować ciekawe zjawiska tektoniczne, mineralizacyjne (m.in. żyły kalcytowo-kruszcowe) i krasowe (kras kopalny, powierzchniowy i podziemny), a także liczne skamieniałości: koralowców, stromatoporoidów, trylobitów, łodzikowatych, ryb pancernych i innych zwierząt morskich sprzed 350 mln lat. Na terenie rezerwatu Kadzielnia i w jego najbliższym otoczeniu znajduje się 25 jaskiń i schronisk skalnych. W wyniku podjętych działań połączono jaskinie Prochownia, Szczelina i Odkrywców, dzięki czemu utworzono podziemną trasę turystyczną udostępnioną do zwiedzania. Niewątpliwą atrakcją Kadzielni jest także najpiękniejszy w Polsce amfiteatr, miejsce wielu koncertów i imprez z widownią na 5,5 tyś. osób. ∂ www.geopark-kielce.pl

4 | kielce i okolice Miejski Stadion Piłkarski

ul. M. Sołtysiaka „Barabasza” / ul. Ściegiennego

ul. Mała Zgoda / ul. Zgoda

Centrum Geoedukacji | Fot. Geopark

Funkcjonujące przy Oddziale Świętokrzyskim Państwowego Instytutu Geologii muzeum to raj dla miłośników skał i skamieniałości. Znajdują się tu kolekcje koralowców dewońskich, okazy krzemieni pasiastych, tropy dinozaurów, szkielet wieloryba Pinocetus polonicus z Pińczowa oraz skały wszystkich okresów geologicznych od początku ery paleozoicznej do ery kenozoicznej prezentowane na wystawie „600 milionów lat historii Gór Świętokrzyskich”. ∂ Muzeum Geologiczne, ul. Zgoda 21, 25-953 Kielce, tel. 41 361 25 37 wew. 249 czynne: pon.–pt. 8–15 pozostałe dni i godziny po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym

100

■ 1 h

Muzeum Geologiczne

2 km 30 min

2,4 km

Oddany do użytku 1 kwietnia 2006 r., stadion określany nazwą „Arena Kielc”, wybudowany zgodnie z wytycznymi uefa, ma pojemność 15.550 miejsc siedzących. Wszystkie trybuny otaczające boisko posiadają 2 kondygnacje, są zadaszone i podzielone na sektory. Boisko posiada wymiary 105 × 68 m. Do dyspozycji jest także pełne zaplecze dla kibiców, boisko treningowe, odnowa biologiczna. Obok stadionu natomiast znajduje się hotel z restauracją. ∂ Miejski Stadion Piłkarski, ul. Ściegiennego 8, 25-033 Kielce, tel. 41 334 90 94, www.mosir.kielce.pl

Rezerwat przyrody nieożywionej Wietrznia im. Zbigniewa Rubinowskiego utworzony został w 1999 r. i zajmuje powierzchnię 17,95 ha. Wietrznia jest jednym z największych odsłonięć geologicznych. Podziwiać tu można wyrobiska kamieniołomów ukazujących ciekawy profil skał dewońskich. To również dobre miejsce aby zaobserwować zjawiska i procesy tektoniczne oraz procesy mineralizacji żyłowej (ołowiowo-barytowo-kalcytowej). W skałach występują liczne skamieniałości koralowców czteropromiennych, stromatoporoidów, denkowców, małży, ramienionogów, głowonogów, konodontów, liliowców oraz ryb pancernych. W obrębie rezerwatu znajduje się 5 jaskiń i schronisk skalnych (najdłuższa ,, Jaskinia na Wietrzni” ma 60 m).

Miejski Stadion Piłkarski

ul. Mała Zgoda / ul. Langiewicza

ul. Skalista / ul. Wojska Polskiego ul. Wojska Polskiego / ul. Tarnowskiej

Ośrodek Pracy Twórczej „Wietrznia” ul. Wojska Polskiego / ul. Daleszycka

Rezerwat „Wietrznia” i Centrum Geoedukacji (patrz obok)

4,4 km 1 h 30 min

2,4 km

ul. Domki

■1h

Miejski Stadion Piłkarski | Fot. ABM i AG

ul. Monte Cassino / ul. Łopianowa

W 2012 r. na terenie rezerwatu otwarte zostało Centrum Geoedukacji, w którym poprzez przygodę i zabawę poznaje się historię Ziemi zapisaną w skałach. W Centrum znajduje się rekonstrukcja dna dewońskiego morza z niezwykłymi organizmami, które je zamieszkiwały. Spotkamy się tu oko w oko z największym drapieżcą dewońskiego morza – rybą pancerną oraz udamy się w niezwykłą podróż do wnętrza Ziemi za pomocą kapsuły-symulatora. W Klubie Miłośników Geologii można wcielić się w rolę szlifierza skał i minerałów, dowiedzieć się jak powstają skały i minerały, i jak niezwykłe informacje można z nich wyczytać. To tu da się ,,poczuć – dotknąć – zrozumieć’’ niezwykłą historię Ziemi zapisaną w skałach i skamieniałościach w nich zawartych. Centrum Geoedukacji ul. Daleszycka 21, 25-202 Kielce, tel. 41 242 14 96 (rezerwacja zajęć i geo-informacja), www.centrum-geoedukacji.pl Otwarte: dla grup zorganizowanych: 15 iv – 15 x, wt.–pt. 10–17, 15 x – 15 iv, wt.–pt. 10–15, dla osób indywidualnych: 15 iv – 15 x, wt.–pt. 10–17, sob.–nd. 12–18, 15 x – 15 iv wt.–pt. 10–14, sob.–nd. 11–15. Ostatnie wejście odbywa się na godzinę przed zamknięciem. Konieczna wcześniejsza rezerwacja. Uczestnictwo w warsztatach i zwiedzanie jest bezpłatne.

Symulator – Kapsuła 5D | Fot. Geopark

Rezerwat „Wietrznia” | Fot. JP

ul. Łopianowa / ul. Berberysowa

Cmentarz Żołnierzy Radzieckich Znajduje się u podnóża góry Telegraf. Jest to miejsce spoczynku 12 tysięcy jeńców wymordowanych w Obozie Bukówka przez hitlerowców w latach 1941–1944.

Pętla autobusowa – ul. Wojska Polskiego

Cmentarz Żołnierzy Radzieckich

4 | kielce i okolice

kielce i okolice

Góra Telegraf (406 m n.p.m.)

Ośrodek Rekreacji i Hipoterapii maag w Dyminach

8,6 km 3 h

Ośrodek MAAG | Fot. AD

ul. Ściegiennego / Droga krajowa nr 73

Góra Telegraf (406 m n.p.m.) Jest to najwyższe wzniesienie w granicach administracyjnych Kielc o wysokości 406 m n.p.m. należące do Pasma Dymińskiego. Na szczycie góry Telegraf stoi maszt radiowy o wysokości 60 metrów. Północne zbocze góry to w zimie raj dla miłośników białego szaleństwa. Znajduje się tu bowiem 500-metrowa zjazdowa trasa narciarska wyposażona w 4-osobową kolejką krzesełkową o przepustowości 2400 os./godz. Jest oświetlona, sztucznie naśnieżana, ratrakowana. Na miejscu jest także szkółka narciarska, wypożyczalnia sprzętu, karczma, miejsce na ognisko i bezpłatny parking. ∂ Wyciąg narciarski na Górze Telegraf, ul. Narciarska 6, 25-214 Kielce, tel. 41 368 74 26, www.rekreacja.kielce.pl. Kolejka krzesełkowa czynna: pn.-pt. 10–22, w weekendy oraz dni wolne od pracy 9–22.

ul. ks. Popiełuszki

Ośrodek Rekreacji i Hipoterapii maag ul. Weterynaryjna

Ośrodek organizuje kursy jazdy konnej dla początkujących, treningi dla zaawansowanych, jazdę na maneżu, rajdy konne, kuligi. Specjalnością ośrodka jest hipo- i dogo-terapia. Hipoterapia to działanie mające na celu przywracanie zdrowia i sprawności przy pomocy konia i jazdy konnej. W dogoterapii odpowiednio przeszkolony pies wspomaga terapeutę w wieloprofilowym usprawnianiu dzieci i dorosłych a także pomaga w zachowaniu lub wręcz nawiązaniu kontaktów ze światem zewnętrznym. Kursy i zajęcia prowadzone są przez wykwalifikowaną kadrę trenerów i terapeutów. ∂ Ośrodek Rekreacji i Hipoterapii maag | Restauracja ,,U Braci” ul. Ściegiennego 207, 25-116 Kielce, tel. 41 348 91 83, www.maagkielce.pl ul. Obrzeżna Tablice u podnóża Pierścienicy | Fot. MW

5,5 km

14,1 km 4 h 30 min

Punkt widokowy na Górze Pierścienicy

■ 1 h 30 min

Podnóże Góry Pierścienicy

Mini-golf pod Telegrafem | Fot. Daunpol

Wyciąg krzesełkowy – Telegraf | Fot. MW

Góra Pierścienica Jest to szczyt o wysokości 367 m n.p.m. i znajduje się w Paśmie Posłowickim. Do 2006 r. stała tu betonowa skocznia narciarska. To właśnie ze względu na nią górę Pierścienicę potocznie nazywa się „Skocznią”. Pierwsza prowizoryczna skocznia stała tu w latach 30. xx wieku. Zastąpiona została drewnianą konstrukcją na początku lat 50. xx wieku. Inicjatorem jej budowy był Włodzimierz Wójcikiewicz. Aż trudno uwierzyć, ale najdłuższe oddawane skoki miały wówczas 24 m. Obiekt nie spełniał jednak wymogów pozwalających na dalsze rozgrywanie zawodów. Drewnianą skocznię zastąpiono betonową, zaprojektowaną przez Jerzego Muniaka i oddaną do użytku 11 stycznia 1970 r. Łącznie na skoczni rozegrano jedynie około 10 zawodów. Zdemolowaną i zniszczoną wyburzono w 2006 r. Obecnie znajduje się tu trasa narciarska o długości 500 m, wypożyczalnia sprzętu narciarskiego, szkółka narciarska, tor saneczkowy oraz lodowisko. W pobliżu hotel z restauracją i wiele innych atrakcji. ∂ Centrum Sportowo-Rekreacyjne „Stadion”, www.stadion.kielce.pl Wyciąg narciarski na Górze Pierścienica, tel. 41 361 55 55, czynny w zimie 10–22.

ul. Szczepaniaka

4 | kielce i okolice

kielce i okolice

Kielecki Park Linowy

200

500

Hala Legionów

16,6 km 5 h 15 min

Kielecki Park Linowy Park linowy to ok. 600 m chodnika zawieszonego na różnych wysokościach, podzielonego na 4 linowe drogi z mnóstwem przeszkód do pokonania. Trasy dostosowane są do różnych grup wiekowych. Najmłodsi mogą zmierzyć się z trasą wiszącą na wysokości 1m. Nieco starsi mają do pokonania tor przeszkód na wysokości 2,5 oraz 5,5 m nad ziemią. Na wysokości 8,5 m znajduje się natomiast trasa ekstremalna z przeszkodami wymagającymi większej siły fizycznej. Wielu wrażeń dostarcza zjazd tyrolski długości 150 m i skok na siatkę z wysokości 8 m. A wszystko to w uprzężach alpinistycznych i kaskach ochronnych pod okiem wykwalifikowanych instruktorów. ∂ Kielecki Park Linowy, ul. Szczepaniaka, 25-118 Kielce (naprzeciwko Hotelu „Leśny Dwór”), tel. 795 757 072, 668 594 935, www.parklinowykielce.pl Czynny: pn.–pt. od 10 do zmierzchu, w sob. 11–19 oraz w nd. 10–19.

ul. Murowana / Al. Legionów

Cmentarz Żydowski Cmentarz założony w 1868 r. w oparciu o projekt architekta gubernialnego Franciszka Ksawerego Kowalskiego. Na jego terenie znajduje się ok. 330 nagrobków zachowanych w różnym stanie, z czego około 150 ustawionych jest w Lapidarium. Zlokalizowany jest w dzielnicy Pakosz przy ul. Kusocińskiego. Obiekt zamknięty dla zwiedzających, ale chętni obejrzenia obiektu po zostawieniu dowodu tożsamości mogą uzyskać klucz u Pani Ireny Kowalczyk mieszkającej przy ul. Marmurowej 9, tel. 41 361 62 10.

