50 maart 2015
REALISEER ALLE MOGELIJKHEDEN VAN ONZE LEEFOMGEVING. LAAT JE INSPIREREN! Met onze 350 jaar ervaring als basis, bouwt Saint-Gobain de wereld van de toekomst. Ons doel? Het creĂŤren van een duurzame leefomgeving door innovatieve oplossingen te bieden voor de uitdagingen economische groei, energiebesparing en milieubescherming. Om dit doel te realiseren hebben wij talentvolle mensen nodig die bereid zijn deze uitdagingen samen met ons aan te gaan. Als je hiervoor net zo gemotiveerd bent als wij, kom dan bij ons werken. Je kunt meer over onze visie lezen op
www.saint-gobain-experience.com
REDACTIONEEL
ter wereld noemen; de trots is dus niet helemaal
Het mag duidelijk zijn waarom ‘Eindhoven’ is ge-
misplaatst.
kozen als algemeen thema voor deze jubileumeditie. Door de stad uitvoerig te beschrijven hoopt
Toch zullen velen het niet met mij eens zijn. Hen
de redactie de lezers nog meer bewust te maken
nodig ik uit om eens op de kop van de Emma-
van de karakteristieken van onze Lichtstad.
singel te gaan staan en een rondje te draaien. Eerst zie je Piazza, de Tube (fietsenstalling) en de
Niet alleen Eindhoven, maar ook onze faculteit
Blob, drie bijzondere, door Fuksas ontworpen,
verdient aandacht. Waar zij vaak in de schaduw
moderne bouwwerken die er mede voor hebben
wordt gezet van haar oudere zus in Delft, ziet
gezorgd dat Eindhoven werd verkozen tot beste
men minder vaak de sterke kwaliteiten van de
binnenstad van Nederland in 2011 en 2013.
Eindhovense faculteit in, waarvan de brede basis
Draai je nog wat verder, dan springen de Admi-
de voornaamste is. Onze faculteit heeft al vele
rant en de Witte Dame in het oog, imposante
bekende en minder bekende alumni voortge-
Als Alkmaarse jongen was voor mij de stap om
gebouwen die de grootstedelijke sfeer en historie
bracht in diverse disciplines, allen met een eigen
te gaan studeren in Eindhoven groot; de studie
van Eindhoven ademen. Nog een paar graden
verhaal. Aan de hand van vele interviews is er een
Bouwkunde trok mijn interesse, de stad niet.
verder en het PSV-stadion verschijnt, een van
bijzondere FILE samengesteld die inzicht biedt in
Eindhoven was mijns inziens niet te onderschei-
de vele plekken waar een sterke saamhorigheid
het werk van bekende bouwkundigen als Wiel
den van de vele andere studentensteden en niet
tussen de Eindhovenaren gevoeld kan worden.
Arets en Joost Ector in relatie tot hun studie hier
te vergelijken met de échte steden als Amsterdam
Wanneer de criticus nog niet te duizelig is, kan er
in Eindhoven.
en Utrecht.
ook een eindje gelopen worden: niet ver van de Emmasingel bevindt zich Strijp-S, een wereldbe-
Met trots zet ik mijn naam onder deze
Nu, vier jaar later, ben ik geïntegreerd in de Licht-
roemd voorbeeld van grootschalige transforma-
jubileumuitgave. Mijn dank gaat uit naar de
stad en heb ik woorden als ‘houdoe’ en ‘ofwa’
tie. Ook op loopafstand is het Stratumseind, de
alumni die hebben meegewerkt en de redactie,
aan mijn vocabulaire toegevoegd. Ik ben van de
grootste kroegenstraat van de Benelux, waar de
waarvan ik veel heb gevraagd.
stad gaan houden en trots om er onderdeel van
gezellige studentikoze sfeer van Eindhoven het
uit te maken. En ik ben niet de enige: op de Haar-
best geproefd kan worden. Dat al deze dingen,
Namens de voltallige redactie wens ik u veel
lemmers na zijn Eindhovenaren het meest trots
net als de TU/e en het station, op loopafstand
leesplezier met deze dubbeldikke Chepos,
op hun stad. De stad is hoofdstad van Nederland
zijn, is een sterke stedebouwkundige kwaliteit
geweest in 1944-1945 en mag zich tegenwoor-
van Eindhoven: ondanks de grootte van de stad
Wouter Loomans
dig Design Capital en een van de slimste regio’s
lijkt zij kleinschalig.
Hoofdredacteur
REDACTIONEEL
CHEPOS | 3
18
34 NOW
EINDHOVEN
REDACTIONEEL 1 UNDER CONSTRUCTION 4 TU/e Science Park CHEPOST 5 NIEUWS UIT NEDERLAND 6 NIEUWS UIT DE FACULTEIT 8 COLUMN JACOB VOORTHUIS 10 Zus en zo: TUD vs. TU/e MULTIDISCIPLINAIR PROJECT NAJAAR 2014 94 Kop van ‘t Zand: Link the City 24UP ALMERE 96 BOUWKUNDE/CHEOPS-KALENDER 98 STYLOS DELFT 100
STUDENTENSTEDEN 12 EINDHOVEN EEN STUDENTENSTAD? 14 STUDENTENHUISVESTING 16 DE KUNST VAN HET LICHT 18 Het Van Abbe in beeld CITYPLAN EINDHOVEN 24 EINDHOVEN ALS SOEVEREINE STAAT 26 Meer politieke invloed voor steden WETHOUDER RUIMTERLIJKE ORDENING 29 EINDHOVENS MOOISTEN 32 STRIJP: EEN KRITISCHE BLIK 34 BOUWKUNDE VANUIT EEN ANDERE OPLEIDING 40 IN GESPREK MET INTERNATIONALE STUDENTEN 42 “Spreekt er iemand in de zaal géén Nederlands?” DE PARTICIPATIEMAATSCHAPPIJ 43 Bottom-up stedebouw Eindhoven ACADEMIE VAN DE BOUWKUNST 46 LEKKER WEG IN WOENSEL 48
4 | CHEPOS
48
43
NOW INDEX
74 FILE: ALUMNI
CHEPOS
BEELDPAGINA: HET PRIKBORD VAN SJOERD In gesprek met: WIEL ARETS Meer dan een architect IGGIE DEKKERS Strijp-R Transformeert LEVEL ACOUSTICS SJOERD SOETERS “Ik heb zelf nooit bij die kudde willen horen” ELPHI NELISSEN JOOST ECTOR ARJAN GEELEN Van constructeur tot vastgoeddirecteur ATELIER TO THE BONE JAN VAN DER MEULEN PAUL DONNERS EN TOM PENNINX De transformatie van CHEOPS ROB MEURDERS INGRID DE BOER Verantwoordelijk voor 70.000 woningen
54
52 54 58 61 64
ARTIKELEN UIT DE OUDE DOOS Een kwestie van stijl Blob: beleid gemeente en ontwikkeling Witte bomen in een witte wereld Buitenlandse studenten in Eindhoven KIJKJE ACHTER DE SCHERMEN IN GESPREK MET OUD-HOOFDREDACTEUREN
17 38 50 92 88 90
68 70 73 74 78 80 82 84
32
CHEPOS | 5
UNDER CONSTRUCTION:
TU/e Science Park Het TU/e Science Park, in de volksmond beter bekend als het TU-terrein, is al enkele jaren onderworpen
de entree op het maaiveld en de continuering van
aan grootschalige vernieuwing. Nu het MetaForum en Flux zijn opgeleverd en Potentiaal en het Hoofd-
het loopbruggensysteem zullen duidelijk hierin te
gebouw de deuren tijdelijk hebben gesloten, is het tijd voor een vooruitblik.
zien zijn. Het MetaForum, Ceres, Flux en onderzoeksinsti-
TEKST: TAEKE OFFRINGA
tuut DIFFER zijn inmiddels klaar en het Hoofdgebouw en Potentiaal zijn intussen gesloten, zodat
De planning voor de campus, die uiteindelijk het
de vroegste bebouwing op de campus, het Audi-
er met de verbouwing begonnen kan worden.
TU/e Science Park zal worden, loopt tot na 2020.
torium, Hoofdgebouw, Vertigo en de W-hal, als
De oplevering hiervan staat gepland in 2018.
In een aantal fases, die inmiddels minder duidelijk
uitgangspunt zijn genomen. De orthogonaliteit in
In latere stadia zullen er meer studentenwonin-
te onderscheiden zijn en enigszins door elkaar
de wegenstructuur wordt behouden en nieuwe
gen aan de noordkant van de campus worden
lopen, wordt de campus teruggebracht tot een
bebouwing zal net als de bestaande bebouwing
gebouwd, komt er een ensemble bedrijfsge-
compact ensemble rond een groene loper. De
vrij in dit grid geplaatst worden. De openbare
bouwen voor startende technologiebedrijven
faculteitsgebouwen van de TU/e zullen gesitu-
ruimte wordt een sequentie van ruimtes tussen
en zal Gemini vanaf 2021 worden gerenoveerd.
eerd zijn rond deze centrale ruimte. Daarnaast zal
de alzijdige gebouwen.
Uiteindelijk zal het resulteren in een compacte
het Potentiaal naar ontwerp van diederendirrix
De nieuw toegevoegde architectuur moet aan-
universiteitscampus die zich opent naar de stad.
worden verbouwd door Dura Vermeer, zodat
sluiten op de bestaande modernistische. Met een
BRONNEN
er driehonderd woonunits gevestigd kunnen
eigentijdse invulling hiervan zal het Science Park
worden. Op het uiteindelijke TU/e Science Park
zich als een geheel kunnen presenteren. Kenmer-
zullen onderwijs, wonen en bedrijvigheid een
ken zoals uniforme, modulaire gevelsystemen,
1. Konings, H. “renovatie Hoofdgebouw begroot op 75 miljoen” (cursor.tue.nl, 18 februari 2015) 2. Masterplan atelier Bouwkunde “TU/e Science Park Masterplan” (Technische Universiteit Eindhoven, mei 2012)
plek krijgen.
high tech uitstraling, bijzondere aansluitingen van
Het stedebouwkundig plan is een aanpassing van de bestaande campus, waarbij de kwaliteiten van
reeds opgeleverd in ontwikkeling 2015 - 2020 na 2020
6 | CHEPOS
UNDER CONSTRUCTION
NOW
chePOST Naam: Irene Scheperboer Studiejaar: 6 Bachelor/master: Master Richting: Structural Design Onderwerp: Medezeggenschap Heb jij je medestudenten wat te melden? Mail je tekst naar cheposredactie@cheops.cc, dan staat jouw artikel binnenkort in deze rubriek!
De 50e editie van de CHEPOS, wat een jubileum!
de studieplanning van de studenten; volkomen
Ik hoop dat jullie het met me eens zijn dat het in
Dat betekent dat er al vijftig keer hoogst interes-
logisch dat ze gefrustreerd zijn. Wat ik echter niet
Nederland toch in ieder geval minder omslachtig
sante informatie aan de bouwkundestudenten is
goed begreep is waarom ze dan al het onderwijs
is geregeld. Wij hebben eerlijke verkiezingen
verstrekt, maar het betekent ook dat al vijftig keer
stilleggen en zich verschansen achter hun tafels
waarin wij zelf studenten mogen aanwijzen die
een groepje studenten keihard heeft gewerkt om
met posters op de gang.
direct met de diverse bestuursorganen in gesprek
dit officieel erkende vakblad (jawel!) aan jullie
kunnen wanneer wij ons ongenoegen over allerlei
voor te kunnen leggen. Deze studenten staan,
Wat blijkt, die tafels met posters zijn gelinkt aan
zaken kenbaar willen maken. Ik zeg niet dat dit de
samen met een heleboel anderen die zich op een
de studieverenigingen (of studentenverenigin-
beste manier is; als die studenten niet opgewas-
of andere manier inzetten voor het studentenver-
gen, er wordt hier geen onderscheid gemaakt).
sen zijn tegen de redeneringstalenten van deze
maak, algemeen bekend als actieve studenten.
Die studieverenigingen ordenen zich niet per
bestuurders, kunnen we zonder iets te bereiken
studie, maar zijn gelinkt aan een politieke partij in
ook weer vertrekken. Desalniettemin hebben we
Sinds augustus dit jaar studeer ik voor zes
Griekenland. Dit werkt twee kanten op. Enerzijds
een direct lijntje om in gesprek te kunnen gaan en
maanden in het buitenland en mijn keuze was
hopen de politieke partijen stemmen te win-
met de juiste argumenten lukt het bijna altijd om
gevallen op Griekenland. Het leuke aan een
nen van de studenten door ze steun te beloven.
toch in ieder geval tot een compromis te komen.
Erasmusperiode is dat je eens echt in een andere
Anderzijds hopen de studenten steun te krijgen
“STUDIEVERENIGINGEN IN GRIEKENLAND ZIJN GELINKT AAN EEN POLITIEKE PARTIJ� cultuur kan duiken. En ik heb geluk: de Grieken
van de politieke partijen wanneer ze het niet eens
zijn ontzettend vriendelijke mensen en ze staan
zijn met een beslissing van de universiteit of de
heel erg open voor (internationale) contacten.
faculteit. Ja, vroeg ik me ook af, hoezo zouden
Dat geeft mij de kans om mijn PhD-collega’s (ik
studenten steun krijgen van landelijke politieke
heb een eigen kantoortje op de universiteit) met
partijen bij hun meningsverschillen met de
al mijn vragen te bestoken.
bestuurders? Dat, beste Nederlandse studenten, is hoe de medezeggenschap in Griekenland is ge-
Zo vond ik het erg verwonderlijk dat de eerste
regeld. Studenten hebben in principe geen enkele
drie weken van het collegejaar de architec-
stem in de beslissingsprocedure op de universiteit.
tuurgang van de School of Engineering altijd
Enkel de politiek kan hier druk op uitoefenen. Dus
bezet was door een paar tafels vol luidruchtige
wanneer het voor jou als student wat lastig is dat
studenten en schreeuwerige posters. Die posters
het rooster is omgegooid, probeer je dit via de
zeiden dat de studenten aan het staken waren.
landelijke politiek te regelen. En de studenten die
Blijkbaar had het faculteitsbestuur het vakken-
vanachter deze tafels hun klachten de faculteit
rooster behoorlijk op zijn kop gezet, zonder dit
in slingeren, en wellicht achter de schermen pro-
duidelijk mee te delen aan de studenten. Ik kan
beren aan te pappen met de politieke leiders, dat
me voorstellen dat dit zorgt voor problemen in
zijn de actieve studenten in Griekenland.
CHEPOST
CHEPOS | 7
NIEUWS UIT NL TEKST: PATRICK VAN DODEWAARD
ZEELAND BOUWT VAKANTIEHUIZEN
PLANNEN SPACE-S GOEDGEKEURD DOOR DE WELSTAND
Roompot Vakanties gaat in Zeeland zeven campings
Het wooncomplex Space-S is eind februari goedgekeurd door de adviescommissie
ombouwen tot vakantieparken. Het bedrijf heeft een
Ruimtelijke Kwaliteit van de gemeente Eindhoven. Dit maakt de weg vrij voor het
trend vastgesteld waarbij mensen minder kamperen en
bouwen van het 400 woningen tellende ensemble. Space-S, gelegen tussen de To-
meer luxe verwachten op vakantie. Met het ombou-
renallee en het Natlab op Strijp-S, is bekend geworden door de bijzonder intensieve
wen van deze parken krijgt Zeeland een gigantische
samenwerking tussen de architecten en de toekomstige bewoners. In een drie jaar
economische impuls. Zo zal er met de bouw zo´n 600
durend traject hebben bewoners via workshops, excursies en burenavonden veel in-
miljoen euro gemoeid zijn. Dit levert de provincie rond
vloed gehad op het uiteindelijke ontwerp. De gebouwen worden via een hofjesstruc-
de 3.000 banen op voor de komende vijf jaar en daarna
tuur ontsloten om verschillende mate van publieke en private ruimten te creëren. De
nog eens 750 banen voor de exploitatie van de parken.
architectuur van het complex is industrieel; veel glas, beton en staal. De ramen zijn
De zeven parken moeten samen goed zijn voor 12.500
met duidelijke omlijstingen dik aangezet en de gevels kennen veel reliëf. Door de
bedden en 2,2 miljoen overnachtingen per jaar. In 2020
verschillende bouwhoogtes zoekt het complex aansluiting bij zowel de Torenallee als
moeten alle parken in bedrijf zijn.
de kleinschaligere woonwijk aan de zuidzijde.
Bron: cobouw.nl
Bronnen: space-s.nl, ed.nl. Afbeelding: Woonbedrijf
STATION DELFT IN GEBRUIK Het stationsgebied in Delft nadert zijn voltooiing. Sinds begin maart rijden er treinen door de spoortunnel en is er begonnen met de sloop van het spoorviaduct - een grote mijlpaal in het project, waarbij het spoor volledig uit Delft lijkt te verdwijnen. Het project kent een zeer lange aanlooptijd - in 1999 zijn de eerste masterplannen voor de spoorzone gemaakt door de Spaanse architect Joan Busquets en in 2015 lijkt het station dan eindelijk te worden opgeleverd. De scheiding tussen het historische centrum en de omliggende woonwijken wordt opgelost door de ondertunneling van het spoor. Bovenop de nieuwe stationshal - ontworpen door Mecanoo - komt het nieuwe stadskantoor. Delft heeft hiermee dus een vergelijkbaar scenario als Utrecht, waar het stadskantoor ook deels op het station is gebouwd. Het station kent geen duidelijke voorkant, maar heeft een uitstraling naar alle zijden. De verlaagde daklijnen in de hoeken zorgen echter wel voor een goede aansluiting bij de bestaande, kleinschalige bebouwing. Bronnen: delftdichtbij.nl, spoorzonedelft.nl. Afbeelding: Mecanoo
8 | CHEPOS
NIEUWS UIT NEDERLAND
NOW
MEGAWINDMOLEN VOOR ROTTERDAM Als het aan architectenbureau Doepel Strijkers ligt zal er binnen tien jaar een
De ring bevat een raamwerk van stalen buizen waarin elektrisch geladen
enorm windwiel worden gebouwd in Rotterdam. Het O-vormige gebouw
deeltjes bewegen door de kracht van de wind. De energie die vrijkomt door
moet een icoon worden voor de windenergie. De techniek van de windmo-
deze beweging wordt opgeslagen en zo is er dus sprake van indirecte wind-
len is state of the art en ontwikkeld door de TU Delft. De 170 meter hoge
energie. Of de toren er daadwerkelijk komt moeten we afwachten, zeker
toren bestaat uit twee ringen, waarbij in de buitenste ring cabines op en neer
omdat deze nieuwe manier van windenergie zich nog niet bewezen heeft op
naar het panoramarestaurant gaan. De binnenste ring bevat de techniek,
grote schaal.
zonder bewegende delen, die de energie moet opvangen.
Bronnen: architectenweb.nl, metro.nl. Afbeelding: Bloc.nl
KUSTWERK KATWIJK OPGELEVERD De waterkering in Katwijk stond te boek als zwakke schakel van de Nederlandse kust, daardoor was het zaak om de kustlijn op deze plek beter te beschermen tegen de stijgende zeespiegel. Er werd niet gekozen voor een conventionele dijk, maar voor een dijk-in-duinoplossing. Een stenen dijk, verstopt onder een volledig kunstmatig duinlandschap. ORKA Landschapsarchitecten werkte samen met RoyalHaskoningDHV aan een plan waarbij de waterkering zo laag mogelijk kon blijven om de relatie tussen dorp en zee niet te verstoren. Een bijkomend voordeel van de nieuwe kering is dat er plek vrij kwam voor een ondergrondse parkeergarage, tevens verstopt
FLUX OPGELEVERD
onder de duinen. De ingangen naar de parkeergarage zijn als kleine
Eind 2014 is het nieuwe gebouw van Natuurkunde en Elektrotechniek
paviljoentjes geĂŻntegreerd in het duinlandschap.
opgeleverd. Het gebouw Flux staat op de kop van de groene loper
Bronnen: kustwerkkatwijk.nl, royalhaskoningdhv.com Afbeelding: kustwerkkatwijk
en sluit hiermee de groenstrook af. 1350 studenten zullen Flux gaan gebruiken als hun thuishaven, net als 850 medewerkers. Het door Herman Hertzberger ontworpen gebouw is zeer compact. Voor de architecten was contact een belangrijk thema, mede daarom zijn er vele vides en open ruimtes gerealiseerd in het uit twee volumes bestaande gebouw. De officiĂŤle opening zal rond september 2015 plaatsvinden, als alle kantoren en laboratoria verhuisd zijn. In Flux zal ook een supermarkt komen, de SPAR-University zal in april zijn deuren openen. Bronnen: ahh.nl, tue.nl, cursor.nl Afbeelding: Hertzberger
CHEPOS | 9
NIEUWS UIT FAC BWK
JSTP SMART ENERGY IN SMART CITIES BEKROOND De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek heeft vijf projecten bekroond met een totale waarde van 1,4 miljoen euro in het Joint Scientific Thematic Research Programme (JSTP) - Smart Energy in Smart Cities. In deze projecten zullen onderzoekers uit China en Nederland samenwerken op het gebied van duurzame stedelijke ontwikkeling en de mogelijke energiebesparing op dat gebied. Het doel van het JSTP-programma is het bevorderen van een duurzame samenwerking tussen onderzoekers uit beide landen. De financiering van gezamenlijke onderzoeksprojecten is bestemd voor onderzoeksgebieden waarin zowel Nederland als China excelleert, met als doel elkaars expertise aan te vullen. Elk jaar wordt een ander thema gekozen; voor 2014 was het ‘Smart Energy in Smart Cities‘. Een van de succesvolle toepassingen was ‘opslag voor zonne-energie en de benutting van industriële restwarmte voor stadsverwarming’ door Prof. dr. ir. Jan Hensen, TU Eindhoven, en
TEKST: WOUTER LOOMANS
Prof. X. Yang, Tsinghua University. Bron: Faculteit Bouwkunde
EERSTE WARMBETON GEBOUW IN NL
den gecombineerd. In de huidige onderzoeksfase – onder verantwoordelijk-
Het eerste Warmbeton gebouw in Nederland zal dit jaar worden ge-
heid van prof.dr.ir. Theo Salet – ligt de focus op integratie en afstemming
bouwd op de TU/e-campus. Het wordt een paviljoen van bescheiden
van architectonische, constructieve en bouwfysische kwaliteiten.
afmetingen, maar met een sterk en inspirerend beeld. Warmbeton is een
De belangrijkste grondstof voor ultralichtbeton is geëxpandeerd glas. De
innovatief gevelconcept, gebaseerd op thermisch isolerend ultralichtbe-
korrelgrootte is zodanig dat al het zand en grind hierdoor kan worden
ton. Het materiaal en de constructieve modellering zijn ontwikkeld bij
vervangen. Zo bestaat tweederde van het betonvolume uit lucht dat is op-
de faculteit Bouwkunde, in samenwerking met een groot aantal private
gesloten in kleine glasbolletjes, vervaardigd uit recyclingglas. Dat resulteert
partijen.
in beton met een soortelijk gewicht van circa 800 kg/m3. Bij een wanddikte
Doel van het paviljoen is om te demonstreren dat Warmbeton nieuwe
van 50 cm kan hiermee een Rc van 3,5 m2K/W worden bereikt (lambda-
architectonische, constructieve en bouwfysische oplossingen mogelijk
waarde van 0,14 W/mK). Bij die dikte kunnen de gevels ook vloerdragend
maakt. Gedurende een complete seizoenscyclus zullen metingen worden
zijn (druksterkte 10 N/mm2).
gedaan aan het binnenklimaat. Het ontwikkelingsproject Warmbeton is
Het Warmbeton gevelconcept zal nieuwe architectonische oplossingen
gestart in 2012, op initiatief van een consortium van cement- en betonbe-
mogelijk maken, omdat de bekende koudebrug-problematiek in feite is ge-
drijven. In de eerste projectfasen is – door de onderzoeksgroep van prof.
ëlimineerd. Zo kan bijvoorbeeld kozijnloos beglazing worden gemonteerd
dr.ir. Jos Brouwers – het materiaalconcept ontwikkeld: ultralichtbeton. Het
aan de binnen- of aan de buitenzijde van de gevelwand.
is een bouwmateriaal waarin thermische isolatie en draagvermogen wor-
Bron: Faculteit Bouwkunde
GRADUATE SCHOOL
BACHELOR EINDPROJECT
Vanaf 1 september 2015 zal de Graduate School beginnen, het nieuwe mas-
Momenteel vindt de eerste versie van het Bachelor
terprogramma voor de huidige master Architecture, Building and Planning.
Eindproject plaats. Het nieuwe Bachelor Eind Project bij
Binnen deze nieuwe master zijn er vier programma’s, ook wel cores genoemd,
Bouwkunde ligt in het verlengde van de projectenlijn in de
te onderscheiden. Deze cores zijn AUDE , BPS, SD en USS. Elke core heeft
domeinen Techniek, Ontwerp en Proces (T-O-P). Het vormt
een aantal core courses; verplichte vakken. Daarnaast zijn er de specialisation
de individuele afronding van de Bachelor. Met het BEP laat
electives, een aantal vakken waaruit je kan kiezen binnen je core. Vervolgens
de student zien dat hij redelijk zelfstandig een afgebakend
zijn er de vrije electives, dit zijn vakken die je kan kiezen buiten je eigen core.
bouwkundig probleem (methodisch) kan onderzoeken en
Als laatste is er nog het Graduation Project. Binnen deze master zijn er vele
een ontwerp kan vervaardigen en presenteren op basis van
mogelijkheden voor het combineren van cores en projecten en zijn er veel vrije
gegeven criteria en zelf ontwikkelde inzichten. De inhoude-
keuzemogelijkheden. Op 11 februari 2015 is dit programma bekendgemaakt
lijke thema’s vloeien primair voort uit de projectenlijn BSc en
tijdens de mastervoorlichting en is nu te vinden in de studiegids. Alle vakken
zijn tevens oriënterend op de aansluitende specialisaties bin-
zijn 2,5, 5 of 10 ECTS waard. Er wordt momenteel naar gestreefd alleen maar 5
nen de master ABP en de master CME. De projecten worden
en 10 ECTS vakken aan te bieden. Daarnaast wordt het opdoen van buiten-
aangeboden door de vier units BPS, SD, AUDE, USS. Het
landse ervaring gestimuleerd in de Graduate School. De TU/e zal de banden
BEP vindt plaats gedurende twee kwartielen, er worden drie
met buitenlandse universiteiten versterken, zodat het gangbaarder wordt voor
professionele vaardigheden behandeld en het levert tien
studenten om naar het buitenland te trekken.
studiepunten op.
Tekst: Eveline Demouge
Tekst: Eveline Demouge
10 | CHEPOS
NIEUWS UIT NEDERLAND
NOW Het ontwerp van het schaalmodel van de Sagrada Familia in Barcelona bestaat uit de vier toonaangevende torens aan weerszijden van de basiliek en de hoogste toren, waar vandaag de dag nog steeds aan wordt gewerkt. De vijf torens worden verbonden door een middenschip en aan de voorzijde afgewerkt met een entree. Ondanks de schaalverkleining hebben de torens een grote hoogte, variĂŤrend van 18 tot 30 meter. De basis voor deze torens bestond uit gigantische torenvormige ballonnen die verankerd werden in de grond. Hier overheen werd het pykretemengsel gespoten, laagje voor laagje, zodat het mengsel zich aan de ballon en vervolgens aan het ijs kon hechten. Om sneller dikte te creĂŤren werd er een laagje sneeuw rondom de toren gespoten alvorens deze met pykrete te bedekken. Om dit proces te kunnen laten slagen is een temperatuur lager dan -7 graden Celsius nodig, bij temperaturen hierboven smelt het ijs sneller dan het aangroeit.
SAGRADA FAMILIA IN ICE Afgelopen januari heeft een groep studenten van de Technische Universi-
Het (voorlopige) eindresultaat van vier weken bouwen in Juuka, waar de
teit Eindhoven een succesvolle poging gedaan om de hoogste ijskoepel ter
temperatuur wel eens richting de -30 graden Celsius ging, is nog te be-
wereld te bouwen. Het project met de prestigieuze naam Sagrada Familia in
wonderen tot eind maart van dit jaar. Wat opvalt aan het schaalmodel is
Ice werd uitgevoerd in het plaatsje Juuka in Finland. Vier weken lang werd er
dat de hoogste toren de hoogte van 30 meter niet heeft bereikt. Door on-
24 uur per dag aan het project gewerkt.
verwachte weersomstandigheden met temperaturen boven nul en harde wind heeft de bouw van de toren twee keer een flinke tegenslag gehad.
Het Sagrada Familia in Ice-project is een vervolg op het in januari 2014
Een van de vier andere torens is daarmee de hoogste ijskoepel geworden.
uitgevoerde Pykrete Dome-project waarmee het record van de grootste
De toren met een hoogte van 21 meter heeft het oude record met ruim
ijskoepel ter wereld werd verbroken door een ijskoepel te maken met een
vijf meter verbeterd, daarmee is de poging om de hoogste ijskoepel ter
overspanning van 30 meter. De projecten komen voort uit een onderzoek
wereld te bouwen een succes geworden.
naar de sterkte van het materiaal pykrete: een mengsel van ijs versterkt met
Tekst: Ties de Wildt
houtvezels.
Afbeeldingen: Bart van Overbeeke
CHEPOS | 11
Zus en zo:
TUD VS. TU/E
COLUMN: Jacob Voorthuis Jacob Voorthuis is publicist, spreker en docent aan de TU/e. Hij doceert bevlogen over filosofie, kunsthistorie en architectuur. Voor deze editie hebben wij hem gevraagd een vergelijking te trekken tussen de faculteiten van Eindhoven en Delft.
Reputaties zijn onderhevig aan vluchtlijnen. Een
er desondanks naar zullen handelen. Nu zou ik
prophecies. De universiteiten aan de top van de
vluchtlijn is een imaginaire lijn die de ervaring
onmiddellijk willen beamen dat Delft zus is en
lijst bevestigen hun reputatie door hun reputatie
van het hier en nu verbindt met een beeld van
Eindhoven zo, ware het niet dat ik mijn faculteit
en verdienen eraan, de ondersten hebben pech.
het daar en dan. Je kent het wel, je loopt op een
niet goed herken in dat ‘zo’. Eindhoven is, zeker
Maar waarom die universiteiten die plaatsen
druilerige morgen door een natte, lege straat,
als je het van binnen leert kennen, zo divers; er
verdienen is nimmer volledig helder te krijgen.
je ziet een veel te kleurige poster van een of
werken zoveel verschillende mensen met zoveel
ander paradijselijk gehucht en je kunt het niet
verschillende achtergronden, interesses, obsessies
laten te denken: ‘Goh, was ik nu maar daar…’ Zo
en vaardigheden dat ik het moeilijk vind om daar
HOE VERGELIJK JE TWEE INSTELLINGEN?
werken de reputaties van universiteiten ook: een
zomaar één lijn in te vinden. Laat staan dat die
Je kunt alles gaan kwantificeren: hoeveel
universiteit met een goede naam heeft een beeld
lijn overeen komt met een of andere opbeurende
studenten leveren de beide instellingen,
dat aantrekkingskracht uitoefent. Later, bij de
mission statement. En vergis je niet, een faculteit
hoeveel medewerkers hebben ze in dienst met
sollicitatie gaat het gesprek niet zelden over waar
is niet zijn reputatie of zijn mission statement
welke kwalificaties, hoeveel beroemde alumni,
je gestudeerd hebt.
maar zijn mensen. Dus als iemand zegt Eindho-
hoeveel Nobelprijswinnaars werken er, komen
Reputaties zijn gemeenplaatsen, verzamelplek-
ven is zo, weet ik altijd genoeg voorbeelden van
er vandaan, hoeveel andere prijzen zijn bin-
ken van allerhande informatie. Iedereen heeft
het tegenovergestelde in te brengen; Eindhoven
nen gesleept door studenten en medewerkers,
wel een oordeel klaar en bouwt zo verder aan
is niet alleen zo, maar toch ook wel zus. En als
hoeveel alumni vinden snel werk, hoeveel alumni
die reputatie. Een goede reputatie, hoe die ook
dat zo is dan ligt het voor de hand te vermoeden
zeggen na tien jaar: ‘Ja, ik heb er profijt van
tot stand is gekomen, is heel veel waard: ‘Goh,’
dat de situatie in Delft vergelijkbaar is, vooral ook
gehad hier gestudeerd te hebben’. En zo gaat de
hoor je studenten zeggen, ‘studeerde ik maar
omdat de faculteit vele malen groter is met nog
lijst door. Uiteindelijk ontwikkel je zo een beeld
daar’. Studenten die daar al studeren voelen zich
veel meer onderling verschillende mensen.
van de te vergelijken instellingen die door cijfers
niet zelden trots dat ze daar studeren, maar of
Een goede reputatie is veel waard. Maar wat een
wordt gestaafd. Tof. Maar dat betekent wel dat
het echt beter is dan een andere universiteit…
reputatie zelf nu waard is… Nederlandse uni-
je impliciet waarden hebt toegekend aan wat
Wat zegt een reputatie nu werkelijk over een
versiteiten doen het over het algemeen redelijk
je meet. En waar de cijfers wellicht een gevoel
instelling? Dat is niet goed vast te stellen. Het
goed in de peilingen, maar let wel, de weten-
van objectiviteit geven, zijn waarden nimmer
heersende beeld van een instelling is niet zo maar
schappelijke waarde van die peilingen zijn uiterst
objectief, ook niet als ze in cijfers worden uitge-
commensurabel met de eigenlijke ervaring van de
bedenkelijk. Het zijn niet eens momentopnames,
drukt. Met waarden zeggen we bijvoorbeeld dat
studie van de individuele student, al beïnvloeden
wat wel eens goelijk gezegd wordt. Nee, deze top
we beroemdheid zien als de maatstaf voor een
ze elkaar wel degelijk.
zoveel-lijsten betreffen allemaal redelijk zuivere
opleiding, dat we hoge cijfers waarderen, dat we
In Nederland hebben we twee universitaire
gevallen van pseudo-wetenschap. Reputaties be-
het belangrijk vinden dat studenten werk vinden
bouwkundeopleidingen, de tut en teeuuee, Delft
staan ongetwijfeld uit een moeilijk lokaliseerbare
na hun opleiding. Dat Nobelprijswinnaars goed
en Eindhoven. Het verrast mij altijd dat mensen
kern van waarheid, maar worden sterk aangedikt
les kunnen geven, en meer. Veel van die waarden
daar duidelijke en vastberaden ideeën over heb-
door zelfbevestigende suggesties, geruchten, rare
deel ik. Hoge cijfers zijn lovenswaardig. Maar als
ben: Delft is zus en Eindhoven is zo. En als ik dan
associaties, verhaaltjes en sprookjes die ergens
hoge cijfers het gevolg zijn van waarde inflatie,
vraag hoe ze dat weten, halen ze hun schouders
in de lucht hangen, meestal in de donkere holtes
zijn ze minder dan niets waard. Roem is grillig en
op en zeggen, ‘heb ik ergens gehoord’, met een
van een bedrieglijk geheugen. In het meten van
werkgelegenheid hangt onder andere af van…
gebaar dat laat zien dat ze niet al te veel waarde
een reputatie weet men gewoonweg nooit wat
reputatie en conjunctuur. Nobelprijswinnaars zijn
willen hechten aan de informatie, maar dat ze
men meet en zijn reputaties slechts self-fulfilling
zo bijzonder dat je naar iedere parel luistert. Ook
12 | CHEPOS
COLUMN JACOB VOORTHUIS
NOW
“Denk dit: Eindhoven en Delft zijn zuster universiteiten, ze onderhouden een gezonde rivaliserende relatie, houden elkaar daardoor bij de les door als voorbeeld te dienen hoe iets wel of niet moet.”
zijn ze duur. Reputaties zijn als wolken, ze zien er mooi en dramatisch uit als ze voor de zon drijven. En dan zijn er serieuzere overwegingen. Zodra je meetbare gegevens als indicatie van de waarde van een instelling aangeeft, gaan deze gegevens ook nog eens een eigen leven leiden. De instelling gaat als vanzelfsprekend zijn aandacht vestigen op die meetbare gegevens en verwisseld daarmee stilzwijgend, en zonder het zelf door te hebben, middel en doel. Het is keer op keer bewezen. De exclusieve aandacht op dit of dat aspect betekent dat er een wezenlijk gevaar ontstaat dat het doel van de instelling als geheel, namelijk het dienen van de student, de medewerker én de maatschappij, uit verband wordt gerukt, dat de balans zoek raakt en dat belangrijke zaken die minder goed meetbaar zijn, steeds meer onder druk komen te staan. Zo schep je monsters. En dat is jammer. Hier is mijn advies: Stap af van je verslaving aan vergelijkingen. Denk dit: Eindhoven en Delft zijn zuster universiteiten, ze onderhouden een gezonde rivaliserende relatie, houden elkaar daardoor bij de les door als voorbeeld te dienen hoe iets wel of niet moet. Wees blij met die verhouding en werk er aan mee. En als je dat helder hebt, prent dan dit in je brein: de student studeert per definitie af als autodidact. Hij krijgt uit zijn studie wat hij er in stopt. De docent behoort zijn werk te doen: door goed les te geven, te inspireren, het gesprek met de student te onderhouden, streng te zijn, om zo de waarde van de opleiding te onderhouden en goede feedback te geven over wat er fout ging en hoe het beter kan. Dergelijke docenten heb je overal. En de maatschappij doet er goed aan de universiteit te koesteren; het is de plek waar de democratie mogelijk wordt wanneer jonge mensen de kans krijgen en nemen zich te ontwikkelen als onafhankelijk nadenkende, zelfstandige mensen die wat kunnen. Dáár gaat het om, de rest is allemaal bijzaak. CHEPOS | 13
STUDENTENSTEDEN EN HUN BESTAAN Het fenomeen ‘studentenstad’ is een erg
OUDSTE STEDEN
vaak lovende verhalen, maar zij zien zelf ook in
subjectief begrip. Toch lijkt iedereen te
De oudste steden met een universiteit zijn Utrecht
dat in het centrum sfeer ontbeert. Wel worden
weten welke universiteitsteden ook echte
(1122), Maastricht (1204) en Nijmegen (1230).
veel grote internationale activiteiten in Nijmegen
studentensteden zijn: vooral Leiden, Gro-
Nijmegen is de oudste stad van Nederland door
georganiseerd, zoals de Vierdaagse met de bijbe-
ningen en Utrecht dragen dit stempel. Hoe
haar Romeinse wortels; de stad kreeg Romeinse
horende Zomerfeesten, de Zevenheuvelenloop,
verhoudt dit imago zich tot de bestaansge-
stadsrechten in het jaar 98. De stad heeft een rijke
de Batavierenrace en het gratis muziekfestival ‘de
schiedenis van stad en universiteit?
geschiedenis en een relatief grote binnenstad,
Affaire’. Deze activiteiten worden grotendeels
jammer genoeg in puin achtergelaten door een
bijgewoond door studenten uit Nijmegen en de
vergissingsbombardement van de geallieerden en
rest van Nederland, en dragen dus zonder twijfel
de latere sloopdrang van de gemeente. Desalniet-
bij aan de studentensfeer in de stad.
TEKST: LENNART ARPOTS In Nederland zijn relatief veel steden met één
temin is Nijmegen een bruisende studentenstad,
of meer universiteiten: Rotterdam, Maastricht,
waar maar liefst 22% van de inwoners student
Maastricht is weliswaar een erg oude stad, maar
Nijmegen, Groningen, Delft, Eindhoven, Tilburg,
is. De Radboud Universiteit is een relatief jonge
heeft een erg jonge universiteit. De Universiteit
Leiden, Enschede, Utrecht, Amsterdam en Wa-
universiteit, opgericht in 1923 als de Katholieke
Maastricht is opgericht in 1976, en is daarmee de
geningen. Elk van deze steden heeft haar eigen
Universiteit Nijmegen. Nijmegen staat bekend
jongste universiteit van Nederland. Het leven in
sfeer en cultuur, deels beïnvloed door de geschie-
als een echte studentenstad, weliswaar met een
Maastricht wordt dan ook niet gedomineerd door
denis van de stad, deels door haar studenten.
minder grote reputatie dan bijvoorbeeld Amster-
studenten, noch zijn er veel studentikoze activi-
dam of Utrecht. Studenten uit Nijmegen hebben
teiten in de stad. Er zijn wel veel studenten in het
14 | CHEPOS
STUDENTENSTEDEN
EINDHOVEN brug. Ook tijdens de beruchte UIT (Utrechtse
bestaande, universiteit van Nederland noemen.
Introductie Tijd) stroomt de hele stad vol met
Nog bestaand, want de Franeker Universiteit,
(aspirant-)studenten.
opgericht in 1585, werd gesloten in 1811. De RUG heeft veel roem gekend. Zij heeft onder
OUDSTE UNIVERSITEITEN
anderen afgeleverd; de eerste afgestudeerde
De oudste universiteiten in Nederland zijn Leiden
vrouwelijke student, Aletta Jacobs (1854 - 1929),
(1575), Groningen (1614) en Amsterdam (1632).
de eerste vrouwelijke lector in Nederland, Marie
Amsterdam heeft verreweg de meeste studenten
Elise Loke (1870 - 1916), de eerste Nederlandse
van het land. Mede hierom kent Amsterdam een
ruimtevaarder, Wubbo Ockels (1946 - 2014), en
reputatie van studentenstad. Wie heeft nooit
de eerste president van de Europese bank, Wim
gehoord dat je in Amsterdam alleen studenten,
Duisenberg (1935 - 2005). In de tweede helft van
toeristen en gekken vindt? De 89.000 studen-
de achttiende eeuw stond de universiteit in de
ten zijn goed voor bijna 10% van het totale
internationale belangstelling door Petrus Camper,
inwoneraantal van Amsterdam. In het centrum
onder andere oprichter van de eerste chirurgi-
wordt dit enorme aantal toch overschaduwd
sche polikliniek. Samen met de universiteit van
door de vele toeristen. De kracht van Amsterdam,
Leiden werd de Rijksuniversiteit onderdeel van de
centrum te vinden, maar dit is vooral het gevolg
zoals studenten het beschrijven, is dat er altijd
Keizerlijke Universiteit van Parijs in 1812. Tijdens
van het feit dat de Maastrichtse universiteit ver-
iets te doen is. Door het internationale karakter
deze Franse inlijving werden de universiteiten van
spreid licht over dit stadsdeel. Daarnaast wonen
van de stad zijn er veel grote poppodia gevestigd
Utrecht, Franeker en Harderwijk gesloten. Te-
veel van de uitwonende studenten door de lage
zoals de Melkweg en Paradiso. Daarnaast zijn er
genwoordig wordt de Rijksuniversiteit Groningen
huurprijs in Veldwezelt, een Belgisch kerkdorp net
1183 kroegen te vinden in de stad. Maar heeft
door haar belangrijke internationale positie vaak
over de grens.
Amsterdam al deze faciliteiten te danken aan het
tot de top 100 der internationale universiteiten
feit dat de universiteit opgericht is in 1632? Dit is
gerekend. Deze rijke geschiedenis gaat gepaard
Utrecht staat bekend als een echte studenten-
discutabel, aangezien de universiteit is opgericht
met een bruisend studentenleven. Mede door de
stad. Met een grote oude stadskern en een
als Athenaeum Illustre en pas in 1877 werd
Hanzehogeschool is het totale studentenaantal in
universiteit die opgericht is in 1636 ademt de hele
omgevormd tot universiteit. Aan het Athenaeum
de stad maar liefst 26% van het inwoneraantal.
stad geschiedenis. De stad telt maar liefst 65.000
Illustre kon men niet afstuderen of een graad
Er wordt geen sluitingstijd gehandhaafd voor
studenten, bijna 20% van haar inwonersaantal.
behalen. Toch is de Universiteit van Amsterdam
kroegen en cafĂŠs, waardoor deze studenten tot
De stad heeft ook veel grote studentenvereni-
dicht verweven met de stad; vanaf het begin van
in de vroege uurtjes nog een pilsje mogen nut-
gingen; de acht grootste studentenverenigingen
de oprichting tot 1967 was het een van de taken
tigen. Groningen is ook niet voor niets een van de
hebben bij elkaar bijna 7.500 leden. Hierdoor
van de burgemeester om het voorzitterschap van
meest prominente studentensteden.
heeft Utrecht het imago van een verenigingen-
het bestuur van de onderwijsinstelling op zich te
stad. De kritiek is vaak dat het uitgaansleven
nemen. De locaties van de universiteit zitten - net
Het thuis van de oudste universiteit van Neder-
buiten een studentenvereniging in Utrecht niet
als in Utrecht - verspreid door het stadscentrum.
land is Leiden. De Universiteit Leiden (tot 1998
veel soeps is en dat de sfeer agressief is. Desal-
Rijksuniversiteit Leiden) is opgericht in 1575
Rector Magnificus was Duits. De Rijksuniversiteit
gen. Deze eigendommen waren onder andere
drukte van jewelste op Neude en de Stadhuis-
Groningen mag zich de op een na oudste, nog
afkomstig uit de katholieke St.-Adelbertabdij in Wageningen
studentenpopulatie de stad in en is het een
Amsterdam
dubieuze wijze verkregen katholieke bezittin-
Utrecht
Willem de Zwijger de jonge universiteit met op
met maar liefst 160 nationaliteiten. Zelfs de eerste
Enschede
bijna de helft van de studenten uit internationalen
student erop. Op Koningsdag trekt de volledige
Leiden
langsrazende rammelfiets met een ongedouchte
Tilburg
beginjaren financierde de destijds calvinistische
Eindhoven
zestien Nobelprijzen in de wacht gesleept. In de
de oprichting van de universiteit in 1614 bestaat
Delft
schiedenis van internationale aandacht. Al sinds
te lopen zonder te moeten uitwijken voor de
Groningen
door studenten en valt er niet door het centrum
Nijmegen
door Willem de Zwijger, en haar alumni hebben
Maastricht
De Groningse Rijksuniversiteit kent een lange ge-
Rotterdam
niettemin wordt de hele binnenstad overheerst
Stadsrechten sinds
1340
1204
1230
1267
1246
1232
1809
1266
1325
1122
1342
1263
Oprichting universiteit
1913
1976
1923
1614
1842
1956
1927
1575
1961
1636
1632
1918
inwoners
619.879
122.776
168.840
198.355
100.051
221.402
191.275
121.249
158.004
330.772
821.926
37.434
WO-studenten
20.941
16.229
18.891
30.041
19.500
7.100
13.599
23.407
9.456
30.152
55.640
10.000
Studenten totaal
58.668
18.864
36.683
51.043
19.500
22.881
29.221
25.138
25.786
64.927
89.247
10.000
Kroegen
522
229
160
186
74
213
158
60
104
186
1183
30
Studenten/inwoners
9,4%
15,3%
21,7%
25,7%
19,5%
10,3%
15,3%
20,7%
16,3%
19,6%
10,9%
26,7%
WO-stud./inwoners
3,3%
13,2%
11,1%
15,1%
19,5%
3,2%
7,1%
19,3%
6,0%
9,1%
6,8%
26,7%
CHEPOS | 15
Egmond-Binnen, die in 1573 in opdracht van De
maar zestig kroegen, maar de binnenstad ademt
de stad waar de studenten trots zijn om op de
Zwijger werd verwoest. De stichtingsbrief van
universitaire geschiedenis en sfeer.
universiteit te mogen studeren, en daarmee ook
de Universiteit staat echter op naam van Filips II,
de sfeer in de stad beïnvloeden.
die destijds nog formeel het gezag had over de
WAGENINGEN EN EINDHOVEN
Spaanse Nederlanden. Filips II liet in 1582 een
De universiteit van Wageningen is een geval
En hoe zit het met Eindhoven? Zij heeft de klein-
plakkaat uitgaan met de strekking dat iedere
apart. Deze betrekkelijk jonge instelling heeft
ste universiteit van Nederland en die werd pas
student aan de jonge Leidse universiteit werd
rond de 10.000 studenten, en is gesitueerd in
in 1956 opgericht. Daaarnaast heeft de stad het
beschouwd als ketter en niet bevoegd was tot
een stad met maar 37.000 inwoners. Hierdoor
laagste percentage WO-studenten van Neder-
enig ambt. In de jaren daarna vergaarde de Leidse
schommelt het percentage studenten rond de
land, dus is Eindhoven eigenlijk wel een echte
universiteit internationale aandacht door aanwe-
27%, het hoogste van Nederland. De stad wordt
studentenstad?
zigheid van geleerden als Snellius, Justus Lipsius,
zonder twijfel gedomineerd door de universiteit
en Hugo de Groot. Onder de Leidse alumni vallen
en haar studenten, en toch staat deze stad niet
Johan Rudolph Thorbecke en Matthias de Vries.
bekend als echte studentenstad. Dit komt waar-
Het niveau van de universiteit was zo hoog dat
schijnlijk door het kleinschalige karakter van de
zelfs Albert Einstein werd afgewezen na een
stad en het feit dat de universiteit pas is opgericht
sollicitatie. Tegenwoordig is Leiden een echte
in 1918.
studentenstad met veel studentenverenigingen. De stad staat bekend om de rivaliteit tussen deze
Het moge duidelijk zijn: de echte studentenste-
verenigingen, terwijl dit in andere universiteits-
den worden gekenmerkt door een lange geschie-
steden veel minder te vinden is. De stad heeft
denis waarbij de universiteit in de stad overheerst,
AFBEELDINGEN 1
2
1. Studentenleven, Leuven, BE, (foto: National Geographic) 2. Academiegebouw, Groningen, NL, (foto: historiek.net)
BRONNEN 1. “Studentenoordelen per stad”. Studiereviews.nl 2. “stedenoverzicht”. Stadonline.nl; 3. “Opleidingen van A tot Z”. TKMST.nl; 4. “toeristische barometer”. Iamsterdam.com
EINDHOVEN IS WÉL EEN STUDENTENSTAD De Technische Universiteit in Eindhoven werd pas in 1956 opgericht, veel later dan universiteiten elders in Nederland. Hierdoor erkennen veel mensen Eindhoven niet als echte studentenstad. Hebben zij gelijk? Is Eindhoven eigenlijk een studentenstad? TEKST: LENNART ARPOTS
WAT IS EEN STUDENTENSTAD?
MAAR WAT HEEFT EINDHOVEN WEL?
STUDENTENLEVEN IN EINDHOVEN?
Hoe ziet de typische studentenstad eruit? Mis-
Eerst een aantal feiten over Eindhoven als stad.
Naast dertien studieverenigingen heeft Eind-
schien is één criterium het aantal studenten in
Eindhoven is, tot ieders verbazing, een oudere
hoven veel gezelligheidsverenigingen, 65 om
de stad, of beter gezegd, de verhouding tussen
stad dan Leiden. Eindhoven kreeg stadsrechten
precies te zijn, waarvan acht algemene vereni-
studenten en niet-studenten. Maar daarnaast
in 1232, Nijmegen in 1230, en Leiden mocht
gingen en maar liefst 42 sportverenigingen. Dit
gaat het uiteraard ook om de sfeer, de activiteiten
zichzelf pas ‘stad’ noemen in 1266. Eindhoven
grote aantal sportverenigingen heeft bij elkaar
en de studenten zelf. Twee steden die bekend
is ongeveer twee keer zo groot als Leiden, en
bijna 4.000 leden. Daarmee is Eindhoven de
staan als echte studentensteden zijn Leiden en
anderhalf keer zo groot als Nijmegen. Doordat
meest sportieve studentenstad van Nederland.
