Aleko Konstantinov - Bay Ganü

A l. [.] K

rl

K () N S',l A

N't l N () I"

BAY GAN 'i'[ili)'

Nf\R()I)NA

I,ROSVE,IA t

I ltllr,l'lX) lv,-' llllltl

I

.*

.4

ALEKO KONSTANTINOF

BAY GANU qn6Dns .BlR BULGRR HAKKINDR lnnNILlvlRz nlrnYELER

,NRRODNA PROSVETN" SOFYAxl95S

Bu baskl yapllrrkelr, Omer Kagif taraflrrdalr

ctime edilerek, istanbulda n"g."jil",., basrm

tcr_

esas

tuttrlmuq, eksikleri tamamlanarak yeni baqtart rcdal<tc

cclilmigtir.

x

Bay Canu'ye yafimurlufiunu Qrkarmasr igin ^srrtrndan yardrm ettiler. Ald bir Belgika paltosu giydi. Hepsi : Bry ,,Ganii" tam Avrupalr oldu, dediler.

yI(0x{ LcTB EHtl

H1t. l.,R typ

Jl

/t

Pegaxrop .l4tutra LlauHoaa.

Texn. peAaRr.op Cm. Crutpru)orutt

Xyq. pe.qaxrop O,tzrt

Bn-o.uapoutr

l(oprrqa Onoqru lleuea u E. lJencort [(opexrop E, lloqoan .QaAerra 3a nerrar rJa 22. ll. 1958 r.

l. Bay

Htnssna or neqar 30. III. l95B r.

Tnpax

lle.{arrrN xonn

12

300t)

1 132 71>( 100

HaropcHH

KHux<no rqro 3.50

xoag

1

1.20

.ne.

[.lo4arpsHr 1.40 na.

Lleua 4'90 rro. 1955 Ne

3240

,[upxaarra Ireqarr{Hr{a,,HapogHa

rr

.

,lJll:l{O KO\ICTAI TI-t4t tO t)

rDopr"rar

Haydi her birimiz Bay Canri hakkrnda bildikleriizi soyliyelim.

Haydi . . . diye bagrrdrlar.

Bensoyliyece$im...

Durun, ben daha ziyade biliyorum . .

Haytr, ben soyliyecelim. Sen bir qey bilmiyorsun, rliye bir munakaqadrr baEladr. Nihayet Stati'nin anlatrnasrna razl olduk.

O da soze Eoyle baqladr: r

6nfi rRHrO

Co0ur

t]AY GANU AVRTI PRYA III\REKDT ETTi

l95B npocaera.,

Canu'nun seyahati

Trenimiz Peqte gannrn rnuazzam kemeri altrna girdi.

Biz Bay Ganu ile vagondan inerek brifeye girdik. Burada bir saatten fazla gecikecelimizi bildifiimden, rahat rahat bir masaya yerleqtim. Kahvaltr ve bira rsmarladrm. Etrafrmda btiyuk bir kalabahk vardr. Ama gr-izel kalabahk. Macar erkeklerini pek gonlum sevmez, amma macar kadrnlanna hiE diyece[im yoktur. Ctirultuden sersemlemiE oldu$umdan Bay Gani.inun heybeleriyle

7

o

beraber lokantadan ne vakit grktrlrnr gormedim. Acaba nereye gitmiqti ? Bardalr bogtu. Etrafrma bakrndrm.

Gozlerimle brlttin lokantayr aradlm. Bay Ganti yoktu. ^ Drqan, perona Erktrm. Ha burada, ha qurada, Bay Ganti meydanda yoktu ! Hayret ! Belki kilimini birisinih a$rnp agrrmadrlrnr anlamak iEin vagona gitmiqtir, diye driqundtim.

Gene lokantaya dondiim. Trenin kalkmasrna daha ya-

nm saat vardr. Biramr iEiyor, etrafrma

qaqkrn qaqkrn

bakryordum. Lokantanrn kaprcrsr her beq dakika Eanl Eahyor; futursuz ve tembel bir sesle trenimizin istikametini haber veriyordu:,,He-keq-fe-ki-te-hi-ki, Kiq-ko-

rciq, Se-ge-din, Uy-ve-dek . ."

BirkaE ingiliz alzm aqmrg

ona

bakryorlardr.

O

ise

orijinal lisaniyle dikkati Eekmekte oldulunu anladrlrndan, aSIr kulaklanna vanncaya kadar griluyor ve bolurk sesini daha ziyade yrikselterek ba$rrmastna devam ediyordu: ,,Uy-ve-dek, Kiq-ko-roq, Ho-gcis-fo-tci-hegi . . .,, Trenin kalkmasrna on dakika kalmrqtr. Ben, hem kendi borcumu, hemde bay Ganiinun iEtili birayr odedim ve Bay Ganuyii aramak iEin perona Erktlm. Bu srrada gann kemeri altrna afirr a$rr bir tren giriyordu. Bir de baktrm; ne gorsem be$enirsiniz ? . . . Bay Ganii, trenin vagonlarrnrn birisinden yarr beline kadar sarkmrq olarak arzr endam etmigti. O da beni gormuqtii. Kalpa[rnr salhyarak bir qeyler soylemiye baqladr, amma trenin gurtiltusunden ne dedilini iqitemedim. Fakat Bay Gantiniin gaybubetinin sebebini anlamlqtrm. Tren durduktan sonra yere atladr. Koqarak yanrma geldi. Kaba kaba kufurler savurarak (musaadenizle onlan tekrar etmiyeyim) bana gunu anlattr: Blrak be kardeq, koqmaktan canlm Erktr . . .

Ne koqusu, be Bay Canu ?

A be ne koqusu olacak, sen lokantada

budala budala bakryordun Ya

Eee?..

etraftna

!

.

bir araltk kaptntn yanrnda duran herif Eanr Ealdr.

Trenin de dudultinti iqittim. Dtqarr frrladrm. Acele ile sana haber vermedim. Bir de ne goreyim, bizim tren htzlanmtqtr. Eyvah ! kilimim ! Frrlayrp trenin arkasrndan koqtum. Kogu, amma ne koEu ! Baktrm, tren durakladt, ben de hop ! iEeri atladrm. HiE sorma ! Biri bana krzgrn krzgrn: ,,Hek6, mekd. . ." diye bir qeyler soyledi ama, ben oyle tehditlerden korkar mlylm ? . . . Kar$rsrna dikildim. Kilimi gosterdim. Neyse, l6ftan anhyan bir adammtq, bir qey demedi, hattd guldu bile. Trenin geri donecelini kimbilirdi. Ne olacak, macar iEi . . ..

- Buy Canunun sergtizeqtine gulmekten katrhyordum.

Zavalli! Tren manevra yaplyormug. Bay Ganu ise gidiyor sanmlg. Tam tiE kilometre trenin arkastndan !oE,,',uE. Ne ylpsrn, adamca$tzrn kilimi iEerde kalmrqtr ! . ..

E?

Gan[i, dedim.

E, buytik iq mi sanki!Onlar bizi az ml soyuyorlar ! diye tenkit kabul etmez bir tonla cevaP verdi. ben odedim.

- Birayrparan varml$ da odemiqsin. Hele sen Eabuk Qok bin de, gene trenin arkastndan koqmaya mecbur olmryaltm, diye Etklqtt.

Vagona girdik. Bir araltk Bay Ganu bana arkaslnt dondfi. Heybelerinin uzerine Eomeldi. Yanm kelle kaqar peyniri Etkararak, incecik bir dilim kesti. Kahn bir dilim ekmek de keserek afizrnr qaptrdata qaprrdata btiytik bir iqtahla yemiye baqladt. Koca ekmek parEalartnt Eilnerken bazan beriki, bazan da oteki yana(tnt giqiriyor ve kuru ekmefii yutabilmek iEin arada strada boynunu ileri geriyordu...

8

9

karnrnr doyurduktan sonra bir iki defa -B.rl. 9."ri, ge!irdi.

Ekmek krrrntrlarrnr avucuna silkti. onlarr cla yuttu ve ,,ah, qimdi bir bardacrk Earap rsmarllyacak bir kimse bulunsa" diye mrrrldandrktan ,br.u, karqrma gegip oturdu. saffeti kalble guldu ve bir dakika kaiar beni gcizleriyle stizdrikten Jonra: zattntz dunyayr Eok doragtrnrz mr ? Qok gezdiniz ' . mi -?dedi.

OldukEa gezdim, Bay Gant.

Ben nereleri gezdim bilsen ! Crk. . . Crk . . . Crk

!...

Ne Edirnesi, ne istanburu, ne de Mordovas, r.uiaii ir"lrr Tlsln ? . . ..Yerkoy, Torno, Mogorel, ploeEt, piteEt, Ibrail, .Bukreg, Kalas . . . dur, yalan"sciyte-iyeyi-, K;lasa.gittim mi,. gitmedim ffii, pek hatrilu.n,yoiu.n, bu_ ttin bu memleketleri hep dolaqtrm.

Yolumuz Viyanaya kadar 'yeknesak geEti. vaktini i.gin Bay Ganuye kitJplarrmdan bi_ {rlq fro,q geEirmesi rini takdim ettim. Fakat bizim Bay"Ganu vaktinde Gok kitap, okudulunu sciyliyerek, uyuklamayr daha pratik bir usul buldu. Neden boguna uyanrk dursun. Nasrl olsa b]let parastnr odemiEti. HiE olmazsa uyusun . Uyudu. oyle bir horlamaya baElair ki, Bay canunun horurtr-rsunu iqittikten sonra, Atlas aslanrnin ktjkremesini dinlemele ltizum yoktu. . V.iya.nay,a vardrk. Her vakit indilim ,,Londra,, oteline gittikHademeler .arabadan gantarirr aldrlar, Bay Ganilnun heybelerini de almak istediler, fakat Bay canii, bilmem nezaket eseri rnidir, nedir, heybelerini vermedi ve odaya yerleEtikten sonra: Grilya$r bu, nastl veririm be kardaq; $aka de$il, ko!,utq Qok kuvvetli. HiE boylelerine heybe veriiir mi ?

IEinden qiEenin birini aqrrrr da anhya.ui'n bile. Haydi git sonra, iqin yoksa, arkasrndan kovala ! Ben bunlarr tanrrrm ; sen onla,n ciyle y a lt a k olduklarrna bakma !

(Bry Ganu nazik demek istiyordu. L3k]n bu

kelin-re

i,'goti-i.d" yeni oldu(undan unutuluyor). Etrafrnda pe.r,o]," gibi dondul<lerine bakma ! Neden pervane- gibi dontiy"orlar ? Sarrki senin iyiligini rni duEtinuyorlar ? Ein, zwei i gut Morgen t diyor. Bir qey koparmak istiyorlar.

HiC ol;azsa bIhEiE ! den, murnkunse otelden grkarken sessizce ,,r,qrnuyu'bakarlm . . . Bunlar dilenci be ! $una bahqiq, buna' bahEiE; bunun sonu nereye varacak !

Bay Ganunun getirdifii gulya!r hakikaten pek ktyrnetli bir rneta oldufrundan daha emin bir surette mttlrafazasr iEin, her ihtlrriale karqr kasaya teslim etmesini tavsiye ettim.

Bay Ganu: l(asaya mr ? diye ba$rrdl. Tavrr ve ifadesinden i>eninr bu safdillifrinrl teesiuf ettifii anla;ihyordu. Siz..,1<urmuqlar da, nJ turhaf insanlarstnrz be! Kasada otr-r;tnlapn nastl adatl olduqrrnu nerden biliyorsun ? flhr :,t:rrin gulya$rnr ; yaPar bir dalavere ! Sonra var da ha' lirri ale"me u-nlut. Briak cantm, ben gulyalrmt kimseye (ianu geniE yele$ini kitdrrdr.

Yeleglirrin altrndan kuqa$i -Mirkrllurr bunun iqine trkacafirm. Biraz ,lozukfyordLi - zarart Yck. .r(rr olacak ama, '^ Bay Ganu bana arkasrnr dcndtr ve kendi kendine: l)tinya bu, tiirlu insanlarla dolu. Kim bilir bu. genE dc rr.rsrl geydir?,, diye mlrrldandr. ve miskaliarr kuqa!tntn ,uasrna doldurmaya baEladr. l]en: Bay Ganu gidelim, karntmtzt- doyurahm, dedirn'

'

Nerede

? dedi.

Nerede olacak, aqa$rda, lokantada, dedim'

t []ir iki,

gi.inaydrn (alm.)

10

rnegini ye. Ben burada beklerim, iedi." . Ben Erktrktan sonra, Bay Ganrintin heybererini aEarak karnrnr-.doyurdufiundan AJ";l;g;; yiyecegi ".nini-. vardr. Neden sriak yemek iEin puruc,xrii ni harcasrn. ' Aqhktan cilmiyecekti ya ! bir bulgar tricca111r1 yaz.rhanesine gotiirrip ,-,j,iIS.nuyri DrraKttm.

Iramv_aya binerek $cinbrcin,e gittim. "Oon_L dolaba bindim. viyanayr ve etrifrn, r"yr.tii-. Hayvanat dolaqtr

m. Saatterce m a y m un tara ba ktr nr. A tqu ?:l-q.r::i uzerr gene otele dondrilrim vakit Bay canuyu odada buldum'. Yaptrgr Eeyi b6nden sakramak istedi. Fakat muvaffak olamadr. Mintanrnrn iE tarafrna bir cep diktijini gcirdrim. Tecruberi adam. yazrn fransrz .rbiru,n,,-, arttnda mintan taqryordu. Eskiler, ,,f(* -uGut, y:uun g.lbise taqr!,, derlei. Bry Garrti d" 8tl; yupiyora;'B;t

Canu mahcubiyetle: : Biraz yama yamtyorum da . . . dedi.

Ben, qaka olarali : .galiba ,yeni bir cep dikiyo.rsun. Anlaqrlan guil_ - Sen bir yalrndan qeyler vurdun . . . alai-.

Kim, ben mi ? yanhqrn var. Cep benim neme 16_ ,,T- ?.. !"p. Eo-ok, yalntz para olsun. Entarim sokulmuqtti de biraz Jamryordum . . . dedi. Sen n"rud.yJin, gezmekte mi ? Qok iyi yapmrssln.

'Viylnayr gormek iqin biraz , . S.! Erkmadrn inr ? r dolaqmadrn mr ? ne gorece$im. Her kasaba gibi kasaba. ^.1 Viyanayt Gcirecelim: insan, kalabairfir -ev ve saltanai delil mi ?

Nerey.e giders_en hgp Cut"Morgen ! Hep paia koparmak isterler. Paracrkiarrnrr neden"Ne,"r"r"'r"i vereyim ?

Bizde de ontarr yiyecekler var . . .

1 almanlara

ll. Bay Canu oPerada Bay Gantiyu Opera meydanrnda gezmeye ve- akqam igin bil"t ulrnaya razt ettirn. Operada ,,Puppe.nfee" baletini veriyorlaid,. Biletlerimizi aldrktan sonra dolaqmaya baqladrk. Yunan kahvesini geqtik, bizim bulgarlartn toplandl!r ,,Mendel,,kahvesi istikametinde Aya stefan kiliseiine dolru yumduk. Meydanhla geldikten sonra bir tatlcr duf,kanlna girmemizi teklif ettim. Bay Canude oon Juanhk hissinin kabaraca(rnr ne bileyim. Mederriyet ne mucizeler yaratmaz ! size Qunu soyliyey.im t,i; ben o zamanlar Viyanada tahsildeydim; tatilde rnemlekete gitmiqtim, qimdi de donuyordum. Buy Canu ile yolda tanrqmrqtrk.

Bu tatllcrya her vakit gittilimden kasada duran guzel krzla qok iyi tanlqtyorduk. Krz gok $en olmastna ra$men, goyeI ciddi idi, f azla Eakalara r,lisaade etrniyordu.

Tasavvur ediniz baylar ! Biz, Bay Ganu ile tathcrya qirdik, bi1feye yaklaqirk, ktz beni sevinqle sel6mladr !,, dedi. Ben de ona gayet nazikdne birkaq IHoq geldin "verdim. ."uup'dondum. Ve yiyecek tath bir qey segmek. iEi! jeri Bu einada koca d1kkanr sarsan ofkeli grflrk koptu: ' -- Ne'oldu Bay Canti ? Ona bir Eey mi yaptrn ? diye hiddetle ba!ridrm. Bu vaziyet karqrsrnda $a$lrml$ olan Bay Canti: Oegif be kardeqim, ne yaptrm ki ona ? diye titrek

bir

sesle cevaP verdi.

Son derece krzmlg olan ktz, Bay Ganuntn onu qimdikledi$ini soyledi. Bay Canu bu hareketi ile onu tahkir etmig 6tau5,1raan kri polis ga$rrmak istiyordu. Rezalet !

Ben c6li bir ofke ile:

13 12 1

Qabuk buradan savuE, eler polis seni burada ya' kalarsa, iqipl sarpa sarar. Yukal dolru git; ben sana yetiqirim, dedim.

Buy Canunun traji-komik vaziyeti karqrsrnda gulmemek iEin kendimi zor zaptettim. Bay Canu kaprdan

grkarken

:

Bu da neden oyle boburleniyor ya ! Sanki namuslu mu ? Ben bura karrlannr bilirim. $oyle kargrdan bir keseni goster. Hemen ,,Gut Morgen'; derler. Fakat sen Buy Ganuyu o kadar enayi mi sanryorsun ! . .

.

dedi.

Bugun Buy Gantrnun bir sergrizeqtini daha gormek alntmtn yazrst imiE. Operada ,,Puppenfee" baletini verdikleri soylemiEtim. Biz, Bay Ganri ile parterde koltLrk bileti almrEtrk. Tiyatro salonu hrncahrnq dolmuqtu. Bay Ganuntin kurquni elbisesi salondakilerin koyu renkteki elbiseleriyle tezat teqkil ediyordu. Perde kalktr. Sessizlik. Zifiri karanhk. Herkes gozunti fevkal6de guzel suslenmiq olan sahneye dikmiq bakryordu. Ben sa! tarafrmda Bay Canunun bir Eeyler yaptrlrnr ve inledi!ini hissediyordum. Fakat gozlerimi de sahneden aytramtyordum; gunkii baletin levhalan her saniye de$iqiyordu Balerinler grup halinde gelip kayboluyorlardr. Bazan elektrikler tamamen sonerek sahne karanhkta kaltyor, bazan muhtelif qekilde gayet latif aydrnhk oluyordu.

Bir aral,k balet oynryan krzlardan biri ayrrlarak sal-rnenin on tarafrna geldi. Ve yalnrz ayaf,tntn parmaklart uzerine basarak havada uqar gibi oynamaya baqladr.

O strada aikamdaki sriada-n isterik bir kah[<aha

koptu. Sola dondtim. Arka srrada oturanlar'kis kis guhiyorlar ve sag tarafrmda bir $ey gosteriyorlardr.

Derhal akhmdan fena bir Eey geEti. Bay Ganuye do$ru dondum . . . Aman yarabbi ! Ne goreyim !

Buy Canu ceketini Erkarmrq, kollannr dirseklerine

kadar stvamlg, kuqafirna doldurdu$u , miskallardan oek - daralmrs olan y:el"ginin onii aErlrnrytr' Tiyatro onu kolta.ndan tui;;;";;;;i"Ji," biri ilii paima(ryle iEaret etti' Bav bgllvle iqin ;;;;k, J";[;i dtEart srkmast ona iqaretle.: dikilmiq, karErsrna cr;ii iie hademenin cgyuP verdi. gibi dermiq !" koikutacaksin SunXi-Xi.ni babayi$itliSini.goTn Ganiinun A;li; srrada oturan ve Bay irir Xtiitif. krzcaitz kah(aha ile .gulmeye .baqladr' Bu i.ut,t utiu btittin

ialonu kapladr. Herkes baleti unutmuq

Bav cantiniin vaziyetine gulmekten krrrhyordu. Tiyatro icinde tiYatro !

Benim halimi,bir tasavvuf ediniz. Hicablndan yerin Bir arahk baErmr EevirdiT-' localara ,libi; teqmiEti;.

Pek y.akrndan tantJ.gi, "bu't t,*. Localartn birindebana dikmig bal<ryorgozlerini ;,'61; tir alman ailesi karqr samimi vaziyetime nevrrridlne bu i,iJ,. Benim teessi.iru gozlerinde okudum'

ve: Bu slrada Bay Ganir kolumdan tutmuq beni Eekiyor

Haydibe,haydiErkalrm!Brrakbr-rErfrtlarl,onlar duqec-ek, dur sen ! diyordu' benim

"ii-"

lll. Bay Canu i:anYoda StoyEo:

ile

karqtlaqmaml anlata-

kbmedileri

gayet hoq anlatttlrnt

Durun, size Buy Ganu ytm, dedi.

StoyEonun bu gibi bilirdik.

-,

trlis1at

-

bir buguk

dirhem.

15

14

Viyanada idim. Bir sabah ,,Mendel" kahvesinde oturuyordum. Bir Eay tsmarlamtg, bulgar gazetelerine goz gezdiriyordum. Cok enteresan bir makaleyi okumaya baglamrqtrm. Makale: Anayasantn epeyce budanabilece!i, hattd buttin butun budanabileceli halde, yine buttinlu$unu muhafaza edece$i hakkrndaydr. Okurken dalmrqtrm. Bir araltk kula$rmrn dibinde bir ses: O-o-o ! Gtinaydrn ! diye ba$rrdr. Ve bir terli el sa! elimi kavnyarak srktr. Gozlerimi kaldlrdrm. Karqrmda geniq omuzlu, kara gozlu, kara sagh, hatt6 kara derili bir efendi. Bryrklan btiktik, yriziintin elmacrk kemikleri Erkrk, sakalsrz, fakat bir haftadan beri trraq olmamrq. Hem giydi$i elbise ne sanrrsrnrz ? Redingot !

Onri du$melenmemiq, yele$in altrndan da tiE parrnak ktrmrzr kuqa(r gortinmekte . . . Strttna beyaz (fakat bizim anladr$mrz qekilde beyaz) bir gomlek giymiq, klravat takmamrq, baqrnda siyah ve yana e$rilmiq bir kalpak; aya$rnda bir Eift Eizme, koltu$unun altrnda bir Vraga bastonu olan genE bir adam duruyordu. Olsa olsa, otuz yaqrnda var yoktu. Ben hayretle: -- Affedersiniz bayrm; sizi tanrmak qerefine nail olmamrqtrm, dedim.

Ne ? Beni tantmadr$rnr mr soy[iyorsun. Sen bul-

gar delil misin Bulgarrm.

?

F? E? E, haydi kalk biraz gezinelim. Burada ne kuflti ktifli.i oturuyorsun ? Bana Gan[ derler. Kalk !

Buy Ganu oldu$unu bana soylemesine hacet yoktu.

Affedersiniz Bay Ganti, gimdi ben serbest degilim.

Serbest defiilsin de, neden kahvede oturuyorsun ?

Fazla izahat vermeye liizum gcirmedim. Fakat beni hiE brrakaca$a benzemiyordu ve:

Kalk beni hamama gottir. Hamam nerede, dedi. . . . Onu hamama gotiirmeliymiqim ? Hafakanlanm tutmaya baqladr. Amma kendimi tuttum. Yalntz bununla kalmadrm. Aynr zamanda gtilece$im de geldi.

Bay Gantinun hakikaten hamama ihtiyacr oldulu anlaqrhyordu: Qunk0 daha uzaktan ekqi ekqi kokuyordu.

Bana yapacak baqka bir qey kalmamrqtl. Eh, vatandaq defril mi, ona yardtm etmeliydim. Ben de gider so$uk bir duq yapanm, diye dtiqundtim. Hava Eok srcaktr . . .

Kalktrk. Biiytik havuzlu bir yaz banyosuna dolru yollandrk. Yolda giderken miihim bir qey gordtikge Bay Gani.iye gostermeyi ve izahat vermeyi mtinasip goruyordum. Fakat dikkat ettim, Bay Ganii izahatrma kulak bile asmtyor, arada strada: Ha, oyle mi ?

Oho !

Veya:

Bilirim

! diyerek pek cahil olrnadrlrnr

gostermek

istiyordu.

Veyahut scizlerimi, ona izah etmekte oldu$um mesele

ile hiE al6kasr olmtyan bir sualle kesiyordu. Ona, Mariya Terezantn heykeli hakkrnda bir qey anlatlyordum.

O, beni kolumdan Eekti: Hele, gu kargldan gelen mavi fistanhya bak ! Nasrl buluyorsun ? Abe, siz, kadtnlartn hangisi onlardan, hangisi de$il, nereden tantrstntz ? diye sordu. Sonra qeytanca bir goz ktrparak: Ben Eok kere yantltrtm, dedi.

Banyoya gelmiqtik. iEimde bir srktntt vardr. Sanki ,,lacali evvelden hissediyordum. Kasadan bilet aldrk.Bqy tianu gigeye sokmug oldufiu parmaklariyle iqaret ederek, ,,resto" istedi. Kasada oturan klz gtilumsiyerek Paranln (rst0nir Eevirdi. Bay Ganti gozlerini krza dikerek paralart ,rlrh ve kendine mahsus bir okstirme ile hislerini ifade etrrrck istedi. Ktz, Bay Ganuntin hareketlerine giilmekten

17

16

katrhyordu. Bay Ganu

ise, fevkal6de memnun bir

vtrla sol bryr$rnr bukerek baglnl salladl: Qe fromoza eq domneta.l Abe StoyEo, sor bakaltm, ulahEa biliyor mu ? dedi ve bana soz sciylememe meydan vermeden: $tiy rumunegti ?2 diye sordu.

Bu srrada birkaE muqteri daha gelmiq oldulundan biz, umumi salona girdik. Her taraf Eepqevre koridordu.

Koridorun etraftnda kuEuk odacrklar vardr. Odacrklann onunde kapr yerine birer perde gerilmiqti. Ortada alqak setle Eevrilmiq havuz. Havr-rza.birkag kugtik rnerdivenden

iniliyordu. Buy Ganu ile yanyana iki oda iqgal ettik.

Ben gabucak soyundum ve rhk havuza pgirdirrr.

BirkaE alman, suylrn iginde yavaqEa adalelerini geriyor ve pufhyarak nefes ahyorlardr. Ben suya gireli hayli vakit oldufiu halde, Bay Canu iiala odastndan Erl<rnarnrqtr. Perc.lenin arkastnda bir tal<trn EiEe taklrdrlarr ve l3ay Canirnun ofkeli ofkeli solurnakta oldu$unu iqitiyordum.

Nihayet perde aErldr. Krlh go(su ve giydifri Eoraplardan alaca alaca olmug ayaklariyle Bay Canu anadarr do$rna bir vaziyette aril endarn etti. Elinde bir grl<r vardt. OldukEa kirli bir mendile rliskallerini Erkrlarnrqtr.

Onlan odada brrakmaya korkmuEtu. Abe bunlartn duvarlartntn sa$lam oldu[r-rnu nereden bilirsin. Bir tahta krrarlar, git de sonra kendini de-

rrizeat...

Koridorun duvarlanna baktr. Qrkrsrnr asacak bir givi aradt. Mademki duvardrr, mutlak Eivi bulunmasr l6ztmdtr . . . diye diiqtinriyordu.

1 Ne kadar gtizelsin. (rom.)

r Romence biliyor

rnusun ? (rom,)

Bana dondu:

ta-

Bu nemseliler de ne baya$l insanlarmrq be ! Duvara

bir givi bile Eakmak aktllartna gelmemiE. Sonra da bize ahrnak derler... dedi.

Nemselerin pek bayalr insanlar oldu$una tamamiyle

l<anaat getirdikten sonra, mendilini mutereddidane oda-

srnrn methali ontine koydu. Ne olur, ne olmaz, yrkanrncaya kadar malt gozii ontinde bulunsun. Gene bana donerek:

Hey ! Qocuk ! Sen hem ytkan, hem miskallara bak; hem de bana bak, ne YaPaca$tm.

Bu sozleri soylerken Bay Ganu bir ayafilnr kaldrrdr,

bolmeye bastt: Sen yalnrz bak! ...

Diler aya$rnr da kaldrrdr. Bolmenin iizerine Erktl ve balrrdr: Havada taklak atarak cumbadak ! diye kendini havuzun ortasrna flrlattr. Bay Gani:ntin dtiqmesiyle etrafa frrlryan sular, Sa;trlp kalmrg olan almanlartn surattna srqrbdr. Merkezden kenara do$ru frrllyan dalgalar havuzun drqrna kadar srqradrlar. BirkaE saniye sonra sakinleEen suyun iginde Bay Ganunun yorgun h.areketleri goruluyordu. Biraz sonra da suyun yuzu19 Erktr. nyuFlariyle-dibe basarak, gozleri kapah, kulaklarl parmaklariyle trkah olarak do{ruldu ve puf diye baErndan ve sarkrk bryrklailndan sularr silkti. sonra gozlerini aqtt.

Bana bakarak guldu: Ha, ha, ha !... Ne dersin?... dedi.

Fakat benim bir $ey soylememe vakit blrakmadr. suyun [izerine ufki vaziyette yattr. Ve elleriyle Qtinku juyu grrparak ,,gernici" usulu yuzmeye baqladr. . Bir cliyle sr.rya, qap! diye vuruyor ve her vuruqta ayakla-

2

Llay Ganit

18

19

riyle de iki tekme atryordu. Di$er eliyle yine qap, diye vuruyor ve iki tekme daha frrlatryordu.

Biittin havuz kciptirdti. sanki bii qel6lenin altrnda bu-

Iunuyorduk. Havuzun sularr taqtr. su damlalarr

ta kar-

qlki duvara kadar srEradr.

Bay Ganti sulann arasrndan: puna ,,gemici', ytizmesi derler .. . diye bafirrdr.

Dur, qimdi de onlara ,,vapur,,u gostereyim, dedi ve arka ilstri yatarak. ayaklariyle kop[klti suya ciyle -"rhametsizce tekmeler atmaya bagiadr ki, sular ta tavana kadar srErryorla,rd': Earlirnr tasvir etmek igin suyun iEinde elleriniYu.prrun dondurmeye ve revhayr tamamiaTuk maksadiyle:,,Tupa-lupa-[upa-ltipa fiyu-u!,, diye otmeye baqladr.

Almanlar yerlerinde tag gibi dona kaldrlar. onlar her ihtimale karqr arkada$rmr qarktan yeni gelmiq ve daha timarhaneye. girmemiq biri zannettirer. Een onlurrn Eehrelerinde, hiddetten ziyade ona karqr merhamet okudirm.

Bay Ganu ise almanlarrn Eehrelerinde kendi sanatrna karqr,.sonsuz takdir gormtiq olacak ki, gabucak havuzun

merdivenlerini Erktr. .Ayaklarrnr g".".ek do$ruldu. Almanlara ma!-ruiane baktr. sonra"krili gog;,i,iti yurnrukhyarak muzafferane bir tavtrla: . . . Pulgar ! bulga-ar ! diye ba$rrdr ve gofistrne daha qiddetli bir yumruk indirdi. .- {ugry.ane_ bir seda ile yaprlan bu takdim qok Sey ifade ediyordu: goruyor musunuz bulgarr ! iqte bulgar budur ! ^. -^.lqte siz slivnitsal kahramanrnr ve Barkin' ddhiJini yalnrz iqitmiEsinizdir. is.t., qimdi sizin ka.qrn,rJi nutrr"l bir qekilde aril endam ediyor. onun 'ne gibi mucizeler

I

1885'de.srrp.larla bulgarlar arasrnda yaprlan harbte slivnitsa

, denen mahalde bulgarlar srrplarr yenmigl6rdi.

yir1)rnaya kadir oldufiunu biliyor musunuz ? . . . Sade bu nr,l ! Oho, daha nelere muktedirdir bilseniz ! Bulgarlar ,rlrrrrak insanlarmrE ha! Gidi Elfrtlar sizi!

Bay Cantinun bu vatanperverlik heyecanr biraz stik0n

lrrrlduktan sonra:

A be, sor bakaltm, sabun var ml ? . . . dedi. Baksirna, ayaklanm neye donmtq. . .

Haki[aten Bay Gantinun ayaklarr Apolon Belvederski'y()r rnodel olacak vaziyette defrildi. Qoraplarrn boyalart, zaten temiz olmryan ayaklarrna Erkmrqtl. Maamafih, ,,kirlikle" bulgarlann hayretini celbedemeyiz. Qtinku en r;t:niq fanteziyeyi bile bizde gortilen pislikten daha Pis lrir qey tasavvur ettirmiye muvaffak olamaytz . . .

StoyEo, bu sozlerle hikayesini bitirdi.

lV. Buy Ganu Drezden de Kol0: Benim de Bay Ganu ile Drezden'de bir karqrla;nram oldu. Anlatmamt ister misiniz ?

Hepimiz: 'sormak da l6zrm mr ? Anlat ! diye bir a(rzla ba-

ilrrdrk.

Bilmem hatrrlar mtslrltz, bundan birkag sene evvel feci bir kaza olmuqtu. Bu kazantn kurbanlan Dlezdende okumakta olan bir bulgar ktzr ile geng bir amerikah idi. Size bu acrkh vakayl bir iki soz[e hatrrlataytm: Bulgar klzt Drezdende okuyordu.

Bu qehirde bildi$iniz gibi ingiliz mahallesi, amerikan Drezden'de gayet

1 Asarr Atika degerinde kldsik heykel. Vatikanda Belveder mii;:csinde bulunrnaktadrr.

21

20

mahallesi, rus mahallesi ve di$er ecnebi mahalleleri vardlr. Bu ecnebilerin gocuklan da ora mekteplerinde okurlar.

Bir amerikan krz talebesi bizim bulgar krziyle ahbap olmuq: ingiliz ve amerikan krz talebelende, berlber okuduklarr arkadaqlartndan en fakir bir ktzr kendi himayelerine almak gibi tuhaf bir heves vardrr. Bizim bulgar krz da, onlara daha mahEup, daha sakin gorunmuq.

Amerikah krzla arkadaq olmuE. Tatil gunlerinde amerikah ktz, onu evine davet etmiq. Butun aile efradiyle tanrqtlrmrq, aynr zamanda gtizel sanatlar mektebine devam etmekte olan yirmi yaErndaki erkek kardeEine de takdim etmiq.

Kimbilir, genE ressamlartn her canlt modelin peqine dtiqmek hevesinden midir, yoksa amerikaltlann orijinallere karqr gosterdikleri zaaftan mrdtr, nedir, her ne ise, amerikah genq ressam da bizim utangag bulgar krziyle birkaE defa goruqttkten sonra ona karqt kalbinde bir zaaf hissetmeye baqlar ve her ftrsattan istifade ederek onunla goruqur, guzel sanatlar hakkrnda fikirlerini anlatrr. Boylelikle bunlar birbirlerini sevmeye baqlarlar.

Iqte bu aEk onlarrn hayatlarrnr krsalttrr.

Yaz tatilinde bir yortu giinu biitun aile, bizim bulgar krzr da dahil oln-rak uzere, Saksonya Isvigresinde gezmeye Erkarlar. Kayahk ve gayet guzel bir yerde, br.rlgar krziyle muhavereye dalmrq olan ressam, farkrnda olmryarak gruptan uzaklaEtrlar . . . Yuksek bir kaya genE ressamrn dikkatini Eekmiq oldu(undan kayaya ttrmanmak ister. Bulgar krzr da ona refakat eder. Kayanrn ortasrna bile varmadan ressamtn ayagl. kayar, krzla beraber derin bir uEuruma duEerler . . . Omurleri bu kadarmrq . . .

Her iki cenazeyi de Drezdene getirdiler. Bu acr val<a l;rittln qehirde derin l>ir teessur uyarrdrrdr. [-lastaltanede

r;r:niq bir masanrn uzerinde yanyana yatr rtlmrq olan t t:setleri gormek iqin birgo[< kirnseler geldi.

Drezdene gelmesi igin krzrn alabeyisine hemen telgraf (ektiler. Krzrn baqka yakrn akrabalan yoktu. Ktzln a}abeyisi gelinceye kadar bozulmamast iEin cesetleii mumy.aladrlar. Cenazelerin iizerine birgok Eelenkler konmuqtu.

U<;uncu gunri Viyanadan, krztn alabeyisinin Drezdene lrareket ettiIini bildiren bir telgraf kabul ettiler. Cesetleri amerikah ailenin evine goturdtiler. Afiabeyinin gelrnesini sabrrsrzhkla beklerken birgok mister ve mistris, ve birgok centlemenler gelmiEti. Qocufun ailesi Dreztlenin yriksek tabakasrna mensuptu. Oraya birkaE tiniversiteli arkadaErmla ben de gitmiqtim. Bulgar oldu$urnuzdan bize de davetiye gondermiqlerdi.

Arkadaqlann bazrlarr da krzrn afiabeyisini karqrlamak igin istasyona gitmiElerdi. Bekliyorduk. Tantanah bir lrtjzunle bekliyorduk ! Britun daireler ziyaretEilerle dolrnuqtu. Herkes yavaE sesle konuquyordu. Arastra bu rnevtai suk0net, evladrnr kaybetmiq olan validenin acr hrgkrrrklariyle kesiliyordu. Bir oliim siik0neti htiktim stirdulti bir zamanda komqu salonda dehqetli bir gtirultu iqitildi.

Merdivenlerde nallanmrg bir at ytrrugunu andtran bir ayakkabr gtirultrisu duyuldu. Aynr zamanda yuksek bir sesle bafirnyordu: Nerede, burada mr, be ?

Difier biri de: Hiqt!... Daha yava$! diyordu.

Biraz sonra cenazelerin bulundu!u odaya, baqrnda kalpakla Bay Ganu girdi. Kahrrh olmaktan ziyade ofkeli olduluna deldlet eden bir sesle: Cunaydrn ! diye bafrrdr.

Sanki orada bulunanlar krzkardeEinin olr.imrine sebep olnruqlardr.

23

22

Bay Canu oliim doqeline. y.aklaqtr' Tesadiifen genq ,u.ruir,tn yuziindeki 6rttiyti kaldlrdr' sesle sordu.

Etrafindakilerden cevap bekliyen gozleri, ateq saqryordu.

Utanmaktan yerlere geEmiq olan bir bulgar ilniverrit" iifeUesi Bay Gantinln yanlna yaklaqtr' Onu yavaqga .ii,f. Jtiiterek kizrn yriztinden ortuyii kaldrrdr. Bay Can[i, X"ipigl.i grkardr ve" bir istavroz yaparak cesedin alnttr-

optil: dan ----h[,

zavallt! Alnrna neler yazrlmrE '

"

Marika' Ma-

! diye baErnr salladr.

Siz ne derseniz deyin ama, bu baE sallamast tsttraptan ziyade, ziyaretEilere yaprlmrE bir tehdide benziyorcr-r.

Bay Ganii klzkardeEinin c.enazesi .yantnda yatan genq ressamtn cenazesine Eupheli nazarla baktr. $arkhlara ite biqinr ve sol elinin parmaklarrnr -if,ru. bir eda bir tarzda salladr. Sonra universiteliye ,,rit ituae eden rika

donerek: ---

Yahu, bu nasrl iq? Neden$u heriJiburayayai Lrkeflin pansiyonda ne iqi u1? diye sordu' Aman rici ederim, rica ederim Bay Ganii, qqt ! daha yava; sesle konuqun. "

trrmrglai

Burastnln mtidiresi nerede ? yrldrnmla vurulmuqa donen talebe: Baqrndan 'Brruu - pinsiyon delil, hususi ev " ' cevabtnt

-

verdi.

Nasrl hususi ev ?

Kanl bagtna slEramls ve alhyacak bir vaziyete gelmiq olan talebe: Aman, Allah aqktna, daha Yava$ konuqun, $St ... diye yalvartyordu.

Buy Ganiiniin etraftakilerin kudsi hisleriyle istihza qeklini almrq olan bu babayifiit vaziyetinden maada, giyiniqi de amerikahlar ve ingilizlerde, bilhassa kadrnlarda fena bir tesir uyandrrmtqtt.

Buy Ganu krilrengi qayak bir elbise giymiq; ayaglrna toz iEinde kalmrq ve aylardan beri boyanmamtq bir Eift qizme geEirmiEti. Boynuna da btiyuk bir matem rnendili ba$lamrqtr. Mendilin altrnda du!melenmemiE ve oldukqa kirli gomlelinin yakast gozuktiyordu. Elinde bir baston, koltu$unun alttnda da sart kdltda sartlmtq bir paket vardr. Bryrklarr gene buktilmug, sakah btiyurnuq, haftalardan beri traq edilmemiqti.

Ev sahiplerinden biri : Matmazel Marininl alabeyisi bu mu ? diye sordu.

Ben baErmla tasdik ettim. Bay Gantiyti ktiEuk duqtirrnemek iEin Eabucak tasarladrlrm bir yalanr da il6ve ettim: - Krzkardeginin oltimiinu bildiren telgrafr Bay Gantiniin, Eiftli!inde iqEilerine nezaret ederken aldr$rnr ve kogke gitmeye vakit bulamadan (Bay Ganu ve koqk !) istasyona koqtufiunu ve orada tanrdtklanndan odiing para alarak hiEbir yere uframadan Drezdene geldi$ini sciyledim. Onun bu vaziyetinin ve acayip gorUnen tavrtntn, krzkardeginin olumiyle hissetmekte oldu$u teessur ve iqlerini vakitsiz brraktrlrndan ufrrryacalr buytik zararlar gcizonune altnarak kusur gortilmemesi l6zrmgeldi$ini izah ettim.

Muhatabtm

:

- Vah

zavalh! dedi ve iqittiklerini difeplerine anlatrnak iEin yanrmdan ayrrldr.

Kalbim biraz hafiflemiqti !

r

Bayan Mari

24

25

Fakat bu sevincim pek az devam etti.

Ev

sahibi,

amerikalr, benden aldr$r mal0matr orada haztr bulunanlann ekserisine anlatmaya muvaffak olmtrqtu. Bay Canunun tavrr ve hareketlerden hissetmekte olduklarr asil6ne infial teskin edilmiEti, hepsi Bay Gantintin teess[iriine bir sempatiyle bakmrqlardr. Kara haber onun beklemedi$i bir zamanda gelmesi, uzun yola hazrrltkslz

gtkmast, ulradrfir briyuk zararlar . . . Bunlar her insanr qaElrtacak birer surprizdi. Bu srirprizler karqtsrnda ezilen Bay Ganiiye hak veriyorlardr.

Fakat, rica ederim baylar, Bay Gantintin son hareketini biz, bulgar iiniversitelileri, nasrl hakh gosterebiliriz. Buy Ganuntin ofkesini teskin edebilmek igin .etrafrnda dolagan universiteli, ona yaval sesle Sakson Isvigresindeki fel6ketin nasrl oldu$unu izah ediyordu.

Talebe anlatrrken, Bay Gan[ de hissiyatrnr baqiyle ve elleriyle yaptr!r hareketlerle belirtiyordur. Bazan dilini qrklatryor ve: ,,Tuh, yaztk, yazrk!" diyor; bazan krzkardeqine bakarak baqrnr salhyor ve ,,zavallr !" diyor, bazan da genE ressamrn cenazesine bakarak baEInr

tehditk6rane salhyor. Gozleri sanki qimqek Eakryor ve: ,,HiE olmazsa, bu dangalak bir... bir papara yemiE!" demek istiyordu.

Buy Ganuntin bu hareketlerini ecnebilerin kendilerine g_ore izah ettikleri anlaqrhyordu. Qiinkrl gozlerinde, Bay Cantintin bu halinden fazla teesstir duyduklarr okunu-

yordu...

Bir arahk Bay Ganti diliyle oylerkuvvetli crkladr ki, herkesin gozleri ona Eevrildi.

Bu strada Bay Ganti sa! elinin baqparmalrnl burnunun sa! delili rizerine koydu. Gcizlerini ve afizrnr biraz la$a gevirdi. Baqrnr elerek burnunun sol deli$inden bir hrhladr... Bundan sonra sol elinin parma$iyle bur-

nLrnun

sol deli$ini trkryarqk bir daha hrhladr. Biz biis-

''ulli, TJ'J fit'Jr?":fr8ili,11'!"iu' Buy Ganu

acererir<re

rnendilini almayr unutmuqtur." diyeceksiniz. Ama iq oyle delil! . Bu ,,ameliyattan" sonra Buy Gan[ san paketi aqtr. lq:inden ne Erkardr, bilir misiniz ? Bir duzine mendil !

Ve mendilleri orada bulunanlara, bilhassa bulgarlara da(rtmaya baqladr.

Hem mendilleri veriyor, hem de: Nah, sen de al ve Allah rahmet eylesin de ! diyor veya eliyle birine iEaret ederek : Hey, gocuk al sana da, Allah Marikanrn gtnahlarrnr affetsin, de ! . . .

Kolu meyus bir halde: Daha fazla anlatmryaca$rm, baylar. Bay Ganunun etrafrnda bulunan ingiliz ve amerikahlarrn gehrelerinin, ne hal aldrlrnr siz kendiniz tasavvur ediniz.

Yalnrz gunu ildve edeyim ki, krz ortodoks oldu[undan merhumenin cenaze merasimi Rus kilisesinde icra edildi. Cenazeler gomtildrikten sonra amerikahlar Bay Cantiyu Drezdende kaldr!r mtiddetqe kendilerinde misafir kalmasr iEin davet ettiler.

Fakat Bay Ganti onlarda ancak bir gece kaldr. Bu evde neler yaptrlr bence meEhul. Yalnrz istasyona, kendisini geEirmeye giden bulgar tiniversiteliye qunlan soylemiq:

Brrak be kardeq ! Az kalsrn bir pot krnyordum. amerikahlarrn usuliinii ne bileyim. Yiyecek, iEecek

$u bol ve bedava ! O kadar gok yedim ki Eathyacaktrm.

Heldyr da bilmedi$imden ggce yarrsl az kalsrn !...

Haydi bu ne ise, bir pot daha krracaktrm yo.ksa. Sabahleyin biri kapryr tlkladr. ,,Gir !" dedim. Igeri bir

26

27

kugll girdi. Elinde, bir tepsi.; tepside kahve,

silt ve Eeqitli pastalar ,,urg1. Tepsiyi masanrn uzerine koydu.

Burnuyla etrafr kokramayi'tuEraa,. kokusunu mu hissetti. t;kr;-B;$kr nir-"ri grilyalrnrn ;;"$; mi Bilirsin y?, ben o kadar yolu yordamr tit-.. ?.. . de!i_

rim' Hemen vatagrmdan xlil.t,#.yakaladrErm g-ibi "kadrnin -br.nunucili"g; miskarrnr dayadrm. ggirs ui, nili,-.-Eh:";;"^7i1aim !eUrdti. .vi". !6yt: Sade de giyinmisti. Gariba h,izmetEi oiacak, J.ai-.

Bir goz krrptrm' Gulmeye. laqradr.-'il,t bundan sonra durur muyum ! Hemen berinden yakaiadrm-Furui[erini yakalamamla suratrma tokatr indi.mesi bir ordu. yerin dibine battrm. M..g:. hatasr E";.;di imiq. . . Ne ise, bereket versin iyi insantui."-Hi. tokatla kurtuldum !. . .

V. Buy Ganr.i prag panaytrrnda Tsvetko gtilerek: Durun, gimdi ben de prag panaytnna nasrl git_ ti!imizi anlatayrm !. . .

Hep birden: Aferin, Tsvetko ! Bunu ne vakittenberi bekriyor-

duk

! diye bagrrdrk.

Tsvetko:

Eler hatrrrarsa ntz biz, sofyadan vagonla, da kendimizin olan -uii i*ni" rokomotifi de, h;;;il.t etrniq_ tik. Yalnrz I ve Il mevki-uura,, gelmiq, gayet temiz ve kulranrqrrydrrar. uunuy,raheniiz gidenrer, zanneder-riu'naa sem 160 kiqi kadir vardrk. sJyyur,iu.

9enc, kadrn, erkek, qoluk E;;( hr# cuklar bile vardr Ah, U, i.iirkler !.. .

ihtiyar,

,,l,,.a.r.i

Eo-

Keyfimize payan yoktu. IPanayrra kendii trenimizle gittifimiz iEin ne kadar da iftihar ediyorduk. Avrupihlar Br-rlgaristantn uyumadr{lnr gorstinler diyorduk. En ziyade go$sumiizti kabartan cihet vagonlarlmlzln modern bir surette inEa edilrniE ve fevkaldde temiz bulunmasrydr. Vagonlanmrzln temizliline ve iistunlufiune sevincirniz ve elde ettilimiz terakki ile Avrupayr hayrete diir;i)rece[imiz hakkrndaki duq[incemiz zanneder misiniz k i uzun mriddet srirmiiqtu ?

Heyecanrmrz, bizi istasyondan ulurladtklartndan, qanlr zaferler kaydettilimiz Dragoman ve Slivnitsa ovalartnt geqinceye kadar, Sarap qiqeleri ve nevale ile dolu sepetler boqaldrkEa o nispette artmaktaydr. Bizim pratik seyyahlanmtz yanlartna mumk{in oldulu kadar fazla nevale almrqlardr.

Iqtili ,,Pleven" qarabt ile vatanperverlik hissi bir kat daha artmrq olan Bay Ganii: Elbette nevale alacaltz, neden paralartmtzt slrPlara verecek miEiz ? diye bafirrryordu.

Tsaribrota yaklaqtr$rmrz zaman akgam oluyordu.

Vagonlann ldmbalartnr yakacak oldular. Fakat vagonlartn ldmbalartnt haztrlarTiayl unutmuqlar. Karanhk da bastr. Qocuklar korktular ve allaqmaya baqladrlar. Bir anababa giirrudtir koptu. Bulgar topraklartndan uzaklaqtrkEa, bizim vatanperverlik galeyantmtz da 6deta bizden uzaklaqryordu. Yolculardan bir taklml meyusane tebesstim ediyor, di$erleri ise mtistehziyane gtiliiyorlardr. (Qtinku seyahat edenler yalnrz bulgar defiildik.)

Bir takrmr da hiddetleniyordu. Hattd Bay Ganti kulaltma

elilerek:

Domuz, kuyu suyundan anlar mr ! dedi.

Yolculartn baztlart ise demiryollartmlztn idaresinde bulunan bir ecnebinin aleyhine ktiftirler savuruyorlardr.

Dilerlerinden cesaret alan Bay Ganti:

29

28

Bizim kabahatli olmadrfrrmtzr ben bilirim be ! "bel6larrnr Cene qu ecnebiler, hay Allah versin ! Mah-

sus yapmrqlar, bizi kepaze etsinler diye ! Anlryorsunuz y?, yaptrklarr hep hasetlikten ! Iqte hepsi boyledirler !

diye bagrrdr.

Bu sozleri soylerken yanrmrzda oturan ecnebilerden birine oyle mtithiq bir nazar frrlattr ki, bu nazarrn altrnda ezilen ecnebi bizim kompartrmant terketmeye

mecbur oldu.

Tsaribrota vardt$rmv zaman vagonlanmrzrn iqi tamamen karanhktr. Birbirimizi goremiyorduk. Evveld krzdrk, galeyana geldik. Fakat sonunda iqi alaya vurduk.

Demiryollarr idaremiz hakkrnda birEok qakalar yaprldr.

Kiifurler savruldu.

Kompartrmanlardan muhtelif sesler iqitiliyordu : Mum ve,rin ayol, Eocuklarrmrz korktu !

Hey, amca, git bize bir ,,funt"luk mum al. Sana bahqiq verece$iz.

Abe, birer

ya! mumu verin bgri !. .. bu idaresizlikte bulgarlann

Yalnrz Bay Ganri

kaba-

hatli olabileceline ihtimal vermiyordu.

Verilen mumlarr yaktrktan sonra, Bay Ganu: $u karqrda oturanr goruyor musunuz ! diye bizdeki ecnebilerden birini gosterdi. Onu katranlayrp yakmah. Abe, bu dayanrlrr $ey mi yahu ! Karanhkta kaldr$rmrzr bir tarafa brrak, zaten ona kim ehemmiyet veriyor ama, srrplara karqr rezil olduk be ! iqte oradaki srrp memurunu goriiyor musunuz ? Herif griliiyor. Gulecek zer !

Fakat Bay Gantiniin galeyana gelmig olan vatanperverlili bir srrbtn onunla istihza etmesine miisaade etmedi.

Ona vagondan:

Hey

! Sen orada ne g0ltiyorsun !e f ,{iy9'ba$rrdr' etmek istedi. Kahraman

Vagondin atlayrp slrpla kavga l<anr, qaka deSil ! ona mtisaade etmediler ve: Fakit j SU, yolcular . . . n"r"y. Bqy Ganti, skandal grkar,ma ! Srrp hududiia girmelite oliufiumuzu unutma ! diye onu ikna ediyorlardl.

Bay Ganti balrnverdi : ! Slrbisiana vardlksak, ne sanki ! Beni korku-'Eh mr ? Ya Slivtnitsa ? Ya ,,natrag braEa" ?r tacaklar -V" nuy Ganunrin afizrndan bomba gibi bir kufttr frrladr.

Yolcular:

Bizim vagonlarlmtz karanltksa, strbtn bunda ne l<abahati var ! diYe onu teskin etmeYe qahqrYorlardl.

Bay Ganti:

-'Ki-in?Onunmu?Tantrtmbenonlartdedive

baqtnr - --i1", salladr.

kompartlmana birer mum verdiler. Zannederda yakmaya . muvaffak oldr-rlar. sem birkaq'lambayr "Yolculai pencerelere mum ya$r damTren hareket. etti. oturttular. mumlarl latarak idi' Bu. vaqonlartn ilk bulgartaqttrtlmasr

ise, daha ilk ge-ceden Uiil garlaqtrrrlmi iti6ui"n ya[rlmaya' baqladr: Biitun hel6lar (affedersiniz bayiut) Uirei qamaErrhaneye donmuEtu-," Ne ise uzatmryalim, Srrbistanl gegtik ! Lakin sessiz, ! Oho, bulgar. o kadar adi sedai,, geqtik #n*uy,n "her flrsatta strplara Slivnitsayt aelilai, !" Bay Ganu hafirlatarak onlan krzdtrmaktan vazgeEmiyordu' Hatt6 Ni$ ve Belgratta bi.rttln memur ve hamallara

itoinc-i'

savuruyordu: 1 ,,Ceri, kardcrtler

!"

(lBB5

s. llerilernede)

30

31

hepiniz bulgarsrnlz ama, slrp oldu$unuzu soyhiyorsunuz!...

Macaristana gelmiqtik ! Burada da bir vagonun tekerlekleri tutuqtu ! vay ! Allahrn beldsr ! uiun mtiddet 9-rl-uy? mecbur olduk. Bir gurtiltii, bir patrrtr koptu.

Hele, nihayet sondrirduler de"yotumuza d.ru- edebildik. Macarlar ise, gtilmekten katrhyorlardr. Onlar yolculann bulgar seyyahlan olduklannr biliyorlardr. Biraz sonra vagonun tekerlekleri gene tutuqtu. Bu sefer

vaggnu tamire brraktllar da, biz edebildik

de yolumuza

devam

defa da seyahat etmig oldulundan, izahat veiiyordJ: $imdi Pegteyi kovahyacafiizl Peqteyi geEtik ffii, Viyanayr . . . Prag Viyananrn ote tarafrndidrr.- Butrin bu yerleri gezdim. Birer birer sayabilirim.

KriEiik istasyonlarda durmuyorduk. Briyiiklerine ise, trenimize yol verilinceye kadar duruyorduk. Zengin Moraviya ovalarr herkesin nazan dikkatini celbetti.

Fevkal6de gtizel iglenmiq tarlalar, geniq ve giizel bahgeler, sayrstz fabrika ve zavodlar Bay Gantiye bile Moravyanln Bulgaristandan iistiln oldu$unu itiraf ettirdi: Abe biz de Eahqryoru z ama, bunlar da bizden a$19r. kalmryorlar. $aka defil, herifler gahqryorlar.

Fakat, macarlan methetmekte pek ileri gittigini antryarak il6ve etti : Ama, nafile ! Onlar Ealiqryorlar, nemseli onlann Erkardrlrnr yiyor ! dedi. _..Yolculq$umuz komedisiz geqmedi. Biz, ben, VanEo, Filyo. ve Ivanovitsanrn ofilu (onu tanrdr$rnrzr zannetmem), birinci mevki kompartmanr iqgal elmiqtik. Yanrmrzdaki ikinci mevkide Bay Ganu, nevaleleri pek bol B?y- G3nri,

... .baqka ilk dela liEyahit. eden yolculara

olan birkag arkadaqlariyle yerleqmiqti. Bay Ganri galiba acelelikle heybelerine yiyecek koymaya -unutmu! olacak ki: Abe, nihayet. bulga,z !

-Birbirimizi gozetlemeliyiz.

Berikinden biraz ekmek, otekinden birai peynir ; inian qeginir gider ! Ne olacak . .. diyordu.

Hakikaten Bay Gan! Eot iyi geEindi. Dostlarr Bay Ca.nuyti yiyecek, iEecekle afiirladrlLr. Buy Ganii isl gllur:. i{qfrla karrqrk ateqin vatanperverlik hissiyle ziyafetledi. Fakat her qeyin bir sonu-vardrr. Nihay6t komqularrmrzrn nevalesi bitti. Damacanatar boqitdr. (Bir yanlrglr$a mahal vermemek iEin qunu soyliyeyim 'ki: Damacanalar daha, ,,Yaqasrn Bulgaristan, uiaia ! Ver l>iraz alzrmr rslatayrm be!-uraaa!" nidalariyre Dragornan ve Slivnitsadan geEerken boqalmrqtr). ,.. Buy. Ganli bizim kompartrmana yanagmaya baqladl. llkten birEok sebepler buluyordu.- ya' ki6rit istiyor, yahut midesinin afirrdrlrnr soyliyereft bir kadeh konyak is.tiyordu. ,Kaqrna kaqrna, Erktr ocak baqrna!', dedikleri gibi, Bay _Ganu de bizim kompartlmandan ay,lmaz olmuqtu. Arkadaglarrnr unuttu. zaten, nesine ldzrmdr ?

Bir qeyleri. kalmamtqtr. Nevaleler yenmiq, qaraplar iEilmigti. Bizde ise, qiikti_r Allaha, bir qeyler bulunuyordr.

Bitse bile istasyonlarda satrn ahyorduk.

Bay Gantr de, tecessus hissini tatmin etmek maksadiyle aldrfirmrz geyleri tecrube etmek frrsatrnr kaErrrnryordu: O ne, uztim mti ? Aferin ! Bak sen ! Bir salkrmok verin bakayrm? Mm!Ctizel! rlferin!. . .

Bay Gantintin her $eyi olrenmek ve tanrmak arzusu, onu bizim yiyeceklerimizle, konyairmrzla, ttiliin tabakalarrmrzla'rilfet peyda etmeye sevt<Iediyordu. iEimizden birinin sigara igmeye hizrrrandrgrnr g6rdu$r.i zaman Bay Ganti:

32

33

_- Bu tabaka

Kafkas gtimtqtinden mi ? diye sordu.

Arkadaqlmlz:

Hayir, Viyana mamuldtr I dlye cevaP. verdi.

Ovie mi ? Ver bakayrm ? Crk, clk, ctk ! Bak sen iqinde ttitun de var. Bulgar tiilunti, defil rni? Aferin Hele dur bir sigara saraylm ! Bende sigara kd$rdr var isterseniz, buradaYrm

!

Burada oldulunu soylemeye hacet yoktu. Qtinku: Qizmelerinin kokusundan, terli vticudunun spesifik rayihasrndan ve biitun kanapeyi iEgal etmeyi kasteden mtitecavizk6rane harekfitrndan biz, onun burada oldugunu hissediyorduk.

O, ilkten kanapenin kenartnda oturuyordu. Biraz sonra daha rahat oturmaya baqladr. Daha sonra ise onun ufki bir vaziyet alabilmesi igin tiEtimiiztin karqrki kanapede oturmamlz, Ivanovitsa'ntn ollunun da onun yerieqmtg oldu$u kanapenin kenarcrlrnda_ oturmasl l6ztmgeliyordu. Buy Ganti ise buna hiE aldlnq etmiyordu' Biz, Bay Ganunun iqi ne dereceye vardtraca[tnl anlamak maksadiyle her qeye tahammtil etmeye karar verdik' O da bi2im bu merakrmrzr gayet h6lisane bir surette artttrmaya baqladr: -- $oyle, birazctk kenara git qe ayafirmrn birini de yerleqtireyim. Ha qoyle ! Aferin ! E-e-e-h ! Anastnt sat! : Hele dinleyin, bakrn mairgrmj Cit keyfim gel -Paf ki-ne nasrl paf, puf, , puf diye.iEliyor. UEuyor be !" ' Otesi Eok dar' Hem pek severim.

Boyle uzanmayi otede olanlar ilelade insanlar. Onlarla ne konuqabilirsin?. . . Ne yiyorsunuz, armut mu? Aferin! Hele ver bakayrm, gbyle yatmrEken bir armut yiyebilecek miyim ? Mersi'! hUe bu Eeyleri nerden buluyorsunuz ?' ' ' Arkadaqlardan biri kendini gtiE zaptederek: Satln allyoruz ! dedi,

Bay GanQ, sulu armudu trkrEtrrdr$l a$ztnt hem prrdatryor,

hem de:

Oyle mi ? o't"JflX;otifin

Aferin

! Ben armudu

Eok

Sa-

severim,

yeknesak sesiyle dalmrq olan Bay Ganti, uyuklamaya*ba$ladr. Ben, ne yaPahm da PqV Ganuden- kurtulahm, diye duEtinuyordum. Nihayet akh-. ma ddhiyane bir fikir geldi. Arkadaqlartma goz klrpa' rak: ! Haydi bir kahve piEirelim ! dedim.

- Baylar Ganti yattrfir yerden an sokmuq gibi frrhyarak: Bay mi? Deme be! . . . dedi.

- Kahve demek istedifiimi anhyan ivanovitsa'ntn o$lu da: Ne Su olmadrktan sonra ne kahvesi piEirece$iz ? . . . diye cevap verdi.

Bay Ganu, aynt sesle: mu ? Siz benden yalntz su isteyin ! Iqte qimdi-Su dedi ve komparttmandan drEart frrladr. cik, Gulmekten katrhyorduk. Ivanovitsa'nln o$lu kanaPeye uzandr. Biraz sonra Bay Ganu dondu. Bizim iyili$imiz igin ne kadar ulraqmrq ve yorulmuq olduflunu g_oste1mek maksadiyle, ltizumundan fazla soluyordu. Elinde de bir testi vardr: Nah ! Buldum, gordtinuz mil ? Butun vagonlart dolaqtrm ! Nihayet komparttmantn birinde bir testi' gordtim. Tam kavrayrp da getirece$im zaman, kadtntn biri: ,Hey, suyu ver buraya, o kuEuk Eocufium iEindir" demesin mi? Ben ne yalan bulsam diye dtiqunurken, akltma $u fikir geldi: ,,Affedersiniz ..dedim, oteki vagonda biri baytldr- da !" ,Oyle mi? Oyleyse-gabuk

suyu gottir, tesiiyi de gene getir !" dedi. Ahmak kan ! . . . Ttih ! terledim. Haydi, qimdi kahveyi piqirin de iEelim !

Sabn ttkenmig olan arkadaElardan biri:

3

Bay Ganti

35

34

Utanmryor musunuz ? AYrP I dedi.

Bay Ganrj, samimi hayreiini ifade eden bir nazarla-arkadagrntn ytiztine baka kaldr. Nazarlariyle onu stizdukten sonra: A be bunun bir kiilah oldu$u benim akhmdan geEti ama, ne ise dedim ! $imdi hiE olmaz.sa bir sikonyak verin bakahm . . . dedi. /aia, - Onabirbirdesigara, bir de konyak verdikten sonra, kendi komparttmanlna, alel6de olan insanlartn ya.nrna g-!tti.

Biraz- sonra yanrmtzdaki komparttmandan Bay Caniintin: Bu okumuglar da amma divane be I dedi$ini iqittik. Bilmem boylelerini memuriyette .nasrl tutarlar.

6ur r"n ! Bay Ganu Bulgaristana donecek, o vakit kimin dtiniir, kimin dtintiq oldu$unu gorecefiiz t Qek hududuna yaklaqlyorduk. Filibe -Panaylrrnl hazrrliyabilmek iEin Prag panaylnnrn nasrl tanzim edilmig- oldulunu tetkik etmek maksadiyle htiktimet tarafrndan gonderilen murahhaslar da bizimle seyahat etmekteydi. Onlardan biri btitun seyyahlann go$stine birer bulgar trikolortir taktl.

Gerek

?ragda, gerekse hudutta Eekler

tarafrndan

gayet tantanih bir surette kargtlanacafitmlza dair soyi-eniiler Erktr. Binaenaleyh, karqrlanmrya hazrrlanmrqtrk.

Fakat gordiiklerimiz tahayyiil ve tasavvurumuzun tisttindeydi.

igte ftuaut istasyonu; lokomotif diidtilunii Ealdr. Demiryolunun her ilii taraftnda halkrn -islasygna dofiru acele etmekte oldufiu gortiltiyordu. Hafif bir yafimur Eiseliyordu. Bizi karqrlamaya gelenlerin hepsinin elleiinds aqrlmrE bir qemsiye vardt. Trenimiz durdu. Peron insanla dolmuqtu. r

Ugrenk

-

bayrak

Bu srrada bir mtizik ,$umi Maritsa"ylr Ealdl. Bundan sonra bir koro: ,,Kde domov rrr[ij,,z qarkrsrnr soylemeye baqladl. Beklenilmiyen bu surprizden hepimiz memnun olmuqtuk. Hele Bay Ganunun sevincine payan

yoktu. Bulgar halk qarkrlanndan ,,Benim cinsim nerdedir,, qarklsrnrn melodisini pek iyi ci$renmiE olduklarrndan dolayr Eekleri methetti. Yalnrz, kelimeleri pek agrk tel6ffuz

etmediklerinden, ne sciyledikleri anlaqrlmryor, dedi. ilk karqrlaqmada seyyahlarrmrzrn tikrndrklan tavrrlarr hatrrladrkEa baqrma kan grkryor. Tasavvur edin baylar: Btitun qehir halkrndan maada koyluler bile bulgar kardeqlerini karqrlamaya gelmiglerdi. Mrzrka getirmigler, koro hazrrlamrqlar, genE krzlar ellerinde bukLtlerle straya dizilmiqler, onlarr mrzrka, qarkr ve buketlerle karqrlamak. iEin kardeqlerin trenden inmesini bekliyorlar. ,,Kardeqler" se baqlarrnr trenin pencerelerinden uzatmrqlar, baktyorlar ! Inantn, inanrn, baylar ! Vagonlarrn penceresi dar oldu$undan biri baqtnl Erkarmrq, dileri onun omuzlan uzerine abanmrq bakryor. Bir di$eri ise, onlarrn altrndan suratrnrn yanslnl Erkarabilmiq, tek gozle bakryordu. Maskara olmuqtuk ! Bir foto(raf makinesi olaydr da resmimizi gekeydi Bizi karqrlamaya gelenler qaqrrmrqlardl. Ne yapacaklarrnr ve buketlerini kime vereceklerini bilmiyorlardl !

Mrzrka durmuq, koro da susmuEtu. Bir sukfit ve kargrhkh bakrqma baqladr. Bir arahk Bay Ganu vagondan aga$r indi. Butiln Eekler gozlerini ona Eevirdiler.

GeEmesi iEin yol aEtrlar. O da geEti ! . . . Allahrm !

Bay Ganri kendisine gevrilen yuzlerce goztin ve uzatrlan buketlerin arasrndan ne gururla geEmiqti. Sol 1>ryr$rnr sol elinin butun avucuyle tutup yukarr biiktii.

I Bulgar milli margr. ! Qek milli mar;r.

3*

37

36

Dirseklerini yana gerdi. Kahnca bir oksiirdu. Buketini kendisine d6gru uzatmrq olan geng Eek .ktztna yan gozle baktr uE adetu: ,,Karqttlyor musun, klztm, karqriyi, gof iyi. Ben karqrlamayr..seveiryor musun? Qok gibi, sol elinin parmaklariyle dermiE !,, KarErla ,i-. igaret yaparak krzrn uiatl!r buketi almadan, yantndan qeqip gitii. K,, caltz mahEup bir tavrrla elini geri Eekti. " Bi.u7 sonra BJy Ganu, tuvaletinin bir krsmlnr_ .pek zarif denemiyeceli bir surette du$melemekte^ oldu$u halde ara endam etti. Ona gene yol agtrlar. Gene sol bryrlrnr buktu ve kahnca bir okstrrdu. Parmaklariyle :uT.ttiriu ve vagona bindi. Lokomotif dudti$tinu otttirdii, hareket ettik. iEiniraen baztlannlzln Bay Ganuyu karikaturleqtir*"t igin miibal6$a etti$imi ve hik6yeme . kasten tantanalt bir qekil vefoigimi zannetmemeleri igin, gunu il6ve etmeliyim ki, bEn bazr qeyleri soylemeden geqiyorum' Mesela Qun(ti onlan hatrrladrkga kalbim stzlamaktadrr. nastl trenimizin gun.u ikinci 6en yolculu$umuzun diha size anlatmadtm' bir manzari arzetti(ini -baqrnda bizim seyya.hlann memeDaha hikdyemin deki Eocuklailnr da yanlalnda goturduklerini soylem.iqbir ti; .: . Qocuklatrn iSla-asrnr,-feryat. ve. figanrnr tarafa brrikalm; hel6lar, ktiEuklerin kirli gomlek ve donlarrnrn ylkandr(r birer gamaqrrhaney.e donmiiqtti.

Vagonlann l<oridori-an ise bu gamaqrrlart kurutaca.k yer olriuqtu. ipler gerilmiq ve ya, temizlenmiq olan donlar Urriyl r"iil.niqii. Oniar, . frenimizi susliyecek bayraklann" yerini tutuyordu. Fakat bu bayraklar.beyaz, yeqil ve krr"mrzr renkleri havi birer ,,trikolor" olaca[r yerde, beyaz ve sarr renklerden mirrekkep bir ,,gifte renk" halinde giineqte ParhYordu.

BiriEek'istasyoia.nda, mrzrkalar, qarkrlar, buketler ve beletiye reisieri ile di$er mtimessillerin nutuklariyle

karqrladrklart strada dahi, bu ,milli renkli" bayraklar trenimizi stisluyordu.

Hatt6 rehberimiz Bay Vasildki'nin geklere gur sesle nutuklarrnr soyledi$i ve Bay Petro'nun her istasyonda kardeq Eek milletinin milli gururunu okqryan ve daha uzakta bulunanlartn: ,,Arkadaqlar!lvan Hus... O!lvan Hus, arkadaqlar !" sozlerinden baqka bir qey iqitemedi$i nutuklannr irat etti!i veya hatiplerin nutuklannda bizim buy0klerimizden bahsetmediklerini gorerek hiddetlenen Bay Gantintin : ,, Hocam ! Sen de bir $ey soyle be !

Kim oldu$umuzu gostermenin tam slrasldrr. $unlara Filip Tottr'den, Han Krum'dan bahset veya hiE olmazsa bir qarkr soyle!" diye bir muallimi arkastndan dtirttugu zamanda bile bu ,,Eifte renk" bayraklar vagonlarrmrzda hep dalgalanryordu !

Qek hududundan Praga kadar olan seyahatimiz pek tantanah bir surette geEti. Buttrn kasabalarda, kciylerde

ve tarlalarda trenimizin geEti$ini gcirenler, qapkalartnr yukarr frrlatryor ve sonsuz ,,Nazdar !"larl havaya ytikseliyordu.

Tarlada iqliyen bir iqEi kadrn erkeklerin qapkalarrnr havaya frrlattrklartnr gortince ellerini salladl, salladr . . .

Nihayet baqorttistin[ gozdu, havada sallamaya ve ,,Nazdaar !" diye ba$rrmaya baqladr.

Bir kasabanrn yantndan geEiyorduk. Adrnr hatrrlamryorum. Hem nasrl hatrrhyabilirim 6deta qagrrmrgtlk.

Sokaklar, pencereler, a$aElar, damlar insanla dolmuqtu.

Bu kasabada Eoyle bir vaka dikkatimi Eekti: Yeni bir bina inqa ediliyordu. Bina hemen hemen bitmek t:zereydi. Damrn kiriqleri konmuEtu. Uzerine bir direk Eekilmiq, dire$in [izerine de, bizde inqa edilen yeni binalara kondulu gibi, zerzavat ve bayrak asmrqlardr.

I

Qekge

-

Yaqa.

30 38

Binada qahEan birkaE iqgi sokaklardan ve Pencerelerden halkrn: ,,Nazdar!,, diye bafrrarak bizi seldmlakiriEler tizerinden ytiruyerek damln drklalnr gortince,. "geldiler. Bizi- selamlamak iEin dire$i Erkarmak kenarrna istediler. Fakat direk safilam mrhlanmrE oldu$undan Erkaramadrlar.

Lakin onu dibinden o derece sarstrlar ki, direk sola, sa$a do$ru sallanmaya baqladr.' Tarladaki iqgi kadrnla ,e?Utg"ilerle olan Uri it<i vaka bana Eok tesir etti. Bunlar biiim:,,Butiin munevveran Etlgrnca ,,ura" larla havayt sarilyordu". ,,Bugtn biittin millet sevin-E iEindedir. . .,, ieklindeki tantanaS beyanattmtza benze-

miyordu. brug istasyonuna vardrk. Peronda resmi qahsiyetlerden b-aqka karqtlayrcr kimseyi goremedik. Orada belediye reis muavini ve aldanmryorsam Panaylr komisyonu 6zast vardt. " Bu karqrlama bana Eok yavan gortindi.i. Debdebeli bir surette karqrlanmaya aliEmrgtrk. Mefier iqin iginde. i$ varmr$. Burada' insanlar yolu yordamr iyi biliyorlar. peronia kalabalk olursa tienden 160 seyyah indikten sonra bunlarla kanEacak ve ne yapaca$rnt qagtracaktt.

Kargrlayrcrlarla, misifirler ve bagajlar arastnda bir bulamaE olacaktr.. Bunun iEin de bizi karqtlamaya yalnrz

bir heyet gelmiEti. Yine selamlar, nutuklar ba$landr.... ,,Bratri 6ulhaii! . . . Velikiy slovenskiy .. . Cyrilla a Methodie !"1 Veya: ,Bratri, my isme prisli poucitse u velikeho Qeskeflo Ndroda !"2. Bir tiEiincti ses: ,ArkadaElar ! Btiyuk ivan Hus ! ,,Evet, arkadaqlar, Ivan Hus buytiktur !,, diye ba$rpyor. Yalnrz Kiril ve Metodiden bahsedildi(ini-iqiten-ve' bundan memnun olmryan Bay I Bulgar

arkadaglar

z flrkada$lar, biz

I

Ulu Islav . .

. Kiril

ve MetodiY-

gek halkrndan der.s almaYa geldikY.

Ganii de muallimi dtirtiiyor

ve:

,,Hocam

I Sen de bir

Biiai-"i ^r btivii.k adam var'Asparuh';ry't.i,i";;;l,"Vu S, kavair ! Tam strasl !" diyordu. bahset, Siqir dan --ilrriJ"n',mdEiui,ifiu'

Bess-eda" kultibiine gidecefiitaksim edeceklerini - -royleBiri oiuiu .ia uu iuuibe .gonderdler. Yollandrk. Pe' ;ii;;.'Bagallar,;;;; "rr"r" gir dE ne gorelim.l Kalabahk I rondan salona i"Etixl dtiqmiyecek! Kalah-;;;"-lialabafi[i Y"t" ilne atsan birakmrqlar.. T-"1 geEit ba,drn tam oriur,"ai dai bir krzlar dizilmigti' genE. buk"tler ir.i"iurur,Ju'au 'tj;p;i uir 'Nazdar t" "riurindu ivigivin,,,iE' guvut .Derkenlntiihiq -#,lari de bizl dilerleri uzattyor,. fuketlerini tdf sokafia Saiondan i*rqtil, . Erktrk' qiEek ya[muru""gorebildili Goztintin ! f.uiuUalktr f," Hil"h,fi .kadar in' birdar vol. bt' r"r,i'Vrr;;; ;;aa-geEeuilmemiz'iEin l" ve Uraa t I Nazdar ;;i;*,i1", i Vi""-UrXEtlir, ,,Nazdaar vinebuketler-.. ,"Hir"ilti[il-a"i da ancak boyle kargrlanabilirdi. irasrnda faytonlara bln' -Ura !"lar vJ ,Nurdut !"lar

memedeki- Eocuklara V?' - Faytonlara, VofL"a,X. 'efradtmtzla nastl kuruldulumuzu ,,nluuu'kadar -"ainuifu bu muazzam beklemedigimiz ! Biz ,i;;;h*in ! kalmrEtrk gayrmrq istikbalden '-'VAd;-gia-"rf."r se'

di(;

99h qupkalartm.tzt ..Etkararak -veriy;;fi[. bir iratrk qa.pkalan ptispti].ri-n qrkardtk' -uiqiut,-rzli ""g" baqladrk selamlimqva, G' y;ffi $"^::f EaDUK nettini, ! Biz pratik insanlanz. Adabrmuagereu tebesstirn bir da dudaklartm tittiy"r, ii""r"ri, I if,tif hEi"ilu -fi;-ffiek,. h"F a$lamak' hem de ;;;;i.'B"n

ram

f

yerin dibine 91eme4 istiYordum !

'-I,i;sO"ska "H.i"au,ya' vardrk. BahEede bizim iEin g-elmesini ve haztrlanan *u*tuta otlrduk' Bagajlarlmlzln Favtoncular -bekleqiyordu; ffi;';;i;;;'i;fi; etmelerini bJkiivo'g,\ fakat iEin kaprnrn ontindJ fu* uf,,uf.

'40

bizim seyyahlardan Eogu fayton paralartru ddemek ihtiyacrnr hissetmediler. Buy Ganti: Sanki buyuk iEmiE ! Fayton paralanmnt da odeseler ne-olurdu? Nihayet, isldvrz be! Ha bakahm, isl6vhklarrnr burada gostersinler ! Bizden hiE para almasrnlar !

Parayla olduktan sonra onu dedem de bilir. Bunlarrnki sade boquna bir ,,Nazdar"be! diyordu.

Bagajlanmrz geldi. Bizi evlere taksim etmeye baqladrlar. Ipsanlar bize yatacak'yer bulmak iEin ulragmtqlar.

Size burada faytoncularla, kulubtn garsonlariyle, bagajlarrmtzr getiren teErifatErlarla, odalardan memnun olmadrklan iEin ev sahipleriyle yaprlan kavgalardan, pazarhklardan bahsetmiyecefiim. Bir dakika iEin sizinle ,bizim odaya gidelim. (Korkmayrn bayan !) Dordrimuz biiyrik bir odada yerleEtik. Odamlz avluya nazrrdr . . .

Karqr tarafta yine birEok odalar vardt. Odamrzr supuren hizmetEi krz AnuEa camlarr kapamak iEin pencere iEinde duran sakstlart Erkanyordu. . Bir arahk birden bana dondti ve mahcup bir tavtrla EekEe sordu: - Affedersiniz bayrm, qu kargrdaki bay da bulgar mr ? Bakrnrz ne yapryor, aman ne kara adam. Golsu de ne krlh! Ha-ha-ha-ha! .. .

Krzrn gosterdi$i tarafa baktrm. Bir de ne goreyim ?

Bay Ganti perdeleri veya pancurlarr Eekmeden odasrnrn pencerelerini aEmrg, gomle$ini Erkarmr$ ve krlh go[sunu elleriyle stvazlayarak bizim hizmetEi krza gi,iItiyordu. Akhnca bu hareketi ile krzr celbetmek istiyordu. flynr gtinde Prag gazetelerinde krymetli misafirler (haklarr vardt !), Bulgar kardegler hakkrnda gtizel yaztlar Erktt. Panaytn ve Pragrn tarihi yerlerini ziyaretimiz hakkrndaki programr da basmrqlar ve aynr zamanda nereye gittifiimizi, nasrl karErlandr$rmrzr, ne gibi nutuklar soylendilini, ne cevap verdilimizi de yazmrqlardr. Reh-

41

berimiz Buy- vasildki'nin ismi her yerde anrhyordu. o da sayrsrz nutuklariyle buna hak kazanmrqtr. -Do$rusunu isterseniz, g-8". heyecanh nutuklariyle Eeklerin gcizlerini boyayan de olmryaydr, halimiz haraptr.

"Vasil6ki" Ertesi giin panayrra gittik. Panayrrrn methalinde bizi panayrr .heyeli Azalart karqrladr. Yine ,Qeskeho Ndroda",,,Bulharskeho Ndrroda'i hakkrnda nuluklar sciyrendi.

Goruyorsulluz y4...Eekler yanrlarak bizi srrp diye"kargrlamadrlar. Bizim Filibe panayrnnda boyre bir yahhghktin bahsederler.

ffii, yoksa Aralarrnda her zaman bir dtigmanhk

Yambollularla,. islimiyeliler hasetlikten

aralarrndaki rekabetten midir, nedir bilmem ! Birbirierini

hiE sevmezler. mevcuttur.

islimiyeliler Filibe panayrnna giderrer. panayrr heyeti birisi onlarr Yambollular zannederek, solledi$i nutkunda: ,Kahraman Yambollular! Meshur yimbollular !" diye onlarr metheder durur. islimiyeliler ise kan ter iginde kalrrlar, okstirtirler. Birbirlerine goz krrparlar. Tasavvur edin komediyi ! ...

Panayrra vardrk. Panayrr heyeti dzasrndan biri bize lehberlik ediy-ordu. ,lkonce bize bag krsrmlarr gosterdi.

E, kimlere refakat ediyor ? Bizim ieyyahlar, tam bir ingiliz gib.i]... _Blzim seyyahlar panayrirn nebatat krsmrna.girdiler.. Fakat Erkmak bilmezlei ki ! Biri: ! IvanEo ! Qabuk buraya gel ! Bak ne btiytik . -. - lvanEo -eviide l6le ! Hatrrhyor musun, halanrn de bciyle iate vardr, diye ba$lrryor.

Oteden bir digeri bagrrryor: - Marika, Marika, gel bak mimoza ! Hani paskatyada- sana aldrfrrm atlasta vardr.

^ 6zasrndan

Bir- uEunctisti de.arkadaErnr Ea$lnyor

T.lg. feslelen !_Bak, bak, bik

len EiEeli varmrq !

Aferin

!

:

!- Qeklerin

de fesle-

42

4B

Bay Ganii aradrltnt bulamamlg, gayri memnun bir tavtrla:

ben burada tilr EiEeli gormiiyorum. E[er tttryoksa bunlartn igi nafile ! Ah bizde, Balkanda, ne Iart-Abe vardtr ! Anasrnt sattrllm !

Eok ' sergide bize rehberlik-eden dza, diken tizerinde otururmu! gibi duruyor ve krymetli misafirlerinin sozlerini bitirmelerini bekliYordul Ben dayanamaitm. Nebatat krsmrndan grkarak di$e.r paviyonlair dolaqmaya gittim. Ben yokken. krymetli i,risdfirlerin resimlerini Eekmiqler. Ertesi giin bir resimli gazetede gruPun resmini gord0m. " q"kl"r Sizi'krallartntn siray-lan bulunan Hradcan-y'ya

gotliirdtler. Sara ydaki btitiin _tarihi o da lart gezd.irdi ler. Meciisin miizakere ettili ve 30 senelik harbin ildn edildili odayr, Eek vatanpeiverlerini uEuruma atttklart pencereyi gosfeiaiter. Bizi glhrin eski belediye binasrna, es-ki-ve yeni

i,tiruy" gottirduler. $erefimize Narodni Divadlol'da bir opurir.Idiler. Megtanska salonunda yaprlan. baloya gittik.

Q'eklerin Eok sevdikleri ve hiirmet ettikleri, muhterem ve gayet iengin bir zat olan Pala Napresteka'ya g.ittik' Bir ia-manlar hvusturyada itib-ardan dtiqmtig, Amerikaya

kagmq, zenginlemiqtir. Prag'a donmiiq, qimdi hiirmet g<iitip,'-fil6nt-ropiyle- ugragmiktadrr. Qok zengin bir mtiiesi ve ktitiiptiahesi var. Ev sahibi bizi gayet samimi kargrladr. Biie hakiki bir isl6v misafirperverli$i !qtterdi. Burada Eok samimi nutuklar soylendi' Oda' larrn birinde kahn bir defter vardt. ZiyaretEiler bir h6trra olmak tizere oraya imzalartnt ailyorlardr. Herkesin imzalamak iEin defteiin baqrna iigtiqtti$U bir zamanda Bay Ganti beni kolumdan tutarak sordu: Abe oraya neden imza ediYorlar ?

-

r

Halk tiyatrosu.

Ben, efier bir kelepir olmazsa Bay Ganiiniin higbir surette imzasrnr atmryaca5rnr bildifiimden, qaka olarak: boyle Prag'rn dsan aiikasrnr gezmek iste- Bundan miyenler buraya imzaslnr atar ve Pana Napresteka da ofile yemegini yer... dedim Bay Ganri: mi? diye ba$rrdr. Hay onlarrn dsarr atikasr - Oyledursun, yerinde verin kalemi be ! Verin be ! Su kalemi |-uhu Eabuk verin be ! Abe playvozl ile olmaz mr ?

Ver, Eabuk ver ! Acele igim vai... diyerek masantn uzerinde duran biiyuk deftere bir an evvel varabilmek iEin otekini, berikini dirsekleriyle kakrgtlrmaya baqladl.

Bir gurultridtir koptu ! Birbirlerinden kalemi almak iEin itiqmeye baqladrlar. Bu arada defterin iizerine koca bir murekkep damlasr damlattrlar. Nihayet Bay Ganti: nun titrek, kllh ve terli eli defteri qu iki ahenktar ke-

Ganii Balhanski Tsvetko hikdyesine devam etmiyecelini soyledi. anlat ! Bulgarlann gerefine bir balo ver- - Baloyu diklerini soylemedin mi ? dedi. bu baloya gitmedim. Bay Ganu gitti. A pro- oBen pos, gtinti biz Bay GanU ile berbere gittik. Bay Ganri 9 gece biitrin 9"k kadrnlarrnr kendisine meftun etmeyi dtiqtintiyordu. Ve btitiin qdgaasiyle arzr endam etmek iEin l6zrm olan tedbirleri allyordu. Bunun iEin de bir ktravat satrn aldr. (Siz Bay Ganuyti ne sandrnrz !) SaE'gittill. lgrr v^e sakah gok uzamrq oldu$undan berbere Bay Ganti iskemleye oturdu. Berber peqkiri gayet dik-

r Kurgun kalem

44

45

katle balladr ve igine baqladr. Orada bir saatten fazla kaldtk. Bay Ganriy[ memnun etmek kolay iq defiil : burasrnr da ! . . . Ya guna, burasrnr da de, - .Burastnr, be.. diyerek ensesini gosteriyor ve: guna, gozlerini aesln, efer ensemdeki sivil- Soylebirini celerden keserse, iqi dudtikttir ha ! diyordu.

Berber aynada Bay Ganuntin terli Eehresini, qatrk kaqlartnt gorerek onun zevkine aykrrr yanhg bir harekette bulunup bulunmadr$rnr anlamak iEin bana: pan mluvi ?1 diye sordu.

- CoGanri Bay sanki beni terciiman olarak tutmuq gibi bir tavrrla bana dondti ve: guna, l6fr bir tarafa brraksrn ! $imdi l6frn - Soyle srrasl de$il! dedi. Hem soyle de, sakahmr brraksrn, soyle Napolyonun sakah gibi biraz sivriltsin, anladrn mt ? Bryrklarrmr da oyle tarasrn ki, italyan krahnrn bryrklarr gibi kabank dursun. Ha, ha, ha ! ... Sen onun portresini gordiin mu ? Trpkr ona benzetsin, soylesene !

Ben Bay Gantiniin arzusunu berbere harfiyen terciime etmeye kendimde cesaret bularrtadrm. HiE usturantn ve taralrn yardrmiyle bir adamr aynl zamanda, hem Ugiincti Napolyona, hem de italyan Krah Humbert'e benzetmek kolay iq mi ? Hem benzetilmek istenen de kimdi ?

Nihayet trag iqi bitmiqti. Bay Ganti kesesini Erkardr.

AEh. Elini sokarak kesenin iEinden bir avug para grkardl.

Ve bize arkastnt donerek onlann arasrndan bir tanesini aldr ve berbere verdi. Fakat oyle bir tarzda verdi ki, bununla: ,Haydi neyse, benden gitsin !" demek istiyordu. Verdili para 20 krayserdi. Ldkin aldanmak ihtimali oldulunu ve belki Eok verdifiini hissederek

t

Bay ne istiyor

?

berberin kendisini

o kadar budara zannetmemesi

igin parmaklarrnr oynatarak :,,Restou istedi.

-ire Berber cifke Eekmecesini uEtr.-Frray, gekmeceye

attr. onar kraysertik iki sikke arirak

-"i-.,

masanrn

i,,l'""lHaH#;:t;LrkiT]fif iffiLi,l:'t':r:tJ,'f Fakat ben ne oidugunu untu-udan

alarak. bana:

vuiu Jgiffi've parararr

Todo.E,. kesesi bog I d.edi. Haydi, brrak gun-! Ofkeli Ben onla. uiti.i-. Onlar' ;;;; soymayr bilirler ! Buntar da islav na f ... 1dam1 $; laf i..."' larr

VI. Buy Canli, ireEek,in evinde Birll

mahEup ilEo:

,,,l,li:BH:i?,:tlfi .i:1,'Jr,$tiff :.:J*ttlu,:: ve orada uzun mriddet kararak 6tarr-iu- gdrv.gi ,it,$i " r

yaptrfirnr biliyorum. Anlatayrm ml, dedi -otarft*- ?

Qanu hakkrnda

-Buy anlat ! diye bagrdrk.

,inru, hig sorma,

Pekal6 civleyse. Dinleyin:. BgV Ganti Viyanadan lr,ag'a gelir, istaiyonda in6r. Heybererini omuzrar ve istas-yondan Erkar. Faytoncular ona faytoni binmesini teklif ederler. Buy Clnr.i istemedi5ini bagiyle igaret eder. onlar brry iasdik igareii zann-ederrer.'-'rErerinden biri favtonunu Bay Ganuntin ^ci1ti1e Eeker. dil'd;;ii ktzar, sovrip saymaya baqrar. p"riri"rar*'-biri'bunu 96rtir. Ve faytonculari Eekiimelerini ;pG;. -"' Ganri, bizim taiihimizi yazan . Puy ir.iu[,in nerde oturduSunu kimden ofireneyi- aiy" IreEek ButgaristanZa yiqu-,qt,.. Br];;;t;ri-Jur.r.

Buy

-

{r\ii;ilr;;;:-Ol"l;;

{t

& olsun !", ,hog geldin !,, den sonra hoq beq edecekler, belki onu evinde misafir eder. Neden paracrklartnt otelcilere versin. O strada

Ganii ireEek'in evine gidecek

ve ,hay5

Bay Gantiniin, onune krrmrzr $apkah _bir hamal Erktr ve'heybelerini tagrmak istedi. Bay Ganri ona lreEek'in nerde-oturdugunJ bitip bilmedigini sordu. Hamat, bilmedi$ini, fa[at sorarak bulabilece$ini soyledi . ve heybdleri almak iEin uzandt. L6kin Bay Ga1ii. l:ybeierini vermedi. Bir kere, iginde gtilya[r miskallarr var. Belki hamal Eizlamr Eeker de Bay Ganti kalabahkta nereye gitti$in1 goremez. Diler tara-ftan hamaln giyiniqi Biy Ganuye pek qrk gorundu. ,Kimbilir beni ne kadar soyacak" diye dtiqtindu.

Bay Ganti gayet nazik6ne bir tavrrla hamala: Zattdlinii ileriden gidiniz, ben arkadan ytirtiyeceHeybeleri brrakrntz, ben taqtrtm, a:ai.

-Uim. Bay Ganu bu nezaketi gosterirken toyle hesap. etrniqtii H".n hamalt kendine raptedecek, hem-de heybeleri tagrmakla zengin olmadrfirnr gostererek hamahn kendiiini yolmasrna meydan brrakmryacaktt' Hamal onden, Bay Ganii arkadan gidiyordu ve her dort yol a$zlna geldikleri zaman lregek'in evini soruyorlaidr. Nlhayet-sorduktarrndan biri, bunun Profesor ireEek oldu$unu anhyarak, nerden. sormala, l6-zrm geldi$ini soylemiqti. Hakikaten sordular ve lreEek'in evini olrendiler.

Evin kaplsrna vardrklarr zaman Buy Ganii hamala bir: ,Hay Allah razt olsun! Teqekktir ederim.n dedi ve kaprdan iEeri girdi.

Bay Ganu, ireEek'in kabinesine girdikten sonra dostEasrna:

O-o

dedi.

! Merhaba, bay ireEek ! Nasrlsrn, iyi misin

?'

"

ireEek hayretle misafirine elini uzattr. Ve bir kanepeye oturmasrnt teklif ederken, bu kadarnazik bir dostu nasrl olup da hatrrhyamadrfiIna canl srklltyordu.

Bay Ganti, iregek'e bazan ,,siz-", bazan ,sen'7 diye hitap ederek kendinin kim oldufrunu anlatmaya Eahqryordu.

Beni tantmadtn mt ? Siz Sofyada nazlr defiil miy- ?...

-Evet!...

- E, ben de orahyrm ! Demek hemqeri oluyoruz.

Ha ! Ha ! Ha !. .. ,,Slavyanin" gazetesindeki makaleyi

diniz

hatrrhyor musun ?

IreEek kendini zaptederek: hatrrhyorum ... cevabtnt verdi.

- Evet, Seniorada, amma da maskara etmiqlerdi !... Ama, - keyfine bak, hig umurunda olmasln. -Ben sizi ne sen kadar methetmiqimdir bilseniz ! ... Onlar: ,,ireEek goyle, ireEek boyle" ierler. Ben: ,Affedersiniz ama, igler bildi$iniz gibi de$il!" derim.

IreEek, bulgarlan gok iyi tanrdrfrndan Bay Gantiniin bu l6ribalilifiine hiE hayret etmedi. Muhavere birkaE dakika bu yolda devam ettikten sonra daha pratik qeylere geEti: Bay Ganu ev sahibini ve evini methetmeye baqladr. kiqi iEin daha yerVe ona hissedilir bir derecede: "Bir kabul edilebileleri oldu$unu ve bir misafirin burada cefiini" anlatmak istedi. Ona, bulgarlann misafirperverlilinden bahsetti. Ve di$er milletlerin bulgarlar gibi misafirperver olmadtklanna teessiif etti. ,Bir bulgarln evine misafir geldi ffii, onu doyururlar ve yatacak yer verirler." dedi.

IreEek ise evinin dar oldu$unu ona anlatmak istiyor, Bay Ganii ise, bunu iqitmemezlikten gelerek bulgarlarm misafirpeverli$inden dem vuruyordu.

49 48"

Ldf ldftan derken Bay Ganii Prag'a ticaret iEin geldifini, gtilya$r getirdi$ini soyledi. Ve: ,,Yann istersen be"ni ia[ri[<alari gottii. Ben razrylm. Bana tercumanltk edersin. Ctinkii dil bilmiyorum, ha !" dedi.

ireEek gulyagr tuccarlartnl tantmadr$rnt, mesleli b-a;ka oldu$unu, aigei taraftan ise boq va-kti olmadr$rnt, fakat bulgfr finiversite talebelerinin nerede oldulunu kendisinJ soyliyece$ini, belki onlardan birinin ona yardrm Ganu: edebilecefiini soyledi. BaY -Seni zorhyacak de$ilim ya ! isterien bs cantm. gulya$ vereceflim' miskal bir Ben sizin madama da tantmtyacak mtnastl tantrlm, da ?

Onu r.nl burada O, grm ! dedi. (ireEek Bay Ganiintin hangi madamdan bah-

settilini

anlamlYordu.)

Eler akribalarlnlz ve tantdtklartntz varsa, onlara da--giilyllr getirdilimi soylersiniz.. Ay,P. de$il.ya ! Size

llk'

Bulgaristandan bahsederiz. Isterseniz geliiim: -bulundu$urn muddetEe sizde de kalmaya raPrag'da

srk

zryrm ..

.

Affedersiniz, I6kin ...

- Sanki arzu ederseniz, dedim. Bana otelde kalmak - iyi ama, ireEek bizimdir, diye diilundum. daha Nlzaketinize teqekktir ederim. Ben sizi evimde misafir ederdim. La[in fazla odam. yok. memnuniyetle

Fakat bujtin bizim misafirimizsiniz. Ogle yemegini bera-

ber yiyeceli2.. . niEin yemiyelim ! diye Bay Ganii hemen -Yiyelim, oldu. Ve il6ve etti: razt Zafidliniz benim soframda defiilse de hig olmazsa bulqar sofrastnda yemek yemiqsinizdir ya, be cantm ' " ileEek Eok acele Uir igle meEguldu. Fakat Bay Ganuniln gelmesi onu iqinden ahkoyd_u$undan- sanki diken tizeriilde oturmuq gibiydi. Bu ho$ sohbet misafirini muvakkat bir zaman iEin, nasrl bir tarafa gonderebi-

lecelini dr-iquntiyordu. Zile bastr. HizmetEi geldi. ireqek, Bulgaristandan bir misafirleri ge.ldi$ini ailesine haber vermesini soyledi. Biraz sonra lreEek'in validesi igeri girdi. .. Bay Ganti iskemlesinden _yart_ kalkmrq bir vaziyetle kadtna Eifte bir temenna Eaktl. Ve: O, nasrlstntz ? iyi misiniz ? Gelin bakahm ellegelim. goyle, bulgar iqi . . . Daha iyisiniz ya ? Memnun Ha oldum.

Kadrn, Bay Ganuye Bulgaristan hakkrnda birEok su' aller soruyordu. Bay Canu ise: qimdi do$rusunu soyleyin, Prag ml daha gtizel, - E,Sofya mr ? diye sordu. yoksa

Kadrn bu sual karErstnda ne diyece$ini qaqlrmlgtl.

Qtinkii Sofyaya hiE gitmemiqti. Bay Ganti ise gtilerek iieEek'e qeytanca bir goz krrptr. Bununla da: ,,4 be, kan de$il mi ? Karl ile ne konugulur sanki ?n demek istiyordu. ireEek validesine hitap ederek:

bugtn bizimle o$le yemeli yiyecek, dedi ve - Buy, devam edebilmesi iEin onu oteki odaya almastnt iqine annesinden almanca rica etti. Bunun tizerine kadrn Bay Gantiyti yandaki odaya geEmeye davet etti.

Bay Ganti dikkatle bir ireEek'e, bir de miskallartn bulundu$u heybelerine baktr. Kaqlariyle igaretler yaparak kendi kendine: ,,Almanca bir qeyler konugtular ama, kimbilir ! Ama, hiE zannetmem. Nihayet bizde naztrhk yapmtg bir adam. Abe, naztrlartn da ne mal oldu$u beiti degitdir ya ! Fakat bunu zannetmerl'l . .,'f diye dugiiniiyordu.

Miitereddit bir vaziyette yerinden kalkarak kaptya kadar gitti. Ve .fikirlerini Eehrelerinden anlarnak maksadiyle- dontip ireEekle validesine baktr. Tam bu srada ev sahipleri birbirine gozleriyle bazr iqaretler yaPryorBay Gan[

50

Iardr ki, bu igaretlerin ifade ettili m6na quydu: ,Onu fazla meggul etmeye bak ! Zira Eok acele iqim var."

Bay Ganti ise onlarr baqka bagka mdnaya Eekti. Ve heybelerini gostererek sordu: - Bunlar burada size mdni olmaz mr ? ireEek: nigin olacakmtg ? Rica ederim, siz miisterih - Haytr, olun, diye cevap verdi. de olsa kalabahk ederler. Ya qunlan <iteki - Nealayrm, diye heybelerini almak istediyse de, ev odaya sahipleri buna gayet nazikdne bir surette mani oldular.

Bay Ganti: korktum sanmaytn be cantm. Ben onlart ka- Sizetmesin diye almak istedim .. . dedi.

Iabahk odastna geEtiler. Kadtn, ollu gtiriilmisafir Yandaki ttiyri duymastn diye kapryr kapadr ve Bay Ganiiyii o$leye kadar eglendirmek maksadiyle ona albtimler, resimler ve mecmualar verdi. L6kin bizim Bay Ganiinirn akh bagka tarafta. Biitun bunlara istihfafla bakarak: istemem, tegekkiir ederim, siz baktn. Ben bciyle portrelerin ve resimlerin nelerini gormu;tim. Geng oldu$uma bakmayln ...dedi.

Karnt pek acrkmrq oldufiundan Bay Ganti, sablrstzhkla biiyuk gi.imiig saatine bakarak: Avrupa 6detlerini o$renmeye Eok merak- Ben, dedi. Meseld bizde olle oldu mu yemele otuhyrm, rurlar. Sizde galiba bagka. Siz ofle yemelini kaEta yersiniz ?

Biz ekseriya saat begte yeriz ama, bugun daha erken de yiyebiliriz.. .

Kadrn bunu soyleyince: Affedersiniz, sizi bir dakikacrk yalntz btrakaca$,*... diyerek odantn diper kaprstndan Etktt.

51

Bay Ganii salonda yalntz kaldrktart sonra, resimlere dalgrn dalgrn bakmaya baqladr. Arada bir, hahntn uzerine tiiktirtiyor (karnr acrktrfirndan de$il, .amma kimbilir), Eizmeleriyle ttiktirtikleri siliyor; ve lreEek'in odasrnda en ufak bir gurtiltu oldu mu kulaklannr kabartryordu.

Bir arahk, IreEek'in, iskemlesinden kalkarak birkag adrm yurtidri$tinri duydu ve: de ne divaneyim ! Neden heybelerimi bu - Ben getirmedim!... diye duqundii. odaya Bay Gan[ diken ustiindeymiE gibi oturuyordu. Nihayet dayanamadt, yerinden kalktr. Ayaklarrntn uciyle yavagqa haltntn tizerine basarak Iregek'in kabinesinin kaprsrna yaklaEtr. Kula$rnr kaptnrn deli$ine daylyarak dinlemeye baqladr. Kendi teneffustinden ve cereyan eden kanrnrn darbesinden baqka bir qey igitmiyordu. Bu da Bay Ganuyu teskin etmedi. Qunkti bir qey goremiyordu. Yavaqga kaprnrn tokmallna bastr ve baqrnr odadan iEeri sokarak baktr. IreEek heybelerin yanrnda bir kitap dolabrnrn onune eSilmiqti. Bay Ganii giilerek: lli, hi, hi ! Qahqryor musunuz ? Qahqryor musunuz ? Hi, hi, hi! Ne yapryorsunuz diye bir bakaytm, dedim. Qahqrn ! Qahqrn ! . .. Ben kapryr gene kapanm ...

o"f';n"u

ona hayretle bakryor ve Buy Gani:ntin bu orijinal mera$tntn sebebini bir ttirlii anhyamtyordu. . OSIe yemefii hazrrlanmrqtr. Yemek odastna gittiler.

IreEek'in ebeveyni, hemEiresi, Bay Ganu ve lreEek yemek masasrnrn baEtna oturdular. Bay Ganu yemeye baqlamazdan evvel bir istavroz Erkardr. Hem istavrozunu yapryor, hem de gtiliimsiiyordu. Bununla ev sahiplerine pek o kadar 6di olmadt[rnr, ve her $eye inanmadrfirnr gostermek istiyor; fakat ne de olsa bunu fena bir $ey saymadt$tnt ve ,$eytanla dostuz. Zor 4*

52

.r

zaman iEin Allaha da biraz giinliik yakmtqtz, ne olur" demek istiyordu.

Ben leberalim, leberal partisine mensubum. Ama, arada strada bir istavroz Etkartrtm. Ne de olsa insantz... Bu ne, gorba mt ? A, ben Eorbayl severim. Qorba ttirk yeme$idir. Biz de qimdi daha ziyade Eorba iqiyoruz. Ah, prrdon, affedersin masa ortunuzii kirlettim ...

Yaztk, yaztk, yaztk.. . Ttitih, Allah bel6srnr versin !.. .

Bay Ganu kendini medeni insantm, diye satmak isterken, ev sahibesinin verdili Eorba k6sesini iyi tutamamtq ve Eorbanrn yartstndan ziyadesini masantn tizerine dokmtiqtti. Fakat sofradakiler ona m6ni oluncaya kadar o, dokulen Eorbantn bir ktsmlnt kaqr$iyle toph' yarak yeniden kdsesine koymaya muvaffak olmuqtu.

Ev sahibesi, Bay Ganrintin bu Eorbayt yemesine musaade etmek istemiyordu. Fakat o, iki eliyle k6seyi yakalamrg, kimseye vermiyordu.

Bay Ganti, Eorbadan bir iki kaqrk aldrktan sonra, onu pek tatsrz, tuzsuz buldu. Birdenbire: Heybelerimde acl biber var... dedi.

-

IreEek:

Ha, oyle mi? Biberiniz 'mi var ? diye sordu.

Elbette. Ben yantmda biber taqtnm. Bilirsiniz ya ,,sevgili Bulgaristan"tn acl bibersiz, iqi ileri gitmez...

Sonra iskemlesinden bir top gibi frrhyarak kabineye koqtu. Heybelerini getirdi. Ev sahiplerine arkastnt donerek efiildi, ve heybenin goztinden iki Arnavut biberi gkararak: Beqimize iki ,biber yeter ! dedi. Ve biberinin yansrnr kdsesine atarak kalantnt ev sahiplerine uzattt: Nah ! Buyurun, siz de Eorbantza ekin ! Bulgar igi I Hayrr haytr; beni dinleyiniz !.. . Biraz olsun ekiniz, Eok guzeldir ! ... Eh, siz bilirsiniz. Zorla guzellik olmaz.

Durpp, ben ekeyim de gorba nedir gorun,

53

Hakikaten Bay Ganii qorbastnr oyle bir biberledi ki, acr yemeye ahErk olmtyan bir kimse mutlak surette zehirlenirdi.

Bu iqi de bitirdikten sonra Eorbayr hoptirdeterek kaqrklamaya baqladr. Ama ne hopiirdetmek ! Bulgar gaka

oynamryor. Bu strada tiE yiiz tazr birbiriyle boluq-salar Bay Ganuntin hopurdetmesini bastrram azlar . . .

Qorba o kadar act idi ki, Bay Ganiintin alnrnda beliren koca ter damlalart nerdeyse tabalrn iEine akacakh. Bay Ganri bir kaqrk Eorba altyor, kaqr$r brrakrp acr Eorbanrn arkasrndan iki lokma ekmek atryor. Siimiifiti damlamasrn diye burnunu Eekiyor. Gene bir kaqrk Eorba, arkasrndan iki lokma ekmek derken, Bay Gantintin ontinde ekmefii bitti. Ev sahiplerine donerek: 'biraz ekmek daha verin ! Yahu siz ne az Bana yiyorsunuz ekmek ? diye hayret etti.

Sonra: Bulgara ekmek ver; biz Eok ekmek yeriz, dedi.

Kendimi methetmiyeyim ama, boyle Eoqba ile ,,prrdon", bu supa ile bir somun ekmek yerim. Isterseniz bahse tutuqahm.

Bahise tutuqmadrlar. L6kin Bay Ganii bahissiz de epey ekmek oguttu.

Bu qarabr nerden altyorsunuz ? diye sordu.

Maksadr, alaca$r cevaptan ziyade birkaE bardak qarap daha iEmek iEin vesile yaratmakfi.

Ev sahibi: ahyoruz. Nasrl, iyi mi? dedi.

- Satrn A-a ! Temiz mal! Demek satrn ahyorsunuz ha ?

Verin gu qiqeyi guraya, midem Arnavut biberinden, ateqte krzdrnlmrq demir gibi yanryor. $u giqeyi bir diksem, iEeriden frqrltrsr igitilecek. Ah, bizde garabrn okkasr yanm levadrr. Bir okka garabr Eektin mi ? Gel keyfim

.55

a . A, ge$irdim, affedersiniz ; terbiyesizliktir ama, prrdon, insanllk, zaptedemezsin ki!...

Olle yemefii, Bay Ganuniln yuztinden, Qok canlr geEti. Yemekten sonra misafir odasrna geEildi. Kahveyi orada iEtiler. Bay Ganu yedi$i lezzetli ve bilhassa bol yeme$e karqrhk' bir teqekkur mukabilinde ev sahibine bulgar tuttinu takdim etmek istedi. Olacak ya, tuttln tabakasr da yantnda yoktu.

Do$rusunu ararsanrz tabaka Bay Ganuntin cebindeydi. Fakat ne olur, ne olmaz, heybelerini bir yoklamak istedi. Bu dtinyada her qey olur, dlemin evinde miskallarrnt kendinden uzak bir yerde brrakamazdr.

Onun iEin ev sahibinin soz soylemesine meydan brrakmadr: Nasrl olur cantm .. . HiE bulgar tutunfi iEmemek gel ! ..

olur mu ?.. .

Bay Ganu bir sigara sardr ve keyifli keyifli kahvesini hopurdetmeye baqladr. IEte buna hoptirdetmek de-

nir!...

Seni dinliyecek bir muhatapla saatlerce konuqastn ve seni kimsenin iqitmiyecefi (zaten iEitseler de ne anhyacaklar ya), guzel bir odada oturasrn da boyle

musait gerait iEinde hig politikadan bahsetmiyesin, olur qey mi ?.. . Bu, Bu.y Gantintin kuvvetinin usttindeydi.

O da sabredemedi. Iregek'e kalbini agtr: Abe, bay lreEek ! Sen leberal misin, konservator mtistin ? Galiba konserva kokuyorsun. Bana da sorarsan ne berikilerinden, ne de otekilerinden bir qey anlamryorum ama, haydi hatrrlarr kalmasrn diyorum...

Biliyorsun ya ! Ahq verig, gaka defiil . .. Hem dofirusunu soyliyeyim... (Burada bizi d.inliyecek kimse yok ya ?) Do$rusunu soyliyeyim mi ? Otekiler de, berikiler de maskara ! . . . Sen beni dinle, korkma ! Amma ne yaparsrn, ateqe kcirukle gidilmez ! . .. Tuccarh$rm var.

iqim var. Mahkemelerde d6vam var. Baqka ttirlii olmaz.

Onlarla beraber olmazsan, igin duduktur. Dolrusunu ararsan benim de cantm ya bir mebus, yahut da belediye reisi olmak istiyor. Bu iqle.rde kelepir var. Sen biliyor musun, 6lem para yaptr ! Iyi ama, onlara gapka grkarmazsan seni qeytan bile seEemez. Bu, boyledir ! Ben bu iglerde piqmiq bir adamtm. Ve bunlarr Eok iyi anlartm. ..

Misafirinin ,,bu iqleri" anladrllna zannedersem ireEek'in hiE de qiiphesi yoktu.

Vll. Buy Ganu misaf

irlikte

Bay Canti iregek'in evinde kalmastna imk6n olmadrfirna tamamen kanaat getirdikten sonra, ev sahibinin

kendisine yer buluncaya kadar heybelerinin evlerinde kalmasrna dair yapmrl oldu$u tekliflerine kulak asml-frademesiylJ yarak, iregek'in Bulgar universite talebelerinin toplandrlr Narodni Kavdrnal kahvesine dolru yollandr. Kalpafr baqrnda, heybeleri koltu$unda, kahveye girdi$i zaman, saat da tam akqamtn yedisiydi.

Kim ve nerden oldu$unu var da tantma !

Kaptntn sol tarafrnda bir masantn etraftnda birkaE bulgar riniversite talebesi oturuyordu. Onlardan biri yeni gelen vatandaqr gordti. Arkadaqlartnr drirterek: ,,Bulgar t Bulgar !" dedi. Hepsi baqlannr o tarafa gevirdiler. Bu srrada Bay Ganu, kahve goturmekte olan garsonlardan birini durdurdu ve bulgar kelimelerini garsonun anhyaca[r bir gekle koymak maksadiyle, mtimkiin oldu$u kadar bozuk bir qiveyle:

t

Halk kahvehanesi

57

56

. - Deka ovde bulgarski malEiki? (Burada bulgar gocuklart nerde ?) diye sorarak, sualini baq ve el iqaretleriyle tamamladr. Bu anda sol tarafta kopan bir gtiltiq, garsonun qtphesine nihayet verdi.

Bay Ganti baqrnr Eevirdi ve kara gozlii, kara kaqh vatandaqlannr tanrdr. SevinEle: O-o-o ! Gtin aydrn ! Burada mlstntz ? diye ba$rrdr ve heybelerini yere brrakarak talebelerin ellerini srkmaya baqladr.

Ne bakryorsunuz

? Korkmaytn, bulganm...

Ha

bana bir yer aEtn da oturaytm ?

Talebelerden biri: isminiz nedir bayrm ? diye 'sordu. ismim mi ? Ne iiye soruyorsun ? Ganu Balkanski ! Sizin Prag'a biraz gulyafir getirdim. Iqte burada, heybelerin iEinde. .. $imdiye kadar hayatrnda hiE gulyafir gormemiq olan genq t.alebelerden biri heyecanla sordu: Oyle mi? Ver gorelim !

- Ne gcireceksin ? YuU gibi ya$ ! O sizin iEin deya$ Siz !il. . brrakrn da bana yatacak bir yer bulun.

Biraz evvel lreEek'lerdeydim.

Gene aynr talebe: mi ? diye bafirrdr.

- Oyle ,,Oyle mi" ne demek ? NiEin gitmiyeyim ? Gittim.

Insanhlrnt gosterecek de beni evinde misafir edecek sgndtm ! ,,Evim dardrr, fazla odam yoktur !" diye bir qeyler attr durdu. Bulgarlarr severmiq... Oyle mi ? Kelepir olduktan sonra senin Bay Ganun de sevmesini bilir ! Abe Bulgar boyle mi karqrlanrr ? Bulgar !... Durun be, yalan soylemiyeyim ! Adamcafrz karnrmt doyurdu. Neyse bu bahsi kapayahm !... Bulgardan daha misafirperver var mrdrr ? Bulgarrn bir odasr olsa seni gene misafir eder !...

Talebelerden baztlan Bay Gan0niin ne demek istedifiini anlamaya baqlamrqlardr. Fakat dilinin altrndaki bai<layr Etkarmasrnl-bekliyorlardt. Yalntz deminki genE talebe Bly Gantintin fikrine iqtirak etti ve Bay 9u.niintin, ecne-bilerin misafirperver olmadrklalndan dolayt hak verdi: hissettiff krzgrnhfla -bizim Bulgarlar qok misafirperverdir !

H"akikiten Ganuntin sozlerini tasdik etti. diye -- Buradakiler seni hiE bilmek istemiyorlar. Baksana, hep kahve ko$elerinde kufleniyoruz... dedi.

Bu sozleri soyliyen ,talebe oldukEa medenileqmiqti.

Fakat nedense arkadaqlart arastnda fena bir qohret kazanmrqtr. Anlaqrlan, onun bazr kotti hareketleri buna sebep olmuEtu. ,,Kelepir vurmastnl" pek ziyade sevdi[i soyleniyordu. Bunda gaqrlacak bir $ey yo-k. Qiinkii bu yok olasr kusur, hasislik, y.aqadrfr muhitin tesiriyle daha kuguk yaqta kokleqir. Insantn ruhundaki iyi his' leri kurulur ve onu so$uk bir egoiste qevirir. Onda nezaketten, asaletten eser btrakmaz. Maddi menfaat hasisin biitiin hareketlerini yonetir ve onun muhitindekilere karqr olan munasebetini t6yin eder. Onun, kendisine fayda temin edebilmek iEin vasttalart seEmeden yaptr$r hareketlerini hiEbir ahldki teqvik tekaddtim etin6aigi gibi, bu hareketleri herhangi bir piqmanhk da takip-etmez. Hatt6 bu hareketleriyle bir dilerine zarar yapmlf olsa bile, hodbin hasis, vicdan gzabt yerine kaiUinde bir ferahhk hisseder. Qunkti kendi fikrince difierlerinin zarail onun kdrr; feldketi ise saadeti demektir. Bizim genE egoistimizi yalnrz bir qey hiddetlendirir.

Bir di$erinin onu aldatmasl ve ondan daha ,kurnaz" olmasr. . .

Bagka milletlerde ,,kurnaz" sozii hilek6r ve hain mdnaiartnr ifade etti$i ve bu kelime ile tavsif edilen bir kimse efkdriumumiye ontinde nazardan duqttifiii

59

58

haldel"dlarak bizde ,,kurnaz' vasftnt gayet hurmete qayan bir kullanrrlar: ,,Bey, fok kurnaz Eoc-uk b9' srfat Allah babasrna balrqlasrn ! H6pimizi. aldattr, hiqbirimiz onu aldatamadrk. Aikolsun ! Aferin !" derler' Bir iqten kelepir ErkmadrkEa bizim Botkof - genE talebenin ismi - tuyiinti bile krprrdatmazdl Pragda bazr Eek ailelerini ziyiret etm.esi, bu muhitlerle i-anrqmak ve kendinden daha medeni insanlarln trryat,n, yakrndan tetkik etmek maksadiyle defiildi. Bu ce#,ivetiri fikri ve ahldki menfaatleri onu alakadar etmedilkten maada, bunlar onun asrl maksadr olan k ei" p ir, yani ya bir ziyafet veya .difierlerinin hesabtna bir'seyahate eriqebilniek iEin geqilm.e.si lazlm olan can stklct mesafeler ve dayantlmaz tevakkuflardr' Her kadrnla tanrqlrken kendi menfaatini gozoniinde bulunduruyordu. N6tekim genE krzlardan hangisinin ne kadar Eeyizi oldu$una da-ir bir cetvel tutuyor 1e bu h,rsurtu onu baqka-hiEbir gey alakadar etmiyordu. onun, Jgerterine karqi mtinasebetini tdyin. eden menfaati, dalkiukluk etmek, kotulemek, entrika qevirmek, gizlice ve fena niyetle ihbar etmek onun kazanE vasttalartnt

' tegkil ediYordu.

Hatt6 ,i.,illi ,e kavmi sempati ve antipatileri dahi kendi qahsi menfaatini temin etmek iEin kullantrdt. nuiun ,,batak" koyl6sti, bazan da ,,muhacir" stfatiyle birEok d'efalar muhielif isl6v komitelerinin keselerine el Lzatmrgtr . . . Fakat bu iqlerde Aslanof daha btlyiik ustadtr.

Ecnebilerin misafirperverli!i hakkrndu Puy Cantintin fikrine igtirak eden g'"nE ve-heyecanh talebe iqte boyle bir gahtstr.

Biy Ganiiye Yaranmak iEin: kahvelerde vakit geqiririz, kimse bizi evine -'Burada misafir olarak davet etmez, dedi.

bir tebesstimle: Seni nerde keyiflenmeye btrakmalartnt isliyorsun

Talebelerden biri alayct ya

? diye atrldr.

bu genE egoiste karqr kalbinde bir nefret besliyordu: Seni el risttinde mi tutmalartnt istiyorsun ? Nikaprlartnrn eqilinden iEeri ayak basmadan, ?

Daha Ein Anlaqrlan, goktanberi

seni holde karqrhyan hizmetEi ktza satagtrfrrn iEin mi ?

Yoksa onlarrn yanrnda me$e ktitugti gibi sustulun veya ahmakEa boqbo$azhhk etti$in iEin mi? Yoksa yuzlerine karEr kendilerini methetti$in ve arkalartndan kotuledi$in iEin mi? Yahut babantn iki gaytan Earkt ve iki delik kireEli$i oldufru halde, ebeveynlerini teshir ederek ktzlartnt kendine celbetmek maksadiyle, bir milyoner fabrikatorun veya gemi sahibinin ollu oldu$unu soyliyerek birtakrm yalanlar atmak igin mi?

Seni neden kollartnt aErp karqrhyacaklar ? Sen kimsin ?

Onlann nesisin ? Misafirperverlifiini kimin gozune sokmak istiyorsun ! Ve senin bu misafirperverli$in nedir ?

Bulgann, senin altrna yalh bir doqekle, usttine gtipheli bir yorgan ortmesine mi misafirperverlik diyorsun ?

Allah aqktna, btrakrn qoyle budalaca kendi kendini methetmeyi! Artrk gozumuzri aEmanln vakti geldi zannediyorum . . .

Talebelerden biri onun soziinti keserek: Ne ateqlenmiqsin be ! Qekiqecek zaman mt buldun... Tam misafirimiz gelmiqken? dedi.

Bay Ganti ise: Brrak adamr soylesin be ! Para istemiyor ya ! diye berikini, qu tipik sozlerle teskin etmek istedi. ,,Para istemiyor yal" Ne isterse soyliyebilir.

Ne isterse yapabilir ! Yalnrz para istemesin; yalntz cebimize ve menfaatlerimize dokunmasrn ! Amma yalan soyliyecekmiq: sciylesin ! Para istemiyor ya !

61

60

Tesadtifen Erkan gu ufak hddiseden sonra arkadagga konugma devam edemedi. Hepsi sustular. Talebeler birer birer kalkrp gitmeye baqladrlar. Bulgarlardan yalntz Bay Ganti ile ateqli genE talebe kalmrgtr.

Bunun da kalmasr bir maksatla ilgiliydi. Bulgar gtilyagt tticcarr ile qu tesadfifi karqrlaqmastndan bir kelepir grkarmak istiyordu. Tencere tekerlenmiq, kapa$tnt bulmugtu.

Arkadaqlannln gitmesinden bir saat gegmedili halde, Bay Gani.iye oyle tasvir etmigti ki, Bay Ganti dayanamadt ve: ,,Agkolsun kopollarrna !" diye ba!'rrdr. Bir saat sonra, Bay Ganti geng talebenin odastnda misafirdi. Talebe, Bay Gantin0n gelmesinden ustahkla istifade etti. Qiinkti Bay Gantiyii ev sahiplerine: ,,BirEok giilyalr fabrikalarlntn sahibi" milyoner bir akrabasr olarak tanrtmlq ve Eoktanberi ev kirastnt odemedi$i halde, ev sahibesinden on gulden 1 odting almaya muvaffak olmuqtu.

Talebe citeki odada ev sahiplerine Bay Gantinun zenginli$ini balh balh anlattrken, Buy Ganii talebenin odastnda gomlelini Etkarmtg, uzerinde dikkatle bir qeyler anyor ve kendi kendine: Hay yok olast, ufakhklar gene iiremiqler ! diye homurdantyordu.

Bay Gantide temizlik mefhumu pek inkiqaf etmemigti . . .

Bizde ihtiyarlar: ,,Bitsiz insan olur mu ?" derler ve bu mtitearifeden mtisterih olarak ufakhklartn Eo$almasrna kdfi derecede m6ni olmazlar.

Sonra neden boyle bir ,,keyiften" kendilerini mahrum etsinler: geng talebe onlart

t Bir zamanki

Avusturya parasr.

Yaz gtineqi her tarafr rsrtmlq, qardqfia qrkmryacak olduktan sonra giineq onun nesine. Qocuk garda$a grkar: hastnn uzerine uzantr, hasrrdan kalkan tozlann burnuna gitmesiyle bir iki aksrrrr. Oyle derken biiytik annesi gelir. Qocuk baqtnt ihtiyann dizlerine kor, o da kirli trrnakh, kemikli parmaklannl Eocufiun saglannrn arasrna sokar. Ve piring ayrklar gibi grt burada, grt qurada ufakhklart ktrmaya koyulur. Qrtlatmalardan rirken ufakhklar baqrnrn otesinde berisinde hafifge kogugmaya baglarlar. Ho$ bir grdrklamadrr alrr. O arada btiytik anne garkr soylemeye baglar. Canrm .Balkan g0negi ortahflr tsttrr mt tsrtrr. Gel keyfim gel I Idil . . .

Bay Ganu entomolojik 1 aragtrrmalartnr bitirdikten sonra gomle$ini giydi. Kapryr galmadan oteki odaya girdi. Fakat o anda bir ,ptrdon" koyuverdi. Qtinkti geng talebe ile ev sahibesinin krzrnr, vis d vis 2 birbirini kucaklamrq bir vaziyette buldu.

Krz utanarak oteki odaya kagtr . . .

Geng talebe mtistehziyane bir giiliigle Bay Ganiiye goz krrparak: Abe neden kapryr Ealmadan girdin ? Krzr utandrrdrn, dedi.

Gozleri manastrr kedisi gibi parhyan Bay Ganii ise: Vurmugsun kelepiri I Huy Allah beldsrnr vermesin, guzel $ey be ! HizmetEi mi ? diye sordu.

Ne hizmetEisi be ! Ev sahibesinin krzr !

Oyle mi ? Abe ben buradakilerin hangisi hizmetEi, hangisi hanrm tanryamadrm gitti, vesseldm. Hepsi gtizel, hepsi iyi giyinmiq. Kargrna biri qrkar: tath tath gtilmeye baglar. Hizmetgi zanneder, iliqirsin. Ahrsln

r Entomolojik Zoolojide -bir kol.

2 Kargt kargrya (fransrzga)

hususl

olarak b6ceklerle lr

u$ragan

63

62

Bir baqkasr gelir. Bakarsrn giizel, sakin, uslu, terbiyeli ; olsa olsa bu evin hanrmrdrr dersin.

Aya$a kalkar, oturmasr iEin yer gosterirsin, utanrr.

Elbette ona politika yaparsrn. Biraz sonra bir de babaqrna bel6yl.

karsrn, Eizmelerini temizliyor.

Bay Ganti, genE talebeden, birkaE aydan beri temiz bir aqk perdesi altlnda, dul ev sahibesinin krzrna yorulmak bilmiyen bir tsrarla hucum etmekte oldu$unu

ofrendi.

Talebe: Budala krz, kendisiyle evlenece$im zannediyor t Karntmt doyursun, gomleklerimi diksin de umutlansrn dursun. Zengin bir qey olaydr, haydi neyse. Ama o da benim gibi fakir. Beni zengin zannetti$i iEin etrafrmda pervane gibi donuyor. Ne oldulumu bilse, yuztime bakar mt acaba ? Buradakiler muthiq surette vurguncudurlar. Fakat ben de onlart elimde tutmastnr biliyorum ! diyerek Bay Gantye bura krzlartnr elinde nasrl tuttu$unu uzun uzadrya anlattr.

Muhatabrntn kurnazhfrndan gofisu kabaran Bay Ganti : Agkolsun be ! diye bafirrdr.

Dur ! Yalnrz bu kadar mr ? E$er bu kadarsa hiE olmastn, daha iyi ! Bir baEkasr daha var. Ona goz koydum. Ama bakahm bir gey Erkacak mr ? Onun aklrnr bir Eekebilsem. Kelepir orada var. Zengin ! Yann onlara davetliyim. Beni bir koye gezmeye goturecekler.

Bay Ganii, pratik adam. iqEegizini duquntryor . . .

E, beni fabrikalara ne vakit gottrreceksin ? . . . diye sordu.

Kolay iq, obtir grin ! Sen yann burada kal, bizimkilerin etrafrnd&biraz dolaq ! Dil bilmedi{ini anla-

drlar ffir, lokantaya gitmene mtisaade etmezler. Sen de bedavadan karnrnr doyurursun . .

Hakikaten ertesi giinii talebe misafirlige gitti. Bay Canti de ev sahipleriyle yalntz kaldr. Her vakit oldulu gibi Bay Ganu o sabah da Eok erken kalktr.

Talebeyi uyandrrdr. Talebe gittikten sonra da odada bir saat kadar ev sahiplerinin kalkmaslnr bekledi. Bu bekleyiq, Bay Ganu iEin Eok rstrraph oldu. Qtinku her insan gibi, o da biiytik bir ihtiyag hissetmiqti. Fakat en I 6 z r m lt qeyin nerde bulundu$unu talebeden sormayr unutmuq oldulundan, ev sahiplerinin kalkmasrnl beklemek ve utanrr mutanlr, onlardan bunun nerde oldu$unu sormak l6zrmdr.

Dil bilmemek Eok fena gey. Ecnebi memlekette dil bilmedikten sonra, en ufak bir gey iEin bile derdini anlatamazsrn. Hep elle, parmakla anlatmak ve gostermek ldzlm . . . Fakat her qey de gosterilmez yal Buy Canti bulgarcadan baqka diller de bilirdi. Mesel6 ttirkgeyi bir turk kadar konugurdu. UlahEayr anlardr. SrrpEa ve rusEayr Eat pat bilirdi. L6kin Eeklerle almanlar bu dillerden hiEbir Sey anlamryorlardr. Bay Ganii hiE almanca bilmiyor denemezdi. Almanca da birkaE kelime bilirdi.

Yandaki odada ev sahipleri kalkmrqlardr. Bay Ganti giyinip giyinmediklerini anlamak maksadiyle anahtar deli[inden baktr.

Nefesi kesilmiq olarak delikten bakryor . . . Ve kadtnlartn tuvaletlerini tetkik ediyor, akhndan da almanca bizim ,,biiytik abdest mahalli nerdedir ?' sualine benzer bir ctimle hazrrhyordu. En sonunda qu ctimleyi tasarladr: ,,Wo ist frir gross Arbeit ?" do$ruldu ve tiE defa kapryr Ealdr. Tak ! Tak ! Tak !

Igeriden

iki kadrn sesi birden:

65

64

Prosim

!1

dedi.

Bay Ganu kapryr aEtr. ,,Prrdon" dedi ve mahcubiyetle sordu: Wo ist frir gross Arbeit ?

Sualini sorarken parmaklariyle de iqaret ediyordu.

Ktz: Co, pan ? 2 diye hayretle sordu ve 6Er$rnrn kendisine tanrttrfir milyoneri' baqtan aqafrr stizdti.

Bay Ganu ise daha buyuk bir mahcubiyetle: Fiir gross Arbeit ? diye tekrarladr, baqiyle ve parmaklariyle iqaretler yaptr. Fakat ne demek istedilini anlamadtklarrnr gordu.

Onlar Bay Gantintn soylediklerini baqka qekilde anBay Gantinun buraya buyuk mikyasta gulya$r ticareti yapmaya geldifiini haber verilamrglardr: Kadrnlar,

yor

sandtlar.

Bay Ganti: ,,Hay aksi qeytan! $imdi ne yapmah?" diye duqtiniiyordu . . . Fakat daha fazla beklemeye tahammiilu kalmadrfrndan ve bulundu$u mtiqkul vaziyete hiE olmazsa krzrn qahit olmasrnr istemedifinden eliyle iqaret ederek, ev sahibesini beriki odaya Ealrrdr.

Kapryr kapadr ve sualini, gene almanca olarak tekrar ettikten sonra, eliyle yaptr$r meyusane bir hareketle tamamladr. Kadrn Bay Ganunrin bu komik vaziyeti karqtstnda gulerek oteki odaya kaEtr. Hizmetgi klz geIerek Bay Ganuye sordufiu yeri gosterdi. Bu anda riE kadrn giiltigunden mtirekep bir ,,trio" duvarlarr Ernlatryordu.

Mutfa$rn aErk kaprsrndan koridorlara kadar gelen koku Bay Gan[ntin iEtahrnr tahrik etti$inden, ev sa-

I

hiplerinin ne yemek piqirdifiini gormek iEin mutfa$a gitti. Mutfakta ev sahibesiyle hizmetEi klz vardr.

Bay Ganu pigirilen yeme$i gostererek: Was ist das ?" 1 diye sordu. Maksadr, Eeklerin aqErlrk sanatt ile tanrqmaktan ziyade, Avrupada ya$adr!rnr, bu iqlerden anladr$rnt ve almanca konuqabildi-

(ini

gostermekti.

Supa delil mi ? Supa piqiriyorsunuz. Ben bilirim ! lch verstee Supa!...

Bay Ganu almancayr bczuk bir bulgarca ile karrEtrrarak, elleriyle ve baqiyle iEaretler yaparak ev sahibesine, yemeklerinin Iezzetini tatmayr reddetmiyece$ini anlattr. Kadtnlarrn daha .,ziyade Eekge konuqmak arzusunda oldulunu anladrktan sonra, o da iqi ,,Eekgeye" qevirdi. ,Ya hogem kuEat" dedi ve parmaklartnt birkag defa agrk afiana goturmek suretiyle sozlerini tamamladrktan sonra, uE parmalrnt gostererek, elinin Eahadet parma!iyle kendi go$sune dokundu. Sonra aynr parma$rnr kadrnrn gofistine dofru goturdu ve [ELrncu olarak da boElu$u gosterdi. Bununla, krzt kastediyordu ,,da kuEay barabar, troitsa !" Yani iigti beraber yernek yemelerini arzu etti$ini anlatmak istiyordu.

Buy Canu igin bilmesi rnuhim olan bir qey daha ki, o da ofle yeme$ini saat kaEta yiyecek-

l<alrnrqtr

leriydi.

Biraz gezmeye grkmak istiyordu. O$le yeme(ini kar;rrdrktan ve ,,kelepir varken yemek iqin para verdikten sonra" gezmekten ne grkardr.

Koca grimuq saatini Erkararak, eV sahibesinirr burnuna sokacakrnrq gibi yuzune yaklaqtrrdrktan sonra,

Buyur

2 Ne^dediniz bayrm

?

'Bu

5

nc?

Bay Ganti

66

yemegi saat kaqta yiyeceklerini, yelkovanlar ijzerinde gostermesini soyledi. *l lElerin yolunda gittifiine iyice kanaat getirdikten sonra, odasrna Erktr. Gtilyafir miskallannr kuqalrna doldurdu.

Soka$a_Erktr. Hem gezinecek, hem de rastgele karElsrna bir gtilya(r mtiqterisi Erkarsa, ahq verig yapacaktl.

Soka[a Erktrktan sonra yollann Eok yerde birbirini kesti$ini gcirdu. Yolunu 'qagrrmamak iEin bir iEaret aradr. Karqrdaki arka duvarda buyuk harflerle yazrlmlg bir yazt gordu.

Bizim Bay Ganri gayet pratik bir adam oldu$undan, hemen cebinden defterini ve kurqun kalemini Erkararak, yailyt kopye etti. Ve elinde evin tam adresi bulundu$una kanaat getirdikten sonra eski Prag'rn dar sokakIannda mristerih adrmlarla dolaqmaya baqladl.

Ha qurastnt da goreyim, ha buraya da bakayrm; qurada mriqteri, burada mtiEteri derken kendini aldrrdr.

Aldrrdr$r bir Eey degil, yolu da qaqrrdr !

E, qimdi ne yapmah ? Evi bulmak ldzrm ! Bay Gan[ evi bulayrm derken, Yahudi mahallesine daldr. Yolunu butun btitun qaErrdr.

Yolu qaElrdr$r bir iey defiil ! Ama, ofle vakti gelmiEti.

Bir arahk bir sokak tuttu. Bir saat kadar yurudukten sonra Voltava nehrine Erktr. ,Hay Allah bel6srnr versin ! $imdi ne olacal< ?" Geri dondu, adrmlarrnr srklaqttrdr ve gene htzh hrzh ytirtimeye baqladr. Yorulmuq, kan ter iEinde kalmrqtr. Onun bu halini gorenler hayretle bakryor, bilhassa polisler Bay Ganuyu gtipheli bir nazarla suzuyorlardr. Bu da onu daha ziyade qaqrrttr. ,,Hay AIIah beldsrnr versin! $imdi ne olacak?" Ne de karnt actkmrqtt. Midesi gurluyordu. Ama Bay Ganii budala de[il, yemeye davetliyken, ne diye paralannr lokantacrlara versin ! Siz belki Buy Ganuntin cebinde

67

evin adresi varken, .neden sokaklarda Uoytef,Uagrboq geziyor, diyeceksiniz. Iqte asrl mesele orada ya ! Buy Ganii o kadar ahmak defil, zannetmeyin ki, cebinden defterini Erkarrp da, sokakta gegenleri durdurarak yazdr!t adresi gostermedi. Ve parmaklariyle evin, ,ne tarafta" oldufrunu sormadl ! . . .

Buy Ganu bu iqlerden anlar. Daha yolunu EaErrdrfir ilk anda cebinden defterini Erkarmlq ve gelen geEen erkeklere ve kadrnlara defteri gostererek adresin nerde oldu$unu sormuqtu Fakat qaqrlacak $ey ! Defterdeki adresi gosterdifri kimseler, ya onun yuzrine hayretle bakryor, yahut gulup geEiyor, yahut da hiddetlenerek yollarrna devam ediyorlardl . . .

Son defa olarak adresi gosterdi$i bir kadrn herhalde yagh bir krz olacaktr Bay Cantinun karqrsrna oyle bir dikildi ki, zavalh Ganunun cesareti busbirtun krnldr.,,Hay aksi qeytan! Ya ben aklrml kaybettim, ya butun Praghlar delirmiE !" diye duqtinuyor ve def terdeki adresin, Eeklerin uzerinde yaptl$r tesiri bir turlu izah edemiyordu.

Yolda hem duEunuyor, hem de etraft tetkik ediyordu. Bir de ne gorsun ! Bulgar talebelerinin toplandrfr Narodni Kavdrna kahvesine gelmiq. Bay Ganu hernen kahveden igeri daldr ve masalann birinde, odastnda misafir oldu$u geng talebeye Etklqan talebeyi gordii. Islak saElarr anhna yaprqmlg bir halde trkana trkana: Gtin aydrn ! Soyle be dostum, ben mi delirdim, yoksa bu herifler mi deli ? diye sordu, Talebe merakla onun yuztrne baktyordu. Bay Ganu Prag sokaklannda yolunu nasll Eaqrrdrirnl, defterine kaydetmiq oldu$u adresi yolda tuttufiu kimselere nasrl sordu$unu ve ona cevap vermediklerini anlattr.

5;lt

68

69

Yalnrz almanlara kargr^kaba ve fanatik olan qeklerin,

di$er yabanctlara kargr ePeyce nazik

davranmalartnt neden Bay Gantiden yardlmlartnt esirge-

bilen talebe, diklerine bir turlti akrl erdiremedi.

Bay Ganti defteri talebeye uzatarak: Oku qunu, rica ederim ! Burada ne yazlyor ? . .

.

dedi.

Talebe defterde yazit olanlart okudu. Evveld kaqlarrnr gattl, sonra dayanamadr. Bir kahkaha saltverdi ve gulerek Bay Gan[iye: Siz bu adresi kadtnlara da gosterdiniz mi ? diye

-

sordu.

NiEin soruyorsun

sanki!...

?

Gosterdim ya ! E, ne olmuq

Siz burada ne yanh oldu$unu biliyor musunuz Ne?

?

Zde zaplEdano . . . Yani,,Buraya . . . memnudur" yaztlt. Sen onu mutlak bir duvardan kopya etmiqsin ? be ! Bak sen ! Ctk, clk, ctk, do$ru mu soy-Deme ? Vay anastnt ! luyorsun Bay Canti de giilmeye baqladr.

Taiebe, Bodkofun evini bilmiyordu. Qiinku onlar birbirlerine gelip gitmiyorlardr. Onun iEin de Bay Gantiye beklemesini tavsiye etti. Nasll olsa bir bulgar talebesi gelir, Bay Ganiiye evi gosterebilirdi.

- ,,Bekle !" demek kolay ama, bakahm Bay Ganunun rnidesi aynr fikirde miydi ? Aynr fikirde olmadr$rnr da sonsuz guruldamalarla niimayigk6r bir surette gosterdi.

Bay Ganuniin midesinin ihtilal iqaretlerini goren talebe: Karntntz aE mt ! diye sordu.

Bay Gani,i: Kimin ? Benim mi? Hayrr, aE defril ! diye yalan soyledi. Do$rusunu soylemig olsa, oteki ona lokantayt gosterecek. Ona, eyde kelepir bir yemek bekledi$ini

iLiraf etmek de olamazdl. Boyle inatqt bir-qoctr$a bttntt nasrl soyliyebilirdi !

Bay Ganti ile bu ,,inatgt gocuk" arastnda bir mu-

havere mevzuu bulunamadt. Onlar daha ilk gortiqte birbirinin ayan olmadrklartnt anlamrglardt. Qunku bir bulgar darbr meseline gore: ,,Grcrklr eqekler dokuz baylr agtrl, birbirinin kokusunr-r alrrlar !" (Bulgar ddhisi ne de nefis darbr meseller soylemiq ha !)

Biri Bulgaristandan gelmiE, dileri ise Avrupada ya$amtq. Herhalde konuqacak bir mevzu bulabilirlerdi.

Qunku ne de olsa vatantmtzla garp memleketleri arasrnda bir fark mevcuttur.

Fakat Bay Ganu bu farkr hissetmiyordu. Nasrl hissetsin ! O nereye gitse kendi atmosferini, kendi orf ve 6detlerini beraber goturuyor. Kendi zevkine gore yatacak yer anyor. Hep tanrdr$r ve ahqlk oldufru kimseIerle karqrlaqryor. Pek tabii ki, onlarda yeni bir Sey goremiyor. Viyanaya gitse,,Londra" oteline iniyor.

Orast da memleketinde oldulu gibi pis, havastz; yemek ve niqadtr ruhu kokuyor. Orada da her gun bizde gordugu ttirkler, rumlar ermeniler,' strplar ve arnavutlarla karqrlaqryor. Habsburg kahvesine gidemez. Qunkti onu soyacaklarrndan korkar. Onun iEin de bizim kahvelerimize benziyen pis ve miitemadiyen ttittin dumant iginde bulunan rum - kahvesine gider. Ticaret iEin gitti mi, mutlak bulgar tticcarlartntn yantna gider. Onlar vasrtasiyle avrupahlarla temas etmekte oldufiunu bile hissetmez.

Avrupa hayatr asrl bu mahdut gerEevenin drgrnda baqlar. Bay Ganu bunu bilmez ve bilmek de istemez.

Avrupaltlann terbiyesi, m6neviyatt, astrltk ananelerin ve tedricen tek6miil etmiq fikri cereyanlarrn mahsulu olan aile hayatr, iEtimai mticadeleleri ve bu'mticadelele-

70

rin nas.rl yaprldrfir, m[izeleri, kirtiiptraneleri, lrayrr mliesseseleri,,bedii sanatlarr, medeniyetin binlerce tezahtjru Bay Gantinrin dikkatini gekmez. . Bay Ganti:,,Sanki babam hep opera dinlemiq!...,, der ve kendisini buytiliyen bu geri prensibin tesiriyle: -medenilete ,,YSnj modaya", yani hiE aldrrrg etmez.

Fakat bununla beraber ginlilerin yaptr$r gibi, mede-cesafetini niyete [arqr bir ,,seddiEin" Eekmek gosteremez. ,, Babamdan, anamdan gordii$rim gibi yaparrm,, prensibinden ilham almakla berabei Buv" Gantiniin teyi, bir gcimlek giydilini, eline eldiven taktrfirnr hatta bt.raz zora gelen, sirilna bir de frak geEirdi$i"ni gorur. su^n. Krza! griler ama, frakr giyer. Oniln",,pridoni de_ dilini,,,Konstitusiyon"dan bahsetti$ini, acr biberli bir Eorbayr, btittin AvlgRa yemeklerine"teicih ettifii halde, ,,supa"yl methetti$ini igitirsin. bilir.

Bay Canti yeni gelene: _. .H9fdi, beni eve gcittir ! dedi. Onun bu tavn, hiz_ metEilerimizle olan mtrnasebetimizde bile kaldrnimasr l6zrm gelen bir tavrrdr. Fakat ,,uEtivost" nezaket ve ,,vejlivost" zerafet kelimeleri rusEadun Ealrnmrq,,,delikat" scizri ise fransrzcadan .*rn.ten ahnmrqtrr. ni.a" bu kelimelere en yakrn olan ,yanqaklrk,, scizu vardrr.

Medeni insanlarrn birbiriyre oiun,i-,,inasebetini karak-

terize eden ve hayatr diha ziyade gtizelleqtiren bu yumuqak, nazik ve samimi hitapiar Ba! Ganri iEin bilinmiyen qeylerdir. O: ,,Allah nasrl yarattrysa ciyle

,,Haydi, bi hey, bana bak, beni eve gotrii !. lciyler': Neymiq o: ,,Rica ederim!,, ,,l0tfen,, bu fanqak_ SFI Itklar ne oluyor!...

Bulgar gencrr.. Bay ..

Santiyti evin kaprsrna kadar 96ttirdri ve geri dcindti. Bay eanu karqr'duvardaki iaiia

71

baktr, baqrnr salladt, dilini crklattr ve- kaprdan iEeri girdi . . . Koridorda kimseyi goremedi. Mutfala baktr.

Orada ateq sondtirtilmug, bulaqrklar ytkanmtg ve srraIanmrqh.

Bay Ganu kendi kendine: ,,Tuh yaztk, kelepiri kagrrdrm" diyerek odastna girdi. Heybelerinin uzerine gomeldi. Kuga$rndan miskallarr Erkararak heybenin gozune doldurdu. Sonra kurtlanmrq kaqerini Erkardr ve pek bayatlamrq ekmefrinden bir dilim keserek midesindeki ihtilali basttrmaya baqladr. El<mek yerken afrzrnr oyle Eaprrdatryordu ki, en tembel IsviEre ineli bile ona grpta ederdi.

Butiin gtin boquna gezmekten yorulmuq olan lenfatik uzuvlarrnr tahrik etmek maksadiyle katr$rna bir de acr arnavut biberi kattr. Acl biber onun gozlerinden yaq akrttt ve alztntn Eaptrtlstna bir de burun Eekisini il6ve etti.

Yandaki odayl temizlemekte olan hizmetEi ktz, Buy Ganiinun acayip sesler Etkarmakta oldu!unu iEitince acaba ne oluyor, diye, kapryr aEtt ve iEeri girdi.

Buy Ganti mahcup bir tavtrla heybelerini ortmek istedi. Terlemiq yiiziinti ve yaqh gozlerini hizmetEiye Eevirerek bir ,prrdon !" dedi. Sonra gayet enerjik bir surette burnunu Eekti. Bay Gantintin bu halini goren ktzcafiiz, milyonerin bir matem haberi almrq oldu$unu zannederek odadan kagtr.

O akqam Bodkof gelmedi. Ev sahipleri akEam uzeri eve dondtiler. Mutfakta yine ateE yaklldr ve akgam yemeli iEin hazrrhklar baEladr.

Buy Ganu arttk kendini aile dzastndan saydrfirndan ve ,,nihayet kadtnlarla da teqrifata riayet edilir mi?" diye fikir ytirtrttti$tinden kapryr galmadan dofiru mutfala girdi. Ve ev sahiplerine scizden ziyade iqaretle,

73

72

o!le yerne!irre gclcrnecii!ini anlattr. Neyse ofileyi kaErrdrysa akqarrr var ya! Birirri di!eriyle de!iqtirir, iq olur biter.

Bizim Buy Canii aqgrhk sanatrndan da anlar. Ve yalntz anlamakla da kalmaz. Bu sanattn prensiplerinin bLrqirrr yolunu qaqrrdr!r igin

ihlal edildi!ini gordu[u vakit de sabredemez,

i$e

kartEtr.

Baqrna gelenleri anlattrken, €v sahibesinin taze bir balrlr kaynar suya atmaya hazrrlandrfirnr gorunce hemen buna m6ni oldu. Bir eliyle kadrnrn bilelini srmsrkr tuttu, dileriyle de bahIr alarak baqiyle ve eliyle igaretler yapmaya baqladr. Bununla: ,,Durun, krmrldamayrn ! Yalnrz bakrn bahk nasrl piqirilir !" demek istiyordu.

Bry Canu: ,,Tuz!" kumandasrnr verdi. Tuz getirdiler.

Krlh kollarrnr dirseklerine kadar stvadr. Pek o kadar

nazik olmtyan parmaklartnr tuzlulun igine sokarak bir avuE tuz aldr. Ve zaten tuzlamrE olan bahlrn iEini, drEInr tuzlamaya baEladr.

Bu iSi bitirdikten sonra ,,krrmrzr biber !" ,,Ama, bu divanelerde de krrmrzt biber nereden olacak !" ,,Kara biber !' diye ba$rrdr. Onu da verdiler. Bah$rn igini, drgrnr biberledi. Bu ameliyat da bittikten sonra, koca a$qr ,,rskara!" kumandasrnr verdi. Fakat kadrnlar, Buy Canunun buttin iqaretlerine ra$men onun ne denrek istedilini anltyamadllar. Kendisi de otesini berisini aradr.

Iskaraya benzer qey bulamadr. Fakat bizim Bay Canu igin bu bir m6nia teqkil etmez ki ! O acemi delildir, maEayr yakaladr$l gibi sobanrn igindeki butun korlarr ileri Eekti. Di(er yemeklerin alttnda ateq brrakmadr.

(Bereket versin ki yemekler daha evvelden piqirilmiqti.)

MaEayr gerdi ve bah$r uzerine koyarak sobaya sokmak istedi. Fakat sobanrn delik a}ztdar oldufiundan bahk

diye ateqin [izerine sahibesi ,,ay l" diye ba$rrdr.

rnaqadan kaydr. Pat, <;crrerr

ev

drigtri.

Bttntt

Bay Ganti ,,Yok bir $ey, yok bir qey !" diye kadrnr teskirr ederek ateqten bah!l kavradr. Ve bah$a yaPlEan korlarr ve kulleri tifliyerek balrIr yine ,,lskara"nln uzerine koydu. Btitun mutfa[r duman ve bahk kokusrl kapladr. Ev sahipleri meyus bir halde, Bay Canu ise seving iginde bulunuyordu. $imdi tam ,,Spher'ini br-rlmuqtu.

Hem ball$r klzarttyor, ateEi [fluyor, iqtahrnl aEan balrk dumanrnln tesiriyle burnunu gekiyor, hem de ball[r gevirdikge ya!lanmtg olan eliyle, ball$r sofiumadan yemeleri igin masayt hazrrlamalarlnt kadlnlara emrediyo, ve : ,,Taze bahk stcak de(il mi, beE para etmez !" diyordu.

Nihayet, baqr ve kuyru$u ktl tisttinde stiruklenen balrk piEti. Bahfir bir taba$a koydular.

Buy Gantinun: ,,Qabuk ! Qabuk ! Srcakken limon ve Qarap verin! Yoksa $araPSIz beq para etmez !", diye ,nazik" bir surette verdi$i emriyle hizmetqi krzt gabr-icak limon ve Earap almast igin gondererek, masa baQrna oturdular.

Bizim milyoner onlarln hatlrt iEin kendi tabiattnt

de$iqtirecek de$il ya ! Ev sahibesi bah!t kesmek iqin elini uzattr. Bunu goren Bay Ganii: ,, Rica ederim, rica ederim. Saktn !" diye ba[trarak kadlnrn elini tuttu ve bah[r srrttistti qevirerek otesini berisini iki parma$iyle bastrrdr. ikiye ayrrdr. Var da qimdi boburlenme ?

Hizmetgi ktz limonu getirdi. Buy Canu limonu keserek yarlslnl butun avucuyla yakaladr ve balr$ln ust[ine oyle bir srktr ki, limonun suyundan maada igi

bile aktr.

Bay Ganuntin iEtahr yok mu

sandrntz ?

75

74

Belki taba$rn igine, bah$a bakarken Bay Gantintin yuttufiu salyalar kadar, limon suyu akmamrgtrr. $arap da geldikten sonra yemeye baqladrlar.

Doktorlar midesinde katardan hasta olanlara Karlsbad I ve daha bilmem ne bad tavsiye ederler. Ama bu hastalarr kulaklanndan tutup yemek masasrnda, Bay Ganunun karqtsrna oturtsalar daha iyi ederler. Onlarrn mideleri isterse bizim Sofyanrn, UEprnar sokaklarrndan daha bozuk olsun . . . Karqrlarrndaki manzaranrn, uzerlerinde ne btiytik tesir yapaca$rnl gorursunuz ! . . .

Buy Ganii yiyor da yiyor; qaka etmiyor ! Hem oyle yiyor ki, kulaklarr bile Eatrrdryor ! Baqta diEleri, dili ve burnu olmak uzere vucudunun butun organlarr harekete geEmiqtir. iqte insan lisanrnrn fakirli$ini ve iktidarsrzlr$rnt boyle bir rnanzara karqtsrnda anlryor ! Bay Caniiden birer dolu gibi driqen bu qaprrdamalan, homurtularr, burun Eekiqlerini, tabak qakrrtrlarrnr, drq takrrtrlarrnr ve kllgrklan nasrl emdi$ini tasvir etmek iEin ne gibi kelimeler, nidalar, iqaretler, musiki notalarr kullanmak l6zrmdrr, bilseniz . . .

Ne mutlu ev sahiplerine ! Her Eek kadrnl, boyle bir manzarayr seyretmek saadetine mail olmamrqtrr.

Nihayet kannlarrnr doyurdular. Misafir odaslna geqtiler. Buy Ganu pancar gibi krzarmlg, g6h bryrklannr emiyor, g6h elini a$zrna goturerek ge$iriyor. Ve arkaslndan bir ,,prrdon" savuruyordu. Bay Ganti iskemleye yaslandr. Ya$h parmaklariyle bir sigara sardr. Sigarasrnt derin derin qekerek afizrndan kesif bir duman tabakasr Erkarryordu. $imdi tam zevk slrasl de$il miydi ? Musiki, qarkr ve a$k iEin en musait zaman defril miydi?

I

Qeko.slovakyada .srcak maden suyu

olan sayfiye gehri.

Ev sahibesinin ktzt nrilyonerin ritiqiincesini anlarnrE olacak ki: Musiki sever misiniz ? diye sordu.

Kim ? Bay Qanu mti ? Musikiyi Bay Canu sevmez de kim sever ? Qingenelerde, yani miizisyenlerde Bay Canuden baqka, kendisine kargr htirmet hissi aqrlamrq olan var mrdtr ? Yalnrz bir goz klrpstn, gorun bak Eingeneler ne yaplyor ! Ateq vallahi, ateq ! Bir taraftarr keman, di(er taraftan klarnet baqlar: Boyr-rn servi a$act,

[[i?fli; .Yaktr

'[s:fi:

-

srbi'

benim ci$eri . .

.

Bu qarkryr belenmiyen Bay Canti kadehiyle masaya vurarak: Sus be gingene ! Aqk qarkrsr istemem ! Rakr tur-

kusii soyle ! diye ba$rrrr. ,Karanfil" garktsrna baglarlar. Bay Ganti gene kadehi vurarak susmalannr emreder. ,,Ben zenginlik istemen'I" turkiistinu soylerler. Gene masanln uzerinde duran kadehi vurur, onlan susturur. Nihayet ,,Yeqil yaprak" qarkrsrna baElarlar. Bay Gantinirn: Ha ! Cordunuz mti ? E-e-e-e-h ! gel keyfim gel !... diye sesi iEitilir. Ve ,,buf" diye $arap qiqesini ya yere veyahut pencereye ftrlatrr . . .

Soyleyin bakahm, bu iqlerin ustast kimdir ? Ve bunlar bir defa mr, yoksa iki defa mr ola(an iqlerdir ? B r-r k a r r la r, Bay Gantintin kim oldulunu nerden bilecekler ! Muzik yilztinden ne kadar Eiqe krrdr$rnr sciylesen de, yine seni anltyamazlar ! . . .

Bay Ganii ldkayt bir tavtrla: Evet, musikiyi severim, musikiyi severim, dedl ve baqrnr salladr.

77

76

Btr baE sallamast onLrn [ikrince, kacllnlarrn hatrn igin ister isternez piyanonurr cltir iiltiisurrii dinlentek sabrrnr gosterecelini ifade ediyordu. Buy Canr,i kendi kendine ,,siz Ealgrdan ve muhabbetten ne anlarsrnrz ?" diye

duqunuyordu.

Ktz piyanoyr-r agtr ve Smetdna'ntn ,,Prodana Nevesta" operasrndan parEalar qalmaya bagladt. Onun parmaklariyle piyano tuqlarrnrn uzerine vuruEundan o kadar guzel na$meler grkryordu ki, bunlar her qek'i hayran edebilirdi. Krzrnrn galdr(r bu pargalarr belki bin

birinci defa dinlemekte olan valide seving iginde bulurnuyor ve Bay Canuye gevrilmiq olan bakrqlannda, milli bir gurur ve memnuniyet okunuyordu.

Kadrn, pargalarrn temposuna gore bazan adajio, bazan allegro olarak tempo tutuyor ve vakit vakit Buy Canuye gozleriyle iqaret ederek gayet hoq bir parganrn gelmekte oldulunu haber verivordu. Bizim milyoner ise gozleriyle ona qu yolda bir mukabelede bulurnr-ryordu: Dikkat et ! Bana bakma ! Ben buna benzer ne parEalar dinlemiqimdir! . . .

Goz iqaretlerini fiili bir delille tamamlamak iqin, tam ktz operanrn en iyi yerine geldi[i bir zamanda, Buy Ganu yerinden frrladr, odasrna koqtu. Prova igin aqmt$ oldu!u gillya$r miskallarrndan birini alarak, misafir odasrna dondii ve ,,bak qimdi gulya$r ne tesir yapacak !" demek ister gibi klzrn validesine goz klrptr. Sonra ayaklarrnrn ucuna basarak musikiye dalmrq olan klza yaklaEtr. Ctlya(r miskalrntn kapa!rnr aEarak, (bizinr Bry Canu gok qeytan qeymiq !) miskah yavaEEa krzrn burnuna yaklaqtrrdr.

Ktz, Bay Canunun baltk kokmuq, terli elinin kokusunu hissederek istikrahla dondu ve musikinin tesiriyle

dalgrn oldufiundan, ilk anda B. ay Ganuye ofkeli bir halie baktr. Fakat hemen kendine gelerek karqrsrnda rnilyonerin bulundu$unu ve kendisine gulmer<te oldu$unu gordu.

Ganu, ahmakEa bir gtiltiqle: Bay "Soyle bakahm, senin Smetana ml daha giizel, yoksa bu koktufiun mu ? diye sordu ve miskahnr kusoktu... qa[lna ' k, piyano Ealmayr kesti. iyi ama, qimdi de bizim Bt Cahu UaEtadr .". . (N" dediniz ? Anhyamadrm ?) isklmleye otuimadan bir parmafrryle geliEiguzel Ealbaqladr. Kendi kendine de: ,$u kartlara bizim ilraya 'bu qeylerden biraz gakh$rmlzl gosterelim be cade nrrn

!"

diyordu.

Glnunun akrabalarrnrn birinde bir armonik vardt.

Buy 'Canu keyfi yerinde oldu$u zaman. armonili ahr, Bay parmakfalardr. Bunun iqin de bir qarkr Ealacak kadar piy-anonun parmaklariyle de iunn, ahqtrrmrqtl. .

-vuraiak $imdi bir Eeyler galmaya baqladr. Aklnca : tr.rqlarrna (o.u ninenin sla-slanin-kaast galnmlg da Ealtnmtq" ,, qarklsrnr gahyordu. Hakikaten bu Earkr da Qeklerin ,Slaninka'; qarktstndan oldu$u gibi gahnmtqtt' Ktz: Anne ! Bay, ,,Slaninka"yt Ealtyor! dedi'

Buy

Gani-r:

,,Slaninka"ya

! Siz onu nerden

biliyorsulruz ? ' '

'

diye sordu.

Muvaffakiyetinden Pek memnun olan Bay. Canii, daha ciddi bi, qey Ealmak igin iskemleye oturdu' ,,Gece korkun(tur !" qarkrsrndan daha ciddi olar-r galabilirdi'.Bay Canir Ealry ay a bgEladr' hangi Earkryr 'qaldigrndan kendi de memnun olmadr. Bu da f.fit pek tabii bii qeydi ! Zira ,,Cece korkunEtur!" qarkrst

7B

79

piyano iEin tertip edilmemiqti. Burada sesler kesik kes.ik Erklyordu. Qunku piyanoda tuqa, ,,ko-o-rku_r-rnE1, -rlrmonik

naqtiari 9iy" basarsrn, se.s yarda kahr.

Parma$rnr tuEa ,,k-o-o-r-ku-u-unE., diye koydun *r, bastrr anasrnr sattrmrnr da yarrm saaf gurlesin ! Bastri

t

ve sesini dalgalandrrarak, keyfin gerince-ye kadar ba$rr ^ Piyano. ile ise: Drrn, drrndan baqka bir qey Erkmryor.

Bo$ $ey!...

Buy Ggnti ,,Slaninka",'qarktsrnrn yapmls oldufiu te_ s.irin zayrfhyaca$rnr gordti. Duqtindti,- duEtindtj ve" ,abe, dur. Eu karrlara ,,Gece korkunEtur,, quik,r,n, afiizdan soyliyeyim" diye karar verdi.

Biraz durdu. Ve s.oyliyece$i acrkh garkrnrn dinleyi, ciler irzerinde daha ziyade teslr yap.nai, iEin derin u,. ah !. Eekti,. ytizunu buruEturdu, rag eiini kulag,na dayadr, gozlerini kapadl, afinnt agtr ve qarkryr tutturdu !.. crandissimo maestro verdi ! senin duEmanrn yoktur ve olamaz ! Fakat hiE beklenilmiyen bir -zamand"a kar$rna bir duEman Erkarsa o mutlak iblis olacaktrr. flllah buyuktirr. Esimiot Maestro ! qeytanrn butun zehirli oklarr senin karqrnda kuvvetsizdir.

Fakat o hain qeytan yalntz, evet yalnrz bir vasrtayr kullanacak olursa, butrin musiki albmi mateme bi!

.

runUr.

Biz bu hususta duacrylz, rica ederim, sen de, Divinl Maestro, dua et ki. Allah, qeytanln runi Bry Ganun,n ,,Gece korkunEtur !" qarkrilnr soyledi[i ,uionu gotrirmesine musaade etmesin . . . ve -senin o nazik iqidimin bilmedifiin ve gimdiye kadar iqitmedifiin vahqi,

. menfur ve gayri insani seslerin tesiiiyle z6delendigi

!'

lnegnrr.

Buyril< usta.

srrada, Eeytan korkunE hakikati itiraz ederek qunlarr sciylemesin:

Ha, ha, ha ! . . . Verdi ! Bu senin ilahi ,,Travyata" bir qarkrdrr. Ha, ha, ha ! Ha . . . ha ! !. ..

Mahcup IlEo saatine bakarak : Baylar, artrk pek geE ! Gece yansr olmuE ! Haydi gidelim ! Allahrn izniyle baqka bir defa Buy Ganuden bahsederiz... dedi.

Kaprdan .grkarken Draviqka ilEoya sordu: Abe, IlEo ! Bulgar qarkllanndan neden bu kadar r-refret ettifiini soyler misin ?

Kim ? Ben mi ? Bulgar qarkrlanndan ben mi nefret edermiqim ? Teessuf ederim yavrum, beni gok yanhq anlamrqstn ! Ben bizim grizel ve melankolik halk qarkrlarrmrzdan mahzun olur, ruhumda bir seving duyar, kendimden geEerim. Fakat hakiki bulgar garkrlarrndan; yol<sa Buy Canii gibilerin baErnl, gcziinri yararak tanrnmtyacak bir hale koyduklan ecnebilerin kaba qarkrlanntn i$renE taklitlerinden ve bo$azdan soyledil<leri operandan

sarhoq garkrlarrndan de$il . . .

Bizim qarkrlartmtz var, fakat mugannilerimiz yok

!

Ben ,,Bogdane,Allah seni oldursun!" ve ,,Ya! Velcr ktz, beyaz yenlerini srva !" Earkrlarrnl hakkiyle soyliyen duqmanrmr kucaklamaya ve ,,Yeqil yaprak", ,,Karanfil" ve buna benzer Eingene qarkllanndan hazeden dostuma da bir yan goz atmaya hazrnm !

VIll. Bay Canu isviqrede Kumpanyadan biri-qen dostumuz DraviEka'ya : Sen ne susuyorsun be DraviEka ! Buy Ganu hakkrnda bir qey bilmiyor musun ? diye sordu.

.81

80

bir mahcubiyetle: Bilmez olur muyum be kardeq, birEok qeyler biliyorum, ama, nastl anlatlrsrn ? dedi.

Nasrl anlattrsrn mr ? Senin alnn bende olsa bak DraviEka yapmacrk

nastl anlatrrdtm.

Oyleyse dinleyin: Bir yaz isviEreye ,,Jenloz,, $eh- gitmiEtim. rine Otelin birinde bir oda kirahyarak gezmeye Erktlm. $ehir ve etrafr gayet gtizeldi. Hedef tdyin etm_eksizin geziyor ve Eehrin sokaklannt dolaElyordum. Bir arahk opera meydanlna Erktrrn. Ve karqr tarafta gok Srk bir kahve gordum. Dur, dedim, biraz oturup dinleneyim. Kaprntn sai taraflnda guzel ve meydana bakan camdan bir bolme gordum. Hem kahve iger, hem de gelene, geqene bakanm, diye o tarafa dolru yurudum. Ne gorsem belenirsiniz !

Bulgar [iniversitelileri tarafrndan iggal edilmiE ug rnasa ! Siz varrn da Bulgarlarrn zevk sahibi olmadr(rnr soyleyin ! Bizimkiler boyle guzel bir qehrin, en zarif bir krsmrntn, en qrk bir kahvesinin en guzel yerini iqgal etmiqlerdi.

Gurultu, sigara dumanr, yerde kibrit ve sonmemiE ne istersen vardr ! . . . Masanln birinde k6!rt, dilerinde tavla, riEilncusunde de otuz bir oynuyorlardr... Her taraftan qoyle sesler iqitiliyordu: ,,$eq-beE ! Kupa ! . . . ver paralarr ! Cihan-yek ! Kagrtlarrma ne bakryorsun be!... Garson!... Du-beg!...

Yalan soyliiyorsun, du-beq defiil ! Trenta una yeki !

Garson!... Senin prefa'dan haberin yok!... Sosyalistlerden akrl istemem!... Durbara!... Ben de Qorbacrlardan akll istemem ! Tokatlarrrn ha ! AlEak ! . . .

sigaralar, taktrtr, daha

Garson ! . . . Niqanlarrnla ml bubtirleniyorsun ? . . son ! . . . Sen de Rus Erfrtlarrnla mr ?

.

Gar-

Efendiler ahm

ak geliyor!

Ha-ha-ha! Garson

!

bir frank daha ver be ! . . . Sen batakErsrn! Garsondan odung al !... Dort-cihar!...

Bizimkilerin pek de hoqa gitmiyen bir srfatla tavsif ettikleri ahmak kahveye girdi. Onu kollannr aqarcasrna karErlayan talebeleri selamladr. Kendisini butun masalardan Ea$rrmakta olduklarrndan hangilerinin yanrna gidece$ini bilemiyordu. Ben boyle bir a h m a E a l<arEr bu kadar sempati gosterilmesini ilk anda anhyarnamtEtrm. Fakat masadakilerin, bu gahls hakkrnda soyledifii sozler, Eok geEmeden hayretimi giderdi.

A h m a ! r n, Cenubi Amerikada, Arjentinada zengin bir Eiftlik sahibinin ollu oldulunu olrendim. Babasr ona ayda 500 frank gonderiyormu$. Fakat bu paralartn yansr ,,Trenta Una"rrtn yardtmr ile bizim studiosus'larlnl cepleri arasrnda taksim ediliyormuq. Bizimkilerin kendisini soymalanna gonul nzasiyle m[isaade etti$i iqin, ahmak lakabrna layrk gortilmiiq.

Sabahrn 9 undan baEhyarak geE vakte kadar gunun hangi saatinde bu kahveye gittiysem, aynr qahtslart, aynr meqguliyette, yani ka$rt, qrafa ve otuz bir oynarken buldum.

Bu genglerin derslerini ne vakit Ealrqtrklannl ve Avrupa medeniyetini ne yolda benimsediklerini bir ttrlu anlryamadrm. Benim igin vazrh olan bir cihet varsa o da bunlarrn hiEbirinin fransrzcayr do[ru olarak konuqanradr(r ve bu lisanrn inceliklerine vaktf olamadr$rdrr.

Lisanr kaba konuqmastndan, ifadesinden, ciimle diziminden onun bir qarkh oldu$unu anlarsln. rune chope !r Bana odung

I Bir biiyiil< barrlirl< bira. (lrr.) r Stu<liosus iinivcrsit<:li (Liit.). b Bay

Ganii

82

83

iki ,.uE gunde bir bu kumpanyaya birkaE nihilist yahudi genci de katrhyordu.

B"-n,. aynr zamanda hem birer nihilist, hem polis ha_ -. fiyesi, hem anarqist, hem de hayrr mueiseseluiiri; 'bu ralarrnr vicdansrzca suiistimal edebilecek olan ;;_ tiplere karEr bizim talebelerimizin gosterdi$i sempatiden bir qey anlamryordum.

Her zaman te,rbiyeJi ve. difierlerine, gerek galrgmala. rrnda gerekse e$lencelerinde,i.i*une olEbilece't rirn'i, alman ve ingiliz talebelerle arkadaqhk edecekreri ve . onlarrn. Eahgmasrndan, namusk6rh$rndan, intizamrndan, mertli$inden hisse.alacaklarr yerd6, bizim talebelerimiz ideallerini,. ya rumlarda yqya 'onlari kendi fena, faydasrz ve kabaca bogbo$azlrlilarrnrn bo$ucu atmosferine idhal ederek paraiarrir ve enerjireriii istismar eden yahudi veya ermenilerde buluyoriardr.

Daha sonralarr bu kasabada bunlardan baqka bulgar talebelerinin de bulundu$uny, fakat ontu,n ui, kahvEye gelmediklerini ve gayet ciddi bir surette - a".rturiyt" meqgul olduklarrnr olrendim.

Bir gun arjantinlinin 100 frank kaybettiEi

,,trenta una"nrn en ateEli bir zamanrnda. kahveye r.-'oltugunJi d.e$ne$i, elinde heybeleri, baqrnda ejri-'[urpug, ire bi-

risi girdi.

Bunu gciren butun kumpanya: O-o ! Bay Ganri ! Hog geldin ! diye bagrrdr.

Yeni gelen: H.oq bulduk ! Nasrrsrnrz ? dedi ve kendi masarartna gelmesi iEin talebelerin nazik teklifleiini reddede_ rex, geldi benim masama oturdu. ve otururken kahve fincanrnr da_dciktu.. Babayi$it yaradtl,l! - --" Prrdon

!

Ziyant yok, rahatstz olma ynil, dedim.

Fakat ben onun pek de rahatsrz oldulunu gorernedim.

A-a

! siz bulgar mrsrnrz ? Gunaydrn ! Ne tesadtif, Ganti Balkanski. Zattdliniz nerelisiniz ?

Nereli oldufiumu soyledim. Tanrqtrk.

Bay Ganu meyus bir tavtrla: Bu kahrolasr gul ya$r ile butun dunyayr dolaqr/orurr,,, dedi.

Nasrl, bu ticaret geEmiyor mu ?

Dofirusu ya, bayrm, geEmiyor.

NiEin ?

NiEin olacak ! Baqrmlzdan Eekiyoruz. Bir zamanlar, bulgar grilyafrl dedin mi, bala konan arrlar gibi arkandan koqarlardr. Ah, o g[nler ! $imdi ise bir sabuncu dukkdnrna girersin. ,,Bonjur !" der demez, daha

bulgar oldufiunu soylemeye vakit kalmadan hemen: Essence de roset diye hem sorar, hem de gulerek insanla alay eder. Abe onun alay etti$ine kim bakar.

Ahq veriq olsun. Ama istemez ki ! Bir gram ver ! der.

Alay ediyor ! Nasrl vereyim. Bir gram koyayrm derl<en, iki de yere dokersin. Ama, dostum, derim, bu yafi senin zannetti$in gibi de$il, bu temiz gulya$rdrr . . .

E, siz hepiniz oyle soyltiyorsunuz. H"p aynl teraneyi okuyorsunuz, der. Ve oyle soyler ki, soyledi[i sozler insanrn ta iEine iEler.

Ama hep qu terge2 vay canrna !. . .. Anadolulu baqrml yedi ! E, kardeqim, bir de$il, iki de$il: Avrupaya suru gibi yayrlmrqlar: anadolulu, ermeni, turk, rum, hepsi

t Giil yagr. : Citl yagrna l<atrlan bir ncvi bil.kisel yag, 6+

84 85

yalan sciyhilor, el6lemi aldatryorrar, betki artrk insanlar: Gtil koktu mu, yaka silkiyorlar ! . . .

11.u:, T Sg.l. btitun giizellikleriyle gozrimrjn cinune geldi. Etrafrmdaki masaralda tablalarrn t"akrrtrsr ve kdjrtlann qakrrtrsrndan Erkan gurtirtii ve kesif duman ta6akalan gozumun 6nunde tecessum eden levhayr tamam-

hyordu.

Bay Ganu oyunculara bakarak: . . Fir-l- Eocuklar E9k hoquma gidiyor, dedi. Ma_ ladtsi !1 onlann arasrnda. oy]"- serblstleri var lti, profesorlerin bile payrnr veriyoilar ! Mesel6 qu kciqedu bturan daha yaqh olanr goruyor musun ? su otuz bir oynryan canrm ! siz, onun uE madalyasr illdugunu biliyor musunuz!...

Bi.i srrp muharebesinden, dileri hizmeti vataniye rladalyasr, uEuncustintin de nerJden oldu$unu bilmi.

yorum.

Memlekette sorgu hdkimiymig butun kanunlarr ezber biiiyor. Bundan fazla okumak nesine ldzrm ama, herifi para dtirttiyort pdra! . .. . ..Py.luY?. geleli daha riQ ay - olmadrlr halde fransrzcayr brilbtil gibi ;qk1vo_r ! Ama nazarlaniayayrm. q".ugJn akh pek keskin ! Bu akrlla Eimdiye xiair dolito, 6ile olurdu. Lakin buradakiler inat ! Rlktcir razr de$ilmig, uE ayda doktor olamazmrq.

Iu!',, Eocuk bildikten sonra nasrl olamazmrq.

Rektor:

Okumayr. brrak, bunlarr uE ayda

r.,:ruyamazstn, demiq.

bir defa bile

, Anlu bizimki serbest. Yok, uE ayda doktor grkacafirm der. Oteki ise olmaz der. ,

Gengler. (Agkolpun

t

mdrrasrndc) (rus,)

Olur, olmaz, derken "bir giin bizimkinin kanr

baqrna

qrkar, rektcirunu'de, mektcirunti de, hepsini mati maskara

eder. Sahi. . . ioytuyorum, istersen- kendisine sor . .

Ben, Bay Gantiye inandtm. Ve tiE madalya 'sahibine gidip hakikati sormadrm.

Bu iq nastl olmug biliyor musun ? diye sozune devam etti. Bak anlataytm da dinle: Rektcir yetmiyormuq gibi, bir de ,,doyen" gocu$u doktor yapmamak iEin inat etmiq. Zahnrz ,,doyen"in ne demek oldulunu biIirsiniz . . Hani canrm onlarda olan Sey . . . canrrn $ey . . . ne oldu$unu hissediyorsun ya . . .

Bizimki onlara birEok Eehadetnameler ibraz etmiq, meclisten mi istersin, muddeiumumilikten mi istersin, daha neler, neler. Ama oteki inat, hiE l6ftan anlar mr ?

Beriki de Eocuk olsa bir qey de$il, fakat koskoca sorgu hakimi ! Golstinde de ug niganr var. Rica ederim ! . . .

Rektor bizimkine: Kendine ve milletine faydah olabilmesi iEin abe, bu onun ne iqine giriyor - bitirmesi - bir kursu tam olarak l6zrm geldifini ve Avrupada daha fazla bulunmanrn kendisi iEin daha faydah olaca$rnr soylemiq, divane ! Ve buna benzer birEok gevezelikler yumurtlamrq.

Haydi rektor{in soyledi$i ne ise ama, Kambersiz d{i$tin olmaz ya . . . diye yongaya krsrlmak istemig ve bizimkisine: ,,Evet, rektorun nasihatini dinlemenizi size tavsiye ederim !" demiq. Bizimkinin de krzmrq mr keli! Yummuq goztinti, aEmrq alzrnr: ,,Siz ne karrglyorsunuz be ?

Yoksa rektcirun avukatr mtslntz ! diye baghyarak hepsini mati maskara etmiq. Nazeninimler kuyruklannr krsmrqlar, grk bile diyememigler!. . .

Hey, grrson ! Yun kafe ! . . . Dostum sen ne dersin de ama, gok aqrkgoz Eocuklanmrz var. Aqkolsun ! . . dedi. Ve:

86

87

Crrson be, hcy ! Yun kafe ! diye Lralrrdr.

Garson gelerek: Monsieur ! dedi.

Buy Ganu garsona: Yun kafe ! E aport gazet Bulgar ! I diye gazeteleri de getirmesini soyledikten roira bana d6nerek ilave etti: Ne dersin fransrzcayr unutmamrqrm be !

Garson Bay Ganri'ntin kahvesini ve kirli bir kitap kabl iginde kenarlarr ytrttlmrq birkaE bulgar gazetesini getirdi.

Bay Canri: Dur bakalrm, dtinyada ne oluyor, diyerek kabr aEtr ve havadisleri okumaya bagladr.

Ben, Ganti'nlin gazetede frkralarr ve havadisleri ne btiyuk bir zevkle okudu$unu, nasrl tebesstim ettilini ve gozlerini aEarak arada srrada bir ,,bravo,, savurdilunu dikkatle seyrediyordum.

Okudulu frkralardan biri pek hoquna gitmiq olacak ki: Amma da uydurmuqlar, ha ! Bak okuyayrm da dinle, dedi.

Ben

:

Affedersiniz, Bay Ganu, kulaklanmr hiE olmazsa burada gu politikacrhktan dinlendirmek istiyorr.n, diyerek aya$a kalktrm ve Allaha rsmarladrk, dedim.

Bay Ganti: ,.. .- Hele yalntz $uraslnr dinle: ,,Gagalarrnr btitun pisliklere sokan hrrsrzlar, algaklar ve nairussuzlardan mu1

Bir kahve ve bulgar gazetesi getir.

(frans.).

rekkep haydr-rt getesi . . ." diye okuyor ve durun aqa$rsr claha grjzel !... diyordu.

Ben katiyetle:

Haytr, hayrr ! Istemem. Allaha rsmarladrk Buy Canti Balkanski ! dedim ve grktrm.

lX. Buy Ganfi Rusyada Vasil:

Baylar, DraviEka o kadar grizel anlatryor ki, ondar, sonra sizi her hangi bir hik6ye ile memnun etmek cidden muqkul olacak. Dofrusunu ararsanrz ben de Bay Qaniintn Moskova ve Petersburg seyahatlan hakkrnda bir geyler biliyorum.

DraviEka: Haydi, geveleyip durma da, hik6yene bir an evvel baqla

! dedi.

Mato

:

,,Gevelemek" soz{i bana pek gairane gorrinmedi, - qakalaqtr. diye Baylar, susun ! Vasil! Haydi yavrum, baqla !

Vasil: Petersburga giderken Vilno istasyonunda durduk, diye baqladr. Bay Ganu ile ikimiz seyahat ediyorduk.

Btifeye girdik. Yolda onun ttitunUnden iEti$im iEin Bay Ganu qimdi benim tsmarlamam l6zrm geldi$ini soyledi.

Bira ve yemek rsmarladtm. Bufenin sahibi konugmamtzdan bizim bulgar oldu$umuzu anlamtq olacak ki, rusEa: Affedersiniz, baylar I Zannedersem siz bulgarstntz?

diye sordu.

89

88

Ona tasdik cevabl verdik.

Universiteli Bay Dimitrofu tantr mlslntz ?

Ben tanrmlyorum. Bay Qanti sen tantr mtstn ?

Dimitrof mu ? Dur ! Ha ! Anladrm. Dimitrofu tanrnm. Nasrl tantmam. Qok aErkgoz bir Eocuktur. Bilirim !

Bilirim !

Brife sahibi: Onun qimdi nerede oldufiunu soyliyebilir misiniz ? diye sordu.

Bay Gani.i: O gimdi Istanbuldadrr. Bir hafta sonra orada evlenecek. VurmuE kelepiri! dedi. Bay Ganu'niin s6zlerini iqiten btifeci bagrndan yrldrrrmla vurulmuq gibi: Nasrl? Evlenecek mi? Fakat baylar o burada evlidir ! dedi.

Bay Ganu: be ! Bak sen, ha ha ha ! diye bir kehkaha salr- Deme verdi.

Btifeci ona hayretle bakryordu. Bay Canti bana donerek: Sen onu tanrmaz mrsrn ? Bu Dimitrof dedikleri aErkgoztin biridir, dedi.

Btifeci, Dimitrof hakkrnda bize Eunlart anlattt: Efendiler t Bir gun Dimihof yantnda 13-'14 yaqrnda sa$rr ve dilsiz bir Eocukla geldi. Ben Dimitrofu bir sene evvelden tanrnm. O bizim kasabamrzda yaqardr.

Bir krzla seviqtiler, evlendiler. Moskovaya mt, Petersburga mr bir yere gittiler ama, nereye gittiklerini iyi bilmiyorum.

Bu sene safirr ve dilsiz Eocukla geldili zaman bana qu hikdyeyi anlattt: ,,Bu Eoculun Bulgaristanda bir memur mu, zabit mi a$abeyigi varmtq. Petersburgda salrr ve dilsizler enstittistinde kalabilmesi iEin ona her ay 100 ruble yol,

lryacakmrq. Dimitrofun . Eimdi b.aqkg bir kasabada iqi uurrn,q. On gtin sonra donrip gelecekmiq, gelinceye.kadar Eoiufiu Evimde alkoymaml ve do.yurmamt rica etti.

Ve bana"on gun sonra mutlak donece$ini soyledi

Ben de ran oldum. Zavalh gocu$u yanlma aldrm Ve ona kendi evladrm gibi baktrm. Aradan on gtin, bi ay hatt6 iki ay gegti[i halde bizim Dimitroftan ses seda yoktu.

Meseleyi Eocuktan anlamak istedim. o bedbaht ise, salrr u" fuilri, oldu$undan bir qey anlatamadr. Zavallr yavrucuk pek kederlendi.

Petersburga yazdJ.m. Moskovaya yazdrm. HiEbirinden

qgvap alam"adrm. UEuncii ayda dd Eoc.uk kayboldu' 6teye beriye sorduk,- araqtrrdrk. Polise haber verdik.

BirkaE yere telgraf Eektik. Bulamadrk. ne oldu, bir ttirlti ofirenemedim' Onun gt'iBu Eocu$a "DimJtrof nahrnt Eeksin. Ben 100 iuble zarar qekecefiim. siz onun bir hafta sonra evlenece$ini soyltyorsunuz, aman Allahrm, bu nastl olur ? Allah aEkrna baylar, bunu sizin buytklerine haber verin. Onunla evlenmek istiyen zavalh irru meseleyi anlatsrnlar da bari bu krzcafitz yanmasln . . .

Ben lokantacrya: Petersburga vartr varmaz meseleyi bir tanrdrlrma anlatacalrmr soyledim. Bu hususta onun Ekzarhh$i he.nen telgiaf Eekecelinden emindim' Borcumuzu odedim. Trene bindik ve Petersburga hareket ettik.

Bay Ganti bana hitaPla: Alemin iqine ne karrqrrsrn. Onun buradaki kartstnln ne mal oldufiunu nereden biliyorsun, dedi.

Biz tiEtincfi mevkide seyahat ediyorduk.,.Fu, lanii kanapeye uzandr ve uyuklamaya bagladr. Ikinci .istas-

91

90

yonda vagonumuza birkag yolcu daha binmiqti. Onlara yer aqrnak ldzrrndr. Fakat Bay Ganu budala delil, kendini uyumuEfgostermek iEin hrrhyor ml hrrhyordu. , ri yan bir alman koylusu, elinde Eantasiyle fay Qanri'ye yaklaqtr, ve onu Eizmelerinden yava$qa dtrrtmeye baqladr. Bay Ganti ise kendini uyurmuq gibi yaparak,: Htr... puf ... hrr...puf ... diye hrrhyordu. Ve kocu$unun altrndan da ,,bak, ben ne qeytantm !" demek ister gibi bana gciz krrpryordu.

Bay Ganuntin kalkmak istemedi$ini gciren alman: ,,Abe! Kalksana !" diye onu daha hrzh durtmeye baqladr ise de, Bay Ganu yine hrrur . . . puf . . . ile cevap verdi.

Alman krzdr ve ,,Hy, HenphrBopzilcn, vopr !1" diye ba$rrarak Bay Gantiyti aya$rndan tuttulu gibi heybelerinin uzerine yuvarladr ve bizim yanrmrza oturdu.

Bay Ganii qimdi uyanrrmrg gibi gozlerini aEtt, etrafrna bakrndl ve sanki ne so$an yemiq ne de afizl solan kokuyor gibi cebinden ttitun tabakasrnt Etkararak almana uzattr: Buyur, bulgar tritunti ! dedi.

Alman: A-a, siz bulgarstntz ha ? Tanrqtr$rmtza Eok memnun oldum, dedi.

Sonra bir sigara sararak ildve etti: Siz Petersburga mr gidiyorsunuz ? Ben de oraya gidiyorum, demek beraber seyahat edece$iz.

Petersburga vardtktan sonra ben Vilnodaki btifeciye vermiq oldu$um vaadi yerine getirmek iEin tanrdlfirmrn yanrna gittim. Ve ona Dimitrofun meselesini anlatttm

r

Numara yapma. (Rus).

acele, istanbula telgraf qekti rrrdtti oldu.

O

vc du$iinun

yaprlmastna ondan

hikayesinin .t?n:nu da oErendim. Bir qun qJir[?"tersburga gelmiq ! Burada Diedilmiq' ittitmar tarafrndu,i ;il;"ililaa","Oi.nitrof paralart mitrof gocr-rlun- uiuU.yinin gondermiq oldufiutantnmtq Petersburgd.a yaviuya ,"Jif..t.n *#du, #valli yun'nu,'maada Para.dilenmek iEin gon-P;i;;'brig9?n J"""uirrrr"fifr"tl"plartn onu Kronqtatda ;;'i;;ii. Hatt6 gondermiq' yanrna krol*at"skinin .b'19 " -"Er,,.,r'Yoanna talebelere fakir yalnrz otaugu*aun A',* p"f. fakirmecburyaEamaya p"ansiyonundu a" k v o e mahsus,,D $ -Aui gelmeyi pansiyona beraber Ganti ae Ueiimle" ;r;. ediyordu' tsrar -B;y enerjik bir surette 'bu muessese yalnrz talebeGanu, olmaz b" lere mahsustur, dedim. de Talebelere mahsussa ne olmuq sanki,.talebeler mida bulgart Nihayet..bir defiil gibi insan benim 1ni ? safir alrlurru nL- i,firt e diye behi ikna etmeye EalErDilsiz

ve sagrr gocufiun

yordu.

Fakat Bay Gani.i siz zenginsiniz' otel Parasl odeyebilirsiniz, dedim.

Amma au- Uuaala qey imiEsin be ! Ben ise seni kurnaz sanmtqttm, dedi ve il6ve etti: daha Abe'hey ;uG;t, neden .paractklartmt. moskoflara tut ! Onv.r"."k-iSi- a k"iEpiii yakaladin mr, iki elinle ! bilecekler nereden lar benim kim oldu[umu Olmaz BuV Cinu, fakir talebeler protesto ederler' dedim' Bana krzarlar, U"iXi Leni'pantiyondan bile-kovarlar,

fakir bir yot -, i niE- U, b"ni,i-'. afiamdtr, dtiqmtiq ! Ab.e' be mu lJu*a,r, diyeiek kadar akhi kesmiyorruslartn ne ah-

ill;;; ;ldug;; soylesen veter ! SLndiyordu' ;;i ol du[ir.u bilmiyor muiun? ' ' '

93

92

Hayrr, hayrr ! Yapamarrr'! diye ba$rrdrm ve kati adrrnlarla Deqovkaya dolru yollandrnr.

Bay Ganti ise: Ehe,! Sen benden oyle kolay kolay kurtulacalrnl sanryorsun, ha ! Dur be ! Sen daha ne gormtiqsiin, dlye mrrrldanarak arkamdan ytiriimeye bagladr.

Hem arkamdan ytiruyor, hem de: Bulgar I Bu da bulgarmlg, ha ! Bunda beg parahk vatanperverlik yok ! . . . Dur be adam, o kadar acele etme ! Heybeler pek a!rr, sana yetiqemiyorum. Dur be bulgar! ... diye balrrryordu.

Bu dakikada biz herhalde Eok enteresan bir manzara tegkil ediyorduk ki, yolda yuruyenler durup bize bakryorlardr.

Ben ileride, Bay Ganti on adrm geride bastonuna geEirdili heybelerini omuzuna vurmuqlu. Bir elinde ara :lra yuztinrin terini silmekte oldu$u kilimi bulunuyordu.

Kalpalr baqrndan diiqecekmiq gibi bir tarafa devrilmiqti.

Dur be allahln kulu, kilimi al bari, elimi kopardr . . .

Sen benden kurtulaca$rnr sanryorsun, ha ! Sen Bay Canti'ntin ne EiEek oldulunu bilmiyorsun ! . . . diye hem bafirrryor, hem de arkamdan ko$uyordu.

Ben diken rizerindeymiq gibi ytirtiyordum. Akhmdan da Bay Ganti ile pansiyona- nasil gidecelimi ve bu hareketimi ne ile muhik gcisterecelimi dtiquntiyordum.

-Qtinku B-ay Ganuden .Yalan soylemem l6zlm geliyordu ! kurtulmak mrimkrin defiitdi.

Nihayet birkaE gtin iEin delil mi, ister istemez sabretmek l6zrm geliyordu _ Fuy Gan[ ise arkamdan ytiriiyor ve mtrrldanryordu.

Fakat artrk babayifit tavrrni briakmrq, nazik bii sesle

konuquyordu.

Bay Vasil, biraz bekle be kardeqim, rica ederim be Bay Vasil, nihayet bulgarrz be kardeqim ! . . . diyordu.

Tasavvur edin, baylar ! Son dakikada Buy Ganti'ye 'Onun acrmrqtrn. inantr,, ! bu hareketinin giyet Eirliin oldufiunu anltyordum. Kendisi menfur bir hasis, egoist ve hilek6r bir kurnaz, riyak6r bir menfaatEr, kaba ve kemiklerinin iliklerine kadar 6di bir insandt. Fakat ben ona acrdrm. Son kelimeleri tel6ffuz etti$i zaman sedasrnrn ince ihtizazlarrnda kulafirm Bay Ganu'ntin kalbinde sakh olan nazik bir nalme duydu. L6kin, Allahrm, Bay Gantide bu samimiyet ne kadar nadir bir surette tezahrir ediyordu, ne kadar nadir ! . . . Bilmem, belki size guhinE ve gayri tabii gelecektir. Fakat baylar ben bu dakikada Bay Ganriye baqka bir gozle baktrm.

Sanki biri bana qoyle bir telkinde bulunmuqtu: ,,Bu kaba, hilek6r ve hasis bedbahttan nefret etme !"

O, yaqadrflr muhitin mahsulu ve adi miirebbilerin kurbanrdrr. Kotultik onun kendinde deflil, muhitin fena tesirindedir. Bay Canti Ealtqkandrr, muhakemelidir ve her qeyi Eabuk kavrar. Onun en mtihim vasft da Eabuk kavramak ve her qeyi benimsemek kabiliyetidir.

Onu iyi bir idarecinin eline ver, ne yifiitlikler yapmak iktidannda oldu$unu o zaman gortirsun. Buy Gan0 qimdiye kadar yalntz hayvani enerjisini izhar etmiqtir.

Fakat onda yarattct ve manevi bir kudret mevcuttur.

Bu kudret, canlt bir kuvvete tahavvul edebilmek igin, manevi bir teqvik beklemektedir.

Degovkaya vardrk. Universitelilerin ekserisi henuz yaz tatilinden donmemiq oldu$undan oldukga bo$ yatak vardr. Benim yata$rml sadrk arkadaqlm KoEo muhafaza etmiqti.

KoEo bir arnavuttu. Qok fakir oldufrundan Islav cenriyetinden ayda ug ruble alrrdr,

94

O da universiteye girmigti. Fakat iki sene devam ettikten sonra bu onun iqi olmadllrnr anladr, tiniversiteyi terketti ve Papaz mektebine girdi.

KoEo Eok iyi bir Eocuktu. Arkadaql igin canrnt verir.

L6kin krzdl mr, butiin arnavut ihtiraslarr kabanr, yuzti yemyegil kesilir, gozleri kan Eanafirna doner, ddeti bir canavar olurdu!. . .

Bay Ganti ile odaya girdifrimiz vakit KoEoyu yata91nu.uz.anmr$ bir vaziyette bulduk. Bu yatafirn hangisi 99S"X,. hangisi yorgan, hangisinin de yastrli oldufiunu ilk anda tefrik etmek Eok guEtti.

KoEo bizi gortince karyoladan bir pars Eevikli$iyle stErayarak geldi, beni kucakladl, opti.i. Bay Ganti ile tanrqtr. Sevincinden afizr kulaklanna varryordu.

Bize oturmamlz iEin yer aEtr. Odadaki intizamsrzllktan dolayr af diledi. Ve kapryr aEarak seslendi: Vanya, semaveri yak, yavrum !

Fakat Vanya: Qay ve qeker olmadrktan sonra semaver nenize l6zrm, diye cevap verdi.

KoEo elleriyle baqrnr yakaladr. Odada bir iki gezindi ve gapkasrnr kavradl, kalmasr iEin yalvarmamrza kulak asmryarak qimdi gelirim, dedi ve odadan Erktr. Biz Bay Ganir ile, yarrm saat bir saat bekledi$imiz halde KoEo gelmedi. Muhakkak bir qey olmuqtu ki, bu kadar gecikmiqti. Hava gayet guzeldi. Boyle guzel bir gtinu kagrrmamak iEin Bay Ganu'ye, gezmeye Erkmamrzr teklif ettim.

Bay Ganii: dedi.

Kelepir nereden gelirse gelsin, Bay Ganu onu kagrrmak istemiyordu. Bununla beraber ben kendi fikrimde

95

,rru, utti-. Buy Ganu miskallarr kuqalrna doldurdu.

Biz de gezmeye grktrk.

AniEkin koprusune yaklaqtrfirmrz zaman r.ntithig kiifurler savuran, canavar sesine benzer bir ses duyduk.

Kopruye varrnca bir de ne gorelim ! . . Kogo yrrtlcr kaplan gibi kukremiq, Eelik parmaklannr qapkasl yerde strruklenen tanrmadr$rmrz bir adamrn bofrazrna geEirmiq; herifi kopruden aqa!rya atmaya ufrraqryordu. Kurbanr ise KoEonun elinden kurtulmak iEin bi.ittin gayretini sarfediyordu. L6kin bu kudurmu$ arnavudun elinden kurtulmak kolay de$ildi.

KoEo:

'

$arlatan

sensin, seni bafirnyordu.

!

!

-defiilim,

AlEak Maskara ! Casus ben alEak seni ! Seni ben gebertece$im !-diye

Ben onlan aytrmak igin atrldlm.

Bay Ganii arkamdan: _ . Brr-ak qunlarr be ! Neden baqrna bel6 alacaksrn

t

Brrak kafalannr krrsrnlar ! KarrEma zere qahitlik iEin sonra seni mahkemeden mahkemeye suniklerler ! diye bafrrrdr. . Ben Bay Gantinun tavsiyesini dinlemiyerek Arnavuda do$ru ilerledim. Kogo kurbanrnr bu sirada koprtinun kenarrna suruklemigti, bir an daha gegse meEhul qahls Fontanka nehrinin berrak sularrna duqLcekti. KoEo:

! AIEak ! diye ba$rnyor. Ve kemikli par-. $arlatan maklariyle herifin bofiazrnr dahi iiyade srkryordu.'

Onlara dort, beg adrm kaldrfir srrada kendisini beklemekte olan feldketi sezen gahrs son bir gayret daha yaparak KoEonun elinden kurtuldu ve yerJ dugen Eapkasrnr kavnyarak kaEmaya baqladr.

Kogo;

96

97

Dur ! $arlatan ! diyerek yerden koca bir tag aldr ve onun arkastndan attt. Vuramadr, Eunku meEhul qahls kalkmak uzere olan tramvaya atlaylverdi.

Arnavut h6ld kendine gelemiyor ve: ,,Alqak! tsen seni gebertece$im !" diye ba$lrtyordu.

Ben kendisine: ,KoEo!" diye seslendim. Arnavut baErnt Eevirdi. L6kin beni tanryamadr. BakrErnda bir vahqi[ik vardr, gozleri kan Eanalrna don-UE, ytiz0 yemyeqil olmugtu, diqleri taktrdryordu, dudaklarr titriyor ve diq r . . . Earlatan . .. bileyordui,,V . . . v . . . b . . . b

Kopek...k'..

a...algak..-m..

m

m

$arlatan !"

Ben: KoEo, sana ne oldu, yavrum.

Bu herif kimdir ?

O mutemayine tanryamadr. beni Kogo dedimse de, diyen: ,,Seni gebertecelim ! Casus kim oldulunu sana gosterecelim alEak", diye her gegen tramvaya, sanki iEinde dtijman bulunuyormug gibi tehdit ediyordu.

Delicesine ktzmlg olan arkadaqrma: Kogo, rica ederim, soyle ne oldu sana, diye yalvarryordum. Bu adam kimdi ?

KoEo beni bir daha siizdu ve ba$rrdr: Bunu gordtin mu ? AlEalrn biridir ! Anladrn mr ?

Al:Ea-5rn bi-ri !

Sonia arkastnt donerek yine kufretmeye baEladr.

Ben arkadaqtmtn meEhul qahrs tarafrndan yapllan bir alEakh$tn kurbanr oldulunu anlamaya baElamlqttm. Fakat bunun ne oldu$una bir turlu akhm ermedi.

KoEonun bana inlattr$r o kadar algak geylerdi ki, bunlan evvelden anlamak pek guEt0.

Koqo kendine gelince bize gunlart anlattl: Deqovkadan glkttktan sonra, bana verilen ianeyi almak iEin islav cemiyetine gittim. Maksadrm Eeker ve gay alarlk size Eay pigirmekti, Vasil ! Yavrum sen bana

ne kadar iane verdiklerini bilirsin. Ayda uE ruble !

UE

bedbaht ruble !

Tasavvur edin ! Bana haset edecek ve bu paraya goz dikecek bir alEak bulunmuq. Kimdir biliyor musunuz ?

Sizin vatandagrnlz ! Tebrik ederim ! . . . Ama ben onun diqlerini sokecefiim. AlEak herif ! ... . islav cemiyetine gittim. Veznedann yantna vardrm. UE rublemi vermesini rica ettim. Veznedar hiddetli bir tavrrla bana: GenE adam ! Vicdanrnrz yok mu ? Hem talebesiniz, hem de boyle alEakEa iqlerle u$raqrrstn:z!... dedi.

Ben

:

Nasrl alEakEa iqlermig onlar ? diye ba[rrdrm.

Veznedar: Sizin, bulgar htik0metinin bir casusu oldulunuzu haber verdiler, dedi.

Ne ? Ben ve casus ? !

Evet, bizim bu hususta muspet mal0mattmlz var.

Sizin ianeniz kesilmiqtir. $imdi onu Aslanofa veriyoruz, dedi.

Allah aqktna sciyleyin, size bu mal0matr kim verdi, dedim.

Veznedar: Kim verecek, bizzat Aslanof haber verdi, dedi.

Ben : A-a-ah

! Bessa-ta- bessa !1 dedim; ve deli gibi soka[a frrladrm. AniEkin koprusiintin yantnda onu yakaladrm. .. Siz arttk otesini biliyorsunuz! . . . Ah Allahrm ! Baylar, bundan daha btiyuk alEakhk tasavvur eder misiniz!... $arlatan! Ben... ben... ben . . . bir defa ,,bessa !" dedim, ve bunu unutmryacalrm ! . . .

KoEoyu biraz teskin etmeye muvaffak olduk. Ve Eay iEmek iEin onunla bir ,,traktire" girdik.

1 Arnavutlarda yemin. (Hrn.)

7

Bay Ganti

98

99

Orada arnavudun Aslanof hakkrnda soyledi$i hikayeleri dinlerken dalmrE ve oldukEa fazla- oturmugtuk.

Bay Gaqti bile bu defa ,,aferin !u, ,aEkolsun !,, diyemedi. Bil6kis KoEonun anlattlklarrnr dinlerken, arada srrada dilini crklatryor ve hayretle bagrnr salhyordu: Traktirden Erktrk Nevaya dolru yollandrk.

Sokaklarda bin Eeqit insan vardr. Dtinyanrn her tarafrndan gelmiq olan halk, sokafrrn geniq trotuvarlarrnr dolduruyord_u. Biz halk arasrndan zoru zoruna yuriiyebiliyorduk. Sokakta iki srra faytonlar gidiyordu. niiUirinden daha guzel olan dtik6nlar insanrn gozlerini kamaqtrrryordu.

Bay Ganu butun bunlarr gordukten sonra: ,,Petersburg da pek aga[r kasaba defril," diye Petersburg hakkrnda fikrini soyledi.

Angliyska Naberejnaya yaklaqtrfrmlz srrada KoEo ko-

lumu durter'ek: igte

Kim

! dedi. ?

Kim olacak, qarlatan !

Hangi qarlatan ?

En buyrik qarlatan

! Dur saklanahm, bizi gorme-

sin, dedi.

Ve kollanmrzdan tutarak bizi bir kaprnrn arkaslna gotiirdu.

Buy Ganri stitunun arkasrndan baqlnr uzatarak Kogonun gosterdili tarafa baktl.

KoEo:

Kimi goriiyorsun ? diye sordu.

Bay Ganti: Bir adam goruyorum, dedi ve bana donerek:

Abe Vasil, hele bak, bu adam Korsakof'a1 benziyor, dedi.

KoEo

bizi m Dondukof -

:

Ta kendisi, dedi.

Sonra: Baqka -t<igidaha

kimi goriiyorsun ? diye sordu.

Bunlar Dondukofun ontinde gortiyorum. it<i e$iliyorlar, ctk-. . . ctk... ctk. . . Hele, hele onun Eizmtlerini opuyorlar, afilaqryorlar ve ondan bir.qey rica ediyorlar. Koisakof kendini onlardan kurtarmak-istiyor.

Faftat biri, bir ayaltnt, oteki de obur ayafitnr yakalamrE onu btrakmtyorlar.

Arnavut: iyi bak ! Onlardan birini tanryabilecek misin acaba ? diye sordu.

Tantyamtyorum ! Nasrl tanryaylm. Onlar mutemadiyen baqlannt onun Eizmelerine surtiyorlar.

Bir arahk Bay Ganti: dur tantdtm be, tantdrm, diye bafrrrdr.

- Ha ? oDur, be, hani qu senin kopruden a;a$rya atmak Hakikaten istedifiin herif . . . odur be !

KoEo:

Evet, ta kendisi . . . alEak herif ! dedi. Siz qimdi o alEaflrn oynadrfrr komedilerden birine qahit oldunuz. Haydi

-

qimdi Nevaya gidelim

!

Ben:

Dur, sahnenin sonunu gorelim ! dedim.

KoEo kati bir sesle: yok, dedi. Sonu mal0m. BirkaE ruble ko- Hacetkadar veya ondan bir tavsiye ahncaya. kadar parrncaya onun ayaklannr brrikmryacaklar ve a4ryacaklardrr. Bu

I Dondukof-Korsakof, Bulgaristantn kanunu esasl Projesini hazrrhyan Rus prensidir.

100

alEaklar bir milletin ismini lekeliyecek trynette kimse-

Ierdir . . .

Bay Ganti:

- I Brey ! Bu herifler hepten eqekmigter !rrdr ve dilini crklattr.

be

! diye

ba-

BAY GANU AVRUPADAN DONDU Arkadaglardan biri : Ne sustun -be vasir, devam et ! Ermorofun hikayesini anlat

! dedi.

Blrak, hafirrma geldikge ilreniyorum.

Ya prenses Belozerski,yu- hakkrnda . . .

-Biri:.Brraktn,

yapamryaca$rm

siz Bay Ganrintin igkembe gorbasr hik6yesini biliyor musunuz, dedi.

Bir dileri: siz. bryrklarrnr trag ettirdilini biliyor musunuz, diye sordu. ! Bay Ganunun hikdyelerinin sonu , .Puyl.?r yetersuvaremizin y,o_k., H^uyqj. ikinci krsmrna baqhyahm. /vtark Avrili 3ftk bir qarkr soyle be, yavrum ! yahui sen

bii garkr siiyle!... Haydil ,Velo-o-o krz beya-a-az yenlerini siva...,, suvarenin ikinci krsmr bagradr. Gece yansrndan sonra r '

Kalin-a-Malina,

dalrldrk.

Allaha rsmarladrk Bay Gan! Avrupay t gez, grizel . gril.. bcilgem.izin mahsuilerini Avrupanin " hei tarafrna qolur.-.. L6kin rica ederim Bay Ganti, Avrupu tuyitini daha derin bir dikkatle bak ki, onun yiiztinti gcirebilesin.

Hep onun bu ters tarafrnr kavradigrn yetJr!

Yeni havadisi duydunuz mu

?

Kapryr aEarak soluk solufia iEeri giren Mark Avrili'nin

suali qu olmuqtu.

Arkadaqlardan bazrlarr: Ne havadisi? diye sordular.

Bay Ganu Avrupadan donmuq.

-

Olamaz

!

Nasrl ,olamaz" be, baylar. Ben kendisini gordum ve gortiqtum . . . Onun ilk sozu . . . ha-ha-ha ! . . . Ilk sci-

zti: yan

..ha-ha-ha!

ha-ha-ha . .

.

...,,yandrk!" demek oldu,

Arpakaq sabrrsrzhkla: Yeter giildugtin be ! diye bafirrdr. Haydi anlatacaksan anlat. Qay istiyor musun ? diye sordu.

Arpakag gel, seni gozlerinden opeyim !

Arpakag gulerek: Hayvan

! dedi.

Sonra Mark Avrili'ye bir bardak Eay vererek onu b[ktilmtiq bryrlrndan Eekti ve il6ve etti: Sen Ober-hayvansrn !

Mark Avrili: Kaptan, rica ederim, vapuru Eevirme ! diyerek Eaydan bir yudum iEti ve: Tasavvur edin, baylar ! Ne saadet, ayln 22-sine (rllyoqa, senin sevdifiin gtin) tesad0f eden pazar gunii

102

103

GervaniE ile vrajdebna'nrn yanrndaki iskrr hanlarrna gittik. Orasr gok kalabahktr.

UrviE'ler orada degil

mi idi? . . .

.kalabahk Tpy,r, onlal yoktu. .A.p?\ul. sciztimti kesme ! Qok vardr. onlarrn ekserisi it*un ," L"n olmak -

tizere ecnebi idi. Tembeilikten kahlaqmrg olun bizim qoplardanl tek bir tane. yoktu. yarnrz'Eirititine giden Hacr dede oradan geEti. Havu gayet guzerdi. tu.]uiu., Eayrrlar, y_eqil ormanlar o kadEr'hoqt"u ki,-tasvir edemem . . . Britiin aile efradr ile gelmiq olan ecnebiler bol nevaleler getirmiqler, gimenrerin-rizeriire yaydiklun kilimlerin tizerine usanprs.lSr,.kriEtkrerine rui,*rI ku.*uflar, afiaEla,n kesif gcilgereri altrna k.i.n; -x,i-u oturmuglar, e$leniyorlardr. Bunlar, zengin de de$ildi. t"nuxl.i, demirci, do!-ramacr .gibi hep esnzf, hef iifi tut ,-, insanlardr. Haftanrn.alir grinu' Eahqryor vtJi*i gtinti e!Ieniyorlar ! sizin gibi ttiltin dlm-airr ile dolmu| kahvE_ lerde ,,baEka,, oynamryorlar ya.

Mark Avreli! Seni mi - dinliyorum be yavrum ?

Zlatoust2 iuun. Gel seni aSzrndan opeyim ! . . .

Arpakaq sus, sdzuml kesm" . . ".

MoyEe:

_ H."y, Amonasro, adamrn sozrinii kesme ! diye atlldr.

Arpakaq qakasrna devam ederek: Hakikaten bayrar ! soyreyin, Mark Avriri tatrr delir mi ? . Bilhassa qu ,, baEka " kerimesini ter6ffuz ederken ,Q" harfi bplll baqrna bir musiki gibi Erkryoi...

Seni Habeq, seni ! Susacak [.,,r,n y.iLrr-t.. .

Mark Avrilinin.su bagkaya karqr ne derin bir nefret hissi beslemekte oldu$una dikliat mi ? "ttini,

$op, Garbr Bulgaristanda ve sofya etrafrnda yasryan burgarlara' denir.

2 Altrn a$rzh

Bana bak, Amonasro, ya sus, ya da'qimdi Moy$eye senin bofiazrnt

bir kadeh konyak ile

ttkamastnr

soyliyece[im !

Arpakaq aldrrmadr ve gevezelifiine devam etti: Bi-zim-ki-ler de ne zev-zek in-san-lar. Ko-ca dede-yi don-ca go-nin-ce hep-si giil-muE-ler ve kr-zr o-na ver-me-miq-ler. Taaaa-ra-ra-bum-bir, ta-ra-ra-bum . . .

Mark Avrili gtilerek: Arpakaq, sen hakikaten delirmiqsin, rica ederim, biraz uslu dur, dedi.

Arpakagrn gevezeliklerinden canr srkrlmtE olan Ojilka: E, ama Arpakaq yeter ! Qok oldu, dedi.

Sen de mi be Ojilka. Sen de mi araya karrgtrn be, Brut! Sen $u ,Akqam Sevlievo yanrndan geEtim" qarktsrnt soyle !

Moyqe: Kahrolsun Arpakaq ! diye ba$rrdr. Onun arkasrndan butun kumpanya ,,kahrolsun !" diye giirledi. Nihayet H a b eq i m paratorunu susturdular.

Mark Avrili de soziine qoyle devam etti: Baylar ! $u menfur ,,baEka" bizim akhmrzr almrq.

Beynimizi kiif ve ortimcek afir kapladr. Ben oyle arkadaqlar tanryorum ki, on seneden beri, ama tam on seneden beri, ,,Panah"1 kahvesinin dumanlt salonlartnda ellerinde iskambil oldulu halde Eurumektedirler. Burunlarrnrn dibinde qu fevkal6de qehir bahEesi bulunmaktadrr. Bizimkiler onun gtizelliklerinden ve serin havasrndan istifade etmesini bilmiyorlar. Hele Sofyantn etrafrnda ne .kadar guzel yerler var ! Biz ise kahvede oturuyor, ve IsviErenin gtizelliklerini hasretle anryoruz. Halbuki IsviEreye, Bulgar isvigresine: Vitoquna, Ril6ya ve Rodoplara varabilmek iEin, pek az azim ve irade l6zrm ! Sofyada 1 Evvelceden Sofyada tantnmtg bir kahve.

104

105

yaglyan en fakir ecnebinin bile vitoqun tepesinin arzettili muhteqem manzaray, ,Qerni v.h,, t'uLu, ar-ii" ;uy;;t. mi$ olmasrna. iafimen, 'Allahrm ! teki ,gopun" C".li vrrha Erktrlrnr gcirdrintiz .n,i f tek bir Biz, buridaki hayatrn yEknesakrrfirndan brkmrg oran . italyan iqEilerinin s-ofyadi haz-rr ui.uxu.ut bagka .iqreiini memlekettere. iq aramaya gittiki;;iuiiilo.rr.

Diler taraftan da Drag.a.revski ha#strrrndaki oraIoli'Eouunr da,n.so.fyaya ist-krdrden senererce' daktrgr ve bu qehrin harap gji]ajfi.ni yenidin "ruut yaprtdrfirnr, geniqledifiini uzaktan gdiarigri h;rde"bugiin dahi ceviz - alacrnrn gcirgesine oturmuq, Sofyayr uiuktun uzapa seirrediyor ve " bir defacrk orsun ni".u[- edip de iuyit#t,mrzrn her hususta Eok enteresan oran JJgiqi[riii,ii"!1.-"r. igin Sofyaya inmiyor!...

Ben bu nevi gahsrna mahsus f,osofa hak veriyorum.

Hattd dodrusunu ararsanrz tabiaT grpta iJ.rgrru ediyoruml Fukut brittin-havainr soryanrn -r;- tozru, pis ve eski sokaklarrnda. geEirdikil.i- uu,,oiilu1uu.r.i" ormanctfia kargrdan baktrkrarr harJe, onun temiz havasrndan, kciprikrti deresinin inrin, ."r;Zai.i-;Hil;;" ve brltbrlllerinin cittisunden hai Jrv.n"k iEi; 'il;;Jlierinde bir kerecik olsun oraya gitmek" iradesini uuiu,,u-rq -diyElim oran zenginlerimize ne ?

Abe Mark Avrili!Sen baqh baqrna gair imiEsin be !...

Hele bak ! sciyre uur.ir,m Biru L, ma.tavitta.r niEin anlatryorsun ? H?.ri grt-Cunu,a"nb;hrJ;;uktin Bu maravararr, uizi siimaxta otin raniytrrgr ya ? ";ili,yirr_. gordrikqe ofketeniyordum d; ;;;" siz belki : Biz tabii griiuiti't L.i se_Eemiyoruz, diyecek(unr.fi u, tabii bir :1"i:.

U-uy,. ; se'ememEt otamaz. 'r.auirii"ii"J histir., Havv.alrgi uite. r"s-ut ,i}n tir. Asrr j ar k h h k te m ber i !i n i n biii iu-. i *1, d e"' m h a m I

;;ir'

ffit"*,

r

r

r

r

Arpakag, eler seni yakandan tutarak ,,UrviE" manastrrrna gottiriir ve Kokalyan bayrnnda Iskrr uEurumundan aqa$r baktrrtrsam krvrrntrlar yaparak akan kopuklu derenin esrarh konugmasrnr iqitince, sen dilini crklatmaya

ve: ,,Brey, bu tamamen IsviEre, hele bak !

Bizim Bulgaristanrmrz guzelmiq, biz budalalarsa bunu bilmiyor, tatil gunleri pis kahvelerde kufleniyonrz." diyeceksin. Fakat Sofyaya dondukten ve qehrin bolucu havasrnr teneffris ettikten sonra letarjiye dalacak ve bir baqkasr seni yeniden yakandan Eekinceye kadar kayltslzhk iEinde kalacaksrn !

Haydi qimdi Bay Gantiye gelelim !

Biz, GervaniEle btitun gtin ormanda gezdik. Otlann tizerinde yuvarlandrk. Yedik, iEtik. Canla baqla efilenceye dalmrq olan ecnebilere baktrk. Onlar muhtelif oyunlar tertip ediyor, oynuyor, qarkr sofltiyor, koquyor ve athyorlardr ! Onlarr gordukEe grpta ediyorduk.

Akqam [rzeri lezzetli bir kahvaltr yaptrktan sonra, birer kahve iEmek iEin CervaniE'le hana girdik.

Bir arahk Orhaniye qosesinde zil sesi iqitildi. Biraz sonra yerden kalkan toz bulutlan arasrnda riE yolcuyu hdmil bir fayton gortindti.

Fayton hanrn onunde durdu. Faytondan yolcunun ikisi indi. Faytoncunun arkasrndan riEunctistintin sesi baghyacak

iqitildi:

Bay Mihal, tut qu heybeleri ! Dikkat et bir yere Earptrnp da iEindeki gillya!r miskallarrnr krrmryasrn.

Zere otekine bunlardan baqka verecek bir geyimii yok.

Bu sozlerden sonra faytondan: Bizim Bay Ganu indi.

Avrupaya seyahate grkmazdan evvel tanrdrfrmlz Bay Ganu'ntin ta kendisi. Yalnrz qu farkla ki qimdi boyunbalr takmrqh. Duruqu daha heybetli idi ve kendisinin difierlerinden daha iistun oldu$una dair olan hissi daha

faila yrikselmiEti.

107

106

Ne olacak; adam Avrupada yaqamrEtr. $imdi Avrupa bile onun nazartnda bir hiEten ibaret kalmlqtr.

5ol eliyle sol bryr$rnr yakaladr. Elini a}nna goturerek oksiirdti. Etrafrnda e$lenmekte olan ecnebilere, bizim polislerin mahpuslara baktr[r gibi yan gozle bakarak arkadaglarrna do$ru dondti ve bagrnr salladr. Bununla: sizi tuzlayaylm da kokmayrn ! demek isityordu.

- Huy Derin derin iEini Eekti. Ve: ,,4h, Prdrter, Prdrter!"r dedi. iElerinden Bay Mih al: Zatnrz ne dediniz, anhyamadrm ? diye sordu.

Bay Cantr: Hay sizi tuzhyayrm da kokmayrn ! dedi. Ah Prirter, Prater ! ... Prdterin ne demek oldufiunu biliyop rrruSUnuz? Ama nereden bileceksiniz. Zaten anlltmaya da

kalksam, anhyamazslnrz ! dedi.

Kendi 6di arkadaqlanna onu- kimi_n anrryabilecelini gostermek maksadiyle yanlarrnda birkaE boq bira frlrsr bulunan bir ecnebi. grupuna yaklaqarak- mtistehziyun" bir tebessumle dafir gosterdi_ve:" Das ist Bulgarische Prdter.2 Ha-ha-ha !t diye guldri.

Biradan .gozleri dumanlanml$ olan qen grup, bizim 'biri, "Bay' ,!lma.5rq" .hayretle baktrlar. iElerinden Ganriniin.soyledi$i sozlere ehemmiyet vermiyerek, k-endisine bir bardak bira uzattr ve: ,,Prosim vas g6spodin, iskdate pivo ?8" diye sordu.

Bay Ganri kendi kendine: ,,Beni bunlar da anlamr-

yorlar !" diye duqundti. ve arkadaqlarrnrn"yanina dcinerek:

Bunlar kazaklar gibi kdrkutuk olmuqlar

r

Viyanada btiyiik bir park 2 Bu bulgar Piateridir.' e LUtfen bayrm, bira ister misiniz ?

!

dedi.

Bundan sonra kumpanya bize ya[<rn bir masaya oturdu. Arkam onlara Eevrilmiq oldu$undan, Bay Ganii beni tantyamadr. Tantyamadr$rnr da Bay Gantintin sozlerinden anladrm: Bunlar da otekiler gibi kafayr Eekmiqler ! Alman mah, ne olacak ! dedi.

Garson kumpanyaya yaklaqtt ve masayr silmeye baqladr.

Yiyecek bir qey getireyim mi ? diye sordu.

Bay Ganu: Haytr, bizim her qeyimiz var, dedi. Ama haYdi, bir- su ve bir ateq ver; ama taze su getir.

Bizim yolcular arasrnda gizli ve ciddi bir muhavere baqladr. Ben onlartn her soyledifiini iqitemiyordum.

Qtinku yava$ sesle konuquyorlardt. Bay Ganti frsrldayarak arkadaqlartna: Kodamantl bu akqam gorecefiimizi hiE zannetmem, Etinkti pek geq oldu. Ona armalanlart yollartz.

Yartn buluqmamrz iEin de haber gondeririz. O ne zaman saraya gidece$imizi soyler.

Bay Mihal ihtiyatla sordu: armalan fil6n yok mu ?

- Prense Bay Ganu h6kim bir sesle: Haytr, lazrm defiil! Burada her Sey ,kodaman" da biter. Bir kere onun goztinti boyadrn mt, sokakta donca gez, korkma ! Biz ona avukattn yazmry oldufu yanyt veririz. Okusun, efrer ldztmsa bazt yerlerini tashih etsin; artrk onun bilecefi iq !

Hem prensin karqrqrnda stkt durun brey, saktn korkmaytn. Siz bana bakrn ne yapaca$m. Bize tenbih etGanii'niin ,,kodaman" dedi$i, o zamanlar bulgar bagvekili ' Buy meghur bulunan Istamboloftur.

108 109

miq oldFkla, gibi ben: ,,Asaretmeab, sakrn onun istifasrnt kabul etmeyin,. zere Zadunayskaya, G;;;;;;, dedim mi, siz de benim arkamdan t,,sut in-usaletmeab !,, diye tekrar ediniz, anladrnlz mr ?

Bay Mihal muti bir tavrrla: Elbette, baqka ne diyebiliriz, dedi.

Abe Mihal sen biraz- ,,Eizme,,s kokuyorsun, ama kim bilir. Akhnr baqrna topia, diye niy turu Mihara ihtarda bulundu.

Gozleri faltagr gibi aErlan Mihal ise: Kim ? Ben mi ? Aman boyle qeyler sciyleme be kardeqim ! Biri iqitir. zere duvariarrn'bils xrLg, vardrr.

Kazak sozunii igittim mi, beni srtma tutuyor, iiy" ["ndini mtidafaa ediyordu.

Bay_ Ganu kurnazca gozunii krrparak yavagEa: seni srtma tutuyor, ha t Rusrar glrJi[i.n sonra ti.h..l..iylerinin davarlarnr kim Eardr, r,Jr senln bu zenginlifiin. ne vakitten beridir ha ? "sciyiesene!- Jiyil;. ' Mihal: Ganri .do.firugunu soyliyelim, senin degir_: l-",deBay menterin Rus vaktinden kalmadr mi I oyle degir ;i?

1 istamboloftan evvel gelen bulgar bagvekilleri Rus siyaseti takip ettikleri halde, istambolof : Ruslarrn Bulgaristanr kurtarma_ lannrn sebebi, miistakil bir Bulgar devleti kurmak olmadr(lrnr, bilakis Istanbulu daha kolayhkla alabilmek Bulgaristandan bir ,.Tuna otesi b6lge,,, yani Zadunayskaya Guberniya, kurmak istediklerini ileri stiren ve Rusrarr brrakrp Ttrkiye ile dosfluk siyaseti gtiden ilk bulgar devlet adamrdlr.

Bay Ganii'nun ,,Zadunayskaya Guberniya,, demesi de ruslarn ,,Tuna 6tesi bolge" hakkrndaki temayiillerini ifade etmek igin

soylenmigtir. (Mtit.)

2 Rus askerleri gizme giydikleri igin Bay Ganti, Mihala ,,Ruso_ filsin" diyece$i yerde, gizme kokuyorsun, diyor. (Miit.)

Haydi, haydi, sana da insan bir l6f soyliyemez ki. Vaktinde olan olmuq, qimdi oyle de$il. $imdi Zadu-

nayskaya Guberniya, anladtn mr ?

Mihal qeytanca gozunti krrparak: Anlamaz olur muyum be Bay Ganti'cti$tim, dedi.

Ve kimsenin onlart gormemesi iEin ellerini afirzlanna gottirerek gtilduler.

Brey, akhnrzr baqtnrza toplayrn, dikkat edin, dedi.

E$er bizi biri duyarsa gideriz gtirtilttiye ! Hey, Eocuk, o ne gazetesi ,,Svoboda" mt, diye Erra$a seslendi. ,,Svobodno Slovo," bayrm.

Bay Ganu yava$Ea arkadaglarrna: Canrm ama da okumak istiyor ha ! Ama korkuyorum. $eytan alast ,,kodaman" duyar da ahnz sonra bagrmrza bel6yt.

Fakat tam bu strada oyle bir vaka oldu ki, bizim yolcular yerlerinde dona kaldrlar. Meyhanenin onunde oynayan beq-altr yaqlarrnda bir Eocuk irticah bir qarkr soyluyordu. UE gtindenberi Sofyada ,,kahrolsun !" diye ba$nqmalartn tesiriyle olacak ki, milli mar$rmrzrn melodisi iizere qarkrsrnr qoyle soylemeye baqladr: ,,Kahroolsu-un, kahro-olsu-un Istambolof !"

Meyhanedekilerin mugterek kahkahasr Eocu$un farkrsrnr kesti, qarktstntn bekl'enilmiyen muvaffakiyetinden cesaret alan Eocuk, ,,ma-arg, ma-ar$ !" yerine ,kahrool-su-un ! Istambolof, kahro-olsu-un !" diye bafirrryordu.

Bu defa, gezmekten donen genq bir kumpanya alkrqlamaya ve ,,kahrolsun alEak herif", rrlere batsrn zalim mustebit", diye bafirrmaya bagladr.

Baqrmt bizim tiE yolcunun masasrna Eevirdim.

Bay Ganii ile arkadaqlan birer heykele donmtiglerdi.

AEtk alrzlarr ve hareketsiz duran frrlamrq gozleriyle onlartn Eehreleri korkuyla karrgrk hayretten mrirekkep oyle acrkh bir mahl0l halini almtqtr ki, bana yanrmda

111

110

fotofiraf- makinem olmadr$rna teessrif etmekten baqka bir. qey kalmryordu.

IElerinde ilk kendini toplayan Bay Ganu oldu. Kahrolsun diye ba$lran genglere do$ru dondti; ve gordtifiti manzaradan elektrikle vurulmuq gibi oldu: $oseden ath bir polis geEiyor ve krhcrnr Erkanp kor-kqng n6ralarla bunlarrn tizerine bir canavai gibf atrlarak, krhcrnr bu ihti16lcilerin, bu kara kalblilerin" kafasrna indireceli yerde, onlara sakin sakin bakryor ve gulumsuyordu.

Bu anda Vitoqada bir volkan feveran etmiq olsaydr bizim yolcularr herhalde fazla qagrrtmlE olmazdr.

Bay Ganti meyusane bir sesle: Yandrk ! dedi, abe Buy Mihal be, kardeqim, git qu tezg6htn yanrna da qu ,,Svobodno Slovo" gazetesine bir goz gezdir. Ne yazdrfirnr anlamaya Eahq !

Buy Mihal: Bu da hog, ne diye sen gitmiyorsun be ? Git de goreyim senin cesaretini, dedi. da avanakmrqsrn, ha ! Bir goz gezdirirsen - Amma sanki ne olur, tezgdhrn yanlndan geEer, rakr qiqelerine bakarmrEsrn gibi duraklar, rshk Ealarsln ve gazeteye bir goz atarsrn ... Kabinede tebeddtil . . . olacakmrq !

Bak sen !. . .

Olamaz... Akhnr baqlna topla ! ..

Polisi gormedin mi ? Abe ya dur ! rlyr korkar da ben korkmam, gider gazeteye bir goz atarrm vesseldm.

Sattver anasrnl.

Bay Ganu yerinden kalktr rshkla ,,YeEil yaprak'i garkrstnt Ealarak yavaqqa masaya yaklaEtr. Eline bir konyak qiqesi aldr. Sozde qiqenin uzerindeki etiketi okuyormuq gibi yaparak gozlerini ciyle bir yana Eevirdi ki, onun karqrsrnda olan gozlerinin akrndan baqka bir gey gore-

mezdi. Cazete katlanmtE oldu$undan yalnrz ,,Svobodno Slovo" kelimeleri okunuYordu.

Bay Canu, sa$ elini uzattt ve gazeteyi aEarken gtirtiltil iqitilmesin diye ,Yeqil yapra$r" {aha kuvvetli Ealmaya bagladr. Ve gozlerini fevkalade bir surette Yfna EevirmiE olarak quntan okudu: ,,Saraydan tebligt^Bqgiin Ursrekil ve dahiliye vekili doktor Konstantin Stoii-of prens hazretlerine yeni kabine 6zasrnt takdim etmiqlerdir . . ."

Bay Ganiinun bo$azrna bir qey trka.ndr. BirkaE -defa oksuidu. KurumuE dudaklarrnr acele diliyle yaladr. Yana gezdirdi EevirmiE oldulu gozlerini biraz daha aqafl1ya ve buytik haiflerle yaztlmrq olan Eu ctimleyi okudu: ,, istambolof dtiqtii . . ."

Bay Ganti'ntin kalbi de gizmelerinin iEine diigtu. O kadai qaqrrmrgtr ki, elindeki konyak qigesini tutamadt, yere dtiqtirdti... ve Erkan qakrrtrnrn iqitilmemesi iEin de tiddetle oksiirmeye baqladr.

Bay Ganti baglnr arkadaqlartna Eevirerek: iq bitmiq ! dedi.

Bay Mihal: Haylr ola, soyle be BaY Ganti ! dedi. yailna donen bay Ganu yava$E?: Mas.aya arkadaqlartntn -istambolof efendi boklatmtgl, qimdi iq- bitmiq ! dedi. gelmiq, Stoilof Olmaz be ! Ne diyorsun ! Gazetede mi yatyor ? . . .

Bay Ganu: Tabii ! dedi.

Sonra yuksek sesle: 1 Eserin ashnda aynl ciimle t0rkqe soylenmiE oldu$undan, ol-

dugu gibi btraktlmtgttr.

112

113

Abe bu bir uydurma ormasrn ! dedi ve biitiin tophyarak eliyte masaya vurdu ve eraga

:::,1;:,Xi . :. Hey, Eocuk ! Ver qu ,,Svobodno S;ovo" sini buraya.

gazete-

aqafr krsiltar ve stit dcikmrig ,^lrU111Sl1l,__baqtarrnr Keot gtDr etrafrna bakrnmaya bagladllar. ...pr.ak gazeteyi getirdi ve tesaduid;b;/Mtutu uzattr.

Mihal, sanki ona. ateqte krzdrirrm,r de-ii vermigter gibi elini geri Eekerek gdliylq bay Gin.iyu g.iJurai.

Bay. Ganq sazeteyi llar. mlrr:rm yil;"yh.nede kim yok gormek iEin bagrnr E6virdi. "Bay Cuntia" I:.r,,-IT_ Du Kadar cesaret nereden oracak _ama, bizim Bay Ganu cesurmu; !

-be Gazeteyi aEtr ve okumava basladi: ,,lstambolof drigtti:.. "-Bay Ganii uii .i[rira,i, arkadaglarr ise daha kuvvetli okiurduler. .. Bay Jvlihal, Bay Ganuntin, dofiru okuyup okumadr_ $rnr anlamak iEin gazeteye bir g-oz attr uu t"ru. arka'r.Zriui-d1$rnrn yanrlmie 5r-ua,g,ni sirirdisazeteilin uzerine e6di or.u-uyu fl[i11$ 13 ???,"r Da$ladr. okudukEa onu srtma tutuyor,- gozreri karairyo-r_ ve baqr donriyordu.

Nasrl donmesin ki, onun birEok d6vara, ve d6vacrklarr senelerden beri savcrnrn niasasrndi uyrktu-aktiydr. $imdi bu iki kerime onrarrn h"p;i"l Zti"i" ytiztine

,"

Erkaracakh.

urrr*

Baqlarrnr krsmrq orarak, frsrrdaqarak, ciksurerek bagmakaleyi okudulai. ve gazetenin'dire; ,uliiururine de go_z gezdirdikten sonra, - istambolof "kabineririn dtigttigrile iyice kanaat getirdiler.

Bay. Ganti: dtidtikttir ! dedi. gimdi ne .'oracak ?, istam, . . - Igimiz bolofun istifasrnr kabur etme.ieriigi;.'p;;;; rica etmenin vakti geEmiqtir. Hay aksi qeytin' h;tl E, Mihar

ne

susuyorsun sordu.

?; Soyle bakahm ne

yapmah

?

diye

Mihal : - Zafidliniz sen soylesin ! Ben ciyle qagaladrm ki, sanki

biri kel kafama tokmakla vurmuf gibiyim. HiE akhm baErmda defiil, dedi.

Sen be, Gunri, niEin susuyorsun ? Sen de bir laf soyle! $imdi ne yapacaptz?

Gunti btisbtitiin bitkin bir tavtrla: Ne yapacafirmzt bilir miyim ben ! Zatntz ne derse, oyle yapanz.

Ye'sinden gozleri yaqla dolmuq olan Bay Ganti: Senin akhn yok mu be, sersem ! Sizin iqlerinizi - ben hep mi duzeltecelim ! diye ba$trdt ve ildve etti: Neyse, haydi bu defa da ne yapaca$rnrzr soyliyeyim. Biliyor musunuz ne ?

Bu suali sorduktan sonra Bay Ganti kaglartnt qattr ve diigrinmeye bagladr. Kaqtnrntyan yerlerini kaqrdr. Elini a}nna gotiirerek oksurdri. Ve redingotunun cebinden dorde btiktilmiig biri k6!'rt Etkararak Gunti'ye verdi: Ya gunu bir defa daha oku, sonra size ne yapacalrmrzr soylerim, dedi.

Neden zatr6liniz okumuyorsun ?

Ama, Gunti, krzdrrma beni ! NiEin okumadrlrmr pek 616 biliyorsun, $u papas kelimelerini okumak senin elinden daha iyi gelir, dedi.

Gunti k6gdr aEtr ve okumaya baqladr : ,,Asaletmeab !

Bedbaht baglanmtzrn tizerine gokten ytldrnmlar ya$dr.

Memleketimizin en d6hi rehberinin, bulgar semaslnln QiEeron'unun, Ntiton'unun istifasiyle qimal diigmanrmrztnl [izerimize indirmek istedi$i muthiq darbenin ya-

r

0

Rusya

Bay

GanCI

114

115

l"Y

ntnda beq asrrhk esaretimiz tath bir *iyadan ibaret kahr.

O tempora, o

mores

!1

Hayrr, asaletmeab !

Biz, kahraman bulgar milletinin muhakemesine inanryoruz. onun temayrillerinin ve idealinin, yani namusk6rh$rn, akh selimin, terakkinin ve liberalizmin timsali glun f.q..briyuk adamdan burgar miiletinin a/rrrmak is-

temedifine

eminiz.

Asaletmeabrmrzrn memleketimizin idaresini, gecegtindtiz, devlet rejimimizin temellerini oymakta olan ve sevgili vatanrmrzr kazaBrn kokmuE Eizmeleri altrna atmak iqit-. EahEan o Eapkrnlara, o hiinlere, o cahillere ve ahlaksrzlara teslim'etmiyece$ine kaniiz.

Asaletmeab ! Timeo Danaos et dona ferentes !g Yuka.daki karar kasabamrzrn en ireri geren 11,000 vatandaqr. tarafrndan kabul edilmiq ve klrarrn hakimane takdim krhnmasr iEin Ganu Balkanski, Mihail Mihalef, ve Gunil Kelepirgikof tevkir edilmiEiir. uraa !,, Buy_Ganri baqtnr saliryarak: flmma da kalp milletiz ha ! dedi. yalan iEin olduktan sonra ko.ca Eingeneler bile bizim yun,.,ria hig kalrr. Bu kadar da mubir6fra orur mu be iun,.n ! 11,000 ileri gelen vatandaq ! Ha-hl-ha ! srfrrlarr at ! Ne kalrr ?

Mihal: kiqi, diye cevap verdi.

- 1_1 Bu kadar mr idi ?

t.nI' zamanlar, ah adetler (rat). Tanrnmrg Roma devret adamr u".,lqtiq. Qigeronun, suikastEr Katil'inaya kargr nutku.

-de, yunanlrrardin korkuyorum (tat.) . ..' f].gdiyg verdikleri .vakit Virgil'in ,,Eneida" srndan arrnmrg beyit (gark, ri;'fafrtu ut, Truvaya getirmemeleri igin truvalrlair ikria iden haiim Lackoonun

sozleri.

Do$rusunu soylemek 16zrm. gelirse, .bu kadardr ya. Onlar-r polisle Eafrrrmaya ben kendim gittim' ' miilet-iz be !... $imdi ne yaP€caltz bi- Qok lialp? rlrtrk geri donmek olmaz' Gunu, sen liyor -utunui hep kollartnt Y.u bir parqa avukat duEeriin.

SY 1v'.da kdfitt !

Bende Nah uyduralm. bir yeni berabei ,,ariza" var. Allah vere de oteki iEin geldi$imizi anlamasalar.

E$er duyulursak iqimiz yamandlr. Hele senin iqin Gunu h;pten nafiledir. E[er yeni muddeiumumi gelirse vay baqtna . ..

Gunu okstirdti ve heYecanla: Bana kafrdr kalemi ver ! Bakrn ben qimdi ne yazaca[rm, dedi. Ve ctimle cumle okuyarak yazmaya baqladr;

Asaletmeab !

Gokten bedbaht baElanmtzln uzerine ylldrrtmlar duqtu.

Ganu: -Bay Durun. $imdi bu cumleyi tam aksine yazahm' Ama nastl yaimah?... Durun... $oyle yazmam:zt kabul eder misiniz : ,,Sema aErldr ve vatanlmlzln uzerine l0tfu ildhi ya!dr.

Gunu

:

Yalnrz vatan goktatsrz kagryor.Vatantn onune bizim s e v g i li diye il6ve etsek daha iyi olacak.

Mihal.

Bana da oyle geliyor. Bu iE

yacak

,,seogi"

siz

olmr-

!

Pek6l6, sevgili yazdrm. Daha sonra: ,,Bu mrithiq darbenin yantnda beq asrrltk esaretimiz, tatlt bir ruyadan ibaret kahyor.u Bunu qoyle yazahm: ,,Beq aslrirk esaretten kurtulmamtz bu zalim canavarln zincirlerini krran parlak hddise yanrnda hiEbir qey ifade etmiyor"

raa mtslntz ? dedi.

Bay Ganu:

Bx

116

BiI de ,,cehennem zebanisi" il6ve edeydin. Ama ne-ise daha sonra yazartz, dedi. ,,Memleketimizin en d6hi rehberinin, bulgar se_ masrnda beliren QiEeron'unun, Ntiton'unun istiflsr vasrtasiyle, gimal dugmanrmrzrn tizerimize indirmek istedi$i" ...

-bu il6hiyi, bulgar semasrnda beliren canavar

musteistifasrnr kabul eden siz rahim -babamza, asaletmea5rmrza medyunuz.,,

bidin, bu Kalikula'nrnl, bu Timurleng'inz

Bu _ctimle pek_ho;una giden Bay Ganti: Aferin be Gunti ! diye bagrrdi. Mihal ise: sen Guntiyti ne sandrn ! diye Gunriyti kortukladr. .. .,,O tempora, o mores !i ...8u ftalabilir. Onu lgreye ko_ysantrep yerindedir. . .,,Haytr, Asal-etmeab,,.. . ,,Evet, Asaletmeab.. . Biz kahraman bulgar millimdi: saElam muhakemesine inanryoruz. Ve oiu, bu !e!ini1 b_tiylik adamdan aynlmak istemedi$ine, kaniiz,, yerine qoy.le. yazahm : ,,Ayrrlmak istemedigi,, yerine ,,Bulgar milleti onu yer ytizrin-den kaldrracalitrr." ,Adamt yeiine ise canavar,, diyelim. Bay Ganti:"vahgi . .. Hayrr, daha iyisi ,kudurmug canavaro yazahm,

dedi.

Mihal: ise ,,ateq ptiskuren cehennem,, koyahm di- Ben yorum, dedi.

Gunti: - Amma da buldun ha ! Ha-ha-ha ! Nereden nereye, ,ateq. pusktirten cehennem" olacakmrq. onun yerine ,pis hunhar" desek daha iyi olur.

t

canavar merham.etsizligiyle tanrnmrg Rgma lmparatoru (37B.u imparator, bii vurugta kejebilmesi iii?,, Utitiin Roma 31,,-. s.).sadece nallcnrn birbagl..olmadrllrna esef ediyordu. e 2 Tanrnmrg mogol f;tihi,

117

Bay Ganti : I Gcirdiin mii - - Ha etti. tasvip

?

Aferin,! diye -Gunti'niin' soztinti

..: ,,Onun temayiillerinin ve ideallerinin, yani namus' -k6r[[rn, 6sil, akliielimin, terakkinin ve liberalizmin

timsili olanr qoyle soyliyelim: "Milli bedbahtltfitmtztn, namussuzlufiun,- algak[gln, fuhuqul, zulmtin ve istibdadrn timsali olann oldu mu ? Biraz daha aqafirda:

,Asaletmeabtmtztn, memleketimizin idaresini o Eapklniuru, o cahillere ve ahlaksrzlara tevdi etmeyecefiinize kaniiz . .." ya bunu nasrl Eevirelim ? . . . Durun ! Aklma guUi t $oyle -yapacafltz-: ,Asaletmeab, mtisaade edin ie keniimizi nitiqerief addedelim ve memleketimizin idaresini gece gtiridtiz devlet rejimimizin. temelini oymakta olfn o 6sil vatanseverlere, o terbiye tahsil gormiig devlet adamlarlna itimat etti$inizden dolayt sizlere soniuz sadakat dolu hislerimizi arzedelim'" Ganii irkilerek atrldr: Bay "Nigin olacakmrq ! Yanhgln var !

- $i-mdioyle ,temellerini 9ybunu goyle -,,takviye -sciyliyeclliz: eden" diyecefiiz' . "V.e makta'olan' yerin6 r"ugifi vatanrmizr kazafiin kokmuq Eizmeleri alhna atmak igin qahqan."

Bay Ganti qiiPheYle: na uatahni .. . zoru gimdi onun I dedi. Allah beldlarrnr versin, $imdiki.lelin Moskofla nastl geEinecelterini bilmeziin ki... insan, onlartn anlaqmak isteaii.f"rini bilse, ig kolay, bir boliik geyleryazabilir: ,KurEtfrttr*, gar; himayLci qai; kankardeileri; kel alman rtizg6rtn amma doker; dizip birgdto diye ian,. s.yter ne taraia eseiefiini bilmiyoruz... Peki: ,,Slavyan .karJ"gt.r,. diyefim] iyi amai- gimdikiler slavyan-la1a- karqt i;;, bit de'bakartin . . . sekle ! Bay Ganti. hayin t Olmaz, uunu bakrn I En iyisi o ,,kokmu| gizmeleri" ataltm . . .

118

119

E, yerine ne koyahm ! ... ! Acele etme t Dti$rintip tagrnahm . .,. Bana !. gimdi biz henui nuri *izg6r 93kln eltigini limiz igin civre .de yazal*, t6ti-{ru, "k"i"Brtu.bilmediiqrerine nasrt uyarsa o,yle y6.;;i;;1nru.. ... $ciyl'jiy!i. ,Ve hem ru starra, 6em'a rm;l;;i; *u.d:"u,,;iJ.'uttuqu t, . . .., Tiih ! Altah betalarrnr ;;.;i;-i...

Avukathk eden Gunti itiraz etti: Du-ur

-

a

"

I u i: I X;,T ,J *

l:"

Bay Ganri parladr:

yil,i3,

i.

;,,X; xl,

;#

H

s ci z, e r

i

Nasrl konuq.ulur be, keleq ! Nasrl konuqaca$rmr sen mi ofireteceksin bana ! musun beniin kim ordu,Biriyor ? frumu Biliyor musun t i, uun rutun- n"rrp"vr ';;"*n doraghm ? Senin oibi kritut a6Ailim., U-,Ur"; ki, ben anlatmaya u:aqra.aim. ;;;il lreEe.k-MireEekin aErk kahr ! Drezden'de ui.iu umeiikunrr. 'au, alrztarr de itibar etmisrerdir. ..,en';;;;;;;ilL;?eksiningilizrer ?.. .

Sen biliyor .Lrun ki ben...'vurulmuqa donen Gunti kendini hakrr grkarmaya Earrgarak:

a"ai

Biliyorum be Bay Ganti, nasrl bilmiyecek migim

?

E, madem ki neden ciyle sun . .. Ama neyse, ?ililgtsun,, biliilin gior yaz... Sey diyor$ciyle yazahm r ,,... ,u tiri risttin olmasa bile, btiyrik Avrupa kuvvetreiiyre bir seviyede tutmarrdrrrar . . .o Bay -Ganti bu teklifi destekledi: Neyse, razryrm. ,...Asparuh ve Krumun azametini iade ederek, bizi brivrk Avrupa il;;Ji;;ivr."[i, seviyede tutmahdrrrar,,.

Buna iazrytm. iyi. '

Daha ileri geEelim:,,Asaletmeap, Timeo,danaos et dona ferentes ! ,.. . Bunun yerine en iyi qoyle diyelirn: ,,Vox populi, vox dei"1 Razt nrtstntz ?

Bay Ganti rrza gosterdi: buldurdun, neyse, koy oraya ! Pek bul- Sonunda garca delil ama, madem ki liizumlu, bagka Eare yok !

,,... Yukardaki karar kasabamrzrn en ileri gelen 11,000 vatandaqr tarafrndan kabul edilmiq ve bu karann hakimaya takdim kahnmasr iEin Ganri Balkanski..." ve saire di$erleri sonuna kadar hiq de$iqtirmeden kalabilir.

Sadece 11,000 kiqi mi btrakaltm, yoksa yenile r i n hatrrr iEin bir-iki bin daha ildve edelim mi? Hem ekmeklerine yafi stireriz ?

Bunlar az de$il, Bay Ganu. Kasabamrzda kortinti, topaltnt toplasan 11,000 kigi Erkacafrr kayrp, amma neyse, hatrr iEin de[il mi, geEer !

Razryrm... Ama $ey... Ganu Balkanski yerine ,,Qanti efendi" desek daha saltanath olmtyacak mr ?

Hem prens, aga$r yollu insanlar olmadr$mzr gortir, ha ?

Mihayil: Ben de aynr fikirdeyim, dedi.

Bu esnada meyhanenin eqiginden faytoncu ttirktin sesi iqitildi: Efendiler, geg oldu. Haydi gidelim !

Yolcular Sofyaya hareket ettiler.

Ertesi giin, efendiler, yerli gazetelerin birinde, P. kasabastndan Ganti Balkanski ve di$erlerinden mtirekkep bir delegenin, zalimin rejiminden kurtuldu$umuza tegekkiir etmek uzere btiyuk kaprlann huzuruna Erktr-

ltnt I

okudum.

Halkrn sesi, allahrn sesidir llatince)

1n iki gun sonra aynr gazetede yine aynr kasabanm , ,,binlerce" vatandaqr ta-rafrnd3n. i;;;r"#;i ui. -IJ;;;iokudum. Telgrafta i auy ganii ire urt uJriiurrnrn sahte bir detege otiukrari ve'hak-iil;"i[ tesekktir etmek rizere baqkente yollandrktarr--kodamanrara bildiriliyordu.

Ben, Bay Gantintin burundu$u oteri biliyordum oraya yollandrm. onun bu aIEakEa haref,etine ve memnuniyetsizlilimi izhar . etmek 'istemiyordum, karqi ;ire onun bu harekLtini higbir memnuniyetsizrilin iur.uir, edemiyecegini biriyordu-, fukut ru-in,n'ul bedbaht yaratrfirna, hareketinin brittin dehqetini - uirair*.ii" acaba m timkiin, orrp orm a dr lrnr bir au-n",,ur. istiyordum. otelde tabloda, Bay Ganf,niin hangi.Jial oiarlrn, okudum ve ba:amaklan grktrm. I(;;,y,-!td,_, veren olmadr. Tutama.fir blstrrdrm, i.up, ll,fdr. ' ses OJa . boqtu' Gitmisrer. Masadl bir k6srt lu.Eu5- ,u.a,. kag;[" Bay Ganrintin imzasiyte qunlii f;il;,: lsvobodno slovo" idarehanesine". l,sroboino gizilmiE, ylqin9,Svoboda,, yazilmrq. Daha ronru,-,iriu.rUolofun gizli kapakh isl.eri" y.azrlmigtr. Bu. au- "Jlro:, ELifi.J ,,A;;G; ki, mektuu,in -u"iliri nu,igi .Atir.ara, :9,,9:.g:li:Fjl.,. yolu tutayrm diye -hayri bir zaman tereddtit etmiq, Erinktbirqok satrrda gizitmig. ve tam aksi manat".iu' aiigiiii;i[ kelimeler vardr. Meser6 ,,vatanseverreru kerimesi Ti! -yuiir-,q, gizilmiq, tizerine sonra bu -,,gtindtiz hrrsizrarri t:l ni !_u,,._,{uri n J te k.a r, *tu r, ui,, yIL m g. B ti _O.l tun mektup iki kaba.Eiz.giyle gaprazl.uqu "ruit gizih;igti. qii,gifo -E"kirdigi-b"$;irivii,

-;il;ilrn

I

hiddetri uir". taraniidz; iljnci Datrrrrmr$ ,Eizgiye mtirekkep y"i.u.n(, t ate- t6t

r

stinku hok-

rur

ve_ gizginin karan krsmr iki defa daha Iuyu ..

Qizitmiq satrrtarrn attrnda $u agagraati f:i:1^1iTuflu t<etrmeler duruyordu: ,MuIpuna Eevirdiniz bizi, allah beldnrzr versin, mas,kara ollu maskaralar...,,

BAY GANUnUn sEQiM YAPMASI Bu ogerkimi deSerli Tsoetan Yotdastma ithar

f;if::ti:!

Bay Ganii hrzla masaya vurarak ba$rrdr: Eok dlnldanmayln, size hiikiimetin goster--Qoksefmek l6zrm diyorum, iqte o kadar. diklerini BoEooflu kendinde bfuaz cesaret bularak itiraz etti. nastl seqebiliriz, - ny5t hiiktimetin gosterdiklerini seEmen nereden kazrp grkaraca$rz?-Oyle yabay Ganii, sen gtiya liberallerden defiil misin ?

Bay Ganti hemen parlaYrverdi: Kim demig, Iiberallerden miqim I itiraandan vazge_gmedi : Bogooflu NaJrl, kim demiq ? Kag muhafazakdn $amarladrfirnr,' kagrna kiifrettilini unuttun ffiu, nastl liberalIerd"en deailmissin ? Bilmivor musun ? Liberallerden oldufiuna iiegeKe bile ogtindtigtinti bizzat sen soylemigtin ya t Bay Ganii miisamaha ile giiltimsiyerek:. da avanakmtqsn ha, dedi. Iregek'e !6y--Amma de ne olmuq yani, I6f delik delmez ya I Abe, lemiqim ahmik, ben bir iregeki atdatmazsam, kimi aldatrlm ? araya girdi: Gogoofilu -Zattaliniz,

haliltsrntz

!

BoEoo[lu,

bir- teyi geveleyip durma ! Ben de dantm.

krs

kuyruflunu, muhafazakarlar-

123

122

Oteden DoEooglu da atrlarak hemen fikrini soyledi.: Ya ben mezar taEt olmryayrm.! Ben btisbtittin muhafazakdrrm ya ! Bogoo(lu, sen de bir nruhafazakdr ol da oburlerini enselelim, ve bir daha bir yere ktprrdayamastnlar.

BoEoo$lu:

Peki ama, kaymakamtn kimin taraftnt tutaca$rnr bilmiyoruz ki, dedi.

Bay Ganr.i meseleyi halletti : Kaymakam mr ? Bizim tarafrmrzr tutacak elbette.

Komiser de bizdendir. Daimi Komisyon kanuni defiil ama, bunu kim soracak, o da bizdendir. Segim burosu bizim elimizde. $ehir q0rasr keza. Muhtar biraz sala sola sapryor ama kuyru$unu kesecefiiz. Koylerdeki belediye q0ralar r halk taraftndan mahsus tasdik edilmedi, anhyor musunuz ? Eler bizimle olurlarsa tasdik edece$iz, olmazlarsa . .. cehenneme kadar yollarr var. Yine tekrar ediyorum, kaymakam iEin kasavet qekmeyin, o bizdendir.

Bogooflu tecessiisle sordu: Ya hamallar ?

Hamallar da, gingeneler de bizimledir. Hrrsrz Danko da... keza.

BoEooflu hayret etti : Ama o htrstzltk yuzrinden igerde deSil miydi ?

O-ho, sen kaz otlatryorsun. Serbest brraktrk onu.

Hamallan bizim tarafa kazanan o ya. GeEen gtin yanlarrna gidip hepsini toplamrq ve oyle bir diE stkmlg ki yerlerinde donup kalmrqlar: ,,Bana baktn, efrer bay Ganii'yu seEmezseniz, diqlerinizi sokerim" demiq ve hamallar da rtza gostermiqler. Danko onlarla pazarhkta qoyle anlaEmtE: adam baqtna ikiqer leva verilecek ve seEim akqamt btitrin gece yenip iEilecek.

Bire, bu ne btiyrik kulhanbeyi!. ..

BayGantikendindenmemnunbirtavrrlail6veetti: !.50 levaya' Bilt{in bunlan kaEa yaptr, zannediyorsun iyi amma istemiq' leva yuz OUti.foini, yin,nu gidip, onun kim (oghuqlar.

Pazar.gtinti onlar Hrrsrzr ite i<alia ! onlart gebertecek goreceksin, oiJrg"nu -'l'Boqo"ogtu,Ilt buraya,, q?Err' bize

irixat

Gunuyti

qa!n- yazsrn.-,BgY Calti seni qafilrlyor"' de' bir ""d;ilgi" baqtnt eldi ve esE,kur"Erkmu' Bay Ganu .ur"nqi, -a"Ji.arkadaqlarlna: seni halk vekili '"':'K;n6i. sesle Bu divaneyi, -yaplYiizluk calrz ai,"rif..;;;i; trnun" i<adar aldataca$rz. icin onun uo,nu' Ui.f,uq seEim pusulast . basilraca!,rz' idarehane' iii["."'pilrurufu.r $ehir ELrasrnda ve Sancakbakan' mutbakrn: Bana hairrhyaiaklar'.

Sn?" hdtipler i"X"-U""i,ir r"[if-ot-r.n, istiyor. Gogoofllu, sen istiyor f

musun

?

GoEoofilu: E, fun,m istiYor, BaY.Ganti' dedi'

da hemen atrldr: DoEoollu AmL ben de istiYorum' - Abe istiyo*n- u*u, dofrusunu soyliyeyim' el6aPalemin onunde'r,"pi"., maskari olmuqsun' 9 ku4qr : MeydanlutqS ney-e.l6zrmdr' q,k';.t"yu q,Xrnurl -',kir,.otr,rn !"1 ,,KIi.nenf* zalim "Yaqasln ytice vatansev;;-i;, !" diye Kliment !,,, ,,YaEasrn ment darugacriiu'rutlu".nall ? kimdi bafirr balri bafrran Ama f,"i'n"iuber bl5rrdrk ya bay Gantt' neden kendini temiz gtkanYorsun / hep Beraberdik u*u, bizim qtkmamtz ne kadarsa o mademki oizli kapakh Jar. Nihayet, olun olmuE' verecefiim' $u ili"i;;rr'Laiv"rt,n, p"tti, revimi sanaqunkti Eu senin hoqlanmryor' var ki, koyltile'r sendln t

Stambolof

125

124

yere batasr faizcili$in yiiziinden Eergeciklerini satmrqsrn

onlann.

Docoo{lu Eekingen bir eda ile: Bu meseleyi hiE a}ztna bile alma Buy Ganri, Erinkti senin de ne mal oldu$unu bilmiyor de$ilim, dedi.

Bay Ganri ktiplere binmigti, fakat avukat Guntinun iEeri girmesi onu yatrqtrrdr. Bay Ganii Guntiye Ealnnrn nasrl olacafilnr soyledi. Gunii masa baqrna geEti, kalem kdfrt ahp driqrinceye daldr. Bay Ganrintin siparigi uzerine hizmetk6r bir qiqe mastika getirdi. GoEoollu, Dogoofrlu ve bay Ganii iEiyor, Gunu yanyordu. Yanm saat sonra qu Ea[n hazrrlandr:

ldytkiyte temsit edecekl.erini umdu{umuz bu ltp oatanda$a aermeye daaet ederiz.

Se7men efendiler,

Sizlere, muhitimizden olmtyan, bize yabanu olanae kendilerine ittmad etmedisimiz ae edemiyece{imiz Nikola "Tvnooolu, Lulpo Doktorof ae laanitsa Gramatikof isimli fip safus tarafmdan bir sepim listesi daha sunulmuStur. Belkt de,reylerinizi onlarm numzetlerine aerestniz diye, sizi kandumaya baskalart da gelecek.

Bunun ipin se,men efendiler, size taasiyemiz gu: onlann ballandtra ballandra anlattftlarma aldanmaym, miloazislerine kapil' maym ae onlarm pesitli sayialarma oe emri telgraf t/. s. kabi' ttnden uydurmalanna inanmaym. Nihola Ttnooolu Ttnoaodandtr, inadma bir pire igin yorgaru yakar. Lulpo Doktorol basbatan Zaclunayskaya Guberniya'dr. Iaanitsa Gramatikofu

BATAN KAZADA SEQMENLERE HITABEN QAdRI Biz, 700 kigiden fazla oatandag, dntimilzdeki halk oekili seCimlerinin, aatantmtztn hal ae istikbali igin olan buyhk ehemmiyet ae degerini nazart itibara alarak ,Parsal. mahallesi mektebi aulusuna toplandtk oe oekil namzetleri meselesini mfizakere ettikten sonra, aatandaslartmftm Su gafuslan halk aekilli$ine mfinasip gortlp kazamndaki segmen eJendilere taasiye etmeye rey-

birli$tyle harar aerdik.

Ganti Balkanski, tttccar, btittin Bulgaristanda meghurdur.

Filil Gopoo{lu, kapital sahibi bir ttlccar.

Tanas Dopoo{lu, $drdp endtistrisi tilccart.

Yani, Halk Parti homiteslnln gepen asustos aymm 27 sinde

yaymladt$t pa$rda gdsterdigi aynt gafuslar. t?eybirligiyle aldtguntz $tt karart gehir kazamtzdan aatarumtzm refahmt, giftgilerin maddi durumunun rclahmt, aergi ddeyenlerin uaziyetinin hafijlemesini, canu gdttillden arzu ederek, bir sdzle, kazamtzun menJaatlerini dt:siinen di$er sepmenlere bildirirhen reylerini bu aytn ll-inde yapilacak olan segimlerde kendilerine, lamamiyle itimad besledi{imiz ue Halh Meclisinde memleketimizi

tarumtyor oe nota benel, g seogili Vatarumtztn hainidir.

rus

ise

kimse

terbiyesi gdrmil\tilr, bidlhara,

Sepmen efendiler,

I Ferdinand 7ar siildlesine, basmda Simdiki basbakan ae besliyen tamamiyle mutiyane sadakat bulunan aatanseoer hilkrtmeilmizi Sasmadan destekliyecek olan Su yukardaki, hayr asagtdaki Ganrt Balkanski Tahta ae seagili asaletmeap prens

Filtt

Gogoo$lu

Tanas Dogoo$lu ismindeki gafuslar itimadmtzt kazanacaklatdtr.

Bu okunanlardan heyecanlanan Bay Ganu: Aqkolsun be Gunu, sen btisbtitun Bismark mlsln be, diye ba$rrdr.

Kendisinden memnun olmuE olan Gunii: Ama sen beni ahmak mt zannediyordun ? dedi' 1 Nota bene: iyi kaydet. (lat.)

126'

127

.timdi matbaaya git ve qciyle iri harflerle basmalarrnr soyle

!

Ya para ?

Para yok, sen ona bedava basmasrnr sdyle, e$er basmaz ise $ehir g0rasrna ve difier kalem odalarina orada hiEbir evrak basmamalannr soyliyece$imizi de bildiriver. Anladrn mr ? Haydi, git qimdi !

Bay Ganti soztine devarn ederek: Siz di 6 erl eri n i n telgraf gekerekkaymakamrn koylere koyluleri kandrrmaya grktrfirnr bakana qikdyet ettiklerini biliyor musunuz, dedi.

GoEooglu:

divaneler, ha ! dedi.

- Amma da DoEoo$lu tamamladr: Btisbutun !

Bakan, Meryem ana defril ya, onlarrn her dedigibi kabul ediversin ! Onlara cevap olarak: oldulu $ini segimler serbest, demiq, ha-ha-ha !.. .

GoEoo$lu ile DoEoo$lu da kahkahayr bastrlar : Ha-ha-ha

!

Allah bel6srnr versin, hay qeytan hay ! Serbestlik mi -? Al sana serbestlik ! Pazar gunu oyle bir serbestlik gorecekler ki, omiirleri boyunca unutmryacaklar. Hele

Gramatikof ! Zavalh, memleketimizde henuz seErm gormemig. O vlahlar, o iki parmak drgarr flrlamrq olan kanh gozlerini belertmiq, kuqafirnr genesine kadar kaldrrmrq, bo[uk sesli Eingeneler onune geEsin de, Hrrsrz Danko da: ,,Tutun ! Tutun !" diye balrrarak bir kaplan gibi peEine dtiqsun de, gorecek o.

GoEoo$lu ile Dogoo$lu memnuniyetten parlamrq gozleriyle krs krs griluyorlardr: Ha-ha-ha

!

Li-be-ral-ler! Ana-ya-sa ! Al sana ana-ya-sa ! Onlar ,,emir telgrafrna" hal6 bel bafrllyorlar. Bu emir telgra-

frndan insanlarrn kulaklan salrr oldu. Kah okuyorlar, kah el6leme gosteriyorlar. Dtin kaymakamla kahvehanede gtrlmekten katrldrk. Kaymakam, goz boyalamak igin bu telgrafr yazdrrmts ve kahvehanelere yollamlq.

Diin kahvehanede ikimiz otururken, dburleri bir masada, efre$e grkrlmrq koyunlar gibi baqlarrnr e$miE, telgraf okuyor ve: ,,Serbest ! SeEimler serbest ! Polis kanqmryacakmrq

!" diye frsrldaEryorlardr. Biz de krs-krs

gultiyorduk. Ben ona kaE altrndan bakryor ve gulerek: ,,Biz iEimizde eminizl" diyorum. O da kahkahayr bastr mr hemen bir mastika getirtiyorum. Kaymakam cebine vuruyor, yani serbest seEirr,ler hakkrnda mektubun ce-r binde oldu$unu soyluyor ve krskrs gulerek: ,,Biz emin defiiliz !" diyor ! Hop ! Bir mastika daha ! Iyice kafalan gektik ! . . . Bu arada Hrrsrz Danko, baqkalan, sonra daha baqkalan da gelmesin mi, hemen kahvehaneye kapandtk ve Ealgrcrlara Ealmalarrnr emretim. Kemanlartnrn telleri kopuncaya kadar Ealdrlar. Georginin mastikasr, iyi de(il, mezesi de berbat; hryar turqusu yapmamr$ da bamya turEusu yapmrq !. . . Oh ! Drinden hala bagrm afrryor !

Gogooflu birer mastika daha doldur.

Mahmurlufiumuz gegsin !

Onu blrakrn siz ama, bu akqam da iEmek l6zrm.

Adamlarrmrzl meyhanelere daha bu akqamdan yerleqtirmeliyiz.

DoEooflu: Buna henriz erken defiil mi, bay Gani: ? dedi.

De$il elbet. Yarrn cumartesi.36 saat iEebilecekler.

Erken de$il ! Sonra, hep igecek de[iller ya. Srrayla.

Birtaktmr 5-6 saat igti mi dinlenecek, baqkalan ba$Iryacak. Srralanacaklar ! Bir defa toplandrlar mr gitmek yok. Yemek de orada, igmek de, uyumak da ! Anla, drntz mt ?

GoEoo$lu

tasvip edercesine:

128

129

Biliyoruz, biliyoruz, dedi. Sefte seEim yapmlyoruz ya!

GoEoofrlu, arnavutun yanrndan geEerken ona, bu akqam 300 oka ekmek hazrrlayrp, 100 okkasrnt Eingene mahallesine TopaEofiluna, 100 okka Parsal mahallesine Gogonun meyl-ranesine, 100 okka da aqa$rda, hamallara yollamastnr soyle. DoEoollu, sen, gene bu '' meyhanelere dolaq git ve gelenlere daha bu akgamdan rakr ve Sarap vermeye baElamalartnt sciyle. Daha Eogu rakr versinler, anladrn mr ? Hem, meyhanecilere, benim hesabrma fazla yazmamalartnt da soyle, yoksa bel6ya Eatacaklar. Maskaralar geEen sene olur olmaz qeyler iEin 2,000 leva kopardrlar ! Akrllartnt baqlartna toplamalarrnr sciyle, zira $ehir q0rast bizim elimizde ! Kasaplann yanrna da u$ra, ne kadar krrtntr, cifier, barsak, kemik varsa birkaE krifeye toplamalartnt ve bunlart, bizim adamlartmtza birer kazan gorba piqirmeleri iEin meyhanelere yollayacafirmtzr soyle. Bu akEam, kaymakam ile polis komiseri koylerden donecek. Biz onlarla difier meyhane ve kahvehaneleri gezeceliz. Btitun kalem odalartna qahganlan toplayrp bttun gece seEim pusulasr yazdracafitz. Ben k6!rt aldrm. Soyle gok, sart renkte. Bizim seEim pusulalart muska gibi kathyaca3t2.. .

DoEooflu da izah etti: UE koEeli, de$il mi ?

Evet, riE koEeli. Onlartn pusulalarrndan da birkaE tane ele gegirelim ve nasrl k6lrttan yaprldrklarrnr, kaEa katlandrklarrnr gorelim. Ona gore k6tiplere, dilerlerin seEti(i renkteki kdfirtlardan da 1000-2000 seEim pusulasr yazmalannr sciylerim.

GoEoo$lu ihtiram ile: Amma da kurnazsrn, bay Ganu, bu incelikleri mukemmel o$renmiqsin, dedi.

Amma yaptrn ha ! Bu zanaatr da bilmiyecek olursam Canti Balkanski adrnr niqin taEryacaPrm. Efendim, ScFr beni hangi kazaya yollarsan yolla, sana istedi(in liimseyi mebus seEtirebilirim. Namzet eqek bile olsa, yine segtirebilirim, anasrnr sattr[rm ! Sadece bana janclarnralariyle birlikte polis komiserini ve 1000--2000 leva para ver. Ipini saptnl koparmrq 40-50 prangacr topladrm mr dostum, onlart Eehir kenarlarrnda iki-uC rneyhaneye oturtup onlerine birer bakrac igki koydum rru ve bir de: ,,Ha bakalrm ! YaEasrn Bulgaristan !" diye bagrrdrm mr ! Fle-he ! Var mr bana - yan 'itbakan ! . . .

Frrlak gozlerini kanlandrrdrlar mr bir defa, kuEaklannrlan o brgaklarrnr grkarrp da masaya saplarnaya ve tro!uk sesleriyle bafirr ba$rr ba!trmaya baEladrlar ffir, insanrn korkudan tuyleri diken diken olur! Sonra, brr dehqet saEan guruhu geceleyin qehrin.,merkezine 'getirirsen... Muhalefet de$il !... sana Eeytan bile karqi I<oyamaz ! Bir dilErlanrn avlusundan gegirmeli olursan ..

Vuy anam ! O alrzlartnt agtrlar mr ! ... Bir saatlik mesafeden iqittin mi strttn kartncalanrr, tuylerin kirpi gibi diken diken olur 1.. . Bu esnada koy muhtarlannl ve katiplerini de topla, gozlerini belerterek onlara,.bir diq,-srl< ve bizim sarhoqlarr gosteriver.. . SeEr-r-renleri degil!.. . qolgelerini bile goremiyeceksin ! I--ler koyden rnuhtarla beraber 12 qer belediye mebusu geldi mi, mirstahdemlerle k6tipleri de topladrn mr, di$er koyluleri geri gevirrnek iEin koy kenarlanna jandarmalar yolla, intihap burosunu gu 40-50 katille sar, Eagrrma yaparak segirl sandllrna da birkaE demet segim pusulasr trkrqtrr, boylece eqek, halk mebusu olmuqtur, ha-ha-ha !

Cogoofilu ile Dogooqlu da qiilmeye baqladrlar: Ha-ha-ha ! AEkolsun be, boy Canii Cogooflu izah ederek ilave etti: .

!

9

Bay

GanU

130

6yle ama, sadece polis yetmez, segim biirosunn da elde etmek l6ztm.

Bunu DoEoo[lu da tasviP etti : Ben de iynr fikirdeyim. Btiro qimdilik bizim ama ... Buy Ganu ien onu briak, haydi. 9u biiroyu nasrl elde eltiginizi anlat bize, Eok rica ederim.

Bay Ganti memnuniyette guhimsiyerek izaha baqladr: Nasrl mr elde ettik ? Qok kolay ! Sancak q0r.asr seEmigtik, delil mi? 0 U ti ile r i n e sekiz rey ql[tr, Uir',. .ici*. Onjaln belli bagSlalndan dordtinti arakladrk... Ama gtirtiltti kopmugtlrr dersiniz. sat anasrnr.

koyuncaya ka-dar -seEimler. bitti. Dorde Ontur iqleri yllu "Zaten onlannkilerden hep fakirleri brrakJOit kaidrk. mrstrk. Daimi komisyon seEmek iEin toplanctk, amma nui"-u onlardan dordiincuitinti bulamadr. Iqin farkrna vanyorsunuz ya ? !

DoEoofrlu dilini ctklatarak: Ts].. tt... ts...! Amma BismarkmtEstn ha !dedi' Bismarkr cebine korsun vallahi !' " Ama dur be, sen hentiz ne gordtin ? Sadece almanlann Bismarkr mr olacakmrq ?. . . Neyse efendim, ;;ir; tiq Liqi, biz dort kiqi kaldtk ve .Eo[unlu!' .btittin 919" E, agiimtz stit kolimuyor .Ya: komisyon "ttiL. ;iliU" liriil1 Erktr. Onu brrak- da bizimkiler hatta daha tidi ruy Xurindr,' Etinku onlardan ikisine,.ayrl _ayrt.kosekreter 6zalk vadettik, onlar- - da, ahmaklar' "uJ"trf.'

Uirirnt iture rey verdiler mi verdiler .. . Ha-ha-ha ! $imdi ,of.ufifurda afyon iEmig gibi gezip duruyorlar. Bu ce,in"tf"rin heie biri giyit n[fuilu bir adamdr. Keniisine sekreterlik va?ederek koylerde ahaliyi divane .bizim tuiif,-,ra kandrrmasrnr konuEmugtuk. Sonra bu ara. havada irti, da iqini brraktr. Tavadi olanl btrak,daha doldur. mastika birer A6*uk h6rif . . . Dogoo$1-r,

131

Bay Ganti mastikayr iEti, avucuyla bryrklannr sildi ve ,,bu cenabetleri" burarak sozune devam etti: $imdi size seEim burolannrn nasrl segildi$ini anlatayrm : Bu ,,kura" ile olur. Kurayt mahkemenin reisi Eeker.

Bu seEime ,kura" ile denir ama, ben istedi$imi segebilirim. Bu da Eok kolay bir igtir: E$er biletleri bardak iEine koyacak olursan, dolu olanlarrn iizerine murekkeple bir gizgi Eizersin. $ayet kutuya koyacak olursan, etrafta olanlarrn gorrnemesi iEin daha derin bir kutu alrr, dolularr bir tarafa, boqlarr ote tarafa korsun. Sonra reise: ,,Gciztinti dQ, iqin di.iduktur," demek kahr. ivan, Stoyan, Prrvan ! diye ba$rrrrlar. Ptrvanr mr istiyorsun ? Dolu bileti altrstn. Yani reis kura Eekiyor . . .

GoEoollu: Yaman adamsrn be Bay Canu ! O ahmaklar da - olEuqecek boy adamrnr bulmuqlar. Bu gidiqle onlarrn hali haraptrr, dedi.

DoEoo$lu ise : Bu kafa ile nastl olur da qimdiye kadar nazrr olmamtEsrn ! diye hayret ediyordu.

Buy Ganti alqakgonullulukle: Ne ise, brrak ! Bulgarlan bilmez de$ilsin ya ! dedi. $arkta qafak sokmekte ve Parsal mahallesinde Gogonun meyhanesine donuk bir ziya girmekte idi. 30 kadar kahraman (?) masalann, peykelerin uzerine ve yere yuvarlanmrq yatryorlardr. Sanki 30 kaplan bo$u$urmuS gibi bir hrrlama iqitiliyor, ve sokaktaki polisi taciz ediyordu.

Vakit, vakit bu kahramanlardan biri yan kapah gozlerle kalkryor. Korkrittik sarhoq yatanlqrrn uzerine basarak kenarda duran testiyi iki eli ile yakahyor; midesini, bolazrnt, a$zrnr ve EatlamrE dudaklarrnr 9{r

133

132

yakan alkottin ateqini sondtiruyordu. Karanhkta tizeri"rin" bastr$r oltiier uyanlyoi, kurumuq ve klsllmtE sesleriyle kufurler ya(drnyorlardr' -Erkan pis koku, meyhanede zaonlann nefesinden ten zehirlenmiq olan hlvayr bir kat daha zehirliyordu.

DoEoo[lu ile GoEoo$lu uyanmrElar keleE Hasantn Xu[uetinie kahveleiini- iqiyorlardr. SeEim ordusunun [arargahlarrnr uyandrrmanin yg!.ti gelmiEti. Onlar lolSol ;;; ;;yhanesinin ontrne geldiler' {up'yl agtrlar' Fakat bo(ucu pis bir hava onlart geri pusktirttti' Gogoo$lu : PiltjJ ! HaY EeYtan garPasr ! diyerek eliyle burrrunu

-

trkadl.

DoEoo$lu da:

Sarmtsak ml Yemiqler, ne yapmtElar acaba ! diYe burnunu trkadr.

Aqrk kaprdan meYhanenin igine temiz hava girdi. Vc pek o kadar hassas olmrYan iki arkadaErn meyhaneYe girmelerine imk6n verdi.

Gogoofilu h6kimane bir tavrrla: DaEa uyuyor musunuz be hayvanlar, . Eabuk kall<rn ! diye kumanda verdi ; ve bu ayya$ gtiruhunu ayaklariyle lekmelemiYe baqladr.

Dogoo$lu: Gojo, qunlara birer rakr ver de gozlerini aEslr-rlar

-! dedi.

Gogo yatalrndan tembel tembel kalktr. Gerindi, esned'i. Terli /erlerini kaqrdr sonra !i$e v.e bardaklarl kah-

doldurarak mahmurlu ramanlara uzattt ve: Kalk be eqek ! Nah, iE ! Kopek gibi esnedilin yeter ! Gozlerine' baksana Erbal gibi . kabarmrq. Haydi iq t diyordu. Enerjik tekmelerin yardrmiyle yaprlan bu

araEtrrdr. Rakryr kadehlere

nezaketlerle Gogo sarhoqluktan taq.kesilmiqlkahramanlara rakr sunuyor ',ze onlarr kalkmaya davet ediyordu.

Gogonun tekmelerine karEr bazrsr mrnldanryor, bazrsr kan gana$rna donmuE gozlerini aqryor, baztsr da kuqafrrna soktu!u bahkEr brga$rna el uzatarak onu sapla-

mak istiyordu.

Bu korkunE hareketler Coqoo$lu ile DoEoollu'nun

kalblerine nege veriyordu.

CoEoo!lu frsrldayarak: Dogoofilu, Eu kogedeki gozu bafrh olana bak, tanryabildin mi ? diye sordu.

Tantmaz olur muyum ! Petresku, hani babasrnr golde bo$an ! Tanryorum ! Allah adamr onun eline dtiqtrrmesin ! Baksana kuqa[rna ne koca brgak sokmuq !

Bak be, sen $u tezgdhln dibinde yatanr tanryor musun ?

Ayalrnrn yarasrnt baflryan qu qigkoyu mu ?

Hayrr, onun yanrndaki, aln yank olanr.

Tanryamadrm ... Ha, dur, sersem Petsonun kopili delil mi ? Hani qu bizim kiliseyi soymuqtu.

Hayrr ! De$il, sersem Petsonun Eocu$u, haydut Bongonun yanrnda yatandrr. $uradaki ise, hrrsrz Dankonun yefienidir. Buy Ganti onu buraya bu haymanalan gcizetlemeye gonderdi. Muthiq bir hayduttur. Cegen akqam otekilerin seEim pusulalanndan bir demet galan iqte budur.

Aferin !

Sen onu ne iqte kullanaca$lmrzr biliyor musun ?

Segim ,,buro"sunun yanrna vaidr$rmrz iaman, qayet onlardan gelen olursa, Nikola Trrnovallyr yakasrndan tutarak qoyle balrrmaya baghyacak: ,,- Yakalaytn gu herifi ! Prense ktifretti ! Prense soluyor, ydkalayrn !" Tam bu srrada Petresku ile hrrsrz Danko Nikola Trrnovahyr yakaladlklarr gibi drEan atacaklar. Poiis de onu cintine katrp, kodese trkacak !

134

Dilerleri Nikolayr kurtarmaya kalkrqacaklar, biz de buna karqr grkacalrz ... Boylece bir kargagahk olacak.

Bunun tizerine polis gelip hepsini Eil yavrusu gibi dafittacak. Btitun bunlar peEinen cilEtiltip biEilmiqtir...

Iyi ama, Lulgo ile Gramatikofu kim yakahyacak !

Abe sen de onlarr insan yerine mi koyuyorsun ?

Onlartn karqrsrna TopaEofilu dikilip de bir gozlerini aEtr ffir, yerlerinde yeller esecek.

Bugtin mrintehipleri korkutmak, kovmak, ve seEim biirosunun yanrnda korku ve dehEet saEmak; zaten srnmrg olan bulgan henuz idrak etmeye bagladr$r devIet .idaresinde kendi iradesini serbestEe kullanmak hakkrndan brisbritun vaz geEirtmek vazifesiyle tavzif edilmiq olan bu 30 kadar ipten ve kazrktan toplama, kara kalbli qahrslarrn tembelce uyanrglannr ne$e ile seyreden GoEoo$lu ile DoEoo$lu boyle konuguyorlardr.

GoEoofilu ve DoEoollu, yarah bereli, biEirnsiz gehreli, qanalrndan frrlamrq, qiqmiq, kanlr gozlu, geniq kuqakh, kuEafir brEakh cani tavrrh otuz mtithiq haydudu, qavk ve heyecanla seyrediyor ve kazanacaklarr seEim zaferinin lezzetini Eimdiden tahyorlardr. ^*' SeEim iEin kira ile tutulan haydutlann hepsi kalkmrqlardt. Bu srrada Eingene mahallesi tarafrndan bir Ealgr sesi. iqitildi. Evet Ealgr sesi !

Btittin gece Eingene mahallesinde TopaEo$lunun meyhanesinde Ealan, hatt6 bir arahk bizzat meyhanecinin qevke gelerek: ,,Vangelito Eevre urmug, orgtistinti Saglrmtg; ,,Vur Allahrm oldtir beni bir an evvel yanrna al beni" qarkrsrnr soyliyen ve elinde kemanr, ayiktu uyuyan Ealgrcryr tasvir edeyim mi ? Ya hiE galmayan, yahut da zurnasrnr kudurmug gibi ufledi(i zaman yanaklarr qiqen, boynunun qah damarlarr bir parmak kabarrk, kanlr gozleri gana$rndan frrlayan ve zurnayl biraz daha

135

tiflese, sanki sarasr tutacakmrq gibi dinleyicileri dehget iginde btrakan zurnacrdan bahsedeyim mi? Haytr, ben bunlartn hiEbirinden bahsetmiyeceSim. Yalnrz bu Ealgrctlartn d la Bay Ganu olduklarrnl soylemekle iktifa edecefiim !

Qalgr PeEenin mar$rnr Eahyordu. Qalgrnrn kesilen sesleri arasrnda vahqi bir nara etrafr Ernlattr. Parsal mahallesinin afiaElanna ve ev saEaklanna konmuq olan

kuqlar, korkarak uEuqtular.

AE aslanlardan murekkep bir ordunun karqrsrnda, krzmrq kaplanlardan muteqekkil bir ordu bulunsa, ve verilen bir iqaret tizerine bu iki ordu bo$urmelerle birbirinin uzerine atrlsaydr, onlarrn naralarr, ancak Eingene ve Parsal mahallesi sakinlerini Eimdi dehEet iEinde brrakan naraya benziyebilirdi.

Bu nara hrrsrz Dankonun kira ile tuttulu adamlarrn ,,Ura!" sesi idi. igte onlar soka$rn koqeJinde gorundul.er ve meydana do$ru yurudriler.

Onde galgrcrlar, onlarrn arkasrnda hamallarla, Eingeneler ! Baqta hamallann omuzlanna oturmuq biiyuk btyrklarr ve enSesine devrilmiq qapkasr ile. . . Kim dersiniz ? Bay Ganu Balkanskinin ta kendisi.

Bu debdebeli anda bile Bay Ganii kendisini kaybetmemiq iki elini ceplerine sokmuqtu: ,,Elbette haydutlardan biri elini cebine soktu mu, kesenin uEtulu gtindur.

Ben mahmr bilmez defiilim ya!" ' Oltileri bile diriltecek olai ikinci bir: ,,Ura !', meyhaneden drgarr Erkmrg olan Gogo'nun tayfasrnrn kulaklartnt Etnlattl. Onlar da buna, top ateqine benziyen: ,,Yaqastn Bay Ganii!" diye bafirrmakla cevap verdiler.

Pek fazla sevinE iginde olan Buy Ganti tezavu ile: Sabahlar hayrolsun, qocuklar ! dedi.

30 krsrk bolaz hep birden: ,,Sabahlar hayrolsun t" diye cevap verdi.

I 3rj

Buy Canti ,,Austerlitz" ontinde bulur-ran Napolyona berrzer bir tavrrla: Cesaret gocuklar ! Kuvvet bizim elimizdedir, diye teqvik ediyordu.

H9y, Dankonun yefieni, sen yapacalrnl biliyorsun yal Zoru gordun ffiU, Tlrnovahyr - yakasrndan tutar: ,,Prense kufrediyor !', diye balrrrnaya baqlarsrn !

Anladrn mr ?

Dankonun ye$eni: Biliyorum ! diye cevap verdi.

E, sen Danko, sen Petresko ?

Petresko vazifesinin ehemmiyetini idrak eden bir tavrrla: Biliyoruz ... Baq aqagrya ! dedi.

Aferin ! Petresko ben senden bir marifet daha istiyorum. SeEmenlerle do$tiqmeye baqladrlr mtz zaman, sen onlarr stndrracak kadar iki uE kiqiyi brEak{a saplarstn. Bundan sonra blEa$rnr bir kenara flrlatrr, gomle$inin onunu paralar, derini biraz yaralayrp kanlatrrsrn ! Anladrn mr ? Ondan sonra yuziinti ve rubalannr kana bularsrn ! Anladrn mr ? Bu iqi aceleyle bitirdikten sonra: ,,Yaqasrn Prens !" diye .bafilrdrfirnr, fakat etrafrndakilerinin seni oldurmek istediklerini, sesinin Erktr$r kadar ba$rrarak anlatmaya baqlarsrn, anladrn - -,1 Petresko: Anladrm, fakat senden beq leva daha ,,kan parasr" isterim, dedi.

Bay Ganu: Para meselesi kolay. Sen yalnrz dedi[imi yap ! diye Petreskoyu teskin etti.

Bu srrada, segim ,,buro"sunun bulundu[u mahalede vaziyeti anlamak maksadiyle gonderilmiq olan keqifEi tavukgu Adamgo, Kopuk ispiro ve Topal Mustafa koqarak geldiler ve 3000 kadar koyluntin muhtelif yol-

13l,

lardan kasabaya geldiklerini ve Trrnovahrlrn adamlarrnrn koylulere segim pusr-rlasr da$rtmakta old.u!r-rr-rr-r bildirdiler ve kaymakam: ,,Acele edin, iq nafiledir !" d.iye soyledi dediler.

Bay Canti: Allah beldsrnt versin qu kaymakamrn! diye - Huy, Yahu, koyluleri stndtramry.ala\ olduktan sonra bafirrdr. onI ne diye kaymakam tayin ettik ! O da kaymakammrq ! Htyar salatast ! O yalnrz koylu ktzlartna Eatmayt biliy'or. Hayvan ! Neden polisleri kenar mahallelere gondermemiq ? Eqek gibi iEmiq de, ne yaPmasl l6ztm geldi$ini unutmuq, Ko$, Eabuk, ona.soyle .ath p.olisleri toplairn ve kasabantn ortastndan ,,Urg" diye bafrrarak yrldrrtm gibi gegsinler, bakallm karElmtza hangi koylu grkacak. Qabuk koE !

Bay Ganti Gogo'ya: gogo ! Rakr ver diye balrrdr :. igin, anasrnr sataytm, ben odtiyorum. Qalgrcrlar neden susuyorlar ? Qahnr z be, Eingeneler ! Qul Su zurpayr be! Ne oyle okuz gibi bakryorsun? Ha goyle!

I-i-ih-ha-a

!

Danko, Eimdi her birine birer demet seqim PLIsulasr dafirt ! Ha bakahm qocuklar, cesaret ! YaEasrn asaletmeab prensimiz, ura-a !

SeEmenler: Uraaa ! . ..

diye baltrarak yollandrlar !

Muhalefet partisi namZetlerind"en ivanitsa Cramatikof sabahleyin saat altlda uyandr. Giyindi. Kahvesini iqti ve evleiinin onirndeki balkona grktl. Biraz evvel do!muq olan guneEin ziyalan, kilisenin kubbesini ve qarka bakan evlerin pencerelerini aydrnlatryordu. Sanki britun tabiat genlik yapryordu. Hakikatte ise tabiat her zaman oldu$u gibi ilgisiz vaziyetteydi. Yalnrz bizim namzetin canr Eenlikle dolup taqryordu.

.

138 139

GenE, tahsilli, biraz idealist, fazlacahayalperest, kalbi temiz, iviri6e karqr imanr [uvvetri, istikbiG timidi oran cramatik"f yviji3 ;i#;ieti- Kendini unutacak kadar kaysrrr,l-:11h, r.uuir .pti_irt 1," r,". qeyin iyi tarafrnr ocirmeye. Ihqmrq.olan gayet safdil -Eaiyorar. ve budaracJsrna herkerir"r',;rtine bu genE, itimzt Dostrarrndan, .birkafi ona mebrr ni-rJuigini tekrif ettiter' Harkrn bir krsm, iqli.qlivr" -i"urr iEtimada onun namzetrigi briytik uii atana v;;;run"ui. ir6 edirdi. cra_ matikof da zannederek !;i.S"Vin-.ol-rp Miltet .bittigini Meclisinde qciste'recegi fu'utiyetin-e ;#' ta])atter" daldr.

Bulgaristandi .yagra Bur'ul-uyu baqradr. Fakat bazt teferruat, dostrlr,"lgn r"ei-dun .uu"r seEim kanununda faariyetini onun tath r,.uyl'iru.ini ara ,,.u

s;il

-

;;iflentj#l;:

;;";;*,'',:;'ji$',ri;ff f ffi ,r:.T#,"1j:.*fl:rft :: Sonra niEin zor bir J;;;., aiiq-Ji" .I*p vermeri,

giderirec.egi"lbunrar berki de :ltiiE^hi' sadece soranra, irgirendiriyordu";aetmeriydi, o J*Li-i,:i,in guurunu etrafrnr saran ve onun u.ken, harbiyesini te'kir eden

. arkadagrarrna tesri-,"t.niiii"xrirL-'"lvi",,lrini razrm geldisini haber verdirer, ;;u soyrriyordu.

-onL.b' K6y muhtarlarrnr kabur etmesini uu niik- rui"it. konug_ masrnr ihtar ediyorrardr, o Ji, -;"r;;;:;,;'#2il< ve katiprerini kibur ui"."r. "rinau k6t muhtarrarrnr scizrer sciyluyordu ki. onun sozreriiili" ui.''i"r."anramryan gcizterini .irs,y;'indi..n"y.

-"tbr.

,1?1I,".

otuyor_

Kciyhiler onu,.. ihtiyaElarrndan bahsediyor; o da not alarak hanoi ihtiyaErir,; ;iili" edirir, hangirerinin editemez ordr6unu',r.d/r,iiu.l"'uf,tdiurir,.r"'"#rdiriyordu.

Kendilerine "artrnd;;' olan koyrurer ise, onun uu olmuyorlardr.

_

vadedirme#e arrgrnrq "rr."r"; i,irl".i"a""-rriE"a" memnun

) 4

O, kasabanrn ileri gelenlerinin igtimalarrnda bulunrnaya mecburdu.

Bu iEtimalarda koylere ve kasaba dahilindeki mahallelere propagandacrlar t6yin ediliyordu. IEtimada bulunanlar munakaEa ederler, gurultu Erkarrrlardr. Gramatil<of ise sanki bu iqler onu aldkadar etmezmiE gibi bir tarafta oturur, suk0t ederdi.

Bazan bu budalaca hareketsizlik onun canrnr stkar.

Tarn bir gey soylemek iEin a$zrnr aqar, fakat ,,erkdnt harbiye" heyetinden biri onun elini tutarak, ona bir baba tavriyle: ,,Sen sus, karr$ma, sen daha bu iqlerden anlamazsrn!" der. C da muti bir surette susarak muhterem kasabahlarrn m[nakaEalannr ve sozlerini dinler ve kendi kendine: ,,Acaba seqimler hep boyle mi oluyor, yoksa qimdi yeni bir devir mi agrhyor ? diye duquntirdii. Munakaqa edenlerden birini kolundan diirterek kulafirna yavaEQa : ,, Rica ederim, seEimler her zaman boyle mi olur ?" diye frsrldardr. Baqka bir mevzu tizerinde pek dalmrq olan muhatabr Cramatikofun sozlerini anlamaz ve ona tebessum ederek: ,,Simdi bunu brrak ! Onun srrasr d.elil ! Sen bu iglerden anlamazsrn. Bir kenarda dur. IEler yolunda" der. iqler yolunda ! Gramatikoi da- iElerin yoluna girdiline inanmaya baqladr. Qunkti nereye otursa, nereye gitse, tticcar olsun, sanatEr olsun, koylu. olsun, kiminle goruqse, hep aynr sozleri iqitiyordu: IEler yoluna girdi.

Kahveye gitse, hemen arkadaElan onun etraftnr sararak kasabadan ve koylerden gelen havadisleri bildiriyor ve i ,,O, sabahlar hayrolsun, Buy Ivanitsa, . nastlsrnrz ? Artrk iEler yoluna girdi !" Veya i ,,O, Eay lvanitsa, korkma, btitrin kaza bizim, keyfine bak ! IEler hepten yoluna girdi !" derlerdi.

Akqam tizeri qehir bahqesine gitse butun alelerden onu dostEa karErhyarak daha uzaktan: ,,lgler yoluna

140

gir.di" diye ona elleriyle iqaretrer yapryorrardr, yani iErer. yoluna girdi !.. . . Iqler yolunda ! Fakat seEimin arifesinde bizzat kendisinin qahit oldulu .Uil valia, ona kanunda Josterilmig glan segimlerle. hakiki_seEimrer arasrnda 'b"uyuk far( bulundu$unu gcisterdi. Bu vakayr dostrarndin biri kendrsrne gondermiq oldulu mektupta qoyle hatrrlamakta idi: ,, K.anuni.y_et, nizam ve serbestlik,' muvatfakiyet . bi_ zimdir '. . Hatrrhyor nfusun, cumbuEu hatrrrrvor musun ? segim arifesinde ,,Hunrarrn" kahvey" n,il,i-L", hatrrIryor musun ? $,, baqrnda rus qu[kur,, go$su ba$rr pahtotununun' diz (up-u-tju,., yrrtrk lf][, ,,Eulgar Lulln ayak, v.atandagrnr,, hattrlryor musun ? Heie qu 9tul gomtekti, buq, kabak, k;;' delnekliyi q6_rlt, I:ll,, hatrrladrn rnr ? Ya_ o drqarrda, kapr o.unde duran vratrr hatrrlryor musun ? Hani vatanseverri[inden qecaatre ,,mestolmuq", kendi hur vatandaq hakrirnr ve vazifelerini guuruna koymuq, olgun, yani siyasi fetaneti ba_ geliqmii oJr.p grE hatie uyutiiu -ar,-ubiliyordr.

5,.T].idil. t;utun dUnyayr saadete ulaqtrrmaya l6yrk, en 6sil, en , insaniyetli mefkurelerden kabaran go!sunden q,kun, hey.ecana getiren orEusuz ve" y-uksek fikirrerin 3i-,uElnl Daskrsiyle kalrnlaqan diliyle soylenen sozleriyle hrirriyetten, halkrn haklarndan bahsetti[ini ve klhvehaneden Erkan daha.yaqh bir vatandaqri Uag,rmiriyte hur_ riyet ile halkrn haklarnrn bo$azrna trkrtirgrnr -hatrrhyor musun ? Netekim onun aynr parti taraftarioran manevi dostu .ve qefinin..o geqit iozreri de no/i"."--arir ruhulun . bir .yerine iliEip . kalmrqtr. Hatrrlryorsun de$il mi ?

IEte bu dokuntulerin, her neri tuhril vt t"iuiy"ae"n mahrum, hatta benim ,,medeni,, u." ,,avrupai,, bir hayat suren qehrimde mevcut orabirece$ini akrrmdan bire geqirmedjEim kabahklara hazrr bfuunan yabani ve vahEi halk tabakalarrnrn batakrrkrarrndan frtln bu gir-

141

keflerin, birtakrm neyditibelirsiz, ig.norantl ve karakterinsan ,ii iuf,,rfar tarafrndan yonetilen bu . plgnsipsiz miiMeclisinde Halk diyorum, guruhun, ,rrr'runun, bu seqmen binlerce '" " halbuki var, rnessilleri Segimguntiolanpazargunu,sabahleyins.aat.yedide duruyor Cru-?tifJf evlerinin ontinde yuksek balkondaediyordu' tenefftis sevingle ve sabahrn temiz havastnt Kendihayalindecanlandtrg'g'.seEimkanunukonstitusionel bir seEimin muhtelif inlannr tasvir ediyordu' qehir saatinin L""ii"- V"ai buquk oldufiu.ny il6n eden yqrrda hayallerini tath iki defa vurugu, namzeti-rririn geldifini vakti gitme mahalline i..rti ve artrk'seEim l<endisine haber etti'

crarnatikofgiyindi,bastonunualdr.Fakatsegim fiungi bir sil6hla girilmesine mtisaade ve soka(a iiif*"Ji$ini hatrrl/arak bastonunu brraktr gibiydi boE ; Herkes hemen h"-"n ;J.i,.. . Sot ut tu, r-r-rahalline r,er

seqim burosunun bulundufiu mektebin avlusuna git*iiti. Kilisenin onundeki meydanda onu birkag arkadaqr karqtladr

:

Sabatrlar hayrolsun,

Bay ivanitsa, gordunuz rnu ?

Kirni Segmenler. Yalnrz koyluler.iiE, Pin kiqiden f azla.

Onlara ieqim pusulalarrnt da[rttrk' Iqler yolunda ! Haydi qimdi mektebe gidelim !

Dar ve e[ri bir sokaktan geEerek se.qi1.. rnahalline ?

,urditur. Haiikaten birEok kasabah ve koylu seqmeni*a"" rnurekkep bir hltk kuttesi mektebin avlusunda on,e-yunduki sokakta toplanmlqtr. Propagandacrlar yart aqik6r' yart gelenlere yeni gezinerek Iui,,i arut,ndu gizli bir surette seEim pusulalan da$tttyorlardt' I ignorant cahii -

1f

ransrzca

)

142

segmenlerin arasrnda senelerden beri seEinre rqtirak etmediklerine dair, SU yolda sozler iqitiliyordu : seneden beri bugun ilk defa "orarak 'segirne - sekiz iqtirak ediyorum.

Ben de keza !

Ben de, diye buna benzer itirafrar iqitirmekteydi. segim brirosu mektebin saronund aydt. Blronun etrafrnda birkaE segmenle bir muhalefei nu-r"ti bulunuyordu. SeEim baqladr. .Mektebin yanrndaki evin avrusunda ve karEr sokaktaki evlerin avlularrnda sir6hlr jandarmalarrn bulunmasr ve .iki p_olis komiserinin bunlaia gizli bir qeyler frsrldamalarr Gramatikofa Eok acayip goiundri. xenti kendine: .. -.,,.suEi- burosunun bulundu$r-r rnahaile yakrn yerrerde sil6hlr polis kuvvetlerinin bulundurulmasr segim kanununda mennedilmemiq midir ! Saqrlacak $ey ! . . .,, diye

driqundii.

Fakat hayret etmeye vakit kalmadr... eramatikofun goz, onunde oyle.muthiq bir kargaqalrk oldu l<i, zavallr sanki yrldrnmla vurulmuq gibi-yerinde dona kaldr.

Bakrn ne olmuqtu: segim bii-rosunun yanrnda si16hlr polis kr-rvvetlerinin bulundurulmasrna hayret etmrekterr kendini alamryan crarnatikofun, daha' br-r hayretterr . kendis.ini toplamaya vakit kalmadan, tavukgu Adarnaotyn.karqr taraftan soluk sotuSa koqarak geldilini ve ;;olis komiserlerinden birinin klulagrna bir ieylei frsrldadr[lnt gordu. ona birkag ..Komis.er, jandarmalardan birini ga$rrarak, soyledi. Polis acele uzaklaEtr. "Biru. sonra kaza :o, kaymakamr geldi, AdamEo ona da bir geyrer frsrrdadr.

Kaymakam komiserleie bazt emirler' verdi. Korr,iserler.gittiler. Qok geErneden komEu evlerin avlusundan yedeklerinde atlariyle Erkan jandaimalar gortindLr. AtIc-runo bindiler. En orrdsbulunan kaymakari k,1,., elinde

143

I

I I I

t'

kumandastnt verdi. Diqinden. ttrnagtna kadar jandarma seEmenlerin bulundu$u 20 kadar ritaf,l, dar sokafia do$ru iterlediler. Ve atlariyle canlt duvarr yarmak iEin hucum ettiler. Bir gurultu, bafirrrlmu, itiqme, IakrEma fiaqladr. Jandarmalar kihElasnr .havada. salhyarak canli duvari yarmaya qalqryorlardr. Atlar, halkt yararak ilerliyordu. t6kin arkada bulunan seEmenlerin tazyikryle ilerliyen insan dalgasiyle jandarmalar geri pusktirtuldu.

Fakat nihayet silah galebe Ealdr. canh duvar tereddtrt ctrneye baqladr. Turk iegmenlerin: ,,Neme 16zrm bana dayaft yemek., diyerek birer birer srvl$maya bagladrlar. t(oyliile; gaSrrmr$, birbirleriyle bakrEryorlardr' Jandarmalar seEmenlerin mtihim bir ktsnrtnt geri puski:rtmeye murlffak oldular. Onlarrn -pek a7 bir k,r,r-.,, da mektebin avlusunda kalmrqtl. Grarnatikofla Trrnovalt da seqmenlerin araslnda bulunuyordu' Bu srrada sokafiln obtrr ucundan zurna ve ketnan r;esi iqitildi. YaklaEmakta olan bir k[jtlenin gurtiltusu dr_ryuldu. Ve muthiq bir yrldrrrm sesini andlran bir ses, etrafr dehget iEinde blraktr.

Bay canu btittin avenesiyler beraber gelmekteydi: t3aqta galgrcrlar, onlartn arkisrnda gozleri qimgek Qakarr Bay Ain[ Balkanskj, iqte Dogoofrlu, Sgqoo(lu, iqte Peiresku, Htrstz Dankonun yefeni, Kopuk lspiro, Topal Mustafa, iqte Eingeneler, bahkErlar, iqte bizzat Htrstz Danko . . .

Htrstz Dankonun yefieni ince ve gatlak sesiyle: Yaqasrn muhterem huk0metimiz ! diye ba$rrdr' Yuz allzlr ktLtle hep birden: ,Ura " ' ra ' ' ' raaaa!" diye cevaP verdi . ' .

olup:

,,lleri

I Avenc

yardal<,7lar'.

144

Gramatrkofu bir.]urperme kapradr. 1g76 senesini hatrrladr' Gozrintin .ciiune baqrbozur. gu.rn[r gerdi. Fazrt pa$antn ismi dudaklannda dondu. ,fvVaS ucubelerdgn TqJq$ekkil bu yabani quruh mektebin avlusuna dardr. Alrahrm, b;.-dJi#,na=un kan' gcizlerde, bu babayidit r,urekelieraoJ, tur,ritfrrramrE Ei bakrqlarda ne kabahk, ne 2j gr.r, vardr.

Bgy canu kendisine kaLaca yor a'an avenesinin yardrmiyle merdivenrerden E,ka.J{'.Jci; i burosunun bulundulu salona girdi.

Bu srrada avruda bir gtirurtti iEitirdi ve Bay Ganu,nun avenesi tarafrndan itiren"Nikora i;;;;;, li'uraiuen ba_ Ernda -.gorundu' Hrrsrz Dankonrn -Ve ye$eni bir canavar "vuXusrndan kuE gibi onun tizerine atrlir. f,.ntiraiiv, kav,yarak: ,yakalay,n qunrl- r;;il"'JoEl.,! yaka_ , Iayrn l" diye ava, uiu, b;d;;uyu baqladr.

Petresko ire Hrrsrz Danko Trrnovarryr yakaramakta gecikmediler. ikisi kr;;;;;i kurtrar gibi onu yakarr_ .de yarak merdivenden aqaprya ftrlatttlar.

Bay canu sarona girdi. seEim burosunun reisinden bir pusula alarak Dailkonu, -y"gunine verdi. o da koqarak mektebin yanrndaki avruya gitti. yaya ve atlr jandarmarar mekiebi"n Bir dakika sonra ur[runu girdikreri vakit, Bay Ganu.nun avenesini avruda tulun-u" bu griruhun harek6trngun ,lnuthig surette krzgrnhk duyan seq_ bir koqeye srk,qtiril;; bil vaziyette ili,illrTr,tarafrndan Gci$usu, elleri yuzri kan iEinde kalmrq olan pet_ "bagrnyorarl resku masum .veEt.rt O, birkaq .bjr ve *[, seEmeni brgakramaya gerinceye la"ndarmarar ", kadar elini yiiziinu kana buram[a- muvaffa[i olniugtu.

Bir taqrn [izerine binerek: ,,Beni ,rrautui, Arr"kaymakam !

Beni oldureceklerdi. Be;r; ;l' n prqnsl, diye ba-

145 saphyorlar !,, diye ba$nyordu.

Polis vazifesini ifaya baqladr: Kaymakam: ,,KrhEIar drgarr!"_kumandaslnr verdi. Krhglar qakrrdadr. Kamgrlar qakladr,*-segmenlerin protestolarr iqitildi. Lakin yabani gtiruhunr krifrirleri bunlarr bastrrdr. Jandarmalai Buy Ganunun avenesinin yardlmiyle Nikola Trrnovahyr ve onun ileri gelen' birkaE arkadaErnr aldr goturdri. Ath jandarmalar avluyu segmenlerden temizlediler.

Kalabahfirn arasrnda bulunan Gramatikof da halkla p_e1ap9r drqan atrldr. O, yrldrrrmla vurulmuqa dondu.

Kulaklarrnda merdiven baErnda duran ve ,,Biz de az gok [vrupldg bulunduk. SeEimlerin nasrl yaprldrlrnr biliriz. Ben BelEikada bile bulundum . . .,, diye ba$rran Buy Gantintin sozleri Ernhyordu. _ Aynr_zamanda ihtiyar Dobri dedenin sozlerini iEitti !

Zavalh Dobri dede ! Baqr yanlmrq, gozleri yaqla dolmuE olarak, kesik bir sesle qciyle diyordu: ,,Gospodin NaEalnik ! Hani seEimler serbest olacaktr yd, be canrm !,, Zavalh Dobri dede!...

lrrdrm. Onlarsa beni brEaklariyle

Gramatikof birkaE gtin sonra sofya gazetelerinden birinde aga$daki telgrafr okudu: ,,Sofya, Baqvekile

!

kati bir nizam ve sukOn iEinde geEti. Ganu _ Balkanski, Filii GoEooglu ve Tanas Dofoofrlu seEirmiEtir.

Hepsi bizimdir. Muhalefet namzetleri ze-lildne bir surette ma$l0p oldular. Onde Ealgrcrlar oldufiu hatde seEmenler . gorun{!,gt zaman, muhaliflerin -Eetesi Eil yavrusu gibi dalrldr. Buttin kasaba ne$e iEindedir. yiSeEimler

$asrn asaletmeab Prensimiz.

10 Bay Ganti

Ganti Balkanski

146

Qramatikofa,gcinderildi$ini biraz yukarrda zikretmiq oldtEumuz mektup qoylJbitiyordu:,Acaba bunlara-. karlr millet ne diyecek ve ne yapacak ? Qok merak verici bir sual ! 6ir zamanlar ien bana, bunlar milletine itimat ettifiini soyluycrjun . . .

Hay.di se.n de ! Alay etme ! Kime-inanr;'orsun ! Btitun bunlara katlanan bu esir millete mi ? bnu, kendisini temsil eden vekillerinde gor.

Senin itimat ettilin millet esirdir, e s i r ! Onun goztinde esirlik saadet, istibdat inayet, kolelik seciat, bayalr surette hrrlama ise musikidir !

Bu zavalh millet sefil ve bedbahttrr, pek. bedbahttrr !

Kader tarafrndan.darbelenmig, rstrrap Eelimeye mahk0m edilmiq, diiqmanlarr, bilhassa dostian ve kurtarrcrlan tarafindan iqkence gormtig olan bu miilet, dikkat nazannr temerkuz ettirecek sallam bir nokta, srfirnacak bir istinatg6h bulamuT,s, kendine ve talihine klrqr itimadtnr kaybet.mig, hayatta pek ,pratik" ve hissizfije varacak kadar kayltslz olmugtur. O, bugtin: yardrm ie himayeden mahrum, mdnen ve madd6ten ezilmiq, boralardan yrpranmrg olarak eski zamanlarrn acrkh kahntr teqkil etmektedir. ong diriltecek ve- arkasrndan goturecek kimse var mr ? ideal mi ? Hepsi boq I6i! . . .

BAY GNNU GH,ZETECi Orkestra Romenlerin,,Doyna, qarkrsrnr Eatryordu.

Hakikatte ise yalnrz Ange qoio_frtit Eahyordu.'Diiurl"ri de ona alrzdan uyuyorlardr. Biz iElri[i sarondi orkestrayr dinliyorduk. siz, b i z i m kimler oldu$umuzu soracaksrnrz. Kimler Ti ? O .ma[0m: Senator, Otello, Stuvengo ve ben. oniimuzde bir beyaz chdteau sandrovo qiqesi ve bir de Gisshiibler giqesi vardr. . Kaygusuzca masantn etraflna yerleqmiq, afizrmtzda sigara olup ,Doynayr" dinliyordut<. t-toj fai ni6ntel bii poz almrgtrk..Ertesj gqn pazaldr. igimiz yoktu. ceq vakte kadar oturabilird]k.. .Gulg, olduk{a iyi Eahyordu, bayanlar^ ep.eyce gtizeldi-. Biz ise Eepimiz iutiakan' detikanhsrs idik.

- Tam musikiyi dinlerken kendimizden geEmiE ordu0qmyz bir zamanda, fltit birkag yanrrq notfa'kuiafirmir tahrik etti. ve britun orkestra yinrrq galmaya nigiua,.

Bu anda StuvenE^o kahkaha ill griimlye baqladr.'Ve: ,Hay qeytan alasr oteilo! Ama du ,eviet<! hbre bakrn ne yapryor!..." dedi. senatcirle bagrmrzr_Eevirdik. Bir de ne gorelim: Hay geytan_otello, hay ! Boyle komedi nered6n aklma geimigti. Biz gcirmeden yerinden kalkmrq, garsondan bir r

I

haylaz, avare.

Mecazi m6nada, ya$lnl gegmi; delikanh.

l0r

L

148 parga limon istemiq ve kimse gormeden kargrdan fltit qalan ktztn nazarl dikkatini celbederek, Iimonu emmefie baqlamrq. Hr:lbette, genE ktztn canl ekgi istemiq, afizl sulanmtg. Git de bundan sonra fliit Eal! Bir kahkahadrr

koptu . . .

Orkestra sustu. Sokakta: ,,Ye-ni ga-ze-te-ler, M i I I i azame-e-et!" diye bafrran kuEtik bir Eocu$un yaygarast - Nasrliqitildi. ,,Milli azamet" mi? Bu ne demekti?

Limon komedisinin tesiriyle biz yine gtilmeye baElamrqtrk. Bu arada Gedros da geldi.

O, merhaba Gedros ! Otur bakahm ! $arap ister misin ?

O, Otello, merhaba, merhaba yavrum, nasllstn ?

Gedros, qimdi sokakta bafirrdrklart bu ,Milli azamett' nasrl gazete ?

Nasrl?-siz Bay Ganti Balkanskinin gezetesini bilmiyor musunuz ?

Zevzekl Ciddi soyliiyorum. Ganu Balkanski ,Milli azamet" gazetesinin hem bagmuharriri, hem de sahibi ! A-a, o koca bir hik6ye. Demek siz bilmiyorsunuz ha !

Abe sen ciddi mi konuquyorsun ?

Ciddi be kardaq. Durun anlataylm. Bunu bana bugiin anlatttlar. Ben de qimdi size iqittifiimi hikdye edecelim ! ig salonun kaptstnl kapamalarlnl rica ettik. Gedros anlatmaya baqladr: Bay Gantinun evinde bir iEtima akdedilmiqti. iEtimada bizzai Bay Ganti, DoEoo$lu, GoEoo[lu ve Htrstz Danko bulunuyordu. Bugunku vaziyetlerinden en mtisait bir qekilde istifade edebilmek iEin ne gibi m[essese kurmalart l6ztm geldilini tetkik etmeye baqladrlar.

Buy Ganti:

14e

Biz de bir kemik yakahyahm be canrm,idedi. Kuru kuruya vatanseverlik bog l6f ! $imdi soyleyin bakahm iqlerin boyle lehimize gittigi bir zamanda en iyi kelepiri nereden vurabiliriz ? Sen, GoEoollu ne dersin ? mi ? Sana doflrusunu soyliyeyim mi Buy - Ben Ganu, ben hep eski fikrimde rsrar ediyorum. Bir rus traktiri aEalrm !

Ne? GoEoo$lu ciddi bir tavrrla: Bir rus traktiri aEahm, diye cevap verdi.

Bay Ganu hayretle: Abe bu nastl $ey ? Yoksa sen yine igi rusofilli$e mi gevirdin ? diye sordu.

Dur anlagalrm be yahu ! Rusofillikten fil6n bahsettilim yok ! Mesele, nasrl rtizgar esiyor biz ona bakahm. .

-. Nerede ? Kafanda mt esiyor ?

Bulgaristanda . . . flrsattan istifade etmesini bilmiyen ahmaktrr. $imdi tam bir traktir zamanrdrr. Ben Moskof jlinde Eok gezdim, bu iglerden aqa$r-yukarr anlarrm. iki krsrmh bii traktir aEurir. Bir krsini isilzadelere, bir krsmr da mujiklere.l Bay Ganti tereddtitle: Bizde mujik ne arar ! diye sordu.

E, hepimiz de asilzade miyiz be Bay Ganu !

Pek 616, sonra ?

Sonrast, oraya Ealgr olarak bir org koruz. Bay - sen herhalde org gormriqsundtir.

Ganti Bay Ganti malrur bir tavrrla: Efier ben gcirmezsem, kim gorur, .dedi.

Hakkrn var. Bir org koruz. Tabii Eay da olacak.

Beg on gocuk buluruz. Ama kara gozlti olmasrnlar.

1 Rus k6yliisiine mujik derler. (Miit.).

150 151

birer Eizme, birer krrmrzr gomlek, birer de kalpak giydirdin mi ? Al sana traktir. Rus gazeteleri getirtece$iz. Btifeye biraz meze koyup da dukkdnrn kaprsrnrn tizerine ,Rus traktiri" diye bir de firma astrn mr ? Gel keyfim, gel. A ! $ciyle Rusa benzesinler. Onlara

DoEooflu:

fikri doflru bulmuyorum, hayrr, kabul etmi- Budiye yorum, ba$rrdr. E$er maksat havadan kelepir vurmaksa onun en iyisi, bir kvasl fabrikasr aEahm.

Hrrsrz Danko gtilerek: Vurduk kelepiri ! dedi. Yoksa frnn aEmaya mt

niyet ettin

?

. . . Ister ona armut suyu de, istei boza de ...

Hrrstz Danko: E, tamam gimdi de bozacr mr olacaltzl dedi.

Delil be kardeE ! Mesele iEkide defiil, mtihim olan onun ismidir. Yalnz bir ,Rus kvas'r" de, yeter ! iEmek igin herkes birbirini klrar. Fransrzlann qimdi ne yaptrkl9rtn1 .igitmedin mi ? Herifler para vurdular, paral $aka

$u be cantm

delil!

Dogoo$lunun scizlerinden memnun olmayan Hrrsrz Danko: ben kvas istemem ! dedi.

- BoS l6f,hiddetle: DoEooflu Soyle bakahm. Ne istiyorsun, dedi.

Hrrsrz Danko: Bir banka tesis edelim, dedi.

Ahmak !

NiEin !

'

- srrada Bay Ganti onlara: Bu 1 Bulgarca kvas ekmek mayasr demektir.

Kavgayr bir tarafa brrakrn, diye Erkrgtr.

Htrsrz Danko hiddetle: Neden ahmak olacakmrqrm ? dedi ve Doqoo$luya muthiq bir bakrq frrlattr.

Sus be ! Otur. Ve banka hakkrnda ne soyliyeceksen soyle !

Soylesin bakahm neden ahmakmrqrm !

Dankonun kanh baklglan ve tehdit edici tavrr karqrstnda gaqalamrg olan DoEoofilu: $una bak ! Banka kuracakmrq. Sen bankayr papara mr sandrn be !

Htrsrz: Papara ha ! diye ba$rrdr.

DoEoollu: - Nasrl papara ? Nereden nereye 'papara olacakmrq

?

dedi.

Bay Ganti: Susun be. Bunun igin mi toplandrk, diye onlarr teskin_ediyordu.

-DoEoofilu, haydi otur yerine.

Ama nereden nereye papara olaCakmrq !

Laf, Idftan derken ig kabardr. Siz Hrrsrz- Dankoyu bilirsiniz. Mtibarek hep dogriq arar. DoEoollu ise ondln alggty? kalmaz. Az kalsrn birbirlerinin goz0nti Erkaracaklardr. Bereket versin Bay Ganti onlan-teskin etmele muvaffak oldu.

Danko yerine oturdu ve banka hakkrndaki fikrini izah etmey.e baqladr:

Ig Eok kolay. Beg-on milyonluk aksiyon Erkarrnz. $unun, bunun paraslnl toplarrz. Tabii iyi faiz vermek gartiyle, triccarlara, belediyeye, e$er Iruk0met zorda ise ona da birkaE milyonluk istikraz veririz ya ! Bir nizamname hazrrlanz. Kdrrn yanslnl bize, yansrnl da aksiyonerlere taksim ederiz. Aksiyonlann bir takrmtnt kendimize brrakrrz. Para ya koruz, ya koym ayru.

.'152

Bay Qanu, sen, nufuzlusun. BirkaElkaprya girer bir-iki oksururstin, iE olur biter.

Bay Gant: Bu senin -alz:,na gore kaqrk de$il! Bu iq iEin senden daha erbablan vir; Onlar yuprr"n ! Biz ise bur_ numuzu sokacak yer arrya cafirz, diye tavsiyede bulundu.

GoEoollu ve DoEooglu baqra.ni tasdik edici bir surette salladrlar Bay Ganu hdkim bir tavrrla: . * Pylun, qimdi ne driqtindu$umti ben sciyliyeyim, dedi. Biliyor musunuz ne yapa.Ig,z. Ne rus traktiri ile onarlz, ne de adamakrlh bir banka kurabiliriz. Hele Dogoo(lu senin..$u rus kvasr hepten. boE gey... Ne ya_ paca$rmrzr, soyliyeyim mi ?

Dogoofilu, GoEoo$lu ve Hrrsrz Danko sade kurak kesilmiE dinliyorlardr.

Bay Gant: soyliyeyim I Ne Danko -tavrrla: mi ? dedi.

Hrrsrz -yapaca$rmrzr asabi bir Soyle de ! Yeter bizi uzduflrin, dedi.

Acele etme ! Qrinku acele iqe geytan karrqrr. Soyliyeyim mia? Baylar! Gazete ir'kararrm!deli ve Eehresinde bir neqe parladr. . . E$er bu anda bizim ahpaplarmrzrn muzakere odasrna bir deniz canava.n girmiq- oisa id.i, onrarr herhalde bu kadar hayrete d.uguremiyecekti. itt< dakikada donmul gibi. yerlerinde lalan DoEoollu, GoEoollu ve Hrrsri Danko hayretle birbirine bikrfmaya blqlidrlar.

Bu bakrqla: gostermesin ! Bay Ganuntin akh ,,flllah ,kaEmrq olmasrn ?".-dgmqk istiyorlardr. bna ne glilmeye, n",9: acrmaya gelirdi. Qunku- birden parrayrve-rirdi. ' Hele nihayet Gogoo$lir korkar mo.kar ona uzaktan uzala bunu im6 etmeye karar verdi:

153

Bay Ganu, zattntz affedersiniz ama, bazr bazt he-he-he, zevzeklik etmeyi seversin ! Yani zevzekli[i seversin, demek istiyorum. He-he. ..

Nasrl ?

Su

Hayrr be canrm, yalmz soylemek istedifiim $ey . . . . . . gazete fil6n l6fr ettin de . . . ciddi mi soyltiyor-

sun, diyecektim !

Ne demekmiq o ,,ciddi mi soyliyorsun ?" Elbette ciddi soyltiyorum ! Bir gazete gkarmak btiyuk marifet mi? Gozlerine bir perde koy. (ona da ltizum yok !)

Sa$a, sola kufretmeye baEla ! Iqte sana gazete !

Hrrsrz Danko: Qyl. olduktan sonra, razryrm, dedi.

Oyle zer, nasrl olacakmrg ! Avukat Gunu'yii Eafirrtrtz. O bagmakalelerin ustastdtr. Biz ise kimi frkra, kimi havadis, kimi telgraf haberleri yazarv. Mesele otekini berikini maskara etmek delil mi ? Bunun iEin de kim bilir ne felsefe ldzrm de$ildir. Danko, ya gu avukat Guniinun yazrhanesine git de onu buraya Ealrr gelsin !

Danko Erktrktan sonra, Bay Ganri: Bu haydudu goruiyor musunuz ? Ktifur iEin olduktan sonra eqi yoktur, dedi. Sana oyle bir kufur savurur ki, bobre$in srzlar, herifi mati maskara yapar. Ama do$ru ffiu, yalan ml be$ para vermez. Mtithiq ktilhan beyi !

Hrrsrzrn bu evsafrndan GoEoollu ile Dogoo$lunun pek memnun oldu(u soylenemez. Aynr zamanda onlarrn fikrince Danko gazetecilige l6yik bir kimse degildi.

Onlar turkzamanrndaki gazetecili$i hatrrhyorlardr. Vakr6 o zamanlarda matbuat suyu bulandirmakta idi ama, ne de olsa gimdiki gibi cehennemi iftira ve l6net l6flan saEan volkan defiildi. Senelerden beri devam etmekte olan vahqi ihtiraslar borasr, ahl6kan tefesstih etmig olan matbuatrn ahldk bozucu tesiri, her $eyi bal etmekte

155 154

olan materyalizm, vicdanrnl uyutmak suretiyle kolayca zengin olmak imk6nlarr ve idare adamlarrnrn gosterdikleri misal, britun bu hddiseler onlarrn temiz hislerini oyle kahn bir tabaka ile ortmiiElerdi ki, bu hislerin tizerinden o kahn tabakayr kaldrrabilmek iEin yepyeni esaslara dayanan, yeni bir devir ldzrmdl.

Bay Ganu gazetenin neEri, takip edecek yolu, ve neqrinde igtirak edecek qahrslar hakklnda pl6ntnr izah ederken, Dogoofilu ile GoEoo$lu kalblerinin en derin koqelerinde bir noktanrn slzlamakta oldu[unu hissediyor, bu iqte bir eksiklik oldulunu anhyor; ve burada bulunmasr l6zrm olmayan bir qeyin mevcut oldu$unu goruyorlardr.

Fakat bu temiz hisleri bastrrmakta olan afrlr tabakanrn lizerine, Bay Ganri yeni bir tabaka diha il6ve etti ve bu temiz hisleri btisbuttin bofidu.

O, btiytik bir beldgatle, qevk ve heyecanla kuracaklart mriesseseden ne gibi maddi faydalar temin edeceklerini izah etti. GoEoollu ile DoEoo$lu iEin bundan daha ikna edici bir btirhan olamazdr.

Bu strada kapr aErldr ve kaprda avukat Gunu tilki gibi uzun burnu ile gorundu. Aikasrndan da Hrrsrz Danko girdi.

3ay Ganu, Gun0'ye dostane bir eda ile sordu: Gunu be, biz bir gazete neqretmek istiyoruz. Sen ne dersin ?

Gunu goz krrparak: Neden negretmiyelim. Kelepir var ml ? diye sordu.

Sen keyfine bak !

Ama kelepir var mr ?

Var, var, keyfine bak sen.

Pek 616 nasrl gazete Erkarahm ? Hrik0met taraftart mr, yoksa muhalefet mi ? Qabuk soyle, muqterile-

rim

bekliyor.

iqin bel6sr orada ya ! Huk0met mi, yoksa muhalefet taraftan mr ? Hay aksi qeytan hay, bugunktilerin idarede ne kadar kalacaklarrnr bilmiyoruz ki.

Qabuk soyle, mtiqterilerim bekliyor.

Bay Ganu avukattn scizlerine kulak asmtyarak: Biliyor musun Gunti ! Ben qimdilik htik0met taraftan olahm diye dtiEunuyorum, dedi.

GoEoo$lu ile DoEoollu: Oyle, oyle, en iyisi huk0metle olmakttr, dediler.

Bay Ganu, scizunti kestiklerinden dolayr onlara ofkeli bir nazar frrlattt ve: Baktrk gorduk, bugtinkulerin ayaklarr sallanryor; onlara bir tekme atar, yenilerle idarede oluruz. Ne dersiniz,

a

? dedi.

Olur be cantm, nastl, bir Eey vaadettiler mi ?

Tabii, hiE onsuz olur mu ?

Avukat Gunu: Oyle ise iqe baEhyahm ! dedi. Bundan sonra gazetenin bazt muhim meselelerde ne gibi hattt hareket takip edece[ini gortiEtuler ve zamantn, hddisatrn ve eler ,,Allah krsmet ederse" vuracaklan kelepirin de nazan itibara ahnmasrnt kararlaEtrrdrlar.

Bay Ganu: Rusya hakkrnda ,,kurtartclmrz, kardeg rus milleti, ya$asrn kurtarrcrmrz rus Qan (allah rahmet eylesin)" deriz. Fakat zoru gorduk mu yine eskisi gibi Zaddu' nayskaya guberniya, diye baqlartz, dedi. Makedonya meselesinde ise susanz. Qiinkti zamanl defildir. Avusturya, ittifakr muselles, bilmem De, bilmem tre, hiE uymuyor.

GoEooglu:

GenEleri ne yapaca}tz, genEleri, son zamanda onlar da pek kuyruklannr kaldrrmaya bagladrlar.

Bay Ganti iEini qekerek:

156

157

Oyalamaya bakacafirzl Ne yaparsrn, bel6h Eocuklar, bazan qapka bile Erkaracafitz! dedi. Zamanlar oyle, ne yaParsrn.

Htrsrz Danko gozlerini aEarak kukredi: Ne mi yaparsrn ?! Yontulmadrk sopayr lyakaladr$rm gibi . . . Elime bir geEtiler mi . . .

Danko, kendine gel . : .

--T...t-tuzlabuz..'.

Btrak, qimdi onun srrasr defil ! Otur yerine, ona da vakit var.

Avukat Gunii sabrrsrzhkla: Haydi daha Eabuk Bay Ganu, muqterilerim bekliyor, dedi.

Ulan brrak gu mtrqterileri bir tarafa ! Simdi ne yapacafirz biliyor musun ? Sen bu akEam bir baq makale yaz. Ve makalende guna bir ,,sadrk tebeahk" Eek ki prens bile EaEalasrn. Altrna da: ,,Sizin muti evIatlarrnrz, bizim babaml z, atamtz, asalet-

meabrmrztn ayaklarlnln

tozunu ciperiz,

gibi bir Eeyler yaz. Ve onlarr qoyle, bir tesbih gibi diz.

Sen bilirsin. Sonra halk iEin de bir iki l6f soyle. Anladtn mr ? Ha qoyle. Ondan sonra, muhalefete bir kalay Eek! Ve: ,,vatan hainleri..." de.

Gunu:l

Vatan hainleri

sozu eskidi. AlEaklar!

diyelim.'

diye yaz.Hem bulgar iEin me$um... sozunti koymayr unutma

Pek6l6, algaklar,

milleti

! $u ,,megum" kelimesi pek hoquma gidiyor. Mm... m... mequm dedi$im vakit bana sanki birini bo$a-

ha

zrndan yakalamrErm gibi geliyor. Qok hoquma gidiyor Hrrsrz Danko aErkkalblilikle:

!

Benim ise en ziyade hoquma giden Eey kufretmektir. Birine-kufrettim mi, qoyle yurefiimde bir hafiflik hissediyorum, dedi.

Bay Ganu gaYet memnun olarak: be Htrslz, ya$a!dedi ve Htrslz Danko--Agkolsun omuzunu okqadl. nun iqler hazrr demektir. Sen, Gunu- soyledi$im gibi baE mikaleyi yazarstn. GoEoofrlu,.ve DoEoo$lu siz de birlr havadis, birer telgraf haberi hazlrlaytn. it<isi de hayretle: Nasrl havadis, nastl telgraf haberi ? diye sordular' Nasll mt ? Her nevi ! Bagka gazeteleri gormuyor musunuz? Meseldi ,Asaletmeab, millet se-

vinE iEindedir. Ve bir aptzd.an .srhhatine niz igin allaha dua eder." -gibi alnmza milleqelirse yaztntz. $oyle diyebilirsiniz: ,Bulgar t"i, t<enai haklartna dokunuldugu zaman bire kadar ayaklanabilece$ine dair binlerce delil gostermi$tir... Gory aqla-Iiyle yalvarrr... ve saire, ve saire yazarslnlz. Nihayet fazla duEunecek ne var ! Muhalefete iyi. bir kiifreiini, olur biter, vessel6m. Bir takrm felsefelerle u$raqmak nemize l6zrm. zaten onlan anhyan kim ! Mesele

goz boyamak delil mi? Bak keyfine, oyle de$il mi ?

Avukat Cunti gapkastnt alarak: E, haydi allaha tsmarladrk ! Mtiqterilerim bekliyor,

-

dedi.

Seni qeytanlar bekliyor... Ne ise, haydi, allaha ! Hem Gunu, baEmakale yarln erkenden

rsmarladrk

haztr olmah he ! Gule gtile !

Gunti kaprya dofiru yollandr. GoEoo[lu ve DoEoo$lu da onun arkastndan yuruduler.

Bu strada Bay Qan0:

159

158

H,uy, efendiler, biz iqin en muhim cihetini unutmu$uz be, diye bafirrdr. Gazetemizin ismini ne koyacaprz ya

?!

Gogooflu ve Dogooglu atrldrlar: : Dolru soyluyorsun be Bay Cant, ne biEim insanlarrz be . .

Avukat Gunti: . : Fu gayet mtihim meseledir. Biliyor musunuz ni? Qunkri otekiler guzel isimlerin hepsini ardrrar. Bize Sln bir gey brrakmadrlar. -Fakat ne de olsa, bulunur. Ben, gazetemizin adrnr ,,Adalet,, koyahm diyorum. Kavis iEine de bir f in du sidcler koruz.

Ne? O fransrzcadrr. Siz onu anlamazsrnrz !

Biz fransrzca istem eyizl Adet yerini bulacak kadar ldtince bir qeyler koriun.

- $una bir Tempora mutantur2 Eekelim ! . I ^Eger yerinde ise Eek ! Sen, Gogoofilu, ne fikir-

desin ?

Gogoofrlu: s e_tu

,,Adalet" gtizel isim ama, bana ,,Milli ferakoysak Eok daha iyi olacak gibi geliyor, dedi.

DoEoofilu:

Ben razr de$ilim-.Bu isim gok papas iEe kaEryor.

Sulu ,,Bulgar mef hareti,, koyitrmtaeai.

Bry^ Ganti Hrrsrz Dankoya : Sen be, Hrrsrz, ne diyeceksin ? diye sordu.

Ben mi ? Bilir.miyim? ,,Milli gacaat,, koyaItm da ne isterse olsun. Mesul mtidui olarak da -bir sarr Eizmeli Mehmet afa koruz olur biter.

Bay Ganti: 1 flsnn sonu (19 as.)

2 Zamanlar degigiyoi flat.)

etti: Ig

i

r"

birini

Hepsi boq ldf ! dedi ve hdkimane bir tatrrra irave Gazetemizin adrnr ya ,,Bulgaristan bizim yahut,,M i I I i a z a m e t,, kbyaca$rz. ikisinden seEin.

,,Milli azamet" Eok iyi. Hepimiz ranvv! Gazetemizin ismi ,,Milli azamet" olaiaktrr, diye bafrrdrlar.

Oyle, oyle, yaqa !

Avukat Gunu, DoEoo[lu ve GoEoo$lu: . . E, haydi, allaha rsmarladrk Bui Ganri ! diyerek

Erktrlar.

Bay Ganii Hrrsrz Dankoya: Danko, sen kal, seninle frkra vazacadtz. dedi.

Pek al6; soyle de mastika ve -"rj getirsinler.

Ama yine ekEi bamya getirmesinler. Adam ikrlh meze olsun ! Zira gazeteye yan yazrlacak. $aka defiil !

Meze ve mastika getirdiler. Belki Bay Maiol: ,,Nasrl meze getirdiler ? . . .n diye soracak. O, o kadar'mu!i-. de$il, asrl mtihim olan cihet, Bay Ganti ile Hrrsrz Dankonun bulgar efkdn umumiyesini sevk ve idare etmek iEin kollannr stvamls olmisrdrr.

Danko be, bizim.. komqu okumuqmuq, namusluy_ ffiu$, bilmem neymiq diye pek bcibrirleniyor. Ne dersin guna bir kalay Eekelim mi ?

Ktifrlrler mtitehassrsr : .Kalay de5il. ama, onu yerle yeksan etmeliyiz, dedi.

Pizim gazeteciler makalelerini yazmaya bigladrlar: . Pry G?ny yazrsrna ;,Haber aldrlimrza gcire . .'.,, diye baglayarak, kendi \omqusu areyhinl beyal, kdlrdrn uierine.oyle kara. kuftirler ve hakaretrer dizdi kj, bunlarr her hangi bir kimseden iEitmek defir, hattd rtiyasrnda bile gormemiqti.

Bay Ganti yaztyor. Hem de iftira oklarrnrn zehirinden memnun olmryarak yazdrklarrnr giziyordu. onun

-

161

160

indinde hlrstz kelimesi gayet nazik bir sozdu. Bay Ganti, htrstzt karaltyarak, yerine haydut yazlyor ve bunu da kdfi gormiyerek, onune g u n d ti z yazlyor ve bir de ,,me$um" kelimesi ildve ediyordu. " Komgusu, komqusunun karlst, Eocuklarl -ve btittin cinsi Biy Ganuntin kaleminden emsaline nadir tesadtif edilir biier canavar olarak Erkmaktaydrlar.

O, yazdt$r frkrayt Htrstz Dankoya okuyor.

Maitikadln gozleri parltyan Htrstz, frkra ustadlnt heyecanla teqvik ediyor ve topEu ateEini idare eden bir kumandan gibi: Bas, bas, bas, anaslnl satilltmtnl ! Bir qeyden goztn ytlmastn! Bas!... Diye ba$rnyordu.

Ben de yaqadr$rm devrin Eocu$uyum, belki bazl hadiseler beni istemiyerek tamamen objektif olmaktan inhiraf ettirmiq olabilir. Ldkin ben act hakikatin ozunu tecessiim ettirmek istedim. Bry Ganti, kardeqlerinin senin tiynetinde olmadrklarlna kaniim. Fakat qimdilik onlar ikinci ve tiEuncu yerdedirler. Sen on pldndastn.

Senin ruhun iEtimai rejimimizi kaplamakta, siyasete ve matbuata kahbtnr basmaktadtr. Ben eminin ki, bir gtin gelip, sen bu kitabr okuduktan sonra, dugtinecek ve iEini Eekerek goyle diyeceksin:

Biz de Avrupaltytz ama! Ne de ols a o kadar de$iliz!... Affet! Kimbilir belki bir gun gene goruquruz.

Sofya 17 Mart 1895

Gedros:

iqte baylar, Bay Gantinun gazetesi boyle . te-sls edilmiqiir, dedi. Biz iE salonun kaprstnr yine .aEtrk. Ve Vagneiin,,Tanhoyzer"ini Ealan orkestrayr dinlemeye

baqladrk.

*

Affet, mtisamahakdr okuYucum

!

Sen bu kitapErkta bazr ,,cinique"1 sozler ve sahneIerle karqtlaqacalistn ! Ben onlart- yazmadan gegem-edim' E[er ien, Bay Gantiyu bunldrsz tasvir edebilirsen, I0tfen buyur !

Sen de affet, BaY Ganu ! senin hikayelerini naklederken yalnrz temiz hislerle muteheyyiE -itap olduguma allah qahit[ii. Kalemj, ne fena etmek, ne nefret, ne de hafifmeqrebane niyetle gulmek maksadiyle ytirtitttim.

t Kiiftir (fransrzEa).

ll

Bay Ganu

s.

163

BRY GANO SARAYDA _

yaak ! ,sarayda perhiz

"#:{:;:'i X,,!i u oardt. .

.

u

bo_

",:;;#*'1,!i: ;

perI . . o-o ! . buy Ganii ! Hristos anesti ! saraydaki --'t hiz bozmada sen de bulundun mu ?

Buy Ganii: _- Kim, ben mi ? E, ben bulunmazsam, kim buluna_ cak

!

dedi.

sonra sol bryrlrnr btikerek kurnazca bir goz krrptr.

Bununla : ,, Bu kadar ahmak varken, hi; ts"y d;U boyle kelepir kaErrrr ml ?,, demek istiyorJu. E,. nasrl geEti? $en miydi bari ? ftbe onun genli$ine kim bakar. yalh kelepir

vardr

!

gyle bir trkrndrm ki, hiE sorma ! Ne olacak .hafta.perhiz ettim. Kuru. fasulye

ile

r6hana-

britiin

tuiiusu yiye

yiye barsaklarrm kazrndr. Kuit gibi acrkmrqtrm. cu-ir!.esi giinii ise afzrma bir lokma ekmek bile atmadrm.

9yle bir acrkmlgtrm -ki, istemez misin purni, b;;;r; da ,ta. gece ya.srndan sonra saat i[iy; I(arurrugi,imrglardr. ..

Pazar. gecesi_ kilisede dururken oyle bitkindim ki, sanki mideme 300 sriltik yaprghrmrqlaidr. Ttiktire, tiikii:

re, tiiktirrik de kalmamrqtl.-

Bir sigara iEecek oldum,

gitmedi. Alzrmr actladl. Bir arahk ,,hirstos anesti" dediler. Saat on iki olmuqtu. Iki saat daha nastl beklenirdi. Kanya: ,,Git qocuklarla evde perhiz b9zl" dedim.

Ve kendim ,Qerven Rak" meyhanesine daldrm. Meyhanenin iqi benim gibi silindirli, apoletli, madalyah insanlarla doluydu. Onlar da saat ikiyi bekliyorlardr. Uzun bir masanln kenartna oturdum. Baktrm birkag bekdr perhiz bozuyorlardl.

- Masantn iistii mezelerle dolmugtu. Ortada bir tepsi, iginde ktzarmtg bir domuz yavrusu, 616 Varna garabt da vardt. Onlan gcirtince cantm gitti. Hele domuz yavrusunun krzarmtg derisine bakarken akhm oynayacakh.

Ne olurdu onlara: ,,Orada ne yiyorsunuz be ? Domuz yavrusu mu ? Aferin ! Ya bir parEaclk . . . gciyle derici$inden kopanntz !" demig olsaydtm, mutlak verirlerdi. Ama ne olacak daha ktiEtikten utangaqtm . .. ($u .tabakanr ver de bir sigara saraylm t Senin tiitiin iyi, ivanitsantn tiittinti Eok fena, hiEbir Seye benzemiyor !) Bekdrlar yerken afzlartnl <iyle bir gaprdatryorlardr ki, ofkem grktr. Gormemek igin bagtmt oteye Eevirdim. Tuktirecek oldum. Nerede, ttiktrtik kalmamrgtr !

Barsaklanm birbirine yaptgmtgtt.

Bir bardak bira iEsem diye dtigiindtim, sonra vazgegtim. E tamam iki gun bunun igin mi aE durmuqtum ?.. . $u herifleri bari gormiyeyim diye onlara arkaml gevirdim, onlarsa afitzlannt gaplrdatarak yerler mi, yerler; ve vira domuzu methederler. $u kcirolasr domuz yavrusunu a$rzlartndan kapaca-

lrm -

geliyordu.

$oyle bir e$ilebilsem de midemi, basttrsam, agltk o kaiiar hissedilmiyecek ama, frakrm pek dar da arkam kabak giEe$i gibi agrlacak diye korkuyordum. Taktr$m kolah yaka da boynumu testere gibi kesiyordu. Gciz-

ll*

164

lerim karardl. Meyhaneden grktrm, saraya dofiru hrzIandrm. Saraya erken girmek de olmazdi.

Gavazlardan. biri benim iyi dostumdur. Do$rusunu ararsan biraz da akrabam duqer ama, .ry-uyordu. Zaten erken girsen de hep o, seni hemen yemek sofra-

! Kaprlarr dolagtrm dolaqtrm, Hele bir arahk drrrrr . . . diye bir fayton geldi, arka-Onlarrn

srna .oturtmayacaklardr ya

yoruldum.

srndan drrrr . . . diye ikinci bir fayton daha. arkasrndan ben de kendimi sarayrn avlusuna attrm. Bryrklarrmr buktum; bir oksrirdum. ve gelenlerin arkairndan salondan iEeri daldrm. Salonda -gavazlar dizilmiqlerdi. GenE bir Eocuk paltomu Erkaracak oldu. Ben ona:

,,Affedersin bayrm ! Sen kendi iqine bak !,, dedim. Ve paltomu Erkarmasrna mlisaade etmedim.

Qocuk utandr ve di$erlerinin yanrna gitti.

Paltomu Erkarmaslna nasrl musaade ederim be kardeq-! Paltonun yenleri ve astarlarr liyme, liyme yrrtrktr.

Ne.yse uzatmayahm, ben de yukan gktrm. Ama Erkmazdan evvel aqalrki odalara bir goz attrm. Orida yemek masalarr kurulmuqtu.

Yukanki salonda herkes toplanmrqtr. Orada da epeyce bekledik. Biraz sonra prensle prenses geldiler. Ania onlar bu sefer asrl hrristiyan iqi ev sahDiydiler. Bize birer yumurta verdiler EI optuntiz mti?...

Elbet! Ab_e ben boyle..ziyafete bir delil, yiz el operim. Neyse. Bu da geE1i. Oylb derken habj-re Labam indik merdivenlerden aqaSrya. ister inan, ister inanma, ben merdivenleri uEer uEer athyordum. Az kalsrn karqtki duvarda koca aynayr krraiaktrm, ama gene kimseyi cinume geEirtmedim. _ S.rt?Va oturur oturmaz, havyar kutusunu yakaladrm.

Daldrrdrm koca kaqrfir iEine ! Grinahlm boynuna yarlm

,165

kilodan az defiildi. Onu bitirdikten sonra, mayonezli bah$na baqladlm. Ondan sonra srrayla artrk "ontime

gelen mezeleri srraladlm. Adlarrnl sorsan bilmem.

Derken aErldr mt o iqtah, baqladr mr o afirz qaprrdamaya... HiE sorma!... Yedim, yedim, doldurdum o mideyi. Nasrl Eatlamadllrma h6l6 qaqryorum.

Bir de iEmiEim ama, hiE sorma ! Eve- ne vakit gitmiqim, nasrl gitrnigim, vallahi boynumu kessen hitrrlayamlyorum. _ Of ! . . . iEtigim gampanyadan h6l6 bagrm agnyor . . .

Sen onu brrak! Doldurmu$um ceplere-pastalari, istemez misin o yumuqak pastalar ceplerimi bulamrqlar . . .

Eh haydi allaha rsmarladlk !

Allaha rsmarladrk, Bay Ganu !

Sofya, 5 Nisan 1892

167

bulgara: ,,Bulgaristana prens olmak istiyor musun ?,, {iye _sg1s antz, hiE tereddtt etmeden musbet cevap verir.

Belki de sadece verece$i hediye ve bahqiqlerin maaqrndan de$il, huk0met Tresabrnl olmasrni gart koqar . .

BAY GANU MURAHHAS HEYETiNDE onslrz olmryacak mrydr ama, haydi de ! ^ E, qimdi sanki bu ige sadece resmi delegeier kdfi defiiliniE gibi, bay Ganti de burnunu soktu. yo-ksa onlar, reimi uai-lar,. bulgarrn ve bulgar vatanseverlifrinin ne demek oldrq dtinyaya gostermeye mu[tedir deliller miy{ygrl, di?.

Geniq rus sakalh adamrn veya gayet dilzgtin, hlrrl hanl fransrzca konu$an ve fransr ia' benziyEnin, nihayet meqhur bulgar diplomatrnrn karakterinde adamlanmrz az mrydr ? E[er- soracak olursanrz en sonuncu dahi ruslara kdfiydi. - Rusya basrnrn bulgar diplomatr 9iy" adlandrrdrlr diplomai haddzatinde fllibeli 'bir sabuncudur. Progresif bir millet iqte budur ! Rusyada butsar sabuncflan dipto;;i diyl=;{il;; oraya asrr diplom-atrmrz vardrlr zaman ne ohlafi,nr 'bi. tisavvur edin ! Ne kadar mtitrevazr olsa da insan"yine gururlanrr t Hakikaten adalet, fransrzlann da biraz -bize -benzediklerini itiraf etmemizi icabettiriyor. Nitekim fransrzlardan Feliks For, dericiden cumhui reisi ordu. Boyle haller romahlarda da goriilmtgtiir: sinsinafil hatrrraisrnrz, degil mi ? Ama biz onlann hepsini qececediz. Mesel6 gciyle !,ir tecriibe yaprn: Gozieriniz-bigh 5larak qarsr ortasrnda durun. sizi temin ederim ki, yEkaladrgrnri iti< I Sinsinat: ahldkrnrn sadelidi ve sertlilli ile 6n almrg bir romahdrr. Konstil segildisi zaman b"u haberi getirenler, kendisini tarlada qahgrrken bilmriglar.

.

Her ne ise bay Ganiiden bahsediyorduk ya . . . Yan !ST"k _istiyorum, bu ig bay Gantiitiz olmlz mrydr ?

Neden Bulgaristan halkrnr ohun temsil etmesi l6zrmdr?

Ama {iye_ce-}5siniz ki, o resmi delege defril. Ehemmiyeti yok. Belli baqh gazetelerin muharrirteri bay Ganti ile muldkata giriyorken ve sozleri dunya basrnrnda ke-

hanet gibi yayrnlanryorken sozlerine Bulgaristan halkrntn, kulak asmadr$rnr anlat bakahm kirni kandrrabileceksin . . . Fakat qagmaz bir optimist olan ben, sadece murahhas treyetinin milli karakteri kaybolmasrn diye, talih bay_ Gantiyri de bu heyete vazifLlendirmiqtir, diy9r-uT: Zira geniq rus sakah,- fransrza benzer diplomat gibi sozler-bulgarcaya hiE de yakrqmryor. Bay Gintintin vatanseverlik bayraUrnr l6yrkiyle yukseklerds tuttufiunu Eu aqafird-aki mtil6kattan herkes anhyacaktrr (Bay Ganiinun odasrna ilk giren frakh efendinin gazeteci -de!il, yemekhaneden g_arson oldufiunu zikretmeyi hacet 96rmiiyoruz, -Buy Ganti biitun kardegEe driygulannr- bu uda1ng dokmtiqtti. Anlagmazhk olmui, am*i ne yaparstn / lnsanrn samimi duygularr kabardr$r, gozyaqlarrndan- .gcizleri dumanlandrfir- zaman hatJ ea'ilmlsi pek tabiidir). .Gazeteci. girdi. Bay Gantintin bir dilim solan hazrr u.dip. etmedigini bilmiyorum ama, katiyetle s6yleyebilirim ki, gozleri yaqardr: O-o, merhaba bra-tuqka, merhaba. Dokuz yrl gorlisepe_dik, bratuqka, dokuz yrl! Bir giin degil, iki g:tin defiil, dokuz yrl bu !

Ve Bay Ganti aSlamay.a baqladr.

169

168

Pek tabii herkes, uzun yrllar birbirine hasret kalan kardeqlerin nihayet goruEtu$unti ve bu goruqmede garipsiyen Bay Ganuntin teessur dolu gozyaqlariyle !.y9cinrnr tezahur etti$ini zanneder: fakat aynr dakikada muhatabrnrn gultimsedi$ini goren ve gozkrrparak 6deta kagamakh bir tarzda soyledi$i qu sozlerini dinliyen gazeteci ne hale u$radr acaba: Nasrl bir gelenk yaptrrdlfitmtzt bir bilsen, qakast makasr yok, temiz iE ! Oyle bakrr vqya giimuqten _de!il, halis- altrn. Kag paraya mal oldu,-biliyor musun?...

Ne dersin bratuEka ? . . . Meseld ruslar bana oyle bir gelenk verseler, onlartn ayaklartnr bile operim. Oyle Yd, altrn bu, gaka delil . . .

Gazeteci muhavereye baqka istikamet vermeye gayret ederek: Ama sizin memlekette Makedon harek6tr gibi bir

$ey baqlamrE, dedi. Size gore, bu harek6t zamantnda mr baqlamtqttr ?

Buy- Ganu boyle bir qeyi sefte iqitiyormuq gibi hayretle sordu: Harek6t mt ? Nasrl harek6tmrE o ? ! Boyle Seye ne gaile Eekersin ! Higbir harek6t yok . . . Qapkrn-iEi ! Haydutlar t ;imai ayaklanmanln slrasl ml hiE ? S-onra, ne istiyor bu haymanalar, hiE anhyamtyorum. Zafialimiz size bir gey soyteyeyim mi ? Haberin var ml bilmem ama, 1870-yrlrndan bir ferman vardtr. Bu fe.rmana gore Makedonyiya altr metropolit verilecekti. UE verdiler, daha uE veiilecek. Ondan sonra o ahbaplar yerlerine oturup uslanacaklar. Budur onlartn zoru !

Ya Berlin anlaEmast ?

A be, brrak qu olur olmaz qeyleri. . . Ba$!a $eyleri konuqahm biz . .. Ya soyle Dragan Tsankofu tant-

yor

musurn ?

Evet, zannedersem qok iyi tantyorum.

Bay Ganri, iki parmafiiyle cinash bir hareket ederek suali yeniledi:

-

'8, onu nasll bir adam olarak tantyorsun Zanntma gore iYi bir vatansever.

?

Bay Ganu giyritabi- gi.rlumsiyerek baEtnr salladr: mi ?- E-he-he, sen onun ne mal ol- Va-tan-sEult bir bilsen ! Abe o, vatanrnt bir giin bari dtiduEunu q*i-rq mudur ? Sadece kendisi ve guveyini dtiEtintiyo.. Daha kiiquklufltrnden. boyled.ir, .tantyorum ya ' ' ' Eg"r vatansever soracak olursan, biziz astl vatanseverl"i.- gunu iyi bak ! Beni ayda iki yuz defil, yirz. .elli Ganuntin ne .yapabile.ubtu ile dairi ba$lay'n da, Bay -sen beni nastl hesapedi.

Ama . go;qo. vakit o ..gi"i yoitun, efendim ! Burast Abe-qistan- defiil ' ' ' ' Fjalkanski efendi, yemek yediniz mi ?

- Neden sordun ? Yoksa beni yemeye mi davet edeceksin, ha ? . . . Kabul ederim. Slivyan de[il miyiz?

Mul6kat burada kesildi.

Sofya, 1 Temmuz 1895 s.

\ll N

BRY GANU VE MUHRLEFET Bay Muharrir, 'hakkrnda Bay Ganii mahjmat toplayan muharrirle dost oldulumu bilenlerden biri bana, muharrire ver-

mek iqin size leffen gonderdifiim mektubu verdi. Bu mektup gayet orijinal oldu!'undan ,,Zname" gazetesinde tefrika suretinde neqretseniz, fena olmaz sanrnm. Bu mektubun bana verenin eline nasrl geEtili bence meghuldiir.

Sofya, 30. 10. 1895

Bahtiyar* ,,V a'k t i d e'$ i'1" gazetesinin muharririne.'

Behey kcirpel, ,Vakti de!iI,, gazetesinde sozde muhalifmiqim diye, neden bana isnad atryorsun ? Akhn bu kadar mr eriyor ?

Hig senin Bay Ganiin muhalefete geqer mi, be qocuk ?

Sen akhnca: ,Dur daha az olahm da, daha gok pay edelim." demiqsin ! Sen budala defiilsin. Bilirim. Dodrusunu ararsan, yine de budalasrn i yani budala defilsin ama, biraz acemi diiqtiyorsun. x flleko Konstantinofun takma adr.

1 K6rpe burada toy mdnaslnda kullanllmrgtrr.

1?1

Bu igleri afiana sor ! Sen kemili daha diin yakaladrn be I Alan dokuz seneden beri kemirdili halde hiq brakmafia niyeti yok.

Sana agrk s6yliyeyim mi qocuk: Sana da var, bana da. Miri mah, millet mah yagastn !

Hattrhyor musun ? Ben daha o ,canavar' istifastnt vermesin diye Sofyaya heyetle gelirken, Vrajdebna hanlannrn yanrnda muhalefetin kelepir olmadr$nt anlamrqtrm.

NiEin diyeceksin? Nigin mi? Qok basit: Qiinkil 6lem sepetlerini 6rerken, sen kapr arkasrndan bakacakstn.

Bugtin sepetlerini <irenler de hep babacan, hep oku-u$, hep yontulmuq insanlar.

B iz i m evvelkiler hepten vahgi idiler be t Gcizgore acemicesine Ealarlar, gapkrnhk yaparlar.

Alemin kanlartnrn, krzlarrnrn.. . namusuna dokunurlardr. 6yle degil mi ? Ama sonunda kapana iki aya$iyle birden girdiler.

B a k, b,i z i m bugiinkiiler otekilere hiq benzemiyorlar. Qapkrnhk etmiyorlar. Yani nasrl sciyliyeyim, bulunlnuyorlar de$il ama, Cehennem tepeye, Nebet tepeye kim grkacak, gece hamamlarda ne olup, ne bitiyor kirn aragtrracak, zaten bu kimin igine girer.

Fakat altgverige gelince, beceriyorlar ! Qok ustadtrlar.

Hem kardeqim, iElerini <iyle straya koydular ki, beni

bile hayrete diigiirdtklerini utantr mutantr sana itiraf etmeliyim. Aqkolsun kcipollanna !

Bak bu ilim denen qey neymig ! Bciyle adamlita igin olsun anlanm...Bizim ewelkilerse btisbtittin aktnfiya kargr gidiyorlardr. Oniine geleni asrp kesiyorlardr. Ortah$r srndrrmrglardt. Boqu boguna ig gcirtiyorlardt. :-- .Bugiin gortiyor musun ? Yalnrz segimlerde kuyru$unu oynatmana miisaade etmiyorlar. Seqimden sonra her

172

'173

Sey serbest ! Ba$tr, ktifur et, istedi$in kadar zor ver, kimse sana bir qey demez.

Neden muhalefete iliEeceklermiq ? istedigi kadar gtirultii kaldrrsrn, onu kim dinler. Bizimkilerse brylkIannr bukerler ve bryrk altrndan gulerler. idare ellerinde ya, beE para bile vermiyorlar. $imdi bu kadar demiryollan inqa edilecegi, bu kadar qirketler tesis edilecefii ve bu kadar limanlar yaprlaca6r bir zamanda sen de bana, muhalifmigim diye isnad atacak zamanlnr bulmugsun !

Yapma be kardeqim ! Senin dostlulun bu kadar mr ?

Bana haset mi ediyorsun yoksa ? . . . Sanki sen benden daha az mt kelepir vurdun ? KaE yerden para ahyorsun ? Ya bir hesap et ! Ben ne yapryorum, tuccarh!rma bakryorum, o kadar. Nihayet bciyle iqlerin anlaqarak yaprldr$nr da bilmez defiilsin !

Efier benim de daha ya$hca bir miiteahhitlik almama yardrm edersen, sana karqr mahcup kalacalrmr ml zannediyorsun ? Merak etme, iqten anhyorum.

Btitun bu iftiralann bitmezmig gibi, makalemi oyle bir yazmrgsln ki okuyan, benim prense bile muhllif oldu(umu zannedecek. Ben mi ? Sen beni bu kadar sadrksanlyorsun? $imdi boyle qeylerin srrast olmadr $rnr seninle sozleqmedik mi ? Anlardrm. Efier idare elimizde olmasaydr da kenardan sumufrtimtzii Eekseydik. O vakit elbet de insanrn gozleri karanr, prensle beraber hepsine birden kufiir etmeye baglardr. Ama qimdi tamam kemi$i iki elimizle yakaladrlrmrz ve ihtiyarItk senelerimiz iEin bir qeyler temin edecelimizbir- zamanda, ben prens iEin kalkrp do$ru bir soz sciyliyeyim ?

Senin Bay Ganun o kadar ahmak defiildir. O:- ,,Yaqasrn!" diyecek zamanrnlbilir.Bir: YaSastn dedin mi ;

hop bir

taahhut.

Biz, srrasr geldikten sonra bagka tirrlu ba$rrmasrnt da biliriz. Dtinya boyledir !

Bu dunyada baqka bir qey olrenmedikse, hiE olmazsa

bu felsefeyi en ince noktalartna vanncaya kadar rendik.

ofr-

Abe Eocuk! Bizimkiler qu Iomlularla hepten ! Yarah ve olti varmr$ diye b.ir qeyler iqitiyorum. Brey, akhmrzr baqrmrza tophyahm. Otekinin I ellerini kestiler. Saktn, zaman geri donmesin.

Haydi qimdilik yeter ! Yaqastn asaletmeab prensimiz !

Gortiyor musun. Nasrl yaSasrn diye ba$rrtyorum.

Sen ise benim muhalif oldu$umu soyltiyorsun ! Seni qeytan alasr seni! Bana hased ediyorsun ! $unu bil ki, ba$rrmaya baEladrk mt, kimin daha tistiln Erkaca$r meqhuldrir. Hrirmete gelince ben yine kendimi sana vermem ! Sen bir el oper isen, ben iki el operim. Sen etek opersen, ben ayak operim. Sen baqka yerlerini opersen, ben daha bagka yerlerini operim ! Sen benimle mi baqa Erkacakstn, be korpe !" aErrr gitmiEler be

Ganti Balkanski

I

St. Stambolof

175

Posta, diye cevap verdi, odaya girdi, yata$a kadar- geldi, bir mektup uzattr ve havalandrnlmamrq odanrn boluk havasrndan bir an evvel kurtulmak igin aceleyle drqan grktr. Bay Taki her zamanki gibi okstirdti, gozlerini ovaladr ve mektubu agh. Davetiye !

Saym Ba.y, yann, pazar giinti, dPleden sonra saat bir,,lpki aleyhtarlari" cemiyettnin kurulfiiasma igtirak etmek tizere "Suhindol Saraplarr deposuna teSril etmeniz rica olunur.

BRY cANU ,,iQKi nIEYHTARLIGt.. cEMivEri KuRuYoR Giineq rqrklan, bozuk havah odacr!.rn.pislikten kararTaki *d;i; iu*tui,na Eoktan vurdulu halde,.Biracr iqkemaydtnlattt, ayaklalnr ilko,ce r$lk ;ilyoiar; ffifa -U.rinaln"yuka. do$ru kaydr, iE ateqinden kurumu$_ve parlath, agtk alnna ve ku' ;;ffi( olan altbirdrldagrni koptufiu boflaztna 'kadar hrrriirnrn' iut t,r.rulayrcr girdi.

Tam bu srrada postacr tiE defa klsa ktsa kapryr Ea\dt.

Ama-iuXinin kula(r bu kadar nazik sinyallerden anlar mr. Hafta uru' oitu neyse, ama Pazar gtintiydti bu' Bilirsiniz ya, pazara karqt insan kendini biraz daha fazla ,uiur, onunla'tokuqur, bununla tokuqur, sonunda bakarstn, kendisi de pestile doner. Bay Takinin baqtnu 9u aynr $ey arzu.suyla o"i-iSti. Birasrnrn gtizel oldu$unu gostermek isledi$im, demek Sanlii, t"i"Vi ra"*ik,tt, tttrtil".niqti. bir daha vurdufiun3.slsTuytn' Ama bu ;;;d;;tiuf,y, gelmeyince adam,-hiEbir.kabahati olmryan hefa da cevap baqladr ki, bay Taki vurmaya kaprva ovle'insafsrzca olsaydr yine gYa.na.girmig da bira kazan bir *ih6rine" cakh. Gozlerini uE,p giineqin Largrirnda krpmaya bagladr ve Erktrlr bolazi iayrk, bir sesle sordu:

Kim o?

Postact:

beSte,

Hilrmetler

il

imi

su.nartm

:

TeSebbtis edenler namtna meyhaneci 7 anas Dopooglu

Aman allahrm ! Bu davetiye ne kadar vaktinde geliyordu. Bay Takinin kurumuq bofazr ve Eatlamrq dudaklarr bu anda iEkiye karqt oyle iyi bir delildi ki, adamca$rz bu asil teklifi seve seve kabul etti. Artrk iqki aleyhtarlannrn en ategli taraftart olmasr iEin saatin beqe gelmesini beklemekten bagka bir qey kalmryordu.

Bay Taki o gtin su iEti. (Efiri oturaltm, do$ru konuqahm; iki bardak qarap iEti ama, oyle denir iqte.)

Saat tam beqi vurdufiu zaman, bay Taki kocaman ,,Suhi ndol $ara plarr" deposunun kaprsrndan iEeri girdi.

Tezg6hrn ardtnda duran Eocu$a sordu: Bay Tanas burada mt ?

Qocuk: Buyurun, buradalar, ktiEuk odada, diye hurmetle cevap verdi ve odactlrn kaprstnt aEil.

Depo sahibi Tanas DoEoofrlu arkadaqtnt nezaketle

karqrladr ve yer gosterdi. Miistakbel cemiyetin asil vazifeleri taraftndan celbedilerek heyecana kaprlan birkaE

177

176

kiqi duvar. boyunca dizilmig ciddi bir tavrrla oturuyor, susuyorlardr. Bay Taki hepsine sel6m verdi ve sadece mutevazt oksurtiklerin bozdufiu sessizlik tekrar ortah$r

Mtiqavere baqladr.

sardt.

Toplananlartn, birisini bekledikleri ve mtigavereye baqlamaya karar veremedikleri belliydi. Qo\ Segmeden, dig kapr aErldr. DoEoofrlu beklenen misafirinin gelipgelmedilini gormeye [o;tu, fakat memnun olmtyan Eir iivrrla hemen dondu. Odaya anslzln Hrrstz Danko dahverdi. Buy Tanas, bay Takiye ,Qattrk- bel6ya." diye frsrldadr. Beklenenin o olmadrlr belliydi. Danko bir qey soylemek iEin a$zrnt aEtl. Ne soyliyecek, .ancak birisine ktiTur edebilir. Ama kimsenin onu dinlemeye niyeti yoktu. Onun iEin sustu. BirkaE dakika daha geEti ve (allaha qiikrir !) Eocuk koqa l1ol. odaya girerek korkmuq gibi balrrdr: ,,Geliyor! Geliyor!"_ Heikes kalktr. Kapr aErldr ve eEikte btittin endamiyle, mtigterek arkadaEtmru Bay Ganti Balkanskinin ta ken' disi gortindu.

Qoktan beri beklenen misafir heyecanla:

onrui

O-o ! Yaqasrn ! diYe bafirrdr.

-Neyin ,,yaQlyacafitnt" soylemedi$i

halde, bu sozlerin mustikbel cemiyete ait oldu$unu herkes anladt.

Toplanmlq olan gruP da ona katrldr: Yagastn -birer! birer Bay Ganunun elini srkmaya baqlaSonra daha az nezaketli olan Htrstz Danko Umumiyetle drlar. (tasavvur edin) arkadaEhk makamtnda B-aV Gantinun ensesine hafifEe vurmaya cesaret etti, fakat Bay Balkanski ona oyle bir baktr ki, Danko hemen kuyru$unu

krsrp bir koEeye siniverdi.

Depo sahibi: ,,Kusuruna bakma _Buy Ganti", diye frsrldadr. ,,Bilirsin ya Danko hep o Dankodur. Sarhoqun biri igte".

Eh, baylar, krsmetiniz olsaydr

da

bu toplantrda bulunsaydtntz ! Bay Ganiinun o guzelim a$zr bir aErldr mt, insan mr konuEur, yoksa bulbiil mi: oter anhyamazslntz . . . O mu seni ikna etmiyecek, Bay Ganu mu ? O, yalntz cemiyete girmen iEin defiil

I

ama, babanrn Musala, annenin de Vitoqa oldufruna bile seni ikna edebilir . .'. Brrak canlm . . Sonunda herkes bir ,,iEki aleyhtarlart" cemiyeti kurulmaslnln tam vakti oldu$una kandr; yalnrz Hrrsrz Danko (insan $aqtp kahr vallahi) Toma Neverninin ta kendisi. $oyledir dediler, boyledir dediler ama, onun dediSi dedik. KoEesinde oturup, brylk altrndan guluyor ve arasrra qoyle iki manah bir laf atlveriyor. DoEooflu da difier taraftan nutuk soyluyor: ,,Arttk anhyor musunuz...bir cemivakit geldi ...$ey... yet... Sey... kurahm iEte..." Danko arada bir ,,neys e" diyor. Taki de l6fa kanqryor: ,,Saytn baylar, sarhoEluk iqimize, sa!.h!rmlza ve Eocuklartmtza fena tesir ediyor..." Danko ,,Bo$ laf !" diye frsrldryor ve bryrk altrndan giiluyor. Ama horoz citmese de sabah olur ! Yalntz Dankonun hatrn iEin bu 6li fikirden vazgeEecek de$iller ya ! Dankoyu kendi haline brraktrlar. Ve cemiyetin kuruluq Eartlanndan bahsetmeye baEladrlar. Cemiyete ,,lEki a'leyhtarlarr" adrnr takmaya, muallimden de bir ruizamname yazmasrnt rica etmeye karar verdiler. Muallim nizamnameyi ister istemez yazacaktr, Eunku sorarsanr2 bu cemiyetin kurulmast iEin fitili ilkonce o vermiqti. $imdilik eskiden oldufru gibi sadece bir heyet seEmekle kaldrlar. Tabii bay Gantiyu baqkan seEtiler.

Tanas DoEoofilu, evsahibi srfatiyle yardrmcr baqkan oldu, bay Taki de kasadar. Tamam. SeEim olsun da ikram olmasrn, bu gorulmuE bir qey mi ! Olmaz tabii. Eskiden de boyleymiE, gimdi de boyle, ilerde de boyle devam edecek. Baqkan yardrmcrsr ev sahibi ya, mahcup olrnak istemedi, Eocugu EaSrrrp kulaSrna frsrldadr: ,,Es-

12

[3ay Gan[

178

179

kisinden iki kilo, Eabuk ol!" $arabr getirdiler. Oh gu Su,hindol garabt Sarap mt, kristal mubarek ! . . .

E, haydi qerefinize, haylrllst olsun ! Yaqasln baqkan, ura !

Teqekktir ederim, yaqasrn Qar Hazretleri ve saytn huktimet dzalart! ...

Uraa !

Kahrolsun sarhoEluk! .. .

Bay Ganunun de utancr geEti. Bay Takinin de utanct geEti.

Bay Ganii, sciyle be kardeq, kimin yakasrna kimi kapr drqan edeyim ? . ."

yaprgayrm,

Qocuk mumla drqarr Erktr.

Arkadaqrm sordu: - Qocufium, bu kalabahk ne ?

Qoc.uk cevap verdi: IEki aleyhtarlan cemiyeti.

Katrhncaya kadar gtilmek iEin verilen bir muk6fat olsaydr, o anda arkadaqrm ve ben onu alacaktrk.

Sofya 12 Mayrs 1895

s.

Tekrarladrlar . . . bir daha tekrarladtlar . . . gece oluncaya kadar boyle devam etti . . .

Ben arkadaqrmla ,,Temiz

i$" sokalrndan

geEerken

ortahk iyice kararmrqtr. ,,Suhindol qaraplan" deposunun onune geldilimiz zaman, iEerden gelen buyuk gurtiltu dikkatimizi Eekti ve mera$rmrzr uyandrrdr. Depoya girdik, ig odanrn penceresinden bakrnca karqrmrzda qoyle bir sahne gordiik: toplanmrq olanlartn gogu sandalyelerin uzerinde karmakarrqrk bir halde oturmuq htrhyor-

lardr. Ellerini iqkembesinin tizerinde Eaprazlamrq olan bay Taki, sarkrk baqr ve yarr aErk gozleriyle burnundan fosur fosur nefes alryordu, mavi gozltiklu, yrpranmts pardesulu ince, uzun bir bey, her tarafa donerek ba$rnyordu: ,,Ben makinalann aleyhindeyim ; kim ne isterse desin; fakat ben makinelerin aleyhindeyim !" DoEoo$lu masanrn yanrnda oturuyordu. Qocuk bir mum tutuyor, o da titreyen eliyle hesabr deftere yazryordu. Bay Ganu btittin kuvvetiyle masaya vuruyor ve vahqileqmiq bir bakrqla haykrrryordu: ,,Ben mi ? Ben onlara gosterecefiim, ben onlara Bay Ganiinun kim oldu(unu anlataca$rm . ." Bu enerjik sesi duyunca heyecana kaprlan Hrrsrz Danko ise Bay Ganuntin karqrsrna gegmiE, fincan kadar agrlmtq gozleriyle sanki soruyordu: ,Soyle be l2*

181

ol, hem keyfine bak, hem de akrllarrna gut. Tabii. Onlar niEin kafanr qiqirecekler zannediyorsun ? Sen sadrk olmadrlrn igin, ihanet ettilin iEin, yoksa kendileri hayal krnkhlrna u(radrklan igin mi ? Yoo ! Oyleyse krskanqhktan mr ? Tabii ! $tiphesiz ! KrskanEhktan, qiiphesiz !

Hem de neden ? Onlann kemikleri ezildi, ba$rrmaktan

BAY GANUDEN, KONSTANTIN VELIQKOFA M.EKTUP Bay Vel_iEkof!

Aferinlbe, bay VeliEkof !

iqte, ;imdi lgty-glgidiyorsun. GenEleri nigin 3!!gt$ag1z. IEyrizumuzu gosteremem,[i-. ideal ! Hepsi boE l6f ! Bu dunyada qa,hstntzr nun etmek, tikip edecelimiz biricik ideal olmally'rr.

Senin artrk bu hakikate ulaqtl$lna seviniyorum. sonra bu alEak halk, kendisi iEin canrmrzr Etkarmamrza l6yrk mrdrr i Duhu genE oldulumuz zamanlar hadi neyse ; ama gimdi kirkrmtzr ajmrErz, kendimizi duqunmemiz l6zrm.' Aman artlk ! Hele sen, zavalll az mt Eektin, o istanbul sokaklalndan, o italyan . . . bu 6deta bir kahrarnanhk defiil miydi ? stambolofun kud.urdufiunu gorunce, Bulgaristuidun pr[nr ptrttnt toplayrp. bu. esirleri ortada brra"ktrn. Varstn'boyunduruklarlnt Eeksinler. Onlar ahglktlrlar. Sen buna ahilk delilsin, onun iEin her centlemen gibi srvrqmayr do$iu buldun.. O allahrn belasr Halkide 6rq,nu nelei gelrnedi. Bazr defa ilaE alacak paran. bile kaimryordu. BobEef ite Macaref ses Erkarmtyorlardr.

Kahramanhk yaptr$lmrz yeter artrk ! Biliyor musun ne, artlk bir tarafa brrakrver. Kesende sen lu Uoq Eiirlili 'zarianlar olsa anlarrm ama, allaha gukur yellei estifli duzelttik. vaziyltimizi artrk $imdi turlii ttirlu sosy-alistler nri istersin, idealistler mi istersin, hepsi gelip kafa qiqirecckler arl)a, hiE urnr-rnurda olnrasrn ! vurdurn duymaz

onlartn sesi krsrldr, halbuki eninde sonunda (allah mtistahakkrnr versin, muthiq Eeyta'nsrn) en srcacrk yere yerlegiverdin. E, gordun mu qimdi ! Kandrn mr ? Bu dtlnyada insanrn srcak bir yere yerleqmig olmasrnrn en guzel qey oldu$unu sana soylememiq miydim ! $u iEti-

mai mucadele, idealler ve daha bir suru aptalhklar,

bunlar hep boE l6ftrr. iEte qimdi ayrn sonunda keseni aEtrlrn zaman, iEine bin beq yuz leva doktiiler mi . . .

Allah bel6stnr versin, guzel bir $ey ! Davran bakalrm !

Kelepire yaprqtrn mr elinden.kaErrma! Bu paralarr kimden soktuklerini hiq driqrinme . . . Un quvahnt silkebildigin kadar silk ! Silk ! Ondan her zaman bir qeyler Erkar . . . Bu mektubu sana niEin yazdrlrma Sa$arsrn belki. GeEen gun Halk Meclisinde soyledi$in nutuk iEin seni ovmek istiyorum da ondan. Aferin be, Kogo !

E, do$rusunu soyliyeyim, sevinEten gozlerim yaqardt.

Az daha butun vekillerin onunde, yanrna gelip seni opecektim. .flma hepsi ayaklannl vurup karqr koyacaklar diye korktum . . . Hangi nutuktan bahsettilimi anhyor musun ? Nasrl anlamazsrn ? Btitun dunya ondan bahsediyor. Ama hakkrn var, be KoEo ! O kadar seEmen yirmi jandarmayt ve elli kiqilik sarhoq ajan grupunu darmada[rn edemez miydi sanki. Buyuk $ey !

Jandarmalar en Eok yuz seEmeni vuracaktr. E, briyiik $ey mi sanki? Yuvarlak hesap iki ytiz ev karalara btirtnecekti. Bir hafta sonra asker de gelsin, diyelim, onlar da en Eok, en Eok uE yiiz kiqi oldtirsun. KaE ev oksiiz kalacak. Beq yiiz ev ! E, btiyuk $ey ! . . .

182

rlma o divaneler halkr yatrqtrrmaya kalkrqmrqlar, sakrn kimse zarar gcirmesin iiye ! Nasrt hiddetrln-.rsin ?.. . Bu yufka yurekli divaneler yriztinden sen Halkid.e sekiz.ytl bekledin . . . Sen onlara yrldrzlar ve iE -onlar acrlan hakkrnda o kadar giirler yazdtn, da seni sekiz yrl bekletsinler. Sekiz. yrl! Bulgar halkrna aytp, vallahi. Btittrn Bulgaristandan yuz bin kiqi kurquniaia gofitis gerseydi, sen bugrlnkti srcak yerine Eok daha cince yerleqecektin. Ama kalp insanlar iqte ! Korkakrar !

HiE olmazsa yiz seqmen cildurtilmedikten sonra, bu kanunlarrn ve hurriyetin ne faydasr var sanki ?. . . Davran, azizim KoEo, qimdi hoquma gidiyorsun iqte. Btiyriklerin itimadlnr kazanabilmek iEin srk srk boyle nuiuklar sciyle. . . keyfine bak ! GenEler memnun olmryacakmrg, halk aya$a kalkacakmrq, hiE umurunda. olmasrn !

Halk ! Halk bir surtidur, sopayr kavradrn mt . . . Bu Eeyleri ben mi sana ofretecelim yahu I.. .

Bagkasrnrn senden Eabuk davranmastna meydan vermeden bu nutulu kendin soyledin, igte buna en Eok seviniyorum. Artrk qimdi de onlarrn itimadrnr kazanmadrysan bilmem !... BritUn Eorbacrlar seni ovuyorlar ! Aferin, diyorlar, KoEo bizim adamrmrz oldu, nihayet aklr baqrna geldi. $imdi akhnl baqrna topla, bu yoldan sapma ve hiEbir qeyden korkma !... Ama ne de olsa, birkaE parayr kenara koymayr unutma. Zira bilinmez KoEo, dtinya bu ! Gtintin birinde defiiqiverir. _ KoEo, bu mektubu okuduktan sonra, yrrtiver de Avrupada nasrl seyahat ettifiimi yazanrn eline geqmesin, Etinku beni yine bir yerde rezil edebilir. Gegen gun iqittim, birisine: ,,Bre, yazrklar olsun, bu sozleri VeliEkoftan hiE beklemiyordum,, diyordu. .. Ben de oru dinliyor ve akhna qagryordum. Beq para etmez. . .

KoEo be, Su allahrn bel6sr ,,Progres"i ne diye hala basryorsunuz ? Brrak gunu be ! Zaten adr da oyle Eo-

183

cukEa bir $!y, artrk senin gibi a$rrbaqh bir adama yakrgmaz. Eninde sonunda, e$er ianrn - o kadar Eok yazmak istiyorsa, yaz. Ama gazeteye ,,V a k t i d e 6l l" adrnr vermen en miinasip olacak.- o zaman taraTtarlarrmrz da vakt.i deEilciler adrnr taqryacaklar.

Heybemde birkaE miskal getirdim. iEtimai binalara

gul y!!r mtsln ?

serpilmesine

dair bir kanuniuk

Erkaramaz

Sofya, 28 Ekim 1894

Senin

Oanti Balkanski

'

BAY CflNU BALKANSKININ MEKT(I PI.-ARINDAN I i

Sayrn buy Balkanski,

Belki de beni artrk unutmuEsunuzdur. Fakat size bazr kim oldu$umu hatrrlryaca$rnrzr umuyorum. Hatrrlryor musunuz, Avrupa seyahatine grktrlrntz zaman Prag'a da u$ramtqttnrz, butun bulgar universiteliler, hattd lreEek bile size karEr so[uk davranmrqlardr. Yalnrz ben sizi evime davet ettim ve birkag gun misafirim oldunuz. Beni ev sahibinin krziyle birlikte yakaladrfirnrzr, sonra yalntz kaldrfirnrz zaman sizi nasrl a$rrladrklarrnr ve onlara ,,KorkunE gece" qarkrsrnr soyledilinizi hatrrlryor musunuz ? Ben o aynt Bodkof'um. Artrk ytiksek tahsilimi bitirdim ve vatanrma dondum. Tantdrklarrm arastnda sizden baqka nufuzlu bir kimsem olmadr$r iEin, sizden, gcinderdifiim makaIeyi huktimet gazetelerinin redaksiyonlarrndan birinin basmasrnr rica etmenizi rica ediyorum. Redaksiyonda belki de kaybolabilece[ini duqunerek, makalenin bir ntjshasrnr da size gonderiyorum. Hukumetin, kanaatIerirn hakkrnda bir fikir edinebilmesi iEin bu makalenin kdfi gelece$ini umuyorum. L6zrm oldu$u takdirde bundan daha fazlasrnr bile yazabilirim. Ben felsefece bitirdim. Bay Balkanski ! Bundan baqka sizden bir $ey daha rica edecefrim: Babam komisyoncudur. $imdi Eeyler soylersem

i

I

185

elli bin Ievalrk ayakkabrlarrnr iskartoya grkanyorlar.

Yani bunlarr kabul etmeleri igin birkag soz soylemenizi rica edece(im. Nitekirn gegenlerde bir yahudinin aynt malzemeden yaptlmrE olan ayakkabrlarrnr da kabul etmiqlerdi. Bu vatanseverlik midir ? Bu rnakaleyi, hLikumete yaranmak igin yazdrlrmr zannetmeyin. Hayrr, bunu hiE duqunmuyorr-rm. Ayakkabrlarrn iskartoya Etkarrlmasiyle makale arasrnda hiEbir al6ka yoktur. Sonra bunu da bilmelisiniz ki, ben kanaatlerimle ticaret yapan bir insan de[ilim.

(-andan hiirmetlerimi sunartm Bodkof P. S. Redaksiyon, makalenri liizum gordt$u gibi duzeltebilir, ben talepk6r bir kimse defrilim. ,.lynt Salus P. P. S. Ayakkabrlar ug gun evvel iskartoya Erkarrl" mtEtrr.

Iqte yr-rkardaki rnektupta

,4.yttt Sahu adr geqen makale:

l(ttpye

Redaksiyona mektup Buy r edaktor, Kanrm darnarlartrnda donuyor, beynim kafatasrma yaprqryor, kalbirn duruyor, iEimde bir titreyiqle hurmetli Huk0mete donerek cevap vermesini rica ediyorum : Muhalif basrmtn nrahvedici hareketleri kargrstnda gosterdifii sabrr ne zaman sona erecek ? Halk (bunu cesaretle soyliyebiiirim) saacietimizi ve iyili$imizi sa(ltyan muqterek babarnlzrn temiz ve aziz qahsiyetine dokunmaya cesaret eden muhalefetin saygtstz parmak-

187

186

lanntn ne zaman krrllacallnl bilmek istiyor. Hurriyetirnizin parlak timsali karqrsrnda susarak baq e$ece$intiz; Hurmetlinin isteklerini her zaman yerine getirmeye hazrr olaca$rmtz yerde, bizde zatralilerini, insana

has zafiyetlerle lekeliyen bulgarlar (bulgar halkrnln ucubeleri) meydana Erkryor !.. . Bu, vatantn menfaat-

lerine ihanet etmekten daha fenadlr. Bu, tarihte gorulmemiq bir rezalettir ! Hatta Haqmetli Sevgililerine belediye ormanlartnt, adalan ve bahEeleri hediye -.eden belediyelerimizin en iyi tarafrnt karartmaya kalkrqan kalem- haydutlan da eksik olmuyor. Tahtrn azameti, aynl zaminda halkrn azameti demektir. Belediyelerin, taht'a ve Hanedana karqr sevgilerini aErkEa gosterdikleri iEin iftihar duyaca$rmrz, yakrn zamana kadar rssrz olan Vatanlmtzln muhteqem saraylar ve vilfilarla sus' lendi[ine sevinecefiimiz yerde, bundan memnun olmtyan -bulgarlar (talavvur edin, bulgarlar !) meydana irkryor. Bu gibi kimseler cemiyeti. zehirliyor, onun iEin bullar halkr onlardan nefret etmelidir. Onlar cemiyetimiz]n ahl6k bakrmrndan dugmesine ve halkrn kazanctna fena tesir eden, hukumet ve cemiyet arastndaki karSrhkh itimatsrzhla sebep oluyor. Bu itimatsrzltktan en saygth ve vicdanlr tuccarlartn menfaati zarar gorttyor.

Bun-iardan biri de bu gunlerde en gtizel deriden yaprlmrS 50,000 tevahk ayakkabrlan yanhqhkla iskartoya qrkanlan bir vatandaqtmtzdtr. Bundan dolayr, Hukumet muhalefetin a[zrnr kapatmak igin elinden geleni yapmahdrr. Bu, bulgar halkrnrn en buyuk arzusudur.

H.

U,

Bay redaktor, ilerde muhalefete karEt, buna benzer, istedi$iniz ka' dar makale yazmaya soz veriyorum, yalntz adtmln

okuyuculardan meghul tr-rtulrnasrnr felsefece bitirdirn.

rica

Hususi hurmetler

ederim. Ben

: Bodkof

II

Buy Bodkof,

Kim oldu$unuzu hatrrlryorum, nasrl hattrlamam, seni de hatrrlryorum, niqanhnlzt da hatlrllyorum, annesi de pek beceriksizdi, onlara gunu bunu piEirmesini ci$retiyordum ya, piyano da Eahyorduk, Eok iyi hatrrhyo-rum.

Zanaa1 iyice benimsemiqsin, gdrdufiriri gibi, qu felgaliba yaf nrz ahmaklar grkarmaya yaramryor.

1efe. .

Ayakkabrlara gelince, hani o yazdrklarrn, aircrk yinhgrnrz var, bu iq makale ile olmaz, gordun mri, hini o senin soyledi$in yahudinin ayakkabrlarrnr kabul etmiqler, edecekler ya, Eunkti iqini nasrl becerecelini biliyoi, sen de keseni E6z bakahm. Mektubunu baltan baqu okudum ve zorunu anladrm ama, komisyoniu olmak, o da herkesin a$zrna gore kaqtk de$iidir, felsefeye benzemez, ayakkabrla.n yani babanrn ayakkabrrairnrn kabul edilmesinin kime ba$h oldulunu -kendin anIamalrsrn. Hanedan hakkrnda soylediklerine gerince, neyse, aldrrma, modasr boyle iqte, eninde sonunda laftan bir qey Erkmaz.

Sel6m ederim.

Ganii Balkanshi.

III

Qok sayrn bay Ganu !

Size yazlyorum, siz halk vekilisiniz ve ilerde buna benzer qeyler tekrar edilmemesini rica ediyorum, hani biitiin tabur ormana gitsin, kopek gibi havlasrn da

189

188

gunku biz br-rraya subay efendiler tavgan vursunlar' korumak vatantmtzi de$il' iqin havlamay, ogrenmek' aQtz' gozlerimizden u'gin'' ve -'6'tu i;;' go;elririir. vorgun ' hivlamamrzr isterler' hem vaslar akar, yine a6 gi?i:..vo\t3' davak dilqer' l;'';;r;i' r,"'ir"*".,,', kopov igin sadece beQ Uitmiaigih l-,aviutnuy'' giui av kope!i birini yar?askerlerden ;;"r;;}Iauiart"r diye lyi ki iqin yine dayak yiyecek. illi"i,r.'.. tilk; ro"u,,-udr(rnefLri yaptrlar ve socufiun emirber beni E;;;;; UaqXa Paytoncu da benim' Bu aytp donlarrnt ben y,H,yo'utn' 'kunun ve Erkaimanrzr rica ediyorum [n"r"VJir-r" 6i, uuExu bir qevim olmadr$r iEin mektubumu Mektubu yrrttn' bitiriyorum' Uu.uiu Size itaat eden 'trtPko T'rryh<t.1,

;i;"1;;;.ux

V

Sevgili Canti amca, Ben bu sene bizim Radayr Avrupada tahsile gotur. rnek istiyorum, ama masraf olmasln diye, rica edecelim, btiytiklerin oni.inde birkag sciz soyleyiver de beni bir Eey igin oraya gondersinler, bazt meseleleri

olreneyim, yahut ajitasyon filan yapaytm; mesel6 qaya[rmrzrn Belgika ordusuna satrlmasr meselesini yahut da Isvigrede ulahlarrn etnografisini, yahut da, buna benzer bir qey inceliyeyim. Onlar isterlerse, beni gondermek igin doksan dokuz $ey bulabilirler. Ben gunde ug napolyon almaya da raztytm. Bana mumkun oldu[u kadar Eabuk cevap ver.

Sadrk hemfikirin ve akraban Vasil

asker IV

Bay TrrPko, Babant tantSen Tnpko Komitantn og\u legil misin'L onu soylu.yorsun' havladtfirnrzl Voir-. Hlni tavqanlarr dedikleri sel6mettir, so"nu sabnn ben de iqittim. Ama 'XO"XI" turk!iaitrn"'' Eninde sonunda qibi ateqe t urg, bulgarlall il; lfti"a" btttrn hayattmtzca dayanmrqrz, sanki' buytlk altrnda da iki sene dayanmak n" olur bu' kadefildir' iyi jJiin"t" igin Uii-t'Xek qey ! Donturu bagtnt ve yrka drn iqidir. nmi-n" yupucakstn' donlan oldu$unu mal ne Onlann qevir, siyaset';fi ittly;'' babana sel6m biliyorsun, urnu-,"n alirrma, sabret' ve yok' bu iqler soyle, saktn unuitnu' Sabret' baqka.gare krhg kesmez' baEr sabrrla duzelir, gt'iilttiyle de[il' Egik biliyorsun ya' sizin iyilifiinizi istiyen

Ganti Balkanski

P. S. Bu seyahatten sen de fayda goreceksin. Sana tahsilimi sorarlarsa, ldiplomam olmadl5ir halde, qok okLrdufiurnu, yuksek tahsilim var sayrldlfrnr soyle.

Ayru Sahts Ray Ganuntrn defterinde 'bu rnektubun cevablnr bularnadrm, fakat zarfta bundan sonraki telgraftn l<aralarrasrnr buldurn.

Acele

Jeravna l/asil Alanio.l' Qok geE kaldrn, Vasil, senden daha okumuE olarr baqka birisi, bu iqler igin artrk Avrupaya gonderilrniqtir.

li

u,

I li o n s li

i

191

190

VI

Qok sayrn Ganti amca, Evdeki Pazar Earglya uymaz: istikbalim iEin kurduiumuz biitun pianiui .uyi dtiqtii. istikbalim tama;ii[ -ir,r"tiu.'Ben mektepten kovuldum ve mlhpus taburlarrnda tiq senelik esirli$e mahk0m edildim. Buttrn bunlann sebebi korolasr bulgar' iml6sldlr: son zamanfuiju yeni bir moda Erktr, yibancr kelimeleri ve isimi"ri gti,u okunduklari gibi yazmamtil istiyorlar, ffiesela: ministr defiil, .tii niitrr yazaltm,

-ansambl a;gii, untambrl"yazahm, Bokl de$il, Bokrl y?;;h-;, Etinku bu buigar diline- daha uygu.nmuE' s.a.nki

dilimizin hususiyeti i-rutlaka Afganistan d.iline . yaklaqBiz, okumuq muallirnlerimize karEr koyduk, -u[-iqaL giUi. "Uiri 6si il6n ettiler. Butun insanhlrn kurtartonfu. crsl olan Isanrn do$uEu arifesinde, zoraki turistler olan bizleri, suvari jandirmala.n refakatinde anavatanlmtz griguiittanrn klrh da$lanld?n geEiriyorlar, biz de ytruy6r, yiirtiyoruz, poli-s qubelerinde geceliyoruz, bizi yargiitur' [.urq,i,yor, luhdut.nalar gondeliygr, nersye goturuliti'i+*tiiti X6na1-i, de bilmiyoruz. Bulgar iml6srnrn galip g"i-ubil-"si iqin bizi mahp.ug taburlannda ug sene teretmeyi iuydut, gorduklerini soyltiyorlar. Kim bilir !

Bt;-a"titigi' de'yapa"bilirler. $imdi beni buraya, sizin b,1 Bl mektubu- mahpuslar odastnda. yaztg""tirdil"r." iefriie bir doktor da geVorurn." L0tfen gelin de gorii.qelim, ml bilmem ama' soluktan mr, yoidun iirin, Eirnku bugtinlerde kin ttiktirmeye baqladrm' Ye$enin StoYko P. S. Ttirklerin, Noel ve Paskalya gibi btryiik yo.rttrlarda hristiyan rl1ahpuslarlnl, kefaletle serbest brraktlklannr u" uiluh,''', yortularrnr akrabalariyle birlikte ge-

Qirmelerine miisaade ettiklerini iqitti$im var.

mu, amca

?

Bu

do$ru

Ayru sahrc Eevgili torunum Stoyko, aradlysan, Eocufium, onu buldun. Kabahat kimde ? ^. Tl",bir de dayak atmadrklanna Size $aSryorum. faUiil".

Bi.z burada oyun mu.oynuyoruz, yofti" -ne iuriif. -, idare ediyoruz. Bu gevqeklik boytel Bunu't,irH". hakkrnda ne masallar. anratryorsun, daha. yumuqak karbriymiqler 9iy". _ Q.nlar. yumuqak kalbli a"iiif , urn-u ahmaktrrlar. Akrlh olsaiardr, garlrklarrn, uuq[iiarrna ver_ mezlerdi. Bana sorarsan, sizi nihayet vilitua,Harrna seviniyorum bile. $imdi krqrararr ," poris qubeterini . dolag da, aklrn ba$.rla. gelsin.

Dikkafah JI;;g* zaman_ larr hatrrlryasrn. Mektubundan, bunun ur',r ,ebebini anhyamadrrn, bana bilmem hangi B o k, t-14 o k, I -igin bir qeyler .yazryorsun ama, granierden bir sev anramadrgrm hatde ru13 inanmryorum. Kim bilir ne-beld yap_ ttnrz..Qenjm p.oJis qubelerine gl.dip, asilerle Xurq,iul[,_ urm iEin .briyriklerin onunde ilibarimr dtiqrirmeye niyetim yok.

San3 |<ug. .kere cifrettim, efii< ba{r krhg kesmez, diyg. Beni dinremedinl$imdi'kuFun, krr bakalrm. Ne aradlysan, Eocu$u.n, onu buldun.

Senin iyili$ini istiyen

0onii Balkanski

IQINDEKILER yfa

Bay Ganti Flwupaya hareket etti .

I. Bay Ganii'n0n seyahati II. Bay Ganii'operada lll. Bay Ganii banyoda . lV. Bay Ganii Drezden'de .

V. Bay Gan[ Prag panayrrrnda VI. Bay Ganu lregek'in evinde VII. Bay Gan[ misafirlikte VIll. Bay Ganii Isvigrede . lX. Bay Ganli Rusyada .

Bay Gan[ Avrupadan d6ndii Bay Gan0n[n segim yapmast J. Bay Ganii gazeteci Bay Ganii sarayda Bay Ganti murahhas heyetinde Bay Ganti ve muhalefet .

Bay Ganii ,,lgki aleyhtarll$t" cemiyeti kuruyor Bay Ganiiden Konstantin Veliqkofa mektup.

Bay'[Ganti Balkanskinin mektuplanndan

BRSIM

r

5 5 11

lrs lrs

lze las lss 79

,87

10r 121 147

162 166 170

174 180

r8d

.

HRTALRRI

Dogru Suqlu Yanlrg Sayfa Satrr a$rzdan redaktdr 19 8 aEalrdan a$rzla 30 l8 yukarrdan Btiy0klerine Btiyiiklerinde korekt6r nail 74 10 aga{r.lan mail ,, maravallart martavallart redaktor l04 7 , korekt6r bir biri 113 13 ,, Katipler redaktor lZ3 14 yukarrdan hiitipler 125 4 aga$ldan Bismark mtsrn Bismarkmtgsln ,, korektor bulgar 146 5 yukandan bunlar kaltntrslnt iedakt6r 146 4 aEa$rdan kalrntt '173 5 " meghuldiir meghuldiir korekt6r <'=:.-:::=

ce qarareJlHre HH npH orHpHBaHe na geQexr, xofiro tlPaBH KllHI.aTa lleroAtla 3a noJI3yBaHe, Ad a BITPHaT 3a O6me' HtHe B Olrar AlPx{aBHa HilHx{aPHHqa, oT HOgTO e 3al(ynella.

YMorcBar