2 km

■ 45 min

Amfiteatr i rezerwat „Kadzielnia”

2,5 km

■ 45 min

Egzotarium „Dolina Gadów” | Fot. AD

Park Linowy | Fot. AŁ (powyżej), MW (poniżej)

Cmentarz Żydowski

Kadzielnia – Amfiteatr | Fot. ABM i AG

18,6 km 6 h

KONIEC TRASY: UL. KRAKOWSKA / UL. GAGARINA

Egzotarium „Dolina Gadów” Egzotarium to największa ekspozycja żywych gadów w regionie. Umieszczona jest w budynku specjalnie przystosowanym na potrzeby zwierząt. Zwiedzający mogą zobaczyć tu egzotycznych mieszkańców Afryki, Ameryki, Azji czy też odległej Australii: kajmana okularowego, kameleona jemeńskiego, pytona tygrysiego, agamy błotne, brodate i kołnierzaste. W pobliżu egzotarium znajduje się plac zabaw, centrum jeździeckie oraz karczma. ∂ Egzotarium „Dolina Gadów”, ul. Kusocińskiego 61 a, 25-045 Kielce, tel. 514 908 336, www.dolinagadow.pl, czynne: pon.–pt. 10–17, sob.–nd. 10–18

Egzotarium – „Dolina Gadów”

Kadzielnia – panorama | Fot. ABM i AG

Kadzielnia – Sabat Czarownic | Fot. archiwum ROTWŚ

1 km

Trasa

Z wizytą w Raju

Rezerwat „Jaskinia Raj” – Góra Patrol – Słowik – Białogon – Góra Brusznia – Rezerwat „Karczówka” – Hotel „Karczówka” 11,6 km

4 h 15 min

trasa łatwa

Rezerwat „Jaskinia Raj” – Hotel „Karczówka”: szlak pieszy czerwony Jaskinia „Raj” | Fot. ABM i AG

strome zejście z Góry Patrol

Trasa przebiega przez najciekawsze tereny Pasma Zgórskiego i Kadzielniańskiego, wchodzące w skład Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego. W przeszłości obszary te podlegały intensywnej eksploatacji surowców skalnych, co widoczne jest dzisiaj niemalże na każdym kroku. Wędrujący tą trasą

najpierw znajdą się w „Raju”, potem dotrą do „przedsionka Piekła”, by na końcu, po zdobyciu Góry Brusznia, wspiąć się na Karczówkę, na której stoi pobenedyktyński klasztor z xvii w., gdzie zobaczyć można pozostałości po eksploatacji górniczej rud ołowiu, prowadzonej tu w xv–xvii w.

dojazd do Jaskini „Raj” busem z Kielc (odjazd z dworca pks/bus w kierunku Czerwonej Góry i Chęcin), autobusem miejskim nr 31 (przystanek początkowy – Kielce, ul. Żytnia. Uwaga! Autobus nie skręca do Jaskini „Raj”, należy wysiąść przy skrzyżowaniu i dalej dojść pieszo około 20 min.), dla zmotoryzowanych parking przy Zajeździe „Raj” (płatny) oraz parking przy hotelu „Karczówka” w Kielcach

Kielce Turystyczne Schronisko Młodzieżowe „Dom Harcerza” ul. Pańska 1a, Kielce-Białogon 25-820 Kielce, tel. 41 345 27 37 www.dhkielce.zhp.pl Pizzeria „Za Piecem” ul. Kolonia 11, 25-804 Kielce-Białogon tel. 781 040 010 Dom Pielgrzyma Stowarzyszenie Apostolstwa Katolickiego Karczówka ul. Karczówka Klasztor 1 25-602 Kielce tel. 41 345 05 38, 602 392 222 www.karczowka.com Hotel „Karczówka” ** (restauracja i plac zabaw dla dzieci) ul. Karczówkowska 64 25-713 Kielce, tel. 41 345 66 06 tel./fax 41 366 26 26 www.hotelkarczowka.oit.pl

Pizzeria, ul. Kolonia, Białogon | Fot. SS

Hotel „Karczówka” | Fot. SS

Chęciny Zajazd „Raj” (noclegi i restauracja) ul. Dobrzączka 26-060 Chęciny tel. 41 346 51 27 www.checiny.obitur.pl Uwaga! Obiekt zamknięty z powodu remontu.

jaskinia

0 km 0 min

„ raj ” – karczówka | 5

START: ZAJAZD „RAJ” ul. Dobrzączka k. Chęcin

Jaskinia „Raj” ul. Dobrzączka, 26-060 Chęciny, rezerwacja: tel./fax 41 346 55 18, www.jaskiniaraj.pl czynne od wtorku do niedzieli: 15 i–iv 10–17; v–vi 9–19; vii–viii 9–18; ix–15 xi 10–17

Rezerwat „Jaskinia Raj” (patrz obok) Chęcińsko-Kielecki Park Krajobrazowy

3,5 km

■ 1 h 15 min

Najmłodszy z parków krajobrazowych, położony w południowo-zachodniej części Gór Świętokrzyskich. Zajmuje 20 505 ha powierzchni, a jego najcenniejsze części objęte są ochroną rezerwatową. Znajdują się tu rezerwaty: „Jaskinia Raj”, „Chelosiowa Jama”, „Góra Zelejowa”, „Góra Rzepka”, „Góra Żakowa” i „Karczówka”. Obok wartości geologicznych, Park wyróżnia się bogactwem szaty roślinnej, dzięki obecności ponad 1000 gatunków roślin. Dawniej na tym obszarze prowadzono wydobycie surowców na dużą skalę. W całej Europie nie ma drugiego takiego miejsca, gdzie na tak niewielkim terenie występowałyby na powierzchni skały niemal wszystkich okresów geologicznych, od kambru (paleozoik) po holocen (kenozoik). Nic więc dziwnego, że park nazywany jest „rajem dla geologów”. ∂ Zarząd Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych, ul. Łódzka 244, 25-655 Kielce, tel./fax 41 345 58 80, www.pk.kielce.pl

2 km

Rezerwat „Góra Rzepka” | Fot. archiwum ROTWŚ

Jedna z najpiękniejszych jaskiń krasowych w Polsce, objęta ochroną rezerwatową. W jej wnętrzu znajdują się setki stalaktytów i stalagmitów, kolumny naciekowe, draperie oraz inne formy naciekowe, które urzekają swym pięknem tysiące turystów. Łączna długość korytarzy wynosi 240 m, z czego do zwiedzania zostało udostępnione 180 m. Do wnętrza jaskini prowadzi 21-metrowa sztuczna sztolnia. Trasa turystyczna rozpoczyna się w Komorze Wstępnej, potem przechodzi przez Jaskinia „Raj” | Fot. archiwum UMWŚ 30-metrową Komorę Złomisk z efektowną kolumną, zwaną Harfą. Komora ta jest największą salą w całej jaskini. Kolejnym punktem trasy jest Sala Kolumnowa, gdzie znajduje się ogromnych rozmiarów kolumna naciekowa przypominająca wodospad. Tu także wytworzyły się wapienne pizoidy, czyli luźne nacieki w kształcie kulek, zwane perłami jaskiniowymi. Zwiedzanie kończy się w Sali Stalaktytowej, w której możemy podziwiać liczne stalaktyty zwisające ze stropu. Ich liczba sięga ponad 200 szt./m2. Temperatura we wnętrzu jaskini jest stała przez cały rok i waha się od 6 °c do 8 °c, a wilgotność wynosi około 95%. Dodatkową atrakcją jest muzeum, w którym obejrzeć można odkryte w jaskini szczątki zwierząt, m.in. ząb mamuta, kości nosorożca włochatego i niedźwiedzia oraz narzędzia pracy ludzi neandertalskich, którzy prawdopodobnie około 50 tys. lat temu zamieszkiwali jaskinię.

Kamieniołom „Szewce” Kamieniołom Szewce Szewce to malowniczo położona wieś między Pasmem Zgórskim a Grzbietem Bolechowickim. Otaczają ją lasy i wzniesienia, na których niegdyś wydobywano rudy ołowiu i wapienie dewońskie, tzw. marmur chęciński. Jeden z dawnych kamieniołomów, którego historia sięga xvi w., znajduje się na wschodnim zboczu góry Okrąglica. Strome zbocze nieczynnego od pół wieku kamieniołomu w wybranych miejscach ma kilkanaście metrów wysokości i ciągnie się na długości kilkudziesięciu metrów. Na skalnej ścianie widać ślady po wierceniach otworów. Wydobywany stąd wapień używany był głównie do celów dekoracyjnych.

Mogiła rozstrzelanych 24 ix 1948 r. Mogiła rozstrzelanych 24 ix 1948 r. Pomnik pamięci czterech żołnierzy podziemia niepodległościowego rozstrzelanych w dniu 24 września 1948 r. z wyroku stalinowskiego sądu.

Jaskinia „Raj” – neandertalczycy | Fot. archiwum UMWŚ

ul. Szewska / ul. gen. A. Hedy ps. „Szary” Mogiła rozstrzelanych | Fot. SS

5 | jaskinia „ ra j ” – karczówka Góra Patrol (338 m n.p.m.)

jaskinia

Góra Patrol 338 m n.p.m.

Góra w Paśmie Zgórskim. Z powodu charakterystycznych dla niej bardzo stromych podejść, nazywana jest „przedsionkiem Piekła”.

MPK nr 6

3,5 km 1 h 15 min

„ raj ” – karczówka | 5 Kielce Patrz opis str. 36

ul. Garbarska

ul. Zalesie MPK nr 111

ul. Siedmiu Źródeł

Góra Brusznia (312 m n.p.m.)

Droga woj. nr 671 / ul. Za Walcownią

■ 45 min

Rzeka Bobrza Najdłuższy dopływ Czarnej Nidy o długości 48,9 km. Pomiędzy Pasmem Zgórskim a Posłowickim rzeka tworzy przełom. Jest to jedna z najbardziej „pracowitych” rzek regionu – jej nurt wykorzystywano podczas procesu produkcyjnego w zakładach hutniczych Staropolskiego Okręgu Przemysłowego.

Rzeka Bobrza

Kielce-Białogon

Drewniany kościół w Białogonie Drewniany kościół w Białogonie

Naśladujący styl zakopiański, pokryty gontowym dachem kościół powstał w 1918 r. dzięki staraniom miejscowej ludności i fabryki. Jego architektem był Mateusz Galas. Kościółek tworzy wydłużona nawa, do której od strony północnej przylega niewiele od niej węższe, trójbocznie zamknięte prezbiterium. Wnętrze świątyni pozostawiono w surowym drewnie. W 1960 r. z inicjatywy proboszcza wybudowano wolnostojącą dzwonnicę, do której przeniesiono z kościelnej wieży niewielki dzwon „Aleksander”.

ul. Grabinów

■ 1 h

ul. Kolonia

Góra Brusznia | Fot. MW

3,8 km

ul. Fabryczna

Góra Brusznia 312 m n.p.m.

9,1 km 3 h

Do 1966 r. była to samodzielna osada, powstała i rozwijająca się dzięki przemysłowi. Gdy w wieku xvi odkryto na Miedzianej Górze bogate złoża kruszców, w Białogonie zbudowano hutę miedzi i ołowiu, działającą jeszcze przez cały xvii w. W 1817 r. zakończono budowę huty Aleksandra. Dziesięć lat później, staraniem Stanisława Staszica, a następnie Ksawerego Druckiego-Lubeckiego, hutę przekształcono w „fabrykę machin”. Fabryka obejmowała warsztaty mechaniczne, odlewnię, walcownię i piec kopułowy. Dla załogi wybudowano osiedle urzędniczo-robotnicze, kompozycyjnie sprzężone z zakładem. Centrum Białogonu stanowi plac przed fabryką z którego promieniście wybiega pięć ulic (środkowa z nich prowadzi ku szosie Kraków-Kielce). Kościół drewniany, Białogon | Fot. MW

Leży w Paśmie Kadzielniańskim na obszarze Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego, całkowicie porośnięta lasem sosnowym. To na Bruszni w styczniu 1863 r. odbyło się konspiracyjne spotkanie powstańców styczniowych planujących atak na Kielce, będące wówczas w rękach Rosjan. Dla uczczenia pamięci powstańców staraniem I Kieleckiej Drużyny Harcerskiej w 1917 r. na szczycie góry postawiono Krzyż Harcerski.

1,8 km

Rzeka Bobrza, Kielce-Białogon | Fot. SS

Kościół, ul. Kolonia, Białogon | Fot. SS

Kamieniołom Grabina | Fot. MW

m 200

Góra Grabina – kamieniołom

7,3 km 2 h 15 min

Zespół przyrodniczo-krajobrazowy gór Grabina i Dalnia Teren charakteryzuje się niepowtarzalnymi walorami krajobrazowymi, a szczyty wzniesień Grabiny i Dalni są doskonałymi punktami widokowymi. Zobaczyć tu można relikty świętokrzyskiego górnictwa kruszcowego, zachowane w formie szpar i szybów oraz pozostałości górnictwa skalnego w postaci kamieniołomu. Obszar odznacza się cennymi stanowiskami geologicznymi – występują tu odsłonięcia skał paleozoicznych z elementami rzeźby krasowej oraz bogatym zespołem skamieniałości. W tym miejscu zachowały się również wyjątkowo cenne siedliska przyrodnicze, w tym unikatowe zespoły muraw kserotermicznych i ciepłolubnych zbiorowisk okrajkowych oraz podlegające ochronie gatunki fauny (modraszek wikrama, siodlarka stepowa, paź żeglarz) i flory (goryczuszka Wettsteina, zawilec wielkokwiatowy, goryczka krzyżowa).

5 | jaskinia „ ra j ” – karczówka

jaskinia

Pomnik – Mogiła ks. Stanisława Ziółkowskiego

Pomnik pamięci ofiar katastrofy pod Smoleńskiem 10 iv 2010 r.

„ raj ” – karczówka | 5

Mogiła proboszcza ks. St. Ziółkowskiego Stojąca w miejscu zamordowania 23 września 1946 r. proboszcza parafii św. Karola Boromeusza na Karczówce.