Nijmegen. De universiteiten in deze steden zijn
Eindhoven relatief groot is (de vijfde stad van
Nijmegen blijft qua sportiviteit flink achter met
opgericht in respectievelijk 1575 en 1923. Nij-
Nederland) is de verhouding tussen studenten
maar 2.500 leden, al met al maar 15% van de
megen wil een gezellige, culturele stad uitstralen.
en andere inwoners totaal anders dan in andere
uitwonende populatie. De algemene verenigin-
Leiden profileert zichzelf als oude studentenstad
steden. Inclusief de HBO-opleidingen van de
gen (ESC, SSRE en Demos) doen het beduidend
met corporale trekjes, waar het beeld leeft van de
Fontys kent Eindhoven 26.000 studenten. Nijme-
slechter dan hun tegenhangers in andere steden.
student die in driedelig pak door de oude straten
gen telt er 36.000 en Leiden maar 21.000. Toch
Bij elkaar zijn deze drie verenigingen goed
fietst op een mobiele schroothoop. Dit beeld leeft
is maar vier procent van het totale inwoneraantal
voor 850 leden, veel minder dan de algemene
totaal niet in Eindhoven, waar slechts 11.000
van Eindhoven een uitwonende student, terwijl
verenigingen in Leiden waar de grootste maar
van de 26.000 studenten ook daadwerkelijk in
dit aantal in Nijmegen en Leiden veel hoger ligt,
liefst 1.400 leden heeft. Daarnaast zijn er ook
Eindhoven woont.
namelijk rond de tien procent.
verschillende kleinere verenigingen in Leiden met
16 | CHEPOS
EINDHOVEN STUDENTENSTAD
EINDHOVEN
ledenaantallen van rond de 700. Al deze Eindho-
door de straat, een weg zoekend langs groepjes
siteit; terwijl andere universiteiten kampen met
vense verenigingen organiseren tal van activi-
Eindhovenaren die op straat hun consumptie
opkomstcijfers van rond de 30% bij universiteits-
teiten voor én door studenten. In Eindhoven zijn
nuttigen. Links en rechts staat men te lallen en te
raadverkiezingen (Leiden zelfs maar 20%), loopt
studieverenigingen belangrijker. Bij Bouwkunde
hossen, op goede en op slechte muziek, in volle
Eindhoven aan kop met een opkomst van 50%.
wordt het meest georganiseerd, onder andere
en vrijwel lege tenten.
acht studiereizen per jaar. Elke vereniging heeft
Dus kan Eindhoven concurreren met grotere
STUDENTEN UIT EINDHOVEN ZIJN ACTIEF
universiteitssteden in Nederland? De combi-
Eindhovense student op elk moment van de week wel ergens terecht kan voor een pilsje voor een
Tot 2007 vond elk jaar het culturele festival Virus
faciliteiten voor studenten maakt dat Eindhoven
billijke prijs. Sterker nog, in september en oktober
plaats, sindsdien vullen vele kleine initiatieven
wel degelijk zijn mannetje kan staan tegenover
organiseren de meeste van deze verenigingen
als Plugged Festival deze leegte op. Met het
andere universiteitssteden. Is Eindhoven een
hun constitutieborrels, waar gratis bier wordt
Hajraa toernooi kent Eindhoven nog steeds een
echte studentenstad? Dit blijft een subjectieve
geschonken. In deze maanden is het dus mogelijk
studentenevenement van grote omvang. Dit
vraag waar iedereen zijn eigen mening over kan
als student wekenlang biertjes te drinken zonder
illustreert hoe actief de student in Eindhoven is en
uitspreken. Maar de universiteit speelt in ieder
een cent te betalen.
hoe veel waarde zij hecht aan publiciteit. Naast
geval een belangrijke rol in het dagelijks leven
ook zijn eigen wekelijkse borrel, waardoor de
natie van grote activiteiten, verenigingen en
van Eindhoven.
EINDHOVEN, DE MEEST SPORTIEVE STUDENTENSTAD VAN NEDERLAND Aan alcoholische etablissementen heeft Eind-
deze initiatieven organiseerden de studenten in
hoven natuurlijk ook geen gebrek; Eindhoven
2013 ook de RoboCup, het wereldkampioen-
heeft 213 kroegen en cafés, waarvan ruim 50
schap robotvoetbal. Het doel van dit project is dat
gesitueerd in één straat. Nijmegen heeft er 160,
in 2050 een team voetbalrobots kan winnen van
en Leiden zelfs maar 60. Elke student weet uiter-
de menselijke wereldkampioen. Het Eindhovense
aard, of zou moeten weten, dat het uitgaan in
robotteam werd wereldkampioen in 2012 en
BRONNEN
Eindhoven een hele ervaring is. Elke donderdag-
2014. Naast robots bouwden de Eindhovense
avond struinen duizenden natgierige studenten
studiebollen ook aan Stella, de eerste familie-
het beroemde (of beruchte) Stratumseind af, op
auto aangedreven door zonne-energie. Hiermee
zoek naar een gezellige kroeg. Door het alco-
wonnen zij de ‘Best Technology Achievement’
holpercentage in het bloed, een overblijfsel van
op de Crunchies Awards in 2015. De studenten
een eventuele voorgaande borrel, sukkelt men
geven ook veel om het onderwijs en de univer-
1. Kences, “Kennis als econonische motor”. 2009 2. “Studentenverenigingen”. Eindhoven-studentenstad.nl 3. “8th Annual Crunchies Awards”. San Francisco. 2015.Techcrunch.com 4. “Van Strijdtoneel naar Poldermodel”. 2013. Leidenuniv.nl 5. “Opkomst verkiezingen universiteiten in de lift”. 2009. Trajectum. Hogeschool Utrecht
AFBEELDINGEN 2 1
1. TU/e terrein, Eindhovens Dagblad; 2012 (foto: Ronald Otter) 2. Stella de zonne-auto, NXP.nl; (foto: Martijn van der Linden)
CHEPOS | 17
WONEN OP DE CAMPUS In het masterplan voor de TU/e-campus zijn zeshonderd nieuwe studentenwoningen gepland.
Studenten willen
MEER
HET KAMERAANBOD IN EINDHOVEN
Deze woningen komen langs de Dommel, tegenover het sportcentrum. Hier komt ook een nieuw
Een échte studentenstad heeft niet alleen een universiteit, maar er
gebouw voor kinderdagvebrlijf de TUimelaar.
wonen natuurlijk ook studenten. Hoewel de kamernood in Eindho-
Van 2015 tot 2016 wordt er gebouwd aan een
ven beperkt is, blijven er nieuwe studentenkamers nodig. Ook op
woontoren van veertien verdiepingen, waarin
de campus van de TU/e zullen studenten gehuisvest gaan worden.
303 kamers komen. Deze kamers zijn voornamelijk bedoelt voor internationale studenten, maar
TEKST: FREDERIKE ZIELMAN
zullen ook beschikbaar zijn voor Nederlandse studenten, om de integratie te bevorderen. Naast
Op kamers gaan is voor veel studenten nood-
nancieringsstelsel ingaat, zou dit de drempel om
deze woontoren komt laagbouw waar nog eens
zakelijk vanwege de reistijd naar de universiteit
op kamers te gaan wonen kunnen verhogen. Wat
driehonderd studenten gaan wonen.
vanaf het ouderlijk huis, maar is daarnaast ook
hiervan de invloed is op de vraag naar kamers
De studentenwoningen worden gebouwd in
vaak een bewuste keuze voor meer zelfstandig-
moet nog duidelijk worden. Er zijn al plannen
opdracht van Vestide en zijn ontworpen door
heid. Het contact met leuke en minder leuke
voor vijftienhonderd extra kamers, waarvan zes-
Wingender Hovenier Architecten, in samen-
huisgenoten, discussie over de schoonmaak en
honderd op de campus van de TU. Daarnaast zijn
werking met office haratori en BDG Architecten
leren koken is voor veel studenten onlosmakelijk
er recent nieuwe kamers opgeleverd, waaronder
Ingenieurs. Dit ontwerp heeft de aanbeste-
verbonden met hun studententijd. Behalve een
een complex van 272 kamers aan de Cederlaan.
ding gewonnen vanwege de efficiënte prefab
kortere reistijd naar college betekent op kamers
constructie en efficiënt gebruik van collectieve
wonen bovendien dat het gemakkelijker wordt
Vestide is de grootste aanbieder van studenten-
ruimtes. De gevel verwijst naar de gridstructuur
deel te nemen aan extra activiteiten en van het
kamers in Eindhoven. Op dit moment verhuurt
van de TU/e-campus en wekt associaties op met
studentenleven te genieten.
Vestide ruim drieduizend kamers, waarvan 40%
het Hoofdgebouw en Potentiaal.
zelfstandige wooneenheden. Er is een toeneIn Eindhoven wonen drie van de tien studenten
mende behoefte naar eenheden met een eigen
op kamers, dit geldt zowel voor universitaire als
keuken en eigen sanitair. Een voordeel van een
hbo-studenten. In de meeste steden is een veel
zelfstandige woning is dat hier in veel gevallen
groter deel van de universitaire studenten uit-
huursubsidie voor kan worden aangevraagd. Ves-
wonend. In Utrecht bijvoorbeeld, is dit 50%. Dit
tide houdt hier rekening mee door bij nieuwbouw
is gunstig voor het aantal beschikbare kamers in
een groot deel zelfstandige eenheden te bouwen.
Eindhoven, maar het kan ook verklaren waarom Eindhoven niet bekend staat als een échte
Voor internationale studenten is een vast aantal
studentenstad. Studenten die ‘s avonds weer
kamers beschikbaar. Omdat deze groep studen-
uit Eindhoven vertrekken worden gemist in het
ten steeds groter wordt zal dit aantal moeten
studentenleven.
worden uitgebreid, en dat zal gebeuren op de campus. De TU/e streeft naar een levendigere
Studenten vinden in Eindhoven een kamer op de
campus, waar ook na sluitingstijd activiteit is.
particuliere markt, maar ook via woningcorpo-
Hiervoor is het bouwen van studentenhuisvesting
raties zoals Trudo en Vestide. Eindhoven is een
bijzonder geschikt.
van de studentensteden in Nederland waar geen kwantitatief tekort aan kamers is. Dit betekent
AFBEELDINGEN
niet dat de studentenhuisvesting daarmee afdoende is. De vraag is aan het verschuiven, het aantal studenten zal de komende jaren blijven groeien en de universiteit trekt ook veel internationale studenten. Hier zal het kameraanbod op aangepast moeten worden.
1 2
1. Ontwerp studentenhuisvesting. (bron: office winhov, www.winhov.nl) 2. Campus 2020 (bron: office winhov, www.winhov.nl)
BRONNEN 1. Landelijke monitor studentenhuisvesting 2014 2. LSVb Kamernoodinventarisatie 2012
Tussen nu en 2022 zullen er in Eindhoven drieduizend tot vierduizend extra studenten bijkomen. Dat is een stijging van ongeveer dertien procent. Dit levert een extra vraag op naar ongeveer duizend studentenkamers. Als het nieuwe studiefi18 | CHEPOS
STUDENTENHUISVESTING IN EINDHOVEN
UIT: 1991 Discussiëren kunnen wij bouwkundigen als de beste, we hebben dan ook overal een mening over. Als het niet gaat over het Bachelor College of de Beroepservaringsperiode, dan vinden we wel iets anders. Na het doornemen van alle oude Chepi is te zien dat dit er altijd al in heeft gezeten. In de tweede Chepos die werd gepubliceerd staat dit artikel van Jo Coenen, een van de bekendste architecten in Nederland én alumnus van onze faculteit. In de tijd dat dit artikel werd geschreven, 1991, was er een discussie gaande over hoe het architectenvak eruit moest zien. Hierin werd bijvoorbeeld gediscussieerd over welke stijl aangehouden moet worden, en door wie. Daarnaast keek Jo Coenen al naar de toekomst wat stijl daarin zou gaan betekenen. Dit baarde hem zorgen over de indeling van onze studie en het architectenvak.
EEN KWESTIE VAN STIJL INLEIDING: ILKE BROERS TEKST: JO COENEN De actuele architectuur- en stijldiscussie be-
kan, is er in de architectuur sprake van een zekere
damse, Delftse of Bossche School, uit den boze
weegt zich tussen de nostalgische hang naar
wildgroei: elk individu bepaalt zijn eigen stijl. En
is en per definitie leidt tot verstarring. Een brede
het verleden en het overmoedige geloof in een
het is ook de vraag of er in onze sterk geïndivi-
kijk op stijl is per slot van rekening intelligenter.
computergestuurde samenleving. Wie de actuele
dualiseerde samenleving nog ruimte is voor één
Het is duidelijk dat deze drie overwegingen tot
architectuurtijdschriften bijhoudt, heeft kunnen
stijl. Theoretisch is het mogelijk gebleken op
opheffing van het oude beroep van bouwmees-
opmerken dat er in het denken over architectuur
uiteenlopende manieren op de architectonische
ter zullen leiden. Dit blijkt uit reacties uit de ons
sprake is van vele richtingen. Deze richtingen
opgave te reageren, waardoor stijl meer en meer
omringende bouwwereld.
onderscheiden zich niet alleen theoretisch, maar
gereduceerd wordt tot een formele stellingname
ook tekentechnisch gezien. Hoewel men in het
in plaats van dat stijl kan groeien tot een ethische
Voor een groot deel wordt ons functioneren
algemeen weinig of niet spreekt van stijlen of
houding.
overgenomen door het “bouwteam”. Indien
schoolvorming, ben ik van mening dat er wel
de architectenstand dit station laat passeren,
DE ARCHITECT, EEN ANACHRONISME?
betekent dit een ‘testimonium paupertatis’ voor
beschouwing vertelt over mijn persoonlijke kijk op stijl en geeft mijn reactie op hetgeen om mij
Om een compleet beeld van de actuele stijlopvat-
betreft veel rechtzetten, mits op de juiste manier.
heen in de architectuurdiscussie plaatsvindt.
ting te kunnen schetsen, is een toekomstperspec-
Indien wij ons tevreden stellen met het beperken
degelijk stijlen en scholen te herkennen zijn. Deze
de discipline. De huidige generatie kan wat dit
tief van ons beroep onontbeerlijk. Zoals de zaken
tot de esthetica van de architectonische tekening,
STIJL: EEN HOUDING IN HET KIEZEN
er nu voor staan, zie ik het schip van de archi-
dus slechts nog de grafiek voor ogen hebben,
Inmiddels hebben wij bij het ontwerpen de
tectuur stranden. Het gevaar komt zowel van
zal ons beroep ook van binnenuit uithollen. De
beschikking over een haast onbeperkt arsenaal
buitenaf als van binnenuit. Om met het laatste te
verwezenlijking van de grafiek in een driedi-
van architectonische middelen en technieken.
beginnen: in onderwijskringen heeft de gedachte
mensionale suggestie alleen, heeft te weinig
Het blijkt dat wij alle voorhanden stijlen kunnen
post gevat dat het totale bouwgebeuren te
body, en leidt slechts tot het aankleden van
toepassen. Omdat ons geen enkele beperking
complex is geworden en daarom onmogelijk nog
constructies die door anderen reeds bepaald en
meer is gebleven, is meteen het probleem ge-
door één persoon beheerst en gecontroleerd
uitgezocht zijn. De architect wordt vanwege zijn
schetst: we moeten kiezen. Je kunt kiezen ofwel
kan worden. Er leven drie overwegingen op dit
argumentatie terugverwezen tot het ontwerpen
voor het consequent volgen van een stijl, dus
gebied. De eerste is dat bouwkundigen zo breed
van de gevel en eventueel mag hij nog enkele
zuiverheid, ofwel voor het vermengen van meer
mogelijk opgeleid moeten worden, onder het
binnenwanden aankleden. Dit laatste behoorde
stijlen, bricollage. Kiezen in dit verband betekent
motto: van alles iets, is beter dan vakidioten.
al tot het domein van de interieurarchitect, dus
elimineren; het proces van elimineren schetst
Daarnaast wordt gezegd dat het vak opgesplitst
rest de architect (esthetisch vormgever) nog
de groei van het ontwerp. Uit het complex van
moet worden in diverse disciplines (die alle
maar bar weinig. De voorbeelden hiervan zijn
middelen wordt zo gekozen, dat aan de steeds
ontwerpende activiteiten bevatten). Hiermee is
reeds aanwijsbaar. Volgens Venturi’s theorie
wisselende opgave de passende oplossing gebo-
er sprake van een stedebouwkundig ontwerper,
verschijnen er inderdaad steeds meer decorated
den kan worden. Juist in deze keuzes zijn voor
een constructief ontwerper, een bouwfysisch ont-
sheds waarbij de gevel letterlijk de inhoud niet
de diverse problemen formele overeenkomsten
werper enzovoort. De architectonisch ontwerper
meer dekt, omdat deze ervoor is geplakt. Hoewel
te herkennen, die de uiting van een stijl kunnen
wordt in die opvatting enkel nog belast met het
dit soort gevels een symbolische uitstraling kan
zijn. Ten onrechte stelt men dat alles kan, mits de
deelaspect, de esthetica, en krijgt de naam van
hebben op onze expressie-arme omgeving, is dit
keuzes en de stappen daartoe consistent zijn. Het
esthetisch vormgeving. Esthetica wordt het sy-
een erg goedkoop effect, dat op den duur slechts
is daarom niet vreemd dat men in deze tijd van
noniem voor architectuur. Ook wordt er gezegd
kan leiden tot karikaturen. Stijl is dan alleen nog
ongekende mogelijkheden moeite heeft met het
dat schoolvorming, die in vroeger tijden stijlen en
maar decoratie en het beroep van architect een
vinden van een nieuwe norm. Nu alles mag en
stromingen mogelijk maakte zoals de Amster-
anachronisme.
ARTIKELEN UIT DE OUDE DOOS
CHEPOS | 19
De kunst van het licht Het Van Abbemuseum is een van Nederlands meest vooraanstaande musea op het gebied van moderne en hedendaagse kunst en bekend bij de studenten in Eindhoven. Minder bekend zijn de lichttechnische aspecten van het museum. Hoe zorgt het museum voor goede belichting voor de kunstwerken en hoe staat deze belichting in relatie tot de architectuur van het museumgebouw? Samen met een professionele fotograaf hebben we het Van Abbe onder de loep - en lens - genomen. TEKST: JUSTIN AGYIN, JOLIJN VAN KEULEN & KIM RAIJMAKERS FOTO’S: PATRICK MEIS Henri van Abbe was een succesvolle sigarenfabrikant met een fabriek in Eindhoven. Van Abbe vergaarde naast succes ook kunstwerken. In zijn ijdelheid om zijn succes aan de wereld te tonen, schonk hij in 1932 geld aan de gemeente Eindhoven om een museum te bouwen, waarna de gemeente op haar beurt een stuk grond aan de Dommel beschikbaar stelde. De architect Alexander Kropholler van de Delftse School maakte een ontwerp waar de gemeenteraad potentie in zag. Van Abbe zag echter liever een moderner ontwerp. Kropholler maakte daarop een tweede ontwerp waarmee beide partijen instemden. Rond de eeuwwisseling begon het museum uit zijn voegen te barsten. Architect Abel Cahen was aangesteld om de oudbouw te renoveren en de nieuwbouw van het museum te ontwerpen. Evenals Kropholler stuitte Cahen bij zijn eerste ontwerp op weerstand, aangezien hij het torentje op de oudbouw wilde slopen en daarna het museum als een toren verticaal wilde uitbreiden. Het museum kwam vervolgens op de monumentenlijst terecht, waarna Cahen een tweede ontwerp maakte. Dit ontwerp is gerealiseerd en vanaf 2003 door het publiek te bezichtigen.
20 | CHEPOS
VAN ABBEMUSEUM
EINDHOVEN “Architectuur gaat over de gehele impact van een gebouw: de verschijning, het gebruik en het ruimtelijk ervaren van het gebouw van binnen en buiten in vier dimensies. Ik wil met mijn foto’s recht doen aan het ontwerp en daarmee de communicatie over het gebouw bevorderen. Om tot het beste resultaat te komen, fotografeer ik onderwerpen waarbij ik een sterke betrokkenheid voel, zodat ik met de juiste intentie en concentratie mijn werk kan doen. In architectuurfotografie en het fotograferen en filmen van designproducten kan ik mij geheel uitleven. Schoonheid en harmonie zijn in mijn werk belangrijke elementen evenals ruimte en tijd. Ik zoek naar de verbondenheid en samenhang. Het element ‘licht’ vormt een bron van inspiratie en met name hoe licht de sfeer van de ruimte of vorm van een object beïnvloedt. Door het licht krijgt alles vorm. Dat verwondert en ontroert mij. Laten we zuinig zijn op de wereld die wij gebouwd hebben.”
PATRICK MEIS - FOTOGRAAF
CHEPOS | 21
EEN NEUTRALE ACHTERGROND De architecten van het Van Abbemuseum hadden totaal verschillende opvattingen over hoe een museumgebouw eruit moet zien. Dit is terug te zien en te voelen wanneer je van het oude gedeelte naar het nieuwe gedeelte van het museum loopt. Kropholler zag het museumgebouw als een neutrale achtergrond waarin het kunstwerk alle aandacht krijgt. Zodra je door de deuren het museum in bent gelopen verdwijnt de drukke stad en kom je in de wereld van de kunst. De oudbouw heeft, op ĂŠĂŠn klein raam na, geen enkel raam in de gevel; het licht komt binnen via de goed controleerbare dakramen. Kropholler ontwierp een duidelijke plattegrond, met gelijkwaardige, rechthoekige zalen die zeer populair zijn onder kunstenaars. De neutraliteit van de zalen geeft de kunstenaar de mogelijkheid de zaal aan te passen naar zijn smaak.
22 | CHEPOS
VAN ABBEMUSEUM
EINDHOVEN
SPANNING TUSSEN KUNST EN ARCHITECTUUR Zeventig jaar later was het aan Cahen om een uitbreiding te maken voor het museum van Kropholler. Cahens ontwerp creĂŤert een spanning tussen de kunst en de architectuur. Of de architectuur de kunst overstemt of dat de kunst nog altijd centraal staat, daar zijn de meningen over verdeeld. Door middel van het atrium en kleine uitkijkpunten brengt Cahen de prachtige omgeving in het gebouw. Deze omlijste uitzichten zijn, misschien ongevraagd, onderdeel van de tentoonstellingen in het gebouw. Er valt veel te zeggen voor een museumgebouw als neutrale achtergrond. De kracht van de oudbouw is dat het gebouw niet opvalt en de kunst de aandacht krijgt. Maar misschien wordt de beleving in de nieuwbouw juist bijzonder door de spanning die er heerst tussen de uitsprekende architectuur en de kunst. Als kunstenaar moet je rekening houden met de architectuur, het is geen wit doek. Als de kunstenaar deze spanning accepteert, levert dat een unieke tentoonstelling op. Of Krophollers of Cahens opvatting beter is, maakt voor het Van Abbemuseum niet uit, het heeft beide. En juist die combinatie maakt het Van Abbe een bijzonder kunstmuseum. CHEPOS | 23
24 | CHEPOS
VAN ABBEMUSEUM
EINDHOVEN ONZICHTBARE TECHNIEK Om kunst goed tot zijn recht te laten komen binnen de architectuur van het museum is licht een belangrijk middel. Kropholler maakte in zijn ontwerp van de oudbouw op een bijzondere manier gebruik van daglicht. Door daklichten te plaatsen boven het plafond van de expositieruimtes in het museum kan gebruik worden gemaakt van de eigenschappen van het daglicht. In de (zolder)ruimte tussen het glazen dak en het glazen plafond bevinden zich lamellen waarmee de hoeveelheid licht in de expositieruimte te reguleren is. Dit geeft de kunstenaar de mogelijkheid om exact de goede sfeer te bereiken voor zijn expositie. Dit kan variĂŤren van veel daglicht, waarbij de lamellen geheel geopend zijn, tot zeer weinig daglicht, wanneer de lamellen gesloten zijn. Dit laatste is te zien op de afbeelding links. Onderstaande afbeelding laat diezelfde situatie binnen de expositieruimte zien. Op donkere dagen, wanneer er te weinig daglicht is, kan ervoor worden gekozen om de ruimte extra te verlichten met de tl-verlichting die zich onder het glazen plafond bevindt. In Cahens ontwerp van de nieuwbouw van het museum is in sommige expositieruimtes duidelijk de inspiratie van Krophollers ontwerp te zien. Er is namelijk ongeveer een gelijkwaardig systeem toegepast in de nieuwbouw. Het verschil is echter dat de tl-verlichting boven het glazen plafond hangt in plaats van eronder. Zo ontstaat een egaal plafond dat de kunst binnen de architectuur gelijkmatig verlicht. Het bijzondere van dit systeem is dat de bezoeker geen weet heeft van deze hele constructie en de tentoonstelling ervaart zoals hij bedoeld is door de kunstenaar.
AFBEELDINGEN 1. Axonometrie oud- en nieuwbouw (bron: Jolijn van Keulen) 2. Oud- en nieuwbouw 2 1 3
4
5
3. Expositie oudbouw 4. Expositie nieuwbouw
5. Lamellen en glazen dak 6. Situatie expositieruimte met gesloten lamellen 6
BRONNEN 1. Derksen, A. Head of Production and Presentation. Van Abbemuseum. 2014. 2. Eindhoven-Actueel. Van Abbemuseum, toonaangevend in hedendaagse kunst! 2009. Eindhoven-Actueel.nl 3. Schippers, H. Henri van Abbe (1880-1940). 2015. thuisinbrabant.nl.
CHEPOS | 25
MEGALOMAAN MODERNISME Over Cityplan Eindhoven van Van den Broek en Bakema Een 400 meter lang en 60 meter hoog
was in het Van Abbemuseum een grote 1:20
geen probleem geweest. Echter, korte tijd nadat
gebouw, dat was dé manier om van
maquette te zien van het plan. Bezoekers konden
het plan werd goedgekeurd door de gemeente,
Eindhoven een stad te maken. Dat dachten
door en om het gebouw heen lopen om een
veranderde de geest van het stedebouwkundig
de architecten Van den Broek en Bakema
betere indruk te krijgen van het vooruitstrevende
ontwerpen. Er werd meer aandacht geschonken
tenminste. Eind jaren zestig ontwierpen zij
gebouw.
aan de bestaande bebouwing en de kwaliteiten
het ‘Cityplan Eindhoven’. Het gebouw zou dwars door de hele stad gerealiseerd worden en zou Eindhoven op de kaart moeten zetten als ‘Metropool van het zuiden’. TEKST: SVEN VAN DER HULST Tenminste, als het aan hen gelegen had. Bijna vijftig jaar later is het plan diep in de prullenbak verdwenen. Opdracht voor het plan werd gegeven door de gemeente Eindhoven en de
daarvan. Voor het plan van Van den Broek en
PAS NADAT HET PLAN WAS GOEDGEKEURD, KWAM ER VEEL KRITIEK OP
Kamer van Koophandel: zij waren van mening
Bakema was namelijk veel ruimte nodig, oude bebouwing zou voor dit plan moeten wijken. Om die reden werden tientallen bezwaarschriften tegen het plan ingediend. Een aantal Eindhovense architecten was ook niet erg enthousiast over de eventuele nieuwbouw. Volgens velen is dit echter ook niet het doorslaggevende punt geweest in het afwijzen van het plan. De oliecrisis zorgde ervoor dat het plan in de zogenaamde koelkast kwam te staan. Daarbovenop kwam, in tegenstelling tot eerdere twijfels, dat de minister
dat Eindhoven toe was aan ‘grootstedelijkheid’
KRITIEK
aan de gemeente Eindhoven liet weten dat juist
en vroegen aan Van den Broek en Bakema om het
Uiteindelijk werd het plan door de gemeenteraad
de grote flexibiliteit van het gebouw zorgde
stadscentrum van Eindhoven met hun ontwerp te
goedgekeurd. Wel waren er nog enkele vragen
voor grote onvoorspelbaarheid in het plan. Het
moderniseren. Het ontwerp kwam er en in 1969
aangaande de realisatie en flexibiliteit van het
plan werd door Van den Broek en Bakema nog
gebouw. Het zou namelijk twintig jaar gaan duren om het megalomane plan uit te voeren. Zou het plan dan nog wel up-to-date zijn? En kon het gebouw zich wel aanpassen aan de stad, mocht dat nodig zijn? De inwoners van Eindhoven hadden rond deze periode niet echt aandacht voor het plan. Zij dachten dat dit weer een van de ambitieuze plannen was die toch niet werden gerealiseerd. Uiteindelijk waren deze vragen niet de reden voor het niet realiseren van het plan. Toen het ontwerp gemaakt werd, in de periode van het modernisme, was dit plan
26 | CHEPOS
CITY PLAN EINDHOVEN
EINDHOVEN
tienmaal aangepast om hun oorspronkelijke plan
EINDHOVEN NU
verschillende hoeken. Dat Cityplan Eindhoven
te redden, maar door het oordeel van de minister
Tegenwoordig wordt in Eindhoven om de zoveel
er niet is gekomen, is uiteindelijk goed uitgepakt
werd in augustus 1974 het Bestemmingsplan
jaar een hoogbouwproject gerealiseerd, maar
voor Eindhoven, al had de bouw ervan de stad
Binnenstad Eindhoven, de officiële naam van
niet meer vanuit de visie van het ‘grootstedelijk’
misschien ook wel goed gedaan. Het antwoord
het Cityplan, door middel van een Koninklijk
maken van de stad. Ze worden afzonderlijk van
op die vraag zullen we echter nooit weten.
Besluit voorgoed afgekeurd. Na het afwijzen van
elkaar, maar wel rekening houdend met elkaar,
dit plan lag de stedebouwkundige vooruitgang
ontworpen en deze gebouwen maken Eindhoven
in Eindhoven een flinke tijd stil. Na het giganti-
daardoor steeds meer een stad. Dit wil niet zeg-
sche plan van de Rotterdamse architecten werd
gen dat het Cityplan volledig de plank missloeg,
vooral aandacht geschonken aan kleinschalige
maar wel dat het einde van het modernistische
restauraties en invullingen van de stad op kleinere
tijdperk ongeveer samenviel met het ontwerp
schaal. De enige uitzondering op deze aanpak is
voor dit plan. Eindhoven is goed op weg om
de in 1992 gerealiseerde Heuvel Galerie. Dit gi-
een stad met status te worden. Grote projecten
gantische nieuwbouwproject werd ontworpen in
van bekende architecten dragen hieraan bij. De
een postmodernistische stijl; prefab-beton werd
Vestedatoren is een landmark en Strijp-S gloreert,
verdoezeld met steenstrips. Gelukkig was dit
ook in de toekomst zullen nieuwe grote plannen
een uitzondering op de regel en werd er verder
gemaakt worden. Een nieuwe wolkenkrabber
vooral nagedacht over hoe de stad het beste zou
wordt gerealiseerd naast het station op de plek
kunnen functioneren, maar toch het oude zoveel
van het oude postkantoor en er zijn plannen om
mogelijk te behouden.
aan de Mathildelaan hoogbouw te plaatsen. Al
AFBEELDINGEN 4 3 5
1 2
6
BRONNEN
1. Maquette in het Van Abbe Museum (Foto: Jan Vrijhhoff, archined.nl) 2. Van der Broek en Bakema bij een kleinere maquette (bron: web.tue.nl/) 3. Kaart van het plangebied 4. Stedenbouwkundige maquette 5. Gebouwmaquette 6. Doorsnede (foto 3 t/m 6: Frans Gommens, eindhoven-in-beeld.nl)
1. “Sittieplan Eindhoven, een modernistische droom”, 3-10-07, Harrie van Helmond, archined.nl 2. “Cityplan Eindhoven wellicht té ambitieus”, 27-09-07, web.tue.nl
stuiten ook die ideeën soms op weerstand uit
CHEPOS | 27
EINDHOVEN ALS SOEVEREINE STAAT Toenemende politieke invloed van steden
Eindhoven staat wereldwijd te boek als een succesverhaal wanneer het gaat over innovatie en stedelijke hervormingen. Na het wegtrekken van Phillips in 1990 stond Eindhoven echter voor een gigantisch probleem; een enorme werkloosheid en leegstand van de fabriekspanden. 25 jaar later staat de stad er beter voor dan ooit, de economie groeit als kool terwijl de rest van Nederland economisch stil staat. Ondanks dat de toekomst er glorieus uitziet wil burgemeester Rob van Gijzel meer. In een interview met Tegenlicht pleit hij voor meer politieke macht voor zijn stad, zodat we de snelheid van de wereld kunnen bijhouden en koploper blijven op het gebied van hightech industrie. Stel je het eens voor: Eindhoven als soevereine staat, onafhankelijk van Nederland. TEKST: PATRICK VAN DODEWAARD
Amerikaans politicoloog Benjamin Barber
op basis van pragmatisme, een burgemeester is
Murray besloot daar een omvangrijke samenwer-
publiceerde in 2014 het boek ‘If mayors rule the
een echte ‘probleemoplosser’. Dit staat in schril
king tussen burgemeester, burgers en bedrijfs-
world’ waarin hij een pleidooi houdt voor de
contrast met de landelijke politiek, waar het meer
leven te starten. Inzet was het verdubbelen van
macht van de burgemeesters van wereldsteden.
om ideologie, beeldvorming en principes draait.
het minimumloon om de kloof tussen arm en
Volgens Barber faalt het logge en zeer trage over-
rijk op lokaal niveau kleiner te maken, en dat
heidsbestuur en zijn de steden juist de plekken
MINIMUMLOON
is gelukt. Edward B. Murray introduceerde een
waar de echte beslissingen worden genomen. Dit
Een voorbeeld waarbij een burgemeester een
minimumloon van 15 dollar per uur op de lange
maakt de burgemeesters van deze steden tot de
landelijk probleem lokaal heeft aangepakt is het
termijn, bijna twee keer zo hoog als het huidige
eigenlijke wereldleiders. Leiders die keuze maken
Amerikaanse Seattle. Burgemeester Edward B.
minimumloon. De betaalbaarheid van de stad
28 | CHEPOS
EINDHOVEN ALS SOEVEREINE STAAT
EINDHOVEN
was namelijk een probleem, door het verhogen
sen die Eindhoven kende. De overheid greep
nationaal belang verloren. Dit is een enorm rem-
van het minimumloon ontstaat er meer diversiteit
niet tot nauwelijks in toen dit gebeurde, daarom
mende factor volgens burgemeester Van Gijzel.
in sociale klassen en voorkomt Murray de door
besloot Eindhoven dit lokale probleem ook lokaal
Meer bestuur betekent niet meer democratie, het
hem genoemde economische ‘apartheid’. Nick
op te lossen. De gemeente sloeg de handen
welbekende polderen zorgt voor zoveel frictie
Hanauer, miljardair uit Seattle, heeft een cruciale
ineen met de TU en omliggende bedrijven om
dat iedere slagvaardige beslissing onmogelijk
rol gespeeld in de gesprekken tussen bedrijven en
strategieën te maken voor de toekomst. De
lijkt. Van Gijzel – twaalf jaar lang actief geweest
de burgemeester. Hij heeft bedrijven overtuigd
term ‘Brainport’ was geboren. De samenwerkin-
in Den Haag – beseft dat de politiek van de
dat hogere lonen niet slecht zijn voor een bedrijf.
gen tussen gemeente, het bedrijfsleven en de
nationale overheid noodzakelijk is, maar tevens
De bedrijven zagen namelijk duidelijk de hogere
universiteit heet het triple-helix model, waarbij
erg ver van de werkelijkheid af staat. Hier hebben
loonkosten, maar wat minder duidelijk was, wa-
het allemaal draait om samenwerken en alle
steden niks aan. Van Gijzel vergelijkt Nederland
ren de baten die zo’n verhoging oplevert. Door
neuzen dezelfde kant op zetten. Anno 2014 heeft
met New York, een stad met 18 miljoen inwoners
werknemers meer uit te betalen hebben ze meer
Eindhoven 160.000 arbeidsplaatsen waarvan
en daardoor ongeveer evenveel inwoners als
vermogen, kunnen ze meer uitgeven en wordt
60.000 gerelateerd zijn aan hightech industrieën,
Nederland. New York heeft één burgemeester,
zo de afzetmarkt van de bedrijven vergroot. Ook
gemiddeld de meeste patenten per inwoner en
zes wethouders en 49 deelraden. Nederland kent
is er minder sociale zorg nodig voor deze laagste
werd het in 2011 uitgeroepen tot slimste regio
12 provincies en meer dan 400 gemeentes.
klasse en zullen er meer belastingsopbrengsten
ter wereld door de onafhankelijke Amerikaanse
zijn. De centrale overheid van de Verenigde
denktank Intelligent Community Forum. Een suc-
Barber constateert in zijn boek dat steden meer
Staten wil het voorbeeld van Seattle volgen, maar
cesverhaal dus. Een belangrijke factor van de hui-
macht hebben: “een stadsstaat bindt alle mid-
Washington is bevroren. Door een democratische
dige strategie is samenwerken op kleine schaal.
delen”. Iedereen profiteert van infrastructuur,
president en een republikeinse meerderheid in het
Eindhoven wil nooit meer afhankelijk zijn van één
cultuur, handel en onderwijs dat kan worden
congres is het onmogelijk om besluiten te nemen
bepalende speler, zoals Philips. De focus ligt nu
gebundeld tot één markt die zelf belasting int en
in de VS. Maar is dit erg? Seattle is een mooie
op kleinschalige bedrijven, die elkaar helpen en
die geleid wordt door een stadsbestuur. Bottum-
testcase voor landelijke veranderingen. Als het
waarbij faciliteiten kunnen worden gedeeld. Iets
up bestuur dus, van binnenuit. Van Gijzel zou
experiment werkt, gaan er vanzelf andere steden
dat op Strijp-S heel goed zichtbaar is.
Eindhoven graag zien in een bestuurlijk onafhan-
mee en kan uiteindelijk zelfs de overheid niet
kelijke staat met Rotterdam en Amsterdam. De
meer om deze wijziging heen. Er is sprake van
MEER MACHT
stadsstaat zou dan vervolgens de omliggende pe-
een trend waarin steden het voortouw nemen
Nu Eindhoven weer is aangehaakt, is het zaak om
riferie moeten ondersteunen. Amsterdam heeft
waarna de nationale overheid volgt. Een soort
niet af te haken, dit is alleen mogelijk als er snel
een cultureel en financieel centrum, Rotterdam
‘lokalisme’ met lokale leiders.
beslissingen kunnen worden genomen. Snel be-
het logistieke hart en Eindhoven de techniek.
slissingen maken is niet bepaald de kracht van de
Samen een zeer complementaire stadsstaat. Dan
EINDHOVEN
overheid. Ook is er te weinig samenwerking tus-
is het belangrijk om de verbinding te maken met
Nadat Philips besloot Eindhoven grotendeels te
sen steden en overheid en overheden onderling.
het achterland, Twente met zijn techniek en Wa-
verlaten verdwenen er in één klap 36.000 banen,
Heel veel kleine gemeentes kijken alleen naar
geningen met zijn voedselexpertise. Volgens van
destijds eenderde van de 110.000 arbeidsplaat-
hun eigen belang, en daardoor gaat het grotere,
Gijzel betekent het bundelen van alle sterke delen CHEPOS | 29
niet dat de zwakkere delen buiten de boot vallen,
zaak om de macht die steden in de praktijk heb-
Klimaatverandering wordt gezien als een van de
hij wil iedereen in zijn kracht zetten, een regio
ben te verifiëren en officiële betekenis te geven.
belangrijkste thema’s, waarbij wordt geclaimd dat
zal dan ook moeten kiezen voor een bepaalde
de steden het antwoord hierop hebben. Steden
expertise. Eindhoven deed dit met de hightech,
GEVAREN
zijn efficiënter dan het platte land, maar dit is wel
Groningen bijvoorbeeld met de energievoorzie-
De vraag is of burgemeesters echt zoveel willen
de plek waar over het algemeen de (vervuilende)
ning.
samenwerken met de burger. Als de burgemees-
energiecentrales de elektriciteit opwekken voor
ter zijn macht gebruikt om dingen te doen die
het gebruik in de steden, waardoor de één slacht-
HAMBURG
hij graag wil zonder dat de burger er achter staat
offer is van de behoeftes van de ander, maar
In Duitsland kennen ze al een stadsstaat, Ham-
dan is het niet functioneel. Dat is een zeer groot
waardoor ze niet zonder elkaar kunnen.
burg is al eeuwenlang een stadsstaat. Onderdeel
gevaar. Een traag bureaucratisch bestel, zoals
van de Hanzesteden, een samenwerkingsverband
Nederland kent, zorgt er voor dat extremisme
STRUCTUUR EN SAMENWERKEN
met steden in Noord-Europa. De stad mag veel
geen kans krijgt. Reinier de Graaf, partner van
Jeroen van der Veer, voormalige Shell-baas, nu
zaken zelf bepalen, onafhankelijk van beslissin-
OMA en leider van OMA’s denktank AMO,
president-commissaris bij Philips en ING, geeft in
gen in Berlijn. Zaken als rechtshandhaving, poli-
hoopt van harte dat er geen stadsstaten komen.
het Financieel Dagblad zijn visie op de stad-
tie, onderwijs en universiteiten worden door de
De theorie over stadsstaten wordt heel goed
staat: “We zouden eigenlijk een wat strengere
gemeente bepaald. Hamburg heft zelf belasting,
ontvangen door de mensen die er baat bij heb-
overheid moeten hebben die het land meer als
wat ze weer onafhankelijker maakt en minder
ben, burgemeesters. Volgens De Graaf hebben
een stadstaat regeert. We zitten nog te veel vast
gevoelig van nationale economische schomme-
aan het oude CDA-denken; dat we heel veel
lingen. Naast het tegengaan van bureaucratie,
platteland hebben in Nederland. Onzin natuur-
biedt het tevens mogelijkheden om in te springen
lijk. 60% van de bevolking woont al in steden.
op nieuwe ontwikkelingen. Grote steden zijn
Eindhoven is juist succesvol door het ontbreken
een soort laboratorium voor de moderne tijd en
van een centrale agenda.” Van der Veer pleit
moeten de instrumenten hebben om hier mee
voor meer leiding op een gestructureerde manier
om te gaan, Hamburg heeft deze en plukt daar
waarin steden zich onderscheiden op een bepaald
de vruchten van. Zo heeft de stad vorig jaar de
vakgebied.
energievoorziening weer teruggekocht van een private partij, Hamburgers zien energie als een
CONCLUSIE
voorziening waar geen winst op gemaakt moet
Alle meningen opgeteld en de extreme voorbeel-
worden. Deze mening resulteerde in een burger-
den er uitgefilterd lijkt het dus een roep voor een
initiatief en vervolgens in een referendum. De
gestructureerde samenwerking tussen steden,
uitslag van dit referendum was bindend, en hield
burgers en achterland, waarbij minder politieke
in dat de gemeente het stroomnet terugkocht
lagen moeten zorgen voor een snellere en meer
van energiebedrijf Vattenfall.
pragmatische manier van besturen. Hierbij moet ieder gebied in zijn eigen kracht ingezet worden.
LOKALISME
Dit zou Eindhoven in staat stellen om snel te
Waar staat de overheid voor? Waar hebben
reageren op veranderingen in de wereld om de
mensen, bedrijven en onderwijsinstellingen
concurrentiepositie van de stad te versterken.
behoefte aan? Volgens Van Gijzel hebben ze
steden antwoorden op grote problemen zoals
behoefte aan dichtbij georiënteerde politiek.
immigratie, culturele en religieuze diversiteit en
Waarom geven we de laagste overheden, die het
zijn ze pragmatischer met het omgaan van deze
best weten hoe ze regelgeving en ontwikkeling
problemen. Het gevaar van het succes van de
moeten organiseren, niet meer macht en laten we
steden is het projecteren op landen en de rest
ze ook de regelgeving bedenken? Samen met de
van de wereld. Steden zijn succesvol omdat ze
partijen die er deskundigheid over hebben en met
zich focussen op een kleiner gebied. Dit resulteert
de mensen - waarvoor de politiek zou moeten
volgens De Graaf in een sneller en duidelijker
werken - zouden er veel betere, pragmatischere
zichtbaar resultaat. Wanneer het stedelijk beleid
oplossingen kunnen komen voor politieke proble-
zal worden uitgebreid naar landelijk beleid, dan
men. De burgers merken direct de veranderingen
zullen de positieve resultaten snel verdwijnen.
en zijn daardoor weer meer betrokken bij de
Ook vraagt De Graaf zich af hoe de mensen ver-
politiek. Naast het oplossen van problemen zijn
tegenwoordigd worden als burgemeesters de we-
steden veel meer gewend om samen te werken
reld overnemen. Zal het daadwerkelijk anders zijn
met elkaar dan landen, die hebben moeite met
dan het huidige democratische systeem? En wie
grenzen. Het is dus volgens Van Gijzel en Barber
neemt de verantwoordelijkheid voor de helft van de wereldbevolking die niet in steden wonen?
30 | CHEPOS
AFBEELDINGEN 1. Fight for 15. Demonstratie Seattle met de roep om ene hoge minimumloon. 2. Coverfoto If mayors ruled the world, Benjamin R. Barber
1
2
BRONNEN 1. Tegenlicht: De macht aan de stad, 28 sep 2014 2. Rob de Lange, Pieter Couwenbergh: “We hebben een strengere overheid nodig die Nederland meer als een stadstaat gaat regeren”. 20-12-14. fd.nl 3. Bejamin R. Barber, “If mayors ruled the world”. 2014 4. Reinier de Graaf, “Mayors Should Not Rule The World”. 02-10-14. ArchDaily.com
EINDHOVEN ALS SOEVEREINE STAAT
EINDHOVEN
“MEER MOGELIJK MAKEN, MINDER REGELS” De visie van de wethouder op de ruimtelijke ordening “Een huis is niet voldoende om mensen aan een stad te binden”, zegt wethouder Ruimtelijke ordening Marco van Dorst. Vol overtuiging en bevlogenheid praat hij in voorbeelden over Eindhoven en zijn visie op de ruimtelijke ordening. TEKST: MARINDE VAN ROOIJ
WAT IS UW ACHTERGROND EN HOE BENT U WETHOUDER VAN DE RUIMTELIJKE ORDENING GEWORDEN IN EINDHOVEN?
komen tot een totale afweging van beslissingen
“Deze doelen zijn nog steeds van kracht. Mo-
en om aan elkaar gerelateerde plannen tegelijk te
menteel ben ik druk met het uitwerken en het
bespreken. Dit gaat heel goed.”
zoeken naar mogelijkheden hiervoor. Dat wil ik
De rol van de wethouder is om de plannen en re-
eerst afmaken, om daarna nieuwe doelen te gaan
Marco van Dorst studeerde Bestuurskunde/
gels op te stellen. Hij stuurt vervolgens niet direct
stellen.” Planvorming is een langzaam proces van
Overheidsmanagement aan de Hogeschool van
mensen aan, dit gaat via aanspreekpunten. Deze
wel elf tot twaalf maanden, wat betekent dat de
’s-Hertogenbosch. Hij werkte voor verschillende
managers doen het schaafwerk en zorgen ervoor
eerste plannen van zijn hand pas in april of mei
gemeentes, een ingenieursbureau en provincie
dat de plannen uitgewerkt worden.
worden verwacht.
positieve verkiezingsuitslag in de positie om wet-
Het verloop van de uitvoering van deze plan-
houder te worden. “Ik heb altijd een uitgespro-
nen wisselt. Er is een kern van medewerkers die
Moeiteloos positioneert
ken mening over de ruimtelijke ordening gehad
hieraan werken, maar er zijn ook andere partijen
en een beeld van hoe het beter zou kunnen. Door
bij betrokken waar werk aan wordt uitbesteed.
me op deze wijze eigenwijs en nadrukkelijk op te
“Vijftig jaar geleden had de gemeente bijvoor-
stellen ben ik naar voren geschoven en hebben ze
beeld zijn eigen stratenmakers in dienst, dat is nu
gezegd: als je het zo goed denkt te weten, maak
bijna niet meer voor te stellen.” De ondersteu-
dat dan maar eens waar.” Het is dus duidelijk
nende werkzaamheden die niet elke dag nodig
een gekozen rol vanuit persoonlijke interesse en
zijn, worden in het huidige systeem uitbesteed.
Noord-Brabant. Als lid van D66 kwam hij na een
ambitie.
de wethouder ontwikkelingen en ideeën op de kaart aan de muur “Meer mogelijk maken, minder regels” benoemt Van Dorst als de rode draad in zijn visie voor de
WAT ZIJN UW AMBITIES VOOR DE PERIODE VAN VIER JAAR?
ruimtelijke ordening. In zijn kantoor in het stad-
ook ‘Financiën’ en ‘Eindhoven Noordwest’ in zijn portefeuille sinds de gemeenteraadsverkiezingen
In het kennismakingsfilmpje voor de gemeente
vloer tot het plafond reikt. Moeiteloos positio-
van maart 2014.
benoemt de wethouder vier doelen:
neert hij de ontwikkelingen en ideeën op de kaart
Naast ‘Ruimtelijke ordening’ heeft de wethouder
terwijl hij vol passie verschillende onderwerpen
HOE GAAT HET PROCES VAN PLANVORMING BIJ DE GEMEENTE?
1. Meer vrijheid in de ruimtelijke ontwikkeling in
“Het college van B&W bestaat uit zeven wet-
2. De start van de eerste bedrijven op de Brain-
houders en de burgemeester. Samen vorm je één team, waarin je zelf verantwoordelijk bent voor de inbreng en het vormgeven van je eigen portefeuille.” In de vergaderingen wordt deze in-
huis hangt een kaart van Eindhoven, die van de
de vorm van bestemmingsplannen. port Industries Campus. 3. Verbetering van de bereikbaarheid van Eindhoven Airport . 4. Elke vier jaar een sluitende begroting.
aansnijdt. Brainport Industries Campus is er hier een van. Het moet een cluster worden van bedrijven in de hoogwaardige maakindustrie die speciaal voor deze regio hebben gekozen. “Hun werkniveau is op de vier nanometer nauwkeurig, waarbij je moet bedenken dat een haar circa 80 nanometer
breng besproken, bijgeschaafd en gevolgd. “Een
dik is. Vanuit de eigen behoefte van deze bedrij-
wens is om geen deelplannen te maken, maar te
ven worden ze samen geclusterd.” Het is daar-
IN GESPREK MET WETHOUDER VAN DORST
CHEPOS | 31
door mogelijk om dure geconditioneerde hallen
door bij nieuwbouw en transformatie van gebou-
zeker anderhalf tot twee jaar gaat duren.” Hoe
samen te gebruiken. De toekomstige campus in
wen anders om te gaan met de parkeernormen
de nieuwe regeling er precies uit gaat zien, is nog
het noordwesten van Eindhoven, nabij Eindhoven
die wij als gemeente hanteren.” Er geldt namelijk
niet helemaal bekend. “De universiteit zelf heeft
Airport, beslaat 200 hectare grond waarvan 60
dezelfde parkeernorm voor zeer verschillende wij-
bijvoorbeeld een veel strengere toetsing dan die
hectare gebruikt gaat worden voor bedrijven in
ken, terwijl bijvoorbeeld bewoners in het centrum
van de welstandscommissie, en ook woningcor-
de komende vijftien à twintig jaar.
veel minder gebruikmaken van parkeerplaatsen
poraties hebben er zelf belang bij dat er goed
doordat ze bijvoorbeeld dichter bij de winkels
getoetst wordt.” In dit soort situaties zijn wel-
U BENOEMT ‘MEER MOGELIJK MAKEN MET MINDER REGELS’, KUNT U DIT UITLEGGEN?
en het station zitten. Het is bij nieuwbouw en
standskaders voldoende. Het ontlast bovendien
transformatie met de oude norm voorgekomen
de gemeente.