Pomnik pamięci ofiar katastrofy pod Smoleńskiem 10 iv 2010 r. Pomnik postawiony ku czci Ofiar katastrofy smoleńskiej. Na ogromnym głazie umieszczono pamiątkową tablicę z napisem: „Pamięci 96 Ofiar katastrofy pod Smoleńskiem, 10 kwietnia 2010 r., zginęli w drodze na uroczystości 70. rocznicy zbrodni katyńskiej. Lecieli, by upomnieć się o prawdę, by świat pamiętał. Kielczanie”.

Klasztor na Karczówce | Fot. KP

Rezerwat „Karczówka” (336 m n.p.m.) Pomnik pamięci ofiar katastrofy | Fot. SS

Rezerwat „Karczówka” (336 m n.p.m.) Obszar o powierzchni 27,29 ha obejmujący najwyższe wzniesienie Pasma Kadzielniańskiego. Wzgórze porasta las mieszany (dominuje sosna z domieszką buka, brzozy, dębu, grabu i osiki). W rezerwacie zachowały się ślady po eksploatacji górniczej rud ołowiu, prowadzonej tu w xv–xvii w., w postaci szpar, szybików i lejów. Największym walorem turystycznym tego miejsca jest pobenedyktyński zespół klasztorny z xvii w. Zobaczymy tu również pomnik powstańców styczniowych z 1863 r. ∂ www.pk.kielce.pl

Kapliczka Gwarków

Północno-zachodnie Szlak czarny | Fot. GS pole górnicze Karczówki Fragment pola wydobywczego z licznymi śladami wyrobisk szybikowych (punktowych) oraz charakterystycznych dla świętokrzyskiego górnictwa kruszcowego wyrobisk liniowych, zwanych szparami.

Punkt widokowy na Kielce (część Ślichowic i Dalnia)

■ 1 h 15 min

Kapliczka Gwarków | Fot. SS

Klasztor na Karczówce 2,5 km

Upamiętniająca szyb, skąd w dniu 7 grudnia 1646 r. wydobyto trzy bryły kruszcu ołowianego. Z niego właśnie zostały wykonane figury: Panny Maryi, św. Barbary i św. Antoniego, umieszczone w trzech kościołach: w Kielcach, na Karczówce i w Borkowicach.

Pole Górnicze Pole górnicze na Karczówce | Fot. MW

Wieża klasztoru na Karczówce | Fot. AD

11,6 km 4 h 15 min

Pobenedyktyński klasztor na Karczówce Ufundowany w xvii w. przez biskupa Marcina Szyszkowskiego w podzięce za oszczędzenie Kielc przed szalejącą w kraju zarazą. Obecnie znajduje się pod opieką Księży Pallotynów. W kościele na uwagę zasługuje kaplica św. Barbary z interesującą barokową rzeźbą patronki górników, wykonaną w 1644 r. z bryły galeny – rudy ołowiu. Warto zwrócić uwagę na elementy architektoniczne zrobione z kamienia (piaskowcowe schody i portale, marmurowy ołtarz główny i świeczniki w kaplicy św. Barbary). ∂ Rektorat Kościoła p.w. św. Karola Boromeusza, ul. Karczówka Klasztor 1, 25-602 Kielce, tel. 41 345 05 38, www.karczowka.com

KONIEC TRASY: HOTEL „KARCZÓWKA” 51

Trasa

Dąb „Bartek” i Puszcza Świętokrzyska

Zagnańsk: Dąb „Bartek” – Janaszów – Wilczy Bór – leśniczówka „Świnia Góra” – Rezerwat „Świnia Góra” – Rezerwat „Dalejów” – grób „Oseta” – Zagnańsk: os. Wrzosy – ul. Piaskowa – ul. Turystyczna – parking przy dębie „Bartek” 32 km

7 h 40 min

trasa trudna ze względu na długość; istnieje możliwość skrócenia trasy podążając zielonym szlakiem do Bliżyna, bądź czarnym do Suchedniowa

Dąb „Bartek” | Fot. KP

Trasa dla miłośników bliskich spotkań z przyrodą. Przeprowadzi nas przez rezerwaty przyrody („Świnia Góra”, „Dalejów”, „Zachełmie”), na terenie których spotkamy wyjątkowe okazy natury, w tym jedno z naj-

starszych polskich drzew – dąb „Bartek”. W Samsonowie czeka nas ciekawostka w postaci ruin huty żelaza „Józef ” z dobrze zachowanym piecem hutniczym.

Zagnańsk – Janaszów: szlak rowerowy czerwony; Janaszów – Rezerwat „Dalejów”: szlak pieszy zielony; Rezerwat „Dalejów” – Zagnańsk; szlak pieszy czarny, odcinek nieoznakowany należy zwrócić uwagę na skręt szlaku zielonego za Rezerwatem „Świnia Góra” (zejście z głównej drogi w głąb lasu) duży parking zlokalizowany jest po przeciwnej stronie ulicy, przy której rośnie Dąb „Bartek”

Zagnańsk „Gościniec Świętokrzyski” ul. Bartkowe Wzgórze 19 26-050 Zagnańsk tel./fax. 41 300 10 30 Pokoje Gościnne „Pod Tetrapodem”

Ścięgna 78a 26-050 Zagnańsk tel. 601 146 313 www.podtetrapodem.pl Pokoje Gościnne os. Wrzosy 13, 26-050 Zagnańsk tel. 41 300 171 10 Restauracja i Pizzeria „chata” ul. Turystyczna 91 26-050 Zagnańsk tel. 511 330 314 Pizzeria „Pod Bartkiem” ul. Turystyczna 91 26-050 Zagnańsk, tel. 41 300 30 22 www.pizzeriapodbartkiem.pl Samsonów Gospodarstwo Agroturystyczne „chata toma” Samsonów-Komorniki 3 26-050 Zagnańsk, tel. 602 392 572 www.chatatoma.pl Zachełmie Gospodarstwo Agroturystyczne „Za Siódmą Górą” ul. Pogodna 10, Zachełmie 26-050 Zagnańsk tel. 41 300 19 30, 880 806 307 www.zasiodmagora.dormire.pl Tumlin-Osowa Hotel Restauracja Bar „Pod Jaskółką” ul. Sosnowa 56, Tumlin-Osowa 26-050 Zagnańsk tel./fax. 41 300 30 58, 501 684 422 www.podjaskolka.pl

Restauracja „Chata” i Pizzeria „Pod Bartkiem”, Zagnańsk | Fot. SS

zagnańsk i okolice

0 km 0 min

START: ZAGNAŃSK, WIEŚ BARTKÓW ∂ Droga woj. nr 750

Rezerwat „Świnia Góra” | Fot. AD

■ 40 min

Dąb „Bartek” (patrz obok) Suchedniowsko-Oblęgorski Park Krajobrazowy

2,4 km

Park o powierzchni 21 407 ha, chroniący unikalne zasoby przyrodnicze. Jego największą wartością są lasy, które pokrywają około 90% obszaru. W rezerwatach na terenie Parku zobaczyć można pradawną Puszczę Świętokrzyską („Świnia Góra”), wspaniałe okazy modrzewia polskiego („Dalejów”), wąwozy lessowe („Barania Góra”), wychodnie i odsłonięcia piaskowca dolnotriasowego („Perzowa Góra” i „Kręgi Kamienne”). Równie wyjątkowym jest rezerwat przyrodniczy „Górna Krasna” z rzadkimi i chronionymi gatunkami zwierząt, głównie ptaków. ∂ www.pk.kielce.pl

Janaszów Suchedniowsko-Oblęgorski Park Krajobrazowy Miejsce wypoczynku, leśniczówka „Świnia Góra” | Fot. AD

2,4 km 40 min

7,9 km

■ 1 h 40 min

Dąb „Bartek” | Fot. ABM i AG

Wilczy Bór

■ 30 min 1,1 km

Młody dąb „Bartuś” | Fot. GS

10,3 km 2 h 20 min

Leśniczówka „Świnia Góra”

Rezerwat „Świnia Góra” Pomnik dr inż. Stanisława Barańskiego

Rezerwat „Świnia Góra” Rezerwat został utworzony w 1953 r. Zajmuje powierzchnię 50,57 ha i obejmuje część wzniesienia Świnia Góra (330 m n.p.m). Rosnący tu las jest pozostałością Puszczy Świętokrzyskiej. Górne piętro buduje jodła z domieszką sosny, dębu, buka, jaworu i modrzewia polskiego. Wiek drzewostanu wynosi 120–200 lat, z okazami osiągającymi powyżej 250 lat. Drzewa te odznaczają się pomnikowymi wymiarami – niektóre jodły i modrzewie mają ponad 45 m wysokości. Drugie piętro również tworzy jodła z udziałem drzew domieszkowych. Runo leśne bogate jest w gatunki charakterystyczne dla Puszczy Świętokrzyskiej, także te rzadkie i objęte ochroną (liczydło górskie, pełnik europejski, kosaciec syberyjski, widłaki, rosiczki i wiele innych). Występuje tu 345 gatunków roślin naczyniowych, 20 gatunków roślin chronionych, 22 gatunki roślin górskich, 100 gatunków mchów oraz 70 gatunków porostów. W 2008 r. odsłonięto w rezerwacie obelisk upamiętniający postać dr inż. Stanisława Barańskiego – leśnika i przyrodnika, wieloletniego nadleśniczego Nadleśnictwa Bliżyn, który swoją pracą zasłużył się dla suchedniowskich lasów.

6 | zagnańsk i okolice

zagnańsk i okolice 11,4 km 2 h 30 min

Rezerwat „Dalejów”

Rezerwat „Zachełmie” 3,5 km

Pomnik przyrody „Brama Piekielna”

6,1 km

Rezerwat „Dalejów”

Od 2010 r. istniejący tu kamieniołom chroniony jest jako rezerwat przyrody nieożywionej. Na jego południowej ścianie zachowały się najstarsze ślady tropów tetrapodów – czworonogów sprzed 395 mln lat. Ślady te są niezaprzeczalnym dowodem na to, że pierwsze stworzenia poruszające się na czterech łapach wyszły na ląd z morza dużo wcześniej niż sądzono i to właśnie tu, w okolicach Zagnańska. Kamieniołom ukazuje również inną ciekawostkę, tzw. niezgodność strukturalną (kątową). W północnej ścianie widać ułożone pod kątem 45 stopni dolomity z okresu dewonu środkowego i zalegające na nich, ułożone niezgodnie, prawie poziomo, skały permu i triasu. ∂ www.szlakarcheogeo.pl

22,4 km 5 h 40 min

■ 1 h 20 min

Słabo oznakowane zejście na ścieżkę leśną

■ 50 min

Założony w 1978 r., zajmuje powierzchnię 87,76 ha. Powstał w celu ochrony naturalnych drzewostanów, które tworzą głównie jodły oraz modrzewie polskie. Wiek niektórych z nich sięga od 80 do 150 lat. Można tu również zobaczyć ciekawy okaz świerka wężowego oraz występujący w odmianie świętokrzyskiej świerk kolumnowy. Z osobliwości fauny na uwagę zasługują: łasice, kuny leśne, nietoperze, koszatki i ryjówki aksamitne. W rezerwacie zachowały się ślady po pracach górniczych i wielowiekowym wydobywaniu rud żelaza.

14,9 km 3 h 40 min

28,5 km 7 h

Zagnańsk

2 km

„Brama Piekielna” | Fot. SS

Pomnik przyrody „Brama Piekielna”

1,8

Naturalna brama skalna na wychodni piaskowców dolnego triasu, z przejściem o wymiarach 0,8 m szerokości i 1,6 m wysokości.

MPK Kielce – Łączna ∂ ul. Piaskowa

7,5 km

Droga woj. nr 750 (ul. Turystyczna)

MPK Kielce – Łączna MPK nr 7

3,5 km

■ 40 min

■ 2 h

Kapliczka przy wyjściu z lasu, Zagnańsk | Fot. SS

Rezerwat „Zachełmie”

Zagnańsk

Grób „Oseta”

Bankomat Banku Spółdzielczego

100

Grób „Oseta” Mogiła znajduje się w miejscu, w którym 6 sierpnia 1943 r. poległ ppor. Władysław Wasilewski pseud. „Oset”. Był on dowódcą oddziału ze Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej dowodzonych przez por. „Ponurego”. Zginął w walce z niemiecką żandarmerią w wieku 22 lat.

Wieś gminna położona w powiecie kieleckim. W miejscowości warto zobaczyć kościół parafialny z 1664 r. oraz przykościelny cmentarz, na którym znajdują się mogiły żołnierzy z 1939 r. Na szczególną uwagę zasługują również drewniane wille z okresu dwudziestolecia międzywojennego, które możemy podziwiać przy ulicach Spacerowej i Leśnej. W jednej z nich – willi ,,Marysieńka” – jest zabytkowa apteka. ∂ www.zagnansk.pl

Ruiny huty żelaza „Józef” w Samsonowie Jeden z najciekawszych zabytków Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego. Pierwsze źródła pisane potwierdzają istnienie tu w 1584 r. kuźnicy. W 1598 r. włoska rodzina Caccich zbudowała piec hutniczy, a w latach 1641–1644 kolejny piec dający ciekłą surówkę. W 1778 r. wybudowano nowy zakład. W latach 1818–1823 z inicjatywy Stanisława Staszica zbudowany został kolejny, trzeci zakład hutniczy, zwany Hutą „Józef”. Pozostałości zakładu wielkopiecowego, nad którymi góruje tzw. wieża gichtociągowa, przypominają założenia klasycystycznych pałaców. Oprócz wieży zachowały się: budynek dmuchawy, emaliernia, klatka koła wodnego, maszynownia i dmuchawa, modelarnia i suszarnia, odlewnia, przejścia podziemne, węgielnia, wielki piec oraz częściowo układ wodny ze zbiornikiem.

1,3 k m

Zalew w Kaniowie 32 km 7 h 40 min

ul. Świerkowa

KONIEC TRASY: ZAGNAŃSK

2 km

Ruiny huty żelaza w Samsonowie

56 Grób „Oseta” | Fot. SS

57 Samsonów, piec hutniczy | Fot. DZ

Trasa

Pasmem Jeleniowskim

Nowa Słupia – Wólka Milanowska – Kobyla Góra – Paprocice – Góra Jeleniowska – Szczytniak – Skoszyńska Góra – Skoszyn – Wałsnów 18,5 km

5 h 45 min

trasa średnio trudna

Nowa Słupia – Kobyla Góra: szlak zielony; Kobyla Góra – Szczytniak: szlak czerwony; Szczytniak – Wałsnów: szlak czarny

Pasmo Jeleniowskie | Fot. KP

Trasa przebiega przez Pasmo Jeleniowskie – drugie obok Łysogór pasmo Gór Świętokrzyskich o typowo górskim charakterze. Na trasie wycieczki znajdują się objęte

ochroną rezerwatową góry: Jeleniowska i Szczytniak, gdzie występują unikatowe rumowiska skalne – tzw. gołoborza.

dość męczące podejścia na góry: Jeleniowską i Szczytniak. Na Szczytniaku należy zwrócić szczególną uwagę na znaki szlaku (ze względu na wycinkę drzew występują braki w oznakowaniu) parking oraz przystanek autobusowo-busowy zlokalizowane są na Rynku w Nowej Słupi; w Wałsnowie przystanek autobusowobusowy na trasie Ostrowiec Świętokrzyski – Nowa Słupia – Kielce

Gospodarstwo Agroturystyczne ul. Świętokrzyska 43, 26-006 Nowa Słupia tel. 41 317 71 14, 887 610 254 www.agrolysogory.pl Wólka Milanowska Świętokrzyski Dwór Wólka Milanowska 64, 26-006 Nowa Słupia, tel. 41 317 76 64 www.swietokrzyskidwor.home.pl Centrum Edukacyjne Wólka Milanowska, 26-006 Nowa Słupia tel./fax. 41 317 70 64, www.centrum.scdn.pl Gospodarstwo Agroturystyczne Wólka Milanowska 5a, 26-006 Nowa Słupia tel. 41 317 74 61, 796 115 414 www.agrolysogory.pl Paprocice Agroturystyka „Maja” Paprocice 8a, 26-006 Nowa Słupia tel. 41 31 78 085, 505 242 187 www.maja.wczasywpolsce.pl

Centrum Edukacyjne, Wólka Milanowska | Fot. MW

Dwór Świętokrzyski, Wólka Milanowska | Fot. GS

Nowa Słupia Patrz str. 21 oraz poniższe: Gospodarstwo agroturystyczne ul. Szkolna 1, 26-006 Nowa Słupia tel. 41 317 73 72, 781 422 497 www.dus.wczasywpolsce.pl

7 | nowa słupia – wałsnów Nowa Słupia

nowa słupia

START: NOWA SŁUPIA

0 km 0 min

Paprocice

Patrz opis str. 23

Miejsce pamięci narodowej, Wólka Milanowska | Fot. MW

Droga wojewódzka nr 753

– wałsnów | 7

Paprocice Pierwsze historyczne wzmianki pochodzą z 1269 r., kiedy miejscowość znana była jako Zarzecin. Według tradycji wieś założył w xvi w. Bartosz Paprocki – autor „Herbów rycerstwa polskiego". Uzyskał on wówczas od opata Tomasza Polanowskiego pozwolenie lokacji na gruntach należących do stołu opackiego wsi Paprocka Wola.

Droga wojewódzka nr 756

Na szlaku w Paprocicach | Fot. GS

W drodze na Górę Jeleniowską | Fot. SS

■ 1 h 30 min

Wólka Milanowska

4 km

Miejsce pamięci narodowej

Kościół w Paprocicach | Fot. GS

4 km

■ 1 h Wejście do Jeleniowskiego Parku Krajobrazowego Góra Jeleniowska – widok z Paprocic | Fot. GS

■ 1 h 35 min

8 km 2 h 30 min

5 km

Rzeka Słupianka | Fot. MW

Kobyla Góra (391 m n.p.m.) Zalesione wzniesienie leżące między Łysogórami a Pasmem Jeleniowskim. Od północy górę opływa rzeka Słupianka.

Kobyla Góra 391 m n.p.m.

4 km 1 h

Góra Jeleniowska 533 m n.p.m.

Rezerwat Góra Jeleniowska Rezerwat przyrody nieożywionej Góra Jeleniowska (533 m n.p.m.) został utworzony w 1997 r. i obejmuje swoją powierzchnią obszar 15,56 ha. Przedmiot ochrony stanowią osobliwe formy morfologiczne m. in. ostańcowe skałki piaskowców kwarcytowych o wysokości 2–5 m oraz rozwaliska i rumowiska skalne w formie niewielkich gołoborzy. Rezerwat porastają naturalne zbiorowiska lasu bukowo-jodłowego. W runie leśnym stwierdzono występowanie kilku gatunków roślin podlegających ochronie prawnej. Są to: kopytnik pospolity, bluszcz pospolity, konwalia majowa, marzanka wonna.

nowa słupia

– wałsnów | 7

Jeleniowski Park Krajobrazowy, o łącznej powierzchni 4295 ha, obejmuje Pasmo Jele-

niowskie i doliny rzek Dobruchny i Pokrzywianki. Około ⅔ jego obszaru porastają lasy, z których większość stanowi las górski i las górski mieszany (głównie w zespole buczyny karpackiej). Nieco odrębny charakter reprezentuje flora porastająca zbocza wąwozów z wychodniami skał dewońPasmo Jeleniowskie | Fot. z arch. LGD – Wokół Łysej Góry skich w okolicach wsi Grzegorzowice i Skała. Występują tu naturalne murawy i zarośla kserotermiczne z szeregiem roślin kserotermicznych. Pasmo Jeleniowskie jest drugim obok Łysogór pasmem Gór Świętokrzyskich o charakterze typowo górskim. Osobliwość geologiczną stanowią rumowiska skalne zwane gołoborzami widoczne na stokach Góry Jeleniowskiej i Szczytniaka – objęte ochroną rezerwatową. W granicach województwa świętokrzyskiego znajduje się kilka parków krajobrazowych wartych uwagi. Oprócz Jeleniowskiego należy odwiedzić również Suchedniowsko-Oblęgorski Park Krajobrazowy, chroniący unikalne zasoby przyrodnicze. W jego granicach znajdują się rezerwaty „Dalejów” i „Świnia Góra” oraz pomnik przyrody – sławny Dąb Bartek. Sieradowicki Park Krajobrazowy obejmuje Płaskowyż Suchedniowski oraz północną część Gór Świętokrzyskich. Lasy Parku dawały schronienie oddziałom powstańców z 186 3 r. oraz partyzantom ii wojny światowej. Cisowsko-Orłowiński Park Krajobrazowy położony w obrębie Wyżyny Kieleckiej obejmuje wschodni fragment Gór Świętokrzyskich. Występujące na jego terenie osobliwości przyrodnicze zostały objęte ochroną rezerwatową – mamy tutaj cztery rezerwaty: „Zamczysko”, „Cisów”, „Słopiec” „Białe Ługi”. Na obszarze dwóch ostatnich występują gatunki roślinności bagiennej. Niezwykle interesujący jest Chęcińsko-Kielecki Park Krajobrazowy, który ze względu na bogactwo walorów geologicznych nazywany jest muzeum geologicznym pod gołym niebem.

Suchedniowsko-Oblęgorski Park Krajobrazowy | Fot. archiwum ROTWŚ

Nida z lotu ptaka | Fot. KP

Na południowych terenach województwa znajdują się trzy parki ujęte w Zespół Parków Krajobrazowych Ponidzia. Pierwszy z nich – Nadnidziański Park Krajobrazowy utworzono w celu ochrony wyjątkowych w skali kraju kryształów gipsu, wykształconych w formach wielkokrystalicznych oraz by zachować piękno doliny Nidy. W Szanieckim Parku Krajobrazowym znajdują się liczne i oryginalne enklawy krajobrazu z malowniczymi wapiennymi i gipsowymi wzgórzami oraz ciepłolubnymi zbiorowiskami roślinności kserotermicznej, torfowiskowej i słonolubnej. Ostatni z nich – Kozubowski Park Krajobrazowy, charakteryzuje się zróżnicowaną rzeźbą terenu, rozległymi obszarami leśnymi. Występuje tu bardzo interesująca flora kserotermiczna. Zespół Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych ul. Łódzka 244, 25-655 Kielce, tel. 41 34 558 80, 41 34 551 91, www.pk.kielce.pl

Rezerwat „Przęślin” | Fot. Agencja JP

7 | nowa słupia – wałsnów

nowa słupia

Rezerwat Szczytniak Utworzony w 1993 r., a jego całkowita powierzchnia wynosi 6,03 ha. Ochroną objęto tu podszczytowy fragment północnego zbocza, najwyższego w Paśmie Jeleniowskim wzniesienia Szczytniak (554 m n.p.m.). Ważnym elementem rezerwatu jest niewielkie gołoborze, które w wyniku ekspansji roślinności stopniowo zarasta. Powierzchnia głazów pokryta jest mchami, a w szczelinach bloków skalnych wyrastają paprocie, maliny, jeżyny i niewielkie drzewa. Gołoborze otacza wielogatunkowy las o charakterze naturalnym w wieku 80-120 lat. W drzewostanie przeważa buk z domieszką jodły i jawora. Spotkamy tu również rośliny zielne m.in. bluszcz pospolity, czworolist pospolity oraz naskalne gatunki mchów.

Skoszyn

Skoszyn To urocza wieś, w której zobaczymy zagrody zbudowane w stylu regionalnym. W dworze z xix w. mieści się obecnie szkoła (Nowy Skoszyn).

Przy dojściu na Szczytniak słabe (rzadko występujące) oznakowanie – braki wynikają z wycinki drzew

Rezerwat Szczytniak 554 m n.p.m.

– wałsnów | 7

13 km 4 h 15 min

Kościół w Skoszynie | Fot. GS

Skoszyńska Góra (451 m n.p.m.) Szczyt należący do Pasma Jeleniowskiego, przez który prowadzi szlak czarny pieszy z Grzegorzowic na Szczytniak.

Skoszyńska Góra 451 m n.p.m.

Gołoborze na Szczytniaku | Fot. GS

Szlak czarny | Fot. GS

Gołoborze

5,5 km

Świętokrzysie krajobrazy | Fot. PP

■ 1 h 30 min

Wałsnów Droga wojewódzka nr 751

18,5 km 5 h 45 min

KONIEC TRASY (WAŁSNÓW) Świętokrzysie krajobrazy | Fot. PP

Trasa

Śladami historii

Wąchock – Polana Langiewicza – Wykus – Góra Sieradowska – Śniadka Druga – Sieradowice Pierwsze – Bodzentyn 19,8 km

6 h 30 min

27-215 Wąchock tel./fax 41 27 50 200 www.wachock.cystersi.pl „U Anieli” ul. Nadrzeczna 60, 27-215 Wąchock tel. 41 271 56 06, 699 935 253 Bodzentyn Patrz str. 27

trasa średnio trudna

Wąchock – Wykus: szlak pieszy niebieski, pieszy czarny; Wykus – Bodzentyn: szlak pieszy niebieski Kapitularz w klasztorze Cysterskim, Wąchock | Fot. ABM i AG

Trasa wycieczki przybliża głównie historię, miejsca i postacie związane z ruchem powstańczym i partyzanckim w Regionie Świętokrzyskim (dom i Polana Langiewicza, Wykus). Ponadto wędrując niebieskim szlakiem możemy zwiedzić klasztor Cysterski w Wąchocku, rezerwat przyrody Góra Sieradowska oraz zabytki Bodzentyna.

część trasy przechodząca przez rezerwat Góra Sieradowska w 2012 r. została zniszczona przez huragan. Dlatego przed wyjściem na trasę należy upewnić się, czy szlak w tej części został ponownie dopuszczony do ruchu (Nadleśnictwo Suchedniów, tel. 41 25 43 045, Leśnictwo Sieradowice, tel. 600 045 951) parking znajduje się przy klasztorze Cystersów w Wąchocku oraz na Rynku Górnym i Dolnym (Plac Żwirki) w Bodzentynie; węzeł komunikacyjny pks i busów Rynek Dolny (Plac Żwirki) w Bodzentynie, Plac Ponurego w Wąchocku

Wąchock Dom Gościnny – Opactwo Cystersów Kawiarnia Cysterska ul. Kościelna 14,

Pomnik Sołtysa, Wąchock | Fot. SK

Tama, zalew w Wąchocku | Fot. SS

Ruiny zamku w Bodzentynie | Fot. ABM i AG

8 | wąchock – bodzent yn

wąchock

– bodzent yn | 8

Pałac Schoenberga w Wąchocku Kompleks architektoniczny dawnego zespołu fabrycznego, obejmujący dom zarządu (tzw. pałac Schoenberga) oraz budynki fabryczne. Po 1888 r. w zmodernizowanym zakładzie produkowano m.in. walce młyńskie i narzędzia rolnicze. Obecnie właścicielem obiektu jest przedsiębiorca ze Starachowic.