Terwijl hij op de achterkant van een vel papier
parkeerlagen werden aangelegd, die vervolgens
een snelle schets maakt, vertelt Van Dorst dat hij
leeg kwamen te staan. “Oude regels moeten dus
graag meer vrijheid wil creëren in bestemmings-
geëvalueerd worden en regels moeten worden
plannen en regels weg wil nemen. “Bestem-
aangepast aan de behoefte.”
dat onder hoogbouw in het centrum meerdere
mingsplannen blijven natuurlijk bescherming bieden aan onder andere bewoners en direct betrokkenen, maar naast wonen worden bijvoorbeeld ook andere kleinschalige functies toegelaten in woonwijken zoals een nagelstudio of kapsalon.” Hij pakt zijn schets erbij en geeft een voorbeeld uit het verkeer. “Even heel kort door de bocht gesteld: waar eerder in een bestemmingsplan de exacte vierkante meters van een bushokje werden gepositioneerd op de kaart, wordt nu een gebied aangewezen waarvan een x-aantal vierkante meters voor een bushokje gebruikt zal worden. Dit is minder exact en geeft meer vrijheid voor de optimale uitwerking van de locatie in een later stadium, zonder dat het bestemmingsplan hoeft te worden aangepast.” Elke
BURGEMEESTER VAN GIJZEL SPRAK IN DE NIEUWJAARSTOESPRAAK OVER GROEI, KUNT U DAAR MISSCHIEN IETS OVER ZEGGEN? “Het verhaal van onze burgemeester heeft ook
Terwijl hij op de achterkant van een vel papier een snelle schets maakt, vertelt Van Dorst dat hij graag meer vrijheid wil creëren in bestemmingsplannen en regels weg wil nemen
tien jaar moeten bestemmingsplannen worden
vooral te maken met het betaalbaar houden van grootstedelijke voorzieningen. Zelf vind ik het zonde om binnen mijn portefeuille energie te stoppen in het schetsen van toekomstbeelden en die vast te leggen in visiedocumenten, zoals vroeger veel gebeurde. Een aantal kaders stellen is voldoende. Ik pleit ervoor zo min mogelijk de toekomst te beschrijven, omdat de wereld snel verandert en een visiedocument dan ook al snel verouderd is. Voor de stadsontwikkeling wordt een grof beeld geschetst en groei is daar inderdaad een onderdeel van.” Maar; “mensen komen hier niet wonen omdat er een huis staat, maar om wat Eindhoven te bieden heeft aan sport, cultuur, groen en goede verbindingen met de trein en het vliegtuig.”
geactualiseerd; dit is een langzaam en doorgaand
Het nieuwe welstandsbeleid is een ander
Eindhoven is een groene stad, wat onderhoud
proces. De meest recente bestemmingsplannen
voorbeeld van minder regels. De Commissie
en aandacht vraagt: Het is een uitdaging om dit
zijn op deze nieuwe wijze al ‘gezonder’ gemaakt,
Ruimtelijke Kwaliteit (in de volksmond ook wel
betaalbaar te houden, daarnaast ligt er ook een
aldus de wethouder.
welstandscommissie) hoeft dan niet alles meer
druk op de voorzieningen. “De ambitie is om het
Maar altijd alles overal mogelijk maken kan niet.
te toetsen. Een voorbeeld hiervan is het loslaten
zowel ruimtelijk als financieel goed (sluitend) te
Soms moet je kiezen wat voorrang verdient. Een
van regelgeving als het gaat om de achterkant
maken.”
bedrijventerrein in Zuidwest-Eindhoven met
van huizen. De rode draad hierin is dat er meer
“Eindhoven heeft zo goed als geen buitenge-
driehonderd bedrijven zit bijvoorbeeld niet te
vrijheid ontstaat. “Uiteraard is dit beperkt tot
bied en daarmee geen ruimte om te bouwen.”
wachten op andere functies. Door overlastre-
bepaalde gebieden.” Dit gaat in overleg en met
Daarmee bevestigt de wethouder de uitspraak
gelgeving zal dit namelijk alleen maar belem-
inbreng van architecten, bouwers en bewoners.
van de burgemeester dat de stad meer verdicht
meringen opleveren voor de bedrijven. “Je moet
“In het Witte dorp willen bewoners bijvoorbeeld
moet worden en oplossingen in de hoogte zoekt.
dus ook niet bang zijn om een industrieterrein
die bescherming van het welstandsbeleid juist be-
Marco van Dorst voegt hier ook de mogelijk-
gewoon zo aan te geven in bestemmingsplannen.
houden.” In deze situatie worden dan afspraken
heid van transformatie aan toe: “Eindhoven blijft
Dan kies je er dus voor om bedrijvigheid mogelijk
gemaakt over de grenzen van het welstandsbe-
groeien, maar door de beperkte ruimte zal Meer-
te maken.”
leid, op basis van de wensen van betrokkenen.
hoven de laatste nieuwe wijk zijn. Daarom moet
“Het is dus ook een zoektocht naar wanneer je
“Het is niet zomaar het wegstrepen van regels,
aan herbestemming gedacht gaan worden. Phi-
als gemeente meer vrijheid kunt bieden”; zegt
maar het creëren van vrijheden waar dat gewenst
lips Lighting vertrok bijvoorbeeld uit Eindhoven,
Van Dorst. “Het lijkt er nu op dat dit zou kunnen
is. Dit is een mooi maar geleidelijk proces, dat nog
deze lege kantoorruimte gaat na herbestemming
32 | CHEPOS
IN GESPREK MET WETHOUDER VAN DORST
EINDHOVEN vijfhonderd nieuwe wooneenheden en nieuwe
wonen.” Natuur en klimaat spelen een belang-
eenheid. Daarnaast staat de stad na Londen en
woontorens opleveren. Dat zijn de groeimoge-
rijke rol in het zijn van de stad en er graag willen
Helsinki op de lijst van meest gunstige steden om
lijkheden van nu. Deze verandering van functie
zijn. “Ook al klinkt het afgezaagd, het is al heel
te investeren. “Dit is best bijzonder en daar ben ik
hangt weer samen met de eerder genoemde
lang een speerpunt. Zo is er bijvoorbeeld al lange
dan ook trots op.”
versoepeling van regels rondom bestemmings-
tijd een keurmerk voor woningen en bedrijven in
plannen, parkeernormen en de welstand. Meer
Eindhoven en is transformatie hier natuurlijk ook
“Je ziet het niet, maar je merkt wel hoe slim de
vrijheid lost veel op.” Zo’n transformatie gebeurt
een belangrijk aspect van.”
regio is” is een van de laatste uitspraken die de
echter alleen als de gemeten verwachting voor
“Ik hoop dat duurzaamheid heel normaal wordt
wethouder in het interview doet over Eindhoven.
het betreffende lege kantoor zo laag is dat op
en dat we het zo gewoon gaan vinden dat het
Als niet-Eindhovenaar gaat dit voor mij misschien
termijn de ruimte binnen de huidige functie geen
woord straks niet eens meer gebruikt wordt.
nog een stapje te ver. Ik weet namelijk niet goed
nieuwe huurder op zal leveren.
Onze duurzaamheidaanpak is the natural step.”
hoe je merkt hoe slim deze regio is, maar ik kan me de trots nu zeker goed voorstellen!
HOE WORDT DAARBIJ OP TRENDS, ZOALS DUURZAAMHEID, GEREAGEERD?
TOT SLOT, HOE STAAT DE GEMEENTE IN VERHOUDING TOT DE UNIVERSITEIT?
“Beleidsvorming duurt lang, maar niet té lang.
“Eindhoven is niet voor te stellen zonder universi-
AFBEELDINGEN
Het is de borging van inspraak.” Een traject is
teit. Het biedt over en weer een grote kwaliteit.”
1
nodig om meningen mee te nemen. “Er moet
Nadat in de jaren negentig DAF failliet ging en
aan de voorkant goed geluisterd worden om
Philips vertrok uit Eindhoven, heeft de universiteit
draagvlak te krijgen.” Door de buurt fatsoenlijk te
een krachtige rol gekregen, aldus de wethouder.
benaderen voor wijzigingen en in gesprek te gaan
“Er is goed contact tussen de gemeente en de
met de betrokken partijen kan iedereen op elkaar
universiteit, en er wordt volgens nauw overleg
afgestemd worden. Het is een proces waarin
samengewerkt.” Deze samenwerking van over-
telkens kleine stapjes gezet worden. Het reageren
heid, bedrijven, de universiteit en andere
BRONNEN
op trends staat dit niet in de weg.
onderwijsinstellingen (triple helix genoemd)
Gesprek met Marco van Dorst op 9 januari 2015
“Het is de kwaliteit van het werkklimaat, groen
heeft ertoe geleid dat regio Eindhoven ‘Brainport’
en verbindingen waarom mensen hier willen
werd. Dat Eindhoven, als relatief kleine stad,
wonen. Hier neem je duurzaamheid in mee, want
is uitgeroepen tot de slimste regio ter wereld
mensen willen alleen in een gezonde omgeving
van 2011, heeft alles te maken met deze drie-
2345
6
1. Marco van Dorst (bron: Gemeente Eindhoven) 2. Logo (bron: Brainport Industries) 3. KMWE als eerste op Brainport Industries campus (bron: DutchHTS) 4. Impressie van de campus (bron: Enno Zuidema Stedebouw) 5. Impressie langs A2 (bron: SRE) 6. Kaart Eindhoven (bron: Gemeentenatlas.nl)
CHEPOS | 33
Eindhovens mooisten De Vestedatoren en Strijp-S, de overtuigende winnaars van de verkiezing voor het Mooiste Gebouw van Eindhoven. In een online enquête hebben bijna 350 mensen gekozen voor hun favoriete gebouwen en de beste stedebouwkundige plannen. Sommige keuzes waren verrassend, bepaalde toelichtingen waren verhelderend en het eindresultaat is een boeiende uitslag. Uiteindelijk leverde dit een lijst op van wat onze lezers beschouwen als “Eindhovens mooisten”. TEKST: TAEKE OFFRINGA FOTO: PATRICK MEIS Het aantal deelnemers aan onze verkiezing
tijd herkenbare iconen van de stad geworden. De
oversteeg al onze verwachtingen, de uitslag is
Blob staat op een zesde plaats en wordt zelfs in
daarentegen zoals we van tevoren ongeveer
toelichtingen in de enquête geprezen, maar ook
hadden kunnen zien aankomen. Het zijn be-
zeker verfoeid. Bij de positieve commentaren is
kende iconen die vrijwel allemaal in het centrum
men met name te spreken over de plek van de
van de lichtstad te vinden zijn.
Blob aan “het mooiste kruispunt van Eindho-
Desalniettemin zijn er uit de uitslag best een
ven” en “de mooiste straat van Eindhoven [de
aantal constateringen te halen. Het zou namelijk
Emmasingel red.]”.
wel eens zo kunnen zijn dat de uitslag min of
Dat de Vestedatoren overtuigend deze verkie-
meer symbool staat voor hoe onze lezers naar de
zing wint, zal komen door de iconische vorm,
stad kijken.
die de toren als “merk” goed bekend maakt. Elke Eindhovenaar kent de Vestedatoren. Het
In de top 10 hiernaast valt op dat Philips een
symboliseert luxe en grootstedelijkheid, en had
duidelijke stempel op de stad heeft gedrukt;
eigenlijk net zo goed in de Randstad kunnen
maar liefst vier van de tien gebouwen, maar ook
staan.
de winnaar in de categorie stedebouw, hebben een (directe) relatie met de gloeilampgigant. En
In de categorie stedebouw wint Strijp-S met
dan vallen het Natlab, Philips Stadion en Anton
grote overmacht en laat zien waar Eindhoven
en Gerard op Strijp-S net buiten de top 10.
goed in is: industrieel erfgoed slim hergebrui-
De gebouwen van Dirk Roosenburg verbeelden
ken. Het hippe stadsdeel spreekt tot de verbeel-
wat Eindhoven tegenwoordig maakt wat het is:
ding en is nu, halverwege de ontwikkeling, reeds
een moderne stad die zijn industriële wortels
een succes. Een van de redenen zou de sterke
grotendeels heeft verlaten en op de overgeble-
nadruk op die ontwikkeling kunnen zijn; de
ven fundamenten een innovatieve stad bouwt.
kracht van Strijp-S ligt in het sociale karakter van
Verder valt op dat de helft van de top 10 uit ge-
de herontwikkeling. Of dit blijvend is, zal nog
renoveerde of herbestemde gebouwen bestaat.
moeten blijken.
staat in contrast met de naoorlogse wederop-
Blijkbaar slaagt men in Eindhoven erin dit op een
Ook op de TU/e-campus wordt er veel herbe-
bouwwijken.
succesvolle manier te doen, zonder daarbij de
stemd en in de reacties wordt het verbeteren van
oorspronkelijke, vaak monumentale, gebouwen
de studeeromgeving in hoge mate gewaardeerd.
Dit was de uitslag in 2015, later zal moeten
in hun waarde aan te tasten.
Het Witte Dorp van Dudok wordt gewaardeerd
blijken wat de eeuwigheidswaarde van de win-
Sommige gebouwen hebben snel de harten van
vanwege de behouden pittoreske sfeer en de
nende gebouwen is. Dat het industriële erfgoed
onze lezers weten te veroveren en zijn in korte
prettige woonomgeving nabij het centrum. Het
nu gewaardeerd wordt, staat in ieder geval vast.
34 | CHEPOS
VERKIEZING MOOISTE GEBOUW VAN EINDHOVEN
EINDHOVEN GEBOUWEN 1. Vestedatoren (26%) Jo Coenen & Co Architekten, 2006
2. Lichttoren (23%) Dirk Roosenburg, 1909-1921 & awg architecten, 2009
3. Witte Dame (21%) Dirk Roosenburg, 1931 & diederendirrix architecten, 1998
3. Evoluon (21%) Louis Kalff en Leo de Bever, 1966
5. Van Abbemuseum (18%) Alexander Kropholler, 1936 & Abel Cahen, 2003
6. Blob (17%) Massimiliano Fuksas, 2010
7. Metaforum (17%) Van Embden en Choisy, 1959 & Ector Hoogstad Architecten, 2012
8. Catharinakerk (16%) Pierre Cuypers, 1867
9. Klokgebouw (16%) J.R. Bouten, 1929 & diverse renovaties
10. Bijenkorf (10%) Giò Ponti, 1969
STEDEBOUW 1. Strijp-S (50%) Philips. Huidige transformatie onder supervisie van West 8 (nog in ontwikkeling)
2. Campus TU/e (28%) Van Embden, jaren 50/60 & TU/e, 2007 tot heden
3. Witte Dorp (18%) Dudok, jaren 30
CHEPOS | 35
Laatst stonden Lotte (27) en haar vriend in de lift met een Marokkaanse jongen. Heel stom, maar onze eerste gedachte was: “wat doet hij nou hier? Buiten zagen we hem op een scooter stappen. Bleek het de pizzakoerier te zijn.” Ze lacht beschaamd. Dit kan gebeuren in de gerenoveerde Philips-fabrieken Anton en Gerard op Strijp-S, waar Lotte een paar maanden geleden een loft betrok. Bijna iedereen die hier woont is blank, hoger opgeleid en creatief.’ TEKST : MAARTEN VAN DER EERDEN
GADVERDAMME! EEN BLANKE CREATIEVE ELITE ENCLAVE Naar aanleiding van het citaat in de inleiding,
zijn destijds omgedoopt tot Gerard en Anton, als
In deze voormalige fabrieken wonen nu mensen
origineel geplaatst in de Volkskrant, was ik
eerbetoon aan twee belangrijke leden van de fa-
met een vergelijkbare leefstijl. Waarom kregen zij
benieuwd naar de achterliggende gedachte voor
milie Philips. In beide gebouwen zijn 244 woon/
de voorkeur om hier te mogen wonen? Volgens
de selectie van de toekomstige bewoners van
werk-lofts gerealiseerd met een verdiepingshoog-
Jack Hock van Trudo moeten gelijkgestemde
Strijp-S. Twee vragen die direct bij me opkwa-
te van maar liefst 4,5 meter. Douche, toilet en
pioniers een boost geven aan deze nieuwe wijk.
men waren: Waarom heeft Trudo, een woning-
keuken zijn ondergebracht in een verplaatsbare
corporatie uit Eindhoven, voor deze bewoners
eenheid, zodat de lofts volledig vrij in te delen zijn
“Door klanten te laten meedenken, ontstaat er
gekozen? Hoe gaat deze enclave in de toekomst
en eenvoudig weer van functie - wonen, werken
een community.” Die community is precies wat
functioneren?
of een combinatie daarvan - kunnen veranderen.
de meeste bewoners aanspreekt: “We zijn hier
Op de daken van beide gebouwen bevinden zich
met z’n allen nieuw. Dat schept een band”, aldus
grote collectieve daktuinen.
Appie, een van de jonge inwoners.
Beheer B.V. De bedoeling was om het terrein
Deze blanke enclave is geen toeval. De Eindho-
De eerste bewoners krijgen door het actieve
te ontwikkelen tot enerzijds een woonwijk en
vense corporatie Trudo heeft alle woningen - op
meedenken in het ontwikkelingsproces een sterk
anderzijds een design- en uitgaanscentrum. Twee
een paar na allemaal sociale huur - toegewezen
wij-gevoel. Ze zullen beseffen dat ze het succes
jaar later werd er een begin gemaakt met de
op basis van motivatie en leefstijl. Kandidaten
zelf kunnen en moeten maken.
sloop van een aantal gebouwen. Met lage huren
moesten onder meer aangeven wat ze aansprak
werd nieuwe bedrijvigheid aangetrokken, die zich
aan wonen in een loft en wat ze dachten te gaan
Op SPACE-S, een gebied vlak naast de gebouwen
richtte op design-gerelateerde activiteiten.
bijdragen aan het voormalige bedrijventerrein
Anton en Gerard, komen in de nabije toekomst
Opdrachtgever Trudo heeft afgelopen jaren twee
Strijp-S. Ook hun leeftijd en beroep speelden
ongeveer vierhonderd nieuwbouwwoningen.
gebouwen uit de Hoge Rug ingrijpend laten ver-
mee.
Afgaand op het stedebouwkundig ontwerp van
In 2004 werd Strijp-S voor een symbolisch bedrag van de hand gedaan aan het bedrijf Park Strijp
bouwen. De oorspronkelijke namen SAN en SBP 36 | CHEPOS
Urhahn - urban design gaat het om reguliere KRTISCHE BLIK OP STRIJP-S
EINDHOVEN woningbouw waarmee het karakter en de dynamiek van Strijp-S sterk zal veranderen. Het is nu nog een gebied met een ruig karakter en vage
Maarten van der Eerden (1989) is in
definitie van wat er plaats vindt. Na de oplevering
augustus 2014 als Architect afgestu-
van deze hoeveelheid woningen zal het meer een
deerd bij de leerstoel Rationele archi-
wijk worden, in plaats van een gebied. Het ruige,
tectuur van Prof. Christian Rapp.
industriële klimaat met creatieve bedrijvigheid en
Hij is onder andere geïnteresseerd
evenementen waar de bewoners voor hebben
in de toekomstbestendigheid van de
gekozen, zal omslaan naar een meer reguliere
hedendaagse bouwplannen.
woonwijk. De grootste uitdaging moet volgens Appie nog komen. Er wonen nu veel jonge starters, die zullen verhuizen als ze kinderen krijgen. “Ik zie het als mijn plicht om nieuwe mensen straks mee te trekken in ons enthousiasme en op te nemen in de gemeenschap.” Wat Hock van Trudo betreft, wordt de homogene gemeenschap vanzelf heterogener. “Dit was
vergelijkbare ontwerpen uit het verleden. Joris
mee deden aan buurtactiviteiten. Ze klopten hun
nodig om een sterke basis te leggen. Ik hoop dat
van Casteren, schrijver en dichter, heeft voor
tapijt uit op het balkon en hingen schotelanten-
andere types zich over een paar jaar ook aange-
het magazine ‘Hollands Diep’ Europese steden
nes aan de gevel.
sproken voelen, als het hier is gaan leven. Maar
bezocht die als droomsteden zijn ontwikkeld.
ook dan zullen we een motivatievraag blijven
Hij beschrijft in een reeks van zeven artikelen de
De wijk Alberstlund in Kopenhagen, Denemar-
stellen.”
wens van enkele decennia geleden en de realiteit
ken is misschien wel een vergelijkbare buurt
van nu.
ten opzichte van de loftwoningen in Eindhoven
Appie heeft het over nieuwe mensen, waarschijn-
op het gebied van de sociale cohesie tussen de
lijk bedoelt hij het niet zo letterlijk, maar nieuwe
De wijken Tensta en Rinkeby in Stockholm,
bewoners. In de jaren zeventig bruiste het van de
bewoners zijn over enkele jaren niet meer enkel
Zweden, zijn een illustratief voorbeeld. Net als de
activiteiten in de gelijkgestemde buurt. Er werden
de creatieven. Als Strijp-S volledig functioneert
modernistische architect Le Corbusier, geloofden
vrijmarkten en politieke manifestaties gehouden.
als wijk zullen de pioniers van nu vertrekken en
de sociaaldemocraten uit Zweden, dat er een
In de groenzones vond openluchttheater plaats
zal er ruimte komen voor ‘de gewone burger’;
‘organische samensmelting’ zou plaatsvinden als
en amateurkunstenaars exposeerden op de plein-
de nieuwe mensen. Hoe gaan zij om met de
burgers bij elkaar werden gestopt. Wie in Tensta
tjes voor hun huizen. Iedereen was bevriend met
gemeenschappelijke boekenkast op de gang en
of Rinkeby een woning wilde, kwam indertijd
iedereen en onaangekondigd liepen bewoners
de collectieve daktuin?
op een wachtlijst te staan. De idealen uit het
bij elkaar naar binnen; niemand deed zijn deur
Door de verandering van de omgeving zal het
ontwerp spraken de mensen aan.
op slot. De pioniers met idealen vertrokken en er
DE PIONIERS MET IDEALEN VERTROKKEN EN DE NIEUWE BEWONERS HADDEN WEINIG OP MET DE BEGINSELEN
kwamen nieuwe bewoners voor in de plaats die weinig ophadden met de beginselen. Wat de voorgaande voorbeelden overeenkomend hebben is dat de eerste bewoners een homogene gemeenschap vormden door onder andere gedeelde interesses, politieke voorkeuren en idealen. Nadat oorspronkelijke bewoners de wijk verlieten vanwege werk, gezinsgrootte, in-
een andere manier van wonen worden. De ‘hip-
“Van de idealen komt weinig meer terecht” zegt
komen en dergelijke treedt er een verandering op
heid’ - Ja, het is hip om hier nu te mogen wonen
Sandström, een bewoonster van het eerste uur.
in het leefklimaat. Veelal verdwijnen de idealen
- zal verminderen. De heterogeniteit zal vanzelf
Toen de conservatieve partij in 1973 na 44 jaar
en daarmee de kwaliteit van de buurt, wat voor
intreden en de vraag die rest is dan: blijven er
sociaaldemocratisch landsbestuur aan de macht
veel bewoners de reden was om in een betref-
genoeg kandidaten voor deze community over
kwam, vertrokken de eerste groep pioniers uit de
fende wijk te wonen. Hierdoor vertrekken steeds
om de motivatievraag van Trudo positief te
buurten. Een tweede groep vertrok toen de eco-
meer bewoners en komt het sociale verval in een
beantwoorden?
nomie aantrok en veel werkende Zweden in de
stroomversnelling.
gelegenheid waren een eigen huis te kopen. De Om de gestelde vraag over de toekomst van de
nieuwe bewoners waren voornamelijk immigran-
Het ideaalbeeld wat de architect, woningbouw-
community te beantwoorden, kijk ik naar enkele
ten die niet naar inspraakavonden gingen en niet
vereniging of politiek bij deze projecten voor CHEPOS | 37
HET JUIST MENGEN VAN BEWONERS IS EEN HELE LASTIGE OPGAVE ogen hadden lijkt mij in veel gevallen alleen
gaan in op een aanbieding van een corporatie,
bestaande complexen is, een verbondenheid
houdbaar als deze idealen overeenkomen met
omdat ze bang zijn anders met lege handen te
moeten krijgen met de community om het een
die van de bewoners. Dat is waarschijnlijk ook de
staan, meent Arnoud Schüller van de corporatie.
succes te maken. Een community hoeft echt niet
reden dat deze projecten in het eerste decen-
Om toch een goede match te kunnen maken
zo hecht te zijn zoals in Eindhoven waar elke
nia goed functioneerden door de selectie van
tussen bewoners en huurwoningen heeft Ymere
avond de bewoners in de daktuin te vinden zijn of
toekomstige bewoners. Zou het mogelijk zijn om
afgelopen jaar gexperimenteerd met toewijzing
zoals in Kopenhagen waar de bewoners te pas en
ook na de eerste jaren aan de strenge selectie vast
op basis van woonstijlen bij drie verschillende
te onpas bij elkaar binnen liepen en hun deuren
te houden, zodat de wijk uit een sterke gemeen-
nieuwbouwcomplexen in Almere, Nieuw-Vennep
niet op slot deden. Wel zal er een bepaalde
schap blijft bestaan?
en Amsterdam. Daarvoor is samengewerkt met
cohesie moeten zijn, zoals enkele decennia terug,
de SmartAgent Company die eerder al een sys-
waar huisvrouwen in arbeiderswijken allemaal
Naast de plannen met homogene bewoners is
teem had bedacht om mensen te kunnen indelen
op maandagmorgen de ramen gingen wassen en
in Nederland ook geëxperimenteerd met een
op leefstijlen.
zo meteen de laatste roddels konden bespreken.
tegengesteld plan. Een plan met een heterogeen
Een individuele activiteit met sociale controle als
bewonersklimaat, de zogenaamde ‘gemengde
Twintig van de zestig woningen hebben vier of
collectieve nevenfunctie. Want wat niemand wil
wijk’. Dit zijn woongebieden met uiteenlopende
vijf kamers, maar in het gebouw woont maar één
is dat je buurvrouw al 10 jaar dood op bed ligt
bevolkingsgroepen zoals een mix van autochtoon
gezin met twee of meer kinderen. Nog meer om-
zonder dat jij daar weet van hebt.
en allochtoon, maar ook van arm en rijk, jong en
streden is dat in het gebouw relatief veel mensen
oud, huurders en kopers.
met een hoger inkomen zijn komen wonen.
Afgelopen jaar experimenteerde woningcorpo-
Door het creëren van gemengde wijken op
“Het is wel raar dat de regering dit zo ver laat
ratie Ymere op drie verschillende locaties met
nieuwe selectiecriteria ontstond er bij toeval
komen, dat er geen contact is met mensen die
woningtoewijzing op basis van woonstijlen.
op andere criteria juist een homogene wijk. Dit
tien jaar dood in hun huis liggen.”
Woningzoekenden mochten zich pas inschrijven
neveneffect maakt duidelijk dat het juist mengen
voor een nieuwbouwcomplex als hun leefstijl en
van bewoners een hele lastige opgave is. De col-
Nodigt de woonomgeving bewoners uit om
woningvoorkeuren matchten met de kenmerken
lectiviteit van bewoners wordt niet zomaar ver-
elkaar te ontmoeten en biedt zij ook de gelegen-
van het project.
sterkt door te selecteren op inkomen, etniciteit,
heid om elkaar te vermijden? De stelling dat een
Mensen kunnen niet bewust voor een locatie
leeftijd, opleiding, geloof of interesses. Nieuwe
goed ontwerp voor de woonomgeving zowel
of complex kiezen waar ze zich thuisvoelen. Ze
bewoners zullen, ongeacht of dat in nieuwe of
gelegenheid biedt voor het ontmoeten als voor
“Ik weet niet eens meer hoe ze eruit ziet” aldus de buurman die al 19 jaar naast haar woonde.
38 | CHEPOS
KRTISCHE BLIK OP STRIJP-S
EINDHOVEN CHEPOS het vermijden, is afkomstig van Ivan Nio die tijdens een van de ontwerpstudiedagen een inleiding hield. Vermijden als tegenhanger van ontmoeten is een belangrijke eis van de samenleving aan de woonomgeving. Dit betekent bijvoorbeeld dat het van belang is een privé buitenruimte te hebben. Wanneer deze te klein is, of niet praktisch gelegen, kan een collectieve ruimte de oplossing bieden. Daarbij is een collectieve tuin vaak toe te eigenen. In openbaar gebied moet voldoende ruimte zijn voor afzondering, al moet het gebied ook weer niet zo groot zijn dat je je verloren voelt. Naast de anonimiteit en de situering van de ruimte is het ook belangrijk dat het voor de buitenwereld duidelijk is van wie die collectieve ruimte is en dat die ‘eigenaren’ haar als hun gemeenschappelijke ruimte ervaren en gebruiken. Het functioneren van een collectieve ruimte is gebaat bij gedeelde inzichten over inrichting, beheer en gebruik. Naarmate de groep gebruikers homogener van samenstelling is, zoals de loft woningen in Eindhoven, zal daarover gemakkelijker overeenstemming worden bereikt.
Het beheren en behouden van een idealistische woonwijk is veel complexer dan het ontwikkelen
JORIS VAN CASTEREN Veel van de wijken die van Casteren beschrijft
scholen, de bibliotheek en het zwembad lopen.
zijn gebouwd naar idealen van de architect, voor
De pioniers probeerden te leven volgens de
mensen met dezelfde idealen. Het ontwerp van
principes van het project. Ze wandelden over
zowel de woning als de openbare ruimte fungeert
de betonnen vlakte naar de bakker, de slager en
alleen als er geleefd wordt zoals de architect
de kruidenier. Ze zwommen in het zwembad,
dat voorgesteld heeft. Nadat de idealisten - om
leenden boeken in de bibliotheek en organiseer-
verschillende redenen - uit de wijk waren vertrok-
den avonden in buurtgebouwtjes. De nieuwe
ken en een ‘reguliere’ wijk ontstond, werden de
bewoners, veelal immigranten, hielden zich niet
Dat er door woningbouwvereniging Trudo een
kwaliteiten van de wijk vaak de zwaktes, zoals uit
bezig met de bedoelingen van Candilis. Ze speel-
bewonersgroep met een sterke community is
het volgende voorbeeld blijkt:
den geen jeu de boules op de betonnen vlakte
gecreëerd als kartrekker in de wijk Strijp-S is
Candillis was een Griekse architect en leerling van
en voor de muziekschool hadden ze geen geld.
goed te begrijpen. Het gevaar zit hem in de
Corbusier. Voor de Franse stad Le Mirail ontwierp
Ze schroefden schotelantennes aan de gevel en
toekomstbestendigheid van de gebouwen Gerard
hij hoge flats met ertussen een verhoogde,
spanden waslijnen op de balkons. Door het ge-
en Anton als de homogeniteit van de bewoners
autovrije betonnen vlakte van vijf kilometer lang.
brek aan auto’s was er weinig sociale controle en
zal afnemen door genoemde redenen zoals de
Over de vlakte konden bewoners naar winkels,
bleek het een broedplaats te zijn voor criminelen.
ontwikkeling van SPACE-S. De community zal veranderen en misschien wel verdwijnen. Zoals beschreven, zijn collectieve ruimten van belang
van de steden die Joris van Casteren beschrijft.
om sociale homogeniteit tussen bewoners te
De daktuin zal de motor van het succes moeten
creëren en te versterken. De collectieve ruimten
blijven. Het is niet alleen aan de bewoners om het
zullen ook door de toekomstige bewoners als
een succes te laten blijven; ook Trudo heeft hier
kwaliteit moeten worden gezien en niet als grote
een belangrijk aandeel in. Het verleden heeft ons
collectieve kostenpost. Het is niet wenselijk dat
geleerd dat niet het opbouwen, maar het beheren
in de toekomst slechts een klein select groepje
en behouden van een idealistische woonwijk de
bewoners nog gebruik maakt van bijvoorbeeld
meest complexe opgave is.
de daktuin, zoals helaas wel het geval is in veel
1 AFBEELDINGEN 1
2
3
4
1. Sfeerimpressie Strijp-S (bron: Maarten van der Eerden) 2. Maarten van der Eerden 3. Sfeerimpressie Strijp-S (foto: Patrick Meis) 4. Le Mirail (foto: Alicia Patterson)
BRONNEN Bronnenlijst beschikbaar op www.maartenvandereerden.nl
CHEPOS | 39
De Blob is nu niet meer weg te denken uit de binnenstad van Eindhoven. Dat de Blob er niet zonder slag of stoot gekomen is, bewijst deze quote van het Eindhovens Dagblad: “De discussie over de locatie van de Blob op het 18 Septemberplein begint kinderachtige trekjes te krijgen.”Zelden was een bouwproject in Eindhoven zo politiek beladen en nauwlettend in de gaten gehouden als de Blob.
BLOB: BELEID GEMEENTE EN ONTWIKKELING INLEIDING: MIKE VAN OSTA TEKST: LUC TOREN
Door tal van redenen, zoals de unieke en histo-
Eindhovens meest unieke locaties zou een con-
rant en hoe ze zich in de vingers sneden met het
rische ligging en de eerste keer dat een bilineair
trasterend object verrijzen wat de aandacht van
monumentale pand ‘de Grijze Generaal’. Ditmaal
object in Nederland werd gebouwd, wilde en kon
de lichttoren zou kunnen afleiden. Uiteindelijk is
kon en mocht de bouwgigant niet nogmaals een
de gemeente Eindhoven zich geen gezichtsverlies
het dan toch schoorvoetend goedgekeurd. Een
verlies incasseren. De Blob moest als investering
permitteren. Maar niet alleen voor architec-
van de voorbeelden waaruit blijkt dat de politiek
over de hele Emmasingel worden uitgesmeerd,
tuurstad Eindhoven was de druk groot. Voor
de Blob nog steeds op de voet volgde was met
omdat de unieke gevel en het grote glasopper-
projectontwikkelaar Heijmans hing het slagen
de inmiddels beruchte plaatjesaffaire. Waar een
vlak de kosten op circa 1.500,- p/m2 lagen en het
van het gebied ‘Rondom de Admirant’ af van een
gewoon project wellicht zijn werkzaamheden had
onbetaalbaar zou zijn de Blob zonder verlies te
succesvolle Blob, als wegwijzer, om het winke-
mogen continueren was bouwbedrijf Heijmans
verhuren. De reden van deze extreme prijs (vier
lend publiek van het 18 Septemberplein naar
onmiddellijk na het verschijnen van mysterieuze
keer zo duur als een ‘traditionele’ commerciële
deze nieuwe stadslocatie te lokken. Hoe heeft dit
bevestigingsplaatjes door de gemeente op het
ruimte) is de op maat gemaakte gevel. De unieke
project zich in de ogen van de ontwikkelaar en
matje geroepen. Noch op de tekeningen, noch in
gevel moest worden bevestigd door speciaal
de overheid gehouden en wat was hun rol in dit
de plannen van de gemeentelijke commissie voor
ingevlogen alpinisten.
proces?
ruimtelijke kwaliteit was enige goedkeuring voor
Om met de positie van de gemeente te beginnen, waar de Blob altijd een onderwerp van gesprek is geweest sinds de bekendmaking ervan en een heus breekpunt als het om architectuurbeleid gaat. De Blob was omstreden en de kampen
Ondanks enige kinderziektes kent de Emmasingel toch al een aardige toeloop en weet menig Eindhovenaar de steeg te vinden
waren snel verdeeld. Enerzijds de groep politici
deze ijzeren plaatjes gegeven. Achteraf liep het
die zich inzet voor deze stroming, als toonbeeld
met een sisser af, omdat het bleek te gaan om tij-
Ook is de hoeveelheid bruikbare ruimte beperkt
van de durf en innovatie van technologiestad
delijke bevestigingsplaatjes, maar het geeft goed
ten opzichte van de gevel en het gevel/vloerop-
Eindhoven, tegenover het deel dat het project
weer hoe argwanend de gemeente dit project
pervlakte-ratio is derhalve zeer ongunstig. Dit is
verafschuwt en als een megalomaan litteken
observeerde.
een van de redenen waarom de kleine Blob, een
in het toch al beperkte historische centrum van
project dat gespiegeld aan de andere kant van
de stad ziet. Duidelijk is dat beide kampen geen
Naast het hierboven weergegeven voorbeeld
het 18 Septemberplein gebouwd zou moeten
herhaling van het Piazza wilden, waar dezelfde
zorgde de Blob voor nog meer kopzorgen bij de
worden, nog tot onbepaalde tijd is uitgesteld. De
architect Massimiliano Fuksas een zeer matig
projectontwikkelaar. Heijmans zag in de Blob de
kleine Blob zou met geringere afmetingen een
afwerkingsniveau afleverde en nog vers in het
kroon op het werk van de vernieuwde Emma-
nog ongunstiger gevel/vloeroppervlakte-ratio
geheugen van veel beleidsmakers lag. Ook was,
singel en een project dat als poortgebouw dient
hebben en de kosten zouden acht keer zo hoog
nog voor woningbouwcorporatie Trudo bezwaar
voor de gehele winkelsteeg. Nu kende Heijmans
uitvallen dan voor traditionele winkelpanden. De
en beroep indiende tegen de specifieke locatie,
al enige problemen in dit deel van Eindhoven, zie
grote Blob was financieel wel haalbaar vanwege
de locatie van de Blob omstreden. Op een van
bijvoorbeeld de chronische leegstand in de Admi-
het grotere verzorgingsgebied; de Emmasingel.
40 | CHEPOS
ARTIKELEN UIT DE OUDE DOOS
UIT: 2009
Deze nieuwe winkelstraat is de basis waar de
gehoopt uitvallen. Zo was oorspronkelijk het plan
altijd een kwestie van smaak blijven, maar enigs-
Blob als landmark voor dient. Het winkelen moest
dat het pand tegenover de Blob gesloopt zou
zins begrijpelijk is de houding van Trudo wel. De
nadrukkelijk een totaalervaring worden, waarbij
worden, waar nu de McDonald’s in gevestigd is.
devaluatie is potentieel dramatisch en gezien de
onder andere een bioscoop in het plan is opgeno-
De belegger die dit pand in handen heeft wilde
prijsklasse van de Lichttoren met haar luxueuze
men en oorspronkelijk in de Blob een leisure-
er echter niet vanaf en daardoor is de winkel-
lofts zitten de bewoners er niet op te wachten
activiteit was opgenomen. Uiteindelijk bleek de
steeg smaller dan gepland en minder natuurlijk
een witte gevel tegenover zich te zien.
Blob, vanwege het beperkte vloeroppervlak, niet
in de loop vanaf het Piazza. Klachten zijn ook dat
geschikt voor een casino en ook werd dit door de
de Emmasingel nog niet het gezellige van een
Wellicht is het nog te vroeg om een conclusie aan
gemeente geblokkeerd.
binnenstad heeft en nog weinig van de beloofde
dit project te verbinden, het project is nog in de
aankleding bezit. Wellicht moeten we Heijmans
opleveringsfase en met betrekking tot de exploi-
Ondanks enige kinderziektes kent de Emmasingel
daar wat meer tijd voor geven en zal zodra de
tatie moet vooral gekeken worden hoe niet alleen
toch al een aardige toeloop en weet menig Eind-
Blob voltooid is de toeloop nog groter worden en
de Blob, maar het gehele gebied zich houdt nadat
hovenaar de steeg te vinden, na een rondje door
neemt het winkelende publiek de winderigheid
er wat mutaties en verhuizingen gedaan worden.
de traditionele winkelstraten. De balans moet op
en strakke gevels voor lief. Nu al prijzen enkele
Juridisch en beleidsmatig is het in ieder geval een
een later moment nog eens opgemaakt worden
winkeliers de menselijke maat van de steeg, waar
van de moeilijkste en meest besproken gevallen
als het intimiderende hekwerk rondom de Blob
de toeloop groter is dan bijvoorbeeld de beruchte
geweest die de Eindhovense binnenstad heeft ge-
verdwijnt en het definitief in het straatbeeld geïn-
Heuvelgalerie.
kend en het is nog maar de vraag of de gemeente
tegreerd is, maar het zou een succesvolle formule
nog snel een dergelijk project zal toestaan.
kunnen blijken. Aan media-aandacht heeft de
Om ten slotte toch de vreemde verhouding van
Emmasingel in elk geval geen gebrek gehad.
de Blob met de Lichttoren aan te halen. Vanaf de bekendmaking van het project reageerde
Toch zijn niet alle winkeliers te spreken over het
woningbouwcorporatie Trudo als een wesp
project ‘Rond de Admirant’ en ook de Blob moet
gestoken door de in hun ogen potsierlijke blub-
het af en toe ontgelden. Uitstel van werkzaam-
ber die het uitzicht van een van Eindhovens
heden betekent natuurlijk een lagere omzet voor
bekendste landmarks zou vervuilen. Een juridisch
de winkeliers en de Blob vormt nog steeds een
getouwtrek, waarbij Heijmans en de gemeente
flinke barrière met hekwerken en bouwterreinen.
Eindhoven enerzijds en Trudo, uit naam van haar
Dit zorgt niet alleen voor een lagere toeloop, ook
rijke bewoners anderzijds, lijnrecht tegenover el-
de winkelstraat kent haar minpunten. Zo doet
kaar kwamen te liggen. Trudo drong daarbij zelfs
het stedebouwfysisch gezien niet onder voor het
aan tot een rechtszaak waarbij het project tijdelijk
winderige Kennedyplein en wordt zelfs gedacht
stil kwam te staan. Uiteindelijk verloor Trudo de
aan het volledig overkappen van de straat om dit
rechtszaak van de gemeente Eindhoven en meer
op te kunnen lossen. Ook kan de aantrekkende
dan een extra paar centimeter kon de Lichttoren
werking van de Blob wellicht niet helemaal zoals
niet winnen qua uitzicht. Dit zal waarschijnlijk
AFBEELDINGEN 1
1. De Blob (Bron: webydo.com)
BRONNEN 1. Architectenweb.nl 2. “Nieuwe Emmasingel nog rustig”. 30 november 2009. Eindhovens Dagblad 3. “Blobs verrijking voor Eindhoven?”. 10 juni 2008. Eindhovens Dagblad
CHEPOS | 41
VANUIT EEN ANDER PERSPECTIEF DE WERELD VERANDERT, DE BOUWWERELD VERANDERT MEE
Een architect die alleen kan ontwerpen komt er niet meer in deze tijd. De wereld verandert en zo ook de bouwwereld. Tegenwoordig is het van belang dat je jezelf kunt onderscheiden. Onderscheiden in het geleverde werk, of onderscheiden in je ‘achtergrond’. TEKST: CHASTITY VERHOOFSTAD
In het dagelijks leven is geen enkele dag meer
zijn omgeving. Er moet naast de wensen van de
hebben, veel kennis, maar van belang is dat
hetzelfde. Trends en bouwstijlen veranderen,
klant rekening gehouden worden met duur-
de architect geloofwaardig blijft, geen beloftes
werkgevers verwachten meer en ga zo maar
zaamheid; een gebouw moet lang meegaan en
maken die niet nagekomen kunnen worden, de
door. Ook een architect moet zich bewust zijn
multifunctioneel zijn. Er zijn zoveel aspecten waar
architect zal te allen tijde scherp moeten blijven.
van deze continue verandering, en moet hier dan
rekening mee moet worden gehouden. De meest
Niet onbelangrijk is het feit dat een architect de
ook op in spelen. Een architectuurstudent krijgt
bruikbare grond is in het verleden al volgebouwd,
werkelijkheid in het oog houdt, blijft terugkop-
naast ontwerpopdrachten, eveneens les in de
populaire plekken zijn al ingevuld, de steden ver-
pelen of het ontwerp haalbaar is, daarnaast niet
technische kant van het ontwerpen en leert alle
dichten, maar de gebruikers houden hun eisen.
‘standaard’ wordt, maar blijft dromen.
fases die aan bod komen tijdens een ontwik-
Aan de architect de taak om met al deze aspecten
Al met al moet een architect haalbaar blijven den-
kelingsproces. Echter, ontbreekt het de student
wat te doen.
ken, ontwerpen voor de klant, en overtuigend
van tegenwoordig aan praktijkervaring, terwijl
zijn. De architect moet tijdens het gehele proces betrokken blijven en zijn verantwoording nemen.
architecten. In het verleden leerde een archi-
WAT MOET EEN ARCHITECT KUNNEN?
tect juist door het doen, niet via de theorie. Een
Een architect moet in de eerste plaats creatief zijn.
VANUIT EEN ANDERE OPLEIDING
kwalijke verandering? Of is het juist een positieve
Maar een architect moet ook zeker ondernemend
Naast alle jonge architecten en architectuurstu-
verandering?
zijn, moet op tijd beginnen met netwerken, sa-
denten zijn er in het verleden al een groot aantal
dit juist wordt verlangd van net afgestudeerde
menwerkingsverbanden aangaan en zelfstandig
succesvolle architecten geweest. Zij voldeden aan
Geen enkele opdracht is meer hetzelfde, “de
opdrachten binnenhalen.
de benodigde eigenschappen, maar hadden ook
klant is koning” wordt weleens gezegd. Om als
Een architect moet stevig in zijn schoenen staan,
zeker hun eigen denk- en ontwerpvisie. Deze be-
architect ook maar kans te kunnen maken in de
maar moet zich niet blind staren op zijn eind-
kende architecten hebben niet altijd een opleiding
echte wereld zul je jezelf moeten onderscheiden.
doel. Hij moet zijn visie kunnen overdragen, vol
tot architect gevolgd, maar zijn met hun denk- en
Meer kunnen bieden dan een ander, maar wel
vertrouwen over zijn plan kunnen vertellen en
ontwerpbeeld toch geworden tot wie ze zijn, een
zodanig dat de visie niet uit het oog verloren
een ander kunnen overtuigen, dezelfde visie kun-
inspiratie voor de huidige generatie.
wordt. De hedendaagse architect wordt uitge-
nen vertellen op steeds een andere manier. Om
daagd om een oplossing te bedenken die past in
te kunnen overtuigen moet een architect kennis
“I prefer drawing to talking. Drawing is faster, and leaves less room for lies.” - Le Corbusier
42 | CHEPOS
“Talent of the year 2015”
EINDHOVEN
Le Corbusier
Iemand die zich in zijn leven als architect heeft onderscheden is Le Corbusier, een van de bekendste architecten werkzaam in de vorige eeuw. Le Corbusier was opgeleid tot graveur en ciseleerder (bewerker van gegoten metalen voorwerpen), evenzo was hij een kunstenaar en schrijver. Toch is hij bekend geworden als architect, hij realiseerde in zijn leven 75 gebouwen in twaalf landen en nam deel aan meer dan veertig stedenbouwkundige projecten.
Daan Roosegaarde
Daan Roosegaarde: een Nederlandse pionier, ondernemer en ontwerper. Daan Roosegaarde is opgeleid aan de Academie voor de kunst en industrie in Enschede en later nog aan het Berlage instituut in Rotterdam. Staat niet geregistreerd in het architectenregister maar staat toch wel bekend om zijn bijdrage aan de architectuur.
Ludwig Mies van der Rohe
Opgeleid als meubelmaker, maar via een interior design studio terecht gekomen bij een architecten studio. Mies van der Rohe gaf, in zijn loopbaan in Amerika, de wolkenkrabber een nieuw uiterlijk. Hij ontwikkelde een uitwendig staalskelet met glas en er was geen plaats meer voor ornamenten in het gebouw. Een veel gebruikte uitspraak van hem was dan ook “less is more”.
Tadao Ando
Een boksende timmerman die bijna iedere te winnen architectuurprijs heeft gewonnen. Tadao Ando is van origine opgeleid tot timmerman, en heeft zich na een aanraking met het werk van Le Corbusier het architectuursvak eigen gemaakt. Het werk van Ando staat bekend vanwege zijn typerende gebruik van licht en schaduw in combinatie met het gebruik van beton als hoofdmateriaal. AFBEELDINGEN
5 1 2 3 4
1. Werk van Le Corbusier (Bron: fondationlecorbusier.fr) 2. Werk van Roosegaarde (Bron: studioroosegaarde.net) 3. Werk van Van der Rohe (Bron: greatbuildings.com) 4. Werk van Ando (Bron: andotadao. org) 5. Portretfoto’s (Bron: architectenweb. nl)
BRONNEN 1. Architectenweb.nl 2. Carrieremagazine.nl
“At a certain point, I just put the building and the art impulse together” - Tadao Ando
“Less is more.” - Mies van der Rohe
CHEPOS | 43
“SPREEKT ER IEMAND IN DE ZAAL GÉÉN NEDERLANDS?” In gesprek met drie internationale studenten Op de faculteit lopen behoorlijk wat bui-
Tijdens mijn studie was er in het eerste jaar ook
verwacht dat ze meer referenties zouden aanbie-
tenlandse studenten rond. Om erachter te
geen onderscheid tussen architecten en engi-
den, zodat ik met zelfstudie veel kon inhalen.
komen hoe ze de (master)opleiding ervaren
neers. Verder was er op mijn universiteit in Turijn
Opvallend trouwens dat er soms vakken in het
vergeleken met hun thuisland werden drie
geen werkplaats, dus er werd nauwelijks met
colloquium zitten die vrij weinig te maken heb-
studenten naar hun ervaringen gevraagd
modellen gewerkt.
ben met het vakgebied, stop die vakken in de
aan de hand van enkele thema’s. De drie
A: Dat geldt voor Moskou ook: geen werk-
bachelor voor de academische ontwikkeling van
studenten:
plaats. Het is ook opvallend hoeveel hier wordt
een student, zou ik zeggen.
samengewerkt. In Moskou werk je thuis en zie je
G: Optionele vakken worden zo zelfstandig
Giuseppe
je studiegenoten alleen tijdens colleges en bege-
uitgevoerd dat je er weinig van leert, het draait
Vooropleiding: Bouwkunde, Polytechnical of
leidingen. Totaal anders dan hier.
daarbij vooral om het laten zien dat je iets kan.
Torino, Italië
G: Het ontwerpen in Italië gebeurde altijd in
Het zou soms nuttiger zijn om door middel van
Anna
groepsverband. Meestal bestonden deze groepen
begeleiding iets te leren. Improve your skills in
Vooropleiding: Architectuur, Moscow Architec-
uit drie studenten. Het is ook opvallend hoe
plaats van prove your skills.
tural Institute (State Academy), Rusland
gemakkelijk je vrienden maakt met de docenten,
L: Dat vind ik niet erg, maar docenten helpen ook
Laurent
in Italië is er veel meer afstand met de docenten.
lang niet altijd met referenties of de juiste boeken.
Vooropleiding: Civil engineering in
Mede door de omvangrijke groepen, tot wel
G: Ik zou vooral meer feedback erg fijn vinden.
physics, Université de Liege, België
zeventig personen per atelier.
L: Daar sluit ik me bij aan. Maar het is natuurlijk
L: Het lijkt ook alsof docenten hier dichter op de
wel te verklaren door de hoeveelheid studenten.
TEKST: PATRICK VAN DODEWAARD
industrie staan en dat ze veel onderzoek doen naast het lesgeven. Dat vind ik erg positief.
ENGELS
WAAROM EINDHOVEN
A: In Moskou was architectuur meer een kunst-
L: Ik had verwacht dat er meer colleges in het En-
A: Ik ben altijd geïnspireerd door Nederlandse
opleiding. Ik vind het bizar om te zien dat studen-
gels zouden zijn. Zo begint een college bijna altijd
architecten. Omdat mijn vriend uit Nederland
ten hier vaak niet eens kunnen tekenen.
met de vraag: “Spreekt er iemand in de zaal geen
komt wilde ik graag in Nederland studeren. Delft
L: Ik denk dat door de inbreng van computers,
Nederlands?” Dan voel je je meteen bezwaard als
was mijn eerste keuze, maar daar werd ik niet
schetsen minder belangrijk wordt.
je ervoor zorgt dat het college in het Engels moet.
aangenomen, dus koos ik voor Eindhoven.
A: Handschetsen zullen altijd een belangrijke rol
Ook jammer dat dictaten vaak in het Nederlands
G: Mijn vriendin studeert aan de Design Aca-
spelen, dus schetsen is een vaardigheid die een
zijn, maar er wordt aan gewerkt heb ik gehoord.
demy, dus Eindhoven was een logische keuze.
architectuurstudent moet beheersen. Het is ook
G: Ik ben juist erg blij met het niveau en de
L: Na mijn studie in Luik ging ik aan de slag voor
gewoon leuk om met een schets een ontwerp uit
hoeveelheid Engels, ik ben dat vanuit Italië niet
ASML, waardoor ik in Eindhoven kwam wonen.
te leggen.
gewend.
tuur te gaan studeren, was Eindhoven een prima
WERKWIJZE
CAMPUS EN VERTIGO
keuze; de technische benadering van de TU/e
A: Wat ik erg leuk vind hier in Eindhoven is dat
G: De campus is fantastisch, in Turijn zit de
spreekt me erg aan. Delft was ook zeker een op-
je met veel verschillende studenten en docenten
universiteit verspreid door de hele stad. Ook zijn
tie, maar na een gesprek met een studieadviseur
werkt. Ik was gewend dat je zes jaar lang in de-
daar geen faciliteiten zoals het sportcentrum.
bleek dat Eindhoven beter bij me past.
zelfde klas zat met dezelfde docenten. Dit maakte
L: In Luik zat ik op een campus in het bos, dat was
Toen ik twee jaar geleden besloot om architec-
het soms erg lastig en frustrerend. Hier wissel je
ook erg fijn.
VERSCHILLEN
elk semester, erg prettig.
G: Ik denk dat Vertigo ook invloed heeft op de
A: De opleiding in Moskou lijkt erg op Delft
G: In Eindhoven kies je je eigen projecten, dus
manier van onderwijzen. In Italië wordt veel meer
qua hiërarchie, in Eindhoven lijkt iedereen veel
soms is het voordeliger om voor een docent te
aandacht gegeven aan de contextanalyses en het
gelijker. Iedere student krijgt evenveel aandacht
kiezen in plaats van het project.
behoud van het bestaande, terwijl in Eindhoven
van een docent, terwijl in Rusland de docenten
veel progressievere ontwerpen zijn toegestaan.
meer ‘lievelingetjes’ hebben en andere studenten
VERBETERPUNTEN
Freeform-ontwerpen was iets dat ik in Italië abso-
totaal geen aandacht krijgen.
L: Doordat ik geen bachelor architectuur heb
luut niet kon doen, hier kan dat wel. Dit was ook
G: Dat is behoorlijk raar, in Italië word je beoor-
gedaan mis ik de basics. Ik snap dat docenten die
een reden om in het buitenland te gaan studeren,
deeld op je kwaliteiten, net als hier in Eindhoven.
niet opnieuw gaan behandelen, maar ik had wel
om meer ontwerpvrijheid te krijgen.
44 | CHEPOS
IN GESPREK MET INTERNATIONALE STUDENTEN
EINDHOVEN
DE PARTICIPATIEMAATSCHAPPIJ Gebiedsontwikkeling van onderop Te ontkennen is de crisis inmiddels niet meer en de impact op de ruimtelijke ordening evenmin. Deze periode heeft een andere manier van denken en nieuwe initiatieven teweeggebracht die niet meer weg zijn te denken, ook nu er weer een voorzichtige stijgende lijn te herkennen is. TEKST: MARINDE VAN ROOIJ
BOTTOM-UP STEDEBOUW
ook door doelgerichtheid en experimenteren.
Naast de crisis hebben het voorop stellen van
In toenemende mate mengen buurtbewoners,
Deze meestal tijdelijke initiatieven of verleende
de gebruiker, het belang van transformatie en
kunstenaars, ontwerpers, activisten en andere
diensten beslaan vele terreinen en hebben al de
duurzaamheidprestaties ook tot innovatie in
burgers zich in het gebruik en de vormgeving van
naam ‘energieke samenleving’ en ‘participatie-
gebiedsontwikkeling geleid. Het zijn nieuwe
hun leefomgeving. Deze bottom-up stedebouw,
maatschappij’ gekregen.
opgaven, waarbij traditionele rollen, samenwer-
van onderaf, komt vanuit “een behoefte om mee
kingsvormen en denkpatronen moeten worden
te praten, in dit geval over de inrichting en het
POLITIEK EN BESTUUR
doorbroken. Het zijn tekenen van een nieuwe
gebruik van de publieke ruimte” schrijft Van den
Het is gangbaar dat stedelijke vernieuwing van
bouwcultuur waarbij vaker wordt gewerkt met
Berg in ‘Stedelingen veranderen de stad’. Deze
bovenaf wordt bepaald, waardoor deze nieuwe
tijdelijke oplossingen en meer initiatieven van
periode van maatschappelijke transitie waarin
initiatieven op problemen stuiten. Er kunnen
onderop komen.
zich nieuwe maatschappelijke verhoudingen
echter kanttekeningen worden geplaatst bij deze
ontwikkelen en nieuwe vormen van gebieds-
gangbare praktijk waarin de economische waarde
PROCES
ontwikkeling ontstaan, komt voort uit de lastige
boven het gebruik en de behoefte staat.