Pałac Schoenberga | Fot. SS

Pałac Schoenberga w Wąchocku

START: WĄCHOCK, KLASZTOR

ul. Kościelna 14

Mury w klasztorze – wąchocka partyzantka | Fot. SS

„Dworek Langiewicza” w Wąchocku

500

0 km 0 min

„Dworek Langiewicza” w Wąchocku Zlokalizowany przy ul. Langiewicza xix-wieczny biały dworek z kolumnami. W 1863 r. podczas powstania styczniowego był kwaterą główną Mariana Langiewicza – naczelnika wojskowego województwa sandomierskiego, jednego z najbardziej zasłużonych dla kraju dowódców powstańczych. Tutaj mieścił się sztab powstańczy i z tego miejsca Langiewicz rozsyłał odezwy do burmistrzów i wójtów z całego województwa, w których informował o powstaniu Polskiego Rządu Narodowego.

Klasztor Cysterski w Wąchocku

■ 1 h 50 min

Wąwóz Rocław Młody wąwóz o długości kilkuset metrów, szerokości 20–30 m i głębokości około 15 m. Zbocza wąwozu (poza niewielkimi odcinkami odsłaniającymi profil osadów neoplejstocenu) porasta trwała murawa z licznymi gatunkami roślin naczyniowych.

5,5 km

Zespół kościelno-klasztorny p.w. Najświętszej Marii Panny i św. Floriana powstał około 1179 r. i obecnie jest jednym z najlepiej zachowanych romańskich obiektów sakralnych w Polsce. Jego fundatorem był biskup krakowski Gedeon. Klasztor został zbudowany z dwubarwnego, ciosanego kamienia – budulec stanowił żółty i czerwonobrunatny piaskowiec. Zespół klasztorny to ciekawa mieszanka stylów architektonicznych: romańskiego, gotyckiego i barokowego. Na szczególną uwagę zasługują wnętrza klasztoru z xii w. Należy do nich m.in. romański kapitularz ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym, skarbiec (w którym m.in. przechowywano księgozbiór), dormitorium, fraternia, karcer pod schodami oraz wczesnogotycki refektarz. W klasztorze mieści się Muzeum Ojców Cystersów, w którym zwiedzający mogą oglądać zachowane do dziś elementy romańskie oraz ceramikę z klasztornej manufaktury. Działa również Muzeum Pamięci Walki o Niepodległość Narodu, utworzone ze zbiorów proboszcza z Nowej Słupi i znajduje się tu krypta mjr Jana Piwnika „Ponurego”. ul. Kościelna 14, 27-215 Wąchock, tel. 41 275 02 00, www.wachock.cystersi.pl, czynne: v–x – w dni powszednie 9–12, 13.30–17.15, 18–20, w niedziele i święta 14.30–17.15 oraz na życzenie, xi–iv – w dni powszednie 9–12, 13.30–17.15, w niedziele i święta 9–13, 14.30–17.15, 18–18.30.

200

Wąwóz Rocław

Wąwóz Rocław | Fot. SS

Muzeum oo. Cystersów – klasztor w Wąchocku | Fot. GOS Szczecin

Klasztor Cysterski w Wąchocku

8 | wąchock – bodzent yn

wąchock

– bodzent yn | 8

Dąb – pomnik przyrody

Dąb szypułkowy Drzewo chronione jako pomnik przyrody liczące około 200 lat. Jego wysokość sięga 20 m, rozpiętość korony 21 m, a obwód pnia 3,30 m.

Wąwóz w drodze na Wykus | Fot. JO

Nieoznakowany skręt w lewo

Stacja partyzanckiej drogi krzyżowej | Fot. SS

Dąb – pomik przyrody | Fot. SS

Wejście do rezerwatu „Wykus”

Polana Langiewicza | Fot. SS

Mogiła przy skręcie na Wykus | Fot. SS

Mogiła

Polana „Obóz Langiewicza” „Obóz Langiewicza” to nazwa śródleśnej polany, na której odbywały się obozy ćwiczebne dla powstańców w 1863 r. Warto zwrócić uwagę na pomnikowy okaz sosny, do której przymocowana jest pamiątkowa tabliczka z napisem: „Obóz Jenerala/Mariana/Langiewicza/ w 1863 r. Kamienna – Jan Witwicki.

Polana Langiewicza

Nieoznakowany skręt w prawo. Uwaga na mylące znaki 5,5 km 1 h 50 min

Rezerwat „Prześlin” | Fot. Agencja JP

We wrześniu 1957 r. w miejscu dawnego obozu odsłonięto kapliczkę, na której umieszczono tabliczki upamiętniające poległych partyzantów. Wraz z upływem czasu przybywa tabliczek z nazwiskami tych, którzy odchodzą na wieczną wartę. Abu uczcić pamięć bohaterów walczących i oddających życie za ojczyznę, co roku w połowie czerwca na Wykusie odbywają się uroczystości patriotyczne z udziałem środowisk kombatanckich, harcerzy, policji oraz władz różnego szczebla.

Rezerwat „Góra Sieradowska” | Fot. SS

3,3 km

■

– bodzent yn | 8

Rezerwat „Góra Sieradowska”

14,8 km 5 h

Pomnik p. Krogulca

2,5 km

■ 1 h

12,3 km 4 h

Rezerwat położony w Paśmie Sieradowickim na południowym skraju rozległego kompleksu Lasów Siekierzyńskich. Ochroną objęto fragment północnego zbocza kopulastego wzniesienia Góry Sieradowskiej (382 m n.p.m.), porośniętego wielogatunkowym lasem mieszanym. W drzewostanie dominują jodła i buk. Teren rezerwatu przecinają głębokie doliny potoku Świślina i jego dopływów oraz wąwozy erozyjne – deniwelacje sięgają tu kilkudziesięciu metrów. W rezerwacie rośnie szereg chronionych i rzadkich gatunków roślin, m.in. wawrzynek wilczełyko, pełnik europejski, zawilec wielkokwiatowy, kruszczyk szerokolistny, paprotnik kolczysty, zanokcica skalna i zielona, widłaki.

Widok na Łysogóry – od Świętego Krzyża po Łysicę i Górę Miejską

■ 1 h 30 min

Rezerwat Wykus posiada posiada również ogromne znaczenie historyczne – wielkie kompleksy leśne dawały schronienie patriotom walczącym o niepodległość naszego kraju. Tutaj przebywali powstańcy styczniowi. Polana była również miejscem stacjonowania i walk oddziałów partyzanckich w czasie ii wojny światowej. Główny obóz miało tu zgrupowanie ak Polana „Wykus” | Fot. SS dowodzone przez mjr Piwnika – „Ponurego”. Oddziały stacjonujące w tym miejscu wykonywały akcje dywersyjne, likwidowały konfidentów, zdobywały broń, atakowały obiekty wroga. Głośnym echem w okupowanej Polsce odbiły się ataki na transporty kolejowe. Intensywna działalność oddziałów partyzanckich była dużym problemem dla Niemców, którzy przeprowadzili na Wykusie trzy zakrojone na szeroką skalę operacje przeciwpartyzanckie zwane obławami. W obławach z lipca i września 1943 r. oddziały partyzancie nie poniosły większych strat. Dopiero trzecia ekspedycja składająca się z około 3 tys. żołnierzy niemieckich wspartych przez ciężki sprzęt doprowadziła do całkowitego zniszczenia obozu.

wąchock

Słabo oznakowany skręt w prawo

Śniadka Druga

5,5 km

Został utworzony 11 października 1978 r., a jego całkowita powierzchnia wynosi 53,01 ha, z czego leśne tereny zajmują 52,7 ha. Głównymi walorami rezerwatu są: dolina rzeczki Lubianki oraz położone na stokach wzniesienia Wykus (326 m n.p.m.) lasy z udziałem m. in. sosny, jodły (blisko 40% powierzchni), świerka i dębu. W podszyciu i runie leśnym występują liczne gatunki roślin chronionych m.in. wawrzynek wilczełyko, widłak wroniec, przylaszczka pospolita, żywiec cebulkowy, czy lilia złotogłów.

1 h 10 min

9 km 2 h 50 min

Rezerwat Wykus (patrz obok)

Sieradowice Pierwsze

www.wykus.pl Polana „Wykus” – uroczystości patriotyczne | Fot. archiwum UMWŚ

Droga woj. nr 752

19,8 km 6 h 30 min

Pomnik p. Krogulca | Fot. SS

KONIEC TRASY: BODZENTYN – RYNEK 73

Trasa

Z Miedzianki do Chęcin

Zajączków – Rezerwat Góra Miedzianka – Grząby Bolmińskie – Rezerwat Milechowy – Milechowy (wieś) – Czubatka – Bolmin – Jedlnica – Grzywy Korzeczkowskie – Korzecko – Rezerwat Góra Rzepka – Chęciny 30 km

8 h

trasa trudna (głównie ze względu na swoją długość) Zajączków – Chęciny: szlak pieszy żółty, szlak geologiczny, pieszy, zielony

Góra Miedzianka | Fot. SS

Trasa przeznaczona dla miłośników geologii, długich wędrówek i pięknych widoków. Biegnie przez obszary i miejsca przybliżające bogate dzieje górnictwa i hutnictwa świętokrzyskiego (kopalnie miedzi na Gó-

rze Miedziance, kamieniołom „Korzecko” i kopalnia rud ołowiu w Rezerwacie Rzepka). Na amatorów malowniczych ruin i zabytków czeka szereg atrakcji w miasteczku Chęciny.

należy zwrócić szczególną uwagę na oznakowanie zielonej ścieżki geologicznej (punkty, w których łatwo się zgubić zostały wskazane w przewodniku) w Chęcinach największe parkingi zlokalizowane są pod zamkiem oraz przy ul. Armii Krajowej w pobliżu klasztoru Franciszkanów i hali widowiskowo-sportowej. Kilka miejsc parkingowych oraz przystanek autobusowo-busowy oraz linii mpk nr 31 (Kielce – Chęciny) zlokalizowane są na Pl. 2 Czerwca w Chęcinach, w Zajączkowie brak parkingu, przystanek busowy w centrum miejscowości.

Korzecko Noclegi i restauracja „Okrąglak“ (kuchnia polska) Korzecko 88 b, 26-060 Chęciny tel. 41 315 65 17, 603 820 003, 600 970 938

www.restauracjaokraglak.pl Gospodarstwo Agroturystyczne Korzecko 3, 26-060 Chęciny tel. 41 315 16 00, 604 935 591 www.agroturystyka.internetdsl.pl Chęciny Powiatowe Schronisko Młodzieżowe, kat. ii ul. Białego Zagłębia l (Internat zsp), 26-060 Chęciny, tel./fax. 41 315 26 54 www.ssm.strefa.pl Apartament z widokiem na Zamek al. Partyzantów 6/8, 26-060 Chęciny tel. 41 315 30 20, fax. 41 315 21 68 Noclegi Pod Zamkową Górą ul. Jędrzejowska 7, 26-060 Chęciny tel. 500 566 466 Gospodarstwo Agroturystyczne „Pod Rumakiem” ul. Jędrzejowska 11, 26-060 Chęciny tel. 504 203 112, 508 675 190 http://podrumakiem.cba.pl Noclegi „Biała Dama” ul. Jędrzejowska, 26-060 Chęciny tel. 880 095 547 Cafe „Latarenka” Pl. 2 Czerwca 5, 26-060 Chęciny tel. 512 484 400 Zajazd „Pod Srebrną Górą” (kuchnia polska i pizzeria, noclegi) Pl. 2 Czerwca 28, 26-060 Chęciny tel. 41 315 10 09, 664 763 281 www.zajazd-checiny.pl Restauracja „Pod Zamkiem” (kuchnia staropolska) ul. Armii Krajowej, 26-060 Chęciny tel. 41 315 10 33, 602 153 926 www.checiny.kce.pl Kebab „Smakuś” Pl. 2 Czerwca 23, 26-060 Chęciny Pizzeria „U Dominika” ul. Strażacka 1b, 26-060 Chęciny tel. 41 24 29 715, 600 650 207

9 | zajączków – chęciny

zajączków

– chęciny | 9

Muzealna Izba Górnictwa Kruszcowego w Miedziance Muzealna Izba Górnictwa Kruszcowego poświęcona jest dziejom górnictwa i hutnictwa regionu chęcińskiego. Muzeum powstało z inicjatywy Miasta i Gminy Chęciny i zostało urządzone na terenie dawnego budynku kopalni ,,Bolesław”. W dwóch salach ekspozycyjnych zwiedzający mogą oglądać okazy związane z historią górnictwa miedzi na Górze Miedzianka: liczne narzędzia, maszyny, kolekcję lamp górniczych oraz lonty i zapalniki materiałów wybuchowych służących do kruszenia skał. Na szczególną uwagę zasługuje bogata kolekcja minerałów z całego świata i przedmiotów z nich wykonanych. Dużą atrakcję stanowi zbiór monet i biżuterii wytworzonych z miedzi chęcińskiej. Miedzianka 1, 26-060 Chęciny, tel. 41 313 60 76, 784 377 444; czynne: wt.-pt. 11–19, sob. 10–17, www.miedzianka.pl

Rezerwat „Góra Miedzianka”

1,4 km

■ 25 min

2,2 km 45 min

Widok z Miedzianki | Fot. SS

Rezerwat „Góra Miedzianka”

Muezalna Izba Górnictwa Kruszcowego w Miedziance

ok.