De initiatieven zijn kleinschalig en benutten
economische tijden en de veranderende markt.
In tegenstelling tot de stroeve omgang met deze
nieuwe samenwerkingsvormen en financiering.
nieuwe initiatieven, staan bestuursorganen echter
Van idee tot uitwerking is het daardoor momen-
Individuele opvattingen over de stad zijn de
niet los van de nieuwe ontwikkelingen. Veel
teel een lang traject. Veelvuldig overleg en door-
directe aanleiding voor projecten en activitei-
maatschappelijke problemen kunnen namelijk
zettingsvermogen is nodig om beslissingsmakers
ten. De DoItYourself-projecten zijn op basis van
alleen met burgers opgelost worden en mede
te overtuigen van ideeën die van onderop zijn
eigen initiatief en gaan buiten de officiële kaders
door de economische crisis en vele bezuinigingen
geïntroduceerd. Het is een nieuwe aanpak met
om. Het zijn openbaar toegankelijke plekken en
wordt deze transitie bestuurlijk juist omarmd.
een bredere focus en nieuwe rollen voor initiatief-
programma’s die uitnodigen tot ontmoeting en
Gemeenten roepen vanuit deze motivatie burgers
nemers, private partijen en overheden. Op deze
uitwisseling. De initiatieven reiken van ruimtelijke
op om met initiatieven te komen en zichzelf te
wijze ontstaat een grote verscheidenheid aan ac-
interventies tot programma’s die de publieke
organiseren. Overheden hebben echter geen
tiviteiten en strategieën, waarbij nieuwe kansen
ruimte aantrekkelijker maken voor gebruik en
realistische verwachtingen van deze burgerini-
worden benut en risico’s beperkt. Het komt veel
verblijf. Voorbeelden hiervan zijn buurtmoestui-
tiatieven. Op deze wijze ontbreekt namelijk een
voor dat in eerste instantie initiatieven illegaal
nen, vrijetijdsbesteding, pleisterplaatsen met een
verlangen of droom vanuit de mensen zelf. Het
worden opgestart, op deze wijze is er al een fysiek
cultureel programma of ondersteuning van de
zijn door de overheid aangewakkerde initiatieven
ankerpunt en wordt interactie op gang gebracht.
lokale economie. Een bottom-up traject kenmerkt
en daarmee wordt van het idee afgestapt dat
Binding aan het initiatief ontstaat vervolgens bij
zich door gezamenlijkheid, plaatsgebondenheid,
zelforganisatie los staat van de overheid.
het gezamenlijk werken aan de vervolgstappen,
kleinschaligheid, informaliteit en dynamiek, maar DE PARTICIPATIEMAATSCHAPPIJ
waarbij openheid in dit proces cruciaal is. CHEPOS | 45
De publicatie Gebiedsontwikkeling Nieuwe Stijl
Er ontstaan daarnaast ongelijkheden tussen
van het ministerie van Infrastructuur en Milieu fo-
gemeenschappen wanneer de overheid inzet op
cust op initiatieven die ontstaan vanuit aanmoediging van overheden en onderscheidt hierin vier rode draden. Ten eerste een brede waardecreatie voor de lange termijn, met een combinatie van financiële en maatschappelijke doelstellingen. Ten tweede nieuwe strategieën voor ontwikkeling en financiering, in de vorm van planflexibiliteit en beperking van financiële risico’s. Hierbij moet gedacht worden aan het stimuleren van samenwerking bij visieontwikkeling, het werken in deelpro-
“De wereld van ‘bottom-up’ verbinden met de professionele wereld vergt een omslag in denken en handelen”
zelforganisatie. Het biedt namelijk ruimte aan de ‘sterksten’; de mensen met de meeste tijd, geld en mogelijkheid om initiatieven op te starten. Een ander discussiepunt is het ‘onwenselijke’ initiatief. Zoals eerder benoemd is, zijn burgers moeilijk op te roepen tot initiatieven; maar wat als een ‘onwenselijk’ maar constructief voorstel voor de publieke ruimte wordt geïnitieerd? Het is dan niet meer de vraag of burgers wel meedoen met
jecten en stapsgewijze investeringsbeslissingen.
de overheid, maar of de overheid wel meedoet
De derde rode draad is de al eerder genoemde
met de burgers.
nieuwe rol voor initiatiefnemers, private partijen
Na een lang, soms ingewikkeld proces en de
en overheden die gepaard gaan met de nieuwe
realisatie van een initiatief komt het beheer.
Daarom is het van belang een afwegingskader
activiteiten. Als laatste wordt duurzaamheid als
Hiervoor zijn nieuwe vormen van collectief
te ontwikkelen, zodat er een evenwicht ontstaat
aparte bron van gebiedsontwikkeling benoemd
beheer ontstaan. Als eerste het beheer door de
tussen overheden en burgerinitiatieven. Per
als vierde rode draad, omdat dit een van de be-
initiatiefnemers zelf, als tweede initiatiefnemers
definitie kan gesteld worden dat burgerinitiatie-
langrijkste motieven voor waardecreatie is.
die samenwerken met al bestaande organisa-
ven niet te sturen zijn door de overheid, maar de
ties en als derde een hybride beheerstructuur
twee partijen kunnen echter wel samenwerken
Ook crowdfunding, crowdsourcing en buurton-
voor een economische basis en gewaarborgde
en overheden kunnen ondersteuning bieden
dernemingen zijn vormen van burgerinitiatieven
zelfstandigheid.
waar dat nodig is. “De wereld van ‘bottom-up’
met relevantie voor gebiedsontwikkeling. Crowd-
verbinden met de professionele wereld vergt een
funding heeft een financiële focus. Een initiator
KRITISCHE KANTTEKENINGEN
omslag in denken en handelen” stelt het ministe-
probeert door middel van het internet donateurs
Kritiek op grote bedrijven en overheden, kosten-
rie van Infrastructuur en Milieu. Ondersteuning
te vinden die geld geven voor een al bestaand
besparing, verduurzaming en meer saamhorig-
in de vorm van geld is niet altijd waar initiatief-
project. Als samen ideeën en initiatieven worden
heid zijn de redenen die mensen bewegen tot
nemers op zitten te wachten. Initiatiefnemers
gegenereerd, wordt dat crowdsourcing ge-
burgerinitiatief. De overheden zien het belang
ondersteunen met tijd en deskundigheid uit de
noemd. De buurtonderneming, als laatste, richt
hiervan steeds meer in en denken aan opschaling
ambtelijke organisatie blijkt de meest succesvolle
zich op productie, dienstverlening en consumptie
en professionalisering van deze initiatieven. Dit
strategie te zijn.
door de buurt zelf. Het internet leent zich goed
is echter in strijd met sommige beweegredenen,
voor dergelijke activiteiten en sluit goed aan op
zoals de invloed van overheden en meer saam-
het huidige digitale tijdperk.
horigheid.
NRE TERREIN EINDHOVEN Het NRE (Nutsbedrijf Regio Eindhoven) terrein in Eindhoven is een voorbeeld van gebiedsontwikkeling nieuwe stijl. Het is een kwaliteitslocatie aan de rand van het centrum, met een goede ligging aan het kanaal en een tastbare geschiedenis. Om de cultuurhistorische waarden te behouden ligt het accent in de gebiedsontwikkeling op cultuurhistorie, kleinschaligheid en ruimte voor de eindgebruikers. De elf fabriekspanden van de voormalige gasfabriek zijn in slechte staat en de grond is vervuild. In tegenstelling tot andere gebieden in Eindhoven die worden herbestemd, is voor het NRE terrein een marktconsultatie gehouden voor eindgebruikers en niet voor professionele marktpartijen. 48 initiatiefnemers hebben hierop gereageerd, waar46 | CHEPOS
DE PARTICIPATIEMAATSCHAPPIJ
EINDHOVEN uit vijf voorkeurskandidaten zijn geselecteerd.
met plannen en ideeën. Het tempo van afname
waardoor de club nu al iedere laatste vrijdag van
Het gebied wordt in verschillende deelgebieden
bepaalt zo het ontwikkeltempo, waarbij eerst de
de maand geopend is en verhuurd kan worden
ontwikkeld, conform de kenmerken van bottom-
jazzclub FIFTH|NRE gerealiseerd is. Daarna is de
voor evenementen.
up stedebouw. De gebouwen worden verhuurd
rand van het gebied aan de beurt en voorlopig
en kavels stuk voor stuk verkocht aan mensen
wordt het middengebied nog niet onder handen
De hele ontwikkeling is echter ook risicovol. Zo
genomen.
zijn er tot nu toe nog onvoldoende middelen voorzien voor de sanering van het middenter-
Voor dit project vervullen zowel gemeente als ge-
rein en roept op de lange termijn het behouden
bruikers een nieuwe rol. Er is vooraf geen stede-
van bestaande bebouwing en het aanleggen van
bouwkundig plan gemaakt door de gemeente, en
infrastructuur problemen op. Daarnaast moet
bovendien is er nog geen verkaveling of definitief
aan buurtbewoners ook helderheid en zekerheid
ontwerp. Dit biedt meer vrijheid voor het ontwer-
geboden worden. Parallel aan het ontwerpproces
pen samen met de eindgebruikers. Daarnaast is
is daarom een visiedocument opgesteld en volgt
het terrein aangewezen als proeftuin voor lokale
een speciale werkgroep uit het aanliggende vil-
regelgeving. Beide aspecten dragen er aan bij dat
lapark de ontwikkelingen nauwgezet. Zo kan dit
door middel van creatief omspringen met de re-
voormalig industriegebied geleidelijk veranderen
gels er meer mogelijk is. Een voorbeeld daarvan is
in “een kleinschalige, levendige en creatieve
het probleem van vergunningen voor de tijdelijke
stadsbuurt waar wordt gewoond en gewerkt”,
en definitieve situatie. Voor de jazzclub is daarom
aldus Gemeente Eindhoven.
eerst een evenementenvergunning aangevraagd
BOTTOM-UP INITIATIEVEN IN DE TOEKOMST Concluderend kan gezegd worden dat er twee vormen van bottom-up stedebouw zijn. Als eerste de vorm waarbij burgers ideeën genereren en het initiatief bij overheden aandragen. Als tweede worden initiatieven ontwikkeld door burgers naar aanleiding van de vraag van overheden. Het voorbeeld van het NRE terrein is van deze tweede vorm. Voorbeelden van de eerste vorm zijn Voor je Buurt; voorjebuurt.nl, en Steden in transitie; stedenintransitie.nl. Projecten uit Eindhoven ontbreken nog op Voor je Buurt, maar dit is natuurlijk niet uitgesloten voor in de toekomst. AFBEELDINGEN
Het werken met bottom-up initiatieven is
Ondanks dat, zijn er al verscheidene voorbeel-
namelijk in ontwikkeling. Het belang ervan voor
den van succesvolle kleinschalige projecten van
betrokkenen en de potentie, worden echter door
actief burgerschap in de stedelijke context. Dit
stedebouwers en ambtenaren nog vaak onder-
zijn waardevolle proeftuinen voor stedelijke
schat. De ervaringen met initiatieven lopen dan
ontwikkeling van onderop die voortkomen
ook sterk uiteen van geslaagde samenwerkings-
uit eigen motivatie en gedragen worden door
vormen tot hoogoplopende conflicten. Overhe-
zelforganisatie. Deze voorbeelden geven zicht op
den kunnen stappen maken in dit proces door
de voorwaarden waarop deze initiatieven kunnen
bottom-up initiatieven beter te gaan faciliteren.
ontwikkelen, dragen daarmee bij aan de verbete-
Een duidelijk aanspreekpunt bij de lokale over-
ring van deze processen voor nieuwe initiatieven
BRONNEN
heid en een helder afwegingskader zijn daarvoor
en maken het waarschijnlijk dat de trend van
concrete randvoorwaarden. Over het algemeen
zelforganisatie voort zal zetten.
1. Berg, M. van den. “Stedelingen veranderen de stad: over nieuwe collectieven publiek domein en transitie” (Culemborg: trancity*valiz, 2013) 2. Ministerie van Infrastructuur en Milieu. “Gebiedsontwikkeling Nieuwe Stijl: eerste stappen in de praktijk” (Utrecht: Bureau BlauwGeel, 2014) 3. Berg, M. van den. “Bottom-up-City”. 3 februari 2015. Bottom-up-city.com
zijn gemeenten echter nog niet zo ver en laat de aansluiting op de bestuurlijke structuren nog te wensen over.
1
2
4 5 3
1. Initiatief buurtcamping (foto: Ernst Yperlaan) 2. Logo (bron: Bottom-Up Stedebouw) 3. Plankaart (bron: FOLDED / ARCHITECTEN) 4. Burgerinitiatief (bron: FOLDED / ARCHITECTEN) 5. Logo Voor je Buurt (bron: Voor je Buurt)
CHEPOS | 47
De Academie van Bouwkunst De opleiding tot architect of stedebouwkundige kan zowel de TU Delft als de TU Eindhoven gevolgd worden. Nederland telt echter ook zes Academies van Bouwkunst waar men de opleiding tot architect of stedenbouwer kan volgen. Voor dit artikel is dan ook een bezoek gebracht aan de Academie voor Architectuur en Stedenbouw in Tilburg en de Academie van Bouwkunst in Amsterdam, onderdeel van de Hogeschool voor de kunsten. Bij deze academies spraken we met een directeur, coördinatoren en een studente om voor eens en voor altijd duidelijkheid te scheppen over het verschil tussen de universiteit en de academie. TEKST: JUSTIN AGYIN & CHASTITY VERHOOFSTAD De Academie van Bouwkunst vindt zijn oor-
docenten die regelmatig wisselen. Hierdoor
in deze zoektocht. Wanneer het echter toch niet
sprong in Amsterdam en is opgericht in 1908. De
kunnen de academies eenvoudig inspelen op de
lukt een baan te vinden zijn er ook studenten
zes academies kunnen gezien worden als zes
actualiteit, in tegenstelling tot universiteiten waar
die vanaf het begin als freelancer aan de slag
individuele instanties die hetzelfde onderwijs-
docenten jaren werkzaam zijn en tevens jaren
gaan. De student begint binnen een bureau
principe bieden aan de student, namelijk het
dezelfde colleges en projecten kunnen geven.
vaak onderaan, bijvoorbeeld als tekenaar en zal
concurrencie principe. Hierin zit meteen het
gaande tijd groeien, binnen hetzelfde bureau of
grootste verschil met een masteropleiding aan
Waar projecten op de universiteit herhaald
bij andere bureaus.
een universiteit. Het concurrencie principe houdt
worden, krijgen studenten aan de Academie van
‘‘MEER AFFINITEIT MET DOEN, MINDER AFFINITEIT MET DENKEN. ‘‘
Bouwkunst de kans om projecten op te pakken
De studenten moeten hard werken en gepas-
die actueel zijn. Denk hierbij bijvoorbeeld aan
sioneerd zijn wanneer ze ervoor kiezen om aan de
prijsvragen waarbij studenten hun projecten ook
academie te gaan studeren. Het is een opleiding
presenteren aan leden van de jury van de prijs-
met werkweken van minimaal twintig uur, waar
vraag. Tevens zijn er uitwisselingsprojecten met
bovenop nog lesuren komen en vergeet daarbij
andere onderwijsinstellingen binnen en buiten
ook niet de zelfstudie uren die gemaakt dienen te
in dat de student naast de studie geacht wordt te
Europa. Van de student wordt verwacht dat er
worden om de projecten tot een goed resultaat
werken in het vakgebied van de opleiding.
meer wordt gedaan dan het onderwijs-
te brengen.
Een masteropleiding aan een van de academies
programma dat wordt aangereikt.
INTERNATIONALISERING
duurt vier jaar, in deze vier jaar moet een student in totaal 240 studiepunten behalen. De helft
Wanneer een student ervoor kiest om te gaan
De academies zijn al deels internationaal. Steeds
van deze studiepunten zijn te behalen met het
studeren aan de Academie van de Bouwkunst,
meer buitenlandse studenten kiezen voor een
praktijkdeel, waarbij de student iedere week
wordt de student onderworpen aan een intake
masteropleiding aan de Academie van Bouw-
voor minstens twintig uur werkzaam is bij een
aan de hand van een portfolio en motivatiebrief,
kunst en hier wordt dan ook rekening mee
relevant bedrijf. De studenten wordt aangeraden
eventueel aangevuld met een gesprek. Studen-
gehouden. Zo kunnen buitenlandse studenten
om in deze vier jaar bij verschillende bedrijven te
ten met een bachelor Bouwkunde kunnen direct
sinds kort ook een studievisum aanvragen voor
werken. De ervaring die een student opdoet en
beginnen aan een opleiding, studenten met
een deeltijdstudie zoals die aan de academies. De
de projecten die een student maakt worden ieder
een andere vooropleiding moeten een schakel-
Academie van Tilburg bijvoorbeeld, onderwijst
studiejaar gepresenteerd in de praktijkportfolio-
semester volgen waarin ze bijgespijkerd worden
momenteel studenten uit onder andere Rusland,
examens. Wanneer je kiest voor een deeltijd
op technische- en ontwerpkennis. De opleidingen
Vietnam en China. In Amsterdam komt eenvijfde
masterstudie aan de academie, kom je dus vanaf
aan de academies zijn kleinschalig, de instroom
van de studenten uit het buitenland. De master-
dag één in aanraking met de praktijk.
per leerjaar varieert tussen de vijf en de zeven-
opleidingen in Tilburg zijn volledig Engelstalig.
tig studenten, afhankelijk van de opleiding en
In Amsterdam, Rotterdam en Arnhem zijn de
academie.
opleidingen deels Engelstalig. Groningen en
“WE ZIJN NET EEN KLEINE GEMEENSCHAP, IEDEREEN KENT ELKAAR”
Maastricht onderwijzen nog voornamelijk in het
student op vanuit het ontwerp en het
Zoals eerder beschreven, wordt er van een
De zes academies hebben alle zes hun eigen net-
ontwerpend onderzoek, praktijk staat centraal
student verwacht dat hij of zij werkzaam is bij
werk in hun regio.De Academie voor Architectuur
bij de academies. De Academie van Bouwkunst
een aan de studie gerelateerd bedrijf, wat zeker
en Stedenbouw in Tilburg heeft in het verle-
heeft dan ook een sterke relatie met de praktijk.
in deze tijd een moeilijke opgave kan zijn. De
den een poging gedaan om met de TU/e een
Zo onderwijzen en begeleiden er enkel gast-
academies ondersteunen de studenten dan ook
samenwerking aan te gaan. Marc Glaudemans,
WAAROM KIEST EEN STUDENT VOOR EEN MASTEROPLEIDING AAN DE TU OF EEN MASTEROPLEIDING AAN DE ACADEMIE? Een technische universiteit leidt de student wetenschappelijk op waarbij theorie centraal staat. De Academie van Bouwkunst leidt de
48 | CHEPOS
Nederlands, omdat zij kleinere regio’s bedienen en zich internationaal op Duitsland en België richten.
SAMENWERKING
DE ACADEMIE VAN BOUWKUNST
EINDHOVEN voormalig hoofd Architectuur aan de TU/e, is nu al een geruime tijd hoofd van de Academie in Tilburg. Hij heeft meegewerkt aan een model waarbij studenten na de bachelor kunnen kiezen uit drie tracks: een wetenschappelijke track aan de TU, een op het beroep gerichte track die aan de Academie gevolgd kon worden en een tussenvariant. Uiteenlopende belangen hebben er echter voor gezorgd dat dit samenwerkingsverband nooit van de grond is gekomen. De academies hebben wel samenwerkingsverbanden lopen met onderwijsinstellingen binnen en buiten Europa. Zo werkt de academie van Amsterdam onder andere samen met onderwijsinstellingen in Barcelona, Hannover, Edinburgh en Versailles, en de academie van Tilburg met onderwijsinstellingen in Sint Petersburg en Seoul.
BEROEPSERVARINGSPERIODE De beruchte BEP illustreert het verschil tussen de universiteiten en academies. De BEP is in het leven geroepen om studenten meer ervaring met de praktijk op te laten doen en vaardigheden te leren die men tijdens de studie niet leert. Studenten van de academie hebben tijdens hun studie echter al vier jaar ervaring in de praktijk opgedaan. Daarnaast leren zij in hun studie al vaardigheden als ondernemerschap, management en projectwerving aan, vaardigheden die de BEP studenten ook aan zal leren. Hierdoor is het onnodig om na vier jaar academie nog twee jaar de BEP te volgen om je uiteindelijk (interieur) architect, stedebouwkundige of landschapsarchitect te mogen noemen. Uiteindelijk komen studenten van de academies en de universiteiten dan ook in hetzelfde register terecht, met dezelfde titel. De weg ernaartoe verschilt echter.
WAT WORDT WAAR AANGEBODEN? Rotterdam en Tilburg bieden een masteropleiding Architectuur en een masteropleiding Stedebouw aan. In Groningen en Maastricht kan alleen gekozen worden voor een masteropleiding Architectuur. In Amsterdam is er de keuze uit een masteropleiding Architectuur, een master-
BRONNEN
masteropleidingen, Architectuur en Interieur-
1. Gesprek met Marc Glaudemans & Pnina Avidar (Academie voor Architectuur en Stedenbouw, Tilburg) op 16 januari 2015. 2. Gesprek met Patricia Ruisch & Meintje Delisse (Academie van Bouwkunst, Amsterdam) op 30 januari 2015
architectuur, een bachelor opleiding Interieur-
AFBEELDINGEN
opleiding Stedebouw en een masteropleiding Landschapsarchitectuur. Arnhem biedt naast zijn
architectuur aan. Een Associate degree Interieurvormgever wordt ook in Arnhem aangeboden.
1 2 1. Presentatie academie in Tilburg 3 2. ‘Space to believe in’ afstudeerproject 4 5 6 aan de academie in Amsterdam (bron: 7 8 9
Acadmie van Bouwkunst Amsterdam) 3. Project academie Tilburg 4. Academie in Tilburg 5. Maquette Winterschool van academie in Amsterdam (bron: Academie van Bouwkunst Amsterdam) 6. Academie in Amsterdam (bron: Academie van Bouwkunst Amsterdam) 7. Tentoonstelling (bron: Academie van Bouwkunst Amsterdam) 8 & 9: Winnend ontwerp Winterschool van academie in Amsterdam (bron: Academie van Bouwkunst Amsterdam)
CHEPOS | 49
LEKKER WEG IN EIGEN LAND
EINDHOVEN: WOENSEL
Op een koude maar zonnige winterdag begin ik aan mijn tocht, of eigenlijk een beetje mijn missie. Mijn missie om Woensel te tonen in al zijn glorie door middel van een fietstocht door een deel van Eindhoven dat door veel mensen met hoongelach begroet zal worden. Ik begin mijn tocht vanaf het TU/e-terrein, in noordelijke richting. Ik heb een tocht van zeventien kilometer gepland, met twintig graden zou dat beter vol te houden zijn dan met vijf, maar ik laat me niet kisten. TEKST: SVEN VAN DER HULST Eerste stop is het Cassandraplein, hier staan de
In Eindhoven zijn vooroorlogse gebouwen
Ik fiets verder en verlaat Woensel eventjes om
Ranken, twee torens die via de plint met elkaar
schaars, vanwege bombardementen in de
bedrijventerrein Ekkersrijt aan te doen. Dit terrein
verbonden zijn. AMA Group Associated Archi-
Tweede Wereldoorlog. Gevolg is dat er net na
hoort officieel gezien bij het nabijgelegen dorp
tects ontwierp deze torens waarvan de bouw in
deze periode veel gebouwen uit de grond zijn
Son en Breugel, maar ligt op fietsafstand van
2007 begon. De torens doen een beetje denken
gestampt die vaak op architectonisch vlak niet erg
Blixembosch. Naast de grootschalige bedrijfspan-
aan de ‘Dancing Towers’ van Zaha Hadid, maar
hartverwarmend zijn. Aan de andere kant biedt
den en de blauw-geel gekleurde IKEA, staat er
dan uiteraard met een kleiner budget en een klei-
het wel kansen voor spectaculaire plannen om
sinds een paar jaar een gerenoveerde versie van
nere schaal. Het is een appartementencomplex
zich te onderscheiden.
het in 1980 gerealiseerde ‘Meubelplein Ekkers-
en dus is het helaas niet mogelijk om ook binnen
rijt’. Dit nieuwe meubelplein, ontworpen door
een kijkje te nemen. Ik vervolg mijn route daarom
Een goed stedebouwkundig voorbeeld is
VVKH architecten, is vanaf de straatkant gezien
naar mijn tweede bestemming.
Blixembosch. Deze buurt in Eindhoven heeft
al een interessant gebouw. De geweven gevelbe-
net als vinexwijken brede hoofdwegen en kleine
kleding doet denken aan het Olympisch Stadion
Ik kan iedereen overigens aanbevelen in eigen
zijstraatjes wat een heel prettig karakter geeft.
‘Het Vogelnest’ in Peking, China van Herzog &
stad een architectonische route uit te stippelen, je
Veel van de woningen die er staan zijn vrijstaande
de Meuron. Ik loop het gebouw door en zie plots
gaat de stad namelijk met ander ogen bekijken
woningen waar de bewoners zelf inspraak had-
een futuristisch rond volume verschijnen. Op het
en de eventuele sleur verdwijnt. In deze filosofi-
den op het ontwerp. In sommige straten is geen
binnenplein van de meubelboulevard staat nóg
sche gedachte verzonken fiets ik bijna voorbij aan
enkele woning hetzelfde, maar zijn wel allemaal
een winkelvolume, voor de kleinere winkels. Als
‘The center of Woensel’, zoals het op de website
in ongeveer dezelfde stijl gebouwd. In het mid-
het winkelend publiek met de auto hier komt,
van Erick van Egeraat Associated Architects
den van deze wijk ligt een groot plein, dat Ouver-
parkeren de bezoekers op het dak en lopen zij
genoemd wordt. Ik was op weg naar dit centrum,
ture heet. De bebouwing rondom dit plein is in
via dit ronde volume het meubelplein op. Op het
ook wel ‘De grijze generaal’ genoemd, tegenover
de plint gevuld met functies die de wijk bedienen,
moment dat ik er ben is het erg rustig, maar het is
het meer dan honderd meter hoge Porthos. Dit
onder andere een supermarkt, restaurant en post-
dan ook niet echt een dag om naar een meubel-
grote woon-zorgcomplex bestaat uit twee losse
kantoor . Het plein is het centrum van de relatief
boulevard te gaan. De zon schijnt, bijna voor het
gebouwen, waarin ongeveer 150 appartemen-
nieuwe wijk en de bewoners maken er veelvuldig
eerst dit jaar, dus de gemiddelde Eindhovenaar is
ten voor senioren zijn gerealiseerd. Het is echter
gebruik van ook andere functies zoals een woon-
hiervan aan het genieten. Wanneer je echter op
geen gewoon wooncomplex. In de plint van dit
winkel en een snackbar. Vrijstaand op het plein
zoek bent naar een nieuwe bank, een nieuw bed,
gebouw zit onder andere een fitnessruimte met
staat een gebouw met een sporthal op de eerste
dat ene vloerkleed, of lekker een dagje win-
zwembad, een buurtcentrum en een bibliotheek.
verdieping. Boven de plint op de begane grond is
dowshoppen, zit je hier goed.
Dit maakt dat de omwonenden van het complex
grootschalige woningbouw gerealiseerd en onder
ook gebruik kunnen maken van deze functies en
het plein ligt een grote parkeergarage voor zowel
Ondertussen is het twee uur ’s middags en ben
er een goed contact kan ontstaan tussen verschil-
de winkelvoorzieningen als de bewoners. In 2001
ik op de helft van mijn route door mijn eigen
lende leeftijdsgroepen. Na even binnen te zijn
heeft dit plan de architectuurprijs van Eindhoven
geliefde Woensel. Ik vervolg mijn route naar een
gelopen, rond te hebben gekeken en genoten te
gewonnen.
middelbare school, die sinds dit schooljaar in
hebben van de verwarming, stap ik op de fiets op
gebruik is genomen. Aan de Oude Bossche Baan
weg naar de volgende locatie.
in Woensel-Noord is dit nieuwe schoolgebouw
5050| CHEPOS | CHEPOS
LEKKER WEG IN EIGEN LAND
EINDHOVEN
voor VMBO-onderwijs gerealiseerd. De aan de
een projectontwikkelaar en tegenwoordig bevin-
woon/werkwoningen, patiobungalows, eenge-
Marathonloop gelegen oude middelbare school
den zich in de kerk kantoren van ‘De Combinatie
zinshuizen, stadswoningen en drive-inwoningen
was namelijk verouderd en te klein. Het nieuwe
Jeugdzorg’. Wijnen Architectuur ontwierp hier
naar het ontwerp van diederendirrix architecten
gebouw is een beetje een vreemde eend in de
een gebouw in een gebouw: een vier verdiepin-
gerealiseerd. Deze 71 woningen zijn er meer dan
bijt, maar een welkome afwisseling tussen alle
gen hoog volume dat alleen op de vloer contact
er oorspronkelijk gepland waren, maar door de
grijze kantoorpanden, brandweerkazernes en
maakt met de kerk. Ik had moeite met binnenko-
woningdichtheid te verhogen nam de financiële
voetbalkantines in deze omgeving. Het door DP6
men, de ingang is namelijk een streng beveiligde
haalbaarheid toe. Zelf twijfel ik over de kwaliteit
architectuurstudio ontworpen gebouw werd
deur die alleen door werknemers geopend kan
en het uiterlijk van deze woningen. De groene
mede door gemeente Eindhoven gefinancierd.
worden. Na uitgelegd te hebben dat ik geen per-
baksteen is nu namelijk nog wel acceptabel, maar
Zij staken ongeveer 30 miljoen euro in de bouw
soonlijke problemen heb, maar puur geïnteres-
erg trendgevoelig. Het idee om het complex als
van deze school omdat zij het belang inzagen van
seerd ben in de architectuur, laten ze me binnen.
één geheel te ontwerpen, is echter wel geslaagd.
het werven van nieuwe technisch geschoolde
Het rode, hoge volume maakt de kerk een stuk
Mijn route is bijna ten einde, ik heb een voldaan
mensen in Brainport Eindhoven.
aangenamer, er is veel minder galm aanwezig dan
gevoel en heb mooie dingen gezien in de wijk
er waarschijnlijk oorspronkelijk was.
waar ik ben opgegroeid. Als laatste, wanneer ik
Met nog twee getransformeerde kerken en drie
bijna terug ben op de campus, ga ik nog langs
woningbouwprojecten voor de boeg vervolg ik
Mijn benen worden langzaam moe en ik neem
een woningproject aan de Nieuwe Fellenoord. De
mijn route. Ik fiets verder over de Oude Bossche
even een pauze bij Nederlands beste snackbar
verschillende gebouwhoogtes, gevelindeling en
Baan en aan de rechterkant van de straat ligt de
aan de Boschdijk. Bij Martin Zwerts, die voor vijf
kleur doen niet af aan de eenheid die dit project
Sint Vincentius a Paulo kerk, gebouwd in 1964. In
jaar op rij de Frietopia Award kreeg uitgereikt,
uitstraalt. Het is stedelijk wonen in optima forma,
1998 verloor deze kerk echter zijn functie. Vanaf
word je nog één voor één geholpen en de friet
de binnenstad ligt namelijk op vijf minuutjes
2010 is dit gemeentelijk monument omgebouwd
wordt pas gesneden als je hebt besteld. Ik had
fietsafstand.
tot kantoorruimte. De kerk naar oorspronkelijk
geluk dat ik daar in de middag was want rond
ontwerp van architect Jan de Jong werd gebouwd
etenstijd staat de bescheiden bestelruimte vol en
Terug op het TU/e-terrein is mijn ronde voltooid.
in de stijl van de Bossche School, een stijl die
kun je makkelijk een uur staan te wachten op je
Een afwisselend rondje Woensel, met mooie
uitging van getalsmatige precisie. Dat is terug te
frietje met.
nieuwbouw en inspirerende transformaties. Ik
zien aan de afwezigheid van tierelantijnen en het
hoop dat mijn missie, het positief op de kaart zet-
rechthoekige, met plat dak uitgevoerde volume.
Ik vervolg mijn route naar het nieuwbouwproject
ten van Woensel, is geslaagd. Ik keer vervolgens
Door toevoeging van enkele grote ramen is het
Volta Galvani, die in de Chepos 47 is uitgelicht.
met de bus huiswaarts, ik heb vandaag genoeg
gebouw geschikt gemaakt voor een kantoor-
Dit ontwerp lag op de route, dus ik ben er even
gefietst.
functie.
doorheen gefietst. Alle panden zijn ondertussen verkocht, de straten beginnen te leven en de
Van het ene kerkgebouw door naar het andere,
winkeltjes aan de Edisonstraat slaan goed aan in
zichtbaar oudere, gebedshuis. De Pastoor van
de buurt. Ik laat de rood, geel en blauw gekleurde
Arskerk is gebouwd in 1929 en een landmark in
woningen achter me, om een project met groene
de buurt. In 2005 werd deze kerk gekocht door
bakstenen te bezoeken. Aan de Egelstraat zijn
AFBEELDINGEN 2
1
3
1. v.l.n.r. De Ranken (foto: stadsbomen.nl), De grijze generaal (foto: kaveltrader.nl), Ouverture (foto: centrumblixembosch.nl) 2. v.l.n.r. Meubelplein Ekkersrijt (foto: architectuur.bouwinformatie.nl), Stedelijk College Eindhoven (foto: Sven van der Hulst), Vincentius a Paulo kerk (foto: deblick.nl), Ingang Vincentius a Paulo kerk (foto: Sven van der Hulst) 3. v.l.n.r. Pastoor van Arskerk (foto: Michael van Oosten), Complex aan de Egelstraat (foto: atelieru.nl), Nieuwe Fellenoord (foto: thvl.nl)
CHEPOS | 51
Stage lopen is niet verplicht in onze opleiding en wordt jammer genoeg ook niet zo vaak gedaan. Dit is wel eens anders geweest. Rond de eeuwwisseling was het verplicht om stage te lopen, en de Chepos maakte hier vaak verslag over. Een van deze verslagen, uit 1997, is dit prachtig beeldende artikel, waarin ook het ontwerpproces treffend wordt beschreven.
WITTE BOMEN IN EEN WITTE WERELD INLEIDING: ILKE BROERS TEKST: GIJS PYCKEVET Stilte. Het droge tikken van de klok vult seconde
Bomen zijn erg belangrijk. Boompjes. Vooral
het zich thuis voelt. Voor dit kind is er slechts
na seconde tijd en ruimte. De pennen krassen
bomen in een maquette. Bomen zijn voor een
de vader en moeder verenigd in de architect
ijverig over de calques. Ruggen krommen zich
maquette zoiets als seks; hoe meer hoe beter,
die de bestaansrechten van zijn lieveling met
over tekentafels. De deur gaat met een zoevend
en niets is zo frustrerend als slechte bomen. Hoe
hart en ziel moet verdedigen. Die verdediging
geluid open en de directeur komt de zaal binnen,
divers en grillig bomen in de natuur ook groeien,
is een strijd waarin de architect zichzelf iedere
in zijn rechterhand een lange zweep. De ruggen
in de maquette-wereld zijn alle boompjes exact
dag opnieuw staande moet zien te houden. Een
krommen zich nog iets verder. De pennen bewe-
gelijk. leder boompje bestaat uit een wit bolletje
gevecht tegen de lelijkheid in de wereld. Architec-
gen zich nog sneller over het papier. Hij paradeert
van watten en papier met een diameter van pre-
tuur is wekenlang vergaderen. Architectuur is
langs zijn tekenslaven en het geluid van zijn voet-
cies 14 millimeter en een witgeverfde satéprikker.
duizenden, tienduizenden varianten bedenken.
stappen weergalmt dreigend door de ruimte, hij
Alle bomen zijn dus wit, net als in Duitsland. Alle
Architectuur is een kruistocht tegen de macht van
laat zijn zweep knallen. De stilte keert terug als de
bomen worden met veel zorg en toewijding en
het geld. Architectuur is welstand, brandweer en
directeur stil blijft staan bij de tekentafel van de
vooral met veel liefde door de stagiair in elkaar
vrouwenadviescommissie. ledere dag vecht de
stagiair. Kleine druppeltjes zweet ontstaan op het
gezet, boompje voor boompje, witgeverfd en ge-
architect tegen normen en budgetten en moet
voorhoofd van de jongste tekenslaaf. “Leert deze
plant in de sneeuwwitte natuur van de maquette.
hij accepteren dat zijn schoonheid, zijn liefste,
jongen al een beetje tekenen Chris?!”, dondert
bezuinigingsronde na bezuinigingsronde wordt
de directeur door de ruimte. Chris kijkt verstoord
“Alle kunst is erotisch”, zei ooit eens iemand,
kaalgeplukt. En na dit slopende proces, na veel
op. “Eeuh..” “Ja eeuh, het is altijd gedonder
bijvoorbeeld in 1908. Maar er was iets loos. Een
bloed, zweet en tranen, is de strijd gestreden. Het
met die lui uit Eindhoven. Die jongens moeten
foutje sloop in deze wijsheid onder de B van
kind is volwassen en moet zichzelf bewijzen in de
nog heel veel leren. Leren jullie eigenlijk nog wel
Bouwkunst. Want als architectuur al erotiek is,
realiteit. Papier en inkt transformeren tot staal en
tekenen, daar in het zuiden? Uit Eindhoven ko-
dan in de vorm van een bizar masochisme, van
beton, hout en kunststof, tegels en vloerbedek-
men de knoeiers, de sloddervossen. Geen rechte
een verlangende kwelling of van een kwijnend
king, glas et cetera. Ruw wordt zijn oogappel
lijn kunnen ze trekken, laat staan een kader, een
liefdesverdriet. Architectuur is lijden! Architectuur
uit zijn handen gerukt en aan de haren naar de
bladindeling, een stempel maken. Ze hebben
is zwoegen, zweten, frustratie, ploeteren, werken
bouwplaats gesleept. Lijdzaam kijkt de architect
misschien wel goede ideeën maar ze kunnen
als een ezel, zwemmen in stroop, vermoeid
toe en ziet hoe bij iedere uitvoeringsfout zijn
niet netjes werken!” Het staccato van woorden
bergen beklimmen waarvan de top niet bestaat.
liefste verkracht wordt, hoe zijn wereld-ideeën in
wordt onderstreept met een paar knallen van
Architectuur is hongerlijden en op je knieën door
de grijsheid van de realiteit wegzinken. Hij denkt
de zweep. “Jullie maken er een zootje van. Jullie
het stof kruipen tot je een opdracht krijgt, totdat
terug aan het moment waarop hij zijn ontwerp
kunnen niets presenteren en dus niets presteren.
je een ontwerp mag maken. En dan volgen er
baarde. Het was zo teer, zo schoon, zo mooi.
Presentatie is het gezicht van het bureau, het vi-
nachtenlange overpeinzingen en moeizame
Maar wat is mooi?
sitekaartje. Presentatie is de spit waar een project
schetsen om dat ontwerp te maken. Architectuur
om draait, het streven van ‘De Architect’. Maar
is dagenlang vertwijfeld piekeren. Architectuur
De werkelijkheid is niet mooi. Ook niet lelijk.
hier leren we jullie je geknoei wel snel af. Wij zul-
is jezelf iedere dag kwellen en je ideeën aan de
De werkelijkheid ís en de werkelijkheid ervaar
len jullie leren hoe belangrijk orde en netheid zijn
hoogste eisen van zuiverheid toetsen. Architec-
je. Dat zijn boompjes uit Duitsland. Dat is een
in het vak van ‘De Architectuur’.” De directeur
tuur is een geestelijke marteling. Maar die marte-
gefrustreerd ontwerpproces (als gevolg van te
zwijgt in afwachting van een uitblijvende reactie.
ling doorsta je met liefde om uiteindelijk, op de
weinig boompjes). De realiteit zijn je collega’s, de
De neus van de stagiair raakt bijna het papier aan.
rand van uitputting en psychisch leeggezogen, te
directeur en de zweep van de directeur. Of het
De stagiair tekent als een bezetene. De directeur
komen tot het ontwerp. En na het baren van dit
zijn twee directeuren, of twee directeuren en een
recht zijn rug, draait zich om en beent de ruimte
prachtige kind begint de ellende pas echt. Voor
adjunct-directeur. De realiteit is geld, een bouw-
uit. Stilte.
dit kind geen kinderbijslag, studiefinanciering of
besluit, een welstand, een zwembad vol stroop.
OV-jaarkaart. Voor dit kind geen gezin waarin
Maar voor alles is de realiteit een opdrachtgever
52 | CHEPOS
ARTIKELEN UIT DE OUDE DOOS
EINDHOVEN UIT: 1995
met veel geld die een gebouw wil kopen en een architect die honger heeft en een huis, een gezin met zes kinderen en die moet werken voor zijn geld. De architect is nu eenmaal architect en hij bouwt het gebouw. Of hij nu net zin heeft om dat gebouw te bouwen of niet. Of hij een mooi ontwerp maakt of niet (en wat is mooi?), het gebouw zal er komen! Geld is ruimte en ruimte is geld en zo blijven er gebouwen komen die op het tekenschot van de architect groeien en groeien tot ze exploderen in de kille buitenlucht. En zo glijdt de bouwstroom traag als een gletsjer voort en blijft, net als een gletsjer eigenlijk op zijn plaats liggen. En de architecten skiën op het oppervlak van de gletsjer. De een racet hard naar beneden, de kloven ontwijkend. Anderen maken sierlijke figuren in de sneeuw terwijl de ijsmassa traag maar onbedwingbaar onder hun ski’s door glijdt, en genieten van het witte landschap met de witte bomen. Ik, ik zit op de top van de berg, boven de wereld en boven de gletsjer. lk kijk naar beneden, naar de krioelende groep architecten die skiet op de gletsjer. Sommigen herken ik, en van enkele figuren in de sneeuw weet ik wie ze gemaakt heeft. lk zie mensen leven op het ijs en plotseling herken ik mezelf in de massa architecten. lk zie mezelf skiën tussen al die andere sneeuw artiesten. Het gaat allemaal nog een beetje stuntelig en ik zie mezelf vallen, balen en weer opstaan. lk zie enkele slordige figuren die ik heb achtergelaten in de sneeuw. lk zie mijzelf een stukje mee de gletsjer afglijden samen met de andere architecten en ik verdwijn weer in de massa. lk zit op de berg en kijk om me heen en ik geniet van het uitzicht. AFBEELDINGEN
1
1. Witte bomen in een witte wereld (foto: Gerrie Baijens)
CHEPOS | 53
HET PRIKBORD VAN SJOERD SOETERS Op de foto is onze redacteur Justin in gesprek met Sjoerd Soeters. Een alumnus van de TU/e, architect, en tevens een man met een bijzonder groot prikbord in zijn kantoor. Een prikbord dat intrigeert en vragen oproept, persoonlijke vragen. Zou Sjoerd ooit carnaval hebben gevierd? Wie heeft er een prijs gewonnen met paardrijden en hoezo hangt er eigenlijk een opblaasbare Mona Lisa aan de muur? Er hangen meerdere menukaarten van sushirestaurants, hij houdt vast van sushi. Het aanplakbiljet van de ijsclub Schellingswoude verraadt dat Sjoerd iets heeft met schaatsen. Roken kun je ook maar beter laten in zijn kantoor gezien het papiertje ‘Verboden te roken, bij overtreding volgt onmiddellijk ontslag’. De FILE bestaat uit een reeks gesprekken met alumni van de opleiding Bouwkunde aan de TU/e. Alumni uit alle tijden en van alle disciplines. TEKST: PATRICK VAN DODEWAARD
54 | CHEPOS
ALUMNI
FILE: ALUMNI
Wiel Arets / Iggie Dekkers / Level Acoustics / Sjoerd Soeters / Elphi Nelissen / Joost Ector / Arjan Geelen / Atelier to the Bone / Jan van der Meulen / Rob Meurders / Ingrid de Boer CHEPOS | 55
MEER DAN EEN ARCHITECT In gesprek met Wiel Arets, architect, afgestudeerd in 1983 Wiel Arets houdt zich zowel op nationaal als internationaal niveau bezig met architectuur, stedebouw, onderwijs, onderzoek, producten en schrijven. Dit doet hij echter niet door de ene dag
TEKST: JUSTIN AGYIN
de hoed van architect op te zetten en de volgende dag de hoed van hoogleraar. Al zijn activiteiten vloeien uit elkaar voort en beïnvloeden elkaar. Ik interviewde de heer Arets om erachter te komen hoe hij uitgroeide van student tot wereldberoemd architect. TEKST: JUSTIN AGYIN
WAT IS UW DRIJFVEER GEWEEST OM BOUW-
vijfhonderd gebouwen in Heerlen gerealiseerd
studie was die veel met wiskunde te maken had.
KUNDE TE GAAN STUDEREN EN WAAROM
heeft, zag ik dit terug. In gebouwen als het
Op dat moment prefereerde ik echter het maken.
KOOS U SPECIFIEK VOOR DE TU IN
Glaspaleis, dat ik later ook gerenoveerd heb,
Daarom ben ik overgestapt van Natuurkunde op
EINDHOVEN?
maar ook in bijvoorbeeld het stadhuis. In zijn hele
Bouwkunde. De TU in Eindhoven trok mij omdat
‘’Ik ben in Heerlen in Zuid-Limburg opgegroeid
oeuvre werd het gebouw niet alleen gemaakt,
het een jonge universiteit was in een relatief
en heb daar de laatste momenten van de mijn-
maar werd het gebouw deel van een maat-
jonge stad en tevens waren er hoogleraren die mij
bouwindustrie nog meegemaakt. Het was een
schappij die zich aan het ontwikkelen was en
inspireerden.’’
erg multiculturele samenleving en een samen-
altijd zocht naar de nieuwste technologische
leving waar veel disciplines bij elkaar kwamen.
mogelijkheden.
Mensen uit verschillende delen van Europa werk-
WAT VOND U HET MEEST WAARDEVOL AAN UW STUDIE?
ten in de mijnbouwindustrie als mijnwerker,
Het opgroeien in Zuid-Limburg heeft ertoe geleid
‘’Er werd veel aandacht besteed aan wiskunde,
ingenieur, architect of iets dergelijks. Eigenlijk
dat ik me ging interesseren voor natuurkunde.
mechanica en filosofie, wat ik heel erg waardevol
werd er een nieuw stukje Nederland ontwikkeld.
Ik heb ook kort Natuurkunde gestudeerd, maar
vond. Daarnaast kregen we architectuurgeschie-
Er hing een enorme positieve sfeer van ‘het
toen ik eenmaal aan die studie begonnen was
denis en -theorie van bijvoorbeeld professor
maken’. Toen ik met gebouwen van architect
realiseerde ik me dat natuurkunde minder te
Geert Beckaert en professor Geert van Zijl, die
F.P.J. Peutz geconfronteerd werd, die meer dan
maken had met bouwen en dat het vooral een
dat voor mij op een belangrijke manier konden
56 | CHEPOS
IN GESPREK INTERVIEW: MET WIEL ARETS
FILE: FILE: ALUMNI ALUMNI brengen. Verder was het Hoofdgebouw met de werkplaats, waar ik veel gebruik van maakte, voor mij als plek bijzonder. Daarnaast vond ik de bibliotheek, waar ik iedere dag twee tot drie uur doorbracht, erg belangrijk. Daarnaast ook het gevoel dat je als student heel veel zelf moest doen. Ik kwam vrij snel met een groep mensen in aanraking waarmee ik bijvoorbeeld op studiereis naar Parijs en Rusland ging. Het was een hele energieke groep en dat werd ook erg gestimuleerd door de universiteit. Dit is ook terug te zien in het feit dat ik in staat was om een boek, een monografie over Peutz, te schrijven. Ik heb dan ook zes jaar over mijn studie gedaan. Vijf jaar plus een jaar waarin ik mij heb bezig gehouden met het werk van Peutz, maar ook tijd heb gestoken in prijsvragen, in artikelen die ik geschreven heb voor tijdschriften als de Architect en het oprichten van het tijdschrift Wiederhall. Anderzijds had ik ook de mogelijkheid om lezingen te organiseren. Ik was redelijk fanatiek en zeer geïnteresseerd om mensen als John Hejduk of Zaha Hadid binnen te halen. Het klimaat was heel inspirerend. Ik had
HAD U BEPAALDE REDENEN OM VOOR JAPAN
EN NA DE REIS NAAR JAPAN HEEFT U UW
het gevoel dat je niet naar de universiteit kwam
TE KIEZEN?
BUREAU OPGERICHT?
om alleen je studie te doen, het was voor mij
‘’Japan fascineerde mij omdat daar door mensen
‘’Toen ik thuis kwam stond mijn tekentafel niet
meer een bureau en zo werken we op kantoor
als Shinohara nagedacht werd over de nieuwe
meer op de TU/e, maar stond hij simpelweg op
nog steeds. We zijn nog steeds bezig met publice-
stad. Sinds 1960 veranderde Tokyo heel sterk.
een andere plek. Ik heb eigenlijk nooit bewust na-
ren, met het maken van modellen en dergelijke.
Door technologische ontwikkelingen werd het
gedacht over mijn eigen bureau. Er ontstond de
Ik vind het belangrijk om een breed spectrum te
land min of meer gedwongen om nieuwe stappen
mogelijkheid om dingen te doen, om gebouwen
betrekken bij het uitoefenen van de discipline
te nemen. Japanners zijn ook mensen die tot 150
te realiseren, en dat groeide langzamerhand tot
architectuur.’’
jaar geleden bijna geïsoleerd hebben gewoond,
ik in staat was om mensen aan te nemen. Ik heb
terwijl in andere landen, zoals China, heel
toen formeel mijn bureau wel opgericht, omdat je
VOORDAT U UW BUREAU OPRICHTTE BENT
duidelijk multiculturele samenlevingen
dan boekhouding nodig hebt en belasting moet
U AFGEREISD NAAR JAPAN, WAT WAREN UW
ontstonden. Japan is in die zin redelijk geïsoleerd
gaan betalen.’’
ERVARINGEN?
gebleven en kon zich daardoor op een hele
‘’Ja dat klopt, ik ben de dag na mijn afstuderen
andere manier ontwikkelen. Daarnaast fascineer-
ER WAS DUS GEEN STRIKTE SCHEIDING
voor vijf weken naar Japan vertrokken. Ik heb me
de mij ook de manier hoe de mensen daar met
TUSSEN UW STUDIE EN VERVOLGENS UW
een jaar lang voorbereid en verdiept in welke
elkaar omgaan en iedere vierkante centimeter
EIGEN BUREAU?
projecten ik wilde bekijken en welke architecten
gebruiken. Ik heb altijd interesse getoond in die
‘’Nee, dat klopt. Dat komt door de manier
ik wilde bezoeken. Over Tadao Ando had ik in
steden en landen waar een technische of
waarop ik heb leren leven, wat misschien ook te
mijn studietijd al een artikel geschreven, aan-
industriële dynamiek plaatsvond. Ik kom zelf uit
maken heeft met hoe ik ben opgegroeid, maar ik
gezien Ando toen nog niet gepubliceerd was in
Heerlen; dat is nu een economisch moeilijke
maak inderdaad nooit een scheiding tussen het
Europa. Ik heb met hem een briefwisseling gehad
omgeving. Maar het Ruhrgebied, België en
een en het ander. Tussen mijn leven als architect
en dat gebeurde ook met Kazuo Shinohara en
Limburg, waar de mijnindustrie vroeger was, dat
en buiten mijn werk als architect, of mijn leven op
Fumihiko Maki. Van die drie heb ik het werk dan
boeide mij. Dat boeide mij ook aan Japan en die
kantoor en buiten mijn kantoor. Ik heb dat altijd
ook in alle rust kunnen bestuderen. Los daarvan
interesse heb ik altijd gehouden.”
als één ding gezien en ik vind dat nog steeds zo.
waren er zaken die ik wilde doen om de cultuur en het land te leren kenen. Het was een vrij intensieve reis waarbij ik heb geprobeerd één ding per dag of per twee dagen te doen. Als ik een gebouw bekeek dan gebeurde dat dus niet even snel, maar door er een hele dag op een bepaalde manier mee bezig te zijn.”
‘‘De universiteit was voor mij meer een bureau’’ CHEPOS | 57
Pavese heeft een keer een boek geschreven, Het leven als ambacht, en daarin beschrijft hij dat het leven eigenlijk ook een constructie is en het leven maak je als het ware ook. Als je dus niet aan je leven werkt en je werk leeft, dan denk ik niet dat je tot producten komt waaraan je met het volle gewicht hebt gewerkt. Steve Jobs of noem maar op, mensen die echt dingen hebben ontwikkeld, deden dat niet voor het geld of om te werken. Dat doe je omdat je dat wilt doen. Voor mij was dat zo en ook voor mensen die ik leerde kennen, zoals Shinohara. Daar is te zien dat het leven en de ambacht in elkaars verlengde liggen.’’ BIJ HET WERK ALS HOOGLERAAR IS HET VAN BELANG OM STUDENTEN TE BETREKKEN, VINDT U HET EEN INSPIRERENDE MANIER OM MET STEDEBOUW EN ARCHITECTUUR BEZIG TE ZIJN? ‘’Ik heb altijd het gevoel gehad dat iemand die architectuur gaat studeren, vanaf dag één een jonge architect is. Ik vind ook dat je je hele leven jezelf een jonge architect of student moet blijven voelen en dat je als student heel actief moet zijn. Niet denken dat je naar de TU/e komt en dat men daar gaat uitleggen wat architectuur is, dat kan niemand je vertellen. De student en de leraar, the student and the master, moeten elkaar inspireren. Ik vind het heel interessant om met studenten en jonge architecten aan tafel te zitten. Die kunnen in deze wereld heel veel know how met zich mee brengen, waar ik ook van kan leren. Als je kunt luisteren dan kan je ook leren en kan je ook vragen stellen. Ik zie mijn lesgeven veel meer als het formuleren van een vraag om vervolgens na te denken over hoe we met die vraag om kunnen gaan. Ik denk dan altijd mee, maar het is niet zo dat ik het antwoord weet. Iedere lezing die je geeft of bijwoont en elke discussie die je voert moet aansporen tot het trainen van je gedachten.’’ VANDAAR DAT U ONDER ANDERE TENTOONSTELLINGEN ORGANISEERT EN BOEKEN SCHRIJFT OM VRAGEN OP TE ROEPEN EN DEZE MISSCHIEN TE BEANTWOORDEN. HOE PASSEN PRODUCTEN HIERIN? ‘’Het maken van een gebouw, een wasbak of een kraan, begint naar mijn mening altijd met je concept. Wat is je idee van het product? Het is niet van: een kraan werkt op deze manier, dus die geef ik vorm, maar de manier waarop die vorm krijgt heeft te maken met hoe je omgaat met het concept. Dat, en hoe dat past binnen een groter 58 | CHEPOS
IN GESPREK MET WIEL ARETS
FILE: ALUMNI een kleine of grote groep, maar vooral met een geïnteresseerde groep, dat soort dingen te doen. Dat vind ik een feest. Of je nu werkt, studeert, of whatever you do, als je er geen plezier in hebt, dan moet je naar mijn mening wat anders gaan doen. Ik heb altijd het gevoel gehad dat als je werkt met veel enthousiasme, dan ontstaan dingen bijna als vanzelf. Ik kreeg na mijn afstuderen een telefoontje van de toenmalige geheel, is iets waar wij in ieder geval over na
mooie was eigenlijk dat het in die tijd ook een
decaan van the Architectural Association School
willen denken. Dat ‘passen binnen een groter ge-
plek was waar iemand niet alleen maar dingen
of Architecture in Londen of ik daar les wilde
heel’ merk je bijvoorbeeld als je een serie maakt,
verkocht, maar ook waar dingen gemaakt wer-
geven, terwijl ik er toen nog over nadacht om
zoals de Bagno d’Ot serie met 42 producten
den. Het was eigenlijk een klein laboratorium. Dat
daar zelf te gaan studeren. Ik heb daar ook gestu-
voor Alessi. We waren dan bijvoorbeeld met de
heeft mij altijd heel erg aangesproken. Ik ben zelf
deerd, maar dan in een andere hoedanigheid. Dat
wasbak bezig of met het toilet of bidet en zagen
ook altijd geïnteresseerd geweest in natuurkunde
heb ik tevens als decaan van het Berlage Instituut
dat het niet op elkaar aansloot qua vormgeving.
en scheikunde. Ik heb ook een tandartspraktijk en
proberen te doen. Ook nu als decaan van het
Die wisselwerking tussen het ene product en het
een artsenpraktijk ontworpen. Dat zijn beroepen
Illinois Institute of Technology in Chicago probeer
andere product is dus van belang. Dat is hetzelfde
die zich bezighouden met wat er gebeurt met ons
ik me te ontwikkelen op de manier waarop Mies
als je bestek maakt; de vork, het mes en de
lichaam en die wereld interesseert me. Zo heb ik
van der Rohe tijdens zijn twintig jaar als decaan
taartschep horen allemaal bij elkaar. Ze zijn part
ook het boek over Peutz gemaakt, omdat ik daar
aan het IIT zich heeft ontwikkeld en zijn eigen
of a family. Ze hoeven er dan niet hetzelfde uit te
geïnteresseerd in was. Waarom hebben we het
gedachtegoed heeft vormgegeven. In principe
zien, maar het is wel van belang dat die serie past
tijdschrift Wiederhall gemaakt? Omdat we daar
doe ik hetzelfde. Ik ben ook decaan van een insti-
bij het concept. Dat is interessant.’’
geïnteresseerd in waren. Werk in het buitenland
tuut en ik leer daar iedere dag nog heel veel.’’
neem ik aan, omdat het me interesseert, natuurEN DAT ONDERDEEL VAN EEN FAMILIE ZIJN,
lijk zolang het past bij de ideeën die we als bureau
HEEFT U DAT OOK TERUG WILLEN BRENGEN
hebben. De apotheken die we gemaakt hebben
IN UW WERK ALS ARCHITECT?
staan er nog steeds en daar zijn we trots op.’’
‘’Ja, als je ons werk ziet, dan zie ik nog steeds de projecten die ik op de TU/e gedaan heb daarin
ALS LAATSTE VRAAG: ZIJN DE
terug. Het voelt voor mij voor een groot deel
VERWACHTINGEN DIE U TIJDENS UW STUDIE
nog aan alsof ik daar gisteren mee bezig was. Ik
HAD UITGEKOMEN?
vind het interessant om na te denken over een
‘’Ik heb nooit verwachtingen gehad. Ik was nooit
soort oeuvre dat je maakt. Dat is niet dat je dan
iemand die de studie deed en verwachtingen had
het één maakt omdat je het ander gemaakt hebt,
over wat er daarna zou gebeuren. Verwachtingen
maar het is wel belangrijk om na te denken wat je
zorgen ervoor dat je teleurgesteld kunt raken. Ik
basishoudingen zijn. Je leert jezelf ook basis-
werk en ik ben super gelukkig met wat ik doe.
houdingen aan door bepaalde reizen te maken,
Ik kan me herinneren dat iemand mij vroeg over
boeken te lezen, maar ook door je voor andere
mijn bureau’s omzet en hoeveel mensen ik in
zaken te interesseren. Keuzes maken is in die zin
dienst had. Dat zijn allemaal dingen die mij niet
heel belangrijk.’’
boeien. Het gaat mij niet om dat soort zaken, dat is niet de doelstelling. Het gaat erom met
AFBEELDINGEN 1
2
1. Architect Wiel Arets (foto: Ineke Oostveen) 2. Perspectieftekening Academie van 3 4 5 Kunst en Architectuur in Maastricht (bron: Wiel Arets Architects) 11 6 7 3. Interieur Glaspaleis (bron: Wiel Arets Architects) 8 9 4. Atrium Universiteitsbibliotheek 10 12 Utrecht (bron: Wiel Arets Architects) 5. Interieur V’ House (bron: Wiel Arets Architects) 6. Geveldetail Academie van Kunst en Architectuur (bron: Wiel Arets Architects) 7. Geveldetail Universiteitsbibliotheek Utrecht (bron: Wiel Arets Architects) 8. Straatbeeld V’ House (foto: Jan Bitter) 9. Geveldetail E’Tower in Eindhoven (bron: Wiel Arets Architects) 10. Gevelaanzicht Glaspaleis (bron: Wiel Arets Architects) 11. Deel Bagno d’Ot serie voor Alessi (bron: Wiel Arets Architects) 12. IJHal in Amsterdam (bron: Wiel Arets Architects)
BRONNEN 1. Gesprek met Wiel Arets op 2 februari 2015
EEN VAN MIJN PROJECTBEGELEIDERS VERTELDE ME DAT U OP HET BEGIN VAN UW CARRIÈRE EEN VRIENDIN HAD DIE AAN DE APOTHEKERSOPLEIDING STUDEERDE EN DAT DIT DE REDEN WAS DAT U TOEN VOORAL APOTHEKEN HEEFT ONTWORPEN. IS DAT WAAR? ‘’Ja, hoe geef ik daar nou een goed antwoord op? Soms kom je in aanraking met bepaalde mensen en ontstaan er mogelijkheden. Omdat mijn vriendin Farmacie studeerde, en ik dat ook heel erg interessant vond, ontstond er een mogelijkheid om een aantal apotheken te ontwerpen. Het CHEPOS | 59
Het bruisende Strijp-S heeft onze harten al veroverd, maar wat gebeurt er op dit moment met de rest van het fabrieksgebied van Philips, met name met Strijp-R? Is het te vergelijken met de succesformule van de hoge rug, of wordt hier gekozen voor een andere aanpak? We vroegen het aan Iggie Dekkers, alumnus van de Faculteit Bouwkunde. Zij is al enkele jaren werkzaam bij Piet Hein Eek op Strijp-R en samen
STRIJP-R TRANSFORMEERT In gesprek met Iggie Dekkers, architect, afgestudeerd in 2010
met deze interieurontwerper richtte zij eind 2014 het bedrijf ‘Eek en Dekkers BV’ op. TEKST: SVEN VAN DER HULST & KIM RAIJMAKERS Strijp-R is, in tegenstelling tot Strijp-S, bijna
dere architectenbureaus gewerkt en via via kwam
Piet Hein Eek, waar voorheen magazijngebou-
geheel met de grond gelijk gemaakt. Enkele
ze eigenlijk weer terecht bij de, aan de Design
wen (RE) van Philips stonden, zijn al woningen
gebouwen (en een loopbrug) staan in dit gebied
Academy afgestudeerde, meubelmaker.
gerealiseerd. Deze woningen zijn ontworpen
nog overeind. De oude fabriekshal (RK-gebouw)
door diederendirrix architecten. Ze hebben een
waar Piet Hein Eek nu zijn werkplaats, winkel,
“Piet Hein heeft een voorliefde voor ruïnes en
showroom en restaurant heeft gevestigd is het
eind 2012 stonden zowel het Pompgebouw
grootste gebouw op het terrein. Dit gebouw
(RAG) als het Portiersgebouw (RF) op de plan-
werd eind 2010 geopend voor de Dutch Design
ning om aangepakt te worden, ik kwam precies
Week. In die tijd was Iggie Dekkers net afgestu-
op het goede moment.” Hoewel dit idee van
deerd, maar al wel betrokken bij de oplevering.
oude Philips-gebouwen transformeren overeen-
“Twee dagen nadat ik was afgestudeerd begon
komt met Strijp-S, is er wel degelijk een verschil.
ik me al enorm te vervelen. Toen las ik in een
Ten eerste de schaal van de projecten; op Strijp-S
tijdschrift dat Piet Hein Eek voor de Dutch Design
staat met de Hoge Rug en het Klokgebouw
Week open wilde, maar dat de locatie nog lang
grootschalige hoogbouw, de gebouwen RK, RF
niet af was. Ik ben toen in mijn verfkleding hier-
en RAG zijn maximaal vier bouwlagen hoog. Ten
heen gefietst en toen heb ik twee weken lang,
tweede verschillen de doelgroepen. Zo bestaat de
voor spek en bonen, deuren staan schilderen en
doelgroep van Strijp-S totaal uit yuppen die ver
daarnaast heerst hier ook de rust en veiligheid die
ben ik ook bij de opening geweest.” Dat was
onder de huurgrens een loft kunnen huren. Op
voor gezinnen wenselijk is. Een opvallende ver-
viereneenhalf jaar geleden, nu werkt Iggie al ruim
Strijp-R wordt daarentegen voornamelijk ingezet
schijning in het landschap is de loopbrug, die als
twee jaar in het gebouw waar ze zelf aan mee
op koopwoningen voor gezinnen, huren is hier
enige element in een verder lege vlakte is blijven
heeft gewerkt. Ze heeft van 2010 tot 2012 bij an-
zeldzaam. Direct achter het hoofdkwartier van
staan. Voor deze loopbrug zijn al meerdere plan-
60 | CHEPOS
nabije ligging ten opzichte van het centrum, maar
“TWEE DAGEN NADAT IK WAS AFGESTUDEERD, BEGON IK ME AL ENORM TE VERVELEN”
IN GESPREK MET IGGIE DEKKERS
FILE: ALUMNI
nen gemaakt, maar volgens de laatste ontwikke-
lige dienstgebouw van Philips, dat zorgde voor
dwars door het gebouw geeft ook direct toegang
ling gaat een architectenbureau zich ontfermen
lucht- en waterdruk op het hele terrein, wordt
tot de fietskelder, die door de eigenschappen van
over dit project om er hun eigen kantoor van te
op ingenieuze wijze getransformeerd: “Eén zijde
de voormalige functie een hoogte heeft van 1,60
maken. Aan het gebouw RF wordt dit voorjaar een begin gemaakt en voor de kerst moet het al opgeleverd worden. “Er zijn mensen die hier al een woning gekocht hebben en binnenkort hun oude huis
meter. Vanuit de woningen op het zuiden heb je
“WE PROBEREN ZO
uitzicht op onder andere het Klokgebouw. In de
MIN MOGELIJK TE
frames een park gerealiseerd, waardoor deze
TEKENEN”
moeten verlaten, dus we moeten er een beetje
toekomst wordt onder de blijvende installatiewoningen ook uitkijken op het groen. Al deze plannen staan onder leiding van Eek en
vaart achter zetten” verklaart Dekkers. Dat moet
van het gebouw is gericht op het zuiden. De
Dekkers BV, opererend onder de naam ‘Piet Hein
zeker aangezien het er nu nog uitziet als een
woningen aan deze kant krijgen een mooi groot
Eek Architectuur’. Een atypisch bureau dat zich
half afgebroken laad- en losruimte uit vervlogen
dakterras en waren het probleem niet. De andere
richt op renovatie en transformatie, en de kosten
tijden. Voor het verstrijken van 2015 moet het
woningen liggen aan de noordkant van het
zo laag mogelijk wil houden. Het beperken van
gebouw plaats gaan bieden aan ongeveer tien
gebouw en om deze mensen ook een aangename
de kosten maakt dit bureau niet atypisch, de
kopers.
buitenruimte te geven, hebben we dwars door
manier waarop het dat doet wel. “Wij maken bij-
het gebouw een binnenstraat gecreëerd waaraan
voorbeeld geen bestektekeningen. We proberen
Het RAG wordt op dit moment al volop onder
een balkon komt te liggen voor deze woningen.”
zo min mogelijk te tekenen, dus dingen die we
handen genomen en ook dit gebouw geeft
Omdat het dak hier is opengebroken komt er in
zonder tekeningen kunnen zien, tekenen we het
ruimte aan tien potentiële kopers. Het voorma-
deze woningen veel daglicht binnen. De straat
liefst niet en overleggen we gewoon met de uit-
CHEPOS | 61
voerder. Zo kunnen we de details ook mooier
die komen kijken weten waar ze voor komen, een
Maar op dit moment wordt ook de grond naast
oplossen en wordt het ook nog veel goedkoper.
rauw industrieel pand. Wij hebben, buiten dat
het RAG gebouw klaar gemaakt, voor klein-
De renovaties zijn erg kosten-efficiënt door het
het comfortabel moet zijn, geen doel om super
schalige gezinswoningen. De verkoop van deze
op een andere, minder traditionele manier aan
gelikte, strakke architectuur te maken.” Het bu-
woningen loopt goed, dus hier zal dit jaar ook
te pakken.” Ook de manier van renoveren en de
reau probeert zich te onderscheiden van andere
aan worden begonnen. Hierna staat er nog een
mate van precisie spelen daar een grote rol in:
architectenbureaus en op deze manier slagen zij
project met appartementen op de planning, al is
“Zo ook in het gebouw RK, daar zijn de muren
daar erg goed in.
de vraag wanneer daarmee wordt gestart. “Maar
niet mooi glad gestuukt, maar in het geheel valt dat helemaal niet op. Zo bespaar je natuurlijk erg veel.” Eek en Dekkers doen alles zelf; ze begeleiden de bouw, maar zijn ook makelaar en grafisch ontwerper. “We maken ook de verkoopbrochures zelf.” Het bureau nodigt potentiele kopers uit om samen naar de kavel te gaan kijken. Zij kunnen met vragen direct bij de architect, Iggie
“WIJ HEBBEN NIET ALS
over vijf jaar is Strijp-R zeker wel klaar!”. AFBEELDINGEN 5 6
DOEL SUPERGELIKTE, STRAKKE ARCHITECTUUR TE MAKEN”
zelf, terecht. “We merken dat de klanten het
1 2 4 3
7
8
9
erg leuk vinden dat ze betrokken worden bij het
2015 is een heel belangrijk jaar voor het bureau
bouwproces, je hoeft niet zelf je huis te bouwen
en daarmee ook voor Strijp-R. Niet alleen moet in
en wij bepalen best wel veel, maar ze kunnen zelf
het begin van de zomer het gebouw RAG af zijn
bijvoorbeeld hun indeling bepalen. De mensen
en voor het einde van het jaar het gebouw RF.
1. Interieur RK-gebouw 2. Iggie Dekkers wijzend vanuit RAG richting RK 3. Loopbrug waar een architectenbureau zich in gaat vestigen 4. Iggie Dekkers tijdens het interview 5. Binnenstraat van het RAG 6. Het RF-gebouw in zijn huidige staat 7. Schetsdoorsnede van het RAG 8. Iggie Dekkers, met het RAG in achtergrond 9. Iggie Dekkers bij de woningen op voormalige RE-Terrein (Alle foto’s: Kim Raijmakers)
BRONNEN 1. Gesprek met Iggie Dekkers op 3 februari 2015
AFBEELDINGEN 1
2
1. De Rotterdam vanaf de Erasmusbrug (foto: Erik Zonneveld) 2. Functies in De Rotterdam (bron: OMA)
BRONNEN 1. Allen, Katherine.“Koolhaas on Place, Scale, and (De) Rotterdam” 29 nov 2013. ArchDaily. 2. Wrainwright, Oliver. “Rem Koolhaas’s De Rotterdam: cut and paste architecture” 18 november 2013. theguardian.com 3. “De Rotterdam / OMA” 25 Nov 2013. ArchDaily 4. http://www.derotterdam.nl/pers 5. Koolhaas, Rem en Mau, Bruce. S,M,L,XL. (Rotterdam: 010 Publishers, 1995)
62 | CHEPOS
IN GESPREK MET IGGIE DEKKERS
FILE: ALUMNI
“ONZE KENNIS EN GEDREVENHEID MAKEN ONS UNIEK” IN GESPREK MET LEVEL ACOUSTICS & VIBRATIONS EN TU/E BUILDING ACOUSTICS In het zuidoosten van de campus staat het Laboratorium voor Akoestiek verscholen achter de grote faculteitsgebouwen. Al sinds de jaren 80 wordt hier onderzoek gedaan naar akoestiek in de gebouwde omgeving, door zowel onderzoekers aan de TU/e als door studenten in hun eigen projecten. Vanaf 2006 is ook het bedrijf Level Acoustics gevestigd in het lab en is er nieuw leven geblazen in de connectie met onze faculteit. Op het moment werken er zes bouwkundige alumni in het Laboratorium voor Akoestiek. Een deel hiervan werkt vanuit Building Acoustics van de TU/e, de rest bij Level Acoustics & Vibrations. TEKST: ILKE BROERS
STUDIETIJD Vier alumni van de faculteit zijn tijdens het inter-
gen overeenkomen. “Een heel sterk punt in mijn
de generatie dat je vijf jaar studeerde en zes jaar
view aan het woord geweest. Nicole van Hout
studie vond ik de vrijheid die je had. Je had na-
studiefinanciering kon krijgen. Dan kon je zeggen
(1995-2001), Susanne Bron-van der Jagt (1989-
tuurlijk wel wat verplichte vakken, maar ook vrije
‘ik ga andere dingen doen’, ook buiten je studie.”
1995) en Claire Laudij (2008-2014) van Level
keuzevakken. De vrijheid die je had, en daarbij de
Susanne kijkt er meer op een vakinhoudelijke ma-
Acoustics (inmiddels uitgebreid met Vibrations
verantwoordelijkheid, in het niet gecontroleerd
nier naar: “Voor mij was het meest waardevolle
vanwege het werk op het gebied van voelbare
worden in wat je wel en niet doet vond ik heel
aan mijn studie dat je met verschillende aspecten
trillingen) en Maarten Hornikx (1998-2004) van
prettig,” aldus Nicole. Maarten beaamt dit: “Ik
van de bouw te maken kreeg; constructieve vei-
Building Acoustics - deel van BPS aan de faculteit
heb ook veel waarde gehecht aan de vrijheid die
ligheid, uitvoering, en natuurlijk ook architectuur,
Bouwkunde. Remy Wenmaekers (LA en TU/e) en
ik kreeg. Hierdoor heb ik veel vakken gevolgd en
waardoor communiceren met alle partijen in het
Constant Hak (TU/e) konden helaas niet bij het
projecten gedaan die ik op dat moment het leukst
vakgebied nu eenvoudiger is.”
interview zijn. De vier alumni hebben allen een
vond.” Nicole denkt dat dit misschien ook mak-
Nicole en Susanne hebben niet echt iets gemist in
andere kijk op hun studietijd, hoewel er toch din-
kelijker was in hun studietijd. “Ik ben nog van
hun studie. Als er dan iets moet worden genoemd vindt Susanne dat ze het gemist heeft om technisch inhoudelijk dieper te gaan in de projecten. “Dit heb ik echter wel weer kunnen doen in mijn promotieonderzoek.” Ook Maarten is tijdens zijn promoveren dieper ingegaan op de technische kant van akoestiek. Tijdens zijn studie merkte hij echter wel dat de promovendi op dat moment erg teruggetrokken waren en geen connectie hadden met het onderwijs. “Hierdoor was er geen echt onderzoeksklimaat bij de Bouwfysica-afdeling, nu wordt dit juist gestimuleerd.” Samen met Level Acoustics heeft de TU/e deze onderzoeksomgeving op het gebied van akoestiek sterk verbeterd.
OPRICHTING EN WERKZAAMHEDEN In 1981 werd het laboratorium voor akoestiek gebouwd, met de meetkamers naar ontwerp van Heiko Martin. In deze tijd werden er vanuit Europa meetmethoden ontwikkeld voor objectieve akoestische onderzoeken. Er werden toen ook veel round-robins gedaan, dit zijn metingen aan producten die door heel Europa werden gestuurd om resultaten te vergelijken. Heiko Martin is toen zeer betrokken geweest bij het opzetten van het lab, als onderdeel van de faculteit. In 2006 heeft Renz van Luxemburg (ook alumnus van Bouwkunde) Level Acoustics opgericht. Het ging
IN GESPREK MET LEVEL ACOUSTICS EN TU/E BUILDING ACOUSTICS
CHEPOS | 63
namelijk niet zo goed met het lab, maar hij zag
innovatieve signatuur te behouden zijn ze zich
Naast de werkzaamheden in onderzoek en advi-
de mogelijkheden van het lab en de aanwezige
blijven ontwikkelen. “De opdrachten komen vaak
sering, delen Level en de TU/e de taak voor ken-
ervaring op de TU/e. Dit bracht hij samen in
naar ons toe vanuit bestaande contacten die ook
nisoverdracht. Op dit vlak van kennisoverdracht
Level, dat naast consultancy ook onderzoek
unieke kennis hebben”, aldus Claire en Susanne.
en in (de initiatie van) onderzoeken werken ze
doet en workshops en masterclasses organiseert.
Nicole: “Doordat deze opdrachten van bestaande
goed met elkaar samen, wat wordt gestimuleerd
“Level is een bedrijf dat de brug slaat tussen de
contacten komen zijn deze van een bepaald ni-
in het gebouw dat ze samen delen. Formeel
TU/e en buiten, en ook weer terug. Vanaf het
veau. Ze dagen uit, op technisch en creatief vlak.
gezien huurt Level het lab van de TU/e en zijn de
begin is deze verwevenheid belangrijk geweest
De architectenbureaus waar wij mee samenwer-
medewerkers van de TU/e hierin te gast. Echter
en dit wordt op steeds meer vlakken sterker. De
ken hebben ook een bepaalde signatuur, wat de
werkt het als een grote groep die elkaar inspireert
TU/e houdt zich hierbij meer bezig met het fun-
samenwerking met ons ook versterkt.”
en ideeën en onderzoeksresultaten uitwisselen.
damentele onderzoek, Level daarentegen houdt
Nicole: “De interactie die wordt gecreëerd in de
zich bezig met toepassingsgericht onderzoek
groep zorgt ervoor dat je samen kunt reflecteren
en consultancy in grensverleggende projecten
en ook dingen van elkaar ziet. Soms komen er
wereldwijd. Deze projecten zijn vaak bijzonder
ook onderzoeksvragen voort uit adviesprojecten
gezien hun functionaliteit, maar ook door hun
waarmee we teruggaan naar de groep van de
innovatieve bouwmethodiek. Zo zijn er onlangs
TU/e of komen zij juist met dingen die samen
een aantal theaters opgeleverd waar we als
onderzocht kunnen worden. Die interactie maakt
adviseur bij betrokken zijn geweest. Ook zijn we
het heel sterk.”
bezig met een universiteitsgebouw met trillingsen geluidgevoelige en -producerende laboratoria
GEVRAAGD VOOR HET WERK
voor École Centrale de Paris. Dit gebouw krijgt
Bij het oprichten van Level Acoustics, en daarna,
ook nog eens een heel bijzonder ETFE kussendak
heeft Renz de mensen bij elkaar gehaald die
(transparant folie) dat we samen met de architect
hij graag in zijn nieuwe bedrijf wilde hebben.
en constructeur hebben ontwikkeld en in ons
Constant werkte al jaren aan zijn zijde op de
laboratorium hebben onderzocht op regenge-
TU/e en bleef deze onderwijsfunctie behouden.
luid,” aldus Susanne. Onderzoek en advisering
Voor de TU/e werken Maarten en Constant juist
Vanwege hun situering in het lab kreeg hij echter
vloeien dus vaak samen. In het laboratorium
aan het ontwikkelen van akoestische reken-
meteen nauw contact met het nieuw opgerichte
worden compleet nieuwe producten onderzocht,
modellen en meetmethodes. Naast geluid in
bedrijf. Remy had het jaar voor de oprichting van
en dit product wordt ook meteen toegepast in
gebouwen houden ze zich ook bezig met geluid
het bedrijf op het lab gezeten als afstudeerder
een concreet bouwproject. Een ander voorbeeld
buiten, zoals geluid(voortplanting) in steden.
en is daarna meteen begonnen bij Level. Nicole
van een project waarin alle aspecten; bouwa-
Naast Constant en Maarten wordt aan de onder-
kende Renz nog van haar tijd dat ze werkte bij
koestiek, ruimteakoestiek en voelbare trillin-
zoeksonderwerpen gewerkt door een groep van
DHV (later samen gegaan met Royal Haskoning),
gen, samenkomen, is de vernieuwing van het
drie onderzoekers en zeven promovendi, meer
waar hij haar enthousiast maakte voor akoestisch
voormalig ministerie van VROM in Den Haag tot
onderzoekers dan er ooit zijn geweest bij Building
onderzoek. Hij heeft haar toen gevraagd of ze Le-
rijkskantoor. Dwars door het gebouw loopt een
Acoustics. Diverse onderzoeken vinden plaats
vel Acoustics mee wilde opstarten. “Dat wilde ik
tramviaduct dat geluid en trillingen produceert.
in een (inter)nationaal onderzoeksproject met
graag. Renz, Remy en ik zijn toen met z’n drieën
Het gaat hierbij om het onderzoek en de eerste
diverse partners. “In het onderzoeksproject SO-
Level Acoustics begonnen.”
toepassingen van nieuwe kennis. “Als het
NORUS, the urban sound planner, worden samen
Susanne is na het overlijden van Renz van
routinematig wordt is de lol er snel van af. Level
met 14 promovendi en postdocs, uit diverse lan-
Luxemburg gevraagd om het team te komen
is hierbij een dynamische omgeving met steeds
den, voorspellingsmodellen en geluidbestrijdings-
versterken. Renz had eerder al gesprekken gehad
nieuwe, interessante projecten waar je zelf veel
maatregelen ontwikkeld” aldus Maarten. “Maar
met Susanne of ze met hem samen het bedrijf
invloed op kan hebben.”
ook geluid (en inmiddels voelbare trillingen) in
wilde gaan leiden, zodat zij het op termijn ook
gebouwen blijft nadrukkelijk onze focus houden.
over kon nemen als hij met pensioen zou gaan.
Het bedrijf is niet zo groot, naast deze alumni
Zo is Remy bezig met een promotieonderzoek
Dat moment is helaas nooit gekomen vanwege
werken er nog drie andere experts; Eddy Ger-
op het gebied van podiumakoestiek. Hierbij
zijn plotselinge overlijden in 2012. “Toen ik werd
retsen (prof.emeritus), Arnold Koopman en Sven
gaat het niet alleen om de samenspelcondities
gevraagd of ik het bedrijf over wilde nemen en
Lentzen.“We zijn goed in ons werk, onder andere
voor orkestleden maar ook over de optredende
ook de directie ervan wilde doen, hoefde ik daar
door de samenwerking met de TU/e, maar vooral
geluidniveaus, daaraan gerelateerde gehoor-
niet lang over na te denken. De combinatie van
ook doordat we een gedreven groep mensen
beschadiging en verbeteringsmogelijkheden”.
onderzoek en consultancy, en het werken aan
met unieke kennis en ervaring hebben die gave
Daarnaast geven Constant en Maarten colleges,
technisch uitdagende (bouw)projecten is altijd
dingen willen doen.” Al sinds de oprichting
niet alleen op de TU/e maar ook daarbuiten. Zo
een rode draad voor mij geweest, tijdens mijn
negen jaar geleden is dit het doel geweest van
doceert Constant ook op een conservatorium
studie en het werk (bij TNO) daarna.”
Renz van Luxemburg voor Level. Door de jaren
en geeft Maarten les in internationale cursussen
Claire is ook gevraagd om bij Level te komen. Zij
heen is deze visie niet veranderd, maar om de
voor promovendi.
is er pas sinds een jaar bij, en is nog tijdens haar
64 | CHEPOS
IN GESPREK MET LEVEL ACOUSTICS EN TU/E BUILDING ACOUSTICS
FILE: ALUMNI studie gevraagd door Susanne. “Maarten vraagt afstudeerders geregeld hun werk te presenteren en te bediscussiëren, met Level erbij. Susanne zag
TERUGBLIK CHEPOS 48 POPPODIA
mij daar en uiteindelijk werd ik een maand voor mijn afstuderen gemaild of ik op sollicitatie wilde komen.”
In de Chepos 48 miste helaas een artikel
Maarten is na het pensioen van Heiko Martin
over akoestiek, iets wat toch zeker een
gekomen als opvolger binnen de stoel Building
belangrijke rol speelt bij poppodia. Na
Acoustics van de TU/e. “Het adviseren zoals
contact met Constant Hak bleek dat de
Level Acoustics doet, heeft mij dan ook nooit
beweringen in het artikel, dat al wel was
getrokken. Ik ben op andere universiteiten
geschreven, wat kort door de bocht waren.
gepromoveerd en fellow geweest, maar ik ben
Dit artikel is daarom ook niet gepubliceerd
teruggekomen omdat ik hier veel kansen zag.”
in de Chepos 48. Voor de volledigheid
“En wij zochten iemand nadat Heiko ons verliet
zouden we hier nog op terug komen, en
die de groep van de TU/e goed kon aanvullen. En
wanneer beter dan in het Lab voor Akoes-
vanwege de contacten die Maarten hier nog had
tiek met vier experts.
is dit zeer natuurlijk verlopen”, vertelt Nicole. Een van de conclusies die destijds was getrokken, was dat de nagalmtijd vrijwel 0 sec. moet zijn. Er
TOEKOMST
wordt uitgelegd waarom dit toch wel iets complexer ligt: “Een popzaal is een ‘droge zaal’, dit betekent
Op de vraag of er nog bepaalde dingen zijn
dus wel dat de nagalmtijd zo laag mogelijk moet zijn. Dit komt door de muziek die wordt versterkt door
die ze graag in de toekomst willen doen, wordt
middel van een geluidsinstallatie. Dit hoeft niet verder na te galmen, dus de nagalmtijd moet wel zo laag
voornamelijk geantwoord in de lijn waar Level
mogelijk blijven. Een nagalmtijd van nul seconden is echter nagenoeg niet mogelijk. Alleen in een ‘dode’
al sinds het begin in zit, namelijk het doorzetten
kamer kan dit worden bereikt, maar dit is een speciale meetruimte. Hier zijn alle oppervlakten bedekt
van werken aan technisch uitdagende projecten.
met een dikke laag absorptiemateriaal. Dit is natuurlijk niet mogelijk in een popzaal. De meest ‘droge’
Maar ook het nog duidelijker inzetten van Level
omgeving die te bereiken is, en geschikt is voor poppodia, heeft een nagalmtijd rond de halve seconde.
in het onderwijs en onderzoek wordt gezien als
Een extra ding wat meespeelt en moeilijk is bij het behalen van een korte nagalmtijd is het feit dat lage
een groot punt. “We streven er naar om ons te
frequenties moeilijker te absorberen zijn dan hoge. En juist deze lage frequenties komen veel voor bij ver-
vestigen als een internationaal toonaangevende
sterkte muziek in poppodia. Dit is echter maar een van de parameters waar rekening mee moet worden
academische onderzoeksgroep. Met fundamen-
gehouden, er spelen nog zoveel andere dingen mee, die je niet in een korte beschrijving kan vertellen.”
teel onderzoek aan reken- en meettechnieken
De andere conclusie destijds was dat voor de voorkoming van geluidshinder vaak een doos-in-dooscon-
leidt dit tot tools waarmee geïnnoveerd kan
structie wordt gebruikt. Dit is het laten ‘zweven’ van de zaal - door middel van veren of dempers onder
worden in de gebouwde omgeving. Daar zijn we
de vloer – en het losmaken van de rest van de constructie zodat het geluid niet via deze bouwdelen
goed mee op weg. We willen samen nog meer
verder wordt gevoerd. Ook leek het omsluiten van de zaal met andere functies een goede geluidsbuf-
onderzoeken doen, en dat uitbreiden met onder-
fer. “De geluidshinder van binnen naar buiten speelt hierbij een grote rol. Veel poppodia staan in de
zoek op andere terreinen; onder andere het ont-
binnenstad en ’s avonds, wanneer de concerten plaatsvinden, zijn er vaak strengere regels voor het
wikkelen van rekenmodellen voor de overdracht
geluid dat naar buiten mag komen. Het gebruik van beide manieren is mogelijk, maar hier spelen weer
van laagfrequent geluid, voelbare trillingen in
andere dingen in mee, zoals de rest van de functies in het gebouw. Wanneer er zich nog een zaal in het
nieuwe bouwconcepten en de relatie met de
gebouw bevindt dan wil je daar niet het geluid van de andere zaal in horen. Een doos-in-doosconstructie
beleving. En het opnemen van deze rekenmodel-
is dan een betere oplossing dan het plaatsen van andere functies rondom de zaal. Deze constructie is
len in software die ook door andere bedrijven en
echter ook niet eenvoudig, het is een speciaal bouwconcept dat niet goedkoop is. Wanneer er bijvoor-
onderzoeksinstituten gebruikt kunnen worden.”
beeld wordt gekozen voor staalbouw – een lichte en goedkope constructie – dan wordt het al weer heel moeilijk om een goede doos-in-doosconstructie te krijgen. Je hebt dan geen betonnen schil waarin de
AFBEELDINGEN
1
2
3
1. De zes alumni in twee van de meetkamers van het Lab voor Akoestiek, vergezeld door een van de dummies die wordt gebruikt voor geluidstesten. V.l.n.r.: Nicole van Hout (LA), Remy Wenmaekers (LA), Maarten Hornikx (TU/e), Constant Hak (TU/e), Claire Laudij (LA), Susanne Bron (LA). (foto: Ilke Broers) 2. Renz van Luxemburg (foto: Bart van Overbeeke) 3. Cover Chepos 48 (afbeelding: Chepos)
BRONNEN
zaal kan ‘zweven’. Ook heeft de plaatsing van twee zalen, naast elkaar of boven elkaar, te maken met de benodigde oplossing. Wanneer ze naast elkaar zitten kan het geluid meteen via de constructie naar de grond worden gedragen, maar wanneer ze zich boven elkaar bevinden moet er een extra constructie komen. Ze kunnen niet boven op elkaar geplaatst worden, want dan gaan de trillingen ook naar elkaar door.” Dit zijn maar enkele voorbeelden van parameters waar rekening mee gehouden moet worden. Het in gedachte houden van een zo laag mogelijke nagalmtijd en een doos-in-doosconstructie is niet verkeerd, maar er spelen ontzettend veel andere dingen mee. Hierdoor moet er per project worden gekeken wat de omstandigheden zijn en wat de oplossingen kunnen worden.
1. Gesprek met Nicole van Hout, Maarten Hornikx, Claire Laudij en Susanne op 2 februari 2015
CHEPOS | 65
‘‘IK HEB ZELF NOOIT BIJ DIE KUDDE WILLEN HOREN’’ In gesprek met Sjoerd Soeters, architect, afgestudeerd in 1975 Met de slagzin ‘Dialoog met mensen en plekken’ als uitgangspunt runt Sjoerd Soeters met zijn partner architect Jos van Eldonk het bureau Soeters Van Eldonk Architecten en hebben zowel samen als individueel talloze projecten in Nederland gerealiseerd. Op het door Soeters zelf ontworpen bureau in Amsterdam zocht ik hem samen met fotograaf Christian Fredrix op, om er achter te komen hoe Soeters komt op Zaanse huisjes, kastelen en stedebouwkundige plannen als Java-eiland en Oosterpoort. TEKST: JUSTIN AGYIN
Bij het inslaan van de Amsterdamse Kerkstraat
pelijken waarbij de visie van Habraken van belang
waarvan de helft dus direct weer kon vertrekken.
is het bureau niet te missen. Een glanzende
was. Hierover heeft hij het boek De dragers en de
De vraag was daarbij natuurlijk of daarmee juist
aluminiumgevel met grote bolle daklijst in een
mensen geschreven. Habraken zei: nu zijn we be-
geen getalenteerde architecten van de opleiding
rij van oudhollandse bakstenen huisjes. Na een
zig om gebouwen iedere keer specifiek te maken
verdwenen? We hebben toen de allereerste col-
druk op de bel wordt de zwaar en streng ogende
en na twintig, dertig jaar slopen we ze weer. Het
legestaking in Eindhoven georganiseerd om meer
deur voor ons geopend, waarna we in de centrale
is slimmer om een in industrieel gebouwde be-
invloed te krijgen op de inhoud en de manier van
ontvangstruimte komen met een hoog en licht
tonnen structuren, de dragers, randvoorwaarden
het onderwijs, waaruit de gedachte voortvloeide
atrium. Vervolgens steken we een bruggetje over
te bouwen om de mogelijkheid van een tweede,
om van hoorcolleges over te gaan op projecton-
om plaats te nemen in een kantoorkamer waar de
derde, vierde leven van gebruikers te creëren.’’
derwijs, waarbij je projecten doet waar een aantal
heer Soeters spoedig zal arriveren. Wanneer hij
kwesties aan de orde zijn en binnen het project
heeft plaatsgenomen, staat hij direct weer op om
TIJDENS UW STUDIE WAS U ACTIEF
je eigen onderzoek doet om tot voorstellen van
zijn schetsrol te pakken, want ‘’zonder schetsrol
BETROKKEN BIJ VERGADERINGEN OVER HET
oplossingen te komen.’’
ben je niks in het leven’’. Als hij eenmaal weer
BOUWKUNDE ONDERWIJS. WAT MOEST ER
heeft plaatsgenomen kunnen we van start gaan.
VOLGENS U VERANDEREN?
WAT WAS HET MEEST WAARDEVOLLE AAN
‘‘We richtten een studievereniging op en gingen
UW STUDIE?
KLOPT HET DAT U NIET NAAR DE TU/E KWAM
ons bezighouden met de onderwijsinhoud en
‘’Die zoektocht naar een eigen weg in het vak
OM BOUWKUNDE TE GAAN STUDEREN?
-opzet. Een van de zorgen was dat Bouwkunde
heb ik als het meest waardevolle van mijn studie
‘’Dat klopt, ik heb in Eindhoven gestudeerd van
door de leidinggevenden van andere studierich-
ervaren. Die zoektocht, begeleid door professor
1966 toen was er nog geen Bouwkunde, in ‘67
tingen niet heel erg serieus werd genomen. Het
Dick Apon, vormde mijn persoonlijke ontwik-
kwam Bouwkunde en ik was in ‘75 klaar. Ik kwam
was volgens hen geen echte wetenschap en ze
keling. Ik kwam dan na een half jaar weer met
daar om Bedrijfskunde te studeren, wat toen nog
beschouwden het vak als vaag geouwehoer. In
een tekeningetje of verhaaltje aan en dan zei ik:
onder Werktuigbouwkunde viel.’’ Waarom bent
het debat over de eisen die aan studenten aan de
het is niet zoveel nog. Dick Apon zei dan: Nou,
u overgestapt toen Bouwkunde kwam? ‘’Ik vond
technische hogeschool gesteld zouden moeten
dit is kennelijk de tijd die je nodig had om dit te
geen bal aan werktuigbouw; gortdroog en het
worden, werd vervolgens besloten om ook voor
bedenken, en dan ging ik weer naar huis. Er was
waren allemaal mannen in grijze pakken. Daar
Bouwkunde een zware wiskundecomponent in
meer tijd, ik las veel boeken en ik had ook niet
was geen levensvreugde te bekennen. Bij Bouw-
het curriculum op te nemen. Wiskunde op het
de behoefte om te haasten. Er was nog geen
kunde mocht je lekker tekenen. Bouwkunde
niveau dat voor kernfysica nodig is; waar wij geen
vastgeroest systeem. Het bewoog mee met wat
was toen bedoeld om de systeembouwachtige
bal aan hadden. Wiskunde werd toen gebruikt
wij deden, dat gevoel gaf het mij. Ik voelde me er
aanpak van de jaren zestig te verwetenschap-
als selectiecriterium voor eerstejaarsstudenten
dus eigenlijk wel fijn.’’
66 | CHEPOS
IN GESPREK MET SJOERD SOETERS
FILE: ALUMNI HOE BENT U NA UW STUDIE IN AMSTERDAM
ons bedacht continue bouwstructuur voor de
TERECHT GEKOMEN?
grote blokken bestaande uit vijf traveeën van
‘’Ik vond Eindhoven als stad helemaal niks en
5,40m. Dat idee van een doorgaande neutrale
dat wordt ook nooit wat. Het is gewoon een uit
structuur komt een beetje bij John Habraken
zijn krachten gegroeid dorp en dan kan je er hele
vandaan, want binnen die 5 x 5,40m paste een
grote gebouwen neerzetten, maar dat krijgt nooit
grote variëteit aan programma. Op basis van de
een gevoel van stedelijkheid. Ik dacht; er is maar
wens van de vier verschillende opdrachtgevers
één Nederlandse stad die ik echt serieus neem en
die elk een deel van het eiland maakten kon elke
dat is Amsterdam. De dag nadat ik afgestuurd
architect zijn eigen configuratie van apparte-
was verhuisde ik naar Amsterdam.’’
menten binnen die structuur onderzoeken en zijn
de horizon projecteer je een vlak op de grond.
eigen gevels ontwikkelen. Het uitgangspunt van
Onder die tien graden is here, oftewel dichtbij, en
U BENT VERVOLGENS NIET METEEN UW EIGEN
de herhaling van eenzelfde ‘huismaat’ van in dit
boven die tien graden is there: ver weg. Een situ-
BUREAU BEGONNEN.
geval 27m, is vergelijkbaar met de verkavelings-
atie als Java-eiland in het Oostelijk Havengebied
‘’Nee, dat moet je ook niet doen want op zo’n
eenheid in de grachtengordel: de uitgifte van per-
geeft een gevoel dat je niet in de stad bent. In
school leer je natuurlijk van alles, maar over hoe
celen binnen een stedebouwkundig plan, waar
de binnenstad heb je bruggen over de grachten
het in de echte wereld gaat, leer je helemaal
vervolgens individuele huizen op gebouwd zijn.
waar je een andere ruimte beleving hebt dan in
niks. Ik heb toen tweeënhalf jaar gewerkt bij
Ik vertel altijd het verhaal van wat is de ‘Amster-
het dal tussen de bruggen en dus een verschoven
architectenbureau VDL, dat Kees Rijnboutt net
damse gracht?’ Dat is een kade en daaraan staan
beleving van here en there. Toen realiseerde ik me
als nieuwe partner aangesteld had. Die kwam
huizen. De één heeft deze kleur en de andere die
dat we bruggen nodig hadden om die ruimtelijke
uit de Amsterdamse Dienst Volkshuisvesting
kleur en elk huis heeft zijn eigen barcode van hoe
beleving te maken en om bruggen te maken wa-
en was meer een grote strateeg en vergaderaar
breed de ramen zijn, hoe diep de neggen zijn,
ren er dus grachten nodig. Het hoogteverschil dat
dan architect en ik werd bij hem ingedeeld. Hij
een plint met een trap en toegang, en natuurlijk
die ruimtelijke beleving maakt op het Java-eiland
deed het vergaderen en ik, door hem begeleid,
aan de bovenkant iets bijzonders. Java-eiland is
varieert dan ook tussen 3,60m op de bruggen
het tekenend onderzoek. Zo kon ik wekenlang
in die zin eigenlijk een vertaling van de manier
tot 0,80m halverwege de grachtjes, waar je in
tekenen, het was fantastisch!’’ Eigenlijk weer
waarop in de gouden eeuw de grachten werden
bootjes kan stappen. Deze aanpak creëerde een
dezelfde vrijheid als tijdens uw studie? ‘’Ja, ik
aangelegd en bebouwd.’’
situatie waar wijds uitzicht over het water op de
was gewoon weer aan het studeren, maar dan op hele concrete dingen.
kades wordt afgewisseld met bijna fysiek contact WAAROM SLOOT DE THEORIE VAN LAND-
met het water op de intieme plekken tussen de
SCHAPSARCHITECT TADAHIKO VOLGENS U
bouwblokken.’’
Na tweeënhalf jaar hadden ze bij VDL besloten
GOED AAN OP DE TE VERKRIJGEN OPENBARE
om me te vragen als architect. Ik zei toen: Nou,
RUIMTE OP JAVA-EILAND?
WAAROM IS UW AANPAK NIET VOOR HET
dan is dit misschien een goed moment om af-
‘’We liepen over dat eiland, dat een hoogte van
HELE EILAND DOORGEZET?
scheid te nemen, want dan ga ik toch maar voor
exact twee meter boven het IJ had. We merkten
‘’Jo Coenen was eerder dan ik. Mijn plan is ook
mezelf beginnen. Dat werd ook ingegeven door
toen dat als je op dat eiland stond je overal wel
eigenlijk een reactie op de grote maat van het
het feit dat de tekenaars in zo’n groot bureau,
water zag, maar je er geen contact ermee had.
KNSM- eiland van Jo Coenen; grote blokken die
die alles met de hand tekenden, hun tekeningen
Higuchi heeft een theorie ontwikkeld waarbij
eigenlijk in Berlijn thuis horen en niet in Amster-
als een eindproduct zagen en niet als een middel
onderscheid wordt gemaakt tussen here en there.
dam. Grote stadsarchitectuur die niets te maken
om een plan onderzoekend verder te brengen.
Met een hoek van tien graden onder de lijn van
heeft met Amsterdam of de Hollandse traditie.’’
Dat leidde tot spanningen wanneer ik als ‘jongste bediende’ een andere gedachte getekend wilde hebben. Ik dacht; als ik op dat bureau ga werken, moet ik constant strijd met die tekenaars voeren en daar heb ik geen zin in. Als ik mijn eigen toko maak, dan bepaal ik zelf wat er gebeurt.’’ HOE HEEFT U UW SUPERVISERENDE ROL VOOR DE NIEUWBOUW OP HET VOORMALIGE HAVENTERREIN JAVA-EILAND IN AMSTERDAM INGEVULD? ‘’We hebben eerst een stedebouwkundig plan gemaakt en daarna een masterplan waarin heel precies de aard en de plaats van de gebouwde eenheden was vastgelegd. De opgave voor de architecten bestond uit het invullen van de door CHEPOS | 67
IS HET SOMS LASTIG OM BINNEN DE STRENGE
waarom hebben jullie mij nou gekozen? Die zei:
logieën en theorieën die erbij worden gehaald,
REGELS VAN HET BOUWBESLUIT VRIJHEID TE
Dat was zo een belachelijk plan, dat wilden we
maar het gaat er toch gewoon om hoe je op een
VINDEN?
hebben.’’
fatsoenlijke manier iets kunt maken dat werkt,
‘’Welnee, wij hebben geen moeilijk vak.
leuk is en gewaardeerd wordt?’’
Architecten maken het moeilijk en maken er een
ZIET MEN DAN OOK DE KWALITEITEN VAN
heleboel poeha van. Ik ben van mening dat het
HET PROJECT NIET WAARDOOR HET
VEEL ARCHITECTEN WAGEN ZICH OOK AAN
vooral van belang is om je opdrachtgever mee te
AFGESCHILDERD WORDT ALS KITSCH?
ANDERE PRODUCTEN, HEEFT U DAT OOIT
nemen in je proces. Je hebt van die halfgoden in
’’Dat komt later ja, dan krijg je dat soort gedoe.
GEDAAN OF OVERWOGEN? ZO HEEFT WIEL
de wolken die een geniaal concept naar beneden
Dat het een gated community is en kitsch is.
ARETS BIJVOORBEELD KOPJES ONTWORPEN.
gooien waaraan niks veranderd mag worden. Wij
We hebben er een prijs van het ministerie voor
‘’Ik heb voor een bedrijf het nieuwe transfor-
geloven echter dat je gegevens moet halen uit de
gekregen voor compact bouwen nota bene.’’ Dat
matorhuisje ontworpen en ik heb wel eens een
plek en uit de mensen voor wie je het doet,
doet u niets? ‘’Nee, dat maakt allemaal niet uit.
tafel ontworpen. Voor deftige huizen ontwerpen
waardoor je steeds meer gegevens en kennis
Bewoners schrijven gedichten over hun gebouw.
we de deuren, kasten, keuken, dan ontwerpen
krijgt en als je die gegevens goed schudt, dan
Het is niet geschikt voor iedereen, maar mijn
we alles. Ik weet niet of je het kopje van Wiel
kom je tot een vruchtbare oplossing.’’
kasteel is buitengewoon geliefd bij de bewoners.’’
Arets wel eens hebt gezien, maar het lijkt mij niet
Zou u er zelf willen wonen? ‘’Nee, ik woon in
een kopje waar je gemakkelijk uit drinkt.
IS HET DAN OOK IN EEN DERGELIJK PROCES
Amsterdam.’’
DAT U OP KASTELEN BENT GEKOMEN VOOR DE UITBREIDING VAN DEN BOSCH? ‘’De gemeente Den Bosch had 220 hectare gereserveerd voor industrie, alleen kwam die industrie maar niet. Toen wilde de gemeente er woning-
‘‘Wij maken soms iconische dingen, omdat wij niet doen wat de anderen doen’’
bouw van maken voor een middenklasse die Den Bosch ontvluchtte. Ze wilden die woningbouw
ER ZIJN MENSEN DIE UW WERK ICONISCH
Kijk dan moet je iets maken waar iedereen van
voor de middenklasse realiseren zonder de
NOEMEN. ZOU U UW WERK OOK ZO
zegt: oh ja dat is van die. Ik was een keer bij Mart
standaard dertig procent sociale woningbouw,
OMSCHRIJVEN?
van Schijndel te eten en die had door architecten
waarmee de sociaaldemocraten instemden, maar
‘’Nee, dat is niet de eerste doelstelling. Als je
ontworpen bestek. Ik heb gewoon geen hap naar
dan alleen voor een maximum van duizend wo-
bijvoorbeeld het BNA Jaarboek doorbladert, dan
binnen gekregen. Niet functionerende vorken en
ningen. Ze belden mij op en vroegen om met een
zie je dat bijna iedereen eigenlijk hetzelfde doet.
messen, vreselijk! Nee, dat vind ik allemaal onzin.
voorstel te komen. Ik had het ontzettend druk
Wij maken soms iconische dingen, omdat wij niet
Dan wint de stijl, dat het vernieuwend en bijzon-
toen en heb de avond voor de presentatie plaat-
doen wat de anderen doen. Dat is echter het re-
der moet zijn, van de functionaliteit. De moderne
jes bij elkaar gezocht en schetsen gemaakt, om
sultaat van ons proces. Als we in Zaanstad Zaans
filosofie na de romantische negentiende eeuw
uit te leggen dat je elk huis een kwart hectare kan
groen bouwen, dan zijn wij daarin niet de eer-
is er een van dat het allemaal heel anders moet.
geven. Maar, wat gaat die bewoner vervolgens
sten. Dat deden ze al vanaf de zeventiende eeuw.