3,6 km 1 h 10 min

2 km

START: ZAJĄCZKÓW

0 km 0 min

Muzealna Izba Górnictwa Kruszcowego | Fot. MW

Zajączków

■ 1 h 2,2 km

■ 45 min

W drodze na Miedziankę | Fot. MW

Rezerwat „Milechowy” 4 km

Zajączków | Fot. SS

Miejscowość o najstarszym rodowodzie w gminie Piekoszów. Już w 1306 r. późniejszy król Władysław Łokietek obdarował biskupa krakowskiego Jana Muskatę zamkiem chęcińskim i 11 wsiami – m.in. Zajączkowem. W 1554 r. król Zygmunt August wydzielił Zajączków (królewską wieś) ze starostwa Chęcińskiego. W xviii w. Zajączków był w rękach Marianny Ewy Męcińskiej Małachowskiej, żony Mikołaja, a od 1789 r. następcą został książę Stanisław Poniatowski, podskarbi wielki Wielkiego Księstwa Litewskiego – ojciec króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. We wsi na uwagę zasługuje drewniany dom nr 36 z końca xix w.

Rezerwat przyrody nieożywionej ,,Góra Miedzianka” o powierzchni 25 ha został utworzony w 1958 r. Obejmuje wzniesienie Góry Miedzianka (354 m n.p.m ), posiadające trzy wierzchołki połączone malowniczym grzbietem skalnym. W granicach rezerwatu znalazły się także dwa nieczynne kamieniołomy oraz teren dawnej kopalni miedzi, czynnej od XIV w. Pozostałością po kopalni jest główna sztolnia „Zofia”, przebijająca cały masyw wzgórz, szyb eksploatacyjny „Antoni” oraz wiele drobnych szybików, szczelin, zapadlisk i hałd. W odkrywkach możemy znaleźć kamienie z zielonymi (malachit) lub niebieskimi (lazuryt) żyłkami związków miedzi. W wyniku zjawisk krasowych powstały tu liczne jaskinie, które wraz ze starymi sztolniami stanowią doskonałe schronienie dla nietoperzy (mroczek późny, nocek wąsaty, nocek rudy, nocek Natterera, nocek duży i mopek). Skały oraz nasłonecznione zbocza Miedzianki porasta zespół ciepłolubnych zarośli z udziałem m.in. irgi zwyczajnej, jałowca i róż.

Góra Bolmińska

Rezerwat „Milechowy” | Fot. MW

Rezerwat „Milechowy” Rezerwat przyrodniczy Milechowy leży na terenie Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego w gminie Chęciny. Zajmuje powierzchnię 133,78 ha i został utworzony w 1978 r. w celu ochrony naturalnych zbiorowisk leśnych oraz kserotermicznych zespołów zaroślowych i murawowych. Rezerwat porasta głównie bór sosnowy oraz las mieszany. Obszar charakteryzuje się bogatymi walorami krajobrazowymi: występują tu liczne ściany skalne, wąwozy, w których widoczne są wychodnie skał wapiennych, rumowiska, leje i liczne jaskinie. Największą z nich jest Jaskinia Piekło Milechowy licząca 17,5 m długości.

Nieoznakowany skręt w lewo (między tablicami miejscowości Zajączków i Miedzianka)

9 | zajączków – chęciny

zajączków

Obok wlotu do jaskini słabo oznakowane zejście ze skarpy w dół

■ 50 min

Bolmin

7,6 km 2 h 10 min

Kresy

4 km

Jaskinia „Piekło Milechowy”

– chęciny | 9

Milechowy-Gajówka

Bomlin

19,6 km 5 h

Prawdopodobnie wieś istniała już w końcu xiv w., a jej właścicielem był Mikołaj, syn Andrzeja. Dopiero w 1423 r. Bolmin nabyli Mokrscy herbu Jelita. Potem wieś przechodziła po kolei w ręce Mikołaja i Krzesława z Chotowa oraz Piotra Bolmińskiego. W Bolminie warto zobaczyć kościół p.w. Narodzenia nmp z lat 1602–1617 z cennym wyposażeniem wnętrza oraz pozostałości renesansowego dworu wzniesionego na przełomie xvi i xvii w. (przykład murowanej siedziby szlacheckiej, jaka pojawiała się w Polsce w xvi w.). W wyrobisku po starej piaskowni powstał zbiornik wodny o powierzchni około 11 ha i głębokości do 5 m, zasilany dopływem Białej Nidy. Zalew jest doskonałym miejscem wypoczynku i rekreacji.

Kościół w Bolminie

200

Kościół w Bolminie | Fot. MW

Jaskinia „Piekło Milechowy” | Fot. SS

Jedlnica

8 km

Rezerwat „Góra Rzepka” | Fot. KP

Nieoznakowany skręt w lewo

Świętokrzyskie krajobrazy | Fot. PP

Czubatka, zwana również Górą Bocheńską, kształtem przypomina czubaty kopiec (stąd jej nazwa). Grzbiet góry ma charakter wąskiej grzędy przechodzącej miejscami w grań skalną z kilkumetrowymi urwiskami. Ze względu na cienką warstwę gleby, porastające grzbiet drzewa wyróżniają się niewielką wysokością. Na nasłonecznionych skałach rosną gatunki ciepłolubne m.in. czosnek skalny, rojnik pospolity, przewiercień pospolity, irga zwyczajna, czy berberys. Szczyt Czubatki objęto ochroną tworząc „pomnik przyrody nieożywionej”. Ochronie podlega fragment wychodni skalnej wapieni jurajskich o długości 50 m, w obrębie której znajdują się dwie niewielkie jaskinie w formie studni skalnych. Wędrówka granią może być szczególnie niebezpieczna zimą i w czasie deszczu. Samo przejście Czubatki dostarcza wielu emocji i nie bez przyczyny góra nazywana jest świętokrzyskimi Pieninami.

Skręt w lewo, nie w stronę zalewu

Góra Czubatka (326 m n.p.m.)

9 km

■ 2 h 30 min

■ 2 h

Góra Czubatka (326 m. n.p.m.)

Rezerwat „Góra Rzepka”

Korzecko

15,6 km 4 h 10 min

28,6 km 7 h 30 min

Rezerwat „Góra Rzepka”

Powstały w 1981 r. rezerwat obejmuje 9,09 ha powierzchni. Ochroną objęto tu wierzchołki i zbocza sąsiadujących ze sobą wzniesień: Góra Rzepka (356 m n.p.m.) i Góra Beylina (355 m n.p.m.) oraz część utworzonego na ich stokach dawnego kamieniołomu „Korzecko”. W obrębie kamieniołomu znajduje się efektowna ściana skalna o wysokości kilkudziesięciu metrów, zbudowana z dolomitów o odcieniu czerwonawym. Na grzbiecie Góry Rzepki odsłaniają się ławicowe wapienie środkowego dewonu ze skamieniałościami fauny dewońskiej. Znajdują się tu także ślady dawnego górnictwa rud ołowiu. W rezerwacie rosną chronione i rzadkie gatunki roślin ciepłolubnych, m. in. dziewięćsił bezłodygowy, dziewięćsił popłocholistny i zawilec wielkokwiatowy.

1,4 km

Widok na Chęciny | Fot. LD

W Chęcinach warto zobaczyć:

Zamek w Chęcinach na Górze Zamkowej (patrz obok)

Klasztor i kościół franciszkański – ufun-

-dowany przez Kazimierza Wielkiego w 1368 r. W latach 1817–1827 pełnił funkcję więzienia, a w okresie powojennym budynki klasztorne zostały przeznaczone na schronisko turystyczne, warsztaty, rzeźnię, łaźnię i fabrykę obróbki marmuru. Na ścianach wewnątrz kościoła możemy podziwiać zachowane do dziś ślady gotyckiej polichromii figuralnej. Kościół parafialny p.w. św. Bartłomieja – gotycka, trójnawowa świątynia wzniesiona w 1. poł xiv w. W jej wnętrzu możemy oglądać późnorenesansowe stalle, wczesnobarokowy ołtarz główny, barokowe ołtarze boczne, ambonę oraz dwa rokokowe konfesjonały. W południowej części kościoła znajduje się kaplica Trzech Króli znana jako kaplica grobowa Fodygów. „Niemczówka” – renesansowy dom mieszkalny Walentego i Anny z Niemców Wrze-

Kościół p.w. św. Bartłomieja Plac 2 Czerwca (patrz obok)

30 km 8 h

Kościół p.w. św. Bartłomieja w Chęcinahc| Fot. LD

To niewielkie miasteczko położone u stóp Góry Zamkowej, oddalone o około 15 km od Kielc. Dominującym zabytkiem miasta są ruiny zamku z 2. poł. xiii w. Usytuowana na wyniosłej górze budowla pierwotnie pełniła różne funkcje. Zamek był rezydencją wdów królewskich, więzieniem stanu, siedzibą skarbca koronnego, a także mieszkaniem starostów chęcińskich. Na początku xx w. Runiny zamku w Chęcinach | Fot. KP rozpoczęto prace konserwatorskie w celu zachowania tzw. trwałej ruiny. Z byłej potężnej warowni do dziś zachował się pełny obwód zewnętrznych murów obronnych, obydwie wieże, czworoboczna baszta, ruiny budynku mieszkalnego, kaplica zamkowa i baszta bramna. Z punktu widokowego na dawnej baszcie rozpościera się przepiękna panorama na okolicę oraz na położone u podnóża zamku miasto ze średniowiecznym układem architektonicznym.

– chęciny | 9

■ 30 min

zajączków

KONIEC TRASY: CHĘCINY – RYNEK

śniów z 1570 r. Obecnie w wyremontowanej kamienicy mieści się Centrum Informacji Turystycznej i Historycznej Gminy Chęciny. Barokowy klasztor Klarysek (obecnie Bernardynek) p.w. św. Józefa zbudowany pod koniec xvii w., w którym oglądać możemy rzeźby i obrazy z 2. poł. xvii w.

Synagoga w Chęcinach | Fot. SK

Późnorenesansowa, dawna synagoga wzniesiona w xvii w., obecnie przeznaczona i adaptowana na cele kulturalne.

Klasztor ss. Bernardynek | Fot. LD

Centrum Informacji Turystycznej i Historycznej Gminy Chęciny (Kamienica „Niemczówka”) ul. Małogoska 7, 26-060 Chęciny tel. 41 315 18 29, www.checiny.pl www.zamekcheciny.pl

81 Kamienica „Niemczówka” | Fot. SS

Trasa

Na spotkanie z Sienkiewiczem

Dobrzeszów, samochód można zostawić w zatoczce przy lesie. W Oblęgorku duży parking oraz przystanek autobusowo-busowy

Dobrzeszów – Góra Dobrzeszowska – Kuźniaki – Perzowa Góra– Góra Sieniewska – Góra Barania – Oblęgorek 20 km

Kuźniaki Gospodarstwo Agroturystyczne Alina Kurdek, Kuźniaki 47, 26-067 Strawczyn tel. 41 303 87 41

5 h 45 min

trasa średnio trudna

Muzeum w Oblęgorku | Fot. KP

Niezwykle malownicza trasa, prowadząca w przeważającej części przez tereny leśne. Wiedzie przez Górę Dobrzeszowską obok prehistorycznych śladów kultu pogańskiego, Kuźniaki, gdzie zobaczymy pozostałości wielkiego pieca, Perzową Górę z urokliwą,

schowaną w skałach kaplicą św. Rozalii. Końcowy odcinek wycieczki pokonamy głębokimi wąwozami lessowymi na Baraniej Górze prowadzącymi do pałacu (obecnie muzeum) Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku.

Dobrzeszów – Kuźniaki: szlak niebieski; Kuźniaki – Góra Barania: szlak czerwony; Góra Barania – Oblęgorek: szlak czarny

Majątek ziemski „Resztówka Sienkiewiczowska”, Oblęgorek | Fot. SS

bardzo strome zejście/ podejście na Górę Dobrzeszowską oraz Perzową (ślisko zwłaszcza po deszczu), brak znaku skrętu w lewo na wysokości wsi Hucisko. W przypadku zabłądzenia należy kierować się do drogi asfaltowej oddzielającej górę Perzową od Sieniewskiej i szukać na niej znaku szlaku czerwonego początek trasy za tabliczką końcową miejscowości

Oblęgorek – wnętrze pałacu | Fot. ABM i AG

Oblęgorek Gospodarstwo Agroturystyczne Majątek Ziemski Resztówka Sienkiewiczowska Oblęgorek 120, 26-067 Strawczyn tel. 41 303 04 78, 604 577 131 www.oblegorek.eu Rancho Oblęgorek (gastronomia dla grup po wcześniejszej rezerwacji) ul. Zielona 6, Oblęgorek, 26-067 Strawczyn, tel. 609 049 580 www.ranchooblegorek.pl

10 | dobrzeszów – oblęgorek

START: DOBRZESZÓW

Dobrzeszów Dobrzeszów w przeszłości był wsią królewską, później należał do ekonomii snochowickiej. Wieś urządzono powtórnie w połowie xix w. W dokumentach historycznych wymienione też jako Dobrzeschycze czy Dobrzeschów. Ślady osadnictwa w Dobrzeszowie sięgają czasów wczesnego średniowiecza.