Na de Eerste Wereldoorlog hebben architecten
doen met die grond? Dan moet je een halve boer
Omdat wij dat historische model serieus hebben
gezegd: we gooien alles overboord, tabula rasa.
zijn om er iets mee te kunnen. Je kunt echter ook
genomen is dat nu erg aan de orde in Zaanstad.
Als je het experiment van het modernisme in de
compact gaan bouwen zodat je een landschap
Dat is nou wat wij uit die dialoog met mensen en
twintigste eeuw echt evalueert, dan kom ik tot de
overhoudt. Als je zo compact gaat bouwen,
plekken hebben gehaald en daar gepast vonden.
conclusie dat de twintigste-eeuwse stedebouw
dan kom je tot compacte dorpen en kastelen.
In architectuurland wordt veel te moeilijk gedaan,
compleet gefaald heeft. Het is mislukt, maar te-
Voordeel van een kasteel is dat je een terras of
met abstracte verhalen die niemand op den duur
gelijk zijn alle architecten nog steeds bezig om op
balkon hebt en uitkijkt over het landschap. Zo
kan volgen en dat leren jullie op school natuurlijk
die manier hun gebouw neer te zetten, om hun
kwam ik op één avond op het idee van kastelen in
ook, om dat soort verhalen te houden. Daar heb
ordening te maken, enzovoorts en we exporteren
het landschap. Aan de wethouder vroeg ik later,
ik enorm de pest aan, want dat zijn allemaal ideo-
dat model en masse naar het buitenland. Ik vind
68 | CHEPOS
IN GESPREK MET SJOERD SOETERS
dat eigenlijk crimineel. Je moet gewoon erkennen dat het model van het modernisme gefaald heeft. Het is nu verstandiger om traditionele stedebouw te doen, die compacter is en meer ruimte biedt voor de voetganger en fietser. Kennen jullie het filmpje The Human Scale van Jan Gehl? Daar komt een stukje in voor waar Le Corbusier voor een schoolbord staat en uitlegt dat je een flatgebouw maakt met één deur. Vijfhonderd meter verderop staat het volgende flatgebouw met de volgende deur. Tussen die twee deuren is dus niemandsland. Dat is zo structureel sociaal onveilig, dat moet je helemaal niet willen. Onze strategie is juist zoveel mogelijk
U BENT OOK WERKZAAM GEWEEST IN DE
keer gesolliciteerd als duo met Rudy Uytenhaak.
deuren per strekkende meter, zodat er zoveel
WELSTANDSCOMMISSIE VAN AMSTERDAM.
Op dit moment zou ik er echter niet meer aan
mogelijk interactie is tussen wat er in het gebouw
SOMMIGE GEMEENTEN WILLEN HUN WEL-
beginnen.’’
is en voor het gebouw. Al die overwegingen zijn
STAND DEELS OF GEHEEL AFSCHAFFEN. IS DIT
voor mij aanleiding geweest om te zeggen, ik ga
VOLGENS U EEN GOEDE ZAAK?
WAT VOOR ADVIES HEEFT U VOOR ONS ALS
gewoon de traditionele stad gebruiken als model,
‘’Welstand is het bewaken van de architectuur
STUDENTEN?
de grachtengordel, het kasteel, enzovoorts. Mo-
binnen een context. In de bestaande stad is het
‘‘Wat je over heel de wereld ziet is dat studenten
dellen die we kennen, die onderdeel zijn van onze
belangrijk ervoor te zorgen dat de architecton-
binnenkomen op zo’n school en leuk hun teke-
cultuur, van onze antropologie’’
ische vernieuwing niet moedwillig het stadsbeeld
ningetje maken. Twee of drie jaar later maken
vernietigt. Buiten de bestaande stad, in de perife-
ze allemaal hetzelfde tekeningetje, en als ze dan
IS DIT DAN OOK EEN VAN DE REDENEN DAT U
rie, is er vaak minder houvast. Als je daar niet aan
uiteindelijk het pand verlaten hebben ze
SERIAL VISION VERWERKT IN UW PLANNEN?
stevige stedebouw doet wordt het een
waarschijnlijk allemaal een zwart overhemd of
‘’Kennen jullie het boek Collage City van Colin
architectural zoo: hier staat de olifant op zijn
pak aan. Ze lijken dan bijna collectief gehersen-
Rowe? Daarin staat een vergelijking tussen een
eigen terrein, daar de giraffe, en ertussen de
spoeld. De meest fanatieke versie van de opvat-
stedebouwkundig concept van Le Corbusier voor
apen. We weten uit ervaring dat de duurzaam-
ting is, dat architectuur niet een vak is, maar een
het Franse Saint-Dié en de Italiaanse stad Parma.
heid van zo’n model uiterst beperkt is. Ik ben ook
religie. Herkennen jullie dat? Die religie is vooral
Die verhouden zich als gebouwen los in de ruimte
van mening dat stedebouw belangrijker is dan
naar binnen gericht. De vakwereld is daarmee
versus gebouwen die de ruimte vormen. Daar
architectuur. Hoe is de plek georganiseerd? Wat is
verworden tot een kliekje, een kudde en zelf heb
zitten dichtheidconsequenties aan en daar zit
de sfeer? Dat is in mijn ogen belangrijker dan de
ik nooit bij die kudde willen horen. Het belang-
serial vision als mogelijkheid in.’’ Dat is ook wat u
opgelegde esthetiek van gebouwen. Welstands-
rijkste voor jullie als studenten vind ik in ieder
hebt toegepast in Oostpoort hier in Amsterdam?
commissies hebben de neiging zich heel erg bezig
geval dat je heel erg serieus bezig bent met wat je
‘’Ja, dat klopt. We hebben nu een groot plan in
te houden met detaillering. Dan zegt zo een
bedenkt. Dat je je verantwoordelijkheid als maat-
Diemen, Holland park, waar we 3500 woningen
commissie; het is wel heel fijnzinnig gedetailleerd,
schappelijk persoon als architect goed realiseert
gaan bouwen en dat is helemaal gebaseerd op
waarmee ze eigenlijk zeggen dat het een slecht
en ook de consequenties van wat je ontwerpt.
serial vision. We doen dat door de wanden nooit
gebouw is of op de verkeerde plek staat, maar dat
Uiteindelijk ontwerpen we niet voor het leuke
rechtdoor te laten lopen; de rechte lijn bestaat
het vanwege zijn verfijnde detaillering toch wel
plaatje, maar voor een duurzame stad waarin
niet. Door elk blok een klein knikje te geven
kan. Het uitgangspunt van de ‘o zo bijzondere
gebouwen passen doordat ze in de eerste plaats
waardoor ruimtes altijd voorlopig begrensd zijn,
architectuur’ is over het algemeen fout.’’
onderdeel van het harmonische geheel zijn.’’
ZOU U OOIT HET ONDERWIJS IN WILLEN?
AFBEELDINGEN
‘’Onderwijs?! ONDERWIJS?!’’ Je moet jezelf
1. Sjoerd Soeters (foto: Christian Frederix) 2. De Amsterdamse gracht (schets: Sjoerd Soeters) 3 3. Schets principe here en there & 7 kanaal op Java-eiland (Schets: Sjoerd Soeters) 3. Gracht Java-eiland (foto: Scagliola Brakke) 4 5 6 4. Kasteel Leliënhuyze in Den Bosch (bron: dearchitect.nl) 5. Oostpoort in Amsterdam (foto: Scagliola Brakke) 6. Oostpoort in Amsterdam (bron: soetersvaneldonk.nl) 7. Project Inverdan in Zaandam (foto: Mike Bink)
en zich weer openen in een nieuw perspectief als je naar de begrenzing toe loopt.’’
onderwijzen? ’’Nou je moet af en toe wel goede verhalen horen. Ik doe wel lezingen; in Delft wordt ik meestal door de studenten gevraagd. Ze worden daar nog steeds gehersenspoeld in modern, moderner, modernst, en er zijn dan altijd wel studenten die zelf kunnen nadenken en tot de conclusie komen dat die andere benadering compleet ontbreekt in hun opleiding. Ik heb ook geweigerd om in Delft professor te worden.’’ In
1
2
BRONNEN 1. Gesprek met Sjoerd Soeters op 19 januari 2015
Eindhoven? ’’Daar heb ik dertig jaar geleden een CHEPOS | 69
BOUWEN VOOR VERBETERING In gesprek met Elphi Nelissen, Decaan Faculteit Bouwkunde, afgestudeerd in 1983 Hoewel de agenda van Elphi overvol is, heeft ze toch een gaatje vrij kunnen maken voor een interview met Chepos. Naast haar werk als decaan heeft ze nog vele andere bezigheden. Haar doel in al deze dingen is de wereld een stukje beter maken. Dit kan door middel van een vak, gegeven aan deze universiteit, of een meer duurzame wereld door het geven van bouwfysisch advies. TEKST: ILKE BROERS EN MIKE VAN OSTA
“Ik wilde graag een exacte studie volgen, maar
klopte deze man weer aan bij het bedrijf en vroeg
studenten laat zien wat ze uiteindelijk kunnen doen
vond in die tijd natuurkunde en scheikunde
hij naar mij. Bij ETA zeiden ze toen dat ik daar niet
wanneer ze afgestudeerd zijn. Ook begeleidde ze
te abstract. Daarnaast wilde ik ook altijd iets
meer werkte, maar ze vertelden niet dat ik een
afstudeerprojecten van bouwfysica en Sustainable
maatschappelijks doen. Dit kon ik met de studie
eigen bedrijf gestart was. Daar kwam hij natuur-
Energy Technology. In eerste instantie deed ze dit
bouwkunde goed combineren.” In 1977 begon
lijk gauw genoeg achter.” Na het binnenhalen
alles één dag in de week. Later is dit uitgebreid naar
Elphi Nelissen met haar studie Bouwkunde aan
van deze grote opdracht ging het snel, en zo had
anderhalve dag.
de TU/e. In dat jaar bestond de faculteit precies
ze van begin af aan voldoende opdrachten. “Ik
Elphi is in 2011 gevraagd om decaan te worden,
10 jaar.
begon op een vrijdag in november (1991) als
maar de dag dat ze dit te horen kreeg liep niet hele-
“Het meest waardevolle aan mijn studietijd vind
eenmansbedrijf in een gehuurd kantoor. Door de
maal soepel. Ze had een afspraak staan met Harry
ik de ontwikkeling die je doormaakt. Je komt los
vele contacten die ik had overgehouden aan ETA,
Roumen (voormalig secretaris van de universiteit)
van het ouderlijk huis en wordt losgelaten in een
had ik op mijn eerste dag al meerdere afspraken.
waar een half uur voor stond ingepland. Die dag
vakgebied waar je tot dan toe nog niet in thuis
Mijn vrienden hadden een verrassingsfeestje voor
sneeuwde het echter enorm in Eindhoven. “Mijn
was.” In die tijd kon je kiezen tussen architec-
me georganiseerd en ik moest hen daardoor ach-
zoon moest die ochtend naar Zuid-Eindhoven en ik
tuur, stedebouw en techniek. Ze vond aan het
terlaten in mijn kantoor. Maar na mijn afspraken
vond het niet verantwoord om hem te laten fietsen.
begin van haar studie alle disciplines leuk en
hebben we het wel nog goed gevierd. ”
We reden acht uur weg, ver voor de afspraak, maar
heeft daarom veel rondgekeken. “Ik ben toen
Veel mensen die nu werkzaam zijn bij Nelissen in-
ik kwam toch een kwartier te laat. In het gesprek
gaan praten bij verschillende studieverenigingen
genieursbureau BV. zijn afgestudeerde bouwfysici
vertelde Harry mij dat de faculteit op zoek was naar
om te kijken wat me aansprak. Uiteindelijk bleek
van de TU/e. Daarnaast werken er ook veel HBO
een nieuwe decaan, en het liefste een vrouw. Ik
bouwfysica het meest bij me te passen.”
afgestudeerden en mensen die al in het vakge-
dacht hier over na en zei dat ik niet direct iemand
bied werkzaam waren. Tijdens de economische
wist. Toen vroeg hij of het iets voor mij zou zijn.”
EIGEN BEDRIJF
crisis is het bureau wel iets gekrompen doordat
“Het leukste aan het werk vind ik om te zien dat
Na haar afstuderen is Elphi gaan werken bij ETA
er minder werk was, maar het bureau heeft altijd
dingen verbeteren. Een vak dat vorig jaar nog slech-
ingenieurs in Tilburg. “Ik heb me toen in korte
winst kunnen blijven maken.
te feedback kreeg en het jaar erna wel goed loopt,
tijd de installatietechniek bijgebracht. Daarnaast
Toen Elphi het bedrijf oprichtte wist ze al dat ze
dat vind ik fijn. Laatst is er geld vrijgemaakt om een
vond ik het ook belangrijk om bouwfysisch advies
dit niet tot aan haar pensioen wilde doen. Ze
windtunnel aan te schaffen voor de faculteit. Dat
te geven. Aangezien dit nog niet werd gedaan bij
wilde er graag nog iets anders bij doen. “Ik dacht
zijn fijne dingen, want dat geeft de faculteit ook een
ETA ging ik dit onderdeel leiden.” Hieruit is haast
zo’n tien jaar aan het hoofd van mijn bureau te
stukje erkenning.”
vanzelfsprekend het idee ontstaan om een eigen
staan om daarna iets anders te gaan doen. Dit is
Ze vindt het ook fijn om met studenten te werken.
bureau op te richten om bouwfysisch advies te
uiteindelijk twintig jaar geworden.”
“Ik vind studenten fijne mensen. Ze zeggen weleens
geven. Ze heeft met vele connecties die ze had
wat over studenten of de jeugd van tegenwoor-
opgedaan gedurende de tijd dat ze werkzaam
TERUG NAAR DE TU/E
dig, maar ik vind studenten echt inspirerend om
was bij ETA ingenieurs contact kunnen houden
In 2009 is Elphi aangesteld als Fellow of the Univer-
mee te werken. Er is ook een groot verschil tussen
in haar nieuwe bedrijf. “In de tijd dat ik bij ETA
sity. Dit hield onder andere in dat ze zich bezighield
studenten van nu en vroeger. Je kunt nu veel mak-
werkte hadden we contact met de architect
met installatietechniek. Daarnaast heeft ze voor
kelijker aan informatie komen. Vroeger kwam alles
van het Van Abbemuseum. Een aantal jaar later
de verschillende disciplines een plan opgesteld dat
uit boeken en nu komt het naar je toe. Daarnaast zie
70 | CHEPOS
IN GESPREK MET ELPHI NELISSEN
FILE: ALUMNI je dat studenten zich tegenwoordig goed kunnen
van afstudeerprojecten, maar dan op een heel
EEN DUURZAME TOEKOMST
presenteren. Dat merk je ook bij de vergaderingen
andere manier.
Een duurzame wereld voor Elphi betekent een wereld waarin alle energieproblemen opgelost
met de P-raad en de B-raad. Als studenten commentaar geven op een vak kunnen ze dit goed
VROUWEN IN DE TECHNIEK
zijn, waarin alles hergebruikt kan worden en
beargumenteren.”
Naast haar werkzaamheden aan de universiteit
alleen grondstoffen gebruikt worden die op
Elphi heeft als decaan een overvolle agenda. “Als ik
zette Elphi zich als voorzitter van het bestuur van
korte termijn hersteld zijn. Op deze manier is in
iets aflever wil ik ook dat het goed is.” Volgens haar
VHTO in voor meer vrouwen in de techniek. VHTO
de nabije toekomst een maatschappij mogelijk
contract werkt ze 32 uur in de week, maar vaak is
is hét expertisebureau in Nederland op het gebied
zonder fossiele brandstoffen. “Maar dit is niet
ze ook op vrijdag nog volop op de TU/e werkzaam.
van vrouwen en bètawetenschap, techniek en ICT.
alleen mijn vakgebied. Het hangt samen met alle
Een representatie van de overvolle agenda van Elphi
Mannen en vrouwen hebben allebei hun eigen
vakgebieden en daarom moet er in alle richtingen
is hieronder te zien.
eigenschappen en daarom is een goede balans
duurzaam worden ontworpen.”
Het feit dat ze nu meer op de TU/e werkt, betekent
tussen mannen en vrouwen in de techniek erg be-
Er is momenteel van alles aan de hand in de
dat ze minder betrokken is bij haar bedrijf. Zes en
langrijk. Wanneer een bedrijf wil innoveren komen
bouwwereld. “De bouw staat te trillen op zijn
een half jaar voordat ze decaan werd, begon ze voor
vrouwelijke kwaliteiten namelijk goed van pas. “Er
grondvesten, we weten dat het moet veranderen,
haar eigen bedrijf dingen in werking te zetten zodat
zijn al grote stappen gemaakt; in mijn studietijd was
maar we weten nog niet welke kant het op zal
ze later minder tijd in het bedrijf hoefde te steken.
maar 10% van de bouwkundestudenten vrouw. Dat
gaan. Het is dan ook de taak van jong afgestu-
Zo heeft ze twee medewerkers voorbereid om een
wende zo snel dat ik het op een gegeven moment
deerden om hier vorm aan te geven.” De bouw
groot deel van haar taken over te nemen, waarna ze
gek vond niet nagekeken te worden toen ik door de
vraagt om verandering en innovatie. “Studenten
met zijn drieën de directie vormden. Vanaf toen wer-
stad liep.”
moeten hun eigen mening hebben en moeten
den alle beslissingen samen genomen. Deze twee
Binnen de universiteiten is er al veel veranderd, maar
niet mee gaan in wat ze wordt opgelegd.”
personen hebben uiteindelijk beiden 30 procent
op technische HBO- en MBO-opleidingen is nog
van de aandelen gekocht. Een derde medewerkster
steeds te zien dat er weinig vrouwen zitten. Dit heeft
heeft toen nog de rest van Elphi’s taken overgeno-
er ook mee te maken dat deze scholen daar ook nog
men vanwege haar drukke agenda op de TU/e.
niet op ingesteld zijn. MBO-werkplaatsen zijn vaak
Als Elphi terugdenkt aan haar oude werkzaam-
kaal, grijs en muf. Elphi zet zich dan ook in om tech-
heden, zijn er wel dingen die zij mist. “Je zag een
niek aantrekkelijker te maken voor vrouwen, zodat
gebouw echt ontstaan en alle disciplines bij elkaar
ze op alle niveaus in de techniek instromen.
komen. Dit is erg mooi om te zien.” Voor een deel
AFBEELDINGEN 1 2
1. Elphi Nelissen (bron: engineersonline.nl) 2. Representatie agenda Elphi (afbeelding: Ilke Broers)
BRONNEN 1. Gesprek met Elphi Nelissen op 14 januari 2015
komt dit nu ook nog wel terug bij het begeleiden
CHEPOS | 71
Polderen naar perfectie In gesprek met: Joost Ector, Architect, afgestudeerd in 1996
Joost Ector, samen met Max Pape in de directie van Ector Hoogstad Architecten, is architect en alumnus van de faculteit Bouwkunde in Eindhoven. Met zijn bureau was hij verantwoordelijk voor onder meer het MetaForum op de TU/e, de faculteit Educatie van de Hogeschool Utrecht en straks het nieuwe stationsplein bij Utrecht Centraal. Wat beweegt hem en hoe gaat hij met zijn bureau het liefst te werk? TEKST: GEORDY VAN BUSSEL
STUDIE Een voorkeur voor een creatief beroep en een fascinatie voor gebouwen leidde voor Ector tot een vrij toevallige keuze voor Bouwkunde in Eindhoven. “Ik had geen voorgevoel dat ik een goede ontwerper zou zijn, het leek me gewoon leuk.” Joost Ector is opgegroeid in Nuenen en de keuze voor Eindhoven was snel gemaakt, vooral op praktische gronden. “Ik wist nauwelijks waar ik aan begon en het idee dat er verschil in signatuur zou kunnen zijn tussen Eindhoven en Delft was niet bij me opgekomen.” Achteraf is hij wel blij met de keuze, en past Eindhoven vermoedelijk beter bij zijn karakter dan Delft. Deze uitspraak nuanceert hij onmiddellijk door te zeggen dat zijn karakter misschien wel juist zo gevormd is door de Eindhovense opleiding. Ector is helder over de vraag: ‘wat weet je nou
hielden er met een groep studenten ‘kantoor’,
werkt. Voor mij was het meer een noodzakelijk
precies van het vakgebied als van de universiteit
en daar kwamen we elke dag trouw naartoe. We
kwaad.” Er werd niet meer gemaakt dan noodza-
komt?’ “Eigenlijk niet zo veel.” De werkelijkheid
hadden discussies over van alles en nog wat, we
kelijk, alleen datgene dat nodig was om de ander
van het bouwen is tamelijk complex. Afstudeer-
verslonden de boeken in de Bouwkundebiblio-
te overtuigen.
ders komen met relatief weinig praktisch inzet-
theek en we dronken veel te veel koffie.” De
Zijn afstudeeronderwerp, een congrescentrum op
bare kennis op de arbeidsmarkt. Hij beschouwt
eerste fase van zijn studie, waar het nog vooral
de Kop van Zuid in Rotterdam, bleek een voor-
zijn studie dan ook meer als een oriëntatieperi-
ging om tentamens halen, ging hartstikke goed
bode voor wat hij later ook als werkzaam archi-
ode, een introductie binnen de mogelijkheden
en op tijd. In de tweede fase van de studie waar
tect ging doen. Toen was er al de fascinatie voor
van het vak. “Gebruik nou je studietijd om eens
het meer aankwam op discipline en dingen zelf
grootschalige gebouwen “lekker even flink uit-
na te denken over wat architectuur is, volgens
doen, “toen ging het allemaal wat langer duren.”
pakken, de ruimte op een grote schaal tot leven
jou, dan ga je in de praktijk wel leren wat het echt
Maquettes bouwen was “niet mijn ding”. Hij
wekken”, zoals hij het zelf zegt. Het grootste deel
betekent om architect te zijn.”
werkte niet zoals sommige andere studenten in
van het oeuvre van Ector Hoogstad Architecten
Ector was een gedisciplineerde student, hoewel
die tijd maandenlang bijna professioneel aan een
bestaat uit grotere publieke gebouwen. “Daar
naar eigen zeggen misschien niet bijzonder hard-
maquette. Daar had en heeft hij het geduld niet
voel ik me ook het prettigst bij, ik denk dat we dat
werkend. Hij beschrijft de toenmalige situatie;
voor. “Wel om dan even in twintig minuten iets
ook het beste kunnen. Ik denk dat MetaForum
Bouwkunde zat nog in het hoofdgebouw. “We
in elkaar te klatsen en te kijken of het ongeveer
daarvan het beste voorbeeld is.” Ector beschrijft
72 | CHEPOS
IN GESPREK MET JOOST ECTOR
FILE: ALUMNI
hoe je in publieke gebouwen veel kwijt kan. “Het
En toch is dat niet bevredigend, ergens. Ik denk
als bestemming en met de inspiratie van het
gaat er om hoe je mensen samenbrengt, hoe je
dat dit de belangrijkste functie van publieke
onverwachte als bonus.”
een perfecte omgeving, een perfecte sfeer maakt
gebouwen aan het worden is: interactie tussen
Wat Ector betreft is er op dit vlak nog veel pio-
die mensen uitnodigt elkaar te ontmoeten en
mensen tot stand brengen.” Het lijkt een reactie
nierswerk te verrichten. “Je moet mensen actief
inspireert om kennis, ideeën en ervaringen uit te
op de digitale revolutie, een heel actueel onder-
uitnodigen om deel te nemen aan een gemeen-
wisselen. Waar een verzameling individuen tot
werp. Volgens Ector is er een paradoxale ontwik-
schap. De middelen die we daarvoor inzetten,
een gemeenschap wordt. Dat vind ik interessant,
keling gaande: “Tegenwoordig staat iedereen
zowel architectonisch als programmatisch, zijn
welke rol je ontwerp daarin kan spelen.”
continu met iedereen in digitale verbinding en
nog steeds erg beperkt. Je komt er uiteindelijk
toch groeit het belang van en de roep om daad-
niet door steeds maar weer die zoveelste vesti-
SOCIAAL ONTWERPEN
werkelijk fysiek te ontmoeten. Misschien niet zo
ging van Starbucks voor te stellen en mensen te
In veel (onderwijs-)gebouwen van Ector Hoog-
vreemd, want de aanleidingen worden steeds
trekken door ze de allerbeste koffie te beloven. Ik
stad Architecten wordt sociale interactie tussen
schaarser. Wat ik wil bijdragen in mijn gebouw-
wil daarmee zeggen, dat ik er juist in geïnteres-
gebruikers bevorderd. Ector legt uit: “We hebben
ontwerpen is het scheppen van omgevingen en
seerd ben om al ontwerpend te onderzoeken wat
inmiddels allemaal zo’n ding [wijst op telefoon,
sferen die mensen uitnodigen of zelfs verleiden
we eigenlijk allemaal nog meer kunnen doen om
red.]. Je kan gewoon thuis op de bank gaan zitten
om samen te komen; misschien zelfs zonder
mensen te verleiden.”
en dan kun je eigenlijk alles doen, ook studeren.
directe praktische noodzaak maar juist met elkaar CHEPOS | 73
de toekomst. Gevraagd of er volgens hem wel mensen zijn die dat zouden willen doen zegt Ector: “Er zijn toch zeker wel mensen te vinden die het gewoon leuk vinden om dat te doen? Daar ben ik van overtuigd.” Volgens hem doet iedere architect er goed aan om geoefend te raken in het verplaatsen in anderen. “Iedere architect zal zeggen dat hij dat heel goed kan, maar ik denk dat er maar weinig zijn die het kunnen waarmaken.” Over eventuele ambities in het onderwijs gesproken bekent Ector een frustratie. “In het verleden heb ik studenten begeleid in ontwerpprojecten en ik vond het echt moeilijk om dat goed te doen. Om je energie goed te verdelen over studenten die onderling enorm verschillen in inzicht en inzet is echt heel lastig. De meeste energie gaat snel zitten in de minder goede studenten.” Volgens hem zou er meer aandacht uit mogen gaan naar de betere studenten. “Dat zou wat mij betreft best beter kunnen: investeren in de beste studenten om ze écht naar de top te brengen. En het omgekeerde aan de andere kant: toen ik Het sociale element staat centraal in het werk van
een gebouw een kunstwerk is, antwoordt Ector:
studeerde heb ik gewoon te veel mensen zien
Ector Hoogstad Architecten, niet alleen in hun
“ Nee, zeker niet per definitie. In heel bijzondere
spartelen, zonder dat ze duidelijk te horen kregen
ontwerp voor gebouwen, maar ook in de manier
gevallen kan een gebouw een kunstwerk worden.
dat ze misschien toch beter iets anders konden
waarop het bureau te werk gaat. Ector heeft het
Maar het is niet mijn doel. Wij zijn perfectionis-
gaan doen. Hopelijk gaat dat tegenwoordig al-
liever niet over integraal ontwerpen; zijn visie
tisch en willen graag ons werk zo goed doen als
lemaal wat doelgerichter.”
gaat meer in op samen ontwerpen. “Ik zie ons als
we kunnen, op alle vlakken, dus ook artistiek. Als
Hoe haalt een kritische man als Joost Ector
regisseur of katalysator in een proces waar zoveel
wij ernaar streven om te excelleren en de omstan-
voldoening uit zijn werk? Waar wordt hij gelukkig
mogelijk zinvolle input, van alle denkbare kanten
digheden werken mee, dan zou het wellicht ooit
van? “Het is hard werken en dat geeft sowieso al
komt. Of die nou van ontwerpspecialisten komt
kunnen lukken.”
voldoening, maar er zijn twee momenten waarop
of bij wijze van spreken van omwonenden. Dat is
die voldoening het meest intens is. Het eerste
volgens mij de kunst: al die input te verzamelen,
WERK
moment is het moment waarop je alleen, liever
te combineren met onze ervaring, onze kennis
Binnen het bureau neemt Ector vaak de fictieve
nog samen, voelt dat je een goed idee hebt. Dat
en onze creativiteit en dat alles samen te brengen
rol van buitenstaander op zich om een ontwerp
geeft een ongelooflijke kick. Het tweede moment
tot een overtuigend voorstel. Het betekent wat
sterker te maken. Ector kan erg kritisch zijn, al
is als dat vermoeden in de werkelijkheid blijkt te
mij betreft ook dat je als architect niet begint
was dat in zijn studententijd nog veel meer het
kloppen; dat het gebruikt wordt zoals je bedacht
met het trekken van een lijn maar begint met het
geval. “Achteraf gezien wist ik toen wel héél
had en dat de mensen voor wie je het hebt ge-
voeren van een gesprek.” Praten met mensen is
goed hoe alles moest.” Maar in de rol van buiten-
maakt er duidelijk blij mee zijn. Uiteindelijk gaat
dus een essentiële vaardigheid voor een architect.
staander is dit een nuttige eigenschap binnen het
het om creativiteit en wat je daar mee doet. Ik
Voordat er begonnen wordt met ontwerpen, wil
ontwerpproces. “Ik probeer wel altijd de advo-
ben nou toevallig architect, maar uiteindelijk kun
Ector het liefst zoveel mogelijk weten. “Als je iets
caat van de duivel te zijn, ja. Waarom zou ik dat
je die in van alles kwijt.”
maakt en je baseert je op onvolledige informatie
nou willen wat jij voorstelt? Wat heb ik daar aan?
en je trekt een voorbarige conclusie, dan mis je
Is het leuk? Is het wel praktisch? Kan en wil ik het
kansen en wordt een ontwerp gauw een worste-
betalen? Ben ik er over tien jaar nog blij mee?”
ling.”
Vervelende vragen en volgens hem niet leuk om
Toen Ector in 2002 het bureau overnam was het
te stellen, desalniettemin wel belangrijk.
verrassend genoeg een van de weinige bureaus
In het onderwijs zou volgens Ector ruimte zijn
die zo klantgericht was. Ector denkt dat dit ook
voor een vergelijkbare constructie. Het zou
mede heeft gezorgd voor de “steady” groei die
volgens hem interessant zijn om studenten voor
het bureau ook gedurende de crisis heeft door-
een daadwerkelijk bestaande opdrachtgever
gemaakt. In 2002 overheerste nog sterk het idee
aan fictieve opdrachten te laten werken. Een
BRONNEN
van de architect als kunstenaar in tegenstelling
directeur van een school zou dan bijvoorbeeld de
1. Gesprek met Joost Ector op 30-01-2015
tot de architect als dienstverlener. Gevraagd of
opdrachtgever zijn voor een fictieve school van
74 | CHEPOS
AFBEELDINGEN 1
4 3
5 6 7 8 2
9
1. Joost Ector 2. Park & Garage - Rotterdam (bron: EHA) 3. Nationaal Muziekkwartier - Enschede (bron: EHA) 4. Faculteit Educatie - Utrecht (bron:EHA) 5. Gebr. de Nobel - Leiden (bron: EHA) 6. MetaForum - Eindhoven (bron: EHA) 7. Orion - Wageningen (bron: EHA) 8. Stationsplein Oost - Utrecht (bron: EHA) 9. Joost Ector
IN GESPREK MET JOOST ECTOR
FILE: ALUMNI
VAN CONSTRUCTEUR TOT VASTGOEDDIRECTEUR In gesprek met Arjan Geelen Directeur Heijmans Vastgoed B.V. Afgestudeerd in 1998 Arjan Geelen heeft tijdens zijn studie niet alleen in het eerste bestuur van CHEOPS gezeten, maar tevens twee jaar in dat van KOers (toentertijd de studievereniging voor de constructeurs). Momenteel bekleedt hij de functie van directeur van Heijmans Vastgoed B.V.; een opmerkelijke disciplineswitch. Ik reisde af naar Rotterdam om te kijken naar deze disciplineverschuiving en hoe hij op zijn huidige positie terecht is gekomen. TEKST: WOUTER LOOMANS
DE AANLOOP
HEIJMANS
en je niet zou vermoeden dat overal dezelfde
De studie van Arjan Geelen begon roerig: hij
Heijmans rust op drie pijlers: vervoer, werk en
kernen achter zitten. Ook het ontwikkel- en
maakte deel uit van de eerste lichting van het
wonen. De businessstroom Wonen bestaat uit
bouwproces worden eenvoudiger en daardoor
nieuwe onderwijsprogramma; de studietijd werd
twee onderdelen: Heijmans Woningbouw draagt
korter en goedkoper.
verkort van vijf naar vier jaar. Het beste is hem
de zorg voor het bouwen en Heijmans Vastgoed
bijgebleven dat er voor het eerst hoogleraren
neemt de taak van het ontwikkelen op zich. Bij de
HET TIMMERHUIS
kwamen doceren die eveneens werkzaam waren
woningbouwtak wordt zorg gedragen voor het
Een ander bijzonder project is het Timmerhuis in
in het bedrijfsleven. Dit zorgde ervoor dat de
bouwen en bij de vastgoedtak voor de ontwik-
Rotterdam. Arjan maakte een uitstapje van zijn
universiteit niet meer een solitair kennisinstituut
keling. Hierbij heeft Heijmans door grondver-
dagelijkse bezigheden als directeur Vastgoed en
was, maar dat er ook meer interactie kwam met
werving veel posities in de uitleggebieden zoals
werd projectdirecteur van dit bijzondere project.
de praktijk. In acht nemende dat Arjan drie be-
de VINEX-wijken. En vanuit het oorspronkelijke
Het Timmerhuis zal niet alleen functioneren als
stuursjaren heeft voltooid, is het indrukwekkend
Proper-Stok, onderdeel van Heijmans, veel
het nieuwe stadskantoor van Rotterdam, maar
dat hij zijn studie in vijf en een half jaar afrondde.
posities in binnenstedelijke ontwikkelingen. Arjan
ook winkels, horeca, woningen en museum
Hij is afgestudeerd in dynamische belastingen.
is zowel bij Proper-Stok als bij Heijmans Vastgoed
Rotterdam herbergen. Het gebouw is ontworpen
directeur geweest. Deze bedrijven zijn in 2011
door OMA en bedacht als zwevende wolk van
Na zijn studie moest hij in dienst, maar vanwege
gefuseerd, waarna Arjan uiteindelijk verantwoor-
staal en glas. Met dit project is meer dan honderd
zijn opleiding kreeg hij bij Defensie een zoge-
delijk werd voor de vestiging in Rotterdam. Hier
miljoen euro gemoeid en in het derde kwartaal
naamde ROAG-baan (Reserve Officieren Acade-
bouwt hij aan “de ruimtelijke contouren van
van dit jaar zal het opgeleverd worden. Een
misch Gevormd). Bij een kleiner, gespecialiseerd
morgen”; de visie van Heijmans.
project met een uitdagende complexe staalcon-
adviesbureau in Den Haag moest hij berekenin-
structie en een behoorlijke vastgoedcomponent.
gen uitvoeren aan verschillende constructies. Dit
Een aantal aspecten waar Heijmans op focust
Een mooie mix van de verschillende vakgebieden
daagde hem echter onvoldoende uit en koos hij
is innovatie, duurzaamheid en klanttevreden-
waarin Arjan Geelen geopereerd heeft. Inmiddels
ervoor om na zijn diensttijd een andere richting in
heid. Voor deze idealen zijn al vele bijzondere
is hij weer teruggekeerd op zijn oude functie als
zijn vakgebied op te gaan. Zo kwam hij terecht bij
producten ontwikkeld door Heijmans zoals de
directeur Vastgoed.
de prefab-betonfabriek van IBC in Best (tegen-
Smart Highway en de Hydrea Thermpipe. In de
woordig Bestcon).
bouwkundetak is vooral het “Huismerk” van
Toen in de jaren 90 de kantoorbouw floreerde,
Heijmans interessant . Het gaat hierbij om wonin-
groeide de fabriek uit van leverancier van kleine
gen met een vaste kern waarin de hal, meterkast,
betonnen onderdelen tot producent van de
toilet, leidingschacht, trappositie, overloop en
totale prefab ruwbouw voor kantoorgebouwen.
badkamer altijd gelijk blijven. Dit zorgt voor
Arjan groeide hierin mee en werd directeur van
projectoverstijgende besparingen en een energie-
het bedrijf. Toen in 2001 Koninklijke IBC werd
zuinigere woning. Naast deze standaard kern kan
overgenomen door Heijmans, kwam hij bij deze
er nog wel veel worden gevarieerd, waardoor de
nieuwe werkgever terecht.
woningen wel hun eigen karakter blijven houden
IN GESPREK MET ARJAN GEELEN
AFBEELDINGEN 1 2
1. Arjan Geelen (bron: Heijmans) 2. Staalskelet van Het Timmerhuis (foto: Ossip van Duivenbode)
BRONNEN 1. Gesprek met Arjan Geelen op 21 januari 2015
CHEPOS | 75
DE ONDERNEMENDE ARCHITECT In gesprek met Atelier To The Bone Jeroen van Aerle (JA), Beerd Gieteling (BG) en Philippe Rol (PR) zijn de architecten van Atelier To The Bone. Hun aanpak van verder kijken dan de opgave heeft ertoe geleid dat ze, kort na hun afstuderen (2010/2011), prijsvragen zoals De Jonge Architectenprijs en Europan hebben gewonnen. Zij vertellen op Strijp-S in hun eigen ontwerp Broeinest over hun visie op de faciliterende architect en het toevoegen van de dimensie tijd aan stedebouw. TEKST: EVERT HOLLANDER
OVER DE STUDIE
Wat hebben jullie als waardevol ervaren aan de
tijd voor, desnoods door in de kroeg met een bier-
Hoe is het collectief AttB tot stand geko-
studie aan de TU/e?
tje erbij over de opgave praten. We merken dat
men?
JA: Het conceptueel denkvermogen wat ons is
daar hele bijzondere dingen uit kunnen komen.
JA: Wij zijn alle drie eerst werkzaam geweest bij
bijgebracht, is heel breed inzetbaar, niet alleen
PR: We hebben in 2,5 jaar een lijn uitgezet en
verschillende bureaus in Eindhoven. We hadden
binnen ons eigen vakgebied. PR: Integraal ont-
doorontwikkeld. Als daar een mening bij zou ko-
de behoefte om onze eigen visie te ontwikkelen
werpen maakt het daarnaast mogelijk om alle dis-
men, gaan wij op een gegeven moment met zijn
en om intensiever contact met opdrachtgevers te
ciplines te overzien en om op een andere manier
drieën kijken of het nog klopt met de lijn die wij
onderhouden. We hebben toen met zijn drieën
samenwerkingen aan te gaan. Toen ik studeerde
bedacht hebben. De ambitie is wel om op gelijke
met succes aan een aantal prijsvragen deelge-
leek het me goed dat een architect studenten zou
hoogte te blijven discussiëren, de hiërarchie die
nomen. Zo is de bal gaan rollen en ontstond de
komen uitleggen hoe het is om een eigen bureau
in veel bureaus heerst is niet iets waar wij naar
mogelijkheid om een eigen bureau te beginnen.
te hebben. Ik denk nu dat het juist leuk is dat we
op zoek zijn. We hebben Europan met zijn vieren
daar niet te veel van wisten en nu zelf dingen aan
gedaan. Dat sloot nog steeds goed aan bij onze
het uitzoeken zijn.
visie, heeft onze visie doen groeien en daar zijn
PR: Atelier to the Bone was de naam van ons afstudeeratelier. De ideologie van het atelier, tot het
we op gelijk niveau uit iedere discussie gekomen.
bot ontwerpen, sluit goed aan op onze visie. Dat
WERKWIJZE EN BEDRIJFSVOERING
betekent dus: niet alleen voor het beeld ontwer-
Staan jullie open voor groei van het atelier?
Hoe kiezen jullie de opdrachten en prijsvragen
pen, maar hoe voelt een ruimte en hoe wordt die
PR: Met drie man werken is perfect omdat er al-
die jullie doen?
beleefd? Dat is bij ons geëvolueerd; tot het bot
tijd een meerderheid is die een bepaalde richting
PR: Bij prijsvragen gaan we niet uit van winst,
ontwerpen zien we nu als veel breder kijken dan
op wil. BG: We starten meestal op conceptueel
maar van het kader om binnen te ontwerpen.
de opgave op zich. Dat wordt nog steeds goed
niveau met zijn drieën. Dat geeft veel kaders voor
Wat er uitkomt moet ook zonder resultaat van die
opgepakt; men ziet dat het ons typeert.
alle verdere beslissingen. JA: We nemen daar veel
prijsvraag onze visie doen groeien, of een product
76 | CHEPOS
IN GESPREK MET ATELIER TO THE BONE
FILE: ALUMNI opleveren dat we op de markt kunnen brengen.
lange termijn ook echt dingen bereiken? BG: Wij
krijgen. Dat komt doordat veranderingen tegen-
De Jonge Architectenprijs 2013 is daarvan een
zijn er vrij in of we een opdracht aannemen of
woordig zo snel gaan dat er geen zekerheid is dat
mooi voorbeeld. Dat was met ons ontwerp
niet. We nemen liever zelf het initiatief, dan dat
er over tien jaar nog vraag is naar het gekozen
‘Schuttingtaal’. De kantlijn van die vraag was het
we afwachten tot er mensen naar ons toe komen.
gebruik. Daardoor blijven ook steeds meer van dit
ontwerpen van een familie van vergunningsvrije
PR: In het begin waren we blij met alle interesse
soort terreinen leeg staan.
gebouwtjes voor in de tuin. Dat vinden we ook
die er was. Op een gegeven moment hadden
Het terrein moet dus beschikbaar gemaakt
leuk qua schaal, om kleine dingen intelligent te
we een wat duidelijkere richting, duidelijker
worden voor mensen die het leuk vinden om er
maken.
portfolio en dan merk je dat er veel meer mensen
als eerste naar toe te gaan. Dat is precies wat
geïnteresseerd zijn. Toen konden we selectiever
op Strijp-S gebeurd is, namelijk de schilders, de
JA: We hebben bij prijsvragen een moment
worden. JA: We vinden het belangrijk deel uit te
beeldhouwers, de jonge creatieven naar het ge-
waarbij we tactisch kijken naar waar andere
maken van de netwerken waarin we werkzaam
bied halen. Die vinden het prima om een plek te
inzendingen op ingaan. Na goed reflecteren is
willen zijn en daar zelf ook dingen in te initiëren.
hebben zonder alle voorzieningen, maar wel met
de conclusie soms, dat de oplossing die door ons
Wanneer er een duidelijke visie is, wordt het
alle ruimte. Dat moet gecombineerd worden met
verzonnen is nogal voor de hand ligt. Dan kijken
eenvoudiger mensen te mobiliseren. Dat doen we
evenementen, zoals de Dutch Design Week en
we verder. PR: We hebben wel geluk gehad dat
bijvoorbeeld door een stichting of een bedrijf te
de Marathon van Eindhoven. Op die manier zien
bij elke prijsvraag tot nu toe de jury ook begrepen
benaderen die iets voor ons kunnen betekenen.
mensen dat het terrein weer open is, maar dat het
heeft wat wij bedoeld hebben. Op het moment
Door te pitchen en dingen te blijven verkondigen
nog steeds dat karakter van de Philipstijd heeft.
dat we iets bedenken dat eenvoudig te begrijpen
hebben we in korte tijd een netwerk en bekend-
De nieuwe impulsen laat je op een natuurlijke
is maar er niet uitspringt, zullen we nooit winnen.
heid opgebouwd waarmee we de zaak verder
manier uit mensen voortkomen.
JA: Het is ook niet altijd inhoudelijk hoor, het kan
kunnen brengen.
ook de manier zijn waarop we het brengen en inkleden. Zo simpel is het nou eenmaal.
De volgende groep mensen die naar het gebied
EUROPAN: PATTERN FOR PROGRESS
gehaald worden zijn de early adapters. Dat zijn
Wat hebben jullie in de prijsvraag van de Euro-
jonge ondernemers die een zakelijk belang heb-
In hoeverre vinden jullie het belangrijk om
pan 12 gedaan dat jullie onderscheidde van de
ben. Zij zien dat het gebied interessant wordt en
betrokken te blijven bij projecten?
andere inzendingen?
dat het nog goedkoop is om zich er te vestigen.
JA: We hebben nu een project lopen waar we
PR: We hebben Strijp-S als referentie geno-
Daardoor gaat de plek veel meer leven. Dat is
graag naar teruggaan. PR: Dat is op Bali, waar
men voor het oude fabrieksterrein van Pfaff in
niet iets wat wij volledig hebben uitgevonden,
drie zespersoons-vakantievilla’s worden gebouwd
Kaiserslautern. Twaalf jaar geleden was Strijp-S
die suggestie willen we zeker niet wekken. Het
die eind mei klaar zijn. Wij zijn daar mede-
een afgesloten terrein, dezelfde situatie als in Kai-
betekent in essentie dat tijd als factor opgenomen
eigenaar van. Ik denk dat daaruit mooi blijkt hoe
serslautern. De vraag is hoe je met een dergelijk
wordt in de stedebouwkundige planning.
wij denken over betrokken blijven bij wat we
buiten gebruik geraakt gebied omgaat. Volgens
realiseren. Als er een probleem ontstaat bij de
de vastgoedeigenaar hebben de vierkante meters
Hoe kun je dat als architect in goede banen
uitvoering, zijn wij gebaat bij het oplossen ervan.
waarde, maar er gebeurt nog niks. De meeste
leiden?
De verhuur van de woningen zijn ook onze in-
ontwikkelaars willen alles platgooien, wonin-
JA: We hebben het proces in fases ingedeeld,
komsten. Het levert niet alleen een minder mooi
gen bouwen en dat verhuren. Dat is een oude
aangepast op de schaal die op dat moment nodig
gebouw op als we het niet oplossen, maar het is
economiegedachte, die nu steeds moeilijker te
is om een bepaalde ontwikkeling te stimuleren.
ook gewoon inkomstenderving. Het is zoeken
realiseren is omdat de investeerders niet meer
De hallen die er staan zijn verkaveld naar een klei-
naar hoe we als architecten op andere manieren
gegarandeerd een return of investment kunnen
nere schaal. Daar kunnen mensen zelf bepalen
geld kunnen verdienen. PR: Op dit moment doen we wat we leuk vinden. De vraag is hoe we dat kunnen blijven doen. Daarom zijn we nu bezig om ons bedrijfsmodel zo in te richten dat het niet afhankelijk is van een constante stroom aan opdrachten, zoals bij veel omvallende bureaus wel het geval is. Dat betekent dus veel duurzamere samenwerkingen aangaan met opdrachtgevers en zelf risico nemen in projecten. Kunnen jullie de opdrachtgevers daar ook op uitkiezen? PR: We komen er gaandeweg achter dat het belangrijk is om bewust te zijn met wie we samen willen werken. Welke mensen geloven in hetzelfde als wij en met wie kunnen we op de CHEPOS | 77
BROEINEST
wat er gaat gebeuren, binnen bepaalde regels die juist stimuleren tot ontwikkelen en bouwen. Op die manier ontstaat dus een heel dynamische stedelijke ontwikkeling. PR: Dat is representatief voor de houding die we aan willen nemen. We willen namelijk als architect niet te veel bepalen, maar juist faciliteren, mogelijk maken. Wordt jullie visie goed opgepikt in Kaiserslau-
“We willen als architect
In jullie ontwerp voor ‘Broeinest’ nemen jullie het Nieuwe Werken nog een stap verder. Is dat
niet te veel bepalen,
een trend die we vaker gaan zien?
maar juist faciliteren,
aangegrepen hebben. We zagen dat de initiatief-
mogelijk maken”
over het Nieuwe Werken. Wij hebben dat naar
JA: Zeker, dat is waarom we deze prijsvraag nemer Baars & Bloemhoff zelf al verder nadacht een hoger niveau getild met onze visie op hoe een dergelijke ruimte nog flexibeler en voor
tern? PR: De opgave is zo actueel, dat wij met deze
meervoudig ruimtegebruik ingezet kan worden.
visie eigenlijk niet afhankelijk zijn van of we dat
verdienen. Maar die vervuiling zou ook geleide-
in Kaiserslautern kunnen uitvoeren. Het is iets
lijk uit de bodem gehaald kunnen worden, door
BG: De Broeiplek is de kern van het ontwerp:
dat op veel plekken de oplossingsrichting is. De
bijvoorbeeld met planten te gaan zuiveren. Dan
een meubelstuk dat zowel verplaatsbaar als
vervuiling van het terrein is bijvoorbeeld iets
moet er op een hele andere manier nagedacht
aanpasbaar is. Er zijn een aantal prototypes nodig
wat in één keer op te lossen is. Dat betekent wel
worden en moet de factor tijd onderdeel worden
geweest om tot het huidige ontwerp te komen,
dat twintig hectare in één keer gesaneerd moet
van ieder aspect van de ontwikkeling. Dat is iets
daarbij hebben we zelf ook veel aanpassingen
worden. Dat vergt een investering die een inves-
wat steeds meer aan de orde is, om de doodsim-
uitgeprobeerd. PR: Dat learning by doing staat
teerder alleen maar wil doen, wanneer hij zeker
pele reden dat de mensen die er een bak geld
zoveel mogelijk centraal in wat we doen. JA:
weet dat hij dan eigenaar is van het terrein en in
voor over hebben schaarser zijn geworden en het
We merken dat het veel krachtiger is als we iets
de komende tien jaar zijn investering terug kan
aantal leegstaande gebieden hard toeneemt.
maken en mensen kunnen uitnodigen om het zelf te ervaren, dan wanneer we een render of een plaatje laten zien. Het prototype hoeft op dat moment nog niet eens honderd procent te werken, maar er is dan een stevige basis van waaruit een realistische doorontwikkeling gedaan kan worden. Hoe zorgt het meubel voor flexibiliteit van de ruimte? PR: Dit project staat model voor hoe wij geloven dat we moeten faciliteren als architecten. We creëren iets wat een heel duidelijk karakter heeft. De gefreesde meubels hebben een uitgesproken sfeer, zeker in deze kleuren. Daarnaast zijn het interieurmaterialen die we tegelijkertijd tentoonstellen. Er is op twee schaalniveaus flexibiliteit hier. De gebruiker kan bij de meubels zelf bepalen hoe hij er aan staat of zit, en de meubels zelf zijn eenvoudig te verplaatsen. Alles is op ieder moment van de dag volledig in te richten naar de functie die op dat moment gewenst is. Die gedachte maakt uiteindelijk dat de vierkante meters hier meer waard worden. Dat is onze grote meerwaarde geweest hier. Door flexibiliteit als kernpunt te nemen, maar wel een duidelijke sfeer neer te zetten, hebben we als architect wel in de hand hoe het eruitziet, maar bepalen we niet wat er wanneer gebeurt. Dat is de factor tijd weer; laat het maar gebeuren. JA: De onderdelen van het meubel zijn computergestuurd gefreesd, dus de onderdelen zijn relatief eenvoudig aan te passen en te vervangen. Dat betekent dat gebruikers zelf ook ontwikkelingen kunnen doorvoeren
78 | CHEPOS
IN GESPREK MET ATELIER TO THE BONE
FILE: ALUMNI manier om te communiceren waar een voedseloverschot is. We lossen dus twee problemen in één klap op. Daar blijkt zoveel vraag naar dat we nu een subsidieaanvraag hebben lopen en dat platform gaan bouwen. Ik ben architect maar ik vind ‘schoenmaker blijf bij je leest’, niet zo belangrijk. Als je met dat conceptueel denkvermogen bereid bent iets verder te kijken dan je eigen vak, dan zijn er zoveel overeenkomsten tussen veel vakgebieden. Dat is ontzettend leuk om te ervaren.
UITSMIJTER Hebben jullie nog tips voor studenten en pasafgestudeerden? BG: Een tip voor studenten: ga de beroepservaringsperiode doen! Dat heeft echt een meerzodat het er hier over een jaar misschien weer
TOEKOMST
waarde. Ik vind het goed dat de universiteit de
heel anders uitziet. In onze gedachten is daar
Is er een duidelijke richting waar jullie op willen
focus legt op het conceptueel denkvermogen,
altijd wel ruimte voor. We hebben een hele goede
met het atelier?
maar dan moeten studenten wel erkennen dat ze
band opgebouwd met de opdrachtgever, dus we
JA: Ik denk dat we nu nog per project bekijken
geen flauw idee hebben hoe het er in de praktijk
zullen altijd betrokken blijven. PR: Broeinest kan
welke richting we op willen. PR: Een richting die
aan toegaat. Het is niet erg om twee jaar door
een netwerk op stedelijk niveau faciliteren. De
sterk aanwezig zal blijven is de maatschappelijke
te ontwikkelen als je tegelijkertijd aan het werk
gebruikers gaan hoe dan ook samenwerkingen
houding. Relevantie, omgaan met leegstand,
bent. Je kunt ook zelf in het diepe springen met
aan en dat is een van de belangrijkste achterlig-
flexibiliteit, multifunctioneel ruimtegebruik en
een stagebegeleider of oud-docent als mentor.
gende gedachtes van het ontwerp.
de factor tijd in stedebouw, zijn elementen die
Hoe verliep de samenwerking met de opdracht-
nodig zijn nu, waarmee we in architectuur een
PR: Daar zou ik nog aan toe willen voegen
meerwaarde kunnen bieden.
dat iets vaker de vraag moet worden gesteld: waarom? Focus niet te veel op de wat-vraag van
gever? PR: Voor Baars & Bloemhoff was het de eerste
Hebben jullie daarnaast ook individuele toe-
architectuur, maar op de reden achter ontwerp-
keer dat ze een prijsvraag uitschreven. Gaan-
komstplannen?
keuzes en wat je ontwerpt. Dan ben je meer
deweg bedachten zij nog toevoegingen aan de
JA: We zijn architecten, maar we zien architecten
bezig met de toegevoegde waarde van wat je
opdracht. Broeinest moet een werkplek zijn, maar
ook als ondernemers. We hebben het idee dat
bedenkt en niet alleen maar met hoe het eruitziet.
tegelijkertijd ook een showroom. Dus was het
dat alle kanten op kan gaan. Ik ben zelf met een
Veel samenwerken is belangrijk en een paar keer
de bedoeling dat wij hier ongeveer 2.500 stalen
vriend bezig een Escaperoom op te zetten; een
goed op je bek gaan helpt ook. Wij zijn ook een
- materiaalmonsters - een plek zouden geven.
spel waarbij mensen binnen een gezette tijd moe-
paar keer goed op onze smoel gegaan. Of je nou
Daar kwamen er echter steeds meer bij, want alle
ten proberen te ontsnappen uit een afgesloten
student bent of net klaar bent, pak gewoon alles
partners moesten ook hun materialen zichtbaar
ruimte, door puzzels op te lossen. Dat is iets heel
aan. Doe vette dingen, je weet niet waar het toe
hebben. Van iedere staal moesten er in ieder
anders waarvan we zien dat het nu kan slagen.
leidt.
geval vijf als grijpstaal beschikbaar zijn. Dat bete-
Als ondernemer is het aantrekkelijk om daar ge-
kende dat er dus opeens 12.500 stalen waren die
woon in te springen. Architectuur is mijn passie,
flexibel door de ruimte moesten kunnen bewe-
maar je weet niet wat de toekomst brengt. Dus
gen. Daardoor was de ontwerpopgave eigenlijk
moeten we beseffen dat we daar vrij in staan. Op
moeilijk op te lossen. Het heeft heel veel iteraties
die manier vinden we ook dat we andere dingen
gekost voordat we tot de stalenkar zijn gekomen.
moeten kunnen aanpakken.
AFBEELDINGEN 1
Daar is ons volledige budget aan uren in gaan
2
1. De architecten van AttB bij een broeiplek (Ilke Broers) 2. Render ‘Schuttingtaal’ (bron: AttB) 3. Drie renders van het Pfaffterrein in Kaiserslautern, zelfde plek maar andere moment in de tijd (bron AttB) 4. Broeinest Eindhoven, met Broeiplek en stalenkar (foto: Baars en Bloemhoff)
zitten, maar het product is zo gaaf geworden,
PR: Met de Dutch Design Week heb ik met een
dat we het eigenlijk op meerdere plekken willen
team een hackathon over voedselverspilling
realiseren. Als het op andere plekken terechtkomt
gewonnen. Een hackathon is een evenement
is de verbinding met Broeinest meteen duidelijk.
waarbij ontwerpers en softwaredesigners samen
BRONNEN
Dat betekent voor ons dat we het goed gedaan
nieuwe software ontwikkelen. We hebben een
1. Gesprek met Atelier to the Bone op 19 januari 2015
hebben. Dat vind ik leuk, hoeveel uren het ook
platform bedacht waarbij we voedseloverschot
kost. Het resultaat is er naar.
verbinden aan de voedselbank, een efficiëntere
4 3
CHEPOS | 79
DE MAN ACHTER HET ONDERWIJS Er is momenteel veel gaande in het onderwijs op onze faculteit. De invoering van het Bachelor College en de Graduate School, de Beroepservaringsperiode, de Engelstalige Bachelor, meer druk uit Den Haag en een veranderende arbeidsmarkt zorgen voor een roerend, complex onderwijssysteem. Jan van der Meulen is als opleidingsdirecteur degene die alles in goede banen leidt. Wat is zijn visie op het onderwijs? TEKST: WOUTER LOOMANS
STUDENTENTIJD Jan is goed bekend met de opleiding: hij heeft op
baan aanbood bij zijn architectenbureau. Daar
de faculteit gestudeerd, gedoceerd en tegen-
heeft Jan vervolgens tijdens zijn studie vele uren
woordig als opleidingsdirecteur ook gedirigeerd.
gewerkt en de nodige ervaring opgedaan.
Het meest waardevolle uit zijn studententijd vindt kenmerkt; van thuis wonen naar het studentenle-
HET PAD NAAR OPLEIDINGSDIRECTEUR
ven en de ontdekkingen over jezelf, zelfstandig-
Na zijn studie vroeg Zjak Hofman hem om
heid en verantwoordelijkheid. De stimulatie tot
partner te worden. Jan bedankte, want hij wilde
zelfstandigheid op de universiteit was aan de ene
nog even verder kijken dan het architectenbureau
kant wel goed, maar hij liep in de studie wel vaak
waar hij al een aantal jaren werkte. Na een jaar
tegen dingen aan die niet goed geregeld waren.
kwam hij echter tot inkeer en werd hij samen met
Dat probeert hij vandaag de dag dus ook op te
Zjak directeur. Zjak was nog steeds actief op de
lossen voor de studenten. Waar de meesten in
TU/e en vroeg of dat ook niet wat voor Jan was.
het eerste jaar nog erg moeten zoeken naar hun
Op deze manier kwam hij weer terecht bij de
richting, wist hij al snel dat hij de architect wilde
faculteit.
worden. “Met dit besef groeide het enthou-
Terwijl hij docent was, had hij al verbeterpunten
siasme en de voldoening die ik haalde uit het
voor ogen. Wat hij lastig vond was het gebrek
studeren; ik had nu een doel.”
aan afstemming: “Het onderwijs is een collage
hij de algemene ontwikkeling die deze periode
IN GESPREK MET JAN VAN DER MEULEN OPLEIDINGSDIRECTEUR AFGESTUDEERD IN 2005
waarin de samenhang soms moeilijk te zien is.” De opleiding zag er toen anders uit. Mensen de-
Hij snapt hoe dit ontstaan is: de verantwoorde-
den er langer over en er was ruimte voor neven-
lijkheid lag laag in de organisatie, waardoor er
activiteiten. Jan heeft deze ruimte voornamelijk
veel ruimte was voor docenten en de units. Dit
ingevuld met werken. “In mijn derde jaar kreeg ik
heeft bijgedragen aan een bepaalde mate van
een bijzondere opdracht: mijn ouders wilden een
versnippering, wat overigens wel vaker gezien
nieuw huis bouwen en vroegen mij of ik dit wilde
wordt bij onderwijsinstellingen. Na een aantal
DE VERANDERINGEN IN HET ONDERWIJS
ontwerpen” aldus Jan. Hij ging de uitdaging
jaar gedoceerd te hebben, werd hij gevraagd
Toen hij ten slotte opleidingsdirecteur werd, ging
aan, maar kwam erachter dat hij toch wel de
coördinator te worden van het eerstejaarspro-
hij van een uitvoerende naar een managende
nodige ervaring miste. Hij riep de hulp in van Zjak
jectwerk. Dit was ten tijde van de introductie van
rol en in plaats van slechts aparte onderdelen te zien, hing hij er nu boven en zag hij het geheel.
“TIJDENS MIJN STUDENTENTIJD WERKTE IK AL AAN MIJN EIGEN PROJECTEN BIJ EEN ARCHITECTENBUREAU”
Hij kwam in een moeilijke situatie terecht: het Bachelor College was net begonnen en bij studenten heerste er onvrede. Daarnaast was er te hoge uitval in het eerste jaar, er werden eisen gesteld aan studierendementen en studenten moesten sneller afstuderen terwijl ze hetzelfde
Hofman, toentertijd docent op de universiteit en
de TOP-studio: het eerstejaarsproject zoals dit
niveau moesten evenaren. Jan legt uit hoe hij,
tevens actief als architect. Samen lukte het om
tegenwoordig in het Bachelor College past. Het
samen met de hele staf, deze problemen aanpakt.
het ontwerp te maken en momenteel woont Jans
was een uitdaging en veel gepuzzel maar hij kijkt
vader nog steeds in het door zijn zoon ontworpen
er content op terug. Vervolgens is hij een jaar
“Allereerst is de denkwijze veranderd. Van losse
huis. In deze samenwerking liet Jan vele capaci-
adjunct-opleidingsdirecteur geweest en sinds 1
onderwijseenheden wordt er meer gekeken naar
teiten zien, waardoor Zjak hem vervolgens een
september 2014 is hij de opleidingsdirecteur.
het grote geheel; het gaat niet meer om losse
80 | CHEPOS
IN GESPREK MET JAN VAN DER MEULEN
FILE: ALUMNI projecten maar de relaties tussen de projecten
wereld verandert zo snel dat een plekje kunnen
Ook de relatie tussen het onderwijs en de praktijk
en het leerproces dat de student ondergaat.”
vinden een bepaald denkniveau, creativiteit en
is een aandachtspunt. Studenten zien deze vaak
Hierbij is er gekozen om de sprong die studenten
zelflerend vermogen vergt. Mensen kunnen
niet goed, maar de opleiding is erg praktisch
maken in het eerste jaar minder diep te maken.
niet meer opgeleid worden voor een statisch
ingesteld: “We hebben een academische
Bij de TOP-studio wordt er meer aangesloten op
beroepsprofiel.
opleiding met veel praktische elementen, zeker
de werk- en denkwijze van de middelbare school,
Het Bachelor College pakt dit aan door een hele
vergeleken met een aantal andere opleidingen
met veel begeleiding en duidelijke structuur van
brede basis aan te bieden, waarbij studenten ook
op de TU/e.” In de Bachelor is er geen ruimte
wat er dag tot dag moet gebeuren. Natuurlijk
bij andere faculteiten zich kunnen ontwikkelen.
meer voor een stage, maar is er voor gekozen om
moeten studenten zelfstandig en verantwoor-
Jan vergelijkt de opleiding met een omgekeerde
de perspectieven op de opleiding en achterlig-
delijk worden om goede academici te zijn, maar
T. “In vergelijking met andere bouwkundestudies
gende beroepspraktijk duidelijker te maken. Bij de
waarom al op dag één? Er wordt vijf jaar voor
in Europa heb je in Eindhoven een hele brede
TOP-studio wordt er telkens vier weken aan een
uitgetrokken en door dit geleidelijker te vormen
basis, waar een specialisme uitsteekt. Het is een
discipline gewerkt en dan gepresenteerd. Na deze
ontstaat er in het eerste jaar minder frustratie en
goed model, maar mensen zijn iets minder ge-
presentaties komt er een ouderejaars student
dus minder uitval. In het TOP-keuzeproject aan
specialiseerd; de lengte van het streepje gaat ten
vertellen over zijn beleving en perspectieven.
het einde van het eerste jaar wordt al meer de
koste van de basis.” Maar de keuzevrijheid in de
Na het halve jaar dat de TOP-studio inneemt,
zelfstandigheid gestimuleerd: er worden nog wel
Graduate School kan wel zorgen dat studenten
worden excursies georganiseerd naar bedrijven,
suggesties gegeven hoe je het kan aanpakken,
van hun T een π maken.
zodat studenten daar nog een beter kijkje krijgen
maar met minder verplichtingen. Zo ontwikkelt de student zich op iets langzamere wijze naar hetzelfde einddoel. “Deze nieuwe opzet is twee jaar geleden ingevoerd en er zijn aanzienlijke verbeteringen te zien in de resultaten. De studenten
“WAAR LEID JE MENSEN TOT OP? DAT IS TELKENS WEER DE VRAAG”
én docenten tonen meer tevredenheid, en de uitval zal dit jaar naar verwachting een stuk lager De Beroepservaringsperiode (BEP) is ook een
in de praktijk. In het tweede jaar worden ook
bijzondere ontwikkeling, die de lengte van het
weer excursies georganiseerd, hier is wederom
Volgend jaar wordt de Graduate School geïntro-
gespecialiseerde streepje kan vergroten. Jan staat
duidelijk de lijn in zichtbaar die Jan door het hele
duceerd: het nieuwe mastersysteem, aansluitend
er dan ook positief tegenover: “Het is al heel lang
studeerproces trekt.
op de Bachelor College. Hiervan is tevens de visie
gebruikelijk in Europa, en nu ook in Nederland.
dat studenten de mogelijkheid moeten hebben
Voor een opleiding is het daardoor ook makkelij-
Wanneer Jan naar zijn uiteindelijke doel wordt
zich te verbreden. Een vastgoedkundige kan nu
ker om het academische meer te stimuleren, de
gevraagd is hij duidelijk: “Ik zou graag willen dat
bedrijfskundige vakken ernaast volgen, wat leidt
beroepservaring komt dan in de BEP. Die balans is
we een uitgebalanceerde opleiding hebben, het
tot interessante combinaties. Dit is natuurlijk een
nu soms nog moeilijk te maken in het onderwijs.
studierendement op peil is, studenten kunnen
grote sprong en het levert allemaal nieuwe vra-
De BEP kan dit verduidelijken”. Schertsend zegt
afstuderen in vijf jaar op gewenst niveau, dat
gen op met ingewikkelde onderwijslogistiek als
hij tevens: “Ik heb ook een soort BEP gedaan
didactisch en organisatorisch alles op orde is,
gevolg. Momenteel wordt er hard aan gewerkt
tijdens mijn studie, door actief op een architec-
leerlijnen goed in elkaar steken en dat studenten,
om alles in zo goed mogelijke banen te leiden en
tenbureau te werken.”
docenten en anderen in deze faculteit zich prettig
zijn.”
voelen. Een hele opgave dus, maar we zijn goed
Jan is ervan overtuigd dat het goed komt. In de toekomst zal er nog steeds naar verbetering
op weg. Een dergelijk uitgebalanceerde toestand
Een andere grote verandering wordt volgend jaar
gezocht worden en steeds beter het leerproces in
kan ook niet bereikt worden in zo’n dynamische
de Engelse Bachelor. Docenten zullen hun vakken
lijn gebracht worden. De eindtermen zijn scher-
periode. Het kost gewoon een beetje tijd.” Wan-
in het Engels moeten gaan geven en alles zal
per gesteld en de leerlijnen moeten daarnaartoe
neer hem dan wordt gevraagd of hij wel eens met
vertaald worden; wederom een hele opgave. Ook
leiden en samenhang vertonen. Vakken worden
de handen in het haar zit, antwoord hij nuchter:
hier is Jan scherp en onderschat hij de grootte van
uitgebreid geëvalueerd en er wordt steeds meer
“Nee nooit.”
deze verandering niet: “Het vergt hard werken en
gekeken hoe een vak zich verhoudt tot het
Het moge duidelijk zijn: er verandert enorm veel
veel tijd, maar wanneer het eenmaal geïntrodu-
grote geheel. De meeste aandacht gaat naar de
en er valt nog veel te verbeteren, maar er wordt
ceerd is, zullen zowel de studenten als de faculteit
probleemvakken. Door daar op te focussen zal
hard gewerkt en met Jan aan kop kunnen we
er baat bij hebben.”
het geheel beter worden. Een onderdeel hiervan
vertrouwen op een goede afloop.
is verbeterde communicatie. Steeds vaker worden
WELKE KANT GAAN WE OP?
keuzemomenten of belangrijke veranderingen
Een vraag waar Jan zich dagelijks mee bezighoudt
voorgegaan door een voorlichting te geven: “We
is: waartoe worden studenten opgeleid? De echte
zetten vaker studenten bij elkaar in een colle-
BRONNEN
harde feitenkennis wordt minder van belang en
gezaal en vertellen dan wat er speelt; dat bevalt
1. Gesprek met Jan van der Meulen op 30 januari 2015
het belang van competenties groeit juist. Deze
goed.” CHEPOS | 81
DE TRANSFORMATIE In gesprek met Paul Donners en Tom Penninx, eerste en huidige voorzitter van CHEOPS CHEOPS viert dit jaar haar dertigste verjaardag. In de afgelopen 29 jaar heeft ze zich ontwikkeld tot een professionele vereniging en heeft ze een prominente plek in de faculteit ingenomen, zowel figuurlijk als fysiek. Paul Donners en Tom Penninx, respectievelijk de eerste en de huidige voorzitter, werden bij elkaar gezet om de vereniging onder de loep te nemen. Wat is er veranderd en wat is er hetzelfde gebleven? En wat is er nog over van de oorspronkelijke visie? TEKST: WOUTER LOOMANS Wanneer Paul de CHEOPS-brug betreedt, waar hij nog nooit geweest is, is hij onder de indruk. In zijn tijd had de vereniging nog geen eigen plek en al helemaal niet zo’n prominente. In de koffiehoek wijst hij ons wel op de stoelen die er staan. Er zitten dagelijks vele CHEOPS-leden op, maar hoeveel van hen zouden weten dat deze ontworpen zijn door Wim Rietveld (de zoon van Gerrit)?
Dit is pijnlijk om te horen voor Tom, de huidige
neergezet. Dit ziet Paul als een goede situatie,
Na bescheiden te hebben gezegd dat hij zich niet
voorzitter; er wordt veel werk gestopt in de
waarbij het misschien nog wel een stapje verder
als de belangrijkste voorzitter beschouwt, maar
profilering van CHEOPS als moedervereniging;
kan, zoals één studiereis voor heel Bouwkunde.
slechts als de eerste, zoekt Paul even in zijn tas
Zij wil niet gedegradeerd worden tot bachelor-
Kortom: de visie is veranderd, maar de eerste
en pakt vervolgens een stapel papieren: oude
vereniging. Het is volgens de huidige visie de
voorzitter ondersteunt de richting die CHEOPS
notulen, briefpapier, statuten en huishoudelijk re-
taak van CHEOPS om overzicht en integraliteit
op is gegaan.
glementen, dé geschiedenis van CHEOPS. Hieruit wordt duidelijk hoe de vereniging is ontstaan. Een korte geschiedenisles wordt gegeven: In 1985 werd een nieuwe onderwijsfase geïntroduceerd, waardoor de studie een jaar verkort werd.
“CHEOPS WERD OPGERICHT ALS VERENIGING VOOR EERSTEJAARSSTUDENTEN”
Hierdoor ontstond er een minder groot niveauverschil tussen alle studenten; de studenten
te waarborgen en dit kan alleen met een sterke
Een ander groot contrast is de professionalisering
kwamen “dichter op elkaar te zitten”. De vier
positie als vereniging voor iedereen, niet slechts
die de vereniging heeft ondergaan. Dit werd al
bestaande verenigingen, Koers, Fago, Studie-
voor de bachelorstudenten. Nu blijkt dus dat dat
duidelijk toen Paul de CHEOPS-brug betrad. In
vereniging Uitvoeringsstructuur en 6B waren, als
wel de oorspronkelijke visie was. Snel wordt aan
zijn tijd bestonden de besturen uit parttimers die
voorgangers van de huidige sectieverenigingen,
Paul uitgelegd wat de huidige situatie is: CHEOPS
naast hun studie ook nog een vereniging bestuur-
gespecialiseerd in hun eigen richting. Vanuit
richt zich wel veel op de bachelorstudenten, maar
den, zonder vaste werkplek. Een strakke website,
deze verenigingen ontstond het idee om een
organiseert ook grotere, professionele activiteiten
de Chepos en activiteiten als het Congres zorgen
nieuwe vereniging op te richten die activiteiten
voor masterstudenten. Specialistische activiteiten
voor een mate van professionalisering die
organiseerde voor studenten uit de eerste jaren.
worden vervolgens door de sectieverenigingen
ontbrak in de beginjaren van de vereniging. Paul
82 | CHEPOS
IN GESPREK MET PAUL DONNERS EN TOM PENNINX
FILE: ALUMNI
VAN
CHEOPS
vertelt over de studentikoze Algemene Leden
of Constant nog ergens in de buurt is, die hij
ze vaak goede vrienden blijven tot lang na hun
Vergaderingen (ALV) waar werd gebakkeleid
ook graag even zou willen spreken. Na kaartjes
studietijd.
over koelkasten en waar het er niet altijd even
uitgewisseld te hebben, legt Paul uit dat Henk
Afsluitend wordt aan beide voorzitters gevraagd
serieus aan toeging. Dat is ook veranderd, zegt
Schellen, Constant Hak en hij goede vrienden
waarom ze voor een voorzittersfunctie bij
Tom. Omdat het bestuur nu fulltime is, worden
waren tijdens zijn studententijd, tevens gevormd
CHEOPS hebben gekozen. Paul aasde niet zozeer
er meer dingen ondernomen die ook nog eens
doordat ze alle drie dezelfde discipline volgden:
op die functie. Hij wilde bij een vereniging in het
meer studenten aangaan. Tijdens de ALV kunnen
de bouwfysica. Hij komt nog steeds jaarlijks
bestuur en toen hij hoorde van de oprichting
studenten hierin meedenken en feedback geven.
samen met een oud studiegroepje. Zijn mede-
van een nieuwe vereniging, leek dat hem wel
Het is dus van belang dat de ALV een serieuze
bestuursleden uit die tijd spreekt hij daarentegen
een bijzondere uitdaging. Vervolgens werden
bijeenkomst is waar de leden goed geïnformeerd
niet meer. De band binnen het bestuur was niet
de functies verdeeld, maar er waren destijds
worden. Bij CHEOPS hangt nog wel steeds die gezellige, studentikoze sfeer op de brug en in de commissies, maar bij de activiteiten is ze serieuzer geworden.
“CHEOPS WAS TOEN NOG NIET PRIMAIR BEZIG MET HET ONDERWIJS”
Het onderwijs, en de rol die CHEOPS daarin speelt heeft ook een grote transformatie on-
zo sterk. Uit elke vereniging was één iemand
minder functietaken en de functies verschilden
dergaan. Paul was zelf niet tevreden over het
gekomen, dus ze kwamen uit verschillende dis-
dus ook minder van elkaar. Dat hij de voorzitter
onderwijs in zijn tijd; er werden nog geen eisen
ciplines. Daarnaast organiseerden ze samen wel
werd, is dan ook redelijk toevallig; dat had net zo
aan de colleges gesteld en er was ook geen feed-
dingen, maar dat was naast de studie en er was
goed iemand anders kunnen zijn. Voor Tom was
back naar de docenten. “Veel docenten waren
ook nog geen verenigingsruimte waarbij ze elkaar
de reden om een jaar bestuur te gaan doen de
hyperintelligent, maar niet te volgen”. Dit zorgde
troffen, hierdoor zagen ze elkaar ook minder. Dit
bijzondere ervaring, het leerproces en een groot
voor een zeer lage opkomst bij de colleges. Het
is een duidelijk contrast met het CHEOPS van nu,
hart voor de vereniging. Voor de voorzittersfunc-
was toentertijd niet CHEOPS’ doel om daar een
waarbij het bestuur zo intensief samenwerkt dat
tie heeft hij gekozen vanwege de groepsbinding,
verandering in te maken. Dit is ook een grote te-
de verantwoordelijkheid en de vrijheid om zijn
genstelling met het CHEOPS van nu, waarbij “het
eigen prioriteiten te stellen. De functie past hem
bewaken en bevorderen van de kwaliteit van
goed en hij is blij dat hij die heeft, maar voor hem
het onderwijs” een van de hoofddoelen van de
geldt hetzelfde: het had net zo goed een andere
vereniging is. Deze doelstelling is voortgevloeid
functie kunnen zijn.
uit het feit dat de vereniging zich inzet voor de studenten, en dat onderwijs een belangrijke rol
Het moge duidelijk zijn: de besturen hebben de
in hun leven is. CHEOPS heeft zich daarin goed
afgelopen 29 jaar niet stilgestaan, maar de ver-
ontwikkeld: met drie onderwijsraden en een
eniging ontwikkeld tot een professioneel niveau
Commissaris Onderwijs in het bestuur wordt de
met een gelijkwaardige status. We kunnen slechts
vereniging gezien als belangrijk feedbackorgaan
gissen hoe de vereniging zich verder ontwikkeld
binnen de faculteit, waar veel waarde aan wordt
Alhoewel in deze tekst wordt gesproken over
gehecht door de docenten en beleidsmedewer-
CHEOPS, heette de vereniging bij oprichting Stu-
kers. Een mooie ontwikkeling, meent Paul, maar
dievereniging Bouwkunde. Het Egyptische thema
wellicht was dat ook wel wat te ambitieus voor
was wel al gekozen, vanwege hun legendarische
de beginjaren. Toen ging het simpelweg om het
bouwkunsten. Op het briefpapier uit het eerste
organiseren van activiteiten voor de studenten uit
jaar van de vereniging ziet men al hiërogliefen
de eerste jaren.
gedrukt, die “kunnen bouwen” betekenen. Pas na een aantal jaar werd de vereniging omgedoopt
Een bijzonder moment ontstaat wanneer tijdens
tot CHEOPS. Er werd een wedstrijd georgani-
het interview Henk Schellen langsloopt. Paul
seerd waarbij studenten de naam en het logo
roept hem en begroet hem als een oude vriend.
moesten verzinnen. Zodoende werd er gekozen
Na kort bijgepraat te hebben vraagt Paul ook
voor CHEOPS.
en waar we over nog eens 29 jaar zijn beland. AFBEELDINGEN 1 2
1. Tom en Paul op de CHEOPSloopbrug (foto: Lennart Arpots) 2. Logo op het eerste briefpapier van Studievereniging Bouwkunde
BRONNEN 1. Gesprek met Paul Donners en Tom Penninx op 26 januari 2015
CHEPOS | 83
“De trap is als een Rietveldstoel” IN GESPREK MET ROB MEURDERS, PROJECTARCHITECT VERTIGO, AFGESTUDEERD IN 1997 Hoe is het om als architect je eigen werk binnen te lopen? Rob Meurders heeft als verse alumnus van de Faculteit Bouwkunde meegewerkt aan het ontwerp van Vertigo. Voor dit interview maken we een wandeling door het gebouw. TEKST: FREDERIKE ZIELMAN
Inmiddels is het 13 jaar geleden dat de nieuwe
De stagiairs die wij krijgen zijn wel carrièregericht,
waren oorspronkelijk betegeld, maar dat was er
Faculteit Bouwkunde in gebruik genomen is.
maar niet op de goede manier.”
helaas al afgebikt.” Een ander probleem was de
Voor die tijd werd bouwkunde ondergebracht in
In zijn eigen studie heeft Rob Meurders ook het
gevel. “Het eerste ontwerp voor de gevel was te
het Hoofdgebouw. Daar heeft ook Rob Meurders
één en ander gemist. “Bij je afstuderen ben je
duur, omdat er maar één partij was die het wilde
zijn studietijd doorgebracht. In 1990 is gestart
nog geen architect. Je doet in je studie te weinig
maken. Vanwege de kosten is er toen gekozen
met de studie Bouwkunde, zonder duidelijk voor
praktijk ervaring op. Maar hier leer je dromen, en
voor een zeefdruk als alternatief. De gevel is ook
ogen te hebben wat hij daarmee van plan was.
dat is ook goed.”
bouwfysisch, zonder het zeefdruk zou er te veel
“Ik wist niet of ik naar de kunstacademie wilde of richting de exacte vakken.” Het atelierwerk maakte hem al snel enthousiast over Bouwkunde. “Je bracht meer tijd door in je atelier door dan in collegezalen. Je was altijd in het atelier bezig en dan moest je thuis nog overwerken.” Een goede begeleider is ook van belang; uit zijn eigen studietijd heeft hij meegenomen hoe belangrijk het is om studenten te motiveren. Deze ervaringen heeft hij benut toen hij zelf begelei-
licht binnenkomen. Het opdruk is een foto van de
“Het is niet raar om door
steigers van de Sagrada Família. Het stelt een zuil
een gebouw te lopen
direct, maar we laten de foto bewust nooit zien.
dat je zelf ontworpen
met steigers voor. Als je het weet herken je het De gevel heeft wel het gewenste effect bereikt.”
hebt, maar ik blijf wel
Grote verschillen tussen Vertigo en het Hoofd-
kritisch.”
en het feit dat de vakgroepen minder van elkaar
ding gaf. “Studenten raken gemotiveerd als je
gebouw zijn de grote open ruimtes in Vertigo gescheiden zijn. “Door de hoge verdiepingen is er genoeg dag-
ze op ideeën brengt, ze hoeven het niet allemaal
Kort na zijn afstuderen ging Rob Meurders aan
licht tot tien meter het gebouw in. De vloeren zijn
zelf uit te zoeken.” Maar er is ook veel veranderd.
de slag bij diederendirrix. ‘Vertigo was mijn eerste
30 bij 40 meter, met in het midden de vergader-
“Het verschil is dat nu iedereen achter een laptop
echte opdracht als architect, en dan wordt je in
ruimtes. Daardoor konden we ook in het midden
zit. Het is niet meer vanzelfsprekend dat je altijd
het diepe gegooid. Met vier man moesten we
de installaties kwijt. Het was niet de bedoeling
in je atelier zit, dat is geen goede zaak.”
alles contoleren, alle gevels, materialen, kleuren,
dat er koninkrijkjes per vloer zouden ontstaan;
Ook merkt hij dat de cultuur onder studenten
installaties, enzovoort. ’
om dat te doorbreken is er het atrium en ook de
veranderd is. “Studenten weten tegenwoordig
Zo af en toe komt Rob Meurders nog in het
doorkijk naar de maquettewerkplaats.”
beter wat ze willen.” Aan de andere kant benut-
gebouw. “Het is niet raar om door een gebouw te
Sinds de bouw zijn er kleine veranderingen
ten ze niet alle mogelijkheden. “Wij krijgen bij
lopen dat je zelf ontworpen hebt, maar ik blijf wel
gemaakt. “De tweede entree is veranderd, de
diederendirrix architecten weinig stage aanmel-
kritisch.” Natuurlijk kent een herbestemmings-
proefopstellingen op het dak en de proefgevels
dingen.
project ook problemen. “De hoofdschachten
op de laagbouw zijn erbij gekomen en de biblio-
84 | CHEPOS
IN GESPREK MET ROB MEURDERS
FILE: ALUMNI theek is verplaatst. Het ontwerp is zo dat de
We nemen de lift naar vloer 9, waar we het atri-
inrichting makkelijk te veranderen is, daarom zijn
um bekijken. Het atrium voorziet de omliggende
grote aanpassingen niet nodig.”
werkruimtes van lucht en heeft een wat ruwer
Ondanks deze flexibiliteit blijkt dat de beschik-
klimaat. Er zijn meer werkruimtes dan eigenlijk de
bare ruimte een probleem is. Zowel de vloeren als
bedoeling was omdat de gebruikers toch graag
de werkplaats zijn vaak vol. “Aan hoe je dat het
hun eigen plek hebben. “In het Hoofdgebouw
beste kan oplossen zou je een studie kunnen wij-
waren er allemaal dichte hokjes en hier is alles van
den, studenten moeten bij elkaar kunnen zitten.’
glas. Dat vraagt wel om een aanpassing.” Onderweg naar beneden vertelt hij hoe Vertigo
Centraal in het ontwerp ligt Plaza. “Dit is de plek
aan zijn naam gekomen is. “Er was een prijsvraag
waar al die studenten samenkomen, waar de
en deze naam is verschillende keren ingestuurd,
vakgroepen en de verschillende werelden elkaar
ook door Bert Dirrix. Het betekent hoogtevrees,
ontmoeten.” Terwijl we over Plaza lopen is het
maar ‘vert’ betekent ook groen.”
rustig, maar de ruimte wordt gebruikt zoals be-
Bij de werkplaats komen we een bekende tegen
doeld; voor ontmoetingen en voor tentoonstel-
en natuurlijk moet er even bijgepraat worden
lingen. De inrichting van Plaza is onderdeel van
over hoe het nu met de werkplaats gaat. Toen
het ontwerp, zo zijn ook bijvoorbeeld de houten
Rob Meurders studeerde maakten studenten
kruizen mee ontworpen.
geweldige creaties en was het altijd mogelijk om
Zoals gebruikelijk op de TU/e campus, sluit
hulp te krijgen bij het verwerken van bijzondere
deze centrale ruimte aan op de loopbruggen.
materialen. De vraag is in hoeverre dat nu nog
Het hoogte verschil met buiten vraagt om een
zo is.
bijzondere entree. “Je bent bezig met stijgen, dan kom je binnen en dan is daar de presentatiezaal; de trappenzaal. De trappenzaal is een laagdrempelige collegezaal. Omdat de lezingen niet achter een deur gehou-
“Je moet het gebouw je eigen maken.”
den worden kan je ook aansluiten. Dit auditorium is ook leidend geweest bij het ontwerp van de
We sluiten de rondleiding af in de kelder en
trap. Maar het gaat niet alleen om de trap, het
nemen een kijkje in de SkyBar, die op dat moment
gaat ook om de ruimte eronder die nodig is voor
niet open is. “De SkyBar zat op het dak van
installaties.”
het Hoofdgebouw met veel glas en geweldig uitzicht.” Het uitzicht moeten we nu missen,
“In het Hoofdgebouw
maar het is zeker een interessante ruimte waar de creativiteit van de studenten zichtbaar is.
waren er allemaal dichte
Rondom het atrium kwamen we al uitstallingen
hokjes en hier is alles van
goed vol. Hoewel hij zich niet lijkt te storen aan
glas. Dat vraagt wel om
stander van weggooien. “Er mag wel een keer
een aanpassing.”
is het gebouw van de gebruiker en hij kan de
van oude maquettes tegen, ook de kelder staat deze spullen in het gebouw, is hij geen tegengoed gereorganiseerd worden.” Maar uiteindelijk creaties van studenten die zijn opgenomen in de inrichting ook zeker wel waarderen. “Je moet het
Op de vraag of de trap goed loopt is het antwoord een verbaasde blik “Nee, ik heb daar geen last van gehad.” Maar dat is ook niet waar het bij deze trap om gaat. “Dirrix zou zeggen; het is als bij een Rietveldstoel, zitten is een werkwoord.
gebouw je eigen maken.” AFBEELDINGEN 1
2 3
De stoel is niet comfortabel, maar spreekt wel tot de verbeelding. Zo is deze trap ook meer dan een trap.”
1. Rob Meurders op Plaza (Foto: Frederike Zielman) 2. Het atrium (foto: Archief TU/e) 3. Plaza en de werkplaats (bron: Diederendirrix.nl
BRONNEN Gesprek met Rob Meurders op 4 februari 2015
CHEPOS | 85
Ingrid de Boer studeerde Bouwkunde in Eindhoven en heeft het vervolgens via een indrukwekkende loopbaan geschopt tot algemeen directeur van Woon-bedrijf. In deze positie is zij verantwoordelijk voor een kwart van alle woningen in Eindhoven. Ik ging op bezoek bij haar om te kijken hoe zij deze functie invult en wat dat betekent voor de regio Eindhoven. TEKST: WOUTER LOOMANS
VERANTWOORDELIJK VOOR 70.000 IN GESPREK MET INGRID DE BOER WONINGEN DIRECTEUR WOONBEDRIJF AFGESTUDEERD IN 1986 DE STUDIE
HET VERVOLG
Tijdens haar vijftiende levensjaar wist Ingrid al dat
complexe verhoudingen tussen de bebouwde
Na haar studie volgde een lange, indrukwek-
ze graag iets met bouwkunde wilde doen, waarbij
omgeving en de gebruikers daarvan.
kende loopbaan, die begon met een vliegende
de voorkeur uitging naar binnenhuisarchitectuur.
Alhoewel ze duidelijk haar draai in de studie had
start. Ingrid solliciteerde namelijk bij de Nationale
Echter was dat toentertijd alleen mogelijk op de
gevonden, miste ze wel de verbinding met de
Woningraad (het huidige Aedes), waar ze eigen-
kunstacademie en dat was haars inziens toch iets
praktijk. Daarom heeft ze bewust tweemaal voor
lijk iemand zochten met werkervaring. Na haar
“te wollig”. Ze koos uiteindelijk voor Bouwkunde
een stage gekozen buiten de universiteit. De eer-
werkgevers uitgenodigd te hebben bij een zelfge-
aan de - destijds - Technische Hogeschool (tegen-
ste keer was dat bij KOVOS architecten, waar ze
organiseerd congres, waren ze dermate onder de
woordig TU/e).
het verschil tussen de begroting van het architec-
indruk dat Ingrid de baan aangeboden kreeg. Het
Tijdens Ingrids studententijd was zij als vrouw ver
tenbureau en die van de aannemers onderzocht.
tempo van deze vliegende start hield ze vast en
in de minderheid. Is de huidige verhouding tussen
Daarnaast ook nog bij de Gemeente Breda op de
al op haar dertigste had ze haar eerste leidingge-
de mannen en vrouwen nu ongeveer 6:4, toen-
afdeling Volkshuisvesting. Na het proeven aan
vende functie bij de Algemene Woningbouwver-
tertijd was het nog 10:1. Dit heeft zij echter nooit
de praktijk begon het te kriebelen en wilde ze zo
eniging in Breda. Het leidinggeven trok haar – en
als belemmering gezien, maar juist als voordeel:
snel mogelijk afstuderen, wat ze uiteindelijk deed
doet dat nog steeds – vanwege de teambuilding,
ze werd vaak gevraagd voor activiteiten en stond
op stads- en dorpsvernieuwing in de context van
het sturen en stimuleren van mensen en op
regelmatig in het middelpunt van de belangstel-
Rotterdam.
abstract niveau bezig zijn met beleid.
ling. Haar eerste jaar was lastig: het ontwerpen
Na ook nog eens tien jaar bij de gemeente
ging haar niet makkelijk af en als ze Jos van
Terugkijkend op deze tijd, ziet ze het als opti-
Nijmegen gewerkt te hebben als directeur van
Eldonk of Paul Diederen aan het werk zag tijdens
mistisch en vrolijk; een tijd die alleen maar leuk
de Directie Wijk en Stad, ging ze op zoek naar
haar studie, zag ze de kwaliteit van de ‘echte
was. Het meest waardevolle was niet zozeer
een nieuwe uitdaging. Uiteindelijk kwam ze via
ontwerpers’. Ze koos er daarom voor om de pro-
vakinhoudelijk maar de hele manier van denken
een tip terecht op haar huidige functie: algemeen
cesmatige kant van de bouwkunde op te zoeken,
en werken die ze aangeleerd kreeg; analytisch en
directeur van Woonbedrijf. Haar gemeentelijke
waarbij ze voornamelijk geïnteresseerd was in de
academisch.
ervaring was in deze een grote pré. Het leuke aan
86 | CHEPOS
IN GESPREK MET INGRID DE BOER
FILE: ALUMNI deze functie vindt ze dat Woonbedrijf een grote
door het plaatsen van glasvezelverbinding in elke
en vermogende corporatie is. Als je iets wil, moet
studentenwoning.
je namelijk wel de mogelijkheden hebben het te
Woonbedrijf probeert natuurlijk niet alleen voor
realiseren. Woonbedrijf is in staat dromen waar
studenten de huurprijs laag te houden, maar voor
te maken.
alle Woonbedrijf-huurders. Dit doen zij voornamelijk door efficiënt en goedkoop woningen te
TEGENWOORDIG
bouwen. De crisis heeft hier voor nog een extra
Woonbedrijf huisvest momenteel een kwart van
stimulans gezorgd. Een van de manieren is door
de Eindhovense inwoners. Toch is het lastig te
te bouwen met bestaande concepten. De wonin-
duiden hoe groot de invloed van Woonbedrijf
gen zijn al bedacht en uitgewerkt. De woningen
is; met kleine inpassingen probeert Woonbe-
kunnen vervolgens met kleine aanpassingen in de
drijf een zo groot mogelijke invloed te hebben.
omgeving gepast worden, en daardoor nemen
Ingrid beschrijft het zelf als pixels die zij invullen
de stichtingskosten met twintig- tot vijftigdui-
Woonbedrijf wil, door nog slimmer te werken,
waardoor een totaalplaatje tot stand komt. Een
zend euro af. Die woningen worden als het ware
een hogere klantwaardering tegen minder kosten
voorbeeld is Boulevard Zuid ; de metamorfose
als een soort bouwpakketten op de bouwplaats
realiseren. “Dat doen we onder andere door
van het winkelcentrum aan de Heezerweg in
geassembleerd. Bijvoorbeeld de iQ-woningen
samen te werken met collega-corporaties in Eind-
Stratum. Het winkelcentrum wordt vernieuwd
in Tongelresche Akkers, die in één dag in elkaar
hoven en met de gemeente Eindhoven. Samen
en uitgebreid. Voor de uitbreiding moeten 65
gezet kunnen worden. De toekomstige bewoners
met leveranciers, aannemers en installateurs pak-
huurwoningen en 39 garages van Woonbedrijf
konden alles volgen vanaf een tribune.
ken we de ruimte die de gemeente laat. Door de
gesloopt worden. Daarvoor krijgt Woonbedrijf
jarenlange dominante positie van Philips zit deze
64 appartementen boven de winkels. Een mooie
DE TOEKOMST
gemeente meer achterover dan Ingrid in Nijme-
aanvulling op de woningvoorraad in deze wijk.
Een van de trends waarvan Ingrid verwacht dat
gen gewend was. Soms is dat fijn, maar vaak ook
De sloop en aankoop van een aantal woningen
die in de toekomst zal doorzetten is individuali-
jammer omdat de gemeente een essentiële partij
– pixels – zorgt straks voor een vernieuwd en uit-
sering. Huishoudens worden steeds kleiner en de
is bij de zaken die Woonbedrijf wil realiseren.”
gebreid winkelcentrum, waardoor alle bewoners
vraag wordt steeds individueler. Er kan niet meer
De nieuwe Woningwet belemmert Woonbedrijf
in Stratum weer betere voorzieningen krijgen: het
gesteld worden wat een bepaalde groep wil; elk
niet in de groei; Woonbedrijf hield zich al goed
totaalplaatje.
persoon is uniek.
bij haar basisactiviteiten en de nevenactiviteiten blijven binnen de perken. De leefbaarheid is het
Ook bij studenten speelt Woonbedrijf een grote
De vergrijzing, ook een toekomstige trend, wordt
lastigst om nog te realiseren, maar Ingrid ver-
rol, namelijk via Vestide, die drieduizend stu-
nog eens versterkt door de individualisering:
wacht dat met goede redenatie er uitzonderingen
denten huisvest. Vestide is zich bewust dat door
mensen wonen steeds langer alleen. Aangezien
gemaakt kunnen worden. Ingrid: “Dan vragen
overheidsbezuinigingen studenten steeds meer
tehuizen steeds minder vaak een optie zijn, dient
we of minister Blok eens langskomt. Hij is in het
zelf moeten betalen en daarom wil zij de huur
er een sociaal vangnet gecreëerd te worden.
voorjaar van 2014 langs geweest in Drents Dorp
laag houden. Andere studentenwoningcorpo-
Woonbedrijf is erg bekend in de wijken en zal
en heeft gezien hoe een kleine ingreep zoals het aanleggen van een moestuin een grote impact kan hebben op de leefbaarheid van zo’n wijk.
“ALS IK PAUL DIEDEREN OF JOS VAN ELDONK AAN HET WERK ZAG, WIST IK DAT ONTWERPEN NIKS VOOR MIJ WAS”
Het gaf ook nog een goede bestemming aan een stukje grond dat alleen maar onderhouden moest worden. Dat onderhoud doen de bewoners nu zelf en hebben ook nog veel plezier samen. Onze boodschap was; grote effecten hoeven niet per definitie veel te kosten. “
raties verhogen juist vaak de prijs, zodat studen-
daarom hier een belangrijke rol in gaan spelen.
ten huursubsidie kunnen aanvragen. Ingrid zegt
Een manier om de ‘participatiemaatschappij’
Kortom: een mooi verleden, een dynamisch
daarover: “met die huursubsidie kan ook van alles
te stimuleren, is door verschillende mensen te
heden en een uitdagende toekomst.
gebeuren en we willen niet dat er dan onbetaalbare
laten samenwonen. Een goed voorbeeld zijn
studentenwoningen in Eindhoven nutteloos staan.”
vier gepensioneerde vrouwen die samen in één
De studenten zouden tevens inzicht kunnen bieden
gaan huis wonen. Dit is niet alleen gezelliger
in de wensen van de toekomstige huurders van
maar zo kunnen zij ook nog een beetje voor
Woonbedrijf. Dit is echter nog toekomstmuziek.
elkaar zorgen. Dit klinkt heel gemakkelijk, maar
Het is wel duidelijk wat er nu speelt bij studenten:
wetgeving maakt het lastig in Nederland om als
internationalisering en digitalisering. Laatstge-
niet-getrouwden samen te gaan wonen. Dit wil
noemde vraag wordt door Vestide beantwoord
Ingrid dan ook graag aankaarten.
AFBEELDINGEN 1
2
1. Ingrid de Boer (bron: Woonbedrijf) 2. Nieuwe studentenappartementen op het TU-terrein (foto: Daniël Kersbergen)
BRONNEN 1. Gesprek met Ingrid de Boer op 9 december 2014
CHEPOS | 87
Ir. Mischa Molsbergen alumnus Real Estate & Housing Faculteit Bouwkunde TU Delft en projectleider van
VERTICALE STAD
DE ROTTERDAM De Rotterdam is de nieuwste eyecatcher van Nederlands trotse havenstad. Het gebouw is een complete stad in de stad: drie transparante torens, 150 meter hoog, op een voetstuk van cafĂŠs, restaurants, een hotel, sportclubs en prachtige entrees. De Rotterdam is een ontwerp van Rem Koolhaas (OMA) op de Wilhelminapier, het nieuwe Manhattan aan de Maas.
88 | CHEPOS
verticale stad DE ROTTERDAM
ADVERTORIAL
REAL ESTATE & HOUSING De naam verwijst naar het roemruchte maritieme
Het allerlastigste aan het ontwikkeltraject was
vertrouwen in De Rotterdam en dat is wat je
verleden van de plek: ‘De Rotterdam’ was een
dat een dergelijk grootschalige multifunctio-
nodig hebt om een dergelijk project te kunnen
van de bekendste schepen van de Holland-Ame-
nele ontwikkeling niet valt te faseren. “Je moet
realiseren.”
rika Lijn (HAL), waarop vele duizenden Europea-
meerdere risico’s tegelijkertijd afdekken. In feite
nen de overtocht naar Amerika maakten.
moeten alle gebruikers op hetzelfde moment ja”
“Dit is echt een on-Nederlandse, unieke prestatie die mede te danken is aan de professionaliteit en trots van alle partijen die betrokken zijn geweest bij de realisatie van dit project. Behalve dat De Rotterdam een prachtig nieuw icoon van de stad is geldt voor alles aan dit gebouw de overtreffende trap. Om zomaar wat cijfers te noemen: een gebouw met ruim 7.500 ruimtes, gebaseerd op zo’n 40.000 bouwtekeningen en met dagelijks soms wel 800 werklieden tegelijk op de werkvloer.” Op de Wilhelminapier bevindt zich het voormalig
zeggen.” En dat is lastig, zeker gezien de lange
Ir. Mischa Molsbergen is, vanuit zijn functie als
vertrekpunt van de schepen; het hoofdkantoor
doorlooptijd van het project. Alleen al de bouw
directeur Projecten bij MAB Development
van de HAL is inmiddels het succesvolle Hotel
duurde vier jaar. Niet iedereen kijkt zover vooruit.
Nederland BV, projectdirecteur van De Rotterdam
New York. De Wilhelminapier behoort tot de
Daarom waren de ontwikkelende partijen blij met
C.V. ( samenwerking van MAB en OVG). Alum-
prestigieuze waterfrontontwikkelling Kop van
de overeenkomsten die werden gesloten met
nus Real Estate & Housing Faculteit Bouwkunde,
Zuid, waarbij het oude havengebied is getrans-
Amvest met betrekking tot de aankoop van de
TU Delft.
formeerd in een kloppend nieuw stuk binnen-
woningen, het nhow-hotel en met de gemeente
stad aan de ‘andere’ kant van de Maas. De locatie
Rotterdam voor de afname van een groot deel
van De Rotterdam, vlak naast de cruiseterminal
van het kantoorprogramma. “Deze partijen had-
en de Erasmusbrug, verbindt het noordelijke en
den een langetermijnstrategie. Niet ieder bedrijf
het zuidelijke deel van Rotterdam.
kan zich dat permitteren. Al deze partijen hadden
Bron: NAW #22 Copyrigth beeldmateriaal: De Rotterdam C.V.e naam verwijst naar het roemruchte maritieme verleden van de plek: ‘De Rotterdam’ was een van de bekendste schepen van de Holland-Amerika Lijn (HAL), waarop vele duizenden Europeanen de overtocht naar Amerika maakten.
“Uniek aan De Rotterdam is dat de verschillende functies in één gebouw gerealiseerd worden. Naast de drie hoofdfuncties wonen, kantoren en een hotel, zijn er horeca, congresfaciliteiten, parkeren, winkels en leisure gerealiseerd. In totaal gaat het om maar liefst 160.000 vierkante meter, en daarmee is het het grootste gebouw van Nederland.”
Door professioneel projectmanagement en een solide businesscase is dit beeldbepalend gebouw voor de stad in slechts vier jaar tijd verrezen.
Meer weten over de opleiding van Mischa Molsbergen? Real Estate & Housing aan de Faculteit Bouwkunde TU Delft richt zich met name op het managen van de gebouwde omgeving. Dit geldt voor alle fasen van de levenscyclus van het gebouw: van initiatief tot gebruik. Dit is nodig om gebouwen en de gebouwde omgeving goed te laten functioneren en te laten aansluiten bij de wensen van de eindgebruiker en alle overige partijen. RE&H heeft oog voor de koppeling tussen ontwerp en omgeving en biedt wetenschappelijke bagage voor een nationale en internationale toekomst in de bouw- en vastgoedsector. Meer informatie over de Mastertrack Real Estate & Housing: www.reh.tudelft.nl en www.masterevent.tudelft.nl of mail naar de MSc coördinator: m.prins@tudelft.nl CHEPOS | 89
Marinde van Rooij, 2de jaars master Urban Design & Planning,Chepos 48
Ilke Broers, 1e jaars master Architecture, Chepos 46
Sinds de Chepos 48
Evert Hollander, 3e jaars bachelor Architectuur & Stedebouw, Chepos 45
vertegenwoordig ik als
Met een voorliefde
vergadering van de
stedebouwkundige deze
voor schrijven en
Chepos bijgewoond
mooie discipline in de
overtuigd door mijn
te hebben wist ik het
commissie en probeer
huisgenoot en nu
Na één keer de
al zeker; hier wil ik aan meewerken. Een leuke,
ik daaraan gerelateerde onderwerpen onder
mederedactielid Jolijn, heb ik me in mijn eerste
gezellige commissie én het neerzetten van een
de aandacht te brengen. Omdat ik momenteel
jaar bij deze commissie gevoegd. Hoogtepunt
mooi en professioneel blad, wat wil je nog meer?
aan het afstuderen ben, zal de 51e editie mijn
was voor mij het werkbezoek aan Almere en
Aan het begin van dit studiejaar begonnen we al
laatste zijn. Ik hoop dan ook zeer dat Evert en
omstreken voor de Chepos 49. Nooit gedacht
aan de voorbereidingen voor de 50. Hier had ik
Lennart mijn rol in deze gezellige redactie blijven
dat een dergelijke uithoek zoveel moois te bieden
veel ideeën voor en ik heb hier meteen vanaf het
vertegenwoordigen, zodat het interdisciplinaire
heeft. Mijn grootste ambitie is om met de huidige
begin aan meegewerkt. Na veel onderzoek en
karakter behouden blijft.
commissie in de Chepos 100 te komen, hopelijk
geregel, ook voor de release zelf, en vreselijk veel
tot dan!
discussie denk ik dat we met z’n allen een mooi jubileumnummer hebben neergezet.
Justin Agyin, 3 jaars bachelor Architectuur, Chepos 49 e
Het leukst aan de Chepos is voor mij de mogelijkheid om me in bepaalde onderwerpen te verdiepen en hier vervolgens over te schrijven. Verder is het een zeer leerzame commissie met een gezellige redactie en was het erg speciaal om mee te mogen werken aan deze jubileumeditie van de Chepos.
Mike van Osta, 1ste jaars master Building physics, Chepos 48 Aan de release van Chepos gaat altijd een heel proces vooraf. Bij mij komt een idee voor een artikel meestal uit de lucht vallen; het schrijven duurt vaak net iets langer. Gelukkig zorgen commissie-uitjes voor de nodige ontspanning en geven uitstapjes zoals de roadtrip door Flevoland de nodige inspiratie.
Patrick van Dodewaard, 3e jaars master Architecture & Structral Design, Chepos 3.8 Al jaren ben ik lid van de Cheposredactie. Dat ik het zolang volgehouden heb heeft alles te maken met de dynamiek van de commissie, steeds nieuwe mensen, taken en ervaringen. Terugblikkend merk ik dat mijn interesses en verantwoordelijkheden in de loop der tijd zijn veranderd. In het eerste jaar wilde ik (leren) schrijven en onderzoeken, daarna verschoof de focus meer naar minder diepgaande artikelen, eindredactiewerk en ‘de grote lijnen bewaken’. Na de Chepos 50 is het mooi geweest. Tijd om af te studeren.
Iedere drie maanden een nieuwe Chepos, en nu zelfs de 50ste editie van de Chepos. Maar wat gaat er eigenlijk vooraf aan een Chepos? In dit artikel kijk je mee achter de schermen bij de maak van een Chepos; de redactieleden laten je een kijkje nemen in hun kijk op de Chepos en de redactie die daarbij zit.
DE REDACTIE EEN KIJKJE ACHTER DE SCHERMEN BIJ:
90 | CHEPOS
ACHTER DE SCHERMEN
CHEPOS Sven van der Hulst, 3de jaars bachelor Ontwerp, Chepos 47
Frederike Zielman, 3de jaars bachelor Ontwerp, Chepos 45
Chastity Verhoofstad, 2de jaars bachelor Proces, Chepos 50
Het leukste van de
Het eerste artikel dat
Sinds het begin van
Chepos vind ik, wan-
ik voor de chepos
de Chepos 50 ben ik,
neer je samen een
schreef ging over
na gevraagd te zijn, bij
aantal maanden hard gewerkt hebt aan het blad,
de Bijlmer. Het was
de redactie gekomen.
het dan uiteindelijk van de drukker komt, en je
een uitdaging om het te schrijven en spannend
Voor mij is het allemaal nog vrij nieuw. Maar ik
het eerste exemplaar in je handen hebt. Dat geeft
het gedrukt terug te zien. Dat was wat ik van de
heb nu al ondervonden dat de Chepos een
zo’n grote voldoening, zo van “dat hebben we
Chepos verwacht had. Behalve dat is de Chepos
commissie is waarvan ik al veel geleerd heb en
samen bereikt”.
ook tot diep in de nacht in Vertigo zitten, elke
nog veel van zal gaan leren! Een echte uitdaging
maandag taart en een geweldige groep mensen.
dus.
Jolijn van Keulen, 1e jaars master Architecture, Chepos 3.11 Het leukste van redactielid zijn bij de Chepos is dat vele deuren voor je open gaan die normaal gesloten blijven. Zo krijg je een rondleiding door een gebouw dat normaal voor publiek gesloten is of mag je langskomen op het bureau voor een interview. En dan ben je apetrots als ze onder de indruk zijn van ons mooie blad.
Lennart Arpots, 3e jaars Stedebouw, Chepos 50 Momenteel is het elf uur ‘s avonds. Ik ben in Vertigo, op een zondag, in de carnavalsvakantie. Waarom ben ik hier; ben ik gek geworden? Of is dit weer het deadlinewerken van Bouwkunde? Nee, hier wordt met bloed, zweet en tranen het blad in elkaar geflanst dat u nu vast hebt. Krankzinnig.
Taeke Offringa, 1ste jaars master Architecture, Chepos 3.11 Inmiddels is dit mijn achtste Chepos en voelt het hele proces nog steeds als een prettig gevecht tegen de deadline. Voor mij begint het pas écht te kriebelen en interessant te worden zodra de eindredactionele periode eraan komt: schrijven, lay-outen, pielen, klooien, corrigeren. Net zo lang totdat de deadline daar is en er weer een puik blad is opgeleverd.
Wouter Loomans, 4de jaars bachelor Vastgoed, Chepos 46
Kim Raijmakers, 3de jaars bachelor Proces, Chepos 49
De vijftigste Chepos,
Als bestuursverant-
daar wilden we met
woordelijke ben ik
zijn allen iets bijzonders
dit collegejaar bij de
van maken. De weg
Cheposredactie geko-
ernaartoe was geplaveid met gezelligheid en gedeelde
men. Een bijzonder leuke commissie met een nog
interesse en waar de weg onverhard was en we hob-
bijzonderdere tijdsplanning. De eerste weken
bels tegenkwamen, overwonnen we die met de redac-
maakt iedereen goede, maar kleine stappen in de
tie door een combinatie van ervaring en creativiteit.
vordering van zijn artikel. En dan is het zover: de
Al met al hebben we zeven maanden actief aan deze
eindredactiedag – of bij deze editie het eindre-
vijftigste editie gewerkt en als hoofdredacteur ben ik
dactieweekend – met de nodige koppen koffie
zeer content met het resultaat.
wordt de eindsprint getrokken en een prachtig blad neergezet.
CHEPOS | 91
TERUGBLIKKEN MET OUD-HOOFDREDACTEUREN MARTIJN KRUIJF PIETER BEER MARIEKE DE VRIES MERIJN POELS
In het afgelopen decennium hebben diverse hoofdredacteuren kleur gegeven (soms letterlijk) aan de Chepos. Van complete lay-outherzieningen tot het voor de camera poseren in een jurk van oude Chepi; de spreekwoordelijke bloed, zweet en tranen zijn er niks bij. We hebben oud-hoofdredacteuren gevraagd kort wat herinneringen op te halen voor deze vijftigste editie. TEKST: SVEN VAN DER HULST & TAEKE OFFRINGA
Wat waren je beweegredenen om bij de Cheposredactie te gaan? En hoe lang heb je erbij gezeten?
publiceren van een magazine in zijn werk ging.
MK: Ik heb me in 2006 bij de Cheposredactie
MdV: De leuke commissie, haha. Eigenlijk vooral
Leuk om alle verhalen te horen! Welke Chepos vonden jullie het meest interessant om te maken? Welk thema was dat?
aangesloten, toen nog zonder vaste hoofdre-
het schrijven, maar ook het contact met de prak-
PB: Dat was uiteraard het thema UNStudio, toen
dacteur (ieder themanummer had een eigen
tijk en het vormgeven van een blad zoals je wilt.
kreeg ik samen met gastredacteur Louis Cobben
hoofdredacteur). Een van mijn teamgenoten bij
MP: Van jongs af aan ben ik al geïnteresseerd
de kans om een interview af te nemen met Ben
het hockey, Okke Boom, tevens Cheposcoryfee
geweest in schrijven en taal. Toen ik hoorde dat
van Berkel, het was een fantastische ervaring
(en toen commissievoorzitter) had mij overge-
er nieuwe redacteuren werden gezocht, was
waar ik veel van heb geleerd.
haald om bij de redactie te komen.
dat dus een leuke manier om die interesse te
MP: Voor mij was dat de Chepos 47, met als the-
In 2006-2007 viel de commissie onder mijn
combineren met die van bouwkunde. Verder leek
ma De Rotterdam. Daarin hebben we dit gebouw
Vervolgens ben ik een jaar redacteur geweest en daarna ongeveer twee jaar hoofdredacteur.
verantwoordelijkheid tijdens mijn CHEOPS
integraal beschouwd, met artikelen over bijna
bestuursjaar. In 2008 besloot ik vervolgens
alle bouwkundige disciplines. Voor het nummer
hoofdredacteur van Chepos 013 ‘Kunst/Kitsch’ te worden, met Hans Ibelings als gasthoofdredacteur. Na deze editie heb ik samen met de commissie het concept, de inhoud en de lay-out van de Chepos volledig herzien en na nummer 014 werd Chepos 3.1 (nieuwe stijl) uitgebracht onder een vast hoofdredacteurschap, waarvan ik de eerste hoofdredacteur was. In 2010 heb ik uiteindelijk afscheid genomen van de commissie
“Soeters schreef hierop een schitterende Soeteriaanse brief terug, grammaticaal bestaande uit slechts twee zinnen!” (MK)
hebben we toen een erg interessante rondleiding gehad in het toen pas net - deels - opgeleverde gebouw, wat ons extra inzichten heeft gegeven. Samen met de informatie voorzien door verschillende personen die actief met het ontwerp bezig zijn geweest, heeft dit tot een reeks interessante artikelen geleid. We kregen hier vanuit verschillende hoeken lovende kritieken over, wat mij als hoofdredacteur toch wel trots maakte. Verder
omdat ik ging afstuderen en droeg ik het stokje
vond ik de cover van dat nummer, met een foto
over aan Pieter Beer.
van Erik Zonneveld van de gevel van De Rot-
PB: Ik was in mijn eerste jaar als bachelorstu-
het me erg leuk om een blad vorm te geven en
terdam, erg geslaagd. Voor mij persoonlijk de
dent in een atelier gezet dat deels werd begeleid
was ik benieuwd naar de praktische ervaringen
mooiste van alle Chepi.
door oud-redacteur Martijn Kruijf. Die heeft mij
en contacten die je eraan overhoudt. Ik heb
MK: Dat vind ik een lastige... Voor iedere editie
toentertijd overtuigd om bij de redactie te komen.
vierenhalf jaar bij de redactie gezeten, waarvan
en ieder thema werd uiteraard lang gebrain-
Het was voor mij vooral een leuk aanbod omdat
de laatste twee jaar ongeveer als hoofdredacteur
stormd en was daarmee voor mij per definitie
ik graag schreef en interesse had in hoe het
[tot Chepos 48 red.].
interessant. Als ik dan toch een keuze moet ma-
92 | CHEPOS
IN GESPREK MET OUD-HOOFDREDACTEUREN
CHEPOS
ken zou ik kiezen voor Chepos 013 ‘Kunst/Kitsch’
enkele edities van de Chepos heeft voortgeduurd
sche stukken moet bevatten. De mix is juist inte-
waar ik Sjoerd Soeters mocht interviewen en
is grappig om terug te lezen. Daarnaast vond ik
ressant. Het zou wel leuk zijn om ook meer artike-
onder andere Hans Ibelings en Dick van Gameren
de editie van UNStudio ook erg gaaf, ook met het
len van externe schrijvers of van afstudeerders te
hele interessante en scherpe artikelen hebben
oog op de fysieke objecten (die de concepten van
plaatsen. Ik denk dat de verbeterde lay-out van
geschreven voor ons.
UNStudio representeerden) die we toen gemaakt
2013 ook heeft bijgedragen aan de bekendheid
Of toch 3.2 over het Spuimarkt complex ont-
hebben voor de release.
van de Chepos, omdat het nu meer een uniform
worpen door Bolles + Wilson waarvoor ik Peter
beeld uitdraagt dan de edities daarvoor.
zijn sterke inhoudelijke visie/overtuigingen op
In de loop van de tijd heeft de Chepos een ontwikkeling doorgemaakt, van studentikoos blad via architectuurtheoretisch tijdschrift naar het bouwkundige magazine dat het nu is. Wat vinden jullie van de staat van de Chepos op dit moment?
architectuur en de banaliteit van zijn gebouwde
MK: Ik heb al een paar jaar geen Chepos meer
werk. Soeters schreef hierop een schitterende
gezien, dus ik kan hier helaas niet over oordelen.
‘Soeteriaanse’ brief terug, grammaticaal be-
MP: Ik ben op zich wel erg tevreden met hoe de
staande uit slechts twee zinnen! Overigens kwam
Chepos er op dit moment uitziet. Ik denk dat we
hij later nog verhaal halen bij CHEOPS bij een
met de redactie door de jaren heen het blad wel
bezoek aan de TU/e over het ongelooflijke infan-
een steeds professionelere en frissere look heb-
tiele (quasi handgeschreven) lettertype dat we
ben gegeven, zeker door het introduceren van
hadden gebruikt om beide brieven te publiceren.
de nieuwe lay-out in 2013. Vroeger had het blad
Ik baal er nog steeds van dat ik toen net in een
toch een wat meer architectuurtheoretisch karak-
vergadering zat en zijn tirade niet persoonlijk heb
ter met artikelen van hoog niveau, maar ik denk
mogen aanhoren.
dat de huidige artikelen meer variatie hebben en
MdV: Ik vind het ook een lastige vraag! Ik vond
daardoor de lezer meer uitnodigen.
veel Cheposedities gaaf om te maken, maar
MdV: Ik ben ook tevreden met hoe de Chepos er
de Chepos 3.10 vond ik persoonlijk erg leuk,
nu uit ziet. Ik denk dat de Chepos een blad moet
vanwege de papieren jurk en de fotoshoot bij
zijn dat zich richt op de bachelorstudent, en dat
Piet Hein Eek! Ook de discussie over baksteen die
betekent dat het niet enkel architectuurtheoreti-
Wilson heb mogen interviewen op zijn kantoor in Münster. Los van de thema’s ben ik toch eigenlijk wel het meest tevreden met de over twee edities gepubliceerde briefwisseling met Sjoerd Soeters over hoe teleurgesteld ik was over de discrepantie tussen
BRONNEN Gesprek met: Martijn Kruijf, Pieter Beer, Marieke de Vries en Merijn Poels.
“ Het zou wel leuk zijn om ook meer artikelen van externe schrijvers, of van afstudeerders te plaatsen.” (MdV)
CHEPOS | 93
Elk jaar studeren vele buitenlandse studenten aan de TU/e. Voor de Chepos van december 2000 werden vier studenten gevraagd naar hun bevindingen . Dit levert bijna 15 jaar later een interessante kijk op hoe het leven op de faculteit Bouwkunde destijds werd waargenomen.
BUITENLANDSE STUDENTEN IN EINDHOVEN INLEIDING: MIKE VAN OSTA
JOSEPH BARNARD, BRISTOL, ENGELAND
met sportactiviteiten. Sport blijkt hier ook een
kers. Ik geniet van mijn verblijf hier en vind het
populaire bezigheid te zijn. Volleybal, hockey,
ontzettend leuk mensen van over de hele wereld
Aangekomen in Nederland,
voetbal, er is geen tekort aan goede sporten hier
te ontmoeten. Ik werk aan nieuwe projecten; op
Ik ben een Englishman, geen alien in New
in Nederland.
dit moment zit ik in een internationale ontwerp-
York, maar een nieuweling in deze mooie stad
Zo, dit is mijn verhaal en ik ben, voor zover ik
studio, speciaal voor Erasmusstudenten. In zo’n
Eindhoven. Ik voelde me overigens wel als een
weet, nog de enige Engelse alien in Eindhoven.
design studio komen verschillende talen en
alien toen ik net aankwam. Het leven op de TU lijkt een beetje op Star Trek met alle studenten om me heen die laptops gebruiken alsof het papier is. Maar na een tijdje voelde ik me niet echt meer als een alien. Nederlandse en Engelse cultuur hebben veel overeenkomsten en zelfs
culturen samen en dit is ontzettend inspirerend. Ik
“Studenten gebruiken
vind het leuk om geconfronteerd te worden met
hier laptops alsof het
Nederlandse studenten in het volgende trimester.
papier is.”
de weersomstandigheden doen me denken aan
nieuwe situaties. Ik hoop in contact te komen met Op dit moment is dit nog niet gelukt, omdat ik alleen colleges volg met buitenlandse studenten. Ik ben begonnen met het leren van de Nederlandse taal en hoop dan ook dat het daardoor gemak-
te spreken in dit meertalig land. Ik ben een Eras-
SUSI BERTSCH, INNSBRUCK, OOSTENRIJK
mus uitwisselingstudent en studeer Architectuur
Waar denk je wel niet naar toe te gaan?
contact te komen.
in een internationale ontwerpstudio. Ik ben zeer
Naar Eindhoven! Wat is dat? Het is een stad in
verrast dat een van mijn begeleiders Engels en
Nederland. Aha, Nederland, leuk! Afgelopen
Tijdens de excursie naar Parijs heb ik leuke
de ander Frans is. Tot nu toe zijn we in het atelier
maart heb ik de beslissing genomen om in het
ervaringen opgedaan. Het is ontzettend gaaf
vooral bezig geweest met een studie naar de
buitenland te gaan studeren. Ik dacht dat Neder-
om al die moderne architectuur te zien en om de
fascinerende gevarieerde Nederlandse geografie.
land een goede keuze zou zijn. Ik had al veel ge-
uitzonderlijke sfeer van een stad te voelen. Ook
Al snel bleek dat het moeilijk is om een kamer met
hoord over de Nederlandse architectuur (OMA,
heb ik veel nieuwe vrienden gemaakt. Ik kan
’uitzicht’ te vinden, in dit land zonder bergen.
MVRDV, enz.) en Nederland ligt in het midden
wel zeggen dat ik me al aardig thuis voel hier,
Maar waarom koos ik om naar Nederland te
van West-Europa. Het ligt in de buurt van België,
waarschijnlijk ook doordat Nederlanders ontzet-
komen? Ik ben voor een kwart Nederlands, mijn
Frankrijk, Engeland, Duitsland, dus genoeg
tend aardig en open zijn (behalve buschauffeurs).
oma kwam uit Rotterdam. Ik hoop er achter te
mogelijkheden voor leuke uitstapjes. Eindhoven is
Ondanks dat mensen hier tijdschema’s maken
komen wat de Nederlandse kant is van mezelf
de enige stad in Nederland die aangeboden werd
voor elke dag, hebben ze altijd tijd voor mij. Zelfs
en ik hoop uit te vinden wat het betekent ’Hol-
door het Erasmus programma in Innsbruck, dus
receptionisten nemen de tijd om mij alles uit te
lander’ te zijn. Helaas spreek ik geen woord van
daarom kwam ik hier.
leggen en zijn nog vriendelijk ook.
thuis. Ik kan helaas niet zeggen een vreemde taal
het diepe, Duits klinkende taaltje. Het lijkt haast
Ik kijk ontzettend uit naar de komende maanden
dat je keelpijn moet hebben om de taal goed uit
Ik ben nu al acht weken Eindhoven en de TU/e
te spreken. Ik kan dus niet de finesses van het
aan het ontdekken. Veel dingen zijn anders dan
gesprek waarnemen. Ik ben erachter gekomen
ik gewend was vorig jaar in Innsbruck. Er zijn
dat de Nederlanders vrij onafhankelijk leven,
geen bergen, fietsen hebben geen versnellingen
maar er is geen twijfel over mogelijk dat de inter-
en er zijn overal computers (we hebben een
nationale taal van alcohol mensen samenbrengt.
aantal goede computers in Innsbruck, maar niet
Dit is vrijwel altijd te combineren (waarschijnlijk
zoveel als hier in Eindhoven). Nederlanders zijn
vanwege het overvloedige water vanuit de lucht)
ontzettend punctueel vergeleken bij Oostenrij-
94 | CHEPOS
kelijker wordt om met Nederlandse studenten in
hier in Eindhoven.
ARTIKELEN UIT DE OUDE DOOS
UIT: CHEPOS 2001 natuurlijk voor Nederlandse fietsen, Nederlands
ontzettend blij met het kwartier pauze na elke 45
ANA PALENCIA NOVAS, MADRID, SPANJE
weer en Nederlands eten!
minuten college. Aan de andere kant heeft onze
Een jaar in het buitenland,
Ik ondervind dat er wel drie belangrijke verschil-
onze pauzes en de universiteit is de hele nacht
Spanje? “Sol, Fiesta en Siesta”, dat denken
len zijn. Het eten is voor ons een manier om
door geopend. Om precies te zijn, niet alleen de
de meeste Nederlanders als je zegt dat je uit
genegenheid te tonen voor mensen van wie we
universiteit en de bibliotheek zijn de hele nacht
Spanje komt, en dat is waarschijnlijk ook de reden
houden. Wij eten altijd twee keer warm op een
open, ook winkels en bedrijven zijn open tot
waarom mensen Spanje meestal een leuk land
dag. We lunchen tussen half twee en drie uur ’s
laat in de avond. Je kunt dus wel zeggen dat de
vinden. Ik heb daar twee dingen over te zeggen.
middags en dineren na negen uur in de avond.
middagen in Spanje net wat langer duren dan in
Ten eerste is het waar, maar niet altijd. We moe-
Natuurlijk ontbijten we ook en hebben we twee
Nederland.
ten ook serieus zijn op zijn tijd. En ten tweede,
pauzes rond twaalf uur ‘s middags en zes uur ’s
Hoe dan ook, niet alles is zo verschillend. We zijn
Spanjaarden vinden Nederland net zo leuk als
avonds, vergelijkbaar met de Nederlandse lunch
allemaal jong, we zijn studenten, we houden er-
Nederlanders Spanje. Spanjaarden hebben een
rond twaalf uur.
van plezier te maken en om uit te gaan. Kroegen
universiteit ook haar kwaliteiten. We hebben ook
bepaalde fascinatie voor Nederland, omdat ze
en discotheken sluiten later in Spanje en we drin-
het beeld van vrijheid, tolerantie, seks en drugs
De fiets is voor mij een geweldig vervoersmiddel:
ken meestal geen bier, maar sterke drank. Maar
voor zich hebben. Het is jammer dat wanneer je
goedkoop, gezond, zonder parkeerproblemen
we houden er allemaal van om met vrienden te
zegt dat je naar Nederland gaat, het eerste wat
en bovenal goed voor het milieu. In de meeste
zijn en plezier in het leven te hebben!
mensen meestal zeggen is: “Mmm, je houdt van
Spaanse steden is fietsen echter niet mogelijk,
drugs, is het niet?” Mijn opinie is dat Spanje niet
omdat ze er qua infrastructuur en ruimte (nog)
alleen maar feest is en Nederland niet alleen maar
niet klaar voor zijn. Ook heeft Nederland het
ANDREAS KAHLE, INNSBRUCK, OOSTENRIJK
drugs is. We hebben allebei veel meer om te laten
voordeel dat alle wegen vlak zijn. Wij moeten
Beste CHEOPS-leden,
zien!
kiezen tussen de metro, bus of auto, maar dan sta
Ik ben Andreas, studeer architectuur en ik mis de
Ik studeer een jaar hier in Eindhoven en mensen
je gegarandeerd in de file. Madrid is een enorm
hoge bergen rond mijn universiteit in Oostenrijk.
vragen mij waarom ik voor Nederland en Eind-
grote stad. We doen er soms wel een half uur tot
Het is daar onmogelijk langer dan vijf uur per dag
hoven gekozen heb. Mijn antwoord is dan altijd
een uur over om op de universiteit aan te komen.
op de universiteit te blijven, omdat een aantal van
dat ik een bepaalde aantrekkingskracht voel voor
Ik vind de TU een goede universiteit. Het is jon-
die bergen een ‘magnetisch’ effect op je hebben.
Nederlandse architectuur, de Nederlandse manier
ger, kleiner en bovenal veel minder overbevolkt.
Je moet dan wel weg om te gaan skiën of om de
van denken, de Nederlandse universiteit en
De universiteit heeft enorm veel te bieden aan
bergen te gaan beklimmen.
de studenten: gratis materialen voor maquettes
Ik vind dat Nederlandse studenten ontzettend
“De universiteit is
(toen nog wel, Red.), een groot sportcentrum en
hard werken. Maar hoe kan het ook anders; wat
jonger, kleiner en
voor iedereen computers. Nederlandse studenten
zouden ze anders moeten doen hier? Ze zijn altijd
hebben zelfs een studiebeurs en mogen gratis
op tijd voor colleges. In Oostenrijk beginnen
met de trein! Dit alles hebben we niet in Madrid.
colleges altijd een kwartier later. Dit noemen we
Wij moeten officieel een jaar langer studeren
“het academisch kwartiertje”.
en elke dag hebben we college van acht uur
Onze projecten zijn ook heel anders, omdat wij
’s ochtends tot drie uur ’s middags. Ik ben dus
onze constructies moeten berekenen op zware
bovenal minder overbevolkt.”
sneeuwbelasting. Dit kan in de winter wel een pak van twee meter zijn. Kun je het je voorstellen? Ja dat is bouwkunde studeren in Oostenrijk, om precies te zijn in Innsbruck in Tirol! Voor meer informatie, neem contact op met het reisbureau, of ga naar de Erasmuscoördinator.
AFBEELDINGEN 1. Studenten met notebooks (bron: Cursor) 1
CHEPOS | 95
Kop van ‘t Zand: Link the City MULTIDISCIPLINAIR PROJECT NAJAAR 2014 Het multidisciplinaire project uit het derde jaar heeft nogal een status opgebouwd: studenten die vijf dagen per week tot diep in de nacht doorwerken is de algemene tendens die rond het project hangt. Allicht een zwaar project, maar het levert wel mooie resultaten op! Het volgende stuk is geschreven door groep 10, bestaande uit Vera Adriaans, Daan Knibbeler, Milan Meeuse, Freek van de Mortel, Bram Nuijten, Fabian van der Wielen en Eefke Winkelmolen. Zij werden door hun mede-studenten het beste beoordeeld en als favoriet gekozen. De Kop van ’t Zand is onderdeel van de wijk Het
horecagelegenheid. De Willem II-fabriek heeft
waar verschillende evenementen konden worden
Zand gelegen in Den Bosch. Dit wijkonderdeel is
zich ontplooid tot een kleine concertzaal waar
gehouden en waar jongeren hun talenten konden
het oude industriële gebied van de stad. In vroe-
regelmatig evenementen worden gehouden, W2
ontwikkelen en uitvoeren. De huidige functie van
gere tijden waren de fabrieken nog onderdeel van
Poppodium. Hierin vormt de wijk Kop van ’t Zand
de fabriek bestaat uit een skatebaan. Onder de
het handelskarakter van de stad, maar tegen-
een nieuw cultureel centrum in Den Bosch.
naam World Skate Center is het een plek gewor-
woordig worden ze niet meer voor hun oude doel gebruikt.
den waar wekelijks vele jongeren samenkomen. Een fabriek die achter is gebleven in de ontwikkeling van de wijk, is een oude metaal- en ijzer-
Een geheel nieuw idee dat is ontstaan, is het ont-
De Verkadefabriek en de Willem II-fabriek, die
gieterij. In de afgelopen jaren heeft deze fabriek
wikkelen van een hotel en woningen in combina-
in dezelfde wijk liggen, hebben ondertussen al
verschillende functies gehad, maar deze bleken
tie met de oude metaal- en ijzergieterij. Het ge-
een andere functie gekregen. De Verkadefa-
steeds maar tijdelijk te zijn. In eerste instantie
bied zal aansluiten bij het culturele en recreatieve
briek heeft een cultureel programma gekregen,
sloot de fabriek aan op het culturele programma
programma van de wijk Het Zand. Gekeken naar
met onder andere een film-, theater- en een
van de wijk. De Talentfactory was een plaats
de ligging van de wijk, heeft het een ideale locatie
96 | CHEPOS
MULTIPROJECT ARTIKEL OVER NAJAAR DINGEN 2014
NOW
ten opzichte van de verschillende programma’s in
Het complex is via de achterzijde bereikbaar met
nieuwe bebouwing contrasteert door de verticale
de stad, te weten business, watersport, cultuur,
de auto die vervolgens in een tweelaagse split-le-
aluminium panelen met de oude, horizontaal ge-
wonen en het centrum.
vel parkeerplaats geparkeerd kan worden. De rest
oriënteerde baksteen van de ijzerfabriek. Op deze
van het complex is alleen te voet of met de fiets
manier wordt verwezen naar de geschiedenis van
In het Multidisciplinair project zijn deze eerste
te bereiken. Dit geeft een rustige indruk aan de
de ijzer- en metaalgieterij, maar tegelijkertijd ook
ideeën uitgewerkt tot een daadwerkelijk plan,
kade die geschikt is voor recreatie. De gelaagde
naar het tijdsverschil en technologische vooruit-
waarbij de oude metaal- en ijzergieterij een
kade verdeelt de verschillende verkeerstromen
gang. De grote overspanning, die verwezenlijkt
prominente rol en verbindende factor heeft. Het
zodat er een goede verbinding ontstaat tussen de
wordt door een stalen vakwerkconstructie,
gemeentelijk monument staat centraal in het
gebruikers van het gebouw en voorbijgangers.
benadrukt de ingang van het hotel. Tegelijkertijd
ontwerp. Functies als een horecagelegenheid,
De ingang van het hotel is bereikbaar via een trap
vormt dit de afscheiding tussen de rustige bin-
expositieruimte, en hotelingang met aanliggende
die leidt naar een splitlevel binnenplaats. Deze
nenplaats en de kade.
lobby worden verbonden door een verhoogde
geldt als rustige baken voor hotelbezoekers en
loper die de vorm van de bovenliggende nieuwe
bewoners van het complex om zich af te scheiden
Het samenvallen van functie, vorm en openbare
bebouwing volgt. Deze loper vormt de centrale
van het tumult op de kade.
ruimte zorgt voor een sterke verankering in de
plaats waar hotelgasten en andere bezoekers
stad. De Kop van ’t Zand vormt de verbindende
terug kunnen keren en bij elkaar kunnen komen.
Het gebouw is ontworpen als sculptuur die
factor in een gefragmenteerd Den Bosch:
Deze loper biedt dan ook de verbinding naar de
een beweging in de stad moet implementeren.
Link the City.
bovenliggende hotelkamers. Het hotel richt zich
Het vormt letterlijk het verbindingspunt tussen
vooral op business-gerelateerd publiek om in te
de verschillende hotspots in de stad. Oud en
spelen op de ideale verbinding tussen de binnen-
nieuw komen op een bijzondere wijze bij elkaar.
stad en de Brabanthallen, die zich beide binnen
De nieuwbouw omlijst het monument op een
loopafstand van het hotel bevinden.
dusdanige manier, dat het een krachtige uitstraling weergeeft, zonder de authenticiteit van
Daarnaast zijn er buiten het hotel woongelegen-
AFBEELDINGEN 1. Visualisatie vanaf het water 2. Masterplan 3. Tekening vanaf de brug
2 1
3
het monument aan te tasten. De gevel van de
heden opgenomen in het programma. De 35 huurwoningen bevinden zich in hetzelfde complex als het hotel, waardoor het gebouw saamhorigheid uitstraalt. De woningen maken optimaal gebruik van de omgeving, die vooral bepaald wordt door de Bossche grachten en het historisch centrum. De appartementen liggen georiënteerd op de stad en bieden verre zichtlijnen. Het gehele complex is zeer energiezuinig door een Rcwaarde van 6,3 ter plaatse van de gevels. Verder bieden de appartementen de mogelijkheid voor een open indeling en personalisatie. Door deze kwaliteiten zijn de appartementen erg aantrekkelijk voor ‘young urban professionals’. De plint van het gebouw bestaat uit voorzieningen zoals een fitnessgelegenheid en een fietsverhuur. CHEPOS | 97
24UP 2015
Bouwbesluitloos ontwerpen Al veertien keer eerder werd het 24-UursProject (24UP) georganiseerd door CHEOPS. Bij deze ontwerpwedstrijd worden studenten in het ongewisse gelaten tot ze op de locatie aankomen. Daar krijgen ze enkele lezingen en deze waar men het meest nieuwsgierig naar is: de opdracht. Dan gaat de tijd in en gaan de studenten 24 uur lang, door de nacht heen, ontwerpen. Hieronder een verslag van de commissie én de winnaars van de vijftiende 24UP. TEKST: WILLEM CIJSOUW (COMMISSIE) EN JORIS VAN DEN BERG (DEELNEMER)
COMMISSIE
in elkaar? Hoeveel en welke soort huishoudens
Voor de XVe 24UP wilden we als commissie graag
wonen samen, wat wordt er wel en wat wordt er
iets nieuws qua opdracht doen. Na een lange
niet gedeeld, wat is de factor die deze woon-
aanloop waarin we op zoek gingen naar bijzon-
vorm tot een succes maakt en hoe zorg je voor
dere projecten, bleek de gemeente Almere bereid
betrokkenheid en een gemeenschapsgevoel bij
om ons te helpen. Het leek ons leuk de deelne-
de bewoners? We hebben als commissie bewust
mers uit te dagen een woning neer te zetten in de
geen voorbeelden van woningen gegeven aan
zelfbouwwijk van Almere, waar het Bouwbesluit
deelnemers. We hoopten de teams uit te dagen
versoepeld is. De gemeente kwam zelf echter met
deze woontypologie zo goed mogelijk uit te
een iets ander voorstel: in het Homeruskwartier,
denken. Hierbij was de locatie een groot voor-
de zelfbouwwijk, zijn drie kavels bestemd voor
deel: door het versoepelde Bouwbesluit kan er in
een bijzondere woonvorm: gemeenschappelijk
principe alles gebouwd worden.
wonen. Hier mag in een plas een eilandje worden
begeleiders (waaronder Gerald Lindner om 03:00
aangelegd, met daarop een huis waarin meerdere
De gemeente heeft ons ook aan een mooie
uur ‘s nachts) en media (Omroep Flevoland heeft
huishoudens samenwonen.
werklocatie voor de 24UP geholpen, namelijk
een leuke reportage gemaakt).
de Topsporthal van Almere. Hier kregen we een
Voordelen van gemeenschappelijk wonen zijn er
grote ruimte waarin gegeten, ontspannen en ge-
En dan na een nachtje vol Wii’en, voetballen in
presenteerd kon worden. In de omloop onder de
de hal, Stef Stuntpiloot en voor de deelnemers
tribunes van de sporthal was er ruim voldoende
vooral hard werken, kwamen we dichter en
plaats om te werken. In de maanden vooraf
dichter bij het einde. Rond een uurtje of zes in de
regelden wij als commissie alle andere dingen:
ochtend kwam een deel van de commissie nog
sponsoring, begeleiders en juryleden, eten, ver-
op het lumineuze idee een pilsje te drinken. Dat
voer en alle andere benodigdheden. En dan is het
bleek na inname toch niet zo’n strak plan te zijn.
15 januari, heb je hopelijk alles goed gedaan en
Gelukkig werd de hierop volgende slaapcrisis
staat de 24UP op het punt van beginnen...
overleefd en konden we allemaal door naar de
genoeg: kosten kunnen worden gedeeld, allerlei spullen kunnen worden gedeeld en er kan voor elkaar gezorgd worden. Met de opkomst van de participatiesamenleving, een economie op basis
DOOR HET VERSOEPELDE BOUWBESLUIT KAN IN PRINCIPE ALLES GEBOUWD WORDEN
van gedeeld bezit en de vergrijzende maatschappij kan deze woontypologie in de toekomst een
Om negen uur ‘s ochtends parkeerden we onszelf
finale, namelijk de presentaties van de deelne-
grote rol spelen in Nederland. In het buitenland,
in de bus en vertrokken we vanuit Eindhoven.
mers voor een vijfkoppige jury van experts in
bijvoorbeeld in Duitsland, bestaan inmiddels
Na een wat rommelige ochtend (in de file staan,
het vakgebied. De symptomen van zo’n 30 uur
honderden woningen waarin gemeenschappelijk
presentaties bijwonen en in de regen door het
zonder slaap werden goed zichtbaar; het was niet
gewoond wordt. Nederland loopt nog achter op
plangebied lopen) werd de timer om half drie
moeilijk meer om knikkende kopjes en wallen
dit gebied.
’s middags aangezet. We waren als organisatie
onder de ogen te vinden. De alcoholconsumptie
gewaarschuwd; in vorige jaren sloeg de verveling
bij de op de presentaties volgende borrel lag dan
Deze woonvorm is dus nieuw en veel eigen-
vaak toe wanneer je 24 uur lang eigenlijk niet
ook laag. Desondanks leek het erop dat iedereen
schappen zijn nog niet uitgewerkt. Daarom
zoveel te doen hebt. Dit bleek gelukkig erg mee
het leuk heeft gevonden om mee te doen en dat
komen bij het ontwerpen veel vragen naar
te vallen omdat je alsnog met van alles bezig
is het belangrijkste. Wij als commissie hebben er
boven: hoe steekt het samenwonen in de praktijk
bent. Zo kwamen er geregeld gasten langs, zoals
in ieder geval van genoten.
98 | CHEPOS
24UP 2015
NOW DEELNEMERS
delijk en uiterst overtuigend bleek te zijn”. Dit
Almere, een stad waar het samen gebeurt. Er
bleek de omschrijving te zijn van ons product en
wordt samen geleefd en samen gewoond. Met
we werden naar voren geroepen om de prijzen
deze uitstraling was er vanuit de gemeente de
in ontvangst te nemen. Daarna werd er voor
wens om een vernieuwend ‘Samen wonen’-con-
iedereen nog een lekker drankje ingeschonken en
cept te realiseren voor een van de drie eilanden
konden alle deelnemers eindelijk hun welverdien-
van Almere Poort. Als groep moet je met deze in-
de slaap pakken in de bus terug naar Eindhoven.
troductie aan de slag tijdens het 24-UursProject.
Het waren twee fantastische dagen.
Na een locatiebezoek in de stromende regen en een korte verdeling van de werkplekken konden
hoorde renders, Lennart werkte de woningplat-
Dank aan de commissie, deelnemers, begeleiders
we eindelijk aan de slag. Maar waar begin je?
tegronden uit en ik begon aan de maquette om
en jury om dit allemaal mogelijk te maken.
de jury een beter gevoel van ruimte te geven bij Na een analyse van het gebied en zijn demogra-
ons wooncomplex. Als een geoliede machine
En het geheim van ons succes? De architect werd
fische eigenschappen, kwamen we al snel tot de
gingen we te werk en tot een uur of drie ’s nachts
(noodgedwongen) pas laat ingeschakeld waar-
conclusie dat de doelgroep voor ons wooncom-
waren we qua productiviteit niet te stoppen. Dit
door het concept al dermate duidelijk was dat het
plex zou bestaan uit alleenstaanden en eenouder-
stagneerde op het moment dat Pim zijn filmpje
ontwerp in een paar uur stond, en vervolgens ook
gezinnen. Maar hoe trek je deze mensen en hoe is
afhad waarin de kijker een rondleiding kreeg door
bleef staan. Daardoor kon er vroeg begonnen
de concurrentie van andere soortgelijke woning-
het ontwerp. Hij besloot toen namelijk zijn beno-
worden met renders, plattegronden en al het
bouw af te troeven? Wij vonden onze antwoor-
digde acht uur slaap te pakken. Ook bij de andere
andere presentatiemateriaal.
den in het bieden van keuze en flexibiliteit. Keuze
drie leden van de groep sloeg de vermoeidheid
in bijvoorbeeld gevelbekleding en flexibiliteit in
genadeloos toe; de irritaties kwamen naar boven,
woninggrootte. Door deze vrijheid zijn de bewo-
de productiviteit daalde en de oogleden werden
ners eerder tevreden over hun woonruimte en
zwaarder. Uiteindelijk hebben we rond een uur of
blijven ze er langer wonen. Het uitgangspunt van
zeven in de ochtend besloten om de totale focus
de komende 24 uur was geformuleerd, maar het
te leggen op de presentatie. Alles werd er aan
concept moest nog bijgeschaafd worden. Onze
gedaan om Wouter, onze woordvoerder, te kun-
architect arriveerde pas rond elf uur ’s avonds,
nen laten schitteren met ons ontwerp. Referentie-
dus was er voor ons drieën nog genoeg tijd om
beelden werden gezocht, sfeerbeelden gerenderd
het ‘samen wonen’-concept te verbeteren. We
en een slogan werd bedacht: Almere, The Real
wilden de toekomstige bewoners meer flexibiliteit
Me (ziet u het anagram?). Een uur voordat de
bieden in de grootte van de woonruimte door
presentaties begonnen namen we het geheel nog
tussen twee appartementen een extra ruimte
één keer door en werden laatste de fouten uit de
van ongeveer 30 m2 te plaatsen die door een
presentatie gehaald.
AFBEELDINGEN 1
3
2 5
4
1. Werkende deelnemers (foto: CHEOPS) 2. Gerealiseerde woningen in de zelfbouwwijk (foto: Johnny Wonder) 3. De winnende groep (foto: Bob Friedlander 4. Mogelijkheden flexibele ruimten 5. Ontwerp verdeeld per functie
van de twee aanliggende huishoudens gehuurd kon worden. Hierdoor krijgt het huishouden dat
Daarna was het tijd voor het echte werk, tijd om
de ‘Flexruimte’ huurt een groter woonoppervlak
te vlammen. Elke groep probeerde haar concept
indien gewenst.
zo goed mogelijk te verkopen aan de vijfkoppige jury. Na elke presentatie stelde de jury een aantal
Nadat we ons concept helemaal tot in de puntjes
kritische vragen en daarna was de volgende
hadden uitgewerkt en we uitgespeeld waren met
groep alweer aan de beurt. Nadat alle presenta-
de Wii, arriveerde Lennart, onze architect, om ons
ties erop zaten, was het moment waar iedereen
aan een ontwerp te helpen. Als echte architect
naar toe leefde eindelijk daar; de borrel en de
ging hij, als een chaoot met zijn frisse, onbezon-
uitreiking. Gespannen stonden alle groepjes
nen blik, aan het werk om ons woonconcept te
te luisteren naar juryvoorzitter Art Zaaijer die
vertalen in een futuristisch gebouw. Een ontwerp
het winnende groepje omschreef als: “iets wat
met veel gestapelde blokken en een gecen-
mysterieus was in het begin, maar uiterst verlei-
treerde, gezamenlijke ruimte was het resultaat. Na een uur knallen aan het ontwerp konden we, met nog twaalf uur op de klok, eindelijk beginnen aan het belangrijkste onderdeel van de 24UP, de eindpresentatie. Wouter maakte een start aan de PowerPoint om deze er zo gelikt mogelijk uit te laten zien, Pim begon met het maken van een 3D-model van het ontwerp in Revit en de daarbij CHEPOS | 99
Vertoning film: The Competition
13 APR
De film The Competition is een beeldverslag van een competitie tussen stararchitects Jean Nouvel,
Studiereis Lissabon en Porto
30 APR - 8 MEI
De studiereis van CHEOPS gaat dit jaar naar Porto en
Frank Gehry, Dominique Perrault, Zaha Hadid en Norman Foster. Zij worden
Lissabon! Deze steden bieden studenten een verscheidenheid aan interes-
gevolgd tijdens het proces dat ze doormaken voor een ontwerpwedstrijd
sante projecten binnen de verschillende disciplines van de bouwkunde.
voor een museum in Andorra. De film zal eenmalig vertoond worden en is
Er zal onder andere een bezoek worden gebracht aan de projecten van
het eerste deel van een tweeluik van Creatieve Makers die Architectuurcen-
architecten Álvaro Siza en Eduardo Souto de Moura. Schrijf je dus snel in
trum Eindhoven en Broeinest organiseren op maandag 13 en maandag 20
aan de CHEOPS-balie!
april 2015. Kijk voor meer informatie op architectuurcentrumeindhoven.nl.
Lissabon en Porto
Natlab, Strijp-S
Docent-van-het-jaarverkiezing Dag van de Projectontwikkeling
23 APR
21 MEI
Het jaar 2014 zit er alweer een tijdje op en nu rijst de vraag wie afgelopen jaar de beste docent en
In Congrescentrum 1931 in ‘s-Hertogenbosch
projectbegeleider waren. In mei reikt CHEOPS namens de studenten drie
wordt eind april de vierde editie van de Dag van
prijzen uit: de prijs voor beste bachelordocent, beste masterdocent en beste
de Projectontwikkeling georganiseerd door NEPROM. Aan de hand van
begeleider. In april gaat de verkiezing van start. Weet jij al op wie je gaat
het thema “Maak het met mensen!” is het programma gevuld met nieuwe
stemmen?
ontwikkelingen, trends en innovaties op het gebied van wonen, werken,
Trappenzaal, Vertigo
winkelen en recreëren. Tijdens de Dag van de Projectontwikkeling zal ook de winnaar van de NEPROM-prijs voor locatieontwikkeling 2015 bekend worden gemaakt. Kijk voor meer informatie op neprom.nl. Congrescentrum 1931, ’s-Hertogenbosch
Algemene ledenvergadering #3
29 APR
Bouwkundefeest #3
26 MEI
Eind mei is het weer tijd voor ontspanning in het drukke leven van de student. We zijn inmiddels al
over de helft van het studiejaar en daarmee zal ook het derde bouwkundefeest plaatsvinden in Café Thomas op Stratumseind. De kroeg zal weer ge-
De derde algemene ledenvergadering van het 29e
heel in thema worden aangekleed en het belooft een onvergetelijke avond
bestuur zal op woensdag 29 april plaatsvinden.
te worden. Natuurlijk zullen er gedurende de avond weer 200 biertjes gratis
Ben jij benieuwd hoe het met CHEOPS gaat, of wil je graag je mening uiten
over de bar gaan.
over bepaalde zaken? Kom dan om 19.30 uur naar The Trafalgar Pub in
Café Thomas, Stratumseind
de Dommelstraat. Aansluitend is er de gelegenheid om samen gezellig een drankje te drinken! The Trafalgar Pub, Dommelstraat
agenda CHEOPS 100 | CHEPOS
AGENDA
NOW
Excursie Turnhout
28 MEI
Eind mei zal de jaarlijkse architectuurexcursie van Architectuurcentrum Eindhoven plaatsvinden. Het
Losse tijdschriftenverkoop
1 - 5 JUN
Tijdens de eerste week van juni zal de losse tijdschriftenverkoop plaatsvinden bij
doel van deze architectuurexcursies is om te leren van stedelijke ontwik-
CHEOPS. Tijdschriften op het gebied van architectuur, stedebouw, techniek
kelingen en gerealiseerde architectuurprojecten. Dit jaar zal de excursie naar
en vastgoed zullen aangeboden worden tegen een sterk gereduceerde prijs!
Turnhout gaan, waar op dit moment onder andere herbestemming van
CHEOPS, loopbrug tussen Vertigo en Zwarte Doos
industriële panden en het stationsgebied op de planning staan. Kijk voor meer informatie over de excursie op architectuurcentrumeindhoven.nl. Turnhout
BIM Praktijkdag
30 MEI
Plugged Festival
4 JUN
Begin juni mogen we weer genieten van de muzikale klanken van Eindhoven en omgeving. Het KOE-veld
zal weer volstromen met leuke bandjes tijdens de derde editie van het Plug-
Binnen een bedrijf veranderen door BIM interne en
ged Festival. Er kan weer worden genoten van een geweldige line-up met
externe processen en heeft het een grote invloed op
verschillende muziekstijlen onder het genot van lekker koude biertjes. Zet
de organisatie. Aan de hand van een afwisseling van voorbeeldprojecten uit
deze datum dus zeker in je agenda en zorg dat je erbij bent! Kijk voor meer
de praktijk en theoretische onderwerpen wordt het ‘hoe’ van BIM bespro-
informatie op pluggedfestival.nl.
ken op de BIM Praktijkdag. Deze dag wordt georganiseerd door Cobouw
KOE-veld Auditoriumveld, TU/e
en partners. Kijk voor meer informatie op bimpraktijkdag.nl. Jaarbeurs, Utrecht
Release Chepos 51
Stadsgesprek: wonen
1 JUN
9 JUN
Kijk jij nu alweer uit naar de volgende Chepos? Bereid je dan maar vast voor op de volgende Cheposrelease!
Nieuwe ontwikkelingen in de stad vinden in hoog
Het FILE-thema is nog geheim maar hierbij kondigen wij aan dat het weer
tempo plaats. Architectuurcentrum Eindhoven gaat in
een mooie editie zal worden. Daarnaast kan er tijdens de release wor-
gesprek met Paul Diederen van architectenbureau diederendirrix over de
den genoten van een lekker koud biertje, dus zet deze datum alvast in je
transformatie van kantoren in de binnenstad, Menno Moen van de Ge-
agenda! Ook voor jou bestaat de mogelijkheid om een artikel te schrijven
meente Eindhoven over de nieuwe woonvisie en Jessie van Rooij van Vitalis
voor deze editie, in de vorm van de ChePOST. Ben je hierin geïnteresseerd?
over de kwaliteit en kwantiteit van wonen voor ouderen.
Stuur dan een mailtje naar cheposredactie@cheops.cc.
Natlab, Strijp-S
Plaza, Vertigo
& bouwkunde CHEPOS | 101
NOW
WHERE DO WE GO FROM HERE? Stylos Delft
In elke Chepos wordt een artikel geplaatst uit Pantheon// en vice versa. Pantheon// is het magazine van Stylos, Studievereniging Bouwkunde Delft. Dit keer gaat het artikel over de waarde van historische architectuurstromingen binnen de hedendaagse architectuur.
From classicism to modernism, from rococo to art nouveau; the extensive research on its history makes the world of architecture seem to be so clear and logical. But why is it that architects cannot agree on the cur-
tion of history. According to Rutte, the rediscove-
Rutte agrees that we have dragged the archi-
rent situation of architecture? To find out
ry of forgotten buildings and architects is gaining
tecture of the nineties along with us into the
where we stand, we have asked the people
importance, with a critical revision of the known
twenty-first century. Rutte’s opinion is that we
who did manage to create clarity: the histo-
classification as a consequence.
are still captivated by postmodern ideas. These
rians and theoreticians. TEXT: VITA TEUNISSEN
ideas root in the United States of the seventies,
THE END OF AN EVER-GOING ACCELERATION
where architects got bored of the strict rules of modernism and longed for freedom. Led by men
Today, designers can use the historic library as
like Robert Venturi (“less is a bore”), a national
THE VALUE OF HISTORY
a bottomless well of inspiration, Broekhuizen
historic awareness grew. The neo-styles got ano-
Architectural history is either dearly loved or
continues. The freedom with which the architects
ther chance and historic references were reintro-
questioningly doubted by the architecture
can apply these ideas on their designs is unique
duced. This has led to the ingredients of today’s
students of today. The history of architecture is
and leads to a wide fragmentation of architectu-
architecture: historic elements with a modern
often taught as a classification of styles, but the
ral shapes and styles.
touch, often with a large scoop of irony.
good point of view. Only from far, details can be
The ongoing acceleration of culture since the
VIEWS ON THE FUTURE
distinguished and distributed over different style
industrial revolution has come to an end. Com-
Broekhuizen thinks the reason for this standstill
groups. When it comes to history, such a distan-
pared to the revolutionary architecture of the
is the economy, but also the standardisation
ced view is created by the passing of time.
seventies, like the Bijlmer, the early nineties work
of production and worldwide consumerism.
of Rem Koolhaas doesn’t look so different from
Everything looks the same, because it is made by
If so much time is needed, should we still use the
his more recent work at all. While it is comforting
the same machines. It is the time of reflection and
classification of styles? Hans Ibelings values the
to realise that we can finally keep up again, it is
confusion. Interestingly, the way onward can be
method as an effective communication tool. We
terrifying to enter a world where we have not
inspired by looking back in history.
could compare it to the different styles of music:
been in since the eighteenth century: the world
“Jazz, pop, rock; all these styles are so widely ap-
of cultural continuity. Andersen thinks the limited
CALM BEFORE THE STORM
plicable, but nonetheless, the listener immediately
capacity to embrace flux and strangeness is the
Ibelings compares the architecture world to a
knows what you’re talking about.”
reason for this stagnation. Technology and eco-
pendulum. We are near the turning point of the
Reinout Rutte does emphasize that this classifica-
nomy are changing so fast, we need something
sway, but we don’t know if we have just that
tion should not be taken too literally. For a long
to hold on to. We are holding on so tight that
more to go, or if we are already swinging to the
time, people believed that there could only be
the cultural innovation of the Western world has
other side. We are captured by a moment of
one prominent style at a time, which is why a lot
finally come to an end and is being overtaken by
reflection, focusing on the now and the influence
of buildings have been forgotten in the classifica-
other cultures.
of history. Only time can tell if it’s the calm before
problem of this classification is the need for a
the storm or the end of an era. BRONNEN 1. Andersen, K. (2012) You Say You Want A Devolution? vanityfair.com
102 | CHEPOS
STYLOS
COLOFON Chepos, bouwkundig magazine ISSN: 1873-183X cheposredactie@cheops.cc www.chepos.nl www.facebook.com/CheposPage www.issuu.com/chepos_cheops Chepos is een uitgave van CHEOPS, Studievereniging Bouwkunde van de Technische Universiteit Eindhoven. Voor onderzoek- en studiedoeleinden mogen teksten en afbeeldingen uit deze uitgave worden gebruikt, mits voorzien van bronvermelding. Uitzondering hierop vormen auteursrechtelijk beschermde afbeeldingen; deze mogen niet vermenigvuldigd of gepubliceerd worden zonder uitdrukkelijke toestemming van de auteur. CHEOPS, Studievereniging Bouwkunde Technische Universiteit Eindhoven Vertigo 1.15 Postbus 513 5600 MB Eindhoven T 040-2473140 info@cheops.cc www.cheops.cc Cheposredactie Justin Agyin, Lennart Arpots, Ilke Broers, Patrick van Dodewaard, Evert Hollander, Sven van der Hulst, Jolijn van Keulen, Wouter Loomans (hoofdredacteur), Taeke Offringa, Mike van Osta, Marinde van Rooij, Kim Raijmakers, Chastity Verhoofstad, Frederike Zielman Redactiewerkzaamheden ook iets voor jou? Zoek je ruimte voor jouw mening? Stuur dan een mailtje naar cheposredactie@cheops.cc Aan deze editie werkten mee Geordy van Bussel, Christian Fredrix, DaniÍl Kersbergen, Irene Scheperboer, Studievereniging Stylos. Met speciale dank aan Pnina Avidar, Pieter Beer, Nik Berkouwer, Meintje Delisse, Eveline Demouge, Marc Glaudemans, Martijn Kruijf, Patrick Meis, Merijn Poels, Patrischia Ruisch, Marieke de Vries, Ties de Wildt. Foto’s Voorpagina: Gevel Bijenkorf Beeldpagina: Christian Fredrix Offset Drukkerij Snep BV, Eindhoven Oplage: 1600 Advertentie-exploitatie Kim Raijmakers: pr@cheops.cc