0 km 0 min

Początek szlaku – wiata | Fot. MW

„W uszach moich trwa szum twój, lesie dzieciństwa i młodości, choć tyle już lat nie dano mi go słyszeć na jawie! Przebiegam w marzeniu wyniosłe góry – Łysicę, Łysiec, Strawczaną, Bukową, Klonową, Stróżnę; góry moje domowe – Radostową i Kamień; oraz wszystkie dalekie siostrzyce.” [Stefan Żeromski, „Puszcza Jodłowa”]

Rezerwat „Góra Dobrzeszowska” | Fot. SS

6,7 km

Szlak eksponuje miejsca, z którymi związana jest twórczość literacka bądź biografia znanych twórców zamieszkałych niegdyś na Ziemi Świętokrzyskiej. W szczególności przybliża postać Noblisty Henryka Sienkiewicza –„krzepiciela serc”, autora Quo Vadis, Trylogii czy słynnego Janka Muzykanta, Stefana Żeromskiego, w którego niemal całej twórczości obecny jest region świętokrzyski, Mikołaja Reja – autora słynnych słów „A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, i swój język mają” – zwanego ojcem literatury polskiej, Witolda Gombrowicza, Wincentego Kadłubka czy też Jana Długosza.

Rezerwat „Góra Dobrzeszowska” | Fot. SS

■ 2 h

Rezerwat „Góra Dobrzeszowska”

Góra Dobrzeszowska (365 m n.p.m.), będąca częściowym rezerwatem przyrody, leży w gminie Łopuszno w powiecie kieleckim. Rezerwat został utworzony w 1982 r. i zajmuje powierzchnię 24,57 ha. Ochroną objęto w nim naturalny zespół przyrodniczy wraz z elementami unikalnego kompleksu prehistorycznego (kamienny okrąg wraz z dziedzińcem u wejścia). Stanowił on niegdyś miejsce kultu pogańskiego, a w 1977 r. obiekt został wpisany do rejestru zabytków województwa kieleckiego jako dobro kultury o wartości unikatowej na skalę europejską. Oprócz bogatych walorów archeologicznych, rezerwat posiada również liczne walory przyrodnicze. Stanowi go bogaty drzewostan mieszany z udziałem buka, grabu, klonu, jaworu, lipy, brzozy, sosny i jodły. Rezerwat może poszczycić się również bogatą florą naczyniową (170 gatunków roślin), wśród nich m.in. perłówka jednokwiatowa, przetacznik górski, narecznica górska czy zachyłka Roberta. Po zachodniej stronie góry znajduje się 30-metrowy maszt służący do wypatrywania pożarów będący jednocześnie doskonałym punktem widokowym.

Stefan Żeromski | Rys. JI

Henryk Sienkiewicz | Rys. JI

To oczywiście nie jedyne osoby związane z naszym regionem, w których twórczości – na stronach powieści, w rymach wierszy – odnaleźć można utrwalone piękno Ziemi Świętokrzyskiej. Do dziś w wielu miejscach (m.in. Kielce, Oblęgorek, Nagłowice) obejrzeć można także pamiątki rodzinne i przedmioty dotyczące ich życia i twórczości. Szlak to także zachowane tablice pamiątkowe, obeliski, miejsca, w których kręcone były zdjęcia do filmów takich jak „Pan Wołodyjowski”, „Przedwiośnie”, to również miejsca cyklicznych imprez – Piknik Gombrowiczowski, Dni Leśmianowskie, Brunonalia – organizowanych z myślą o miłośnikach twórczości tych wybitnych pisarzy i poetów.

Przygotowany z myślą o turystach zmotoryzowanych szlak podzielony jest na trzy Pętle: Ponidziańską, Sandomiersko-Ostrowiecką i Kielecką. Wędrówkę Świętokrzyskim Szlakiem Literackim ułatwiają brązowe znaki drogowe ustawione wzdłuż trzech ww. głównych tras szlaku oraz tablice opisowe zlokalizowane przy obiektach. www.szlakliteracki.za.pl

Mikołaj Rej | Rys. JI

10 | dobrzeszów – oblęgorek

dobrzeszów

Góra Dobrzeszowska 365 m n.p.m.

Wejście do rezerwatu „Perzowa Góra”

Widok na Kuźniaki ze szlaku | Fot. SS

Kaplica św. Rozalii

Rezerwat „Perzowa Góra”

Kuźniaki

Wielki piec hutniczy w Kuźniakach

Nieoznakowany skręt w lewo

6,7 km 2 h

Piec hutniczy, Kuźniaki | Fot. SS

Obejmuje część szczytową wzniesienia Perzowej Góry (395 m n.p.m.) oraz fragmenty zbocza. W cieniu rosnących tam potężnych buków, grabów, dębów, jodeł i sosen, leżą ogromne bloki czerwonego piaskowca tworzące grotę, w której znajduje się kapliczka. Legendy mówią, iż ponoć sam król Kazimierz Wielki kazał umieścić w kapliczce obraz świętej Rozalii, aby chroniła od zarazy okoliczną ludność. Perzowa Góra i kapliczka dawały również schronienie powstańcom i partyzantom. Do dziś zachowały się na zboczu ślady po okopach, które podczas I wojny światowej służyły żołnierzom rosyjskim do obrony przed atakującymi od zachodu Austriakami.

■ 1 h 30 min

Widok na zalew w Strawczynie i okolicę

5,7 km

Perzowa Góra, kaplica św. Rozalii | Fot. SS

2,8 km

Widok na Kuźniaki i okolicę

■ 1 h

W tej niewielkiej wsi znajduje się ciekawy architektonicznie wielki piec hutniczy należący niegdyś do huty „Jadwiga”. Kształtem przypominający ścięty ostrosłup piec powstał w 1782 r. Wytapiał rocznie ponad tysiąc ton surówki. Po modernizacji w 1890 r. pracował jeszcze do 1897 r., kiedy to z powodu wyczerpania się złoża rudy został zamknięty. Oprócz ruin wielkiego pieca zachowało się do dziś dawne ujęcie wody, podziemny sklepiony kanał o długości około 100 m oraz zwały żużla zalegające przy jego wylocie. Woda ze stawu wpływała niegdyś do kanału napędzając urządzenia wykorzystywane w procesie produkcji żelaza. Piec hutniczy w Kuźniakach został wpisany do rejestru zabytków w 1972 r.

Wnętrze kaplicy św. Rozalii | Fot. MW

Perzowa Góra 395 m n.p.m.

9,5 km 3 h

Wielki piec hutniczy w Kuźniakach

– oblęgorek | 10

Skałki w drodze na Perzową Górę | Fot. MW

15,2 km 4 h 30 min

Góra Sieniewska 449 m n.p.m.

Góra Sieniewska | Fot. MW

Kapliczka przed wejściem na Górę Sieniewską | Fot. SS

10 | dobrzeszów – oblęgorek

dobrzeszów

Muzeum Kowalstwa Artystycznego „Stara Kuźnia”

ul. Leśna

Muzeum Kowalstwa w Oblęgorku | Fot. SS (zdj. po lewej) i MW (zdj. po prawej)

ul. Zagórska 2,2 km

Usytuowany na południowych stokach Baraniej Góry (427 m n.p.m.). Utworzony w celu ochrony naturalnych zbiorowisk leśnych i występującego tu bluszczu pospolitego. Niepowtarzalnego charakteru nadają mu urzekające lessowe wąwozy. Jednym z nich prowadzi szlak do Oblęgorka.

Góra Barania 427 m n.p.m.

Rezerwat „Barania Góra”

17,4 km 5 h

2,6 km

Rezerwat „Barania Góra”

■ 45 min

■ 30 min

Rezerwat „Barania Góra” | Fot. SS

– oblęgorek | 10

Muzeum Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku W parku, wśród dębów, lip drobnolistnych, jesionów, grabów, brzóz, tulipanowców, platanów i wielu innych rzadkich gatunków drzew i krzewów, stoi zaprojektowany przez warszawskiego architekta Hugo Kunderę pałacyk, który Henryk Sienkiewicz otrzymał w darze od społeczeństwa polskiego z okazji 25-lecia swojej twórczości. Autor m.in. Quo vadis, Trylogii, W pustyni i w puszczy czy słynnego Janka Muzykanta, laureat nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 1905 r., Oblęgorek traktował jako letnią rezydencję. Obecnie w pałacyku mieści się muzeum poświęcone życiu i twórczości pisarza. Wnętrza wyposażone w oryginalne meble stanowiące własność pisarza, wypełnione rodzinnymi fotografiami, zachowaną liczną korespondencją, portretami, książkami z dawnego księgozbioru oblęgorskiego, pamiątkami, przedmiotami z podróży, sprawiają wrażenie ciągłej jego obecności. Pozwalają zobaczyć jak Sienkiewicz żył i tworzył. ∂ Oddział Muzeum Narodowego, ul. Aleja Lipowa 24, 26-067 Strawczyn, tel. 41 303 04 26, 664 384 069, www.mnki.pl , czynne: wt.–nd. 9–17.

Muzeum Kowalstwa Artystycznego „Stara Kuźnia” w Oblęgorku Położone nieopodal pałacyku, muzeum zostało założone w starej kuźni Antoniego Moćko, a obecnie prowadzone przez syna Stanisława i wnuka Wojciecha. Prezentowane przedmioty ukazują dorobek artystyczny rodziny Moćków: różnego rodzaju zawiasy, okucia, kraty, narzędzia, świeczniki oraz elementy ozdobne. Oprócz prostych narzędzi można zobaczyć również eksponaty artystyczne, np. krzyż na kamieniu czy replikę relikwiarza Drzewa Krzyża Świętego, wykonaną na 1000-lecie klasztoru na Świętym Krzyżu. W „Starej Kuźni” znajduje się również Pan Twardowski na kogucie – pierwsza ozdoba wykuta przez Antoniego Moćko. W Kuźni organizowane są pokazy kowalstwa. Istnieje również możliwość zamówienia czegoś ciekawego i niepowtarzalnego do swojego domu. ∂ Oblęgorek 116, 26-067 Strawczyn, tel. 41 303 04 11, czynne codziennie 8–17.

20 km 5 h 45 min

KONIEC TRASY (OBLĘGOREK)

Oblęgorek Muzeum w Oblęgorku – widok od tyłu | Fot. MS

Pałacyk Henryka Sienkiewicza

89 Muzeum w Oblęgorku – pałacyk H. Sienkiewicza | Fot. KP

Obiekty noclegowe i gastronomiczne Bodzentyn Powiatowe Schronisko Młodzieżowe, Filia nr 1 ul. Wolności 1a (Internat lo), 26-010 Bodzentyn tel. 41 311 61 91, 665 533 961, www.ssm.strefa.pl Gospodarstwo Agroturystyczne „Domek Na Skraju Lasu” Podgórze 7, 26-010 Bodzentyn, tel. 500 561 100, 504 759 719 www.podgorze.wczasywpolsce.pl Bocheniec Ośrodek Wypoczynkowy „Ptaszyniec” Bocheniec 55 a, 28-366 Małogoszcz, tel./fax. 41 385 52 03, 606 622 804 www.ptaszyniec.com Ośrodek Wypoczynkowy „Wierna” Bocheniec 55 b, 28-366 Małogoszcz tel. 41 385 53 61, fax. 41 385 51 60, www.wierna.oit.pl Świętokrzyska Stacja Naukowa Uniwersytet Warszawski Bocheniec 55, 28-366 Małogoszcz, tel./fax 41 385 54 65 Gospodarstwo Agroturystyczne Bocheniec 16 a, 28-366 Małogoszcz, tel. 41 385 57 57, 609 092 609 www.a-turystyka.pl Chęciny Szkolne Schronisko Młodzieżowe ptsm „Ventus”, kat. i ul. Gimnazjalna 1a, 26-052 Sitkówka-Nowiny tel./fax 41 345 95 22, www.ventus.noclegiw.pl Kielce Hotel „Kameralny” ul. Tarnowska 7, 25-394 Kielce, tel. 41 348 25 30, www.hotelkameralny.com Hotel „Leśny Dwór” ul. Szczepaniaka 40, 25-043 Kielce, tel. 41 362 10 88, www.lesnydwor.com.pl Krajno Pierwsze Gospodarstwo Agroturystyczne „Na Wzgórzu” Krajno Pierwsze 89a, 26-008 Górno tel. 41 302 37 38, 660 205 034, www.nawzgorzu.wczasywpolsce.pl Gospodarstwo Agroturystyczne „Nad Sklepem” Krajno Pierwsze 89b, 26-008 Górno tel. 603 956 620, www.nadsklepem.wczasywpolsce.pl Gospodarstwo Agroturystyczne „Wichrowe Wzgórze” Krajno Pierwsze 88a, 26-008 Górno, tel. 787 922 568 www.wichrowewzgorze.wczasywpolsce.pl

Szafranowy Dwór Strawczynek, ul. Turystyczna 8, 26-067 Strawczyn tel. 694 953 410, 604 860 799, www.szafranowy-dwor.pl Szkolne Schronisko Młodzieżowe przy Zespole Placówek Oświatowych ul. Żeromskiego 9, 26-067 Strawczyn tel. 41 303 80 15, 303 80 12, ok. 50 miejsc Gospodarstwo Agroturystyczne „Świerczek” Jan Wychowaniec Nowek 40, 26-070 Łopuszno, tel. 41 391 36 63 Sitkówka-Nowiny Szkolne Schronisko Młodzieżowe ptsm „Ventus”, kat. i ul. Gimnazjalna 1a, 26-052 Sitkówka-Nowiny tel./fax 41 345 95 22, www.ventus.noclegiw.pl Hotel „Magnolia” *** Zgórsko 90a, 26-052 Sitkówka-Nowiny tel./fax 41 366 79 12, 41 345 98 06, www.hotelmagnolia.pl Starachowice Dom Noclegowy pttk ul. Krywki 1, 27-200 Starachowice tel./fax 41 274 62 68, http://obiekty.pttk.pl/start.php Hotel „Senator” *** ul. Krywki 18, 27-200 Starachowice tel./fax 41 274 03 90, www.h-s.pl Hotel „Europa”**** ul. Radomska 76a, 27-200 Starachowice tel. 41 276 78 00, fax 41 276 78 01, www.europa-hotel.pl Eden – wynajem pokoi ul. Radomska 27, 27-200 Starachowice, tel. 41 274 25 55 Klub Sportowy „Świt” ul. Strzelnicza 29, 27-200 Starachowice tel./fax 41 274 53 33, http://ksswit.cba.pl Noclegi „Eldorado” ul. Moniuszki 53, 27-200 Starachowice, tel. 501 791 933, 608 650 985 Noclegi – Miejskie Centrum Rekreacji i Wypoczynku ul. Szkolna 14, 27-200 Starachowice tel./fax 41 274 17 07, www.mcriw.website.pl Święta Katarzyna Dom Rekolekcyjny „Wieczernik” ul. Kielecka 33, Święta Katarzyna, 26-010 Bodzentyn tel. 41 311 22 20, 41 311 20 11, www.wieczernik.pallotyni.org Wąchock Gospodarstwo Agroturystyczne „Sabatówka” Wielka Wieś 1, 27-215 Wąchock, tel. 41 271 22 67, 41 271 25 28 http://sabatowka.pl

Oblęgorek Hotel „Zielone Zacisze” Chełmce, ul. Jarzębinowa 5, 26-067 Strawczyn tel. 41 222 54 95, 885 885 575, www.hotelzielonezacisze.net.pl

Informacja turystyczna i usługi przewodnickie POWIAT BUSKI

CHĘCINY Centrum Informacji Turystycznej i Historycznej Gminy Chęciny kamienica „Niemczówka”, ul. Małogoska 7, 26-060 Chęciny, tel. 41 315 18 29, www.checiny.pl

BUSKO-ZDRÓJ Centrum Informacji Turystycznej Buskie Samorządowe Centrum Kultury, al. Mickiewicza 22, 28-100 Busko-Zdrój, tel. 41 370 10 22, www.busko.travel

CHMIELNIK Punkt Informacji Turystycznej Gminne Centrum Informacji, ul. Wspólna 13, 26-020 Chmielnik, tel. 41 354 24 12, www.chmielnik.com

NOWY KORCZYN Punkt Informacji Turystycznej ul. Rynek 16, 28-136 Nowy Korczyn, tel. 511 299 988, www.nowykorczyn.pl,

DALESZYCE Punkt Informacji Turystycznej ul. Kościelna 5, 26-021 Daleszyce, tel. 41 307 22 47, www.bialelugi.pl

PACANÓW Punkt Informacji Turystycznej, Europejskie Centrum Bajki ul. Kornela Makuszyńskiego 1, 28-133 Pacanów, tel. 41 376 50 79, www.stolica-bajek.pl

ŁAGÓW Punkt Informacji Turystycznej Gminne Centrum Informacji, ul. Rynek 62, 26-025 Łagów, tel. 41 307 40 70, www.lagow-gmina.pl

SOLEC-ZDRÓJ Punkt Informacji Turystycznej Gminne Centrum Kultury, ul. Partyzantów 8a, 28-131 Solec-Zdrój, tel. 41 377 60 49, www.solec-zdroj.eu

MIEDZIANA GÓRA Punkt Informacji Turystycznej Gminna Biblioteka Publiczna, ul. Urzędnicza 8, 26-085 Miedziana Góra, tel. 41 303 11 01, www.miedziana-gora.pl

POWIAT JĘDRZEJOWSKI

JĘDRZEJÓW Centrum Informacji Turystycznej Muzeum im. Przypkowskich, Pl. T. Kościuszki 7/8, 28-300 Jędrzejów, tel. 41 386 54 89, www.jedrzejow.travel NAGŁOWICE Punkt Informacji Turystycznej Dworek Mikołaja Reja, ul. Kacpra Walewskiego 7, 28-362 Nagłowice, tel. 41 381 45 70, fax. 41 381 49 21, www.naglowice.orangespace.pl MIASTO KIELCE Regionalne Centrum Informacji Turystycznej ul. Sienkiewicza 29, 25-007 Kielce, tel. 41 348 00 60, www.swietokrzyskie.travel Samorząd Przewodników Turystycznych pttk Województwa Świętokrzyskiego ul. Sienkiewicza 29, 25-007 Kielce, tel. 41 344 77 43, tel./fax. 41 344 59 14 Świętokrzyski Oddział pttk ul. Sienkiewicza 29, 25-007 Kielce, tel. 41 344 77 43, 668 288 684, www.pttkkielce.pl Stowarzyszenie Przewodników Świętokrzyskich ul. Staszica 5, 25-008 Kielce, tel. 41 344 60 73, fax. 41 368 46 78 POWIAT KIELECKI

BIELINY Punkt Informacji Turystycznej Centrum Tradycji i Turystyki Gór Świętokrzyskich ul. Partyzantów 3, 26-004 Bieliny, tel. 41 260 81 52, www.bieliny.pl

NOWA SŁUPIA Punkt Informacji Turystycznej ul. Świętokrzyska 18, 26-006 Nowa Słupia, tel. 41 317 87 60, www.nowaslupia.pl SITKÓWKA-NOWINY Punkt Informacji Turystycznej Kryta Pływalnia „Perła”, ul. Perłowa 1, 26-052 Nowiny, tel. 41 346 52 60, 345 96 50 wew.35, www.perla.maximum.pl STRAWCZYN Punkt Informacji Turystycznej Samorządowe Centrum Kultury i Sportu, ul. Turystyczna 6, 26-067 Strawczyn, tel. 41 333 57 97, www.strawczyn.pl ŚWIĘTY KRZYŻ Punkt Informacji Turystycznej Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej, Święty Krzyż 1, 26-004 Bieliny, tel. 41 317 70 21, 41 317 82 78, fax. 41 317 82 79 wew. 119, www.swietykrzyz.pl POWIAT KONECKI

KOŃSKIE Punkt Informacji Turystycznej Oddział pttk w Końskich, ul. Partyzantów 1, 26-200 Końskie, tel./ fax. 41 372 31 70, www.pttkkonskie.pl Centrum Informacji Turystycznej Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Końskie, ul. Partyzantów 1, 26-200 Końskie, tel. 41 372 90 88, www.konskie.travel

POWIAT OPATOWSKI

OPATÓW Punkt Informacji Turystycznej Oddział pttk w Opatowie, Pl. Obrońców Pokoju 18, 27-500 Opatów, tel. 15 868 27 78, www.pttkopatow.free.ngo.pl Centrum Informacji Turystycznej Plac Obrońców Pokoju 34, 27-500 Opatów, tel. 15 868 13 01, www.opatow.travel UJAZD Punkt Informacji Turystycznej Instytucja Kultury Zamek Krzyżtopór w Ujeździe, Ujazd 73, 27-570 Iwaniska, tel. 15 860 11 33, www.krzyztopor.org.pl

Punkt Informacji Turystycznej Muzeum Okręgowe w Sandomierzu (Zamek Królewski) ul. Zamkowa 12, 27-600 Sandomierz, tel. 15 644 57 57 wew. 33 i 42 www.zamek-sandomierz.pl POWIAT SKARŻYSKI

SKARŻYSKO-KAMIENNA Oddział Miejski pttk ul. Słowackiego 25, 26-110 Skarżysko-Kamienna, tel. 41 253 15 42 biuro czynne: poniedziałek, środa, czwartek w godz. 17–19 Centrum Informacji Turystycznej ul. Wileńska 34a, 26-110 Skarżysko-Kamienna, tel. 41 252 83 96, www.ostrobramska.pl

POWIAT OSTROWIECKI

BAŁTÓW Punkt Informacji Turystycznej, Stowarzyszenie ,,bałt” Bałtów 55, 27-423 Bałtów, tel. 41 264 12 93, www.baltow.info OSTROWIEC ŚWIĘTOKRZYSKI Punkt Informacji Turystycznej Miejskie Centrum Kultury, ul. Siennieńska 54, 27-400 Ostrowiec Świętokrzyski, tel. 41 247 65 80, 609 222 800, www.ostrowiec.travel Oddział pttk im. Stanisława Jeżewskiego siedziba Koła Przewodników Turystycznych, Al. 3 Maja 5, 27-400 Ostrowiec Świętokrzyski, tel. 41 265 25 24 POWIAT PIŃCZOWSKI

CHROBERZ Punkt Informacji Turystycznej Pałac Wielopolskich – siedziba Ośrodka Dziedzictwa Kulturowego i Tradycji Rolnej Ponidzia, Chroberz 268, 28-425 Złota, tel. 663 015 566, www.palac.chroberz.info PIŃCZÓW Centrum Informacji Turystycznej Ponidzia ul. Piłsudskiego 2a, 28-400 Pińczów, tel. 41 357 24 72 www.muzeumitpinczow.eu, www.pinczow.travel POWIAT SANDOMIERSKI

KLIMONTÓW Punkt Informacji Turystycznej Biblioteka Publiczna, ul. Kościelna 5, 27-640 Klimontów, tel. 601 760 948 www.klimontow.pl SANDOMIERZ Centrum Informacji Turystycznej Rynek 20, 27-600 Sandomierz, tel. 15 644 61 05, www.sandomierz.travel Punkt Informacji Turystycznej Oddział pttk , Rynek 12, 27-600 Sandomierz, tel. 15 832 23 05, tel./fax. 15 832 26 82 www.pttk-sandomierz.pl

POWIAT STARACHOWICKI

STARACHOWICE Oddział pttk im. J. Głowackiego ul. Krywki 1, 27-200 Starachowice, tel. 41 274 62 68 Centrum Informacji Turystycznej Muzeum Przyrody i Techniki, ul. Piłsudskiego 95, 27-200 Starachowice tel. 693 779 899, www.starachowice.travel POWIAT STASZOWSKI

KUROZWĘKI Centrum Informacji Turystycznej Zespół Pałacowy w Kurozwękach, ul. Zamkowa 3, Kurozwęki, 28-200 Staszów, tel. 15 866 74 07, www.bizony.com, www.staszow.travel POŁANIEC Punkt Informacji Turystycznej Pl. Uniwersału Połanieckiego 1, 28-230 Połaniec, tel. 15 832 32 28 STASZÓW Punkt Informacji Turystycznej lot – „Czym chata bogata”, ul. Parkowa 6, 28-200 Staszów, tel. 508 497 133 www.czymchatabogata.eu SZYDŁÓW Punkt Informacji Turystycznej Gminne Centrum Kultury, ul. Targowa 3, 28-225 Szydłów, tel. 41 354 53 13 www.szydlow.pl POWIAT WŁOSZCZOWSKI

WŁOSZCZOWA Punkt Informacji Turystycznej Powiatowe Centrum Kulturalno-Rekreacyjne, ul. Koniecpolska 42, 29-100 Włoszczowa, tel. 41 394 35 90, 604 393 269 Centrum Informacji Turystycznej Lokalna Grupa Działania „Region Włoszczowski”, ul. Wiśniowa 23, 29-100 Włoszczowa, tel. 41 394 14 05, www.lgd-region-wloszczowa.pl

1. O znaczenia użyte na mapach w przewodniku i mapach dołączonych do zestawu

Kielce – Centrum

2. Dodatkowe oznaczenia użyte w przewodniku Opisy zabytków, miejsc historycznych, muzeów, parków tematycznych, itp.

Skrócony opis przebiegu trasy

Opisy atrakcji przyrodniczych

Długość trasy

Opisy miejscowości

Czas przejścia trasy

Stopień trudności trasy

Przebieg szlaków turystycznych

Utrudnienia na trasie

Parkingi na trasie i w jej pobliżu

Obiekty noclegowe i gastronomiczne

na trasie i w jej pobliżu

Warszawa Kielce

Kielce – Centrum Kraków

Zeskanuj fotokod, aby pobrać aplikację z przewodnikiem na telefon komórkowy lub pobierz aplikację ze strony: www.sejmik.kielce.pl/zasuwaj Preferencje: system Android typ 2.3 i wyżej, telefon z klawiaturą dotykową i modułem gps. Po pobraniu aplikacja działa off-line.

Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego al. IX Wieków Kielc 3, 25-516 Kielce tel.: 41 342 15 49, fax: 41 344 52 65 www.sejmik.kielce.pl www.wrota-swietokrzyskie.pl www.swietokrzyskie.travel Opracowanie: