Chepos 50 by Chepos

50 maart 2015

REALISEER ALLE MOGELIJKHEDEN VAN ONZE LEEFOMGEVING. LAAT JE INSPIREREN! Met onze 350 jaar ervaring als basis, bouwt Saint-Gobain de wereld van de toekomst. Ons doel? Het creĂŤren van een duurzame leefomgeving door innovatieve oplossingen te bieden voor de uitdagingen economische groei, energiebesparing en milieubescherming. Om dit doel te realiseren hebben wij talentvolle mensen nodig die bereid zijn deze uitdagingen samen met ons aan te gaan. Als je hiervoor net zo gemotiveerd bent als wij, kom dan bij ons werken. Je kunt meer over onze visie lezen op

www.saint-gobain-experience.com

REDACTIONEEL

ter wereld noemen; de trots is dus niet helemaal

Het mag duidelijk zijn waarom ‘Eindhoven’ is ge-

misplaatst.

kozen als algemeen thema voor deze jubileumeditie. Door de stad uitvoerig te beschrijven hoopt

Toch zullen velen het niet met mij eens zijn. Hen

de redactie de lezers nog meer bewust te maken

nodig ik uit om eens op de kop van de Emma-

van de karakteristieken van onze Lichtstad.

singel te gaan staan en een rondje te draaien. Eerst zie je Piazza, de Tube (fietsenstalling) en de

Niet alleen Eindhoven, maar ook onze faculteit

Blob, drie bijzondere, door Fuksas ontworpen,

verdient aandacht. Waar zij vaak in de schaduw

moderne bouwwerken die er mede voor hebben

wordt gezet van haar oudere zus in Delft, ziet

gezorgd dat Eindhoven werd verkozen tot beste

men minder vaak de sterke kwaliteiten van de

binnenstad van Nederland in 2011 en 2013.

Eindhovense faculteit in, waarvan de brede basis

Draai je nog wat verder, dan springen de Admi-

de voornaamste is. Onze faculteit heeft al vele

rant en de Witte Dame in het oog, imposante

bekende en minder bekende alumni voortge-

Als Alkmaarse jongen was voor mij de stap om

gebouwen die de grootstedelijke sfeer en historie

bracht in diverse disciplines, allen met een eigen

te gaan studeren in Eindhoven groot; de studie

van Eindhoven ademen. Nog een paar graden

verhaal. Aan de hand van vele interviews is er een

Bouwkunde trok mijn interesse, de stad niet.

verder en het PSV-stadion verschijnt, een van

bijzondere FILE samengesteld die inzicht biedt in

Eindhoven was mijns inziens niet te onderschei-

de vele plekken waar een sterke saamhorigheid

het werk van bekende bouwkundigen als Wiel

den van de vele andere studentensteden en niet

tussen de Eindhovenaren gevoeld kan worden.

Arets en Joost Ector in relatie tot hun studie hier

te vergelijken met de échte steden als Amsterdam

Wanneer de criticus nog niet te duizelig is, kan er

in Eindhoven.

en Utrecht.

ook een eindje gelopen worden: niet ver van de Emmasingel bevindt zich Strijp-S, een wereldbe-

Met trots zet ik mijn naam onder deze

Nu, vier jaar later, ben ik geïntegreerd in de Licht-

roemd voorbeeld van grootschalige transforma-

jubileumuitgave. Mijn dank gaat uit naar de

stad en heb ik woorden als ‘houdoe’ en ‘ofwa’

tie. Ook op loopafstand is het Stratumseind, de

alumni die hebben meegewerkt en de redactie,

aan mijn vocabulaire toegevoegd. Ik ben van de

grootste kroegenstraat van de Benelux, waar de

waarvan ik veel heb gevraagd.

stad gaan houden en trots om er onderdeel van

gezellige studentikoze sfeer van Eindhoven het

uit te maken. En ik ben niet de enige: op de Haar-

best geproefd kan worden. Dat al deze dingen,

Namens de voltallige redactie wens ik u veel

lemmers na zijn Eindhovenaren het meest trots

net als de TU/e en het station, op loopafstand

leesplezier met deze dubbeldikke Chepos,

op hun stad. De stad is hoofdstad van Nederland

zijn, is een sterke stedebouwkundige kwaliteit

geweest in 1944-1945 en mag zich tegenwoor-

van Eindhoven: ondanks de grootte van de stad

Wouter Loomans

dig Design Capital en een van de slimste regio’s

lijkt zij kleinschalig.

Hoofdredacteur

REDACTIONEEL

CHEPOS | 3

34 NOW

EINDHOVEN

REDACTIONEEL 1 UNDER CONSTRUCTION 4 TU/e Science Park CHEPOST 5 NIEUWS UIT NEDERLAND 6 NIEUWS UIT DE FACULTEIT 8 COLUMN JACOB VOORTHUIS 10 Zus en zo: TUD vs. TU/e MULTIDISCIPLINAIR PROJECT NAJAAR 2014 94 Kop van ‘t Zand: Link the City 24UP ALMERE 96 BOUWKUNDE/CHEOPS-KALENDER 98 STYLOS DELFT 100

STUDENTENSTEDEN 12 EINDHOVEN EEN STUDENTENSTAD? 14 STUDENTENHUISVESTING 16 DE KUNST VAN HET LICHT 18 Het Van Abbe in beeld CITYPLAN EINDHOVEN 24 EINDHOVEN ALS SOEVEREINE STAAT 26 Meer politieke invloed voor steden WETHOUDER RUIMTERLIJKE ORDENING 29 EINDHOVENS MOOISTEN 32 STRIJP: EEN KRITISCHE BLIK 34 BOUWKUNDE VANUIT EEN ANDERE OPLEIDING 40 IN GESPREK MET INTERNATIONALE STUDENTEN 42 “Spreekt er iemand in de zaal géén Nederlands?” DE PARTICIPATIEMAATSCHAPPIJ 43 Bottom-up stedebouw Eindhoven ACADEMIE VAN DE BOUWKUNST 46 LEKKER WEG IN WOENSEL 48

4 | CHEPOS

NOW INDEX

74 FILE: ALUMNI

CHEPOS

BEELDPAGINA: HET PRIKBORD VAN SJOERD In gesprek met: WIEL ARETS Meer dan een architect IGGIE DEKKERS Strijp-R Transformeert LEVEL ACOUSTICS SJOERD SOETERS “Ik heb zelf nooit bij die kudde willen horen” ELPHI NELISSEN JOOST ECTOR ARJAN GEELEN Van constructeur tot vastgoeddirecteur ATELIER TO THE BONE JAN VAN DER MEULEN PAUL DONNERS EN TOM PENNINX De transformatie van CHEOPS ROB MEURDERS INGRID DE BOER Verantwoordelijk voor 70.000 woningen

52 54 58 61 64

ARTIKELEN UIT DE OUDE DOOS Een kwestie van stijl Blob: beleid gemeente en ontwikkeling Witte bomen in een witte wereld Buitenlandse studenten in Eindhoven KIJKJE ACHTER DE SCHERMEN IN GESPREK MET OUD-HOOFDREDACTEUREN

17 38 50 92 88 90

68 70 73 74 78 80 82 84

CHEPOS | 5

UNDER CONSTRUCTION:

TU/e Science Park Het TU/e Science Park, in de volksmond beter bekend als het TU-terrein, is al enkele jaren onderworpen

de entree op het maaiveld en de continuering van

aan grootschalige vernieuwing. Nu het MetaForum en Flux zijn opgeleverd en Potentiaal en het Hoofd-

het loopbruggensysteem zullen duidelijk hierin te

gebouw de deuren tijdelijk hebben gesloten, is het tijd voor een vooruitblik.

zien zijn. Het MetaForum, Ceres, Flux en onderzoeksinsti-

TEKST: TAEKE OFFRINGA

tuut DIFFER zijn inmiddels klaar en het Hoofdgebouw en Potentiaal zijn intussen gesloten, zodat

De planning voor de campus, die uiteindelijk het

de vroegste bebouwing op de campus, het Audi-

er met de verbouwing begonnen kan worden.

TU/e Science Park zal worden, loopt tot na 2020.

torium, Hoofdgebouw, Vertigo en de W-hal, als

De oplevering hiervan staat gepland in 2018.

In een aantal fases, die inmiddels minder duidelijk

uitgangspunt zijn genomen. De orthogonaliteit in

In latere stadia zullen er meer studentenwonin-

te onderscheiden zijn en enigszins door elkaar

de wegenstructuur wordt behouden en nieuwe

gen aan de noordkant van de campus worden

lopen, wordt de campus teruggebracht tot een

bebouwing zal net als de bestaande bebouwing

gebouwd, komt er een ensemble bedrijfsge-

compact ensemble rond een groene loper. De

vrij in dit grid geplaatst worden. De openbare

bouwen voor startende technologiebedrijven

faculteitsgebouwen van de TU/e zullen gesitu-

ruimte wordt een sequentie van ruimtes tussen

en zal Gemini vanaf 2021 worden gerenoveerd.

eerd zijn rond deze centrale ruimte. Daarnaast zal

de alzijdige gebouwen.

Uiteindelijk zal het resulteren in een compacte

het Potentiaal naar ontwerp van diederendirrix

De nieuw toegevoegde architectuur moet aan-

universiteitscampus die zich opent naar de stad.

worden verbouwd door Dura Vermeer, zodat

sluiten op de bestaande modernistische. Met een

BRONNEN

er driehonderd woonunits gevestigd kunnen

eigentijdse invulling hiervan zal het Science Park

worden. Op het uiteindelijke TU/e Science Park

zich als een geheel kunnen presenteren. Kenmer-

zullen onderwijs, wonen en bedrijvigheid een

ken zoals uniforme, modulaire gevelsystemen,

1. Konings, H. “renovatie Hoofdgebouw begroot op 75 miljoen” (cursor.tue.nl, 18 februari 2015) 2. Masterplan atelier Bouwkunde “TU/e Science Park Masterplan” (Technische Universiteit Eindhoven, mei 2012)

plek krijgen.

high tech uitstraling, bijzondere aansluitingen van

Het stedebouwkundig plan is een aanpassing van de bestaande campus, waarbij de kwaliteiten van

reeds opgeleverd in ontwikkeling 2015 - 2020 na 2020

6 | CHEPOS

UNDER CONSTRUCTION

NOW

chePOST Naam: Irene Scheperboer Studiejaar: 6 Bachelor/master: Master Richting: Structural Design Onderwerp: Medezeggenschap Heb jij je medestudenten wat te melden? Mail je tekst naar cheposredactie@cheops.cc, dan staat jouw artikel binnenkort in deze rubriek!

De 50e editie van de CHEPOS, wat een jubileum!

de studieplanning van de studenten; volkomen

Ik hoop dat jullie het met me eens zijn dat het in

Dat betekent dat er al vijftig keer hoogst interes-

logisch dat ze gefrustreerd zijn. Wat ik echter niet

Nederland toch in ieder geval minder omslachtig

sante informatie aan de bouwkundestudenten is

goed begreep is waarom ze dan al het onderwijs

is geregeld. Wij hebben eerlijke verkiezingen

verstrekt, maar het betekent ook dat al vijftig keer

stilleggen en zich verschansen achter hun tafels

waarin wij zelf studenten mogen aanwijzen die

een groepje studenten keihard heeft gewerkt om

met posters op de gang.

direct met de diverse bestuursorganen in gesprek

dit officieel erkende vakblad (jawel!) aan jullie

kunnen wanneer wij ons ongenoegen over allerlei

voor te kunnen leggen. Deze studenten staan,

Wat blijkt, die tafels met posters zijn gelinkt aan

zaken kenbaar willen maken. Ik zeg niet dat dit de

samen met een heleboel anderen die zich op een

de studieverenigingen (of studentenverenigin-

beste manier is; als die studenten niet opgewas-

of andere manier inzetten voor het studentenver-

gen, er wordt hier geen onderscheid gemaakt).

sen zijn tegen de redeneringstalenten van deze

maak, algemeen bekend als actieve studenten.

Die studieverenigingen ordenen zich niet per

bestuurders, kunnen we zonder iets te bereiken

studie, maar zijn gelinkt aan een politieke partij in

ook weer vertrekken. Desalniettemin hebben we

Sinds augustus dit jaar studeer ik voor zes

Griekenland. Dit werkt twee kanten op. Enerzijds

een direct lijntje om in gesprek te kunnen gaan en

maanden in het buitenland en mijn keuze was

hopen de politieke partijen stemmen te win-

met de juiste argumenten lukt het bijna altijd om

gevallen op Griekenland. Het leuke aan een

nen van de studenten door ze steun te beloven.

toch in ieder geval tot een compromis te komen.

Erasmusperiode is dat je eens echt in een andere

Anderzijds hopen de studenten steun te krijgen

â&#x20AC;&#x153;STUDIEVERENIGINGEN IN GRIEKENLAND ZIJN GELINKT AAN EEN POLITIEKE PARTIJâ&#x20AC;? cultuur kan duiken. En ik heb geluk: de Grieken

van de politieke partijen wanneer ze het niet eens

zijn ontzettend vriendelijke mensen en ze staan

zijn met een beslissing van de universiteit of de

heel erg open voor (internationale) contacten.

faculteit. Ja, vroeg ik me ook af, hoezo zouden

Dat geeft mij de kans om mijn PhD-collegaâ&#x20AC;&#x2122;s (ik

studenten steun krijgen van landelijke politieke

heb een eigen kantoortje op de universiteit) met

partijen bij hun meningsverschillen met de

al mijn vragen te bestoken.

bestuurders? Dat, beste Nederlandse studenten, is hoe de medezeggenschap in Griekenland is ge-

Zo vond ik het erg verwonderlijk dat de eerste

regeld. Studenten hebben in principe geen enkele

drie weken van het collegejaar de architec-

stem in de beslissingsprocedure op de universiteit.

tuurgang van de School of Engineering altijd

Enkel de politiek kan hier druk op uitoefenen. Dus

bezet was door een paar tafels vol luidruchtige

wanneer het voor jou als student wat lastig is dat

studenten en schreeuwerige posters. Die posters

het rooster is omgegooid, probeer je dit via de

zeiden dat de studenten aan het staken waren.

landelijke politiek te regelen. En de studenten die

Blijkbaar had het faculteitsbestuur het vakken-

vanachter deze tafels hun klachten de faculteit

rooster behoorlijk op zijn kop gezet, zonder dit

in slingeren, en wellicht achter de schermen pro-

duidelijk mee te delen aan de studenten. Ik kan

beren aan te pappen met de politieke leiders, dat

me voorstellen dat dit zorgt voor problemen in

zijn de actieve studenten in Griekenland.

CHEPOST

CHEPOS | 7

NIEUWS UIT NL TEKST: PATRICK VAN DODEWAARD

ZEELAND BOUWT VAKANTIEHUIZEN

PLANNEN SPACE-S GOEDGEKEURD DOOR DE WELSTAND

Roompot Vakanties gaat in Zeeland zeven campings

Het wooncomplex Space-S is eind februari goedgekeurd door de adviescommissie

ombouwen tot vakantieparken. Het bedrijf heeft een

Ruimtelijke Kwaliteit van de gemeente Eindhoven. Dit maakt de weg vrij voor het

trend vastgesteld waarbij mensen minder kamperen en

bouwen van het 400 woningen tellende ensemble. Space-S, gelegen tussen de To-

meer luxe verwachten op vakantie. Met het ombou-

renallee en het Natlab op Strijp-S, is bekend geworden door de bijzonder intensieve

wen van deze parken krijgt Zeeland een gigantische

samenwerking tussen de architecten en de toekomstige bewoners. In een drie jaar

economische impuls. Zo zal er met de bouw zo´n 600

durend traject hebben bewoners via workshops, excursies en burenavonden veel in-

miljoen euro gemoeid zijn. Dit levert de provincie rond

vloed gehad op het uiteindelijke ontwerp. De gebouwen worden via een hofjesstruc-

de 3.000 banen op voor de komende vijf jaar en daarna

tuur ontsloten om verschillende mate van publieke en private ruimten te creëren. De

nog eens 750 banen voor de exploitatie van de parken.

architectuur van het complex is industrieel; veel glas, beton en staal. De ramen zijn

De zeven parken moeten samen goed zijn voor 12.500

met duidelijke omlijstingen dik aangezet en de gevels kennen veel reliëf. Door de

bedden en 2,2 miljoen overnachtingen per jaar. In 2020

verschillende bouwhoogtes zoekt het complex aansluiting bij zowel de Torenallee als

moeten alle parken in bedrijf zijn.

de kleinschaligere woonwijk aan de zuidzijde.

Bron: cobouw.nl

Bronnen: space-s.nl, ed.nl. Afbeelding: Woonbedrijf

STATION DELFT IN GEBRUIK Het stationsgebied in Delft nadert zijn voltooiing. Sinds begin maart rijden er treinen door de spoortunnel en is er begonnen met de sloop van het spoorviaduct - een grote mijlpaal in het project, waarbij het spoor volledig uit Delft lijkt te verdwijnen. Het project kent een zeer lange aanlooptijd - in 1999 zijn de eerste masterplannen voor de spoorzone gemaakt door de Spaanse architect Joan Busquets en in 2015 lijkt het station dan eindelijk te worden opgeleverd. De scheiding tussen het historische centrum en de omliggende woonwijken wordt opgelost door de ondertunneling van het spoor. Bovenop de nieuwe stationshal - ontworpen door Mecanoo - komt het nieuwe stadskantoor. Delft heeft hiermee dus een vergelijkbaar scenario als Utrecht, waar het stadskantoor ook deels op het station is gebouwd. Het station kent geen duidelijke voorkant, maar heeft een uitstraling naar alle zijden. De verlaagde daklijnen in de hoeken zorgen echter wel voor een goede aansluiting bij de bestaande, kleinschalige bebouwing. Bronnen: delftdichtbij.nl, spoorzonedelft.nl. Afbeelding: Mecanoo

8 | CHEPOS

NIEUWS UIT NEDERLAND

NOW

MEGAWINDMOLEN VOOR ROTTERDAM Als het aan architectenbureau Doepel Strijkers ligt zal er binnen tien jaar een

De ring bevat een raamwerk van stalen buizen waarin elektrisch geladen

enorm windwiel worden gebouwd in Rotterdam. Het O-vormige gebouw

deeltjes bewegen door de kracht van de wind. De energie die vrijkomt door

moet een icoon worden voor de windenergie. De techniek van de windmo-

deze beweging wordt opgeslagen en zo is er dus sprake van indirecte wind-

len is state of the art en ontwikkeld door de TU Delft. De 170 meter hoge

energie. Of de toren er daadwerkelijk komt moeten we afwachten, zeker

toren bestaat uit twee ringen, waarbij in de buitenste ring cabines op en neer

omdat deze nieuwe manier van windenergie zich nog niet bewezen heeft op

naar het panoramarestaurant gaan. De binnenste ring bevat de techniek,

grote schaal.

zonder bewegende delen, die de energie moet opvangen.

Bronnen: architectenweb.nl, metro.nl. Afbeelding: Bloc.nl

KUSTWERK KATWIJK OPGELEVERD De waterkering in Katwijk stond te boek als zwakke schakel van de Nederlandse kust, daardoor was het zaak om de kustlijn op deze plek beter te beschermen tegen de stijgende zeespiegel. Er werd niet gekozen voor een conventionele dijk, maar voor een dijk-in-duinoplossing. Een stenen dijk, verstopt onder een volledig kunstmatig duinlandschap. ORKA Landschapsarchitecten werkte samen met RoyalHaskoningDHV aan een plan waarbij de waterkering zo laag mogelijk kon blijven om de relatie tussen dorp en zee niet te verstoren. Een bijkomend voordeel van de nieuwe kering is dat er plek vrij kwam voor een ondergrondse parkeergarage, tevens verstopt

FLUX OPGELEVERD

onder de duinen. De ingangen naar de parkeergarage zijn als kleine

Eind 2014 is het nieuwe gebouw van Natuurkunde en Elektrotechniek

paviljoentjes geĂŻntegreerd in het duinlandschap.

opgeleverd. Het gebouw Flux staat op de kop van de groene loper

Bronnen: kustwerkkatwijk.nl, royalhaskoningdhv.com Afbeelding: kustwerkkatwijk

en sluit hiermee de groenstrook af. 1350 studenten zullen Flux gaan gebruiken als hun thuishaven, net als 850 medewerkers. Het door Herman Hertzberger ontworpen gebouw is zeer compact. Voor de architecten was contact een belangrijk thema, mede daarom zijn er vele vides en open ruimtes gerealiseerd in het uit twee volumes bestaande gebouw. De officiĂŤle opening zal rond september 2015 plaatsvinden, als alle kantoren en laboratoria verhuisd zijn. In Flux zal ook een supermarkt komen, de SPAR-University zal in april zijn deuren openen. Bronnen: ahh.nl, tue.nl, cursor.nl Afbeelding: Hertzberger

CHEPOS | 9

NIEUWS UIT FAC BWK

JSTP SMART ENERGY IN SMART CITIES BEKROOND De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek heeft vijf projecten bekroond met een totale waarde van 1,4 miljoen euro in het Joint Scientific Thematic Research Programme (JSTP) - Smart Energy in Smart Cities. In deze projecten zullen onderzoekers uit China en Nederland samenwerken op het gebied van duurzame stedelijke ontwikkeling en de mogelijke energiebesparing op dat gebied. Het doel van het JSTP-programma is het bevorderen van een duurzame samenwerking tussen onderzoekers uit beide landen. De financiering van gezamenlijke onderzoeksprojecten is bestemd voor onderzoeksgebieden waarin zowel Nederland als China excelleert, met als doel elkaars expertise aan te vullen. Elk jaar wordt een ander thema gekozen; voor 2014 was het ‘Smart Energy in Smart Cities‘. Een van de succesvolle toepassingen was ‘opslag voor zonne-energie en de benutting van industriële restwarmte voor stadsverwarming’ door Prof. dr. ir. Jan Hensen, TU Eindhoven, en

TEKST: WOUTER LOOMANS

Prof. X. Yang, Tsinghua University. Bron: Faculteit Bouwkunde

EERSTE WARMBETON GEBOUW IN NL

den gecombineerd. In de huidige onderzoeksfase – onder verantwoordelijk-

Het eerste Warmbeton gebouw in Nederland zal dit jaar worden ge-

heid van prof.dr.ir. Theo Salet – ligt de focus op integratie en afstemming

bouwd op de TU/e-campus. Het wordt een paviljoen van bescheiden

van architectonische, constructieve en bouwfysische kwaliteiten.

afmetingen, maar met een sterk en inspirerend beeld. Warmbeton is een

De belangrijkste grondstof voor ultralichtbeton is geëxpandeerd glas. De

innovatief gevelconcept, gebaseerd op thermisch isolerend ultralichtbe-

korrelgrootte is zodanig dat al het zand en grind hierdoor kan worden

ton. Het materiaal en de constructieve modellering zijn ontwikkeld bij

vervangen. Zo bestaat tweederde van het betonvolume uit lucht dat is op-

de faculteit Bouwkunde, in samenwerking met een groot aantal private

gesloten in kleine glasbolletjes, vervaardigd uit recyclingglas. Dat resulteert

partijen.

in beton met een soortelijk gewicht van circa 800 kg/m3. Bij een wanddikte

Doel van het paviljoen is om te demonstreren dat Warmbeton nieuwe

van 50 cm kan hiermee een Rc van 3,5 m2K/W worden bereikt (lambda-

architectonische, constructieve en bouwfysische oplossingen mogelijk

waarde van 0,14 W/mK). Bij die dikte kunnen de gevels ook vloerdragend

maakt. Gedurende een complete seizoenscyclus zullen metingen worden

zijn (druksterkte 10 N/mm2).

gedaan aan het binnenklimaat. Het ontwikkelingsproject Warmbeton is

Het Warmbeton gevelconcept zal nieuwe architectonische oplossingen

gestart in 2012, op initiatief van een consortium van cement- en betonbe-

mogelijk maken, omdat de bekende koudebrug-problematiek in feite is ge-

drijven. In de eerste projectfasen is – door de onderzoeksgroep van prof.

ëlimineerd. Zo kan bijvoorbeeld kozijnloos beglazing worden gemonteerd

dr.ir. Jos Brouwers – het materiaalconcept ontwikkeld: ultralichtbeton. Het

aan de binnen- of aan de buitenzijde van de gevelwand.

is een bouwmateriaal waarin thermische isolatie en draagvermogen wor-

Bron: Faculteit Bouwkunde

GRADUATE SCHOOL

BACHELOR EINDPROJECT

Vanaf 1 september 2015 zal de Graduate School beginnen, het nieuwe mas-

Momenteel vindt de eerste versie van het Bachelor

terprogramma voor de huidige master Architecture, Building and Planning.

Eindproject plaats. Het nieuwe Bachelor Eind Project bij

Binnen deze nieuwe master zijn er vier programma’s, ook wel cores genoemd,

Bouwkunde ligt in het verlengde van de projectenlijn in de

te onderscheiden. Deze cores zijn AUDE , BPS, SD en USS. Elke core heeft

domeinen Techniek, Ontwerp en Proces (T-O-P). Het vormt

een aantal core courses; verplichte vakken. Daarnaast zijn er de specialisation

de individuele afronding van de Bachelor. Met het BEP laat

electives, een aantal vakken waaruit je kan kiezen binnen je core. Vervolgens

de student zien dat hij redelijk zelfstandig een afgebakend

zijn er de vrije electives, dit zijn vakken die je kan kiezen buiten je eigen core.

bouwkundig probleem (methodisch) kan onderzoeken en

Als laatste is er nog het Graduation Project. Binnen deze master zijn er vele

een ontwerp kan vervaardigen en presenteren op basis van

mogelijkheden voor het combineren van cores en projecten en zijn er veel vrije

gegeven criteria en zelf ontwikkelde inzichten. De inhoude-

keuzemogelijkheden. Op 11 februari 2015 is dit programma bekendgemaakt

lijke thema’s vloeien primair voort uit de projectenlijn BSc en

tijdens de mastervoorlichting en is nu te vinden in de studiegids. Alle vakken

zijn tevens oriënterend op de aansluitende specialisaties bin-

zijn 2,5, 5 of 10 ECTS waard. Er wordt momenteel naar gestreefd alleen maar 5

nen de master ABP en de master CME. De projecten worden

en 10 ECTS vakken aan te bieden. Daarnaast wordt het opdoen van buiten-

aangeboden door de vier units BPS, SD, AUDE, USS. Het

landse ervaring gestimuleerd in de Graduate School. De TU/e zal de banden

BEP vindt plaats gedurende twee kwartielen, er worden drie

met buitenlandse universiteiten versterken, zodat het gangbaarder wordt voor

professionele vaardigheden behandeld en het levert tien

studenten om naar het buitenland te trekken.

studiepunten op.

Tekst: Eveline Demouge

10 | CHEPOS

NIEUWS UIT NEDERLAND

NOW Het ontwerp van het schaalmodel van de Sagrada Familia in Barcelona bestaat uit de vier toonaangevende torens aan weerszijden van de basiliek en de hoogste toren, waar vandaag de dag nog steeds aan wordt gewerkt. De vijf torens worden verbonden door een middenschip en aan de voorzijde afgewerkt met een entree. Ondanks de schaalverkleining hebben de torens een grote hoogte, variĂŤrend van 18 tot 30 meter. De basis voor deze torens bestond uit gigantische torenvormige ballonnen die verankerd werden in de grond. Hier overheen werd het pykretemengsel gespoten, laagje voor laagje, zodat het mengsel zich aan de ballon en vervolgens aan het ijs kon hechten. Om sneller dikte te creĂŤren werd er een laagje sneeuw rondom de toren gespoten alvorens deze met pykrete te bedekken. Om dit proces te kunnen laten slagen is een temperatuur lager dan -7 graden Celsius nodig, bij temperaturen hierboven smelt het ijs sneller dan het aangroeit.

SAGRADA FAMILIA IN ICE Afgelopen januari heeft een groep studenten van de Technische Universi-

Het (voorlopige) eindresultaat van vier weken bouwen in Juuka, waar de

teit Eindhoven een succesvolle poging gedaan om de hoogste ijskoepel ter

temperatuur wel eens richting de -30 graden Celsius ging, is nog te be-

wereld te bouwen. Het project met de prestigieuze naam Sagrada Familia in

wonderen tot eind maart van dit jaar. Wat opvalt aan het schaalmodel is

Ice werd uitgevoerd in het plaatsje Juuka in Finland. Vier weken lang werd er

dat de hoogste toren de hoogte van 30 meter niet heeft bereikt. Door on-

24 uur per dag aan het project gewerkt.

verwachte weersomstandigheden met temperaturen boven nul en harde wind heeft de bouw van de toren twee keer een flinke tegenslag gehad.

Het Sagrada Familia in Ice-project is een vervolg op het in januari 2014

Een van de vier andere torens is daarmee de hoogste ijskoepel geworden.

uitgevoerde Pykrete Dome-project waarmee het record van de grootste

De toren met een hoogte van 21 meter heeft het oude record met ruim

ijskoepel ter wereld werd verbroken door een ijskoepel te maken met een

vijf meter verbeterd, daarmee is de poging om de hoogste ijskoepel ter

overspanning van 30 meter. De projecten komen voort uit een onderzoek

wereld te bouwen een succes geworden.

naar de sterkte van het materiaal pykrete: een mengsel van ijs versterkt met

Tekst: Ties de Wildt

houtvezels.

Afbeeldingen: Bart van Overbeeke

CHEPOS | 11

Zus en zo:

TUD VS. TU/E

COLUMN: Jacob Voorthuis Jacob Voorthuis is publicist, spreker en docent aan de TU/e. Hij doceert bevlogen over filosofie, kunsthistorie en architectuur. Voor deze editie hebben wij hem gevraagd een vergelijking te trekken tussen de faculteiten van Eindhoven en Delft.

Reputaties zijn onderhevig aan vluchtlijnen. Een

er desondanks naar zullen handelen. Nu zou ik

prophecies. De universiteiten aan de top van de

vluchtlijn is een imaginaire lijn die de ervaring

onmiddellijk willen beamen dat Delft zus is en

lijst bevestigen hun reputatie door hun reputatie

van het hier en nu verbindt met een beeld van

Eindhoven zo, ware het niet dat ik mijn faculteit

en verdienen eraan, de ondersten hebben pech.

het daar en dan. Je kent het wel, je loopt op een

niet goed herken in dat ‘zo’. Eindhoven is, zeker

Maar waarom die universiteiten die plaatsen

druilerige morgen door een natte, lege straat,

als je het van binnen leert kennen, zo divers; er

verdienen is nimmer volledig helder te krijgen.

je ziet een veel te kleurige poster van een of

werken zoveel verschillende mensen met zoveel

ander paradijselijk gehucht en je kunt het niet

verschillende achtergronden, interesses, obsessies

laten te denken: ‘Goh, was ik nu maar daar…’ Zo

en vaardigheden dat ik het moeilijk vind om daar

HOE VERGELIJK JE TWEE INSTELLINGEN?

werken de reputaties van universiteiten ook: een

zomaar één lijn in te vinden. Laat staan dat die

Je kunt alles gaan kwantificeren: hoeveel

universiteit met een goede naam heeft een beeld

lijn overeen komt met een of andere opbeurende

studenten leveren de beide instellingen,

dat aantrekkingskracht uitoefent. Later, bij de

mission statement. En vergis je niet, een faculteit

hoeveel medewerkers hebben ze in dienst met

sollicitatie gaat het gesprek niet zelden over waar

is niet zijn reputatie of zijn mission statement

welke kwalificaties, hoeveel beroemde alumni,

je gestudeerd hebt.

maar zijn mensen. Dus als iemand zegt Eindho-

hoeveel Nobelprijswinnaars werken er, komen

Reputaties zijn gemeenplaatsen, verzamelplek-

ven is zo, weet ik altijd genoeg voorbeelden van

er vandaan, hoeveel andere prijzen zijn bin-

ken van allerhande informatie. Iedereen heeft

het tegenovergestelde in te brengen; Eindhoven

nen gesleept door studenten en medewerkers,

wel een oordeel klaar en bouwt zo verder aan

is niet alleen zo, maar toch ook wel zus. En als

hoeveel alumni vinden snel werk, hoeveel alumni

die reputatie. Een goede reputatie, hoe die ook

dat zo is dan ligt het voor de hand te vermoeden

zeggen na tien jaar: ‘Ja, ik heb er profijt van

tot stand is gekomen, is heel veel waard: ‘Goh,’

dat de situatie in Delft vergelijkbaar is, vooral ook

gehad hier gestudeerd te hebben’. En zo gaat de

hoor je studenten zeggen, ‘studeerde ik maar

omdat de faculteit vele malen groter is met nog

lijst door. Uiteindelijk ontwikkel je zo een beeld

daar’. Studenten die daar al studeren voelen zich

veel meer onderling verschillende mensen.

van de te vergelijken instellingen die door cijfers

niet zelden trots dat ze daar studeren, maar of

Een goede reputatie is veel waard. Maar wat een

wordt gestaafd. Tof. Maar dat betekent wel dat

het echt beter is dan een andere universiteit…

reputatie zelf nu waard is… Nederlandse uni-

je impliciet waarden hebt toegekend aan wat

Wat zegt een reputatie nu werkelijk over een

versiteiten doen het over het algemeen redelijk

je meet. En waar de cijfers wellicht een gevoel

instelling? Dat is niet goed vast te stellen. Het

goed in de peilingen, maar let wel, de weten-

van objectiviteit geven, zijn waarden nimmer

heersende beeld van een instelling is niet zo maar

schappelijke waarde van die peilingen zijn uiterst

objectief, ook niet als ze in cijfers worden uitge-

commensurabel met de eigenlijke ervaring van de

bedenkelijk. Het zijn niet eens momentopnames,

drukt. Met waarden zeggen we bijvoorbeeld dat

studie van de individuele student, al beïnvloeden

wat wel eens goelijk gezegd wordt. Nee, deze top

we beroemdheid zien als de maatstaf voor een

ze elkaar wel degelijk.

zoveel-lijsten betreffen allemaal redelijk zuivere

opleiding, dat we hoge cijfers waarderen, dat we

In Nederland hebben we twee universitaire

gevallen van pseudo-wetenschap. Reputaties be-

het belangrijk vinden dat studenten werk vinden

bouwkundeopleidingen, de tut en teeuuee, Delft

staan ongetwijfeld uit een moeilijk lokaliseerbare

na hun opleiding. Dat Nobelprijswinnaars goed

en Eindhoven. Het verrast mij altijd dat mensen

kern van waarheid, maar worden sterk aangedikt

les kunnen geven, en meer. Veel van die waarden

daar duidelijke en vastberaden ideeën over heb-

door zelfbevestigende suggesties, geruchten, rare

deel ik. Hoge cijfers zijn lovenswaardig. Maar als

ben: Delft is zus en Eindhoven is zo. En als ik dan

associaties, verhaaltjes en sprookjes die ergens

hoge cijfers het gevolg zijn van waarde inflatie,

vraag hoe ze dat weten, halen ze hun schouders

in de lucht hangen, meestal in de donkere holtes

zijn ze minder dan niets waard. Roem is grillig en

op en zeggen, ‘heb ik ergens gehoord’, met een

van een bedrieglijk geheugen. In het meten van

werkgelegenheid hangt onder andere af van…

gebaar dat laat zien dat ze niet al te veel waarde

een reputatie weet men gewoonweg nooit wat

reputatie en conjunctuur. Nobelprijswinnaars zijn

willen hechten aan de informatie, maar dat ze

men meet en zijn reputaties slechts self-fulfilling

zo bijzonder dat je naar iedere parel luistert. Ook

12 | CHEPOS

COLUMN JACOB VOORTHUIS

NOW

“Denk dit: Eindhoven en Delft zijn zuster universiteiten, ze onderhouden een gezonde rivaliserende relatie, houden elkaar daardoor bij de les door als voorbeeld te dienen hoe iets wel of niet moet.”

zijn ze duur. Reputaties zijn als wolken, ze zien er mooi en dramatisch uit als ze voor de zon drijven. En dan zijn er serieuzere overwegingen. Zodra je meetbare gegevens als indicatie van de waarde van een instelling aangeeft, gaan deze gegevens ook nog eens een eigen leven leiden. De instelling gaat als vanzelfsprekend zijn aandacht vestigen op die meetbare gegevens en verwisseld daarmee stilzwijgend, en zonder het zelf door te hebben, middel en doel. Het is keer op keer bewezen. De exclusieve aandacht op dit of dat aspect betekent dat er een wezenlijk gevaar ontstaat dat het doel van de instelling als geheel, namelijk het dienen van de student, de medewerker én de maatschappij, uit verband wordt gerukt, dat de balans zoek raakt en dat belangrijke zaken die minder goed meetbaar zijn, steeds meer onder druk komen te staan. Zo schep je monsters. En dat is jammer. Hier is mijn advies: Stap af van je verslaving aan vergelijkingen. Denk dit: Eindhoven en Delft zijn zuster universiteiten, ze onderhouden een gezonde rivaliserende relatie, houden elkaar daardoor bij de les door als voorbeeld te dienen hoe iets wel of niet moet. Wees blij met die verhouding en werk er aan mee. En als je dat helder hebt, prent dan dit in je brein: de student studeert per definitie af als autodidact. Hij krijgt uit zijn studie wat hij er in stopt. De docent behoort zijn werk te doen: door goed les te geven, te inspireren, het gesprek met de student te onderhouden, streng te zijn, om zo de waarde van de opleiding te onderhouden en goede feedback te geven over wat er fout ging en hoe het beter kan. Dergelijke docenten heb je overal. En de maatschappij doet er goed aan de universiteit te koesteren; het is de plek waar de democratie mogelijk wordt wanneer jonge mensen de kans krijgen en nemen zich te ontwikkelen als onafhankelijk nadenkende, zelfstandige mensen die wat kunnen. Dáár gaat het om, de rest is allemaal bijzaak. CHEPOS | 13

STUDENTENSTEDEN EN HUN BESTAAN Het fenomeen ‘studentenstad’ is een erg

OUDSTE STEDEN

vaak lovende verhalen, maar zij zien zelf ook in

subjectief begrip. Toch lijkt iedereen te

De oudste steden met een universiteit zijn Utrecht

dat in het centrum sfeer ontbeert. Wel worden

weten welke universiteitsteden ook echte

(1122), Maastricht (1204) en Nijmegen (1230).

veel grote internationale activiteiten in Nijmegen

studentensteden zijn: vooral Leiden, Gro-

Nijmegen is de oudste stad van Nederland door

georganiseerd, zoals de Vierdaagse met de bijbe-

ningen en Utrecht dragen dit stempel. Hoe

haar Romeinse wortels; de stad kreeg Romeinse

horende Zomerfeesten, de Zevenheuvelenloop,

verhoudt dit imago zich tot de bestaansge-

stadsrechten in het jaar 98. De stad heeft een rijke

de Batavierenrace en het gratis muziekfestival ‘de

schiedenis van stad en universiteit?

geschiedenis en een relatief grote binnenstad,

Affaire’. Deze activiteiten worden grotendeels

jammer genoeg in puin achtergelaten door een

bijgewoond door studenten uit Nijmegen en de

vergissingsbombardement van de geallieerden en

rest van Nederland, en dragen dus zonder twijfel

de latere sloopdrang van de gemeente. Desalniet-

bij aan de studentensfeer in de stad.

TEKST: LENNART ARPOTS In Nederland zijn relatief veel steden met één

temin is Nijmegen een bruisende studentenstad,

of meer universiteiten: Rotterdam, Maastricht,

waar maar liefst 22% van de inwoners student

Maastricht is weliswaar een erg oude stad, maar

Nijmegen, Groningen, Delft, Eindhoven, Tilburg,

is. De Radboud Universiteit is een relatief jonge

heeft een erg jonge universiteit. De Universiteit

Leiden, Enschede, Utrecht, Amsterdam en Wa-

universiteit, opgericht in 1923 als de Katholieke

Maastricht is opgericht in 1976, en is daarmee de

geningen. Elk van deze steden heeft haar eigen

Universiteit Nijmegen. Nijmegen staat bekend

jongste universiteit van Nederland. Het leven in

sfeer en cultuur, deels beïnvloed door de geschie-

als een echte studentenstad, weliswaar met een

Maastricht wordt dan ook niet gedomineerd door

denis van de stad, deels door haar studenten.

minder grote reputatie dan bijvoorbeeld Amster-

studenten, noch zijn er veel studentikoze activi-

dam of Utrecht. Studenten uit Nijmegen hebben

teiten in de stad. Er zijn wel veel studenten in het

14 | CHEPOS

STUDENTENSTEDEN

EINDHOVEN brug. Ook tijdens de beruchte UIT (Utrechtse

bestaande, universiteit van Nederland noemen.

Introductie Tijd) stroomt de hele stad vol met

Nog bestaand, want de Franeker Universiteit,

(aspirant-)studenten.

opgericht in 1585, werd gesloten in 1811. De RUG heeft veel roem gekend. Zij heeft onder

OUDSTE UNIVERSITEITEN

anderen afgeleverd; de eerste afgestudeerde

De oudste universiteiten in Nederland zijn Leiden

vrouwelijke student, Aletta Jacobs (1854 - 1929),

(1575), Groningen (1614) en Amsterdam (1632).

de eerste vrouwelijke lector in Nederland, Marie

Amsterdam heeft verreweg de meeste studenten

Elise Loke (1870 - 1916), de eerste Nederlandse

van het land. Mede hierom kent Amsterdam een

ruimtevaarder, Wubbo Ockels (1946 - 2014), en

reputatie van studentenstad. Wie heeft nooit

de eerste president van de Europese bank, Wim

gehoord dat je in Amsterdam alleen studenten,

Duisenberg (1935 - 2005). In de tweede helft van

toeristen en gekken vindt? De 89.000 studen-

de achttiende eeuw stond de universiteit in de

ten zijn goed voor bijna 10% van het totale

internationale belangstelling door Petrus Camper,

inwoneraantal van Amsterdam. In het centrum

onder andere oprichter van de eerste chirurgi-

wordt dit enorme aantal toch overschaduwd

sche polikliniek. Samen met de universiteit van

door de vele toeristen. De kracht van Amsterdam,

Leiden werd de Rijksuniversiteit onderdeel van de

centrum te vinden, maar dit is vooral het gevolg

zoals studenten het beschrijven, is dat er altijd

Keizerlijke Universiteit van Parijs in 1812. Tijdens

van het feit dat de Maastrichtse universiteit ver-

iets te doen is. Door het internationale karakter

deze Franse inlijving werden de universiteiten van

spreid licht over dit stadsdeel. Daarnaast wonen

van de stad zijn er veel grote poppodia gevestigd

Utrecht, Franeker en Harderwijk gesloten. Te-

veel van de uitwonende studenten door de lage

zoals de Melkweg en Paradiso. Daarnaast zijn er

genwoordig wordt de Rijksuniversiteit Groningen

huurprijs in Veldwezelt, een Belgisch kerkdorp net

1183 kroegen te vinden in de stad. Maar heeft

door haar belangrijke internationale positie vaak

over de grens.

Amsterdam al deze faciliteiten te danken aan het

tot de top 100 der internationale universiteiten

feit dat de universiteit opgericht is in 1632? Dit is

gerekend. Deze rijke geschiedenis gaat gepaard

Utrecht staat bekend als een echte studenten-

discutabel, aangezien de universiteit is opgericht

met een bruisend studentenleven. Mede door de

stad. Met een grote oude stadskern en een

als Athenaeum Illustre en pas in 1877 werd

Hanzehogeschool is het totale studentenaantal in

universiteit die opgericht is in 1636 ademt de hele

omgevormd tot universiteit. Aan het Athenaeum

de stad maar liefst 26% van het inwoneraantal.

stad geschiedenis. De stad telt maar liefst 65.000

Illustre kon men niet afstuderen of een graad

Er wordt geen sluitingstijd gehandhaafd voor

studenten, bijna 20% van haar inwonersaantal.

behalen. Toch is de Universiteit van Amsterdam

kroegen en cafĂŠs, waardoor deze studenten tot

De stad heeft ook veel grote studentenvereni-

dicht verweven met de stad; vanaf het begin van

in de vroege uurtjes nog een pilsje mogen nut-

gingen; de acht grootste studentenverenigingen

de oprichting tot 1967 was het een van de taken

tigen. Groningen is ook niet voor niets een van de

hebben bij elkaar bijna 7.500 leden. Hierdoor

van de burgemeester om het voorzitterschap van

meest prominente studentensteden.

heeft Utrecht het imago van een verenigingen-

het bestuur van de onderwijsinstelling op zich te

stad. De kritiek is vaak dat het uitgaansleven

nemen. De locaties van de universiteit zitten - net

Het thuis van de oudste universiteit van Neder-

buiten een studentenvereniging in Utrecht niet

als in Utrecht - verspreid door het stadscentrum.

land is Leiden. De Universiteit Leiden (tot 1998

veel soeps is en dat de sfeer agressief is. Desal-

Rijksuniversiteit Leiden) is opgericht in 1575

Rector Magnificus was Duits. De Rijksuniversiteit

gen. Deze eigendommen waren onder andere

drukte van jewelste op Neude en de Stadhuis-

Groningen mag zich de op een na oudste, nog

afkomstig uit de katholieke St.-Adelbertabdij in Wageningen

studentenpopulatie de stad in en is het een

Amsterdam

dubieuze wijze verkregen katholieke bezittin-

Utrecht

Willem de Zwijger de jonge universiteit met op

met maar liefst 160 nationaliteiten. Zelfs de eerste

Enschede

bijna de helft van de studenten uit internationalen

student erop. Op Koningsdag trekt de volledige

Leiden

langsrazende rammelfiets met een ongedouchte

Tilburg

beginjaren financierde de destijds calvinistische

Eindhoven

zestien Nobelprijzen in de wacht gesleept. In de

de oprichting van de universiteit in 1614 bestaat

Delft

schiedenis van internationale aandacht. Al sinds

te lopen zonder te moeten uitwijken voor de

Groningen

door studenten en valt er niet door het centrum

Nijmegen

door Willem de Zwijger, en haar alumni hebben

Maastricht

De Groningse Rijksuniversiteit kent een lange ge-

Rotterdam

niettemin wordt de hele binnenstad overheerst

Stadsrechten sinds

1340

1204

1230

1267

1246

1232

1809

1266

1325

1122

1342

1263

Oprichting universiteit

1913

1976

1923

1614

1842

1956

1927

1575

1961

1636

1632

1918

inwoners

619.879

122.776

168.840

198.355

100.051

221.402

191.275

121.249

158.004

330.772

821.926

37.434

WO-studenten

20.941

16.229

18.891

30.041

19.500

7.100

13.599

23.407

9.456

30.152

55.640

10.000

Studenten totaal

58.668

18.864

36.683

51.043

19.500

22.881

29.221

25.138

25.786

64.927

89.247

10.000

Kroegen

522

229

160

186

213

158

104

186

1183

Studenten/inwoners

9,4%

15,3%

21,7%

25,7%

19,5%

10,3%

15,3%

20,7%

16,3%

19,6%

10,9%

26,7%

WO-stud./inwoners

3,3%

13,2%

11,1%

15,1%

19,5%

3,2%

7,1%

19,3%

6,0%

9,1%

6,8%

26,7%

CHEPOS | 15

Egmond-Binnen, die in 1573 in opdracht van De

maar zestig kroegen, maar de binnenstad ademt

de stad waar de studenten trots zijn om op de

Zwijger werd verwoest. De stichtingsbrief van

universitaire geschiedenis en sfeer.

universiteit te mogen studeren, en daarmee ook

de Universiteit staat echter op naam van Filips II,

de sfeer in de stad beïnvloeden.

die destijds nog formeel het gezag had over de

WAGENINGEN EN EINDHOVEN

Spaanse Nederlanden. Filips II liet in 1582 een

De universiteit van Wageningen is een geval

En hoe zit het met Eindhoven? Zij heeft de klein-

plakkaat uitgaan met de strekking dat iedere

apart. Deze betrekkelijk jonge instelling heeft

ste universiteit van Nederland en die werd pas

student aan de jonge Leidse universiteit werd

rond de 10.000 studenten, en is gesitueerd in

in 1956 opgericht. Daaarnaast heeft de stad het

beschouwd als ketter en niet bevoegd was tot

een stad met maar 37.000 inwoners. Hierdoor

laagste percentage WO-studenten van Neder-

enig ambt. In de jaren daarna vergaarde de Leidse

schommelt het percentage studenten rond de

land, dus is Eindhoven eigenlijk wel een echte

universiteit internationale aandacht door aanwe-

27%, het hoogste van Nederland. De stad wordt

studentenstad?

zigheid van geleerden als Snellius, Justus Lipsius,

zonder twijfel gedomineerd door de universiteit

en Hugo de Groot. Onder de Leidse alumni vallen

en haar studenten, en toch staat deze stad niet

Johan Rudolph Thorbecke en Matthias de Vries.

bekend als echte studentenstad. Dit komt waar-

Het niveau van de universiteit was zo hoog dat

schijnlijk door het kleinschalige karakter van de

zelfs Albert Einstein werd afgewezen na een

stad en het feit dat de universiteit pas is opgericht

sollicitatie. Tegenwoordig is Leiden een echte

in 1918.

studentenstad met veel studentenverenigingen. De stad staat bekend om de rivaliteit tussen deze

Het moge duidelijk zijn: de echte studentenste-

verenigingen, terwijl dit in andere universiteits-

den worden gekenmerkt door een lange geschie-

steden veel minder te vinden is. De stad heeft

denis waarbij de universiteit in de stad overheerst,

AFBEELDINGEN 1

1. Studentenleven, Leuven, BE, (foto: National Geographic) 2. Academiegebouw, Groningen, NL, (foto: historiek.net)

BRONNEN 1. “Studentenoordelen per stad”. Studiereviews.nl 2. “stedenoverzicht”. Stadonline.nl; 3. “Opleidingen van A tot Z”. TKMST.nl; 4. “toeristische barometer”. Iamsterdam.com

EINDHOVEN IS WÉL EEN STUDENTENSTAD De Technische Universiteit in Eindhoven werd pas in 1956 opgericht, veel later dan universiteiten elders in Nederland. Hierdoor erkennen veel mensen Eindhoven niet als echte studentenstad. Hebben zij gelijk? Is Eindhoven eigenlijk een studentenstad? TEKST: LENNART ARPOTS

WAT IS EEN STUDENTENSTAD?

MAAR WAT HEEFT EINDHOVEN WEL?

STUDENTENLEVEN IN EINDHOVEN?

Hoe ziet de typische studentenstad eruit? Mis-

Eerst een aantal feiten over Eindhoven als stad.

Naast dertien studieverenigingen heeft Eind-

schien is één criterium het aantal studenten in

Eindhoven is, tot ieders verbazing, een oudere

hoven veel gezelligheidsverenigingen, 65 om

de stad, of beter gezegd, de verhouding tussen

stad dan Leiden. Eindhoven kreeg stadsrechten

precies te zijn, waarvan acht algemene vereni-

studenten en niet-studenten. Maar daarnaast

in 1232, Nijmegen in 1230, en Leiden mocht

gingen en maar liefst 42 sportverenigingen. Dit

gaat het uiteraard ook om de sfeer, de activiteiten

zichzelf pas ‘stad’ noemen in 1266. Eindhoven

grote aantal sportverenigingen heeft bij elkaar

en de studenten zelf. Twee steden die bekend

is ongeveer twee keer zo groot als Leiden, en

bijna 4.000 leden. Daarmee is Eindhoven de

staan als echte studentensteden zijn Leiden en

anderhalf keer zo groot als Nijmegen. Doordat

meest sportieve studentenstad van Nederland.

Nijmegen. De universiteiten in deze steden zijn

Eindhoven relatief groot is (de vijfde stad van

Nijmegen blijft qua sportiviteit flink achter met

opgericht in respectievelijk 1575 en 1923. Nij-

Nederland) is de verhouding tussen studenten

maar 2.500 leden, al met al maar 15% van de

megen wil een gezellige, culturele stad uitstralen.

en andere inwoners totaal anders dan in andere

uitwonende populatie. De algemene verenigin-

Leiden profileert zichzelf als oude studentenstad

steden. Inclusief de HBO-opleidingen van de

gen (ESC, SSRE en Demos) doen het beduidend

met corporale trekjes, waar het beeld leeft van de

Fontys kent Eindhoven 26.000 studenten. Nijme-

slechter dan hun tegenhangers in andere steden.

student die in driedelig pak door de oude straten

gen telt er 36.000 en Leiden maar 21.000. Toch

Bij elkaar zijn deze drie verenigingen goed

fietst op een mobiele schroothoop. Dit beeld leeft

is maar vier procent van het totale inwoneraantal

voor 850 leden, veel minder dan de algemene

totaal niet in Eindhoven, waar slechts 11.000

van Eindhoven een uitwonende student, terwijl

verenigingen in Leiden waar de grootste maar

van de 26.000 studenten ook daadwerkelijk in

dit aantal in Nijmegen en Leiden veel hoger ligt,

liefst 1.400 leden heeft. Daarnaast zijn er ook

Eindhoven woont.

namelijk rond de tien procent.

verschillende kleinere verenigingen in Leiden met

16 | CHEPOS

EINDHOVEN STUDENTENSTAD

EINDHOVEN

ledenaantallen van rond de 700. Al deze Eindho-

door de straat, een weg zoekend langs groepjes

siteit; terwijl andere universiteiten kampen met

vense verenigingen organiseren tal van activi-

Eindhovenaren die op straat hun consumptie

opkomstcijfers van rond de 30% bij universiteits-

teiten voor én door studenten. In Eindhoven zijn

nuttigen. Links en rechts staat men te lallen en te

raadverkiezingen (Leiden zelfs maar 20%), loopt

studieverenigingen belangrijker. Bij Bouwkunde

hossen, op goede en op slechte muziek, in volle

Eindhoven aan kop met een opkomst van 50%.

wordt het meest georganiseerd, onder andere

en vrijwel lege tenten.

acht studiereizen per jaar. Elke vereniging heeft

Dus kan Eindhoven concurreren met grotere

STUDENTEN UIT EINDHOVEN ZIJN ACTIEF

universiteitssteden in Nederland? De combi-

Eindhovense student op elk moment van de week wel ergens terecht kan voor een pilsje voor een

Tot 2007 vond elk jaar het culturele festival Virus

faciliteiten voor studenten maakt dat Eindhoven

billijke prijs. Sterker nog, in september en oktober

plaats, sindsdien vullen vele kleine initiatieven

wel degelijk zijn mannetje kan staan tegenover

organiseren de meeste van deze verenigingen

als Plugged Festival deze leegte op. Met het

andere universiteitssteden. Is Eindhoven een

hun constitutieborrels, waar gratis bier wordt

Hajraa toernooi kent Eindhoven nog steeds een

echte studentenstad? Dit blijft een subjectieve

geschonken. In deze maanden is het dus mogelijk

studentenevenement van grote omvang. Dit

vraag waar iedereen zijn eigen mening over kan

als student wekenlang biertjes te drinken zonder

illustreert hoe actief de student in Eindhoven is en

uitspreken. Maar de universiteit speelt in ieder

een cent te betalen.

hoe veel waarde zij hecht aan publiciteit. Naast

geval een belangrijke rol in het dagelijks leven

ook zijn eigen wekelijkse borrel, waardoor de

natie van grote activiteiten, verenigingen en

van Eindhoven.

EINDHOVEN, DE MEEST SPORTIEVE STUDENTENSTAD VAN NEDERLAND Aan alcoholische etablissementen heeft Eind-

deze initiatieven organiseerden de studenten in

hoven natuurlijk ook geen gebrek; Eindhoven

2013 ook de RoboCup, het wereldkampioen-

heeft 213 kroegen en cafés, waarvan ruim 50

schap robotvoetbal. Het doel van dit project is dat

gesitueerd in één straat. Nijmegen heeft er 160,

in 2050 een team voetbalrobots kan winnen van

en Leiden zelfs maar 60. Elke student weet uiter-

de menselijke wereldkampioen. Het Eindhovense

aard, of zou moeten weten, dat het uitgaan in

robotteam werd wereldkampioen in 2012 en

BRONNEN

Eindhoven een hele ervaring is. Elke donderdag-

2014. Naast robots bouwden de Eindhovense

avond struinen duizenden natgierige studenten

studiebollen ook aan Stella, de eerste familie-

het beroemde (of beruchte) Stratumseind af, op

auto aangedreven door zonne-energie. Hiermee

zoek naar een gezellige kroeg. Door het alco-

wonnen zij de ‘Best Technology Achievement’

holpercentage in het bloed, een overblijfsel van

op de Crunchies Awards in 2015. De studenten

een eventuele voorgaande borrel, sukkelt men

geven ook veel om het onderwijs en de univer-

1. Kences, “Kennis als econonische motor”. 2009 2. “Studentenverenigingen”. Eindhoven-studentenstad.nl 3. “8th Annual Crunchies Awards”. San Francisco. 2015.Techcrunch.com 4. “Van Strijdtoneel naar Poldermodel”. 2013. Leidenuniv.nl 5. “Opkomst verkiezingen universiteiten in de lift”. 2009. Trajectum. Hogeschool Utrecht

AFBEELDINGEN 2 1

1. TU/e terrein, Eindhovens Dagblad; 2012 (foto: Ronald Otter) 2. Stella de zonne-auto, NXP.nl; (foto: Martijn van der Linden)

CHEPOS | 17

WONEN OP DE CAMPUS In het masterplan voor de TU/e-campus zijn zeshonderd nieuwe studentenwoningen gepland.

Studenten willen

MEER

HET KAMERAANBOD IN EINDHOVEN

Deze woningen komen langs de Dommel, tegenover het sportcentrum. Hier komt ook een nieuw

Een échte studentenstad heeft niet alleen een universiteit, maar er

gebouw voor kinderdagvebrlijf de TUimelaar.

wonen natuurlijk ook studenten. Hoewel de kamernood in Eindho-

Van 2015 tot 2016 wordt er gebouwd aan een

ven beperkt is, blijven er nieuwe studentenkamers nodig. Ook op

woontoren van veertien verdiepingen, waarin

de campus van de TU/e zullen studenten gehuisvest gaan worden.

303 kamers komen. Deze kamers zijn voornamelijk bedoelt voor internationale studenten, maar

TEKST: FREDERIKE ZIELMAN

zullen ook beschikbaar zijn voor Nederlandse studenten, om de integratie te bevorderen. Naast

Op kamers gaan is voor veel studenten nood-

nancieringsstelsel ingaat, zou dit de drempel om

deze woontoren komt laagbouw waar nog eens

zakelijk vanwege de reistijd naar de universiteit

op kamers te gaan wonen kunnen verhogen. Wat

driehonderd studenten gaan wonen.

vanaf het ouderlijk huis, maar is daarnaast ook

hiervan de invloed is op de vraag naar kamers

De studentenwoningen worden gebouwd in

vaak een bewuste keuze voor meer zelfstandig-

moet nog duidelijk worden. Er zijn al plannen

opdracht van Vestide en zijn ontworpen door

heid. Het contact met leuke en minder leuke

voor vijftienhonderd extra kamers, waarvan zes-

Wingender Hovenier Architecten, in samen-

huisgenoten, discussie over de schoonmaak en

honderd op de campus van de TU. Daarnaast zijn

werking met office haratori en BDG Architecten

leren koken is voor veel studenten onlosmakelijk

er recent nieuwe kamers opgeleverd, waaronder

Ingenieurs. Dit ontwerp heeft de aanbeste-

verbonden met hun studententijd. Behalve een

een complex van 272 kamers aan de Cederlaan.

ding gewonnen vanwege de efficiënte prefab

kortere reistijd naar college betekent op kamers

constructie en efficiënt gebruik van collectieve

wonen bovendien dat het gemakkelijker wordt

Vestide is de grootste aanbieder van studenten-

ruimtes. De gevel verwijst naar de gridstructuur

deel te nemen aan extra activiteiten en van het

kamers in Eindhoven. Op dit moment verhuurt

van de TU/e-campus en wekt associaties op met

studentenleven te genieten.

Vestide ruim drieduizend kamers, waarvan 40%

het Hoofdgebouw en Potentiaal.

zelfstandige wooneenheden. Er is een toeneIn Eindhoven wonen drie van de tien studenten

mende behoefte naar eenheden met een eigen

op kamers, dit geldt zowel voor universitaire als

keuken en eigen sanitair. Een voordeel van een

hbo-studenten. In de meeste steden is een veel

zelfstandige woning is dat hier in veel gevallen

groter deel van de universitaire studenten uit-

huursubsidie voor kan worden aangevraagd. Ves-

wonend. In Utrecht bijvoorbeeld, is dit 50%. Dit

tide houdt hier rekening mee door bij nieuwbouw

is gunstig voor het aantal beschikbare kamers in

een groot deel zelfstandige eenheden te bouwen.

Eindhoven, maar het kan ook verklaren waarom Eindhoven niet bekend staat als een échte

Voor internationale studenten is een vast aantal

studentenstad. Studenten die ‘s avonds weer

kamers beschikbaar. Omdat deze groep studen-

uit Eindhoven vertrekken worden gemist in het

ten steeds groter wordt zal dit aantal moeten

studentenleven.

worden uitgebreid, en dat zal gebeuren op de campus. De TU/e streeft naar een levendigere

Studenten vinden in Eindhoven een kamer op de

campus, waar ook na sluitingstijd activiteit is.

particuliere markt, maar ook via woningcorpo-

Hiervoor is het bouwen van studentenhuisvesting

raties zoals Trudo en Vestide. Eindhoven is een

bijzonder geschikt.

van de studentensteden in Nederland waar geen kwantitatief tekort aan kamers is. Dit betekent

AFBEELDINGEN

niet dat de studentenhuisvesting daarmee afdoende is. De vraag is aan het verschuiven, het aantal studenten zal de komende jaren blijven groeien en de universiteit trekt ook veel internationale studenten. Hier zal het kameraanbod op aangepast moeten worden.

1 2

1. Ontwerp studentenhuisvesting. (bron: office winhov, www.winhov.nl) 2. Campus 2020 (bron: office winhov, www.winhov.nl)

BRONNEN 1. Landelijke monitor studentenhuisvesting 2014 2. LSVb Kamernoodinventarisatie 2012

Tussen nu en 2022 zullen er in Eindhoven drieduizend tot vierduizend extra studenten bijkomen. Dat is een stijging van ongeveer dertien procent. Dit levert een extra vraag op naar ongeveer duizend studentenkamers. Als het nieuwe studiefi18 | CHEPOS

STUDENTENHUISVESTING IN EINDHOVEN

UIT: 1991 Discussiëren kunnen wij bouwkundigen als de beste, we hebben dan ook overal een mening over. Als het niet gaat over het Bachelor College of de Beroepservaringsperiode, dan vinden we wel iets anders. Na het doornemen van alle oude Chepi is te zien dat dit er altijd al in heeft gezeten. In de tweede Chepos die werd gepubliceerd staat dit artikel van Jo Coenen, een van de bekendste architecten in Nederland én alumnus van onze faculteit. In de tijd dat dit artikel werd geschreven, 1991, was er een discussie gaande over hoe het architectenvak eruit moest zien. Hierin werd bijvoorbeeld gediscussieerd over welke stijl aangehouden moet worden, en door wie. Daarnaast keek Jo Coenen al naar de toekomst wat stijl daarin zou gaan betekenen. Dit baarde hem zorgen over de indeling van onze studie en het architectenvak.

EEN KWESTIE VAN STIJL INLEIDING: ILKE BROERS TEKST: JO COENEN De actuele architectuur- en stijldiscussie be-

kan, is er in de architectuur sprake van een zekere

damse, Delftse of Bossche School, uit den boze

weegt zich tussen de nostalgische hang naar

wildgroei: elk individu bepaalt zijn eigen stijl. En

is en per definitie leidt tot verstarring. Een brede

het verleden en het overmoedige geloof in een

het is ook de vraag of er in onze sterk geïndivi-

kijk op stijl is per slot van rekening intelligenter.

computergestuurde samenleving. Wie de actuele

dualiseerde samenleving nog ruimte is voor één

Het is duidelijk dat deze drie overwegingen tot

architectuurtijdschriften bijhoudt, heeft kunnen

stijl. Theoretisch is het mogelijk gebleken op

opheffing van het oude beroep van bouwmees-

opmerken dat er in het denken over architectuur

uiteenlopende manieren op de architectonische

ter zullen leiden. Dit blijkt uit reacties uit de ons

sprake is van vele richtingen. Deze richtingen

opgave te reageren, waardoor stijl meer en meer

omringende bouwwereld.

onderscheiden zich niet alleen theoretisch, maar

gereduceerd wordt tot een formele stellingname

ook tekentechnisch gezien. Hoewel men in het

in plaats van dat stijl kan groeien tot een ethische

Voor een groot deel wordt ons functioneren

algemeen weinig of niet spreekt van stijlen of

houding.

overgenomen door het “bouwteam”. Indien

schoolvorming, ben ik van mening dat er wel

de architectenstand dit station laat passeren,

DE ARCHITECT, EEN ANACHRONISME?

betekent dit een ‘testimonium paupertatis’ voor

beschouwing vertelt over mijn persoonlijke kijk op stijl en geeft mijn reactie op hetgeen om mij

Om een compleet beeld van de actuele stijlopvat-

betreft veel rechtzetten, mits op de juiste manier.

heen in de architectuurdiscussie plaatsvindt.

ting te kunnen schetsen, is een toekomstperspec-

Indien wij ons tevreden stellen met het beperken

degelijk stijlen en scholen te herkennen zijn. Deze

de discipline. De huidige generatie kan wat dit

tief van ons beroep onontbeerlijk. Zoals de zaken

tot de esthetica van de architectonische tekening,

STIJL: EEN HOUDING IN HET KIEZEN

er nu voor staan, zie ik het schip van de archi-

dus slechts nog de grafiek voor ogen hebben,

Inmiddels hebben wij bij het ontwerpen de

tectuur stranden. Het gevaar komt zowel van

zal ons beroep ook van binnenuit uithollen. De

beschikking over een haast onbeperkt arsenaal

buitenaf als van binnenuit. Om met het laatste te

verwezenlijking van de grafiek in een driedi-

van architectonische middelen en technieken.

beginnen: in onderwijskringen heeft de gedachte

mensionale suggestie alleen, heeft te weinig

Het blijkt dat wij alle voorhanden stijlen kunnen

post gevat dat het totale bouwgebeuren te

body, en leidt slechts tot het aankleden van

toepassen. Omdat ons geen enkele beperking

complex is geworden en daarom onmogelijk nog

constructies die door anderen reeds bepaald en

meer is gebleven, is meteen het probleem ge-

door één persoon beheerst en gecontroleerd

uitgezocht zijn. De architect wordt vanwege zijn

schetst: we moeten kiezen. Je kunt kiezen ofwel

kan worden. Er leven drie overwegingen op dit

argumentatie terugverwezen tot het ontwerpen

voor het consequent volgen van een stijl, dus

gebied. De eerste is dat bouwkundigen zo breed

van de gevel en eventueel mag hij nog enkele

zuiverheid, ofwel voor het vermengen van meer

mogelijk opgeleid moeten worden, onder het

binnenwanden aankleden. Dit laatste behoorde

stijlen, bricollage. Kiezen in dit verband betekent

motto: van alles iets, is beter dan vakidioten.

al tot het domein van de interieurarchitect, dus

elimineren; het proces van elimineren schetst

Daarnaast wordt gezegd dat het vak opgesplitst

rest de architect (esthetisch vormgever) nog

de groei van het ontwerp. Uit het complex van

moet worden in diverse disciplines (die alle

maar bar weinig. De voorbeelden hiervan zijn

middelen wordt zo gekozen, dat aan de steeds

ontwerpende activiteiten bevatten). Hiermee is

reeds aanwijsbaar. Volgens Venturi’s theorie

wisselende opgave de passende oplossing gebo-

er sprake van een stedebouwkundig ontwerper,

verschijnen er inderdaad steeds meer decorated

den kan worden. Juist in deze keuzes zijn voor

een constructief ontwerper, een bouwfysisch ont-

sheds waarbij de gevel letterlijk de inhoud niet

de diverse problemen formele overeenkomsten

werper enzovoort. De architectonisch ontwerper

meer dekt, omdat deze ervoor is geplakt. Hoewel

te herkennen, die de uiting van een stijl kunnen

wordt in die opvatting enkel nog belast met het

dit soort gevels een symbolische uitstraling kan

zijn. Ten onrechte stelt men dat alles kan, mits de

deelaspect, de esthetica, en krijgt de naam van

hebben op onze expressie-arme omgeving, is dit

keuzes en de stappen daartoe consistent zijn. Het

esthetisch vormgeving. Esthetica wordt het sy-

een erg goedkoop effect, dat op den duur slechts

is daarom niet vreemd dat men in deze tijd van

noniem voor architectuur. Ook wordt er gezegd

kan leiden tot karikaturen. Stijl is dan alleen nog

ongekende mogelijkheden moeite heeft met het

dat schoolvorming, die in vroeger tijden stijlen en

maar decoratie en het beroep van architect een

vinden van een nieuwe norm. Nu alles mag en

stromingen mogelijk maakte zoals de Amster-

anachronisme.

ARTIKELEN UIT DE OUDE DOOS

CHEPOS | 19

De kunst van het licht Het Van Abbemuseum is een van Nederlands meest vooraanstaande musea op het gebied van moderne en hedendaagse kunst en bekend bij de studenten in Eindhoven. Minder bekend zijn de lichttechnische aspecten van het museum. Hoe zorgt het museum voor goede belichting voor de kunstwerken en hoe staat deze belichting in relatie tot de architectuur van het museumgebouw? Samen met een professionele fotograaf hebben we het Van Abbe onder de loep - en lens - genomen. TEKST: JUSTIN AGYIN, JOLIJN VAN KEULEN & KIM RAIJMAKERS FOTOâ&#x20AC;&#x2122;S: PATRICK MEIS Henri van Abbe was een succesvolle sigarenfabrikant met een fabriek in Eindhoven. Van Abbe vergaarde naast succes ook kunstwerken. In zijn ijdelheid om zijn succes aan de wereld te tonen, schonk hij in 1932 geld aan de gemeente Eindhoven om een museum te bouwen, waarna de gemeente op haar beurt een stuk grond aan de Dommel beschikbaar stelde. De architect Alexander Kropholler van de Delftse School maakte een ontwerp waar de gemeenteraad potentie in zag. Van Abbe zag echter liever een moderner ontwerp. Kropholler maakte daarop een tweede ontwerp waarmee beide partijen instemden. Rond de eeuwwisseling begon het museum uit zijn voegen te barsten. Architect Abel Cahen was aangesteld om de oudbouw te renoveren en de nieuwbouw van het museum te ontwerpen. Evenals Kropholler stuitte Cahen bij zijn eerste ontwerp op weerstand, aangezien hij het torentje op de oudbouw wilde slopen en daarna het museum als een toren verticaal wilde uitbreiden. Het museum kwam vervolgens op de monumentenlijst terecht, waarna Cahen een tweede ontwerp maakte. Dit ontwerp is gerealiseerd en vanaf 2003 door het publiek te bezichtigen.

20 | CHEPOS

VAN ABBEMUSEUM

EINDHOVEN “Architectuur gaat over de gehele impact van een gebouw: de verschijning, het gebruik en het ruimtelijk ervaren van het gebouw van binnen en buiten in vier dimensies. Ik wil met mijn foto’s recht doen aan het ontwerp en daarmee de communicatie over het gebouw bevorderen. Om tot het beste resultaat te komen, fotografeer ik onderwerpen waarbij ik een sterke betrokkenheid voel, zodat ik met de juiste intentie en concentratie mijn werk kan doen. In architectuurfotografie en het fotograferen en filmen van designproducten kan ik mij geheel uitleven. Schoonheid en harmonie zijn in mijn werk belangrijke elementen evenals ruimte en tijd. Ik zoek naar de verbondenheid en samenhang. Het element ‘licht’ vormt een bron van inspiratie en met name hoe licht de sfeer van de ruimte of vorm van een object beïnvloedt. Door het licht krijgt alles vorm. Dat verwondert en ontroert mij. Laten we zuinig zijn op de wereld die wij gebouwd hebben.”

PATRICK MEIS - FOTOGRAAF

CHEPOS | 21

EEN NEUTRALE ACHTERGROND De architecten van het Van Abbemuseum hadden totaal verschillende opvattingen over hoe een museumgebouw eruit moet zien. Dit is terug te zien en te voelen wanneer je van het oude gedeelte naar het nieuwe gedeelte van het museum loopt. Kropholler zag het museumgebouw als een neutrale achtergrond waarin het kunstwerk alle aandacht krijgt. Zodra je door de deuren het museum in bent gelopen verdwijnt de drukke stad en kom je in de wereld van de kunst. De oudbouw heeft, op ĂŠĂŠn klein raam na, geen enkel raam in de gevel; het licht komt binnen via de goed controleerbare dakramen. Kropholler ontwierp een duidelijke plattegrond, met gelijkwaardige, rechthoekige zalen die zeer populair zijn onder kunstenaars. De neutraliteit van de zalen geeft de kunstenaar de mogelijkheid de zaal aan te passen naar zijn smaak.

22 | CHEPOS

VAN ABBEMUSEUM

EINDHOVEN

SPANNING TUSSEN KUNST EN ARCHITECTUUR Zeventig jaar later was het aan Cahen om een uitbreiding te maken voor het museum van Kropholler. Cahens ontwerp creĂŤert een spanning tussen de kunst en de architectuur. Of de architectuur de kunst overstemt of dat de kunst nog altijd centraal staat, daar zijn de meningen over verdeeld. Door middel van het atrium en kleine uitkijkpunten brengt Cahen de prachtige omgeving in het gebouw. Deze omlijste uitzichten zijn, misschien ongevraagd, onderdeel van de tentoonstellingen in het gebouw. Er valt veel te zeggen voor een museumgebouw als neutrale achtergrond. De kracht van de oudbouw is dat het gebouw niet opvalt en de kunst de aandacht krijgt. Maar misschien wordt de beleving in de nieuwbouw juist bijzonder door de spanning die er heerst tussen de uitsprekende architectuur en de kunst. Als kunstenaar moet je rekening houden met de architectuur, het is geen wit doek. Als de kunstenaar deze spanning accepteert, levert dat een unieke tentoonstelling op. Of Krophollers of Cahens opvatting beter is, maakt voor het Van Abbemuseum niet uit, het heeft beide. En juist die combinatie maakt het Van Abbe een bijzonder kunstmuseum. CHEPOS | 23

24 | CHEPOS

VAN ABBEMUSEUM

EINDHOVEN ONZICHTBARE TECHNIEK Om kunst goed tot zijn recht te laten komen binnen de architectuur van het museum is licht een belangrijk middel. Kropholler maakte in zijn ontwerp van de oudbouw op een bijzondere manier gebruik van daglicht. Door daklichten te plaatsen boven het plafond van de expositieruimtes in het museum kan gebruik worden gemaakt van de eigenschappen van het daglicht. In de (zolder)ruimte tussen het glazen dak en het glazen plafond bevinden zich lamellen waarmee de hoeveelheid licht in de expositieruimte te reguleren is. Dit geeft de kunstenaar de mogelijkheid om exact de goede sfeer te bereiken voor zijn expositie. Dit kan variĂŤren van veel daglicht, waarbij de lamellen geheel geopend zijn, tot zeer weinig daglicht, wanneer de lamellen gesloten zijn. Dit laatste is te zien op de afbeelding links. Onderstaande afbeelding laat diezelfde situatie binnen de expositieruimte zien. Op donkere dagen, wanneer er te weinig daglicht is, kan ervoor worden gekozen om de ruimte extra te verlichten met de tl-verlichting die zich onder het glazen plafond bevindt. In Cahens ontwerp van de nieuwbouw van het museum is in sommige expositieruimtes duidelijk de inspiratie van Krophollers ontwerp te zien. Er is namelijk ongeveer een gelijkwaardig systeem toegepast in de nieuwbouw. Het verschil is echter dat de tl-verlichting boven het glazen plafond hangt in plaats van eronder. Zo ontstaat een egaal plafond dat de kunst binnen de architectuur gelijkmatig verlicht. Het bijzondere van dit systeem is dat de bezoeker geen weet heeft van deze hele constructie en de tentoonstelling ervaart zoals hij bedoeld is door de kunstenaar.

AFBEELDINGEN 1. Axonometrie oud- en nieuwbouw (bron: Jolijn van Keulen) 2. Oud- en nieuwbouw 2 1 3

3. Expositie oudbouw 4. Expositie nieuwbouw

5. Lamellen en glazen dak 6. Situatie expositieruimte met gesloten lamellen 6

BRONNEN 1. Derksen, A. Head of Production and Presentation. Van Abbemuseum. 2014. 2. Eindhoven-Actueel. Van Abbemuseum, toonaangevend in hedendaagse kunst! 2009. Eindhoven-Actueel.nl 3. Schippers, H. Henri van Abbe (1880-1940). 2015. thuisinbrabant.nl.

CHEPOS | 25

MEGALOMAAN MODERNISME Over Cityplan Eindhoven van Van den Broek en Bakema Een 400 meter lang en 60 meter hoog

was in het Van Abbemuseum een grote 1:20

geen probleem geweest. Echter, korte tijd nadat

gebouw, dat was dé manier om van

maquette te zien van het plan. Bezoekers konden

het plan werd goedgekeurd door de gemeente,

Eindhoven een stad te maken. Dat dachten

door en om het gebouw heen lopen om een

veranderde de geest van het stedebouwkundig

de architecten Van den Broek en Bakema

betere indruk te krijgen van het vooruitstrevende

ontwerpen. Er werd meer aandacht geschonken

tenminste. Eind jaren zestig ontwierpen zij

gebouw.

aan de bestaande bebouwing en de kwaliteiten

het ‘Cityplan Eindhoven’. Het gebouw zou dwars door de hele stad gerealiseerd worden en zou Eindhoven op de kaart moeten zetten als ‘Metropool van het zuiden’. TEKST: SVEN VAN DER HULST Tenminste, als het aan hen gelegen had. Bijna vijftig jaar later is het plan diep in de prullenbak verdwenen. Opdracht voor het plan werd gegeven door de gemeente Eindhoven en de

daarvan. Voor het plan van Van den Broek en

PAS NADAT HET PLAN WAS GOEDGEKEURD, KWAM ER VEEL KRITIEK OP

Kamer van Koophandel: zij waren van mening

Bakema was namelijk veel ruimte nodig, oude bebouwing zou voor dit plan moeten wijken. Om die reden werden tientallen bezwaarschriften tegen het plan ingediend. Een aantal Eindhovense architecten was ook niet erg enthousiast over de eventuele nieuwbouw. Volgens velen is dit echter ook niet het doorslaggevende punt geweest in het afwijzen van het plan. De oliecrisis zorgde ervoor dat het plan in de zogenaamde koelkast kwam te staan. Daarbovenop kwam, in tegenstelling tot eerdere twijfels, dat de minister

dat Eindhoven toe was aan ‘grootstedelijkheid’

KRITIEK

aan de gemeente Eindhoven liet weten dat juist

en vroegen aan Van den Broek en Bakema om het

Uiteindelijk werd het plan door de gemeenteraad

de grote flexibiliteit van het gebouw zorgde

stadscentrum van Eindhoven met hun ontwerp te

goedgekeurd. Wel waren er nog enkele vragen

voor grote onvoorspelbaarheid in het plan. Het

moderniseren. Het ontwerp kwam er en in 1969

aangaande de realisatie en flexibiliteit van het

plan werd door Van den Broek en Bakema nog

gebouw. Het zou namelijk twintig jaar gaan duren om het megalomane plan uit te voeren. Zou het plan dan nog wel up-to-date zijn? En kon het gebouw zich wel aanpassen aan de stad, mocht dat nodig zijn? De inwoners van Eindhoven hadden rond deze periode niet echt aandacht voor het plan. Zij dachten dat dit weer een van de ambitieuze plannen was die toch niet werden gerealiseerd. Uiteindelijk waren deze vragen niet de reden voor het niet realiseren van het plan. Toen het ontwerp gemaakt werd, in de periode van het modernisme, was dit plan

26 | CHEPOS

CITY PLAN EINDHOVEN

EINDHOVEN

tienmaal aangepast om hun oorspronkelijke plan

EINDHOVEN NU

verschillende hoeken. Dat Cityplan Eindhoven

te redden, maar door het oordeel van de minister

Tegenwoordig wordt in Eindhoven om de zoveel

er niet is gekomen, is uiteindelijk goed uitgepakt

werd in augustus 1974 het Bestemmingsplan

jaar een hoogbouwproject gerealiseerd, maar

voor Eindhoven, al had de bouw ervan de stad

Binnenstad Eindhoven, de officiële naam van

niet meer vanuit de visie van het ‘grootstedelijk’

misschien ook wel goed gedaan. Het antwoord

het Cityplan, door middel van een Koninklijk

maken van de stad. Ze worden afzonderlijk van

op die vraag zullen we echter nooit weten.

Besluit voorgoed afgekeurd. Na het afwijzen van

elkaar, maar wel rekening houdend met elkaar,

dit plan lag de stedebouwkundige vooruitgang

ontworpen en deze gebouwen maken Eindhoven

in Eindhoven een flinke tijd stil. Na het giganti-

daardoor steeds meer een stad. Dit wil niet zeg-

sche plan van de Rotterdamse architecten werd

gen dat het Cityplan volledig de plank missloeg,

vooral aandacht geschonken aan kleinschalige

maar wel dat het einde van het modernistische

restauraties en invullingen van de stad op kleinere

tijdperk ongeveer samenviel met het ontwerp

schaal. De enige uitzondering op deze aanpak is

voor dit plan. Eindhoven is goed op weg om

de in 1992 gerealiseerde Heuvel Galerie. Dit gi-

een stad met status te worden. Grote projecten

gantische nieuwbouwproject werd ontworpen in

van bekende architecten dragen hieraan bij. De

een postmodernistische stijl; prefab-beton werd

Vestedatoren is een landmark en Strijp-S gloreert,

verdoezeld met steenstrips. Gelukkig was dit

ook in de toekomst zullen nieuwe grote plannen

een uitzondering op de regel en werd er verder

gemaakt worden. Een nieuwe wolkenkrabber

vooral nagedacht over hoe de stad het beste zou

wordt gerealiseerd naast het station op de plek

kunnen functioneren, maar toch het oude zoveel

van het oude postkantoor en er zijn plannen om

mogelijk te behouden.

aan de Mathildelaan hoogbouw te plaatsen. Al

AFBEELDINGEN 4 3 5

1 2

BRONNEN

1. Maquette in het Van Abbe Museum (Foto: Jan Vrijhhoff, archined.nl) 2. Van der Broek en Bakema bij een kleinere maquette (bron: web.tue.nl/) 3. Kaart van het plangebied 4. Stedenbouwkundige maquette 5. Gebouwmaquette 6. Doorsnede (foto 3 t/m 6: Frans Gommens, eindhoven-in-beeld.nl)

1. “Sittieplan Eindhoven, een modernistische droom”, 3-10-07, Harrie van Helmond, archined.nl 2. “Cityplan Eindhoven wellicht té ambitieus”, 27-09-07, web.tue.nl

stuiten ook die ideeën soms op weerstand uit

CHEPOS | 27

EINDHOVEN ALS SOEVEREINE STAAT Toenemende politieke invloed van steden

Eindhoven staat wereldwijd te boek als een succesverhaal wanneer het gaat over innovatie en stedelijke hervormingen. Na het wegtrekken van Phillips in 1990 stond Eindhoven echter voor een gigantisch probleem; een enorme werkloosheid en leegstand van de fabriekspanden. 25 jaar later staat de stad er beter voor dan ooit, de economie groeit als kool terwijl de rest van Nederland economisch stil staat. Ondanks dat de toekomst er glorieus uitziet wil burgemeester Rob van Gijzel meer. In een interview met Tegenlicht pleit hij voor meer politieke macht voor zijn stad, zodat we de snelheid van de wereld kunnen bijhouden en koploper blijven op het gebied van hightech industrie. Stel je het eens voor: Eindhoven als soevereine staat, onafhankelijk van Nederland. TEKST: PATRICK VAN DODEWAARD

Amerikaans politicoloog Benjamin Barber

op basis van pragmatisme, een burgemeester is

Murray besloot daar een omvangrijke samenwer-

publiceerde in 2014 het boek ‘If mayors rule the

een echte ‘probleemoplosser’. Dit staat in schril

king tussen burgemeester, burgers en bedrijfs-

world’ waarin hij een pleidooi houdt voor de

contrast met de landelijke politiek, waar het meer

leven te starten. Inzet was het verdubbelen van

macht van de burgemeesters van wereldsteden.

om ideologie, beeldvorming en principes draait.

het minimumloon om de kloof tussen arm en

Volgens Barber faalt het logge en zeer trage over-

rijk op lokaal niveau kleiner te maken, en dat

heidsbestuur en zijn de steden juist de plekken

MINIMUMLOON

is gelukt. Edward B. Murray introduceerde een

waar de echte beslissingen worden genomen. Dit

Een voorbeeld waarbij een burgemeester een

minimumloon van 15 dollar per uur op de lange

maakt de burgemeesters van deze steden tot de

landelijk probleem lokaal heeft aangepakt is het

termijn, bijna twee keer zo hoog als het huidige

eigenlijke wereldleiders. Leiders die keuze maken

Amerikaanse Seattle. Burgemeester Edward B.

minimumloon. De betaalbaarheid van de stad

28 | CHEPOS

EINDHOVEN ALS SOEVEREINE STAAT

EINDHOVEN

was namelijk een probleem, door het verhogen

sen die Eindhoven kende. De overheid greep

nationaal belang verloren. Dit is een enorm rem-

van het minimumloon ontstaat er meer diversiteit

niet tot nauwelijks in toen dit gebeurde, daarom

mende factor volgens burgemeester Van Gijzel.

in sociale klassen en voorkomt Murray de door

besloot Eindhoven dit lokale probleem ook lokaal

Meer bestuur betekent niet meer democratie, het

hem genoemde economische ‘apartheid’. Nick

op te lossen. De gemeente sloeg de handen

welbekende polderen zorgt voor zoveel frictie

Hanauer, miljardair uit Seattle, heeft een cruciale

ineen met de TU en omliggende bedrijven om

dat iedere slagvaardige beslissing onmogelijk

rol gespeeld in de gesprekken tussen bedrijven en

strategieën te maken voor de toekomst. De

lijkt. Van Gijzel – twaalf jaar lang actief geweest

de burgemeester. Hij heeft bedrijven overtuigd

term ‘Brainport’ was geboren. De samenwerkin-

in Den Haag – beseft dat de politiek van de

dat hogere lonen niet slecht zijn voor een bedrijf.

gen tussen gemeente, het bedrijfsleven en de

nationale overheid noodzakelijk is, maar tevens

De bedrijven zagen namelijk duidelijk de hogere

universiteit heet het triple-helix model, waarbij

erg ver van de werkelijkheid af staat. Hier hebben

loonkosten, maar wat minder duidelijk was, wa-

het allemaal draait om samenwerken en alle

steden niks aan. Van Gijzel vergelijkt Nederland

ren de baten die zo’n verhoging oplevert. Door

neuzen dezelfde kant op zetten. Anno 2014 heeft

met New York, een stad met 18 miljoen inwoners

werknemers meer uit te betalen hebben ze meer

Eindhoven 160.000 arbeidsplaatsen waarvan

en daardoor ongeveer evenveel inwoners als

vermogen, kunnen ze meer uitgeven en wordt

60.000 gerelateerd zijn aan hightech industrieën,

Nederland. New York heeft één burgemeester,

zo de afzetmarkt van de bedrijven vergroot. Ook

gemiddeld de meeste patenten per inwoner en

zes wethouders en 49 deelraden. Nederland kent

is er minder sociale zorg nodig voor deze laagste

werd het in 2011 uitgeroepen tot slimste regio

12 provincies en meer dan 400 gemeentes.

klasse en zullen er meer belastingsopbrengsten

ter wereld door de onafhankelijke Amerikaanse

zijn. De centrale overheid van de Verenigde

denktank Intelligent Community Forum. Een suc-

Barber constateert in zijn boek dat steden meer

Staten wil het voorbeeld van Seattle volgen, maar

cesverhaal dus. Een belangrijke factor van de hui-

macht hebben: “een stadsstaat bindt alle mid-

Washington is bevroren. Door een democratische

dige strategie is samenwerken op kleine schaal.

delen”. Iedereen profiteert van infrastructuur,

president en een republikeinse meerderheid in het

Eindhoven wil nooit meer afhankelijk zijn van één

cultuur, handel en onderwijs dat kan worden

congres is het onmogelijk om besluiten te nemen

bepalende speler, zoals Philips. De focus ligt nu

gebundeld tot één markt die zelf belasting int en

in de VS. Maar is dit erg? Seattle is een mooie

op kleinschalige bedrijven, die elkaar helpen en

die geleid wordt door een stadsbestuur. Bottum-

testcase voor landelijke veranderingen. Als het

waarbij faciliteiten kunnen worden gedeeld. Iets

up bestuur dus, van binnenuit. Van Gijzel zou

experiment werkt, gaan er vanzelf andere steden

dat op Strijp-S heel goed zichtbaar is.

Eindhoven graag zien in een bestuurlijk onafhan-

mee en kan uiteindelijk zelfs de overheid niet

kelijke staat met Rotterdam en Amsterdam. De

meer om deze wijziging heen. Er is sprake van

MEER MACHT

stadsstaat zou dan vervolgens de omliggende pe-

een trend waarin steden het voortouw nemen

Nu Eindhoven weer is aangehaakt, is het zaak om

riferie moeten ondersteunen. Amsterdam heeft

waarna de nationale overheid volgt. Een soort

niet af te haken, dit is alleen mogelijk als er snel

een cultureel en financieel centrum, Rotterdam

‘lokalisme’ met lokale leiders.

beslissingen kunnen worden genomen. Snel be-

het logistieke hart en Eindhoven de techniek.

slissingen maken is niet bepaald de kracht van de

Samen een zeer complementaire stadsstaat. Dan

EINDHOVEN

overheid. Ook is er te weinig samenwerking tus-

is het belangrijk om de verbinding te maken met

Nadat Philips besloot Eindhoven grotendeels te

sen steden en overheid en overheden onderling.

het achterland, Twente met zijn techniek en Wa-

verlaten verdwenen er in één klap 36.000 banen,

Heel veel kleine gemeentes kijken alleen naar

geningen met zijn voedselexpertise. Volgens van

destijds eenderde van de 110.000 arbeidsplaat-

hun eigen belang, en daardoor gaat het grotere,

Gijzel betekent het bundelen van alle sterke delen CHEPOS | 29

niet dat de zwakkere delen buiten de boot vallen,

zaak om de macht die steden in de praktijk heb-

Klimaatverandering wordt gezien als een van de

hij wil iedereen in zijn kracht zetten, een regio

ben te verifiëren en officiële betekenis te geven.

belangrijkste thema’s, waarbij wordt geclaimd dat

zal dan ook moeten kiezen voor een bepaalde

de steden het antwoord hierop hebben. Steden

expertise. Eindhoven deed dit met de hightech,

GEVAREN

zijn efficiënter dan het platte land, maar dit is wel

Groningen bijvoorbeeld met de energievoorzie-

De vraag is of burgemeesters echt zoveel willen

de plek waar over het algemeen de (vervuilende)

ning.

samenwerken met de burger. Als de burgemees-

energiecentrales de elektriciteit opwekken voor

ter zijn macht gebruikt om dingen te doen die

het gebruik in de steden, waardoor de één slacht-

HAMBURG

hij graag wil zonder dat de burger er achter staat

offer is van de behoeftes van de ander, maar

In Duitsland kennen ze al een stadsstaat, Ham-

dan is het niet functioneel. Dat is een zeer groot

waardoor ze niet zonder elkaar kunnen.

burg is al eeuwenlang een stadsstaat. Onderdeel

gevaar. Een traag bureaucratisch bestel, zoals

van de Hanzesteden, een samenwerkingsverband

Nederland kent, zorgt er voor dat extremisme

STRUCTUUR EN SAMENWERKEN

met steden in Noord-Europa. De stad mag veel

geen kans krijgt. Reinier de Graaf, partner van

Jeroen van der Veer, voormalige Shell-baas, nu

zaken zelf bepalen, onafhankelijk van beslissin-

OMA en leider van OMA’s denktank AMO,

president-commissaris bij Philips en ING, geeft in

gen in Berlijn. Zaken als rechtshandhaving, poli-

hoopt van harte dat er geen stadsstaten komen.

het Financieel Dagblad zijn visie op de stad-

tie, onderwijs en universiteiten worden door de

De theorie over stadsstaten wordt heel goed

staat: “We zouden eigenlijk een wat strengere

gemeente bepaald. Hamburg heft zelf belasting,

ontvangen door de mensen die er baat bij heb-

overheid moeten hebben die het land meer als

wat ze weer onafhankelijker maakt en minder

ben, burgemeesters. Volgens De Graaf hebben

een stadstaat regeert. We zitten nog te veel vast

gevoelig van nationale economische schomme-

aan het oude CDA-denken; dat we heel veel

lingen. Naast het tegengaan van bureaucratie,

platteland hebben in Nederland. Onzin natuur-

biedt het tevens mogelijkheden om in te springen

lijk. 60% van de bevolking woont al in steden.

op nieuwe ontwikkelingen. Grote steden zijn

Eindhoven is juist succesvol door het ontbreken

een soort laboratorium voor de moderne tijd en

van een centrale agenda.” Van der Veer pleit

moeten de instrumenten hebben om hier mee

voor meer leiding op een gestructureerde manier

om te gaan, Hamburg heeft deze en plukt daar

waarin steden zich onderscheiden op een bepaald

de vruchten van. Zo heeft de stad vorig jaar de

vakgebied.

energievoorziening weer teruggekocht van een private partij, Hamburgers zien energie als een

CONCLUSIE

voorziening waar geen winst op gemaakt moet

Alle meningen opgeteld en de extreme voorbeel-

worden. Deze mening resulteerde in een burger-

den er uitgefilterd lijkt het dus een roep voor een

initiatief en vervolgens in een referendum. De

gestructureerde samenwerking tussen steden,

uitslag van dit referendum was bindend, en hield

burgers en achterland, waarbij minder politieke

in dat de gemeente het stroomnet terugkocht

lagen moeten zorgen voor een snellere en meer

van energiebedrijf Vattenfall.

pragmatische manier van besturen. Hierbij moet ieder gebied in zijn eigen kracht ingezet worden.

LOKALISME

Dit zou Eindhoven in staat stellen om snel te

Waar staat de overheid voor? Waar hebben

reageren op veranderingen in de wereld om de

mensen, bedrijven en onderwijsinstellingen

concurrentiepositie van de stad te versterken.

behoefte aan? Volgens Van Gijzel hebben ze

steden antwoorden op grote problemen zoals

behoefte aan dichtbij georiënteerde politiek.

immigratie, culturele en religieuze diversiteit en

Waarom geven we de laagste overheden, die het

zijn ze pragmatischer met het omgaan van deze

best weten hoe ze regelgeving en ontwikkeling

problemen. Het gevaar van het succes van de

moeten organiseren, niet meer macht en laten we

steden is het projecteren op landen en de rest

ze ook de regelgeving bedenken? Samen met de

van de wereld. Steden zijn succesvol omdat ze

partijen die er deskundigheid over hebben en met

zich focussen op een kleiner gebied. Dit resulteert

de mensen - waarvoor de politiek zou moeten

volgens De Graaf in een sneller en duidelijker

werken - zouden er veel betere, pragmatischere

zichtbaar resultaat. Wanneer het stedelijk beleid

oplossingen kunnen komen voor politieke proble-

zal worden uitgebreid naar landelijk beleid, dan

men. De burgers merken direct de veranderingen

zullen de positieve resultaten snel verdwijnen.

en zijn daardoor weer meer betrokken bij de

Ook vraagt De Graaf zich af hoe de mensen ver-

politiek. Naast het oplossen van problemen zijn

tegenwoordigd worden als burgemeesters de we-

steden veel meer gewend om samen te werken

reld overnemen. Zal het daadwerkelijk anders zijn

met elkaar dan landen, die hebben moeite met

dan het huidige democratische systeem? En wie

grenzen. Het is dus volgens Van Gijzel en Barber

neemt de verantwoordelijkheid voor de helft van de wereldbevolking die niet in steden wonen?

30 | CHEPOS

AFBEELDINGEN 1. Fight for 15. Demonstratie Seattle met de roep om ene hoge minimumloon. 2. Coverfoto If mayors ruled the world, Benjamin R. Barber

BRONNEN 1. Tegenlicht: De macht aan de stad, 28 sep 2014 2. Rob de Lange, Pieter Couwenbergh: “We hebben een strengere overheid nodig die Nederland meer als een stadstaat gaat regeren”. 20-12-14. fd.nl 3. Bejamin R. Barber, “If mayors ruled the world”. 2014 4. Reinier de Graaf, “Mayors Should Not Rule The World”. 02-10-14. ArchDaily.com

EINDHOVEN ALS SOEVEREINE STAAT

EINDHOVEN

“MEER MOGELIJK MAKEN, MINDER REGELS” De visie van de wethouder op de ruimtelijke ordening “Een huis is niet voldoende om mensen aan een stad te binden”, zegt wethouder Ruimtelijke ordening Marco van Dorst. Vol overtuiging en bevlogenheid praat hij in voorbeelden over Eindhoven en zijn visie op de ruimtelijke ordening. TEKST: MARINDE VAN ROOIJ

WAT IS UW ACHTERGROND EN HOE BENT U WETHOUDER VAN DE RUIMTELIJKE ORDENING GEWORDEN IN EINDHOVEN?

komen tot een totale afweging van beslissingen

“Deze doelen zijn nog steeds van kracht. Mo-

en om aan elkaar gerelateerde plannen tegelijk te

menteel ben ik druk met het uitwerken en het

bespreken. Dit gaat heel goed.”

zoeken naar mogelijkheden hiervoor. Dat wil ik

De rol van de wethouder is om de plannen en re-

eerst afmaken, om daarna nieuwe doelen te gaan

Marco van Dorst studeerde Bestuurskunde/

gels op te stellen. Hij stuurt vervolgens niet direct

stellen.” Planvorming is een langzaam proces van

Overheidsmanagement aan de Hogeschool van

mensen aan, dit gaat via aanspreekpunten. Deze

wel elf tot twaalf maanden, wat betekent dat de

’s-Hertogenbosch. Hij werkte voor verschillende

managers doen het schaafwerk en zorgen ervoor

eerste plannen van zijn hand pas in april of mei

gemeentes, een ingenieursbureau en provincie

dat de plannen uitgewerkt worden.

worden verwacht.

positieve verkiezingsuitslag in de positie om wet-

Het verloop van de uitvoering van deze plan-

houder te worden. “Ik heb altijd een uitgespro-

nen wisselt. Er is een kern van medewerkers die

Moeiteloos positioneert

ken mening over de ruimtelijke ordening gehad

hieraan werken, maar er zijn ook andere partijen

en een beeld van hoe het beter zou kunnen. Door

bij betrokken waar werk aan wordt uitbesteed.

me op deze wijze eigenwijs en nadrukkelijk op te

“Vijftig jaar geleden had de gemeente bijvoor-

stellen ben ik naar voren geschoven en hebben ze

beeld zijn eigen stratenmakers in dienst, dat is nu

gezegd: als je het zo goed denkt te weten, maak

bijna niet meer voor te stellen.” De ondersteu-

dat dan maar eens waar.” Het is dus duidelijk

nende werkzaamheden die niet elke dag nodig

een gekozen rol vanuit persoonlijke interesse en

zijn, worden in het huidige systeem uitbesteed.

Noord-Brabant. Als lid van D66 kwam hij na een

ambitie.

de wethouder ontwikkelingen en ideeën op de kaart aan de muur “Meer mogelijk maken, minder regels” benoemt Van Dorst als de rode draad in zijn visie voor de

WAT ZIJN UW AMBITIES VOOR DE PERIODE VAN VIER JAAR?

ruimtelijke ordening. In zijn kantoor in het stad-

ook ‘Financiën’ en ‘Eindhoven Noordwest’ in zijn portefeuille sinds de gemeenteraadsverkiezingen

In het kennismakingsfilmpje voor de gemeente

vloer tot het plafond reikt. Moeiteloos positio-

van maart 2014.

benoemt de wethouder vier doelen:

neert hij de ontwikkelingen en ideeën op de kaart

Naast ‘Ruimtelijke ordening’ heeft de wethouder

terwijl hij vol passie verschillende onderwerpen

HOE GAAT HET PROCES VAN PLANVORMING BIJ DE GEMEENTE?

1. Meer vrijheid in de ruimtelijke ontwikkeling in

“Het college van B&W bestaat uit zeven wet-

2. De start van de eerste bedrijven op de Brain-

houders en de burgemeester. Samen vorm je één team, waarin je zelf verantwoordelijk bent voor de inbreng en het vormgeven van je eigen portefeuille.” In de vergaderingen wordt deze in-

huis hangt een kaart van Eindhoven, die van de

de vorm van bestemmingsplannen. port Industries Campus. 3. Verbetering van de bereikbaarheid van Eindhoven Airport . 4. Elke vier jaar een sluitende begroting.

aansnijdt. Brainport Industries Campus is er hier een van. Het moet een cluster worden van bedrijven in de hoogwaardige maakindustrie die speciaal voor deze regio hebben gekozen. “Hun werkniveau is op de vier nanometer nauwkeurig, waarbij je moet bedenken dat een haar circa 80 nanometer

breng besproken, bijgeschaafd en gevolgd. “Een

dik is. Vanuit de eigen behoefte van deze bedrij-

wens is om geen deelplannen te maken, maar te

ven worden ze samen geclusterd.” Het is daar-

IN GESPREK MET WETHOUDER VAN DORST

CHEPOS | 31

door mogelijk om dure geconditioneerde hallen

door bij nieuwbouw en transformatie van gebou-

zeker anderhalf tot twee jaar gaat duren.” Hoe

samen te gebruiken. De toekomstige campus in

wen anders om te gaan met de parkeernormen

de nieuwe regeling er precies uit gaat zien, is nog

het noordwesten van Eindhoven, nabij Eindhoven

die wij als gemeente hanteren.” Er geldt namelijk

niet helemaal bekend. “De universiteit zelf heeft

Airport, beslaat 200 hectare grond waarvan 60

dezelfde parkeernorm voor zeer verschillende wij-

bijvoorbeeld een veel strengere toetsing dan die

hectare gebruikt gaat worden voor bedrijven in

ken, terwijl bijvoorbeeld bewoners in het centrum

van de welstandscommissie, en ook woningcor-

de komende vijftien à twintig jaar.

veel minder gebruikmaken van parkeerplaatsen

poraties hebben er zelf belang bij dat er goed

doordat ze bijvoorbeeld dichter bij de winkels

getoetst wordt.” In dit soort situaties zijn wel-

U BENOEMT ‘MEER MOGELIJK MAKEN MET MINDER REGELS’, KUNT U DIT UITLEGGEN?

en het station zitten. Het is bij nieuwbouw en

standskaders voldoende. Het ontlast bovendien

transformatie met de oude norm voorgekomen

de gemeente.

Terwijl hij op de achterkant van een vel papier

parkeerlagen werden aangelegd, die vervolgens

een snelle schets maakt, vertelt Van Dorst dat hij

leeg kwamen te staan. “Oude regels moeten dus

graag meer vrijheid wil creëren in bestemmings-

geëvalueerd worden en regels moeten worden

plannen en regels weg wil nemen. “Bestem-

aangepast aan de behoefte.”

dat onder hoogbouw in het centrum meerdere

mingsplannen blijven natuurlijk bescherming bieden aan onder andere bewoners en direct betrokkenen, maar naast wonen worden bijvoorbeeld ook andere kleinschalige functies toegelaten in woonwijken zoals een nagelstudio of kapsalon.” Hij pakt zijn schets erbij en geeft een voorbeeld uit het verkeer. “Even heel kort door de bocht gesteld: waar eerder in een bestemmingsplan de exacte vierkante meters van een bushokje werden gepositioneerd op de kaart, wordt nu een gebied aangewezen waarvan een x-aantal vierkante meters voor een bushokje gebruikt zal worden. Dit is minder exact en geeft meer vrijheid voor de optimale uitwerking van de locatie in een later stadium, zonder dat het bestemmingsplan hoeft te worden aangepast.” Elke

BURGEMEESTER VAN GIJZEL SPRAK IN DE NIEUWJAARSTOESPRAAK OVER GROEI, KUNT U DAAR MISSCHIEN IETS OVER ZEGGEN? “Het verhaal van onze burgemeester heeft ook

Terwijl hij op de achterkant van een vel papier een snelle schets maakt, vertelt Van Dorst dat hij graag meer vrijheid wil creëren in bestemmingsplannen en regels weg wil nemen

tien jaar moeten bestemmingsplannen worden

vooral te maken met het betaalbaar houden van grootstedelijke voorzieningen. Zelf vind ik het zonde om binnen mijn portefeuille energie te stoppen in het schetsen van toekomstbeelden en die vast te leggen in visiedocumenten, zoals vroeger veel gebeurde. Een aantal kaders stellen is voldoende. Ik pleit ervoor zo min mogelijk de toekomst te beschrijven, omdat de wereld snel verandert en een visiedocument dan ook al snel verouderd is. Voor de stadsontwikkeling wordt een grof beeld geschetst en groei is daar inderdaad een onderdeel van.” Maar; “mensen komen hier niet wonen omdat er een huis staat, maar om wat Eindhoven te bieden heeft aan sport, cultuur, groen en goede verbindingen met de trein en het vliegtuig.”

geactualiseerd; dit is een langzaam en doorgaand

Het nieuwe welstandsbeleid is een ander

Eindhoven is een groene stad, wat onderhoud

proces. De meest recente bestemmingsplannen

voorbeeld van minder regels. De Commissie

en aandacht vraagt: Het is een uitdaging om dit

zijn op deze nieuwe wijze al ‘gezonder’ gemaakt,

Ruimtelijke Kwaliteit (in de volksmond ook wel

betaalbaar te houden, daarnaast ligt er ook een

aldus de wethouder.

welstandscommissie) hoeft dan niet alles meer

druk op de voorzieningen. “De ambitie is om het

Maar altijd alles overal mogelijk maken kan niet.

te toetsen. Een voorbeeld hiervan is het loslaten

zowel ruimtelijk als financieel goed (sluitend) te

Soms moet je kiezen wat voorrang verdient. Een

van regelgeving als het gaat om de achterkant

maken.”

bedrijventerrein in Zuidwest-Eindhoven met

van huizen. De rode draad hierin is dat er meer

“Eindhoven heeft zo goed als geen buitenge-

driehonderd bedrijven zit bijvoorbeeld niet te

vrijheid ontstaat. “Uiteraard is dit beperkt tot

bied en daarmee geen ruimte om te bouwen.”

wachten op andere functies. Door overlastre-

bepaalde gebieden.” Dit gaat in overleg en met

Daarmee bevestigt de wethouder de uitspraak

gelgeving zal dit namelijk alleen maar belem-

inbreng van architecten, bouwers en bewoners.

van de burgemeester dat de stad meer verdicht

meringen opleveren voor de bedrijven. “Je moet

“In het Witte dorp willen bewoners bijvoorbeeld

moet worden en oplossingen in de hoogte zoekt.

dus ook niet bang zijn om een industrieterrein

die bescherming van het welstandsbeleid juist be-

Marco van Dorst voegt hier ook de mogelijk-

gewoon zo aan te geven in bestemmingsplannen.

houden.” In deze situatie worden dan afspraken

heid van transformatie aan toe: “Eindhoven blijft

Dan kies je er dus voor om bedrijvigheid mogelijk

gemaakt over de grenzen van het welstandsbe-

groeien, maar door de beperkte ruimte zal Meer-

te maken.”

leid, op basis van de wensen van betrokkenen.

hoven de laatste nieuwe wijk zijn. Daarom moet

“Het is dus ook een zoektocht naar wanneer je

“Het is niet zomaar het wegstrepen van regels,

aan herbestemming gedacht gaan worden. Phi-

als gemeente meer vrijheid kunt bieden”; zegt

maar het creëren van vrijheden waar dat gewenst

lips Lighting vertrok bijvoorbeeld uit Eindhoven,

Van Dorst. “Het lijkt er nu op dat dit zou kunnen

is. Dit is een mooi maar geleidelijk proces, dat nog

deze lege kantoorruimte gaat na herbestemming

32 | CHEPOS

IN GESPREK MET WETHOUDER VAN DORST

EINDHOVEN vijfhonderd nieuwe wooneenheden en nieuwe

wonen.” Natuur en klimaat spelen een belang-

eenheid. Daarnaast staat de stad na Londen en

woontorens opleveren. Dat zijn de groeimoge-

rijke rol in het zijn van de stad en er graag willen

Helsinki op de lijst van meest gunstige steden om

lijkheden van nu. Deze verandering van functie

zijn. “Ook al klinkt het afgezaagd, het is al heel

te investeren. “Dit is best bijzonder en daar ben ik

hangt weer samen met de eerder genoemde

lang een speerpunt. Zo is er bijvoorbeeld al lange

dan ook trots op.”

versoepeling van regels rondom bestemmings-

tijd een keurmerk voor woningen en bedrijven in

plannen, parkeernormen en de welstand. Meer

Eindhoven en is transformatie hier natuurlijk ook

“Je ziet het niet, maar je merkt wel hoe slim de

vrijheid lost veel op.” Zo’n transformatie gebeurt

een belangrijk aspect van.”

regio is” is een van de laatste uitspraken die de

echter alleen als de gemeten verwachting voor

“Ik hoop dat duurzaamheid heel normaal wordt

wethouder in het interview doet over Eindhoven.

het betreffende lege kantoor zo laag is dat op

en dat we het zo gewoon gaan vinden dat het

Als niet-Eindhovenaar gaat dit voor mij misschien

termijn de ruimte binnen de huidige functie geen

woord straks niet eens meer gebruikt wordt.

nog een stapje te ver. Ik weet namelijk niet goed

nieuwe huurder op zal leveren.

Onze duurzaamheidaanpak is the natural step.”

hoe je merkt hoe slim deze regio is, maar ik kan me de trots nu zeker goed voorstellen!

HOE WORDT DAARBIJ OP TRENDS, ZOALS DUURZAAMHEID, GEREAGEERD?

TOT SLOT, HOE STAAT DE GEMEENTE IN VERHOUDING TOT DE UNIVERSITEIT?

“Beleidsvorming duurt lang, maar niet té lang.

“Eindhoven is niet voor te stellen zonder universi-

AFBEELDINGEN

Het is de borging van inspraak.” Een traject is

teit. Het biedt over en weer een grote kwaliteit.”

nodig om meningen mee te nemen. “Er moet

Nadat in de jaren negentig DAF failliet ging en

aan de voorkant goed geluisterd worden om

Philips vertrok uit Eindhoven, heeft de universiteit

draagvlak te krijgen.” Door de buurt fatsoenlijk te

een krachtige rol gekregen, aldus de wethouder.

benaderen voor wijzigingen en in gesprek te gaan

“Er is goed contact tussen de gemeente en de

met de betrokken partijen kan iedereen op elkaar

universiteit, en er wordt volgens nauw overleg

afgestemd worden. Het is een proces waarin

samengewerkt.” Deze samenwerking van over-

telkens kleine stapjes gezet worden. Het reageren

heid, bedrijven, de universiteit en andere

BRONNEN

op trends staat dit niet in de weg.

onderwijsinstellingen (triple helix genoemd)

Gesprek met Marco van Dorst op 9 januari 2015

“Het is de kwaliteit van het werkklimaat, groen

heeft ertoe geleid dat regio Eindhoven ‘Brainport’

en verbindingen waarom mensen hier willen

werd. Dat Eindhoven, als relatief kleine stad,

wonen. Hier neem je duurzaamheid in mee, want

is uitgeroepen tot de slimste regio ter wereld

mensen willen alleen in een gezonde omgeving

van 2011, heeft alles te maken met deze drie-

2345

1. Marco van Dorst (bron: Gemeente Eindhoven) 2. Logo (bron: Brainport Industries) 3. KMWE als eerste op Brainport Industries campus (bron: DutchHTS) 4. Impressie van de campus (bron: Enno Zuidema Stedebouw) 5. Impressie langs A2 (bron: SRE) 6. Kaart Eindhoven (bron: Gemeentenatlas.nl)

CHEPOS | 33

Eindhovens mooisten De Vestedatoren en Strijp-S, de overtuigende winnaars van de verkiezing voor het Mooiste Gebouw van Eindhoven. In een online enquête hebben bijna 350 mensen gekozen voor hun favoriete gebouwen en de beste stedebouwkundige plannen. Sommige keuzes waren verrassend, bepaalde toelichtingen waren verhelderend en het eindresultaat is een boeiende uitslag. Uiteindelijk leverde dit een lijst op van wat onze lezers beschouwen als “Eindhovens mooisten”. TEKST: TAEKE OFFRINGA FOTO: PATRICK MEIS Het aantal deelnemers aan onze verkiezing

tijd herkenbare iconen van de stad geworden. De

oversteeg al onze verwachtingen, de uitslag is

Blob staat op een zesde plaats en wordt zelfs in

daarentegen zoals we van tevoren ongeveer

toelichtingen in de enquête geprezen, maar ook

hadden kunnen zien aankomen. Het zijn be-

zeker verfoeid. Bij de positieve commentaren is

kende iconen die vrijwel allemaal in het centrum

men met name te spreken over de plek van de

van de lichtstad te vinden zijn.

Blob aan “het mooiste kruispunt van Eindho-

Desalniettemin zijn er uit de uitslag best een

ven” en “de mooiste straat van Eindhoven [de

aantal constateringen te halen. Het zou namelijk

Emmasingel red.]”.

wel eens zo kunnen zijn dat de uitslag min of

Dat de Vestedatoren overtuigend deze verkie-

meer symbool staat voor hoe onze lezers naar de

zing wint, zal komen door de iconische vorm,

stad kijken.

die de toren als “merk” goed bekend maakt. Elke Eindhovenaar kent de Vestedatoren. Het

In de top 10 hiernaast valt op dat Philips een

symboliseert luxe en grootstedelijkheid, en had

duidelijke stempel op de stad heeft gedrukt;

eigenlijk net zo goed in de Randstad kunnen

maar liefst vier van de tien gebouwen, maar ook

staan.

de winnaar in de categorie stedebouw, hebben een (directe) relatie met de gloeilampgigant. En

In de categorie stedebouw wint Strijp-S met

dan vallen het Natlab, Philips Stadion en Anton

grote overmacht en laat zien waar Eindhoven

en Gerard op Strijp-S net buiten de top 10.

goed in is: industrieel erfgoed slim hergebrui-

De gebouwen van Dirk Roosenburg verbeelden

ken. Het hippe stadsdeel spreekt tot de verbeel-

wat Eindhoven tegenwoordig maakt wat het is:

ding en is nu, halverwege de ontwikkeling, reeds

een moderne stad die zijn industriële wortels

een succes. Een van de redenen zou de sterke

grotendeels heeft verlaten en op de overgeble-

nadruk op die ontwikkeling kunnen zijn; de

ven fundamenten een innovatieve stad bouwt.

kracht van Strijp-S ligt in het sociale karakter van

Verder valt op dat de helft van de top 10 uit ge-

de herontwikkeling. Of dit blijvend is, zal nog

renoveerde of herbestemde gebouwen bestaat.

moeten blijken.

staat in contrast met de naoorlogse wederop-

Blijkbaar slaagt men in Eindhoven erin dit op een

Ook op de TU/e-campus wordt er veel herbe-

bouwwijken.

succesvolle manier te doen, zonder daarbij de

stemd en in de reacties wordt het verbeteren van

oorspronkelijke, vaak monumentale, gebouwen

de studeeromgeving in hoge mate gewaardeerd.

Dit was de uitslag in 2015, later zal moeten

in hun waarde aan te tasten.

Het Witte Dorp van Dudok wordt gewaardeerd

blijken wat de eeuwigheidswaarde van de win-

Sommige gebouwen hebben snel de harten van

vanwege de behouden pittoreske sfeer en de

nende gebouwen is. Dat het industriële erfgoed

onze lezers weten te veroveren en zijn in korte

prettige woonomgeving nabij het centrum. Het

nu gewaardeerd wordt, staat in ieder geval vast.

34 | CHEPOS

VERKIEZING MOOISTE GEBOUW VAN EINDHOVEN

EINDHOVEN GEBOUWEN 1. Vestedatoren (26%) Jo Coenen & Co Architekten, 2006

2. Lichttoren (23%) Dirk Roosenburg, 1909-1921 & awg architecten, 2009

3. Witte Dame (21%) Dirk Roosenburg, 1931 & diederendirrix architecten, 1998

3. Evoluon (21%) Louis Kalff en Leo de Bever, 1966

5. Van Abbemuseum (18%) Alexander Kropholler, 1936 & Abel Cahen, 2003

6. Blob (17%) Massimiliano Fuksas, 2010

7. Metaforum (17%) Van Embden en Choisy, 1959 & Ector Hoogstad Architecten, 2012

8. Catharinakerk (16%) Pierre Cuypers, 1867

9. Klokgebouw (16%) J.R. Bouten, 1929 & diverse renovaties

10. Bijenkorf (10%) GiĂ˛ Ponti, 1969

STEDEBOUW 1. Strijp-S (50%) Philips. Huidige transformatie onder supervisie van West 8 (nog in ontwikkeling)

2. Campus TU/e (28%) Van Embden, jaren 50/60 & TU/e, 2007 tot heden

3. Witte Dorp (18%) Dudok, jaren 30

CHEPOS | 35

Laatst stonden Lotte (27) en haar vriend in de lift met een Marokkaanse jongen. Heel stom, maar onze eerste gedachte was: “wat doet hij nou hier? Buiten zagen we hem op een scooter stappen. Bleek het de pizzakoerier te zijn.” Ze lacht beschaamd. Dit kan gebeuren in de gerenoveerde Philips-fabrieken Anton en Gerard op Strijp-S, waar Lotte een paar maanden geleden een loft betrok. Bijna iedereen die hier woont is blank, hoger opgeleid en creatief.’ TEKST : MAARTEN VAN DER EERDEN

GADVERDAMME! EEN BLANKE CREATIEVE ELITE ENCLAVE Naar aanleiding van het citaat in de inleiding,

zijn destijds omgedoopt tot Gerard en Anton, als

In deze voormalige fabrieken wonen nu mensen

origineel geplaatst in de Volkskrant, was ik

eerbetoon aan twee belangrijke leden van de fa-

met een vergelijkbare leefstijl. Waarom kregen zij

benieuwd naar de achterliggende gedachte voor

milie Philips. In beide gebouwen zijn 244 woon/

de voorkeur om hier te mogen wonen? Volgens

de selectie van de toekomstige bewoners van

werk-lofts gerealiseerd met een verdiepingshoog-

Jack Hock van Trudo moeten gelijkgestemde

Strijp-S. Twee vragen die direct bij me opkwa-

te van maar liefst 4,5 meter. Douche, toilet en

pioniers een boost geven aan deze nieuwe wijk.

men waren: Waarom heeft Trudo, een woning-

keuken zijn ondergebracht in een verplaatsbare

corporatie uit Eindhoven, voor deze bewoners

eenheid, zodat de lofts volledig vrij in te delen zijn

“Door klanten te laten meedenken, ontstaat er

gekozen? Hoe gaat deze enclave in de toekomst

en eenvoudig weer van functie - wonen, werken

een community.” Die community is precies wat

functioneren?

of een combinatie daarvan - kunnen veranderen.

de meeste bewoners aanspreekt: “We zijn hier

Op de daken van beide gebouwen bevinden zich

met z’n allen nieuw. Dat schept een band”, aldus

grote collectieve daktuinen.

Appie, een van de jonge inwoners.

Beheer B.V. De bedoeling was om het terrein

Deze blanke enclave is geen toeval. De Eindho-

De eerste bewoners krijgen door het actieve

te ontwikkelen tot enerzijds een woonwijk en

vense corporatie Trudo heeft alle woningen - op

meedenken in het ontwikkelingsproces een sterk

anderzijds een design- en uitgaanscentrum. Twee

een paar na allemaal sociale huur - toegewezen

wij-gevoel. Ze zullen beseffen dat ze het succes

jaar later werd er een begin gemaakt met de

op basis van motivatie en leefstijl. Kandidaten

zelf kunnen en moeten maken.

sloop van een aantal gebouwen. Met lage huren

moesten onder meer aangeven wat ze aansprak

werd nieuwe bedrijvigheid aangetrokken, die zich

aan wonen in een loft en wat ze dachten te gaan

Op SPACE-S, een gebied vlak naast de gebouwen

richtte op design-gerelateerde activiteiten.

bijdragen aan het voormalige bedrijventerrein

Anton en Gerard, komen in de nabije toekomst

Opdrachtgever Trudo heeft afgelopen jaren twee

Strijp-S. Ook hun leeftijd en beroep speelden

ongeveer vierhonderd nieuwbouwwoningen.

gebouwen uit de Hoge Rug ingrijpend laten ver-

mee.

Afgaand op het stedebouwkundig ontwerp van

In 2004 werd Strijp-S voor een symbolisch bedrag van de hand gedaan aan het bedrijf Park Strijp

bouwen. De oorspronkelijke namen SAN en SBP 36 | CHEPOS

Urhahn - urban design gaat het om reguliere KRTISCHE BLIK OP STRIJP-S

EINDHOVEN woningbouw waarmee het karakter en de dynamiek van Strijp-S sterk zal veranderen. Het is nu nog een gebied met een ruig karakter en vage

Maarten van der Eerden (1989) is in

definitie van wat er plaats vindt. Na de oplevering

augustus 2014 als Architect afgestu-

van deze hoeveelheid woningen zal het meer een

deerd bij de leerstoel Rationele archi-

wijk worden, in plaats van een gebied. Het ruige,

tectuur van Prof. Christian Rapp.

industriële klimaat met creatieve bedrijvigheid en

Hij is onder andere geïnteresseerd

evenementen waar de bewoners voor hebben

in de toekomstbestendigheid van de

gekozen, zal omslaan naar een meer reguliere

hedendaagse bouwplannen.

woonwijk. De grootste uitdaging moet volgens Appie nog komen. Er wonen nu veel jonge starters, die zullen verhuizen als ze kinderen krijgen. “Ik zie het als mijn plicht om nieuwe mensen straks mee te trekken in ons enthousiasme en op te nemen in de gemeenschap.” Wat Hock van Trudo betreft, wordt de homogene gemeenschap vanzelf heterogener. “Dit was

vergelijkbare ontwerpen uit het verleden. Joris

mee deden aan buurtactiviteiten. Ze klopten hun

nodig om een sterke basis te leggen. Ik hoop dat

van Casteren, schrijver en dichter, heeft voor

tapijt uit op het balkon en hingen schotelanten-

andere types zich over een paar jaar ook aange-

het magazine ‘Hollands Diep’ Europese steden

nes aan de gevel.

sproken voelen, als het hier is gaan leven. Maar

bezocht die als droomsteden zijn ontwikkeld.

ook dan zullen we een motivatievraag blijven

Hij beschrijft in een reeks van zeven artikelen de

De wijk Alberstlund in Kopenhagen, Denemar-

stellen.”

wens van enkele decennia geleden en de realiteit

ken is misschien wel een vergelijkbare buurt

van nu.

ten opzichte van de loftwoningen in Eindhoven

Appie heeft het over nieuwe mensen, waarschijn-

op het gebied van de sociale cohesie tussen de

lijk bedoelt hij het niet zo letterlijk, maar nieuwe

De wijken Tensta en Rinkeby in Stockholm,

bewoners. In de jaren zeventig bruiste het van de

bewoners zijn over enkele jaren niet meer enkel

Zweden, zijn een illustratief voorbeeld. Net als de

activiteiten in de gelijkgestemde buurt. Er werden

de creatieven. Als Strijp-S volledig functioneert

modernistische architect Le Corbusier, geloofden

vrijmarkten en politieke manifestaties gehouden.

als wijk zullen de pioniers van nu vertrekken en

de sociaaldemocraten uit Zweden, dat er een

In de groenzones vond openluchttheater plaats

zal er ruimte komen voor ‘de gewone burger’;

‘organische samensmelting’ zou plaatsvinden als

en amateurkunstenaars exposeerden op de plein-

de nieuwe mensen. Hoe gaan zij om met de

burgers bij elkaar werden gestopt. Wie in Tensta

tjes voor hun huizen. Iedereen was bevriend met

gemeenschappelijke boekenkast op de gang en

of Rinkeby een woning wilde, kwam indertijd

iedereen en onaangekondigd liepen bewoners

de collectieve daktuin?

op een wachtlijst te staan. De idealen uit het

bij elkaar naar binnen; niemand deed zijn deur

Door de verandering van de omgeving zal het

ontwerp spraken de mensen aan.

op slot. De pioniers met idealen vertrokken en er

DE PIONIERS MET IDEALEN VERTROKKEN EN DE NIEUWE BEWONERS HADDEN WEINIG OP MET DE BEGINSELEN

kwamen nieuwe bewoners voor in de plaats die weinig ophadden met de beginselen. Wat de voorgaande voorbeelden overeenkomend hebben is dat de eerste bewoners een homogene gemeenschap vormden door onder andere gedeelde interesses, politieke voorkeuren en idealen. Nadat oorspronkelijke bewoners de wijk verlieten vanwege werk, gezinsgrootte, in-

een andere manier van wonen worden. De ‘hip-

“Van de idealen komt weinig meer terecht” zegt

komen en dergelijke treedt er een verandering op

heid’ - Ja, het is hip om hier nu te mogen wonen

Sandström, een bewoonster van het eerste uur.

in het leefklimaat. Veelal verdwijnen de idealen

- zal verminderen. De heterogeniteit zal vanzelf

Toen de conservatieve partij in 1973 na 44 jaar

en daarmee de kwaliteit van de buurt, wat voor

intreden en de vraag die rest is dan: blijven er

sociaaldemocratisch landsbestuur aan de macht

veel bewoners de reden was om in een betref-

genoeg kandidaten voor deze community over

kwam, vertrokken de eerste groep pioniers uit de

fende wijk te wonen. Hierdoor vertrekken steeds

om de motivatievraag van Trudo positief te

buurten. Een tweede groep vertrok toen de eco-

meer bewoners en komt het sociale verval in een

beantwoorden?

nomie aantrok en veel werkende Zweden in de

stroomversnelling.

gelegenheid waren een eigen huis te kopen. De Om de gestelde vraag over de toekomst van de

nieuwe bewoners waren voornamelijk immigran-

Het ideaalbeeld wat de architect, woningbouw-

community te beantwoorden, kijk ik naar enkele

ten die niet naar inspraakavonden gingen en niet

vereniging of politiek bij deze projecten voor CHEPOS | 37

HET JUIST MENGEN VAN BEWONERS IS EEN HELE LASTIGE OPGAVE ogen hadden lijkt mij in veel gevallen alleen

gaan in op een aanbieding van een corporatie,

bestaande complexen is, een verbondenheid

houdbaar als deze idealen overeenkomen met

omdat ze bang zijn anders met lege handen te

moeten krijgen met de community om het een

die van de bewoners. Dat is waarschijnlijk ook de

staan, meent Arnoud Schüller van de corporatie.

succes te maken. Een community hoeft echt niet

reden dat deze projecten in het eerste decen-

Om toch een goede match te kunnen maken

zo hecht te zijn zoals in Eindhoven waar elke

nia goed functioneerden door de selectie van

tussen bewoners en huurwoningen heeft Ymere

avond de bewoners in de daktuin te vinden zijn of

toekomstige bewoners. Zou het mogelijk zijn om

afgelopen jaar gexperimenteerd met toewijzing

zoals in Kopenhagen waar de bewoners te pas en

ook na de eerste jaren aan de strenge selectie vast

op basis van woonstijlen bij drie verschillende

te onpas bij elkaar binnen liepen en hun deuren

te houden, zodat de wijk uit een sterke gemeen-

nieuwbouwcomplexen in Almere, Nieuw-Vennep

niet op slot deden. Wel zal er een bepaalde

schap blijft bestaan?

en Amsterdam. Daarvoor is samengewerkt met

cohesie moeten zijn, zoals enkele decennia terug,

de SmartAgent Company die eerder al een sys-

waar huisvrouwen in arbeiderswijken allemaal

Naast de plannen met homogene bewoners is

teem had bedacht om mensen te kunnen indelen

op maandagmorgen de ramen gingen wassen en

in Nederland ook geëxperimenteerd met een

op leefstijlen.

zo meteen de laatste roddels konden bespreken.

tegengesteld plan. Een plan met een heterogeen

Een individuele activiteit met sociale controle als

bewonersklimaat, de zogenaamde ‘gemengde

Twintig van de zestig woningen hebben vier of

collectieve nevenfunctie. Want wat niemand wil

wijk’. Dit zijn woongebieden met uiteenlopende

vijf kamers, maar in het gebouw woont maar één

is dat je buurvrouw al 10 jaar dood op bed ligt

bevolkingsgroepen zoals een mix van autochtoon

gezin met twee of meer kinderen. Nog meer om-

zonder dat jij daar weet van hebt.

en allochtoon, maar ook van arm en rijk, jong en

streden is dat in het gebouw relatief veel mensen

oud, huurders en kopers.

met een hoger inkomen zijn komen wonen.

Afgelopen jaar experimenteerde woningcorpo-

Door het creëren van gemengde wijken op

“Het is wel raar dat de regering dit zo ver laat

ratie Ymere op drie verschillende locaties met

nieuwe selectiecriteria ontstond er bij toeval

komen, dat er geen contact is met mensen die

woningtoewijzing op basis van woonstijlen.

op andere criteria juist een homogene wijk. Dit

tien jaar dood in hun huis liggen.”

Woningzoekenden mochten zich pas inschrijven

neveneffect maakt duidelijk dat het juist mengen

voor een nieuwbouwcomplex als hun leefstijl en

van bewoners een hele lastige opgave is. De col-

Nodigt de woonomgeving bewoners uit om

woningvoorkeuren matchten met de kenmerken

lectiviteit van bewoners wordt niet zomaar ver-

elkaar te ontmoeten en biedt zij ook de gelegen-

van het project.

sterkt door te selecteren op inkomen, etniciteit,

heid om elkaar te vermijden? De stelling dat een

Mensen kunnen niet bewust voor een locatie

leeftijd, opleiding, geloof of interesses. Nieuwe

goed ontwerp voor de woonomgeving zowel

of complex kiezen waar ze zich thuisvoelen. Ze

bewoners zullen, ongeacht of dat in nieuwe of

gelegenheid biedt voor het ontmoeten als voor

“Ik weet niet eens meer hoe ze eruit ziet” aldus de buurman die al 19 jaar naast haar woonde.

38 | CHEPOS

KRTISCHE BLIK OP STRIJP-S

EINDHOVEN CHEPOS het vermijden, is afkomstig van Ivan Nio die tijdens een van de ontwerpstudiedagen een inleiding hield. Vermijden als tegenhanger van ontmoeten is een belangrijke eis van de samenleving aan de woonomgeving. Dit betekent bijvoorbeeld dat het van belang is een privé buitenruimte te hebben. Wanneer deze te klein is, of niet praktisch gelegen, kan een collectieve ruimte de oplossing bieden. Daarbij is een collectieve tuin vaak toe te eigenen. In openbaar gebied moet voldoende ruimte zijn voor afzondering, al moet het gebied ook weer niet zo groot zijn dat je je verloren voelt. Naast de anonimiteit en de situering van de ruimte is het ook belangrijk dat het voor de buitenwereld duidelijk is van wie die collectieve ruimte is en dat die ‘eigenaren’ haar als hun gemeenschappelijke ruimte ervaren en gebruiken. Het functioneren van een collectieve ruimte is gebaat bij gedeelde inzichten over inrichting, beheer en gebruik. Naarmate de groep gebruikers homogener van samenstelling is, zoals de loft woningen in Eindhoven, zal daarover gemakkelijker overeenstemming worden bereikt.

Het beheren en behouden van een idealistische woonwijk is veel complexer dan het ontwikkelen

JORIS VAN CASTEREN Veel van de wijken die van Casteren beschrijft

scholen, de bibliotheek en het zwembad lopen.

zijn gebouwd naar idealen van de architect, voor

De pioniers probeerden te leven volgens de

mensen met dezelfde idealen. Het ontwerp van

principes van het project. Ze wandelden over

zowel de woning als de openbare ruimte fungeert

de betonnen vlakte naar de bakker, de slager en

alleen als er geleefd wordt zoals de architect

de kruidenier. Ze zwommen in het zwembad,

dat voorgesteld heeft. Nadat de idealisten - om

leenden boeken in de bibliotheek en organiseer-

verschillende redenen - uit de wijk waren vertrok-

den avonden in buurtgebouwtjes. De nieuwe

ken en een ‘reguliere’ wijk ontstond, werden de

bewoners, veelal immigranten, hielden zich niet

Dat er door woningbouwvereniging Trudo een

kwaliteiten van de wijk vaak de zwaktes, zoals uit

bezig met de bedoelingen van Candilis. Ze speel-

bewonersgroep met een sterke community is

het volgende voorbeeld blijkt:

den geen jeu de boules op de betonnen vlakte

gecreëerd als kartrekker in de wijk Strijp-S is

Candillis was een Griekse architect en leerling van

en voor de muziekschool hadden ze geen geld.

goed te begrijpen. Het gevaar zit hem in de

Corbusier. Voor de Franse stad Le Mirail ontwierp

Ze schroefden schotelantennes aan de gevel en

toekomstbestendigheid van de gebouwen Gerard

hij hoge flats met ertussen een verhoogde,

spanden waslijnen op de balkons. Door het ge-

en Anton als de homogeniteit van de bewoners

autovrije betonnen vlakte van vijf kilometer lang.

brek aan auto’s was er weinig sociale controle en

zal afnemen door genoemde redenen zoals de

Over de vlakte konden bewoners naar winkels,

bleek het een broedplaats te zijn voor criminelen.

ontwikkeling van SPACE-S. De community zal veranderen en misschien wel verdwijnen. Zoals beschreven, zijn collectieve ruimten van belang

van de steden die Joris van Casteren beschrijft.

om sociale homogeniteit tussen bewoners te

De daktuin zal de motor van het succes moeten

creëren en te versterken. De collectieve ruimten

blijven. Het is niet alleen aan de bewoners om het

zullen ook door de toekomstige bewoners als

een succes te laten blijven; ook Trudo heeft hier

kwaliteit moeten worden gezien en niet als grote

een belangrijk aandeel in. Het verleden heeft ons

collectieve kostenpost. Het is niet wenselijk dat

geleerd dat niet het opbouwen, maar het beheren

in de toekomst slechts een klein select groepje

en behouden van een idealistische woonwijk de

bewoners nog gebruik maakt van bijvoorbeeld

meest complexe opgave is.

de daktuin, zoals helaas wel het geval is in veel

1 AFBEELDINGEN 1

1. Sfeerimpressie Strijp-S (bron: Maarten van der Eerden) 2. Maarten van der Eerden 3. Sfeerimpressie Strijp-S (foto: Patrick Meis) 4. Le Mirail (foto: Alicia Patterson)

BRONNEN Bronnenlijst beschikbaar op www.maartenvandereerden.nl

CHEPOS | 39

De Blob is nu niet meer weg te denken uit de binnenstad van Eindhoven. Dat de Blob er niet zonder slag of stoot gekomen is, bewijst deze quote van het Eindhovens Dagblad: “De discussie over de locatie van de Blob op het 18 Septemberplein begint kinderachtige trekjes te krijgen.”Zelden was een bouwproject in Eindhoven zo politiek beladen en nauwlettend in de gaten gehouden als de Blob.

BLOB: BELEID GEMEENTE EN ONTWIKKELING INLEIDING: MIKE VAN OSTA TEKST: LUC TOREN

Door tal van redenen, zoals de unieke en histo-

Eindhovens meest unieke locaties zou een con-

rant en hoe ze zich in de vingers sneden met het

rische ligging en de eerste keer dat een bilineair

trasterend object verrijzen wat de aandacht van

monumentale pand ‘de Grijze Generaal’. Ditmaal

object in Nederland werd gebouwd, wilde en kon

de lichttoren zou kunnen afleiden. Uiteindelijk is

kon en mocht de bouwgigant niet nogmaals een

de gemeente Eindhoven zich geen gezichtsverlies

het dan toch schoorvoetend goedgekeurd. Een

verlies incasseren. De Blob moest als investering

permitteren. Maar niet alleen voor architec-

van de voorbeelden waaruit blijkt dat de politiek

over de hele Emmasingel worden uitgesmeerd,

tuurstad Eindhoven was de druk groot. Voor

de Blob nog steeds op de voet volgde was met

omdat de unieke gevel en het grote glasopper-

projectontwikkelaar Heijmans hing het slagen

de inmiddels beruchte plaatjesaffaire. Waar een

vlak de kosten op circa 1.500,- p/m2 lagen en het

van het gebied ‘Rondom de Admirant’ af van een

gewoon project wellicht zijn werkzaamheden had

onbetaalbaar zou zijn de Blob zonder verlies te

succesvolle Blob, als wegwijzer, om het winke-

mogen continueren was bouwbedrijf Heijmans

verhuren. De reden van deze extreme prijs (vier

lend publiek van het 18 Septemberplein naar

onmiddellijk na het verschijnen van mysterieuze

keer zo duur als een ‘traditionele’ commerciële

deze nieuwe stadslocatie te lokken. Hoe heeft dit

bevestigingsplaatjes door de gemeente op het

ruimte) is de op maat gemaakte gevel. De unieke

project zich in de ogen van de ontwikkelaar en

matje geroepen. Noch op de tekeningen, noch in

gevel moest worden bevestigd door speciaal

de overheid gehouden en wat was hun rol in dit

de plannen van de gemeentelijke commissie voor

ingevlogen alpinisten.

proces?

ruimtelijke kwaliteit was enige goedkeuring voor

Om met de positie van de gemeente te beginnen, waar de Blob altijd een onderwerp van gesprek is geweest sinds de bekendmaking ervan en een heus breekpunt als het om architectuurbeleid gaat. De Blob was omstreden en de kampen

Ondanks enige kinderziektes kent de Emmasingel toch al een aardige toeloop en weet menig Eindhovenaar de steeg te vinden

waren snel verdeeld. Enerzijds de groep politici

deze ijzeren plaatjes gegeven. Achteraf liep het

die zich inzet voor deze stroming, als toonbeeld

met een sisser af, omdat het bleek te gaan om tij-

Ook is de hoeveelheid bruikbare ruimte beperkt

van de durf en innovatie van technologiestad

delijke bevestigingsplaatjes, maar het geeft goed

ten opzichte van de gevel en het gevel/vloerop-

Eindhoven, tegenover het deel dat het project

weer hoe argwanend de gemeente dit project

pervlakte-ratio is derhalve zeer ongunstig. Dit is

verafschuwt en als een megalomaan litteken

observeerde.

een van de redenen waarom de kleine Blob, een

in het toch al beperkte historische centrum van

project dat gespiegeld aan de andere kant van

de stad ziet. Duidelijk is dat beide kampen geen

Naast het hierboven weergegeven voorbeeld

het 18 Septemberplein gebouwd zou moeten

herhaling van het Piazza wilden, waar dezelfde

zorgde de Blob voor nog meer kopzorgen bij de

worden, nog tot onbepaalde tijd is uitgesteld. De

architect Massimiliano Fuksas een zeer matig

projectontwikkelaar. Heijmans zag in de Blob de

kleine Blob zou met geringere afmetingen een

afwerkingsniveau afleverde en nog vers in het

kroon op het werk van de vernieuwde Emma-

nog ongunstiger gevel/vloeroppervlakte-ratio

geheugen van veel beleidsmakers lag. Ook was,

singel en een project dat als poortgebouw dient

hebben en de kosten zouden acht keer zo hoog

nog voor woningbouwcorporatie Trudo bezwaar

voor de gehele winkelsteeg. Nu kende Heijmans

uitvallen dan voor traditionele winkelpanden. De

en beroep indiende tegen de specifieke locatie,

al enige problemen in dit deel van Eindhoven, zie

grote Blob was financieel wel haalbaar vanwege

de locatie van de Blob omstreden. Op een van

bijvoorbeeld de chronische leegstand in de Admi-

het grotere verzorgingsgebied; de Emmasingel.

40 | CHEPOS

ARTIKELEN UIT DE OUDE DOOS

UIT: 2009

Deze nieuwe winkelstraat is de basis waar de

gehoopt uitvallen. Zo was oorspronkelijk het plan

altijd een kwestie van smaak blijven, maar enigs-

Blob als landmark voor dient. Het winkelen moest

dat het pand tegenover de Blob gesloopt zou

zins begrijpelijk is de houding van Trudo wel. De

nadrukkelijk een totaalervaring worden, waarbij

worden, waar nu de McDonald’s in gevestigd is.

devaluatie is potentieel dramatisch en gezien de

onder andere een bioscoop in het plan is opgeno-

De belegger die dit pand in handen heeft wilde

prijsklasse van de Lichttoren met haar luxueuze

men en oorspronkelijk in de Blob een leisure-

er echter niet vanaf en daardoor is de winkel-

lofts zitten de bewoners er niet op te wachten

activiteit was opgenomen. Uiteindelijk bleek de

steeg smaller dan gepland en minder natuurlijk

een witte gevel tegenover zich te zien.

Blob, vanwege het beperkte vloeroppervlak, niet

in de loop vanaf het Piazza. Klachten zijn ook dat

geschikt voor een casino en ook werd dit door de

de Emmasingel nog niet het gezellige van een

Wellicht is het nog te vroeg om een conclusie aan

gemeente geblokkeerd.

binnenstad heeft en nog weinig van de beloofde

dit project te verbinden, het project is nog in de

aankleding bezit. Wellicht moeten we Heijmans

opleveringsfase en met betrekking tot de exploi-

Ondanks enige kinderziektes kent de Emmasingel

daar wat meer tijd voor geven en zal zodra de

tatie moet vooral gekeken worden hoe niet alleen

toch al een aardige toeloop en weet menig Eind-

Blob voltooid is de toeloop nog groter worden en

de Blob, maar het gehele gebied zich houdt nadat

hovenaar de steeg te vinden, na een rondje door

neemt het winkelende publiek de winderigheid

er wat mutaties en verhuizingen gedaan worden.

de traditionele winkelstraten. De balans moet op

en strakke gevels voor lief. Nu al prijzen enkele

Juridisch en beleidsmatig is het in ieder geval een

een later moment nog eens opgemaakt worden

winkeliers de menselijke maat van de steeg, waar

van de moeilijkste en meest besproken gevallen

als het intimiderende hekwerk rondom de Blob

de toeloop groter is dan bijvoorbeeld de beruchte

geweest die de Eindhovense binnenstad heeft ge-

verdwijnt en het definitief in het straatbeeld geïn-

Heuvelgalerie.

kend en het is nog maar de vraag of de gemeente

tegreerd is, maar het zou een succesvolle formule

nog snel een dergelijk project zal toestaan.

kunnen blijken. Aan media-aandacht heeft de

Om ten slotte toch de vreemde verhouding van

Emmasingel in elk geval geen gebrek gehad.

de Blob met de Lichttoren aan te halen. Vanaf de bekendmaking van het project reageerde

Toch zijn niet alle winkeliers te spreken over het

woningbouwcorporatie Trudo als een wesp

project ‘Rond de Admirant’ en ook de Blob moet

gestoken door de in hun ogen potsierlijke blub-

het af en toe ontgelden. Uitstel van werkzaam-

ber die het uitzicht van een van Eindhovens

heden betekent natuurlijk een lagere omzet voor

bekendste landmarks zou vervuilen. Een juridisch

de winkeliers en de Blob vormt nog steeds een

getouwtrek, waarbij Heijmans en de gemeente

flinke barrière met hekwerken en bouwterreinen.

Eindhoven enerzijds en Trudo, uit naam van haar

Dit zorgt niet alleen voor een lagere toeloop, ook

rijke bewoners anderzijds, lijnrecht tegenover el-

de winkelstraat kent haar minpunten. Zo doet

kaar kwamen te liggen. Trudo drong daarbij zelfs

het stedebouwfysisch gezien niet onder voor het

aan tot een rechtszaak waarbij het project tijdelijk

winderige Kennedyplein en wordt zelfs gedacht

stil kwam te staan. Uiteindelijk verloor Trudo de

aan het volledig overkappen van de straat om dit

rechtszaak van de gemeente Eindhoven en meer

op te kunnen lossen. Ook kan de aantrekkende

dan een extra paar centimeter kon de Lichttoren

werking van de Blob wellicht niet helemaal zoals

niet winnen qua uitzicht. Dit zal waarschijnlijk

AFBEELDINGEN 1

1. De Blob (Bron: webydo.com)

BRONNEN 1. Architectenweb.nl 2. “Nieuwe Emmasingel nog rustig”. 30 november 2009. Eindhovens Dagblad 3. “Blobs verrijking voor Eindhoven?”. 10 juni 2008. Eindhovens Dagblad

CHEPOS | 41

VANUIT EEN ANDER PERSPECTIEF DE WERELD VERANDERT, DE BOUWWERELD VERANDERT MEE

Een architect die alleen kan ontwerpen komt er niet meer in deze tijd. De wereld verandert en zo ook de bouwwereld. Tegenwoordig is het van belang dat je jezelf kunt onderscheiden. Onderscheiden in het geleverde werk, of onderscheiden in je ‘achtergrond’. TEKST: CHASTITY VERHOOFSTAD

In het dagelijks leven is geen enkele dag meer

zijn omgeving. Er moet naast de wensen van de

hebben, veel kennis, maar van belang is dat

hetzelfde. Trends en bouwstijlen veranderen,

klant rekening gehouden worden met duur-

de architect geloofwaardig blijft, geen beloftes

werkgevers verwachten meer en ga zo maar

zaamheid; een gebouw moet lang meegaan en

maken die niet nagekomen kunnen worden, de

door. Ook een architect moet zich bewust zijn

multifunctioneel zijn. Er zijn zoveel aspecten waar

architect zal te allen tijde scherp moeten blijven.

van deze continue verandering, en moet hier dan

rekening mee moet worden gehouden. De meest

Niet onbelangrijk is het feit dat een architect de

ook op in spelen. Een architectuurstudent krijgt

bruikbare grond is in het verleden al volgebouwd,

werkelijkheid in het oog houdt, blijft terugkop-

naast ontwerpopdrachten, eveneens les in de

populaire plekken zijn al ingevuld, de steden ver-

pelen of het ontwerp haalbaar is, daarnaast niet

technische kant van het ontwerpen en leert alle

dichten, maar de gebruikers houden hun eisen.

‘standaard’ wordt, maar blijft dromen.

fases die aan bod komen tijdens een ontwik-

Aan de architect de taak om met al deze aspecten

Al met al moet een architect haalbaar blijven den-

kelingsproces. Echter, ontbreekt het de student

wat te doen.

ken, ontwerpen voor de klant, en overtuigend

van tegenwoordig aan praktijkervaring, terwijl

zijn. De architect moet tijdens het gehele proces betrokken blijven en zijn verantwoording nemen.

architecten. In het verleden leerde een archi-

WAT MOET EEN ARCHITECT KUNNEN?

tect juist door het doen, niet via de theorie. Een

Een architect moet in de eerste plaats creatief zijn.

VANUIT EEN ANDERE OPLEIDING

kwalijke verandering? Of is het juist een positieve

Maar een architect moet ook zeker ondernemend

Naast alle jonge architecten en architectuurstu-

verandering?

zijn, moet op tijd beginnen met netwerken, sa-

denten zijn er in het verleden al een groot aantal

dit juist wordt verlangd van net afgestudeerde

menwerkingsverbanden aangaan en zelfstandig

succesvolle architecten geweest. Zij voldeden aan

Geen enkele opdracht is meer hetzelfde, “de

opdrachten binnenhalen.

de benodigde eigenschappen, maar hadden ook

klant is koning” wordt weleens gezegd. Om als

Een architect moet stevig in zijn schoenen staan,

zeker hun eigen denken ontwerpvisie. Deze be-

architect ook maar kans te kunnen maken in de

maar moet zich niet blind staren op zijn eind-

kende architecten hebben niet altijd een opleiding

echte wereld zul je jezelf moeten onderscheiden.

doel. Hij moet zijn visie kunnen overdragen, vol

tot architect gevolgd, maar zijn met hun denken

Meer kunnen bieden dan een ander, maar wel

vertrouwen over zijn plan kunnen vertellen en

ontwerpbeeld toch geworden tot wie ze zijn, een

zodanig dat de visie niet uit het oog verloren

een ander kunnen overtuigen, dezelfde visie kun-

inspiratie voor de huidige generatie.

wordt. De hedendaagse architect wordt uitge-

nen vertellen op steeds een andere manier. Om

daagd om een oplossing te bedenken die past in

te kunnen overtuigen moet een architect kennis

“I prefer drawing to talking. Drawing is faster, and leaves less room for lies.” - Le Corbusier

42 | CHEPOS

“Talent of the year 2015”

EINDHOVEN

Le Corbusier

Iemand die zich in zijn leven als architect heeft onderscheden is Le Corbusier, een van de bekendste architecten werkzaam in de vorige eeuw. Le Corbusier was opgeleid tot graveur en ciseleerder (bewerker van gegoten metalen voorwerpen), evenzo was hij een kunstenaar en schrijver. Toch is hij bekend geworden als architect, hij realiseerde in zijn leven 75 gebouwen in twaalf landen en nam deel aan meer dan veertig stedenbouwkundige projecten.

Daan Roosegaarde

Daan Roosegaarde: een Nederlandse pionier, ondernemer en ontwerper. Daan Roosegaarde is opgeleid aan de Academie voor de kunst en industrie in Enschede en later nog aan het Berlage instituut in Rotterdam. Staat niet geregistreerd in het architectenregister maar staat toch wel bekend om zijn bijdrage aan de architectuur.

Ludwig Mies van der Rohe

Opgeleid als meubelmaker, maar via een interior design studio terecht gekomen bij een architecten studio. Mies van der Rohe gaf, in zijn loopbaan in Amerika, de wolkenkrabber een nieuw uiterlijk. Hij ontwikkelde een uitwendig staalskelet met glas en er was geen plaats meer voor ornamenten in het gebouw. Een veel gebruikte uitspraak van hem was dan ook “less is more”.

Tadao Ando

Een boksende timmerman die bijna iedere te winnen architectuurprijs heeft gewonnen. Tadao Ando is van origine opgeleid tot timmerman, en heeft zich na een aanraking met het werk van Le Corbusier het architectuursvak eigen gemaakt. Het werk van Ando staat bekend vanwege zijn typerende gebruik van licht en schaduw in combinatie met het gebruik van beton als hoofdmateriaal. AFBEELDINGEN

5 1 2 3 4

1. Werk van Le Corbusier (Bron: fondationlecorbusier.fr) 2. Werk van Roosegaarde (Bron: studioroosegaarde.net) 3. Werk van Van der Rohe (Bron: greatbuildings.com) 4. Werk van Ando (Bron: andotadao. org) 5. Portretfoto’s (Bron: architectenweb. nl)

BRONNEN 1. Architectenweb.nl 2. Carrieremagazine.nl

“At a certain point, I just put the building and the art impulse together” - Tadao Ando

“Less is more.” - Mies van der Rohe

CHEPOS | 43

“SPREEKT ER IEMAND IN DE ZAAL GÉÉN NEDERLANDS?” In gesprek met drie internationale studenten Op de faculteit lopen behoorlijk wat bui-

Tijdens mijn studie was er in het eerste jaar ook

verwacht dat ze meer referenties zouden aanbie-

tenlandse studenten rond. Om erachter te

geen onderscheid tussen architecten en engi-

den, zodat ik met zelfstudie veel kon inhalen.

komen hoe ze de (master)opleiding ervaren

neers. Verder was er op mijn universiteit in Turijn

Opvallend trouwens dat er soms vakken in het

vergeleken met hun thuisland werden drie

geen werkplaats, dus er werd nauwelijks met

colloquium zitten die vrij weinig te maken heb-

studenten naar hun ervaringen gevraagd

modellen gewerkt.

ben met het vakgebied, stop die vakken in de

aan de hand van enkele thema’s. De drie

A: Dat geldt voor Moskou ook: geen werk-

bachelor voor de academische ontwikkeling van

studenten:

plaats. Het is ook opvallend hoeveel hier wordt

een student, zou ik zeggen.

samengewerkt. In Moskou werk je thuis en zie je

G: Optionele vakken worden zo zelfstandig

Giuseppe

je studiegenoten alleen tijdens colleges en bege-

uitgevoerd dat je er weinig van leert, het draait

Vooropleiding: Bouwkunde, Polytechnical of

leidingen. Totaal anders dan hier.

daarbij vooral om het laten zien dat je iets kan.

Torino, Italië

G: Het ontwerpen in Italië gebeurde altijd in

Het zou soms nuttiger zijn om door middel van

Anna

groepsverband. Meestal bestonden deze groepen

begeleiding iets te leren. Improve your skills in

Vooropleiding: Architectuur, Moscow Architec-

uit drie studenten. Het is ook opvallend hoe

plaats van prove your skills.

tural Institute (State Academy), Rusland

gemakkelijk je vrienden maakt met de docenten,

L: Dat vind ik niet erg, maar docenten helpen ook

Laurent

in Italië is er veel meer afstand met de docenten.

lang niet altijd met referenties of de juiste boeken.

Vooropleiding: Civil engineering in

Mede door de omvangrijke groepen, tot wel

G: Ik zou vooral meer feedback erg fijn vinden.

physics, Université de Liege, België

zeventig personen per atelier.

L: Daar sluit ik me bij aan. Maar het is natuurlijk

L: Het lijkt ook alsof docenten hier dichter op de

wel te verklaren door de hoeveelheid studenten.

TEKST: PATRICK VAN DODEWAARD

industrie staan en dat ze veel onderzoek doen naast het lesgeven. Dat vind ik erg positief.

ENGELS

WAAROM EINDHOVEN

A: In Moskou was architectuur meer een kunst-

L: Ik had verwacht dat er meer colleges in het En-

A: Ik ben altijd geïnspireerd door Nederlandse

opleiding. Ik vind het bizar om te zien dat studen-

gels zouden zijn. Zo begint een college bijna altijd

architecten. Omdat mijn vriend uit Nederland

ten hier vaak niet eens kunnen tekenen.

met de vraag: “Spreekt er iemand in de zaal geen

komt wilde ik graag in Nederland studeren. Delft

L: Ik denk dat door de inbreng van computers,

Nederlands?” Dan voel je je meteen bezwaard als

was mijn eerste keuze, maar daar werd ik niet

schetsen minder belangrijk wordt.

je ervoor zorgt dat het college in het Engels moet.

aangenomen, dus koos ik voor Eindhoven.

A: Handschetsen zullen altijd een belangrijke rol

Ook jammer dat dictaten vaak in het Nederlands

G: Mijn vriendin studeert aan de Design Aca-

spelen, dus schetsen is een vaardigheid die een

zijn, maar er wordt aan gewerkt heb ik gehoord.

demy, dus Eindhoven was een logische keuze.

architectuurstudent moet beheersen. Het is ook

G: Ik ben juist erg blij met het niveau en de

L: Na mijn studie in Luik ging ik aan de slag voor

gewoon leuk om met een schets een ontwerp uit

hoeveelheid Engels, ik ben dat vanuit Italië niet

ASML, waardoor ik in Eindhoven kwam wonen.

te leggen.

gewend.

tuur te gaan studeren, was Eindhoven een prima

WERKWIJZE

CAMPUS EN VERTIGO

keuze; de technische benadering van de TU/e

A: Wat ik erg leuk vind hier in Eindhoven is dat

G: De campus is fantastisch, in Turijn zit de

spreekt me erg aan. Delft was ook zeker een op-

je met veel verschillende studenten en docenten

universiteit verspreid door de hele stad. Ook zijn

tie, maar na een gesprek met een studieadviseur

werkt. Ik was gewend dat je zes jaar lang in de-

daar geen faciliteiten zoals het sportcentrum.

bleek dat Eindhoven beter bij me past.

zelfde klas zat met dezelfde docenten. Dit maakte

L: In Luik zat ik op een campus in het bos, dat was

Toen ik twee jaar geleden besloot om architec-

het soms erg lastig en frustrerend. Hier wissel je

ook erg fijn.

VERSCHILLEN

elk semester, erg prettig.

G: Ik denk dat Vertigo ook invloed heeft op de

A: De opleiding in Moskou lijkt erg op Delft

G: In Eindhoven kies je je eigen projecten, dus

manier van onderwijzen. In Italië wordt veel meer

qua hiërarchie, in Eindhoven lijkt iedereen veel

soms is het voordeliger om voor een docent te

aandacht gegeven aan de contextanalyses en het

gelijker. Iedere student krijgt evenveel aandacht

kiezen in plaats van het project.

behoud van het bestaande, terwijl in Eindhoven

van een docent, terwijl in Rusland de docenten

veel progressievere ontwerpen zijn toegestaan.

meer ‘lievelingetjes’ hebben en andere studenten

VERBETERPUNTEN

Freeform-ontwerpen was iets dat ik in Italië abso-

totaal geen aandacht krijgen.

L: Doordat ik geen bachelor architectuur heb

luut niet kon doen, hier kan dat wel. Dit was ook

G: Dat is behoorlijk raar, in Italië word je beoor-

gedaan mis ik de basics. Ik snap dat docenten die

een reden om in het buitenland te gaan studeren,

deeld op je kwaliteiten, net als hier in Eindhoven.

niet opnieuw gaan behandelen, maar ik had wel

om meer ontwerpvrijheid te krijgen.

44 | CHEPOS

IN GESPREK MET INTERNATIONALE STUDENTEN

EINDHOVEN

DE PARTICIPATIEMAATSCHAPPIJ Gebiedsontwikkeling van onderop Te ontkennen is de crisis inmiddels niet meer en de impact op de ruimtelijke ordening evenmin. Deze periode heeft een andere manier van denken en nieuwe initiatieven teweeggebracht die niet meer weg zijn te denken, ook nu er weer een voorzichtige stijgende lijn te herkennen is. TEKST: MARINDE VAN ROOIJ

BOTTOM-UP STEDEBOUW

ook door doelgerichtheid en experimenteren.

Naast de crisis hebben het voorop stellen van

In toenemende mate mengen buurtbewoners,

Deze meestal tijdelijke initiatieven of verleende

de gebruiker, het belang van transformatie en

kunstenaars, ontwerpers, activisten en andere

diensten beslaan vele terreinen en hebben al de

duurzaamheidprestaties ook tot innovatie in

burgers zich in het gebruik en de vormgeving van

naam ‘energieke samenleving’ en ‘participatie-

gebiedsontwikkeling geleid. Het zijn nieuwe

hun leefomgeving. Deze bottom-up stedebouw,

maatschappij’ gekregen.

opgaven, waarbij traditionele rollen, samenwer-

van onderaf, komt vanuit “een behoefte om mee

kingsvormen en denkpatronen moeten worden

te praten, in dit geval over de inrichting en het

POLITIEK EN BESTUUR

doorbroken. Het zijn tekenen van een nieuwe

gebruik van de publieke ruimte” schrijft Van den

Het is gangbaar dat stedelijke vernieuwing van

bouwcultuur waarbij vaker wordt gewerkt met

Berg in ‘Stedelingen veranderen de stad’. Deze

bovenaf wordt bepaald, waardoor deze nieuwe

tijdelijke oplossingen en meer initiatieven van

periode van maatschappelijke transitie waarin

initiatieven op problemen stuiten. Er kunnen

onderop komen.

zich nieuwe maatschappelijke verhoudingen

echter kanttekeningen worden geplaatst bij deze

ontwikkelen en nieuwe vormen van gebieds-

gangbare praktijk waarin de economische waarde

PROCES

ontwikkeling ontstaan, komt voort uit de lastige

boven het gebruik en de behoefte staat.

De initiatieven zijn kleinschalig en benutten

economische tijden en de veranderende markt.

In tegenstelling tot de stroeve omgang met deze

nieuwe samenwerkingsvormen en financiering.

nieuwe initiatieven, staan bestuursorganen echter

Van idee tot uitwerking is het daardoor momen-

Individuele opvattingen over de stad zijn de

niet los van de nieuwe ontwikkelingen. Veel

teel een lang traject. Veelvuldig overleg en door-

directe aanleiding voor projecten en activitei-

maatschappelijke problemen kunnen namelijk

zettingsvermogen is nodig om beslissingsmakers

ten. De DoItYourself-projecten zijn op basis van

alleen met burgers opgelost worden en mede

te overtuigen van ideeën die van onderop zijn

eigen initiatief en gaan buiten de officiële kaders

door de economische crisis en vele bezuinigingen

geïntroduceerd. Het is een nieuwe aanpak met

om. Het zijn openbaar toegankelijke plekken en

wordt deze transitie bestuurlijk juist omarmd.

een bredere focus en nieuwe rollen voor initiatief-

programma’s die uitnodigen tot ontmoeting en

Gemeenten roepen vanuit deze motivatie burgers

nemers, private partijen en overheden. Op deze

uitwisseling. De initiatieven reiken van ruimtelijke

op om met initiatieven te komen en zichzelf te

wijze ontstaat een grote verscheidenheid aan ac-

interventies tot programma’s die de publieke

organiseren. Overheden hebben echter geen

tiviteiten en strategieën, waarbij nieuwe kansen

ruimte aantrekkelijker maken voor gebruik en

realistische verwachtingen van deze burgerini-

worden benut en risico’s beperkt. Het komt veel

verblijf. Voorbeelden hiervan zijn buurtmoestui-

tiatieven. Op deze wijze ontbreekt namelijk een

voor dat in eerste instantie initiatieven illegaal

nen, vrijetijdsbesteding, pleisterplaatsen met een

verlangen of droom vanuit de mensen zelf. Het

worden opgestart, op deze wijze is er al een fysiek

cultureel programma of ondersteuning van de

zijn door de overheid aangewakkerde initiatieven

ankerpunt en wordt interactie op gang gebracht.

lokale economie. Een bottom-up traject kenmerkt

en daarmee wordt van het idee afgestapt dat

Binding aan het initiatief ontstaat vervolgens bij

zich door gezamenlijkheid, plaatsgebondenheid,

zelforganisatie los staat van de overheid.

het gezamenlijk werken aan de vervolgstappen,

kleinschaligheid, informaliteit en dynamiek, maar DE PARTICIPATIEMAATSCHAPPIJ

waarbij openheid in dit proces cruciaal is. CHEPOS | 45

De publicatie Gebiedsontwikkeling Nieuwe Stijl

Er ontstaan daarnaast ongelijkheden tussen

van het ministerie van Infrastructuur en Milieu fo-

gemeenschappen wanneer de overheid inzet op

cust op initiatieven die ontstaan vanuit aanmoediging van overheden en onderscheidt hierin vier rode draden. Ten eerste een brede waardecreatie voor de lange termijn, met een combinatie van financiële en maatschappelijke doelstellingen. Ten tweede nieuwe strategieën voor ontwikkeling en financiering, in de vorm van planflexibiliteit en beperking van financiële risico’s. Hierbij moet gedacht worden aan het stimuleren van samenwerking bij visieontwikkeling, het werken in deelpro-

“De wereld van ‘bottom-up’ verbinden met de professionele wereld vergt een omslag in denken en handelen”

zelforganisatie. Het biedt namelijk ruimte aan de ‘sterksten’; de mensen met de meeste tijd, geld en mogelijkheid om initiatieven op te starten. Een ander discussiepunt is het ‘onwenselijke’ initiatief. Zoals eerder benoemd is, zijn burgers moeilijk op te roepen tot initiatieven; maar wat als een ‘onwenselijk’ maar constructief voorstel voor de publieke ruimte wordt geïnitieerd? Het is dan niet meer de vraag of burgers wel meedoen met

jecten en stapsgewijze investeringsbeslissingen.

de overheid, maar of de overheid wel meedoet

De derde rode draad is de al eerder genoemde

met de burgers.

nieuwe rol voor initiatiefnemers, private partijen

Na een lang, soms ingewikkeld proces en de

en overheden die gepaard gaan met de nieuwe

realisatie van een initiatief komt het beheer.

Daarom is het van belang een afwegingskader

activiteiten. Als laatste wordt duurzaamheid als

Hiervoor zijn nieuwe vormen van collectief

te ontwikkelen, zodat er een evenwicht ontstaat

aparte bron van gebiedsontwikkeling benoemd

beheer ontstaan. Als eerste het beheer door de

tussen overheden en burgerinitiatieven. Per

als vierde rode draad, omdat dit een van de be-

initiatiefnemers zelf, als tweede initiatiefnemers

definitie kan gesteld worden dat burgerinitiatie-

langrijkste motieven voor waardecreatie is.

die samenwerken met al bestaande organisa-

ven niet te sturen zijn door de overheid, maar de

ties en als derde een hybride beheerstructuur

twee partijen kunnen echter wel samenwerken

Ook crowdfunding, crowdsourcing en buurton-

voor een economische basis en gewaarborgde

en overheden kunnen ondersteuning bieden

dernemingen zijn vormen van burgerinitiatieven

zelfstandigheid.

waar dat nodig is. “De wereld van ‘bottom-up’

met relevantie voor gebiedsontwikkeling. Crowd-

verbinden met de professionele wereld vergt een

funding heeft een financiële focus. Een initiator

KRITISCHE KANTTEKENINGEN

omslag in denken en handelen” stelt het ministe-

probeert door middel van het internet donateurs

Kritiek op grote bedrijven en overheden, kosten-

rie van Infrastructuur en Milieu. Ondersteuning

te vinden die geld geven voor een al bestaand

besparing, verduurzaming en meer saamhorig-

in de vorm van geld is niet altijd waar initiatief-

project. Als samen ideeën en initiatieven worden

heid zijn de redenen die mensen bewegen tot

nemers op zitten te wachten. Initiatiefnemers

gegenereerd, wordt dat crowdsourcing ge-

burgerinitiatief. De overheden zien het belang

ondersteunen met tijd en deskundigheid uit de

noemd. De buurtonderneming, als laatste, richt

hiervan steeds meer in en denken aan opschaling

ambtelijke organisatie blijkt de meest succesvolle

zich op productie, dienstverlening en consumptie

en professionalisering van deze initiatieven. Dit

strategie te zijn.

door de buurt zelf. Het internet leent zich goed

is echter in strijd met sommige beweegredenen,

voor dergelijke activiteiten en sluit goed aan op

zoals de invloed van overheden en meer saam-

het huidige digitale tijdperk.

horigheid.

NRE TERREIN EINDHOVEN Het NRE (Nutsbedrijf Regio Eindhoven) terrein in Eindhoven is een voorbeeld van gebiedsontwikkeling nieuwe stijl. Het is een kwaliteitslocatie aan de rand van het centrum, met een goede ligging aan het kanaal en een tastbare geschiedenis. Om de cultuurhistorische waarden te behouden ligt het accent in de gebiedsontwikkeling op cultuurhistorie, kleinschaligheid en ruimte voor de eindgebruikers. De elf fabriekspanden van de voormalige gasfabriek zijn in slechte staat en de grond is vervuild. In tegenstelling tot andere gebieden in Eindhoven die worden herbestemd, is voor het NRE terrein een marktconsultatie gehouden voor eindgebruikers en niet voor professionele marktpartijen. 48 initiatiefnemers hebben hierop gereageerd, waar46 | CHEPOS

DE PARTICIPATIEMAATSCHAPPIJ

EINDHOVEN uit vijf voorkeurskandidaten zijn geselecteerd.

met plannen en ideeën. Het tempo van afname

waardoor de club nu al iedere laatste vrijdag van

Het gebied wordt in verschillende deelgebieden

bepaalt zo het ontwikkeltempo, waarbij eerst de

de maand geopend is en verhuurd kan worden

ontwikkeld, conform de kenmerken van bottom-

jazzclub FIFTH|NRE gerealiseerd is. Daarna is de

voor evenementen.

up stedebouw. De gebouwen worden verhuurd

rand van het gebied aan de beurt en voorlopig

en kavels stuk voor stuk verkocht aan mensen

wordt het middengebied nog niet onder handen

De hele ontwikkeling is echter ook risicovol. Zo

genomen.

zijn er tot nu toe nog onvoldoende middelen voorzien voor de sanering van het middenter-

Voor dit project vervullen zowel gemeente als ge-

rein en roept op de lange termijn het behouden

bruikers een nieuwe rol. Er is vooraf geen stede-

van bestaande bebouwing en het aanleggen van

bouwkundig plan gemaakt door de gemeente, en

infrastructuur problemen op. Daarnaast moet

bovendien is er nog geen verkaveling of definitief

aan buurtbewoners ook helderheid en zekerheid

ontwerp. Dit biedt meer vrijheid voor het ontwer-

geboden worden. Parallel aan het ontwerpproces

pen samen met de eindgebruikers. Daarnaast is

is daarom een visiedocument opgesteld en volgt

het terrein aangewezen als proeftuin voor lokale

een speciale werkgroep uit het aanliggende vil-

regelgeving. Beide aspecten dragen er aan bij dat

lapark de ontwikkelingen nauwgezet. Zo kan dit

door middel van creatief omspringen met de re-

voormalig industriegebied geleidelijk veranderen

gels er meer mogelijk is. Een voorbeeld daarvan is

in “een kleinschalige, levendige en creatieve

het probleem van vergunningen voor de tijdelijke

stadsbuurt waar wordt gewoond en gewerkt”,

en definitieve situatie. Voor de jazzclub is daarom

aldus Gemeente Eindhoven.

eerst een evenementenvergunning aangevraagd

BOTTOM-UP INITIATIEVEN IN DE TOEKOMST Concluderend kan gezegd worden dat er twee vormen van bottom-up stedebouw zijn. Als eerste de vorm waarbij burgers ideeën genereren en het initiatief bij overheden aandragen. Als tweede worden initiatieven ontwikkeld door burgers naar aanleiding van de vraag van overheden. Het voorbeeld van het NRE terrein is van deze tweede vorm. Voorbeelden van de eerste vorm zijn Voor je Buurt; voorjebuurt.nl, en Steden in transitie; stedenintransitie.nl. Projecten uit Eindhoven ontbreken nog op Voor je Buurt, maar dit is natuurlijk niet uitgesloten voor in de toekomst. AFBEELDINGEN

Het werken met bottom-up initiatieven is

Ondanks dat, zijn er al verscheidene voorbeel-

namelijk in ontwikkeling. Het belang ervan voor

den van succesvolle kleinschalige projecten van

betrokkenen en de potentie, worden echter door

actief burgerschap in de stedelijke context. Dit

stedebouwers en ambtenaren nog vaak onder-

zijn waardevolle proeftuinen voor stedelijke

schat. De ervaringen met initiatieven lopen dan

ontwikkeling van onderop die voortkomen

ook sterk uiteen van geslaagde samenwerkings-

uit eigen motivatie en gedragen worden door

vormen tot hoogoplopende conflicten. Overhe-

zelforganisatie. Deze voorbeelden geven zicht op

den kunnen stappen maken in dit proces door

de voorwaarden waarop deze initiatieven kunnen

bottom-up initiatieven beter te gaan faciliteren.

ontwikkelen, dragen daarmee bij aan de verbete-

Een duidelijk aanspreekpunt bij de lokale over-

ring van deze processen voor nieuwe initiatieven

BRONNEN

heid en een helder afwegingskader zijn daarvoor

en maken het waarschijnlijk dat de trend van

concrete randvoorwaarden. Over het algemeen

zelforganisatie voort zal zetten.

1. Berg, M. van den. “Stedelingen veranderen de stad: over nieuwe collectieven publiek domein en transitie” (Culemborg: trancity*valiz, 2013) 2. Ministerie van Infrastructuur en Milieu. “Gebiedsontwikkeling Nieuwe Stijl: eerste stappen in de praktijk” (Utrecht: Bureau BlauwGeel, 2014) 3. Berg, M. van den. “Bottom-up-City”. 3 februari 2015. Bottom-up-city.com

zijn gemeenten echter nog niet zo ver en laat de aansluiting op de bestuurlijke structuren nog te wensen over.

4 5 3

1. Initiatief buurtcamping (foto: Ernst Yperlaan) 2. Logo (bron: Bottom-Up Stedebouw) 3. Plankaart (bron: FOLDED / ARCHITECTEN) 4. Burgerinitiatief (bron: FOLDED / ARCHITECTEN) 5. Logo Voor je Buurt (bron: Voor je Buurt)

CHEPOS | 47

De Academie van Bouwkunst De opleiding tot architect of stedebouwkundige kan zowel de TU Delft als de TU Eindhoven gevolgd worden. Nederland telt echter ook zes Academies van Bouwkunst waar men de opleiding tot architect of stedenbouwer kan volgen. Voor dit artikel is dan ook een bezoek gebracht aan de Academie voor Architectuur en Stedenbouw in Tilburg en de Academie van Bouwkunst in Amsterdam, onderdeel van de Hogeschool voor de kunsten. Bij deze academies spraken we met een directeur, coördinatoren en een studente om voor eens en voor altijd duidelijkheid te scheppen over het verschil tussen de universiteit en de academie. TEKST: JUSTIN AGYIN & CHASTITY VERHOOFSTAD De Academie van Bouwkunst vindt zijn oor-

docenten die regelmatig wisselen. Hierdoor

in deze zoektocht. Wanneer het echter toch niet

sprong in Amsterdam en is opgericht in 1908. De

kunnen de academies eenvoudig inspelen op de

lukt een baan te vinden zijn er ook studenten

zes academies kunnen gezien worden als zes

actualiteit, in tegenstelling tot universiteiten waar

die vanaf het begin als freelancer aan de slag

individuele instanties die hetzelfde onderwijs-

docenten jaren werkzaam zijn en tevens jaren

gaan. De student begint binnen een bureau

principe bieden aan de student, namelijk het

dezelfde colleges en projecten kunnen geven.

vaak onderaan, bijvoorbeeld als tekenaar en zal

concurrencie principe. Hierin zit meteen het

gaande tijd groeien, binnen hetzelfde bureau of

grootste verschil met een masteropleiding aan

Waar projecten op de universiteit herhaald

bij andere bureaus.

een universiteit. Het concurrencie principe houdt

worden, krijgen studenten aan de Academie van

‘‘MEER AFFINITEIT MET DOEN, MINDER AFFINITEIT MET DENKEN. ‘‘

Bouwkunst de kans om projecten op te pakken

De studenten moeten hard werken en gepas-

die actueel zijn. Denk hierbij bijvoorbeeld aan

sioneerd zijn wanneer ze ervoor kiezen om aan de

prijsvragen waarbij studenten hun projecten ook

academie te gaan studeren. Het is een opleiding

presenteren aan leden van de jury van de prijs-

met werkweken van minimaal twintig uur, waar

vraag. Tevens zijn er uitwisselingsprojecten met

bovenop nog lesuren komen en vergeet daarbij

andere onderwijsinstellingen binnen en buiten

ook niet de zelfstudie uren die gemaakt dienen te

in dat de student naast de studie geacht wordt te

Europa. Van de student wordt verwacht dat er

worden om de projecten tot een goed resultaat

werken in het vakgebied van de opleiding.

meer wordt gedaan dan het onderwijs-

te brengen.

Een masteropleiding aan een van de academies

programma dat wordt aangereikt.

INTERNATIONALISERING

duurt vier jaar, in deze vier jaar moet een student in totaal 240 studiepunten behalen. De helft

Wanneer een student ervoor kiest om te gaan

De academies zijn al deels internationaal. Steeds

van deze studiepunten zijn te behalen met het

studeren aan de Academie van de Bouwkunst,

meer buitenlandse studenten kiezen voor een

praktijkdeel, waarbij de student iedere week

wordt de student onderworpen aan een intake

masteropleiding aan de Academie van Bouw-

voor minstens twintig uur werkzaam is bij een

aan de hand van een portfolio en motivatiebrief,

kunst en hier wordt dan ook rekening mee

relevant bedrijf. De studenten wordt aangeraden

eventueel aangevuld met een gesprek. Studen-

gehouden. Zo kunnen buitenlandse studenten

om in deze vier jaar bij verschillende bedrijven te

ten met een bachelor Bouwkunde kunnen direct

sinds kort ook een studievisum aanvragen voor

werken. De ervaring die een student opdoet en

beginnen aan een opleiding, studenten met

een deeltijdstudie zoals die aan de academies. De

de projecten die een student maakt worden ieder

een andere vooropleiding moeten een schakel-

Academie van Tilburg bijvoorbeeld, onderwijst

studiejaar gepresenteerd in de praktijkportfolio-

semester volgen waarin ze bijgespijkerd worden

momenteel studenten uit onder andere Rusland,

examens. Wanneer je kiest voor een deeltijd

op technische- en ontwerpkennis. De opleidingen

Vietnam en China. In Amsterdam komt eenvijfde

masterstudie aan de academie, kom je dus vanaf

aan de academies zijn kleinschalig, de instroom

van de studenten uit het buitenland. De master-

dag één in aanraking met de praktijk.

per leerjaar varieert tussen de vijf en de zeven-

opleidingen in Tilburg zijn volledig Engelstalig.

tig studenten, afhankelijk van de opleiding en

In Amsterdam, Rotterdam en Arnhem zijn de

academie.

opleidingen deels Engelstalig. Groningen en

“WE ZIJN NET EEN KLEINE GEMEENSCHAP, IEDEREEN KENT ELKAAR”

Maastricht onderwijzen nog voornamelijk in het

student op vanuit het ontwerp en het

Zoals eerder beschreven, wordt er van een

De zes academies hebben alle zes hun eigen net-

ontwerpend onderzoek, praktijk staat centraal

student verwacht dat hij of zij werkzaam is bij

werk in hun regio.De Academie voor Architectuur

bij de academies. De Academie van Bouwkunst

een aan de studie gerelateerd bedrijf, wat zeker

en Stedenbouw in Tilburg heeft in het verle-

heeft dan ook een sterke relatie met de praktijk.

in deze tijd een moeilijke opgave kan zijn. De

den een poging gedaan om met de TU/e een

Zo onderwijzen en begeleiden er enkel gast-

academies ondersteunen de studenten dan ook

samenwerking aan te gaan. Marc Glaudemans,

WAAROM KIEST EEN STUDENT VOOR EEN MASTEROPLEIDING AAN DE TU OF EEN MASTEROPLEIDING AAN DE ACADEMIE? Een technische universiteit leidt de student wetenschappelijk op waarbij theorie centraal staat. De Academie van Bouwkunst leidt de

48 | CHEPOS

Nederlands, omdat zij kleinere regio’s bedienen en zich internationaal op Duitsland en België richten.

SAMENWERKING

DE ACADEMIE VAN BOUWKUNST

EINDHOVEN voormalig hoofd Architectuur aan de TU/e, is nu al een geruime tijd hoofd van de Academie in Tilburg. Hij heeft meegewerkt aan een model waarbij studenten na de bachelor kunnen kiezen uit drie tracks: een wetenschappelijke track aan de TU, een op het beroep gerichte track die aan de Academie gevolgd kon worden en een tussenvariant. Uiteenlopende belangen hebben er echter voor gezorgd dat dit samenwerkingsverband nooit van de grond is gekomen. De academies hebben wel samenwerkingsverbanden lopen met onderwijsinstellingen binnen en buiten Europa. Zo werkt de academie van Amsterdam onder andere samen met onderwijsinstellingen in Barcelona, Hannover, Edinburgh en Versailles, en de academie van Tilburg met onderwijsinstellingen in Sint Petersburg en Seoul.

BEROEPSERVARINGSPERIODE De beruchte BEP illustreert het verschil tussen de universiteiten en academies. De BEP is in het leven geroepen om studenten meer ervaring met de praktijk op te laten doen en vaardigheden te leren die men tijdens de studie niet leert. Studenten van de academie hebben tijdens hun studie echter al vier jaar ervaring in de praktijk opgedaan. Daarnaast leren zij in hun studie al vaardigheden als ondernemerschap, management en projectwerving aan, vaardigheden die de BEP studenten ook aan zal leren. Hierdoor is het onnodig om na vier jaar academie nog twee jaar de BEP te volgen om je uiteindelijk (interieur) architect, stedebouwkundige of landschapsarchitect te mogen noemen. Uiteindelijk komen studenten van de academies en de universiteiten dan ook in hetzelfde register terecht, met dezelfde titel. De weg ernaartoe verschilt echter.

WAT WORDT WAAR AANGEBODEN? Rotterdam en Tilburg bieden een masteropleiding Architectuur en een masteropleiding Stedebouw aan. In Groningen en Maastricht kan alleen gekozen worden voor een masteropleiding Architectuur. In Amsterdam is er de keuze uit een masteropleiding Architectuur, een master-

BRONNEN

masteropleidingen, Architectuur en Interieur-

1. Gesprek met Marc Glaudemans & Pnina Avidar (Academie voor Architectuur en Stedenbouw, Tilburg) op 16 januari 2015. 2. Gesprek met Patricia Ruisch & Meintje Delisse (Academie van Bouwkunst, Amsterdam) op 30 januari 2015

architectuur, een bachelor opleiding Interieur-

AFBEELDINGEN

opleiding Stedebouw en een masteropleiding Landschapsarchitectuur. Arnhem biedt naast zijn

architectuur aan. Een Associate degree Interieurvormgever wordt ook in Arnhem aangeboden.

1 2 1. Presentatie academie in Tilburg 3 2. â&#x20AC;&#x2DC;Space to believe inâ&#x20AC;&#x2122; afstudeerproject 4 5 6 aan de academie in Amsterdam (bron: 7 8 9

Acadmie van Bouwkunst Amsterdam) 3. Project academie Tilburg 4. Academie in Tilburg 5. Maquette Winterschool van academie in Amsterdam (bron: Academie van Bouwkunst Amsterdam) 6. Academie in Amsterdam (bron: Academie van Bouwkunst Amsterdam) 7. Tentoonstelling (bron: Academie van Bouwkunst Amsterdam) 8 & 9: Winnend ontwerp Winterschool van academie in Amsterdam (bron: Academie van Bouwkunst Amsterdam)

CHEPOS | 49

LEKKER WEG IN EIGEN LAND

EINDHOVEN: WOENSEL

Op een koude maar zonnige winterdag begin ik aan mijn tocht, of eigenlijk een beetje mijn missie. Mijn missie om Woensel te tonen in al zijn glorie door middel van een fietstocht door een deel van Eindhoven dat door veel mensen met hoongelach begroet zal worden. Ik begin mijn tocht vanaf het TU/e-terrein, in noordelijke richting. Ik heb een tocht van zeventien kilometer gepland, met twintig graden zou dat beter vol te houden zijn dan met vijf, maar ik laat me niet kisten. TEKST: SVEN VAN DER HULST Eerste stop is het Cassandraplein, hier staan de

In Eindhoven zijn vooroorlogse gebouwen

Ik fiets verder en verlaat Woensel eventjes om

Ranken, twee torens die via de plint met elkaar

schaars, vanwege bombardementen in de

bedrijventerrein Ekkersrijt aan te doen. Dit terrein

verbonden zijn. AMA Group Associated Archi-

Tweede Wereldoorlog. Gevolg is dat er net na

hoort officieel gezien bij het nabijgelegen dorp

tects ontwierp deze torens waarvan de bouw in

deze periode veel gebouwen uit de grond zijn

Son en Breugel, maar ligt op fietsafstand van

2007 begon. De torens doen een beetje denken

gestampt die vaak op architectonisch vlak niet erg

Blixembosch. Naast de grootschalige bedrijfspan-

aan de ‘Dancing Towers’ van Zaha Hadid, maar

hartverwarmend zijn. Aan de andere kant biedt

den en de blauw-geel gekleurde IKEA, staat er

dan uiteraard met een kleiner budget en een klei-

het wel kansen voor spectaculaire plannen om

sinds een paar jaar een gerenoveerde versie van

nere schaal. Het is een appartementencomplex

zich te onderscheiden.

het in 1980 gerealiseerde ‘Meubelplein Ekkers-

en dus is het helaas niet mogelijk om ook binnen

rijt’. Dit nieuwe meubelplein, ontworpen door

een kijkje te nemen. Ik vervolg mijn route daarom

Een goed stedebouwkundig voorbeeld is

VVKH architecten, is vanaf de straatkant gezien

naar mijn tweede bestemming.

Blixembosch. Deze buurt in Eindhoven heeft

al een interessant gebouw. De geweven gevelbe-

net als vinexwijken brede hoofdwegen en kleine

kleding doet denken aan het Olympisch Stadion

Ik kan iedereen overigens aanbevelen in eigen

zijstraatjes wat een heel prettig karakter geeft.

‘Het Vogelnest’ in Peking, China van Herzog &

stad een architectonische route uit te stippelen, je

Veel van de woningen die er staan zijn vrijstaande

de Meuron. Ik loop het gebouw door en zie plots

gaat de stad namelijk met ander ogen bekijken

woningen waar de bewoners zelf inspraak had-

een futuristisch rond volume verschijnen. Op het

en de eventuele sleur verdwijnt. In deze filosofi-

den op het ontwerp. In sommige straten is geen

binnenplein van de meubelboulevard staat nóg

sche gedachte verzonken fiets ik bijna voorbij aan

enkele woning hetzelfde, maar zijn wel allemaal

een winkelvolume, voor de kleinere winkels. Als

‘The center of Woensel’, zoals het op de website

in ongeveer dezelfde stijl gebouwd. In het mid-

het winkelend publiek met de auto hier komt,

van Erick van Egeraat Associated Architects

den van deze wijk ligt een groot plein, dat Ouver-

parkeren de bezoekers op het dak en lopen zij

genoemd wordt. Ik was op weg naar dit centrum,

ture heet. De bebouwing rondom dit plein is in

via dit ronde volume het meubelplein op. Op het

ook wel ‘De grijze generaal’ genoemd, tegenover

de plint gevuld met functies die de wijk bedienen,

moment dat ik er ben is het erg rustig, maar het is

het meer dan honderd meter hoge Porthos. Dit

onder andere een supermarkt, restaurant en post-

dan ook niet echt een dag om naar een meubel-

grote woon-zorgcomplex bestaat uit twee losse

kantoor . Het plein is het centrum van de relatief

boulevard te gaan. De zon schijnt, bijna voor het

gebouwen, waarin ongeveer 150 appartemen-

nieuwe wijk en de bewoners maken er veelvuldig

eerst dit jaar, dus de gemiddelde Eindhovenaar is

ten voor senioren zijn gerealiseerd. Het is echter

gebruik van ook andere functies zoals een woon-

hiervan aan het genieten. Wanneer je echter op

geen gewoon wooncomplex. In de plint van dit

winkel en een snackbar. Vrijstaand op het plein

zoek bent naar een nieuwe bank, een nieuw bed,

gebouw zit onder andere een fitnessruimte met

staat een gebouw met een sporthal op de eerste

dat ene vloerkleed, of lekker een dagje win-

zwembad, een buurtcentrum en een bibliotheek.

verdieping. Boven de plint op de begane grond is

dowshoppen, zit je hier goed.

Dit maakt dat de omwonenden van het complex

grootschalige woningbouw gerealiseerd en onder

ook gebruik kunnen maken van deze functies en

het plein ligt een grote parkeergarage voor zowel

Ondertussen is het twee uur ’s middags en ben

er een goed contact kan ontstaan tussen verschil-

de winkelvoorzieningen als de bewoners. In 2001

ik op de helft van mijn route door mijn eigen

lende leeftijdsgroepen. Na even binnen te zijn

heeft dit plan de architectuurprijs van Eindhoven

geliefde Woensel. Ik vervolg mijn route naar een

gelopen, rond te hebben gekeken en genoten te

gewonnen.

middelbare school, die sinds dit schooljaar in

hebben van de verwarming, stap ik op de fiets op

gebruik is genomen. Aan de Oude Bossche Baan

weg naar de volgende locatie.

in Woensel-Noord is dit nieuwe schoolgebouw

5050| CHEPOS | CHEPOS

LEKKER WEG IN EIGEN LAND

EINDHOVEN

voor VMBO-onderwijs gerealiseerd. De aan de

een projectontwikkelaar en tegenwoordig bevin-

woon/werkwoningen, patiobungalows, eenge-

Marathonloop gelegen oude middelbare school

den zich in de kerk kantoren van ‘De Combinatie

zinshuizen, stadswoningen en drive-inwoningen

was namelijk verouderd en te klein. Het nieuwe

Jeugdzorg’. Wijnen Architectuur ontwierp hier

naar het ontwerp van diederendirrix architecten

gebouw is een beetje een vreemde eend in de

een gebouw in een gebouw: een vier verdiepin-

gerealiseerd. Deze 71 woningen zijn er meer dan

bijt, maar een welkome afwisseling tussen alle

gen hoog volume dat alleen op de vloer contact

er oorspronkelijk gepland waren, maar door de

grijze kantoorpanden, brandweerkazernes en

maakt met de kerk. Ik had moeite met binnenko-

woningdichtheid te verhogen nam de financiële

voetbalkantines in deze omgeving. Het door DP6

men, de ingang is namelijk een streng beveiligde

haalbaarheid toe. Zelf twijfel ik over de kwaliteit

architectuurstudio ontworpen gebouw werd

deur die alleen door werknemers geopend kan

en het uiterlijk van deze woningen. De groene

mede door gemeente Eindhoven gefinancierd.

worden. Na uitgelegd te hebben dat ik geen per-

baksteen is nu namelijk nog wel acceptabel, maar

Zij staken ongeveer 30 miljoen euro in de bouw

soonlijke problemen heb, maar puur geïnteres-

erg trendgevoelig. Het idee om het complex als

van deze school omdat zij het belang inzagen van

seerd ben in de architectuur, laten ze me binnen.

één geheel te ontwerpen, is echter wel geslaagd.

het werven van nieuwe technisch geschoolde

Het rode, hoge volume maakt de kerk een stuk

Mijn route is bijna ten einde, ik heb een voldaan

mensen in Brainport Eindhoven.

aangenamer, er is veel minder galm aanwezig dan

gevoel en heb mooie dingen gezien in de wijk

er waarschijnlijk oorspronkelijk was.

waar ik ben opgegroeid. Als laatste, wanneer ik

Met nog twee getransformeerde kerken en drie

bijna terug ben op de campus, ga ik nog langs

woningbouwprojecten voor de boeg vervolg ik

Mijn benen worden langzaam moe en ik neem

een woningproject aan de Nieuwe Fellenoord. De

mijn route. Ik fiets verder over de Oude Bossche

even een pauze bij Nederlands beste snackbar

verschillende gebouwhoogtes, gevelindeling en

Baan en aan de rechterkant van de straat ligt de

aan de Boschdijk. Bij Martin Zwerts, die voor vijf

kleur doen niet af aan de eenheid die dit project

Sint Vincentius a Paulo kerk, gebouwd in 1964. In

jaar op rij de Frietopia Award kreeg uitgereikt,

uitstraalt. Het is stedelijk wonen in optima forma,

1998 verloor deze kerk echter zijn functie. Vanaf

word je nog één voor één geholpen en de friet

de binnenstad ligt namelijk op vijf minuutjes

2010 is dit gemeentelijk monument omgebouwd

wordt pas gesneden als je hebt besteld. Ik had

fietsafstand.

tot kantoorruimte. De kerk naar oorspronkelijk

geluk dat ik daar in de middag was want rond

ontwerp van architect Jan de Jong werd gebouwd

etenstijd staat de bescheiden bestelruimte vol en

Terug op het TU/e-terrein is mijn ronde voltooid.

in de stijl van de Bossche School, een stijl die

kun je makkelijk een uur staan te wachten op je

Een afwisselend rondje Woensel, met mooie

uitging van getalsmatige precisie. Dat is terug te

frietje met.

nieuwbouw en inspirerende transformaties. Ik

zien aan de afwezigheid van tierelantijnen en het

hoop dat mijn missie, het positief op de kaart zet-

rechthoekige, met plat dak uitgevoerde volume.

Ik vervolg mijn route naar het nieuwbouwproject

ten van Woensel, is geslaagd. Ik keer vervolgens

Door toevoeging van enkele grote ramen is het

Volta Galvani, die in de Chepos 47 is uitgelicht.

met de bus huiswaarts, ik heb vandaag genoeg

gebouw geschikt gemaakt voor een kantoor-

Dit ontwerp lag op de route, dus ik ben er even

gefietst.

functie.

doorheen gefietst. Alle panden zijn ondertussen verkocht, de straten beginnen te leven en de

Van het ene kerkgebouw door naar het andere,

winkeltjes aan de Edisonstraat slaan goed aan in

zichtbaar oudere, gebedshuis. De Pastoor van

de buurt. Ik laat de rood, geel en blauw gekleurde

Arskerk is gebouwd in 1929 en een landmark in

woningen achter me, om een project met groene

de buurt. In 2005 werd deze kerk gekocht door

bakstenen te bezoeken. Aan de Egelstraat zijn

AFBEELDINGEN 2

1. v.l.n.r. De Ranken (foto: stadsbomen.nl), De grijze generaal (foto: kaveltrader.nl), Ouverture (foto: centrumblixembosch.nl) 2. v.l.n.r. Meubelplein Ekkersrijt (foto: architectuur.bouwinformatie.nl), Stedelijk College Eindhoven (foto: Sven van der Hulst), Vincentius a Paulo kerk (foto: deblick.nl), Ingang Vincentius a Paulo kerk (foto: Sven van der Hulst) 3. v.l.n.r. Pastoor van Arskerk (foto: Michael van Oosten), Complex aan de Egelstraat (foto: atelieru.nl), Nieuwe Fellenoord (foto: thvl.nl)

CHEPOS | 51

Stage lopen is niet verplicht in onze opleiding en wordt jammer genoeg ook niet zo vaak gedaan. Dit is wel eens anders geweest. Rond de eeuwwisseling was het verplicht om stage te lopen, en de Chepos maakte hier vaak verslag over. Een van deze verslagen, uit 1997, is dit prachtig beeldende artikel, waarin ook het ontwerpproces treffend wordt beschreven.

WITTE BOMEN IN EEN WITTE WERELD INLEIDING: ILKE BROERS TEKST: GIJS PYCKEVET Stilte. Het droge tikken van de klok vult seconde

Bomen zijn erg belangrijk. Boompjes. Vooral

het zich thuis voelt. Voor dit kind is er slechts

na seconde tijd en ruimte. De pennen krassen

bomen in een maquette. Bomen zijn voor een

de vader en moeder verenigd in de architect

ijverig over de calques. Ruggen krommen zich

maquette zoiets als seks; hoe meer hoe beter,

die de bestaansrechten van zijn lieveling met

over tekentafels. De deur gaat met een zoevend

en niets is zo frustrerend als slechte bomen. Hoe

hart en ziel moet verdedigen. Die verdediging

geluid open en de directeur komt de zaal binnen,

divers en grillig bomen in de natuur ook groeien,

is een strijd waarin de architect zichzelf iedere

in zijn rechterhand een lange zweep. De ruggen

in de maquette-wereld zijn alle boompjes exact

dag opnieuw staande moet zien te houden. Een

krommen zich nog iets verder. De pennen bewe-

gelijk. leder boompje bestaat uit een wit bolletje

gevecht tegen de lelijkheid in de wereld. Architec-

gen zich nog sneller over het papier. Hij paradeert

van watten en papier met een diameter van pre-

tuur is wekenlang vergaderen. Architectuur is

langs zijn tekenslaven en het geluid van zijn voet-

cies 14 millimeter en een witgeverfde satéprikker.

duizenden, tienduizenden varianten bedenken.

stappen weergalmt dreigend door de ruimte, hij

Alle bomen zijn dus wit, net als in Duitsland. Alle

Architectuur is een kruistocht tegen de macht van

laat zijn zweep knallen. De stilte keert terug als de

bomen worden met veel zorg en toewijding en

het geld. Architectuur is welstand, brandweer en

directeur stil blijft staan bij de tekentafel van de

vooral met veel liefde door de stagiair in elkaar

vrouwenadviescommissie. ledere dag vecht de

stagiair. Kleine druppeltjes zweet ontstaan op het

gezet, boompje voor boompje, witgeverfd en ge-

architect tegen normen en budgetten en moet

voorhoofd van de jongste tekenslaaf. “Leert deze

plant in de sneeuwwitte natuur van de maquette.

hij accepteren dat zijn schoonheid, zijn liefste,

jongen al een beetje tekenen Chris?!”, dondert

bezuinigingsronde na bezuinigingsronde wordt

de directeur door de ruimte. Chris kijkt verstoord

“Alle kunst is erotisch”, zei ooit eens iemand,

kaalgeplukt. En na dit slopende proces, na veel

op. “Eeuh..” “Ja eeuh, het is altijd gedonder

bijvoorbeeld in 1908. Maar er was iets loos. Een

bloed, zweet en tranen, is de strijd gestreden. Het

met die lui uit Eindhoven. Die jongens moeten

foutje sloop in deze wijsheid onder de B van

kind is volwassen en moet zichzelf bewijzen in de

nog heel veel leren. Leren jullie eigenlijk nog wel

Bouwkunst. Want als architectuur al erotiek is,

realiteit. Papier en inkt transformeren tot staal en

tekenen, daar in het zuiden? Uit Eindhoven ko-

dan in de vorm van een bizar masochisme, van

beton, hout en kunststof, tegels en vloerbedek-

men de knoeiers, de sloddervossen. Geen rechte

een verlangende kwelling of van een kwijnend

king, glas et cetera. Ruw wordt zijn oogappel

lijn kunnen ze trekken, laat staan een kader, een

liefdesverdriet. Architectuur is lijden! Architectuur

uit zijn handen gerukt en aan de haren naar de

bladindeling, een stempel maken. Ze hebben

is zwoegen, zweten, frustratie, ploeteren, werken

bouwplaats gesleept. Lijdzaam kijkt de architect

misschien wel goede ideeën maar ze kunnen

als een ezel, zwemmen in stroop, vermoeid

toe en ziet hoe bij iedere uitvoeringsfout zijn

niet netjes werken!” Het staccato van woorden

bergen beklimmen waarvan de top niet bestaat.

liefste verkracht wordt, hoe zijn wereld-ideeën in

wordt onderstreept met een paar knallen van

Architectuur is hongerlijden en op je knieën door

de grijsheid van de realiteit wegzinken. Hij denkt

de zweep. “Jullie maken er een zootje van. Jullie

het stof kruipen tot je een opdracht krijgt, totdat

terug aan het moment waarop hij zijn ontwerp

kunnen niets presenteren en dus niets presteren.

je een ontwerp mag maken. En dan volgen er

baarde. Het was zo teer, zo schoon, zo mooi.

Presentatie is het gezicht van het bureau, het vi-

nachtenlange overpeinzingen en moeizame

Maar wat is mooi?

sitekaartje. Presentatie is de spit waar een project

schetsen om dat ontwerp te maken. Architectuur

om draait, het streven van ‘De Architect’. Maar

is dagenlang vertwijfeld piekeren. Architectuur

De werkelijkheid is niet mooi. Ook niet lelijk.

hier leren we jullie je geknoei wel snel af. Wij zul-

is jezelf iedere dag kwellen en je ideeën aan de

De werkelijkheid ís en de werkelijkheid ervaar

len jullie leren hoe belangrijk orde en netheid zijn

hoogste eisen van zuiverheid toetsen. Architec-

je. Dat zijn boompjes uit Duitsland. Dat is een

in het vak van ‘De Architectuur’.” De directeur

tuur is een geestelijke marteling. Maar die marte-

gefrustreerd ontwerpproces (als gevolg van te

zwijgt in afwachting van een uitblijvende reactie.

ling doorsta je met liefde om uiteindelijk, op de

weinig boompjes). De realiteit zijn je collega’s, de

De neus van de stagiair raakt bijna het papier aan.

rand van uitputting en psychisch leeggezogen, te

directeur en de zweep van de directeur. Of het

De stagiair tekent als een bezetene. De directeur

komen tot het ontwerp. En na het baren van dit

zijn twee directeuren, of twee directeuren en een

recht zijn rug, draait zich om en beent de ruimte

prachtige kind begint de ellende pas echt. Voor

adjunct-directeur. De realiteit is geld, een bouw-

uit. Stilte.

dit kind geen kinderbijslag, studiefinanciering of

besluit, een welstand, een zwembad vol stroop.

OV-jaarkaart. Voor dit kind geen gezin waarin

Maar voor alles is de realiteit een opdrachtgever

52 | CHEPOS

ARTIKELEN UIT DE OUDE DOOS

EINDHOVEN UIT: 1995

met veel geld die een gebouw wil kopen en een architect die honger heeft en een huis, een gezin met zes kinderen en die moet werken voor zijn geld. De architect is nu eenmaal architect en hij bouwt het gebouw. Of hij nu net zin heeft om dat gebouw te bouwen of niet. Of hij een mooi ontwerp maakt of niet (en wat is mooi?), het gebouw zal er komen! Geld is ruimte en ruimte is geld en zo blijven er gebouwen komen die op het tekenschot van de architect groeien en groeien tot ze exploderen in de kille buitenlucht. En zo glijdt de bouwstroom traag als een gletsjer voort en blijft, net als een gletsjer eigenlijk op zijn plaats liggen. En de architecten skiën op het oppervlak van de gletsjer. De een racet hard naar beneden, de kloven ontwijkend. Anderen maken sierlijke figuren in de sneeuw terwijl de ijsmassa traag maar onbedwingbaar onder hun ski’s door glijdt, en genieten van het witte landschap met de witte bomen. Ik, ik zit op de top van de berg, boven de wereld en boven de gletsjer. lk kijk naar beneden, naar de krioelende groep architecten die skiet op de gletsjer. Sommigen herken ik, en van enkele figuren in de sneeuw weet ik wie ze gemaakt heeft. lk zie mensen leven op het ijs en plotseling herken ik mezelf in de massa architecten. lk zie mezelf skiën tussen al die andere sneeuw artiesten. Het gaat allemaal nog een beetje stuntelig en ik zie mezelf vallen, balen en weer opstaan. lk zie enkele slordige figuren die ik heb achtergelaten in de sneeuw. lk zie mijzelf een stukje mee de gletsjer afglijden samen met de andere architecten en ik verdwijn weer in de massa. lk zit op de berg en kijk om me heen en ik geniet van het uitzicht. AFBEELDINGEN

1. Witte bomen in een witte wereld (foto: Gerrie Baijens)

CHEPOS | 53

HET PRIKBORD VAN SJOERD SOETERS Op de foto is onze redacteur Justin in gesprek met Sjoerd Soeters. Een alumnus van de TU/e, architect, en tevens een man met een bijzonder groot prikbord in zijn kantoor. Een prikbord dat intrigeert en vragen oproept, persoonlijke vragen. Zou Sjoerd ooit carnaval hebben gevierd? Wie heeft er een prijs gewonnen met paardrijden en hoezo hangt er eigenlijk een opblaasbare Mona Lisa aan de muur? Er hangen meerdere menukaarten van sushirestaurants, hij houdt vast van sushi. Het aanplakbiljet van de ijsclub Schellingswoude verraadt dat Sjoerd iets heeft met schaatsen. Roken kun je ook maar beter laten in zijn kantoor gezien het papiertje â&#x20AC;&#x2DC;Verboden te roken, bij overtreding volgt onmiddellijk ontslagâ&#x20AC;&#x2122;. De FILE bestaat uit een reeks gesprekken met alumni van de opleiding Bouwkunde aan de TU/e. Alumni uit alle tijden en van alle disciplines. TEKST: PATRICK VAN DODEWAARD

54 | CHEPOS

ALUMNI

FILE: ALUMNI

Wiel Arets / Iggie Dekkers / Level Acoustics / Sjoerd Soeters / Elphi Nelissen / Joost Ector / Arjan Geelen / Atelier to the Bone / Jan van der Meulen / Rob Meurders / Ingrid de Boer CHEPOS | 55

MEER DAN EEN ARCHITECT In gesprek met Wiel Arets, architect, afgestudeerd in 1983 Wiel Arets houdt zich zowel op nationaal als internationaal niveau bezig met architectuur, stedebouw, onderwijs, onderzoek, producten en schrijven. Dit doet hij echter niet door de ene dag

TEKST: JUSTIN AGYIN

de hoed van architect op te zetten en de volgende dag de hoed van hoogleraar. Al zijn activiteiten vloeien uit elkaar voort en beïnvloeden elkaar. Ik interviewde de heer Arets om erachter te komen hoe hij uitgroeide van student tot wereldberoemd architect. TEKST: JUSTIN AGYIN

WAT IS UW DRIJFVEER GEWEEST OM BOUW-

vijfhonderd gebouwen in Heerlen gerealiseerd

studie was die veel met wiskunde te maken had.

KUNDE TE GAAN STUDEREN EN WAAROM

heeft, zag ik dit terug. In gebouwen als het

Op dat moment prefereerde ik echter het maken.

KOOS U SPECIFIEK VOOR DE TU IN

Glaspaleis, dat ik later ook gerenoveerd heb,

Daarom ben ik overgestapt van Natuurkunde op

EINDHOVEN?

maar ook in bijvoorbeeld het stadhuis. In zijn hele

Bouwkunde. De TU in Eindhoven trok mij omdat

‘’Ik ben in Heerlen in Zuid-Limburg opgegroeid

oeuvre werd het gebouw niet alleen gemaakt,

het een jonge universiteit was in een relatief

en heb daar de laatste momenten van de mijn-

maar werd het gebouw deel van een maat-

jonge stad en tevens waren er hoogleraren die mij

bouwindustrie nog meegemaakt. Het was een

schappij die zich aan het ontwikkelen was en

inspireerden.’’

erg multiculturele samenleving en een samen-

altijd zocht naar de nieuwste technologische

leving waar veel disciplines bij elkaar kwamen.

mogelijkheden.

Mensen uit verschillende delen van Europa werk-

WAT VOND U HET MEEST WAARDEVOL AAN UW STUDIE?

ten in de mijnbouwindustrie als mijnwerker,

Het opgroeien in Zuid-Limburg heeft ertoe geleid

‘’Er werd veel aandacht besteed aan wiskunde,

ingenieur, architect of iets dergelijks. Eigenlijk

dat ik me ging interesseren voor natuurkunde.

mechanica en filosofie, wat ik heel erg waardevol

werd er een nieuw stukje Nederland ontwikkeld.

Ik heb ook kort Natuurkunde gestudeerd, maar

vond. Daarnaast kregen we architectuurgeschie-

Er hing een enorme positieve sfeer van ‘het

toen ik eenmaal aan die studie begonnen was

denis en -theorie van bijvoorbeeld professor

maken’. Toen ik met gebouwen van architect

realiseerde ik me dat natuurkunde minder te

Geert Beckaert en professor Geert van Zijl, die

F.P.J. Peutz geconfronteerd werd, die meer dan

maken had met bouwen en dat het vooral een

dat voor mij op een belangrijke manier konden

56 | CHEPOS

IN GESPREK INTERVIEW: MET WIEL ARETS

FILE: FILE: ALUMNI ALUMNI brengen. Verder was het Hoofdgebouw met de werkplaats, waar ik veel gebruik van maakte, voor mij als plek bijzonder. Daarnaast vond ik de bibliotheek, waar ik iedere dag twee tot drie uur doorbracht, erg belangrijk. Daarnaast ook het gevoel dat je als student heel veel zelf moest doen. Ik kwam vrij snel met een groep mensen in aanraking waarmee ik bijvoorbeeld op studiereis naar Parijs en Rusland ging. Het was een hele energieke groep en dat werd ook erg gestimuleerd door de universiteit. Dit is ook terug te zien in het feit dat ik in staat was om een boek, een monografie over Peutz, te schrijven. Ik heb dan ook zes jaar over mijn studie gedaan. Vijf jaar plus een jaar waarin ik mij heb bezig gehouden met het werk van Peutz, maar ook tijd heb gestoken in prijsvragen, in artikelen die ik geschreven heb voor tijdschriften als de Architect en het oprichten van het tijdschrift Wiederhall. Anderzijds had ik ook de mogelijkheid om lezingen te organiseren. Ik was redelijk fanatiek en zeer geïnteresseerd om mensen als John Hejduk of Zaha Hadid binnen te halen. Het klimaat was heel inspirerend. Ik had

HAD U BEPAALDE REDENEN OM VOOR JAPAN

EN NA DE REIS NAAR JAPAN HEEFT U UW

het gevoel dat je niet naar de universiteit kwam

TE KIEZEN?

BUREAU OPGERICHT?

om alleen je studie te doen, het was voor mij

‘’Japan fascineerde mij omdat daar door mensen

‘’Toen ik thuis kwam stond mijn tekentafel niet

meer een bureau en zo werken we op kantoor

als Shinohara nagedacht werd over de nieuwe

meer op de TU/e, maar stond hij simpelweg op

nog steeds. We zijn nog steeds bezig met publice-

stad. Sinds 1960 veranderde Tokyo heel sterk.

een andere plek. Ik heb eigenlijk nooit bewust na-

ren, met het maken van modellen en dergelijke.

Door technologische ontwikkelingen werd het

gedacht over mijn eigen bureau. Er ontstond de

Ik vind het belangrijk om een breed spectrum te

land min of meer gedwongen om nieuwe stappen

mogelijkheid om dingen te doen, om gebouwen

betrekken bij het uitoefenen van de discipline

te nemen. Japanners zijn ook mensen die tot 150

te realiseren, en dat groeide langzamerhand tot

architectuur.’’

jaar geleden bijna geïsoleerd hebben gewoond,

ik in staat was om mensen aan te nemen. Ik heb

terwijl in andere landen, zoals China, heel

toen formeel mijn bureau wel opgericht, omdat je

VOORDAT U UW BUREAU OPRICHTTE BENT

duidelijk multiculturele samenlevingen

dan boekhouding nodig hebt en belasting moet

U AFGEREISD NAAR JAPAN, WAT WAREN UW

ontstonden. Japan is in die zin redelijk geïsoleerd

gaan betalen.’’

ERVARINGEN?

gebleven en kon zich daardoor op een hele

‘’Ja dat klopt, ik ben de dag na mijn afstuderen

andere manier ontwikkelen. Daarnaast fascineer-

ER WAS DUS GEEN STRIKTE SCHEIDING

voor vijf weken naar Japan vertrokken. Ik heb me

de mij ook de manier hoe de mensen daar met

TUSSEN UW STUDIE EN VERVOLGENS UW

een jaar lang voorbereid en verdiept in welke

elkaar omgaan en iedere vierkante centimeter

EIGEN BUREAU?

projecten ik wilde bekijken en welke architecten

gebruiken. Ik heb altijd interesse getoond in die

‘’Nee, dat klopt. Dat komt door de manier

ik wilde bezoeken. Over Tadao Ando had ik in

steden en landen waar een technische of

waarop ik heb leren leven, wat misschien ook te

mijn studietijd al een artikel geschreven, aan-

industriële dynamiek plaatsvond. Ik kom zelf uit

maken heeft met hoe ik ben opgegroeid, maar ik

gezien Ando toen nog niet gepubliceerd was in

Heerlen; dat is nu een economisch moeilijke

maak inderdaad nooit een scheiding tussen het

Europa. Ik heb met hem een briefwisseling gehad

omgeving. Maar het Ruhrgebied, België en

een en het ander. Tussen mijn leven als architect

en dat gebeurde ook met Kazuo Shinohara en

Limburg, waar de mijnindustrie vroeger was, dat

en buiten mijn werk als architect, of mijn leven op

Fumihiko Maki. Van die drie heb ik het werk dan

boeide mij. Dat boeide mij ook aan Japan en die

kantoor en buiten mijn kantoor. Ik heb dat altijd

ook in alle rust kunnen bestuderen. Los daarvan

interesse heb ik altijd gehouden.”

als één ding gezien en ik vind dat nog steeds zo.

waren er zaken die ik wilde doen om de cultuur en het land te leren kenen. Het was een vrij intensieve reis waarbij ik heb geprobeerd één ding per dag of per twee dagen te doen. Als ik een gebouw bekeek dan gebeurde dat dus niet even snel, maar door er een hele dag op een bepaalde manier mee bezig te zijn.”

‘‘De universiteit was voor mij meer een bureau’’ CHEPOS | 57

Pavese heeft een keer een boek geschreven, Het leven als ambacht, en daarin beschrijft hij dat het leven eigenlijk ook een constructie is en het leven maak je als het ware ook. Als je dus niet aan je leven werkt en je werk leeft, dan denk ik niet dat je tot producten komt waaraan je met het volle gewicht hebt gewerkt. Steve Jobs of noem maar op, mensen die echt dingen hebben ontwikkeld, deden dat niet voor het geld of om te werken. Dat doe je omdat je dat wilt doen. Voor mij was dat zo en ook voor mensen die ik leerde kennen, zoals Shinohara. Daar is te zien dat het leven en de ambacht in elkaars verlengde liggen.’’ BIJ HET WERK ALS HOOGLERAAR IS HET VAN BELANG OM STUDENTEN TE BETREKKEN, VINDT U HET EEN INSPIRERENDE MANIER OM MET STEDEBOUW EN ARCHITECTUUR BEZIG TE ZIJN? ‘’Ik heb altijd het gevoel gehad dat iemand die architectuur gaat studeren, vanaf dag één een jonge architect is. Ik vind ook dat je je hele leven jezelf een jonge architect of student moet blijven voelen en dat je als student heel actief moet zijn. Niet denken dat je naar de TU/e komt en dat men daar gaat uitleggen wat architectuur is, dat kan niemand je vertellen. De student en de leraar, the student and the master, moeten elkaar inspireren. Ik vind het heel interessant om met studenten en jonge architecten aan tafel te zitten. Die kunnen in deze wereld heel veel know how met zich mee brengen, waar ik ook van kan leren. Als je kunt luisteren dan kan je ook leren en kan je ook vragen stellen. Ik zie mijn lesgeven veel meer als het formuleren van een vraag om vervolgens na te denken over hoe we met die vraag om kunnen gaan. Ik denk dan altijd mee, maar het is niet zo dat ik het antwoord weet. Iedere lezing die je geeft of bijwoont en elke discussie die je voert moet aansporen tot het trainen van je gedachten.’’ VANDAAR DAT U ONDER ANDERE TENTOONSTELLINGEN ORGANISEERT EN BOEKEN SCHRIJFT OM VRAGEN OP TE ROEPEN EN DEZE MISSCHIEN TE BEANTWOORDEN. HOE PASSEN PRODUCTEN HIERIN? ‘’Het maken van een gebouw, een wasbak of een kraan, begint naar mijn mening altijd met je concept. Wat is je idee van het product? Het is niet van: een kraan werkt op deze manier, dus die geef ik vorm, maar de manier waarop die vorm krijgt heeft te maken met hoe je omgaat met het concept. Dat, en hoe dat past binnen een groter 58 | CHEPOS

IN GESPREK MET WIEL ARETS

FILE: ALUMNI een kleine of grote groep, maar vooral met een geïnteresseerde groep, dat soort dingen te doen. Dat vind ik een feest. Of je nu werkt, studeert, of whatever you do, als je er geen plezier in hebt, dan moet je naar mijn mening wat anders gaan doen. Ik heb altijd het gevoel gehad dat als je werkt met veel enthousiasme, dan ontstaan dingen bijna als vanzelf. Ik kreeg na mijn afstuderen een telefoontje van de toenmalige geheel, is iets waar wij in ieder geval over na

mooie was eigenlijk dat het in die tijd ook een

decaan van the Architectural Association School

willen denken. Dat ‘passen binnen een groter ge-

plek was waar iemand niet alleen maar dingen

of Architecture in Londen of ik daar les wilde

heel’ merk je bijvoorbeeld als je een serie maakt,

verkocht, maar ook waar dingen gemaakt wer-

geven, terwijl ik er toen nog over nadacht om

zoals de Bagno d’Ot serie met 42 producten

den. Het was eigenlijk een klein laboratorium. Dat

daar zelf te gaan studeren. Ik heb daar ook gestu-

voor Alessi. We waren dan bijvoorbeeld met de

heeft mij altijd heel erg aangesproken. Ik ben zelf

deerd, maar dan in een andere hoedanigheid. Dat

wasbak bezig of met het toilet of bidet en zagen

ook altijd geïnteresseerd geweest in natuurkunde

heb ik tevens als decaan van het Berlage Instituut

dat het niet op elkaar aansloot qua vormgeving.

en scheikunde. Ik heb ook een tandartspraktijk en

proberen te doen. Ook nu als decaan van het

Die wisselwerking tussen het ene product en het

een artsenpraktijk ontworpen. Dat zijn beroepen

Illinois Institute of Technology in Chicago probeer

andere product is dus van belang. Dat is hetzelfde

die zich bezighouden met wat er gebeurt met ons

ik me te ontwikkelen op de manier waarop Mies

als je bestek maakt; de vork, het mes en de

lichaam en die wereld interesseert me. Zo heb ik

van der Rohe tijdens zijn twintig jaar als decaan

taartschep horen allemaal bij elkaar. Ze zijn part

ook het boek over Peutz gemaakt, omdat ik daar

aan het IIT zich heeft ontwikkeld en zijn eigen

of a family. Ze hoeven er dan niet hetzelfde uit te

geïnteresseerd in was. Waarom hebben we het

gedachtegoed heeft vormgegeven. In principe

zien, maar het is wel van belang dat die serie past

tijdschrift Wiederhall gemaakt? Omdat we daar

doe ik hetzelfde. Ik ben ook decaan van een insti-

bij het concept. Dat is interessant.’’

geïnteresseerd in waren. Werk in het buitenland

tuut en ik leer daar iedere dag nog heel veel.’’

neem ik aan, omdat het me interesseert, natuurEN DAT ONDERDEEL VAN EEN FAMILIE ZIJN,

lijk zolang het past bij de ideeën die we als bureau

HEEFT U DAT OOK TERUG WILLEN BRENGEN

hebben. De apotheken die we gemaakt hebben

IN UW WERK ALS ARCHITECT?

staan er nog steeds en daar zijn we trots op.’’

‘’Ja, als je ons werk ziet, dan zie ik nog steeds de projecten die ik op de TU/e gedaan heb daarin

ALS LAATSTE VRAAG: ZIJN DE

terug. Het voelt voor mij voor een groot deel

VERWACHTINGEN DIE U TIJDENS UW STUDIE

nog aan alsof ik daar gisteren mee bezig was. Ik

HAD UITGEKOMEN?

vind het interessant om na te denken over een

‘’Ik heb nooit verwachtingen gehad. Ik was nooit

soort oeuvre dat je maakt. Dat is niet dat je dan

iemand die de studie deed en verwachtingen had

het één maakt omdat je het ander gemaakt hebt,

over wat er daarna zou gebeuren. Verwachtingen

maar het is wel belangrijk om na te denken wat je

zorgen ervoor dat je teleurgesteld kunt raken. Ik

basishoudingen zijn. Je leert jezelf ook basis-

werk en ik ben super gelukkig met wat ik doe.

houdingen aan door bepaalde reizen te maken,

Ik kan me herinneren dat iemand mij vroeg over

boeken te lezen, maar ook door je voor andere

mijn bureau’s omzet en hoeveel mensen ik in

zaken te interesseren. Keuzes maken is in die zin

dienst had. Dat zijn allemaal dingen die mij niet

heel belangrijk.’’

boeien. Het gaat mij niet om dat soort zaken, dat is niet de doelstelling. Het gaat erom met

AFBEELDINGEN 1

1. Architect Wiel Arets (foto: Ineke Oostveen) 2. Perspectieftekening Academie van 3 4 5 Kunst en Architectuur in Maastricht (bron: Wiel Arets Architects) 11 6 7 3. Interieur Glaspaleis (bron: Wiel Arets Architects) 8 9 4. Atrium Universiteitsbibliotheek 10 12 Utrecht (bron: Wiel Arets Architects) 5. Interieur V’ House (bron: Wiel Arets Architects) 6. Geveldetail Academie van Kunst en Architectuur (bron: Wiel Arets Architects) 7. Geveldetail Universiteitsbibliotheek Utrecht (bron: Wiel Arets Architects) 8. Straatbeeld V’ House (foto: Jan Bitter) 9. Geveldetail E’Tower in Eindhoven (bron: Wiel Arets Architects) 10. Gevelaanzicht Glaspaleis (bron: Wiel Arets Architects) 11. Deel Bagno d’Ot serie voor Alessi (bron: Wiel Arets Architects) 12. IJHal in Amsterdam (bron: Wiel Arets Architects)

BRONNEN 1. Gesprek met Wiel Arets op 2 februari 2015

EEN VAN MIJN PROJECTBEGELEIDERS VERTELDE ME DAT U OP HET BEGIN VAN UW CARRIÈRE EEN VRIENDIN HAD DIE AAN DE APOTHEKERSOPLEIDING STUDEERDE EN DAT DIT DE REDEN WAS DAT U TOEN VOORAL APOTHEKEN HEEFT ONTWORPEN. IS DAT WAAR? ‘’Ja, hoe geef ik daar nou een goed antwoord op? Soms kom je in aanraking met bepaalde mensen en ontstaan er mogelijkheden. Omdat mijn vriendin Farmacie studeerde, en ik dat ook heel erg interessant vond, ontstond er een mogelijkheid om een aantal apotheken te ontwerpen. Het CHEPOS | 59

Het bruisende Strijp-S heeft onze harten al veroverd, maar wat gebeurt er op dit moment met de rest van het fabrieksgebied van Philips, met name met Strijp-R? Is het te vergelijken met de succesformule van de hoge rug, of wordt hier gekozen voor een andere aanpak? We vroegen het aan Iggie Dekkers, alumnus van de Faculteit Bouwkunde. Zij is al enkele jaren werkzaam bij Piet Hein Eek op Strijp-R en samen

STRIJP-R TRANSFORMEERT In gesprek met Iggie Dekkers, architect, afgestudeerd in 2010

met deze interieurontwerper richtte zij eind 2014 het bedrijf ‘Eek en Dekkers BV’ op. TEKST: SVEN VAN DER HULST & KIM RAIJMAKERS Strijp-R is, in tegenstelling tot Strijp-S, bijna

dere architectenbureaus gewerkt en via via kwam

Piet Hein Eek, waar voorheen magazijngebou-

geheel met de grond gelijk gemaakt. Enkele

ze eigenlijk weer terecht bij de, aan de Design

wen (RE) van Philips stonden, zijn al woningen

gebouwen (en een loopbrug) staan in dit gebied

Academy afgestudeerde, meubelmaker.

gerealiseerd. Deze woningen zijn ontworpen

nog overeind. De oude fabriekshal (RK-gebouw)

door diederendirrix architecten. Ze hebben een

waar Piet Hein Eek nu zijn werkplaats, winkel,

“Piet Hein heeft een voorliefde voor ruïnes en

showroom en restaurant heeft gevestigd is het

eind 2012 stonden zowel het Pompgebouw

grootste gebouw op het terrein. Dit gebouw

(RAG) als het Portiersgebouw (RF) op de plan-

werd eind 2010 geopend voor de Dutch Design

ning om aangepakt te worden, ik kwam precies

Week. In die tijd was Iggie Dekkers net afgestu-

op het goede moment.” Hoewel dit idee van

deerd, maar al wel betrokken bij de oplevering.

oude Philips-gebouwen transformeren overeen-

“Twee dagen nadat ik was afgestudeerd begon

komt met Strijp-S, is er wel degelijk een verschil.

ik me al enorm te vervelen. Toen las ik in een

Ten eerste de schaal van de projecten; op Strijp-S

tijdschrift dat Piet Hein Eek voor de Dutch Design

staat met de Hoge Rug en het Klokgebouw

Week open wilde, maar dat de locatie nog lang

grootschalige hoogbouw, de gebouwen RK, RF

niet af was. Ik ben toen in mijn verfkleding hier-

en RAG zijn maximaal vier bouwlagen hoog. Ten

heen gefietst en toen heb ik twee weken lang,

tweede verschillen de doelgroepen. Zo bestaat de

voor spek en bonen, deuren staan schilderen en

doelgroep van Strijp-S totaal uit yuppen die ver

daarnaast heerst hier ook de rust en veiligheid die

ben ik ook bij de opening geweest.” Dat was

onder de huurgrens een loft kunnen huren. Op

voor gezinnen wenselijk is. Een opvallende ver-

viereneenhalf jaar geleden, nu werkt Iggie al ruim

Strijp-R wordt daarentegen voornamelijk ingezet

schijning in het landschap is de loopbrug, die als

twee jaar in het gebouw waar ze zelf aan mee

op koopwoningen voor gezinnen, huren is hier

enige element in een verder lege vlakte is blijven

heeft gewerkt. Ze heeft van 2010 tot 2012 bij an-

zeldzaam. Direct achter het hoofdkwartier van

staan. Voor deze loopbrug zijn al meerdere plan-

60 | CHEPOS

nabije ligging ten opzichte van het centrum, maar

“TWEE DAGEN NADAT IK WAS AFGESTUDEERD, BEGON IK ME AL ENORM TE VERVELEN”

IN GESPREK MET IGGIE DEKKERS

FILE: ALUMNI

nen gemaakt, maar volgens de laatste ontwikke-

lige dienstgebouw van Philips, dat zorgde voor

dwars door het gebouw geeft ook direct toegang

ling gaat een architectenbureau zich ontfermen

lucht- en waterdruk op het hele terrein, wordt

tot de fietskelder, die door de eigenschappen van

over dit project om er hun eigen kantoor van te

op ingenieuze wijze getransformeerd: “Eén zijde

de voormalige functie een hoogte heeft van 1,60

maken. Aan het gebouw RF wordt dit voorjaar een begin gemaakt en voor de kerst moet het al opgeleverd worden. “Er zijn mensen die hier al een woning gekocht hebben en binnenkort hun oude huis

meter. Vanuit de woningen op het zuiden heb je

“WE PROBEREN ZO

uitzicht op onder andere het Klokgebouw. In de

MIN MOGELIJK TE

frames een park gerealiseerd, waardoor deze

TEKENEN”

moeten verlaten, dus we moeten er een beetje

toekomst wordt onder de blijvende installatiewoningen ook uitkijken op het groen. Al deze plannen staan onder leiding van Eek en

vaart achter zetten” verklaart Dekkers. Dat moet

van het gebouw is gericht op het zuiden. De

Dekkers BV, opererend onder de naam ‘Piet Hein

zeker aangezien het er nu nog uitziet als een

woningen aan deze kant krijgen een mooi groot

Eek Architectuur’. Een atypisch bureau dat zich

half afgebroken laad- en losruimte uit vervlogen

dakterras en waren het probleem niet. De andere

richt op renovatie en transformatie, en de kosten

tijden. Voor het verstrijken van 2015 moet het

woningen liggen aan de noordkant van het

zo laag mogelijk wil houden. Het beperken van

gebouw plaats gaan bieden aan ongeveer tien

gebouw en om deze mensen ook een aangename

de kosten maakt dit bureau niet atypisch, de

kopers.

buitenruimte te geven, hebben we dwars door

manier waarop het dat doet wel. “Wij maken bij-

het gebouw een binnenstraat gecreëerd waaraan

voorbeeld geen bestektekeningen. We proberen

Het RAG wordt op dit moment al volop onder

een balkon komt te liggen voor deze woningen.”

zo min mogelijk te tekenen, dus dingen die we

handen genomen en ook dit gebouw geeft

Omdat het dak hier is opengebroken komt er in

zonder tekeningen kunnen zien, tekenen we het

ruimte aan tien potentiële kopers. Het voorma-

deze woningen veel daglicht binnen. De straat

liefst niet en overleggen we gewoon met de uit-

CHEPOS | 61

voerder. Zo kunnen we de details ook mooier

die komen kijken weten waar ze voor komen, een

Maar op dit moment wordt ook de grond naast

oplossen en wordt het ook nog veel goedkoper.

rauw industrieel pand. Wij hebben, buiten dat

het RAG gebouw klaar gemaakt, voor klein-

De renovaties zijn erg kosten-efficiënt door het

het comfortabel moet zijn, geen doel om super

schalige gezinswoningen. De verkoop van deze

op een andere, minder traditionele manier aan

gelikte, strakke architectuur te maken.” Het bu-

woningen loopt goed, dus hier zal dit jaar ook

te pakken.” Ook de manier van renoveren en de

reau probeert zich te onderscheiden van andere

aan worden begonnen. Hierna staat er nog een

mate van precisie spelen daar een grote rol in:

architectenbureaus en op deze manier slagen zij

project met appartementen op de planning, al is

“Zo ook in het gebouw RK, daar zijn de muren

daar erg goed in.

de vraag wanneer daarmee wordt gestart. “Maar

niet mooi glad gestuukt, maar in het geheel valt dat helemaal niet op. Zo bespaar je natuurlijk erg veel.” Eek en Dekkers doen alles zelf; ze begeleiden de bouw, maar zijn ook makelaar en grafisch ontwerper. “We maken ook de verkoopbrochures zelf.” Het bureau nodigt potentiele kopers uit om samen naar de kavel te gaan kijken. Zij kunnen met vragen direct bij de architect, Iggie

“WIJ HEBBEN NIET ALS

over vijf jaar is Strijp-R zeker wel klaar!”. AFBEELDINGEN 5 6

DOEL SUPERGELIKTE, STRAKKE ARCHITECTUUR TE MAKEN”

zelf, terecht. “We merken dat de klanten het

1 2 4 3

erg leuk vinden dat ze betrokken worden bij het

2015 is een heel belangrijk jaar voor het bureau

bouwproces, je hoeft niet zelf je huis te bouwen

en daarmee ook voor Strijp-R. Niet alleen moet in

en wij bepalen best wel veel, maar ze kunnen zelf

het begin van de zomer het gebouw RAG af zijn

bijvoorbeeld hun indeling bepalen. De mensen

en voor het einde van het jaar het gebouw RF.

1. Interieur RK-gebouw 2. Iggie Dekkers wijzend vanuit RAG richting RK 3. Loopbrug waar een architectenbureau zich in gaat vestigen 4. Iggie Dekkers tijdens het interview 5. Binnenstraat van het RAG 6. Het RF-gebouw in zijn huidige staat 7. Schetsdoorsnede van het RAG 8. Iggie Dekkers, met het RAG in achtergrond 9. Iggie Dekkers bij de woningen op voormalige RE-Terrein (Alle foto’s: Kim Raijmakers)

BRONNEN 1. Gesprek met Iggie Dekkers op 3 februari 2015

AFBEELDINGEN 1

1. De Rotterdam vanaf de Erasmusbrug (foto: Erik Zonneveld) 2. Functies in De Rotterdam (bron: OMA)

BRONNEN 1. Allen, Katherine.“Koolhaas on Place, Scale, and (De) Rotterdam” 29 nov 2013. ArchDaily. 2. Wrainwright, Oliver. “Rem Koolhaas’s De Rotterdam: cut and paste architecture” 18 november 2013. theguardian.com 3. “De Rotterdam / OMA” 25 Nov 2013. ArchDaily 4. http://www.derotterdam.nl/pers 5. Koolhaas, Rem en Mau, Bruce. S,M,L,XL. (Rotterdam: 010 Publishers, 1995)

62 | CHEPOS

IN GESPREK MET IGGIE DEKKERS

FILE: ALUMNI

“ONZE KENNIS EN GEDREVENHEID MAKEN ONS UNIEK” IN GESPREK MET LEVEL ACOUSTICS & VIBRATIONS EN TU/E BUILDING ACOUSTICS In het zuidoosten van de campus staat het Laboratorium voor Akoestiek verscholen achter de grote faculteitsgebouwen. Al sinds de jaren 80 wordt hier onderzoek gedaan naar akoestiek in de gebouwde omgeving, door zowel onderzoekers aan de TU/e als door studenten in hun eigen projecten. Vanaf 2006 is ook het bedrijf Level Acoustics gevestigd in het lab en is er nieuw leven geblazen in de connectie met onze faculteit. Op het moment werken er zes bouwkundige alumni in het Laboratorium voor Akoestiek. Een deel hiervan werkt vanuit Building Acoustics van de TU/e, de rest bij Level Acoustics & Vibrations. TEKST: ILKE BROERS

STUDIETIJD Vier alumni van de faculteit zijn tijdens het inter-

gen overeenkomen. “Een heel sterk punt in mijn

de generatie dat je vijf jaar studeerde en zes jaar

view aan het woord geweest. Nicole van Hout

studie vond ik de vrijheid die je had. Je had na-

studiefinanciering kon krijgen. Dan kon je zeggen

(1995-2001), Susanne Bron-van der Jagt (1989-

tuurlijk wel wat verplichte vakken, maar ook vrije

‘ik ga andere dingen doen’, ook buiten je studie.”

1995) en Claire Laudij (2008-2014) van Level

keuzevakken. De vrijheid die je had, en daarbij de

Susanne kijkt er meer op een vakinhoudelijke ma-

Acoustics (inmiddels uitgebreid met Vibrations

verantwoordelijkheid, in het niet gecontroleerd

nier naar: “Voor mij was het meest waardevolle

vanwege het werk op het gebied van voelbare

worden in wat je wel en niet doet vond ik heel

aan mijn studie dat je met verschillende aspecten

trillingen) en Maarten Hornikx (1998-2004) van

prettig,” aldus Nicole. Maarten beaamt dit: “Ik

van de bouw te maken kreeg; constructieve vei-

Building Acoustics - deel van BPS aan de faculteit

heb ook veel waarde gehecht aan de vrijheid die

ligheid, uitvoering, en natuurlijk ook architectuur,

Bouwkunde. Remy Wenmaekers (LA en TU/e) en

ik kreeg. Hierdoor heb ik veel vakken gevolgd en

waardoor communiceren met alle partijen in het

Constant Hak (TU/e) konden helaas niet bij het

projecten gedaan die ik op dat moment het leukst

vakgebied nu eenvoudiger is.”

interview zijn. De vier alumni hebben allen een

vond.” Nicole denkt dat dit misschien ook mak-

Nicole en Susanne hebben niet echt iets gemist in

andere kijk op hun studietijd, hoewel er toch din-

kelijker was in hun studietijd. “Ik ben nog van

hun studie. Als er dan iets moet worden genoemd vindt Susanne dat ze het gemist heeft om technisch inhoudelijk dieper te gaan in de projecten. “Dit heb ik echter wel weer kunnen doen in mijn promotieonderzoek.” Ook Maarten is tijdens zijn promoveren dieper ingegaan op de technische kant van akoestiek. Tijdens zijn studie merkte hij echter wel dat de promovendi op dat moment erg teruggetrokken waren en geen connectie hadden met het onderwijs. “Hierdoor was er geen echt onderzoeksklimaat bij de Bouwfysica-afdeling, nu wordt dit juist gestimuleerd.” Samen met Level Acoustics heeft de TU/e deze onderzoeksomgeving op het gebied van akoestiek sterk verbeterd.

OPRICHTING EN WERKZAAMHEDEN In 1981 werd het laboratorium voor akoestiek gebouwd, met de meetkamers naar ontwerp van Heiko Martin. In deze tijd werden er vanuit Europa meetmethoden ontwikkeld voor objectieve akoestische onderzoeken. Er werden toen ook veel round-robins gedaan, dit zijn metingen aan producten die door heel Europa werden gestuurd om resultaten te vergelijken. Heiko Martin is toen zeer betrokken geweest bij het opzetten van het lab, als onderdeel van de faculteit. In 2006 heeft Renz van Luxemburg (ook alumnus van Bouwkunde) Level Acoustics opgericht. Het ging

IN GESPREK MET LEVEL ACOUSTICS EN TU/E BUILDING ACOUSTICS

CHEPOS | 63

namelijk niet zo goed met het lab, maar hij zag

innovatieve signatuur te behouden zijn ze zich

Naast de werkzaamheden in onderzoek en advi-

de mogelijkheden van het lab en de aanwezige

blijven ontwikkelen. “De opdrachten komen vaak

sering, delen Level en de TU/e de taak voor ken-

ervaring op de TU/e. Dit bracht hij samen in

naar ons toe vanuit bestaande contacten die ook

nisoverdracht. Op dit vlak van kennisoverdracht

Level, dat naast consultancy ook onderzoek

unieke kennis hebben”, aldus Claire en Susanne.

en in (de initiatie van) onderzoeken werken ze

doet en workshops en masterclasses organiseert.

Nicole: “Doordat deze opdrachten van bestaande

goed met elkaar samen, wat wordt gestimuleerd

“Level is een bedrijf dat de brug slaat tussen de

contacten komen zijn deze van een bepaald ni-

in het gebouw dat ze samen delen. Formeel

TU/e en buiten, en ook weer terug. Vanaf het

veau. Ze dagen uit, op technisch en creatief vlak.

gezien huurt Level het lab van de TU/e en zijn de

begin is deze verwevenheid belangrijk geweest

De architectenbureaus waar wij mee samenwer-

medewerkers van de TU/e hierin te gast. Echter

en dit wordt op steeds meer vlakken sterker. De

ken hebben ook een bepaalde signatuur, wat de

werkt het als een grote groep die elkaar inspireert

TU/e houdt zich hierbij meer bezig met het fun-

samenwerking met ons ook versterkt.”

en ideeën en onderzoeksresultaten uitwisselen.

damentele onderzoek, Level daarentegen houdt

Nicole: “De interactie die wordt gecreëerd in de

zich bezig met toepassingsgericht onderzoek

groep zorgt ervoor dat je samen kunt reflecteren

en consultancy in grensverleggende projecten

en ook dingen van elkaar ziet. Soms komen er

wereldwijd. Deze projecten zijn vaak bijzonder

ook onderzoeksvragen voort uit adviesprojecten

gezien hun functionaliteit, maar ook door hun

waarmee we teruggaan naar de groep van de

innovatieve bouwmethodiek. Zo zijn er onlangs

TU/e of komen zij juist met dingen die samen

een aantal theaters opgeleverd waar we als

onderzocht kunnen worden. Die interactie maakt

adviseur bij betrokken zijn geweest. Ook zijn we

het heel sterk.”

bezig met een universiteitsgebouw met trillingsen geluidgevoelige en -producerende laboratoria

GEVRAAGD VOOR HET WERK

voor École Centrale de Paris. Dit gebouw krijgt

Bij het oprichten van Level Acoustics, en daarna,

ook nog eens een heel bijzonder ETFE kussendak

heeft Renz de mensen bij elkaar gehaald die

(transparant folie) dat we samen met de architect

hij graag in zijn nieuwe bedrijf wilde hebben.

en constructeur hebben ontwikkeld en in ons

Constant werkte al jaren aan zijn zijde op de

laboratorium hebben onderzocht op regenge-

TU/e en bleef deze onderwijsfunctie behouden.

luid,” aldus Susanne. Onderzoek en advisering

Voor de TU/e werken Maarten en Constant juist

Vanwege hun situering in het lab kreeg hij echter

vloeien dus vaak samen. In het laboratorium

aan het ontwikkelen van akoestische reken-

meteen nauw contact met het nieuw opgerichte

worden compleet nieuwe producten onderzocht,

modellen en meetmethodes. Naast geluid in

bedrijf. Remy had het jaar voor de oprichting van

en dit product wordt ook meteen toegepast in

gebouwen houden ze zich ook bezig met geluid

het bedrijf op het lab gezeten als afstudeerder

een concreet bouwproject. Een ander voorbeeld

buiten, zoals geluid(voortplanting) in steden.

en is daarna meteen begonnen bij Level. Nicole

van een project waarin alle aspecten; bouwa-

Naast Constant en Maarten wordt aan de onder-

kende Renz nog van haar tijd dat ze werkte bij

koestiek, ruimteakoestiek en voelbare trillin-

zoeksonderwerpen gewerkt door een groep van

DHV (later samen gegaan met Royal Haskoning),

gen, samenkomen, is de vernieuwing van het

drie onderzoekers en zeven promovendi, meer

waar hij haar enthousiast maakte voor akoestisch

voormalig ministerie van VROM in Den Haag tot

onderzoekers dan er ooit zijn geweest bij Building

onderzoek. Hij heeft haar toen gevraagd of ze Le-

rijkskantoor. Dwars door het gebouw loopt een

Acoustics. Diverse onderzoeken vinden plaats

vel Acoustics mee wilde opstarten. “Dat wilde ik

tramviaduct dat geluid en trillingen produceert.

in een (inter)nationaal onderzoeksproject met

graag. Renz, Remy en ik zijn toen met z’n drieën

Het gaat hierbij om het onderzoek en de eerste

diverse partners. “In het onderzoeksproject SO-

Level Acoustics begonnen.”

toepassingen van nieuwe kennis. “Als het

NORUS, the urban sound planner, worden samen

Susanne is na het overlijden van Renz van

routinematig wordt is de lol er snel van af. Level

met 14 promovendi en postdocs, uit diverse lan-

Luxemburg gevraagd om het team te komen

is hierbij een dynamische omgeving met steeds

den, voorspellingsmodellen en geluidbestrijdings-

versterken. Renz had eerder al gesprekken gehad

nieuwe, interessante projecten waar je zelf veel

maatregelen ontwikkeld” aldus Maarten. “Maar

met Susanne of ze met hem samen het bedrijf

invloed op kan hebben.”

ook geluid (en inmiddels voelbare trillingen) in

wilde gaan leiden, zodat zij het op termijn ook

gebouwen blijft nadrukkelijk onze focus houden.

over kon nemen als hij met pensioen zou gaan.

Het bedrijf is niet zo groot, naast deze alumni

Zo is Remy bezig met een promotieonderzoek

Dat moment is helaas nooit gekomen vanwege

werken er nog drie andere experts; Eddy Ger-

op het gebied van podiumakoestiek. Hierbij

zijn plotselinge overlijden in 2012. “Toen ik werd

retsen (prof.emeritus), Arnold Koopman en Sven

gaat het niet alleen om de samenspelcondities

gevraagd of ik het bedrijf over wilde nemen en

Lentzen.“We zijn goed in ons werk, onder andere

voor orkestleden maar ook over de optredende

ook de directie ervan wilde doen, hoefde ik daar

door de samenwerking met de TU/e, maar vooral

geluidniveaus, daaraan gerelateerde gehoor-

niet lang over na te denken. De combinatie van

ook doordat we een gedreven groep mensen

beschadiging en verbeteringsmogelijkheden”.

onderzoek en consultancy, en het werken aan

met unieke kennis en ervaring hebben die gave

Daarnaast geven Constant en Maarten colleges,

technisch uitdagende (bouw)projecten is altijd

dingen willen doen.” Al sinds de oprichting

niet alleen op de TU/e maar ook daarbuiten. Zo

een rode draad voor mij geweest, tijdens mijn

negen jaar geleden is dit het doel geweest van

doceert Constant ook op een conservatorium

studie en het werk (bij TNO) daarna.”

Renz van Luxemburg voor Level. Door de jaren

en geeft Maarten les in internationale cursussen

Claire is ook gevraagd om bij Level te komen. Zij

heen is deze visie niet veranderd, maar om de

voor promovendi.

is er pas sinds een jaar bij, en is nog tijdens haar

64 | CHEPOS

IN GESPREK MET LEVEL ACOUSTICS EN TU/E BUILDING ACOUSTICS

FILE: ALUMNI studie gevraagd door Susanne. “Maarten vraagt afstudeerders geregeld hun werk te presenteren en te bediscussiëren, met Level erbij. Susanne zag

TERUGBLIK CHEPOS 48 POPPODIA

mij daar en uiteindelijk werd ik een maand voor mijn afstuderen gemaild of ik op sollicitatie wilde komen.”

In de Chepos 48 miste helaas een artikel

Maarten is na het pensioen van Heiko Martin

over akoestiek, iets wat toch zeker een

gekomen als opvolger binnen de stoel Building

belangrijke rol speelt bij poppodia. Na

Acoustics van de TU/e. “Het adviseren zoals

contact met Constant Hak bleek dat de

Level Acoustics doet, heeft mij dan ook nooit

beweringen in het artikel, dat al wel was

getrokken. Ik ben op andere universiteiten

geschreven, wat kort door de bocht waren.

gepromoveerd en fellow geweest, maar ik ben

Dit artikel is daarom ook niet gepubliceerd

teruggekomen omdat ik hier veel kansen zag.”

in de Chepos 48. Voor de volledigheid

“En wij zochten iemand nadat Heiko ons verliet

zouden we hier nog op terug komen, en

die de groep van de TU/e goed kon aanvullen. En

wanneer beter dan in het Lab voor Akoes-

vanwege de contacten die Maarten hier nog had

tiek met vier experts.

is dit zeer natuurlijk verlopen”, vertelt Nicole. Een van de conclusies die destijds was getrokken, was dat de nagalmtijd vrijwel 0 sec. moet zijn. Er

TOEKOMST

wordt uitgelegd waarom dit toch wel iets complexer ligt: “Een popzaal is een ‘droge zaal’, dit betekent

Op de vraag of er nog bepaalde dingen zijn

dus wel dat de nagalmtijd zo laag mogelijk moet zijn. Dit komt door de muziek die wordt versterkt door

die ze graag in de toekomst willen doen, wordt

middel van een geluidsinstallatie. Dit hoeft niet verder na te galmen, dus de nagalmtijd moet wel zo laag

voornamelijk geantwoord in de lijn waar Level

mogelijk blijven. Een nagalmtijd van nul seconden is echter nagenoeg niet mogelijk. Alleen in een ‘dode’

al sinds het begin in zit, namelijk het doorzetten

kamer kan dit worden bereikt, maar dit is een speciale meetruimte. Hier zijn alle oppervlakten bedekt

van werken aan technisch uitdagende projecten.

met een dikke laag absorptiemateriaal. Dit is natuurlijk niet mogelijk in een popzaal. De meest ‘droge’

Maar ook het nog duidelijker inzetten van Level

omgeving die te bereiken is, en geschikt is voor poppodia, heeft een nagalmtijd rond de halve seconde.

in het onderwijs en onderzoek wordt gezien als

Een extra ding wat meespeelt en moeilijk is bij het behalen van een korte nagalmtijd is het feit dat lage

een groot punt. “We streven er naar om ons te

frequenties moeilijker te absorberen zijn dan hoge. En juist deze lage frequenties komen veel voor bij ver-

vestigen als een internationaal toonaangevende

sterkte muziek in poppodia. Dit is echter maar een van de parameters waar rekening mee moet worden

academische onderzoeksgroep. Met fundamen-

gehouden, er spelen nog zoveel andere dingen mee, die je niet in een korte beschrijving kan vertellen.”

teel onderzoek aan reken- en meettechnieken

De andere conclusie destijds was dat voor de voorkoming van geluidshinder vaak een doos-in-dooscon-

leidt dit tot tools waarmee geïnnoveerd kan

structie wordt gebruikt. Dit is het laten ‘zweven’ van de zaal - door middel van veren of dempers onder

worden in de gebouwde omgeving. Daar zijn we

de vloer – en het losmaken van de rest van de constructie zodat het geluid niet via deze bouwdelen

goed mee op weg. We willen samen nog meer

verder wordt gevoerd. Ook leek het omsluiten van de zaal met andere functies een goede geluidsbuf-

onderzoeken doen, en dat uitbreiden met onder-

fer. “De geluidshinder van binnen naar buiten speelt hierbij een grote rol. Veel poppodia staan in de

zoek op andere terreinen; onder andere het ont-

binnenstad en ’s avonds, wanneer de concerten plaatsvinden, zijn er vaak strengere regels voor het

wikkelen van rekenmodellen voor de overdracht

geluid dat naar buiten mag komen. Het gebruik van beide manieren is mogelijk, maar hier spelen weer

van laagfrequent geluid, voelbare trillingen in

andere dingen in mee, zoals de rest van de functies in het gebouw. Wanneer er zich nog een zaal in het

nieuwe bouwconcepten en de relatie met de

gebouw bevindt dan wil je daar niet het geluid van de andere zaal in horen. Een doos-in-doosconstructie

beleving. En het opnemen van deze rekenmodel-

is dan een betere oplossing dan het plaatsen van andere functies rondom de zaal. Deze constructie is

len in software die ook door andere bedrijven en

echter ook niet eenvoudig, het is een speciaal bouwconcept dat niet goedkoop is. Wanneer er bijvoor-

onderzoeksinstituten gebruikt kunnen worden.”

beeld wordt gekozen voor staalbouw – een lichte en goedkope constructie – dan wordt het al weer heel moeilijk om een goede doos-in-doosconstructie te krijgen. Je hebt dan geen betonnen schil waarin de

AFBEELDINGEN

1. De zes alumni in twee van de meetkamers van het Lab voor Akoestiek, vergezeld door een van de dummies die wordt gebruikt voor geluidstesten. V.l.n.r.: Nicole van Hout (LA), Remy Wenmaekers (LA), Maarten Hornikx (TU/e), Constant Hak (TU/e), Claire Laudij (LA), Susanne Bron (LA). (foto: Ilke Broers) 2. Renz van Luxemburg (foto: Bart van Overbeeke) 3. Cover Chepos 48 (afbeelding: Chepos)

BRONNEN

zaal kan ‘zweven’. Ook heeft de plaatsing van twee zalen, naast elkaar of boven elkaar, te maken met de benodigde oplossing. Wanneer ze naast elkaar zitten kan het geluid meteen via de constructie naar de grond worden gedragen, maar wanneer ze zich boven elkaar bevinden moet er een extra constructie komen. Ze kunnen niet boven op elkaar geplaatst worden, want dan gaan de trillingen ook naar elkaar door.” Dit zijn maar enkele voorbeelden van parameters waar rekening mee gehouden moet worden. Het in gedachte houden van een zo laag mogelijke nagalmtijd en een doos-in-doosconstructie is niet verkeerd, maar er spelen ontzettend veel andere dingen mee. Hierdoor moet er per project worden gekeken wat de omstandigheden zijn en wat de oplossingen kunnen worden.

1. Gesprek met Nicole van Hout, Maarten Hornikx, Claire Laudij en Susanne op 2 februari 2015

CHEPOS | 65

‘‘IK HEB ZELF NOOIT BIJ DIE KUDDE WILLEN HOREN’’ In gesprek met Sjoerd Soeters, architect, afgestudeerd in 1975 Met de slagzin ‘Dialoog met mensen en plekken’ als uitgangspunt runt Sjoerd Soeters met zijn partner architect Jos van Eldonk het bureau Soeters Van Eldonk Architecten en hebben zowel samen als individueel talloze projecten in Nederland gerealiseerd. Op het door Soeters zelf ontworpen bureau in Amsterdam zocht ik hem samen met fotograaf Christian Fredrix op, om er achter te komen hoe Soeters komt op Zaanse huisjes, kastelen en stedebouwkundige plannen als Java-eiland en Oosterpoort. TEKST: JUSTIN AGYIN

Bij het inslaan van de Amsterdamse Kerkstraat

pelijken waarbij de visie van Habraken van belang

waarvan de helft dus direct weer kon vertrekken.

is het bureau niet te missen. Een glanzende

was. Hierover heeft hij het boek De dragers en de

De vraag was daarbij natuurlijk of daarmee juist

aluminiumgevel met grote bolle daklijst in een

mensen geschreven. Habraken zei: nu zijn we be-

geen getalenteerde architecten van de opleiding

rij van oudhollandse bakstenen huisjes. Na een

zig om gebouwen iedere keer specifiek te maken

verdwenen? We hebben toen de allereerste col-

druk op de bel wordt de zwaar en streng ogende

en na twintig, dertig jaar slopen we ze weer. Het

legestaking in Eindhoven georganiseerd om meer

deur voor ons geopend, waarna we in de centrale

is slimmer om een in industrieel gebouwde be-

invloed te krijgen op de inhoud en de manier van

ontvangstruimte komen met een hoog en licht

tonnen structuren, de dragers, randvoorwaarden

het onderwijs, waaruit de gedachte voortvloeide

atrium. Vervolgens steken we een bruggetje over

te bouwen om de mogelijkheid van een tweede,

om van hoorcolleges over te gaan op projecton-

om plaats te nemen in een kantoorkamer waar de

derde, vierde leven van gebruikers te creëren.’’

derwijs, waarbij je projecten doet waar een aantal

heer Soeters spoedig zal arriveren. Wanneer hij

kwesties aan de orde zijn en binnen het project

heeft plaatsgenomen, staat hij direct weer op om

TIJDENS UW STUDIE WAS U ACTIEF

je eigen onderzoek doet om tot voorstellen van

zijn schetsrol te pakken, want ‘’zonder schetsrol

BETROKKEN BIJ VERGADERINGEN OVER HET

oplossingen te komen.’’

ben je niks in het leven’’. Als hij eenmaal weer

BOUWKUNDE ONDERWIJS. WAT MOEST ER

heeft plaatsgenomen kunnen we van start gaan.

VOLGENS U VERANDEREN?

WAT WAS HET MEEST WAARDEVOLLE AAN

‘‘We richtten een studievereniging op en gingen

UW STUDIE?

KLOPT HET DAT U NIET NAAR DE TU/E KWAM

ons bezighouden met de onderwijsinhoud en

‘’Die zoektocht naar een eigen weg in het vak

OM BOUWKUNDE TE GAAN STUDEREN?

-opzet. Een van de zorgen was dat Bouwkunde

heb ik als het meest waardevolle van mijn studie

‘’Dat klopt, ik heb in Eindhoven gestudeerd van

door de leidinggevenden van andere studierich-

ervaren. Die zoektocht, begeleid door professor

1966 toen was er nog geen Bouwkunde, in ‘67

tingen niet heel erg serieus werd genomen. Het

Dick Apon, vormde mijn persoonlijke ontwik-

kwam Bouwkunde en ik was in ‘75 klaar. Ik kwam

was volgens hen geen echte wetenschap en ze

keling. Ik kwam dan na een half jaar weer met

daar om Bedrijfskunde te studeren, wat toen nog

beschouwden het vak als vaag geouwehoer. In

een tekeningetje of verhaaltje aan en dan zei ik:

onder Werktuigbouwkunde viel.’’ Waarom bent

het debat over de eisen die aan studenten aan de

het is niet zoveel nog. Dick Apon zei dan: Nou,

u overgestapt toen Bouwkunde kwam? ‘’Ik vond

technische hogeschool gesteld zouden moeten

dit is kennelijk de tijd die je nodig had om dit te

geen bal aan werktuigbouw; gortdroog en het

worden, werd vervolgens besloten om ook voor

bedenken, en dan ging ik weer naar huis. Er was

waren allemaal mannen in grijze pakken. Daar

Bouwkunde een zware wiskundecomponent in

meer tijd, ik las veel boeken en ik had ook niet

was geen levensvreugde te bekennen. Bij Bouw-

het curriculum op te nemen. Wiskunde op het

de behoefte om te haasten. Er was nog geen

kunde mocht je lekker tekenen. Bouwkunde

niveau dat voor kernfysica nodig is; waar wij geen

vastgeroest systeem. Het bewoog mee met wat

was toen bedoeld om de systeembouwachtige

bal aan hadden. Wiskunde werd toen gebruikt

wij deden, dat gevoel gaf het mij. Ik voelde me er

aanpak van de jaren zestig te verwetenschap-

als selectiecriterium voor eerstejaarsstudenten

dus eigenlijk wel fijn.’’

66 | CHEPOS

IN GESPREK MET SJOERD SOETERS

FILE: ALUMNI HOE BENT U NA UW STUDIE IN AMSTERDAM

ons bedacht continue bouwstructuur voor de

TERECHT GEKOMEN?

grote blokken bestaande uit vijf traveeën van

‘’Ik vond Eindhoven als stad helemaal niks en

5,40m. Dat idee van een doorgaande neutrale

dat wordt ook nooit wat. Het is gewoon een uit

structuur komt een beetje bij John Habraken

zijn krachten gegroeid dorp en dan kan je er hele

vandaan, want binnen die 5 x 5,40m paste een

grote gebouwen neerzetten, maar dat krijgt nooit

grote variëteit aan programma. Op basis van de

een gevoel van stedelijkheid. Ik dacht; er is maar

wens van de vier verschillende opdrachtgevers

één Nederlandse stad die ik echt serieus neem en

die elk een deel van het eiland maakten kon elke

dat is Amsterdam. De dag nadat ik afgestuurd

architect zijn eigen configuratie van apparte-

was verhuisde ik naar Amsterdam.’’

menten binnen die structuur onderzoeken en zijn

de horizon projecteer je een vlak op de grond.

eigen gevels ontwikkelen. Het uitgangspunt van

Onder die tien graden is here, oftewel dichtbij, en

U BENT VERVOLGENS NIET METEEN UW EIGEN

de herhaling van eenzelfde ‘huismaat’ van in dit

boven die tien graden is there: ver weg. Een situ-

BUREAU BEGONNEN.

geval 27m, is vergelijkbaar met de verkavelings-

atie als Java-eiland in het Oostelijk Havengebied

‘’Nee, dat moet je ook niet doen want op zo’n

eenheid in de grachtengordel: de uitgifte van per-

geeft een gevoel dat je niet in de stad bent. In

school leer je natuurlijk van alles, maar over hoe

celen binnen een stedebouwkundig plan, waar

de binnenstad heb je bruggen over de grachten

het in de echte wereld gaat, leer je helemaal

vervolgens individuele huizen op gebouwd zijn.

waar je een andere ruimte beleving hebt dan in

niks. Ik heb toen tweeënhalf jaar gewerkt bij

Ik vertel altijd het verhaal van wat is de ‘Amster-

het dal tussen de bruggen en dus een verschoven

architectenbureau VDL, dat Kees Rijnboutt net

damse gracht?’ Dat is een kade en daaraan staan

beleving van here en there. Toen realiseerde ik me

als nieuwe partner aangesteld had. Die kwam

huizen. De één heeft deze kleur en de andere die

dat we bruggen nodig hadden om die ruimtelijke

uit de Amsterdamse Dienst Volkshuisvesting

kleur en elk huis heeft zijn eigen barcode van hoe

beleving te maken en om bruggen te maken wa-

en was meer een grote strateeg en vergaderaar

breed de ramen zijn, hoe diep de neggen zijn,

ren er dus grachten nodig. Het hoogteverschil dat

dan architect en ik werd bij hem ingedeeld. Hij

een plint met een trap en toegang, en natuurlijk

die ruimtelijke beleving maakt op het Java-eiland

deed het vergaderen en ik, door hem begeleid,

aan de bovenkant iets bijzonders. Java-eiland is

varieert dan ook tussen 3,60m op de bruggen

het tekenend onderzoek. Zo kon ik wekenlang

in die zin eigenlijk een vertaling van de manier

tot 0,80m halverwege de grachtjes, waar je in

tekenen, het was fantastisch!’’ Eigenlijk weer

waarop in de gouden eeuw de grachten werden

bootjes kan stappen. Deze aanpak creëerde een

dezelfde vrijheid als tijdens uw studie? ‘’Ja, ik

aangelegd en bebouwd.’’

situatie waar wijds uitzicht over het water op de

was gewoon weer aan het studeren, maar dan op hele concrete dingen.

kades wordt afgewisseld met bijna fysiek contact WAAROM SLOOT DE THEORIE VAN LAND-

met het water op de intieme plekken tussen de

SCHAPSARCHITECT TADAHIKO VOLGENS U

bouwblokken.’’

Na tweeënhalf jaar hadden ze bij VDL besloten

GOED AAN OP DE TE VERKRIJGEN OPENBARE

om me te vragen als architect. Ik zei toen: Nou,

RUIMTE OP JAVA-EILAND?

WAAROM IS UW AANPAK NIET VOOR HET

dan is dit misschien een goed moment om af-

‘’We liepen over dat eiland, dat een hoogte van

HELE EILAND DOORGEZET?

scheid te nemen, want dan ga ik toch maar voor

exact twee meter boven het IJ had. We merkten

‘’Jo Coenen was eerder dan ik. Mijn plan is ook

mezelf beginnen. Dat werd ook ingegeven door

toen dat als je op dat eiland stond je overal wel

eigenlijk een reactie op de grote maat van het

het feit dat de tekenaars in zo’n groot bureau,

water zag, maar je er geen contact ermee had.

KNSM- eiland van Jo Coenen; grote blokken die

die alles met de hand tekenden, hun tekeningen

Higuchi heeft een theorie ontwikkeld waarbij

eigenlijk in Berlijn thuis horen en niet in Amster-

als een eindproduct zagen en niet als een middel

onderscheid wordt gemaakt tussen here en there.

dam. Grote stadsarchitectuur die niets te maken

om een plan onderzoekend verder te brengen.

Met een hoek van tien graden onder de lijn van

heeft met Amsterdam of de Hollandse traditie.’’

Dat leidde tot spanningen wanneer ik als ‘jongste bediende’ een andere gedachte getekend wilde hebben. Ik dacht; als ik op dat bureau ga werken, moet ik constant strijd met die tekenaars voeren en daar heb ik geen zin in. Als ik mijn eigen toko maak, dan bepaal ik zelf wat er gebeurt.’’ HOE HEEFT U UW SUPERVISERENDE ROL VOOR DE NIEUWBOUW OP HET VOORMALIGE HAVENTERREIN JAVA-EILAND IN AMSTERDAM INGEVULD? ‘’We hebben eerst een stedebouwkundig plan gemaakt en daarna een masterplan waarin heel precies de aard en de plaats van de gebouwde eenheden was vastgelegd. De opgave voor de architecten bestond uit het invullen van de door CHEPOS | 67

IS HET SOMS LASTIG OM BINNEN DE STRENGE

waarom hebben jullie mij nou gekozen? Die zei:

logieën en theorieën die erbij worden gehaald,

REGELS VAN HET BOUWBESLUIT VRIJHEID TE

Dat was zo een belachelijk plan, dat wilden we

maar het gaat er toch gewoon om hoe je op een

VINDEN?

hebben.’’

fatsoenlijke manier iets kunt maken dat werkt,

‘’Welnee, wij hebben geen moeilijk vak.

leuk is en gewaardeerd wordt?’’

Architecten maken het moeilijk en maken er een

ZIET MEN DAN OOK DE KWALITEITEN VAN

heleboel poeha van. Ik ben van mening dat het

HET PROJECT NIET WAARDOOR HET

VEEL ARCHITECTEN WAGEN ZICH OOK AAN

vooral van belang is om je opdrachtgever mee te

AFGESCHILDERD WORDT ALS KITSCH?

ANDERE PRODUCTEN, HEEFT U DAT OOIT

nemen in je proces. Je hebt van die halfgoden in

’’Dat komt later ja, dan krijg je dat soort gedoe.

GEDAAN OF OVERWOGEN? ZO HEEFT WIEL

de wolken die een geniaal concept naar beneden

Dat het een gated community is en kitsch is.

ARETS BIJVOORBEELD KOPJES ONTWORPEN.

gooien waaraan niks veranderd mag worden. Wij

We hebben er een prijs van het ministerie voor

‘’Ik heb voor een bedrijf het nieuwe transfor-

geloven echter dat je gegevens moet halen uit de

gekregen voor compact bouwen nota bene.’’ Dat

matorhuisje ontworpen en ik heb wel eens een

plek en uit de mensen voor wie je het doet,

doet u niets? ‘’Nee, dat maakt allemaal niet uit.

tafel ontworpen. Voor deftige huizen ontwerpen

waardoor je steeds meer gegevens en kennis

Bewoners schrijven gedichten over hun gebouw.

we de deuren, kasten, keuken, dan ontwerpen

krijgt en als je die gegevens goed schudt, dan

Het is niet geschikt voor iedereen, maar mijn

we alles. Ik weet niet of je het kopje van Wiel

kom je tot een vruchtbare oplossing.’’

kasteel is buitengewoon geliefd bij de bewoners.’’

Arets wel eens hebt gezien, maar het lijkt mij niet

Zou u er zelf willen wonen? ‘’Nee, ik woon in

een kopje waar je gemakkelijk uit drinkt.

IS HET DAN OOK IN EEN DERGELIJK PROCES

Amsterdam.’’

DAT U OP KASTELEN BENT GEKOMEN VOOR DE UITBREIDING VAN DEN BOSCH? ‘’De gemeente Den Bosch had 220 hectare gereserveerd voor industrie, alleen kwam die industrie maar niet. Toen wilde de gemeente er woning-

‘‘Wij maken soms iconische dingen, omdat wij niet doen wat de anderen doen’’

bouw van maken voor een middenklasse die Den Bosch ontvluchtte. Ze wilden die woningbouw

ER ZIJN MENSEN DIE UW WERK ICONISCH

Kijk dan moet je iets maken waar iedereen van

voor de middenklasse realiseren zonder de

NOEMEN. ZOU U UW WERK OOK ZO

zegt: oh ja dat is van die. Ik was een keer bij Mart

standaard dertig procent sociale woningbouw,

OMSCHRIJVEN?

van Schijndel te eten en die had door architecten

waarmee de sociaaldemocraten instemden, maar

‘’Nee, dat is niet de eerste doelstelling. Als je

ontworpen bestek. Ik heb gewoon geen hap naar

dan alleen voor een maximum van duizend wo-

bijvoorbeeld het BNA Jaarboek doorbladert, dan

binnen gekregen. Niet functionerende vorken en

ningen. Ze belden mij op en vroegen om met een

zie je dat bijna iedereen eigenlijk hetzelfde doet.

messen, vreselijk! Nee, dat vind ik allemaal onzin.

voorstel te komen. Ik had het ontzettend druk

Wij maken soms iconische dingen, omdat wij niet

Dan wint de stijl, dat het vernieuwend en bijzon-

toen en heb de avond voor de presentatie plaat-

doen wat de anderen doen. Dat is echter het re-

der moet zijn, van de functionaliteit. De moderne

jes bij elkaar gezocht en schetsen gemaakt, om

sultaat van ons proces. Als we in Zaanstad Zaans

filosofie na de romantische negentiende eeuw

uit te leggen dat je elk huis een kwart hectare kan

groen bouwen, dan zijn wij daarin niet de eer-

is er een van dat het allemaal heel anders moet.

geven. Maar, wat gaat die bewoner vervolgens

sten. Dat deden ze al vanaf de zeventiende eeuw.

Na de Eerste Wereldoorlog hebben architecten

doen met die grond? Dan moet je een halve boer

Omdat wij dat historische model serieus hebben

gezegd: we gooien alles overboord, tabula rasa.

zijn om er iets mee te kunnen. Je kunt echter ook

genomen is dat nu erg aan de orde in Zaanstad.

Als je het experiment van het modernisme in de

compact gaan bouwen zodat je een landschap

Dat is nou wat wij uit die dialoog met mensen en

twintigste eeuw echt evalueert, dan kom ik tot de

overhoudt. Als je zo compact gaat bouwen,

plekken hebben gehaald en daar gepast vonden.

conclusie dat de twintigste-eeuwse stedebouw

dan kom je tot compacte dorpen en kastelen.

In architectuurland wordt veel te moeilijk gedaan,

compleet gefaald heeft. Het is mislukt, maar te-

Voordeel van een kasteel is dat je een terras of

met abstracte verhalen die niemand op den duur

gelijk zijn alle architecten nog steeds bezig om op

balkon hebt en uitkijkt over het landschap. Zo

kan volgen en dat leren jullie op school natuurlijk

die manier hun gebouw neer te zetten, om hun

kwam ik op één avond op het idee van kastelen in

ook, om dat soort verhalen te houden. Daar heb

ordening te maken, enzovoorts en we exporteren

het landschap. Aan de wethouder vroeg ik later,

ik enorm de pest aan, want dat zijn allemaal ideo-

dat model en masse naar het buitenland. Ik vind

68 | CHEPOS

IN GESPREK MET SJOERD SOETERS

dat eigenlijk crimineel. Je moet gewoon erkennen dat het model van het modernisme gefaald heeft. Het is nu verstandiger om traditionele stedebouw te doen, die compacter is en meer ruimte biedt voor de voetganger en fietser. Kennen jullie het filmpje The Human Scale van Jan Gehl? Daar komt een stukje in voor waar Le Corbusier voor een schoolbord staat en uitlegt dat je een flatgebouw maakt met één deur. Vijfhonderd meter verderop staat het volgende flatgebouw met de volgende deur. Tussen die twee deuren is dus niemandsland. Dat is zo structureel sociaal onveilig, dat moet je helemaal niet willen. Onze strategie is juist zoveel mogelijk

U BENT OOK WERKZAAM GEWEEST IN DE

keer gesolliciteerd als duo met Rudy Uytenhaak.

deuren per strekkende meter, zodat er zoveel

WELSTANDSCOMMISSIE VAN AMSTERDAM.

Op dit moment zou ik er echter niet meer aan

mogelijk interactie is tussen wat er in het gebouw

SOMMIGE GEMEENTEN WILLEN HUN WEL-

beginnen.’’

is en voor het gebouw. Al die overwegingen zijn

STAND DEELS OF GEHEEL AFSCHAFFEN. IS DIT

voor mij aanleiding geweest om te zeggen, ik ga

VOLGENS U EEN GOEDE ZAAK?

WAT VOOR ADVIES HEEFT U VOOR ONS ALS

gewoon de traditionele stad gebruiken als model,

‘’Welstand is het bewaken van de architectuur

STUDENTEN?

de grachtengordel, het kasteel, enzovoorts. Mo-

binnen een context. In de bestaande stad is het

‘‘Wat je over heel de wereld ziet is dat studenten

dellen die we kennen, die onderdeel zijn van onze

belangrijk ervoor te zorgen dat de architecton-

binnenkomen op zo’n school en leuk hun teke-

cultuur, van onze antropologie’’

ische vernieuwing niet moedwillig het stadsbeeld

ningetje maken. Twee of drie jaar later maken

vernietigt. Buiten de bestaande stad, in de perife-

ze allemaal hetzelfde tekeningetje, en als ze dan

IS DIT DAN OOK EEN VAN DE REDENEN DAT U

rie, is er vaak minder houvast. Als je daar niet aan

uiteindelijk het pand verlaten hebben ze

SERIAL VISION VERWERKT IN UW PLANNEN?

stevige stedebouw doet wordt het een

waarschijnlijk allemaal een zwart overhemd of

‘’Kennen jullie het boek Collage City van Colin

architectural zoo: hier staat de olifant op zijn

pak aan. Ze lijken dan bijna collectief gehersen-

Rowe? Daarin staat een vergelijking tussen een

eigen terrein, daar de giraffe, en ertussen de

spoeld. De meest fanatieke versie van de opvat-

stedebouwkundig concept van Le Corbusier voor

apen. We weten uit ervaring dat de duurzaam-

ting is, dat architectuur niet een vak is, maar een

het Franse Saint-Dié en de Italiaanse stad Parma.

heid van zo’n model uiterst beperkt is. Ik ben ook

religie. Herkennen jullie dat? Die religie is vooral

Die verhouden zich als gebouwen los in de ruimte

van mening dat stedebouw belangrijker is dan

naar binnen gericht. De vakwereld is daarmee

versus gebouwen die de ruimte vormen. Daar

architectuur. Hoe is de plek georganiseerd? Wat is

verworden tot een kliekje, een kudde en zelf heb

zitten dichtheidconsequenties aan en daar zit

de sfeer? Dat is in mijn ogen belangrijker dan de

ik nooit bij die kudde willen horen. Het belang-

serial vision als mogelijkheid in.’’ Dat is ook wat u

opgelegde esthetiek van gebouwen. Welstands-

rijkste voor jullie als studenten vind ik in ieder

hebt toegepast in Oostpoort hier in Amsterdam?

commissies hebben de neiging zich heel erg bezig

geval dat je heel erg serieus bezig bent met wat je

‘’Ja, dat klopt. We hebben nu een groot plan in

te houden met detaillering. Dan zegt zo een

bedenkt. Dat je je verantwoordelijkheid als maat-

Diemen, Holland park, waar we 3500 woningen

commissie; het is wel heel fijnzinnig gedetailleerd,

schappelijk persoon als architect goed realiseert

gaan bouwen en dat is helemaal gebaseerd op

waarmee ze eigenlijk zeggen dat het een slecht

en ook de consequenties van wat je ontwerpt.

serial vision. We doen dat door de wanden nooit

gebouw is of op de verkeerde plek staat, maar dat

Uiteindelijk ontwerpen we niet voor het leuke

rechtdoor te laten lopen; de rechte lijn bestaat

het vanwege zijn verfijnde detaillering toch wel

plaatje, maar voor een duurzame stad waarin

niet. Door elk blok een klein knikje te geven

kan. Het uitgangspunt van de ‘o zo bijzondere

gebouwen passen doordat ze in de eerste plaats

waardoor ruimtes altijd voorlopig begrensd zijn,

architectuur’ is over het algemeen fout.’’

onderdeel van het harmonische geheel zijn.’’

ZOU U OOIT HET ONDERWIJS IN WILLEN?

AFBEELDINGEN

‘’Onderwijs?! ONDERWIJS?!’’ Je moet jezelf

1. Sjoerd Soeters (foto: Christian Frederix) 2. De Amsterdamse gracht (schets: Sjoerd Soeters) 3 3. Schets principe here en there & 7 kanaal op Java-eiland (Schets: Sjoerd Soeters) 3. Gracht Java-eiland (foto: Scagliola Brakke) 4 5 6 4. Kasteel Leliënhuyze in Den Bosch (bron: dearchitect.nl) 5. Oostpoort in Amsterdam (foto: Scagliola Brakke) 6. Oostpoort in Amsterdam (bron: soetersvaneldonk.nl) 7. Project Inverdan in Zaandam (foto: Mike Bink)

en zich weer openen in een nieuw perspectief als je naar de begrenzing toe loopt.’’

onderwijzen? ’’Nou je moet af en toe wel goede verhalen horen. Ik doe wel lezingen; in Delft wordt ik meestal door de studenten gevraagd. Ze worden daar nog steeds gehersenspoeld in modern, moderner, modernst, en er zijn dan altijd wel studenten die zelf kunnen nadenken en tot de conclusie komen dat die andere benadering compleet ontbreekt in hun opleiding. Ik heb ook geweigerd om in Delft professor te worden.’’ In

BRONNEN 1. Gesprek met Sjoerd Soeters op 19 januari 2015

Eindhoven? ’’Daar heb ik dertig jaar geleden een CHEPOS | 69

BOUWEN VOOR VERBETERING In gesprek met Elphi Nelissen, Decaan Faculteit Bouwkunde, afgestudeerd in 1983 Hoewel de agenda van Elphi overvol is, heeft ze toch een gaatje vrij kunnen maken voor een interview met Chepos. Naast haar werk als decaan heeft ze nog vele andere bezigheden. Haar doel in al deze dingen is de wereld een stukje beter maken. Dit kan door middel van een vak, gegeven aan deze universiteit, of een meer duurzame wereld door het geven van bouwfysisch advies. TEKST: ILKE BROERS EN MIKE VAN OSTA

“Ik wilde graag een exacte studie volgen, maar

klopte deze man weer aan bij het bedrijf en vroeg

studenten laat zien wat ze uiteindelijk kunnen doen

vond in die tijd natuurkunde en scheikunde

hij naar mij. Bij ETA zeiden ze toen dat ik daar niet

wanneer ze afgestudeerd zijn. Ook begeleidde ze

te abstract. Daarnaast wilde ik ook altijd iets

meer werkte, maar ze vertelden niet dat ik een

afstudeerprojecten van bouwfysica en Sustainable

maatschappelijks doen. Dit kon ik met de studie

eigen bedrijf gestart was. Daar kwam hij natuur-

Energy Technology. In eerste instantie deed ze dit

bouwkunde goed combineren.” In 1977 begon

lijk gauw genoeg achter.” Na het binnenhalen

alles één dag in de week. Later is dit uitgebreid naar

Elphi Nelissen met haar studie Bouwkunde aan

van deze grote opdracht ging het snel, en zo had

anderhalve dag.

de TU/e. In dat jaar bestond de faculteit precies

ze van begin af aan voldoende opdrachten. “Ik

Elphi is in 2011 gevraagd om decaan te worden,

10 jaar.

begon op een vrijdag in november (1991) als

maar de dag dat ze dit te horen kreeg liep niet hele-

“Het meest waardevolle aan mijn studietijd vind

eenmansbedrijf in een gehuurd kantoor. Door de

maal soepel. Ze had een afspraak staan met Harry

ik de ontwikkeling die je doormaakt. Je komt los

vele contacten die ik had overgehouden aan ETA,

Roumen (voormalig secretaris van de universiteit)

van het ouderlijk huis en wordt losgelaten in een

had ik op mijn eerste dag al meerdere afspraken.

waar een half uur voor stond ingepland. Die dag

vakgebied waar je tot dan toe nog niet in thuis

Mijn vrienden hadden een verrassingsfeestje voor

sneeuwde het echter enorm in Eindhoven. “Mijn

was.” In die tijd kon je kiezen tussen architec-

me georganiseerd en ik moest hen daardoor ach-

zoon moest die ochtend naar Zuid-Eindhoven en ik

tuur, stedebouw en techniek. Ze vond aan het

terlaten in mijn kantoor. Maar na mijn afspraken

vond het niet verantwoord om hem te laten fietsen.

begin van haar studie alle disciplines leuk en

hebben we het wel nog goed gevierd. ”

We reden acht uur weg, ver voor de afspraak, maar

heeft daarom veel rondgekeken. “Ik ben toen

Veel mensen die nu werkzaam zijn bij Nelissen in-

ik kwam toch een kwartier te laat. In het gesprek

gaan praten bij verschillende studieverenigingen

genieursbureau BV. zijn afgestudeerde bouwfysici

vertelde Harry mij dat de faculteit op zoek was naar

om te kijken wat me aansprak. Uiteindelijk bleek

van de TU/e. Daarnaast werken er ook veel HBO

een nieuwe decaan, en het liefste een vrouw. Ik

bouwfysica het meest bij me te passen.”

afgestudeerden en mensen die al in het vakge-

dacht hier over na en zei dat ik niet direct iemand

bied werkzaam waren. Tijdens de economische

wist. Toen vroeg hij of het iets voor mij zou zijn.”

EIGEN BEDRIJF

crisis is het bureau wel iets gekrompen doordat

“Het leukste aan het werk vind ik om te zien dat

Na haar afstuderen is Elphi gaan werken bij ETA

er minder werk was, maar het bureau heeft altijd

dingen verbeteren. Een vak dat vorig jaar nog slech-

ingenieurs in Tilburg. “Ik heb me toen in korte

winst kunnen blijven maken.

te feedback kreeg en het jaar erna wel goed loopt,

tijd de installatietechniek bijgebracht. Daarnaast

Toen Elphi het bedrijf oprichtte wist ze al dat ze

dat vind ik fijn. Laatst is er geld vrijgemaakt om een

vond ik het ook belangrijk om bouwfysisch advies

dit niet tot aan haar pensioen wilde doen. Ze

windtunnel aan te schaffen voor de faculteit. Dat

te geven. Aangezien dit nog niet werd gedaan bij

wilde er graag nog iets anders bij doen. “Ik dacht

zijn fijne dingen, want dat geeft de faculteit ook een

ETA ging ik dit onderdeel leiden.” Hieruit is haast

zo’n tien jaar aan het hoofd van mijn bureau te

stukje erkenning.”

vanzelfsprekend het idee ontstaan om een eigen

staan om daarna iets anders te gaan doen. Dit is

Ze vindt het ook fijn om met studenten te werken.

bureau op te richten om bouwfysisch advies te

uiteindelijk twintig jaar geworden.”

“Ik vind studenten fijne mensen. Ze zeggen weleens

geven. Ze heeft met vele connecties die ze had

wat over studenten of de jeugd van tegenwoor-

opgedaan gedurende de tijd dat ze werkzaam

TERUG NAAR DE TU/E

dig, maar ik vind studenten echt inspirerend om

was bij ETA ingenieurs contact kunnen houden

In 2009 is Elphi aangesteld als Fellow of the Univer-

mee te werken. Er is ook een groot verschil tussen

in haar nieuwe bedrijf. “In de tijd dat ik bij ETA

sity. Dit hield onder andere in dat ze zich bezighield

studenten van nu en vroeger. Je kunt nu veel mak-

werkte hadden we contact met de architect

met installatietechniek. Daarnaast heeft ze voor

kelijker aan informatie komen. Vroeger kwam alles

van het Van Abbemuseum. Een aantal jaar later

de verschillende disciplines een plan opgesteld dat

uit boeken en nu komt het naar je toe. Daarnaast zie

70 | CHEPOS

IN GESPREK MET ELPHI NELISSEN

FILE: ALUMNI je dat studenten zich tegenwoordig goed kunnen

van afstudeerprojecten, maar dan op een heel

EEN DUURZAME TOEKOMST

presenteren. Dat merk je ook bij de vergaderingen

andere manier.

Een duurzame wereld voor Elphi betekent een wereld waarin alle energieproblemen opgelost

met de P-raad en de B-raad. Als studenten commentaar geven op een vak kunnen ze dit goed

VROUWEN IN DE TECHNIEK

zijn, waarin alles hergebruikt kan worden en

beargumenteren.”

Naast haar werkzaamheden aan de universiteit

alleen grondstoffen gebruikt worden die op

Elphi heeft als decaan een overvolle agenda. “Als ik

zette Elphi zich als voorzitter van het bestuur van

korte termijn hersteld zijn. Op deze manier is in

iets aflever wil ik ook dat het goed is.” Volgens haar

VHTO in voor meer vrouwen in de techniek. VHTO

de nabije toekomst een maatschappij mogelijk

contract werkt ze 32 uur in de week, maar vaak is

is hét expertisebureau in Nederland op het gebied

zonder fossiele brandstoffen. “Maar dit is niet

ze ook op vrijdag nog volop op de TU/e werkzaam.

van vrouwen en bètawetenschap, techniek en ICT.

alleen mijn vakgebied. Het hangt samen met alle

Een representatie van de overvolle agenda van Elphi

Mannen en vrouwen hebben allebei hun eigen

vakgebieden en daarom moet er in alle richtingen

is hieronder te zien.

eigenschappen en daarom is een goede balans

duurzaam worden ontworpen.”

Het feit dat ze nu meer op de TU/e werkt, betekent

tussen mannen en vrouwen in de techniek erg be-

Er is momenteel van alles aan de hand in de

dat ze minder betrokken is bij haar bedrijf. Zes en

langrijk. Wanneer een bedrijf wil innoveren komen

bouwwereld. “De bouw staat te trillen op zijn

een half jaar voordat ze decaan werd, begon ze voor

vrouwelijke kwaliteiten namelijk goed van pas. “Er

grondvesten, we weten dat het moet veranderen,

haar eigen bedrijf dingen in werking te zetten zodat

zijn al grote stappen gemaakt; in mijn studietijd was

maar we weten nog niet welke kant het op zal

ze later minder tijd in het bedrijf hoefde te steken.

maar 10% van de bouwkundestudenten vrouw. Dat

gaan. Het is dan ook de taak van jong afgestu-

Zo heeft ze twee medewerkers voorbereid om een

wende zo snel dat ik het op een gegeven moment

deerden om hier vorm aan te geven.” De bouw

groot deel van haar taken over te nemen, waarna ze

gek vond niet nagekeken te worden toen ik door de

vraagt om verandering en innovatie. “Studenten

met zijn drieën de directie vormden. Vanaf toen wer-

stad liep.”

moeten hun eigen mening hebben en moeten

den alle beslissingen samen genomen. Deze twee

Binnen de universiteiten is er al veel veranderd, maar

niet mee gaan in wat ze wordt opgelegd.”

personen hebben uiteindelijk beiden 30 procent

op technische HBO- en MBO-opleidingen is nog

van de aandelen gekocht. Een derde medewerkster

steeds te zien dat er weinig vrouwen zitten. Dit heeft

heeft toen nog de rest van Elphi’s taken overgeno-

er ook mee te maken dat deze scholen daar ook nog

men vanwege haar drukke agenda op de TU/e.

niet op ingesteld zijn. MBO-werkplaatsen zijn vaak

Als Elphi terugdenkt aan haar oude werkzaam-

kaal, grijs en muf. Elphi zet zich dan ook in om tech-

heden, zijn er wel dingen die zij mist. “Je zag een

niek aantrekkelijker te maken voor vrouwen, zodat

gebouw echt ontstaan en alle disciplines bij elkaar

ze op alle niveaus in de techniek instromen.

komen. Dit is erg mooi om te zien.” Voor een deel

AFBEELDINGEN 1 2

1. Elphi Nelissen (bron: engineersonline.nl) 2. Representatie agenda Elphi (afbeelding: Ilke Broers)

BRONNEN 1. Gesprek met Elphi Nelissen op 14 januari 2015

komt dit nu ook nog wel terug bij het begeleiden

CHEPOS | 71

Polderen naar perfectie In gesprek met: Joost Ector, Architect, afgestudeerd in 1996

Joost Ector, samen met Max Pape in de directie van Ector Hoogstad Architecten, is architect en alumnus van de faculteit Bouwkunde in Eindhoven. Met zijn bureau was hij verantwoordelijk voor onder meer het MetaForum op de TU/e, de faculteit Educatie van de Hogeschool Utrecht en straks het nieuwe stationsplein bij Utrecht Centraal. Wat beweegt hem en hoe gaat hij met zijn bureau het liefst te werk? TEKST: GEORDY VAN BUSSEL

STUDIE Een voorkeur voor een creatief beroep en een fascinatie voor gebouwen leidde voor Ector tot een vrij toevallige keuze voor Bouwkunde in Eindhoven. “Ik had geen voorgevoel dat ik een goede ontwerper zou zijn, het leek me gewoon leuk.” Joost Ector is opgegroeid in Nuenen en de keuze voor Eindhoven was snel gemaakt, vooral op praktische gronden. “Ik wist nauwelijks waar ik aan begon en het idee dat er verschil in signatuur zou kunnen zijn tussen Eindhoven en Delft was niet bij me opgekomen.” Achteraf is hij wel blij met de keuze, en past Eindhoven vermoedelijk beter bij zijn karakter dan Delft. Deze uitspraak nuanceert hij onmiddellijk door te zeggen dat zijn karakter misschien wel juist zo gevormd is door de Eindhovense opleiding. Ector is helder over de vraag: ‘wat weet je nou

hielden er met een groep studenten ‘kantoor’,

werkt. Voor mij was het meer een noodzakelijk

precies van het vakgebied als van de universiteit

en daar kwamen we elke dag trouw naartoe. We

kwaad.” Er werd niet meer gemaakt dan noodza-

komt?’ “Eigenlijk niet zo veel.” De werkelijkheid

hadden discussies over van alles en nog wat, we

kelijk, alleen datgene dat nodig was om de ander

van het bouwen is tamelijk complex. Afstudeer-

verslonden de boeken in de Bouwkundebiblio-

te overtuigen.

ders komen met relatief weinig praktisch inzet-

theek en we dronken veel te veel koffie.” De

Zijn afstudeeronderwerp, een congrescentrum op

bare kennis op de arbeidsmarkt. Hij beschouwt

eerste fase van zijn studie, waar het nog vooral

de Kop van Zuid in Rotterdam, bleek een voor-

zijn studie dan ook meer als een oriëntatieperi-

ging om tentamens halen, ging hartstikke goed

bode voor wat hij later ook als werkzaam archi-

ode, een introductie binnen de mogelijkheden

en op tijd. In de tweede fase van de studie waar

tect ging doen. Toen was er al de fascinatie voor

van het vak. “Gebruik nou je studietijd om eens

het meer aankwam op discipline en dingen zelf

grootschalige gebouwen “lekker even flink uit-

na te denken over wat architectuur is, volgens

doen, “toen ging het allemaal wat langer duren.”

pakken, de ruimte op een grote schaal tot leven

jou, dan ga je in de praktijk wel leren wat het echt

Maquettes bouwen was “niet mijn ding”. Hij

wekken”, zoals hij het zelf zegt. Het grootste deel

betekent om architect te zijn.”

werkte niet zoals sommige andere studenten in

van het oeuvre van Ector Hoogstad Architecten

Ector was een gedisciplineerde student, hoewel

die tijd maandenlang bijna professioneel aan een

bestaat uit grotere publieke gebouwen. “Daar

naar eigen zeggen misschien niet bijzonder hard-

maquette. Daar had en heeft hij het geduld niet

voel ik me ook het prettigst bij, ik denk dat we dat

werkend. Hij beschrijft de toenmalige situatie;

voor. “Wel om dan even in twintig minuten iets

ook het beste kunnen. Ik denk dat MetaForum

Bouwkunde zat nog in het hoofdgebouw. “We

in elkaar te klatsen en te kijken of het ongeveer

daarvan het beste voorbeeld is.” Ector beschrijft

72 | CHEPOS

IN GESPREK MET JOOST ECTOR

FILE: ALUMNI

hoe je in publieke gebouwen veel kwijt kan. “Het

En toch is dat niet bevredigend, ergens. Ik denk

als bestemming en met de inspiratie van het

gaat er om hoe je mensen samenbrengt, hoe je

dat dit de belangrijkste functie van publieke

onverwachte als bonus.”

een perfecte omgeving, een perfecte sfeer maakt

gebouwen aan het worden is: interactie tussen

Wat Ector betreft is er op dit vlak nog veel pio-

die mensen uitnodigt elkaar te ontmoeten en

mensen tot stand brengen.” Het lijkt een reactie

nierswerk te verrichten. “Je moet mensen actief

inspireert om kennis, ideeën en ervaringen uit te

op de digitale revolutie, een heel actueel onder-

uitnodigen om deel te nemen aan een gemeen-

wisselen. Waar een verzameling individuen tot

werp. Volgens Ector is er een paradoxale ontwik-

schap. De middelen die we daarvoor inzetten,

een gemeenschap wordt. Dat vind ik interessant,

keling gaande: “Tegenwoordig staat iedereen

zowel architectonisch als programmatisch, zijn

welke rol je ontwerp daarin kan spelen.”

continu met iedereen in digitale verbinding en

nog steeds erg beperkt. Je komt er uiteindelijk

toch groeit het belang van en de roep om daad-

niet door steeds maar weer die zoveelste vesti-

SOCIAAL ONTWERPEN

werkelijk fysiek te ontmoeten. Misschien niet zo

ging van Starbucks voor te stellen en mensen te

In veel (onderwijs-)gebouwen van Ector Hoog-

vreemd, want de aanleidingen worden steeds

trekken door ze de allerbeste koffie te beloven. Ik

stad Architecten wordt sociale interactie tussen

schaarser. Wat ik wil bijdragen in mijn gebouw-

wil daarmee zeggen, dat ik er juist in geïnteres-

gebruikers bevorderd. Ector legt uit: “We hebben

ontwerpen is het scheppen van omgevingen en

seerd ben om al ontwerpend te onderzoeken wat

inmiddels allemaal zo’n ding [wijst op telefoon,

sferen die mensen uitnodigen of zelfs verleiden

we eigenlijk allemaal nog meer kunnen doen om

red.]. Je kan gewoon thuis op de bank gaan zitten

om samen te komen; misschien zelfs zonder

mensen te verleiden.”

en dan kun je eigenlijk alles doen, ook studeren.

directe praktische noodzaak maar juist met elkaar CHEPOS | 73

de toekomst. Gevraagd of er volgens hem wel mensen zijn die dat zouden willen doen zegt Ector: “Er zijn toch zeker wel mensen te vinden die het gewoon leuk vinden om dat te doen? Daar ben ik van overtuigd.” Volgens hem doet iedere architect er goed aan om geoefend te raken in het verplaatsen in anderen. “Iedere architect zal zeggen dat hij dat heel goed kan, maar ik denk dat er maar weinig zijn die het kunnen waarmaken.” Over eventuele ambities in het onderwijs gesproken bekent Ector een frustratie. “In het verleden heb ik studenten begeleid in ontwerpprojecten en ik vond het echt moeilijk om dat goed te doen. Om je energie goed te verdelen over studenten die onderling enorm verschillen in inzicht en inzet is echt heel lastig. De meeste energie gaat snel zitten in de minder goede studenten.” Volgens hem zou er meer aandacht uit mogen gaan naar de betere studenten. “Dat zou wat mij betreft best beter kunnen: investeren in de beste studenten om ze écht naar de top te brengen. En het omgekeerde aan de andere kant: toen ik Het sociale element staat centraal in het werk van

een gebouw een kunstwerk is, antwoordt Ector:

studeerde heb ik gewoon te veel mensen zien

Ector Hoogstad Architecten, niet alleen in hun

“ Nee, zeker niet per definitie. In heel bijzondere

spartelen, zonder dat ze duidelijk te horen kregen

ontwerp voor gebouwen, maar ook in de manier

gevallen kan een gebouw een kunstwerk worden.

dat ze misschien toch beter iets anders konden

waarop het bureau te werk gaat. Ector heeft het

Maar het is niet mijn doel. Wij zijn perfectionis-

gaan doen. Hopelijk gaat dat tegenwoordig al-

liever niet over integraal ontwerpen; zijn visie

tisch en willen graag ons werk zo goed doen als

lemaal wat doelgerichter.”

gaat meer in op samen ontwerpen. “Ik zie ons als

we kunnen, op alle vlakken, dus ook artistiek. Als

Hoe haalt een kritische man als Joost Ector

regisseur of katalysator in een proces waar zoveel

wij ernaar streven om te excelleren en de omstan-

voldoening uit zijn werk? Waar wordt hij gelukkig

mogelijk zinvolle input, van alle denkbare kanten

digheden werken mee, dan zou het wellicht ooit

van? “Het is hard werken en dat geeft sowieso al

komt. Of die nou van ontwerpspecialisten komt

kunnen lukken.”

voldoening, maar er zijn twee momenten waarop

of bij wijze van spreken van omwonenden. Dat is

die voldoening het meest intens is. Het eerste

volgens mij de kunst: al die input te verzamelen,

WERK

moment is het moment waarop je alleen, liever

te combineren met onze ervaring, onze kennis

Binnen het bureau neemt Ector vaak de fictieve

nog samen, voelt dat je een goed idee hebt. Dat

en onze creativiteit en dat alles samen te brengen

rol van buitenstaander op zich om een ontwerp

geeft een ongelooflijke kick. Het tweede moment

tot een overtuigend voorstel. Het betekent wat

sterker te maken. Ector kan erg kritisch zijn, al

is als dat vermoeden in de werkelijkheid blijkt te

mij betreft ook dat je als architect niet begint

was dat in zijn studententijd nog veel meer het

kloppen; dat het gebruikt wordt zoals je bedacht

met het trekken van een lijn maar begint met het

geval. “Achteraf gezien wist ik toen wel héél

had en dat de mensen voor wie je het hebt ge-

voeren van een gesprek.” Praten met mensen is

goed hoe alles moest.” Maar in de rol van buiten-

maakt er duidelijk blij mee zijn. Uiteindelijk gaat

dus een essentiële vaardigheid voor een architect.

staander is dit een nuttige eigenschap binnen het

het om creativiteit en wat je daar mee doet. Ik

Voordat er begonnen wordt met ontwerpen, wil

ontwerpproces. “Ik probeer wel altijd de advo-

ben nou toevallig architect, maar uiteindelijk kun

Ector het liefst zoveel mogelijk weten. “Als je iets

caat van de duivel te zijn, ja. Waarom zou ik dat

je die in van alles kwijt.”

maakt en je baseert je op onvolledige informatie

nou willen wat jij voorstelt? Wat heb ik daar aan?

en je trekt een voorbarige conclusie, dan mis je

Is het leuk? Is het wel praktisch? Kan en wil ik het

kansen en wordt een ontwerp gauw een worste-

betalen? Ben ik er over tien jaar nog blij mee?”

ling.”

Vervelende vragen en volgens hem niet leuk om

Toen Ector in 2002 het bureau overnam was het

te stellen, desalniettemin wel belangrijk.

verrassend genoeg een van de weinige bureaus

In het onderwijs zou volgens Ector ruimte zijn

die zo klantgericht was. Ector denkt dat dit ook

voor een vergelijkbare constructie. Het zou

mede heeft gezorgd voor de “steady” groei die

volgens hem interessant zijn om studenten voor

het bureau ook gedurende de crisis heeft door-

een daadwerkelijk bestaande opdrachtgever

gemaakt. In 2002 overheerste nog sterk het idee

aan fictieve opdrachten te laten werken. Een

BRONNEN

van de architect als kunstenaar in tegenstelling

directeur van een school zou dan bijvoorbeeld de

1. Gesprek met Joost Ector op 30-01-2015

tot de architect als dienstverlener. Gevraagd of

opdrachtgever zijn voor een fictieve school van

74 | CHEPOS

AFBEELDINGEN 1

4 3

5 6 7 8 2

1. Joost Ector 2. Park & Garage - Rotterdam (bron: EHA) 3. Nationaal Muziekkwartier - Enschede (bron: EHA) 4. Faculteit Educatie - Utrecht (bron:EHA) 5. Gebr. de Nobel - Leiden (bron: EHA) 6. MetaForum - Eindhoven (bron: EHA) 7. Orion - Wageningen (bron: EHA) 8. Stationsplein Oost - Utrecht (bron: EHA) 9. Joost Ector

IN GESPREK MET JOOST ECTOR

FILE: ALUMNI

VAN CONSTRUCTEUR TOT VASTGOEDDIRECTEUR In gesprek met Arjan Geelen Directeur Heijmans Vastgoed B.V. Afgestudeerd in 1998 Arjan Geelen heeft tijdens zijn studie niet alleen in het eerste bestuur van CHEOPS gezeten, maar tevens twee jaar in dat van KOers (toentertijd de studievereniging voor de constructeurs). Momenteel bekleedt hij de functie van directeur van Heijmans Vastgoed B.V.; een opmerkelijke disciplineswitch. Ik reisde af naar Rotterdam om te kijken naar deze disciplineverschuiving en hoe hij op zijn huidige positie terecht is gekomen. TEKST: WOUTER LOOMANS

DE AANLOOP

HEIJMANS

en je niet zou vermoeden dat overal dezelfde

De studie van Arjan Geelen begon roerig: hij

Heijmans rust op drie pijlers: vervoer, werk en

kernen achter zitten. Ook het ontwikkelen

maakte deel uit van de eerste lichting van het

wonen. De businessstroom Wonen bestaat uit

bouwproces worden eenvoudiger en daardoor

nieuwe onderwijsprogramma; de studietijd werd

twee onderdelen: Heijmans Woningbouw draagt

korter en goedkoper.

verkort van vijf naar vier jaar. Het beste is hem

de zorg voor het bouwen en Heijmans Vastgoed

bijgebleven dat er voor het eerst hoogleraren

neemt de taak van het ontwikkelen op zich. Bij de

HET TIMMERHUIS

kwamen doceren die eveneens werkzaam waren

woningbouwtak wordt zorg gedragen voor het

Een ander bijzonder project is het Timmerhuis in

in het bedrijfsleven. Dit zorgde ervoor dat de

bouwen en bij de vastgoedtak voor de ontwik-

Rotterdam. Arjan maakte een uitstapje van zijn

universiteit niet meer een solitair kennisinstituut

keling. Hierbij heeft Heijmans door grondver-

dagelijkse bezigheden als directeur Vastgoed en

was, maar dat er ook meer interactie kwam met

werving veel posities in de uitleggebieden zoals

werd projectdirecteur van dit bijzondere project.

de praktijk. In acht nemende dat Arjan drie be-

de VINEX-wijken. En vanuit het oorspronkelijke

Het Timmerhuis zal niet alleen functioneren als

stuursjaren heeft voltooid, is het indrukwekkend

Proper-Stok, onderdeel van Heijmans, veel

het nieuwe stadskantoor van Rotterdam, maar

dat hij zijn studie in vijf en een half jaar afrondde.

posities in binnenstedelijke ontwikkelingen. Arjan

ook winkels, horeca, woningen en museum

Hij is afgestudeerd in dynamische belastingen.

is zowel bij Proper-Stok als bij Heijmans Vastgoed

Rotterdam herbergen. Het gebouw is ontworpen

directeur geweest. Deze bedrijven zijn in 2011

door OMA en bedacht als zwevende wolk van

Na zijn studie moest hij in dienst, maar vanwege

gefuseerd, waarna Arjan uiteindelijk verantwoor-

staal en glas. Met dit project is meer dan honderd

zijn opleiding kreeg hij bij Defensie een zoge-

delijk werd voor de vestiging in Rotterdam. Hier

miljoen euro gemoeid en in het derde kwartaal

naamde ROAG-baan (Reserve Officieren Acade-

bouwt hij aan “de ruimtelijke contouren van

van dit jaar zal het opgeleverd worden. Een

misch Gevormd). Bij een kleiner, gespecialiseerd

morgen”; de visie van Heijmans.

project met een uitdagende complexe staalcon-

adviesbureau in Den Haag moest hij berekenin-

structie en een behoorlijke vastgoedcomponent.

gen uitvoeren aan verschillende constructies. Dit

Een aantal aspecten waar Heijmans op focust

Een mooie mix van de verschillende vakgebieden

daagde hem echter onvoldoende uit en koos hij

is innovatie, duurzaamheid en klanttevreden-

waarin Arjan Geelen geopereerd heeft. Inmiddels

ervoor om na zijn diensttijd een andere richting in

heid. Voor deze idealen zijn al vele bijzondere

is hij weer teruggekeerd op zijn oude functie als

zijn vakgebied op te gaan. Zo kwam hij terecht bij

producten ontwikkeld door Heijmans zoals de

directeur Vastgoed.

de prefab-betonfabriek van IBC in Best (tegen-

Smart Highway en de Hydrea Thermpipe. In de

woordig Bestcon).

bouwkundetak is vooral het “Huismerk” van

Toen in de jaren 90 de kantoorbouw floreerde,

Heijmans interessant . Het gaat hierbij om wonin-

groeide de fabriek uit van leverancier van kleine

gen met een vaste kern waarin de hal, meterkast,

betonnen onderdelen tot producent van de

toilet, leidingschacht, trappositie, overloop en

totale prefab ruwbouw voor kantoorgebouwen.

badkamer altijd gelijk blijven. Dit zorgt voor

Arjan groeide hierin mee en werd directeur van

projectoverstijgende besparingen en een energie-

het bedrijf. Toen in 2001 Koninklijke IBC werd

zuinigere woning. Naast deze standaard kern kan

overgenomen door Heijmans, kwam hij bij deze

er nog wel veel worden gevarieerd, waardoor de

nieuwe werkgever terecht.

woningen wel hun eigen karakter blijven houden

IN GESPREK MET ARJAN GEELEN

AFBEELDINGEN 1 2

1. Arjan Geelen (bron: Heijmans) 2. Staalskelet van Het Timmerhuis (foto: Ossip van Duivenbode)

BRONNEN 1. Gesprek met Arjan Geelen op 21 januari 2015

CHEPOS | 75

DE ONDERNEMENDE ARCHITECT In gesprek met Atelier To The Bone Jeroen van Aerle (JA), Beerd Gieteling (BG) en Philippe Rol (PR) zijn de architecten van Atelier To The Bone. Hun aanpak van verder kijken dan de opgave heeft ertoe geleid dat ze, kort na hun afstuderen (2010/2011), prijsvragen zoals De Jonge Architectenprijs en Europan hebben gewonnen. Zij vertellen op Strijp-S in hun eigen ontwerp Broeinest over hun visie op de faciliterende architect en het toevoegen van de dimensie tijd aan stedebouw. TEKST: EVERT HOLLANDER

OVER DE STUDIE

Wat hebben jullie als waardevol ervaren aan de

tijd voor, desnoods door in de kroeg met een bier-

Hoe is het collectief AttB tot stand geko-

studie aan de TU/e?

tje erbij over de opgave praten. We merken dat

men?

JA: Het conceptueel denkvermogen wat ons is

daar hele bijzondere dingen uit kunnen komen.

JA: Wij zijn alle drie eerst werkzaam geweest bij

bijgebracht, is heel breed inzetbaar, niet alleen

PR: We hebben in 2,5 jaar een lijn uitgezet en

verschillende bureaus in Eindhoven. We hadden

binnen ons eigen vakgebied. PR: Integraal ont-

doorontwikkeld. Als daar een mening bij zou ko-

de behoefte om onze eigen visie te ontwikkelen

werpen maakt het daarnaast mogelijk om alle dis-

men, gaan wij op een gegeven moment met zijn

en om intensiever contact met opdrachtgevers te

ciplines te overzien en om op een andere manier

drieën kijken of het nog klopt met de lijn die wij

onderhouden. We hebben toen met zijn drieën

samenwerkingen aan te gaan. Toen ik studeerde

bedacht hebben. De ambitie is wel om op gelijke

met succes aan een aantal prijsvragen deelge-

leek het me goed dat een architect studenten zou

hoogte te blijven discussiëren, de hiërarchie die

nomen. Zo is de bal gaan rollen en ontstond de

komen uitleggen hoe het is om een eigen bureau

in veel bureaus heerst is niet iets waar wij naar

mogelijkheid om een eigen bureau te beginnen.

te hebben. Ik denk nu dat het juist leuk is dat we

op zoek zijn. We hebben Europan met zijn vieren

daar niet te veel van wisten en nu zelf dingen aan

gedaan. Dat sloot nog steeds goed aan bij onze

het uitzoeken zijn.

visie, heeft onze visie doen groeien en daar zijn

PR: Atelier to the Bone was de naam van ons afstudeeratelier. De ideologie van het atelier, tot het

we op gelijk niveau uit iedere discussie gekomen.

bot ontwerpen, sluit goed aan op onze visie. Dat

WERKWIJZE EN BEDRIJFSVOERING

betekent dus: niet alleen voor het beeld ontwer-

Staan jullie open voor groei van het atelier?

Hoe kiezen jullie de opdrachten en prijsvragen

pen, maar hoe voelt een ruimte en hoe wordt die

PR: Met drie man werken is perfect omdat er al-

die jullie doen?

beleefd? Dat is bij ons geëvolueerd; tot het bot

tijd een meerderheid is die een bepaalde richting

PR: Bij prijsvragen gaan we niet uit van winst,

ontwerpen zien we nu als veel breder kijken dan

op wil. BG: We starten meestal op conceptueel

maar van het kader om binnen te ontwerpen.

de opgave op zich. Dat wordt nog steeds goed

niveau met zijn drieën. Dat geeft veel kaders voor

Wat er uitkomt moet ook zonder resultaat van die

opgepakt; men ziet dat het ons typeert.

alle verdere beslissingen. JA: We nemen daar veel

prijsvraag onze visie doen groeien, of een product

76 | CHEPOS

IN GESPREK MET ATELIER TO THE BONE

FILE: ALUMNI opleveren dat we op de markt kunnen brengen.

lange termijn ook echt dingen bereiken? BG: Wij

krijgen. Dat komt doordat veranderingen tegen-

De Jonge Architectenprijs 2013 is daarvan een

zijn er vrij in of we een opdracht aannemen of

woordig zo snel gaan dat er geen zekerheid is dat

mooi voorbeeld. Dat was met ons ontwerp

niet. We nemen liever zelf het initiatief, dan dat

er over tien jaar nog vraag is naar het gekozen

‘Schuttingtaal’. De kantlijn van die vraag was het

we afwachten tot er mensen naar ons toe komen.

gebruik. Daardoor blijven ook steeds meer van dit

ontwerpen van een familie van vergunningsvrije

PR: In het begin waren we blij met alle interesse

soort terreinen leeg staan.

gebouwtjes voor in de tuin. Dat vinden we ook

die er was. Op een gegeven moment hadden

Het terrein moet dus beschikbaar gemaakt

leuk qua schaal, om kleine dingen intelligent te

we een wat duidelijkere richting, duidelijker

worden voor mensen die het leuk vinden om er

maken.

portfolio en dan merk je dat er veel meer mensen

als eerste naar toe te gaan. Dat is precies wat

geïnteresseerd zijn. Toen konden we selectiever

op Strijp-S gebeurd is, namelijk de schilders, de

JA: We hebben bij prijsvragen een moment

worden. JA: We vinden het belangrijk deel uit te

beeldhouwers, de jonge creatieven naar het ge-

waarbij we tactisch kijken naar waar andere

maken van de netwerken waarin we werkzaam

bied halen. Die vinden het prima om een plek te

inzendingen op ingaan. Na goed reflecteren is

willen zijn en daar zelf ook dingen in te initiëren.

hebben zonder alle voorzieningen, maar wel met

de conclusie soms, dat de oplossing die door ons

Wanneer er een duidelijke visie is, wordt het

alle ruimte. Dat moet gecombineerd worden met

verzonnen is nogal voor de hand ligt. Dan kijken

eenvoudiger mensen te mobiliseren. Dat doen we

evenementen, zoals de Dutch Design Week en

we verder. PR: We hebben wel geluk gehad dat

bijvoorbeeld door een stichting of een bedrijf te

de Marathon van Eindhoven. Op die manier zien

bij elke prijsvraag tot nu toe de jury ook begrepen

benaderen die iets voor ons kunnen betekenen.

mensen dat het terrein weer open is, maar dat het

heeft wat wij bedoeld hebben. Op het moment

Door te pitchen en dingen te blijven verkondigen

nog steeds dat karakter van de Philipstijd heeft.

dat we iets bedenken dat eenvoudig te begrijpen

hebben we in korte tijd een netwerk en bekend-

De nieuwe impulsen laat je op een natuurlijke

is maar er niet uitspringt, zullen we nooit winnen.

heid opgebouwd waarmee we de zaak verder

manier uit mensen voortkomen.

JA: Het is ook niet altijd inhoudelijk hoor, het kan

kunnen brengen.

ook de manier zijn waarop we het brengen en inkleden. Zo simpel is het nou eenmaal.

De volgende groep mensen die naar het gebied

EUROPAN: PATTERN FOR PROGRESS

gehaald worden zijn de early adapters. Dat zijn

Wat hebben jullie in de prijsvraag van de Euro-

jonge ondernemers die een zakelijk belang heb-

In hoeverre vinden jullie het belangrijk om

pan 12 gedaan dat jullie onderscheidde van de

ben. Zij zien dat het gebied interessant wordt en

betrokken te blijven bij projecten?

andere inzendingen?

dat het nog goedkoop is om zich er te vestigen.

JA: We hebben nu een project lopen waar we

PR: We hebben Strijp-S als referentie geno-

Daardoor gaat de plek veel meer leven. Dat is

graag naar teruggaan. PR: Dat is op Bali, waar

men voor het oude fabrieksterrein van Pfaff in

niet iets wat wij volledig hebben uitgevonden,

drie zespersoons-vakantievilla’s worden gebouwd

Kaiserslautern. Twaalf jaar geleden was Strijp-S

die suggestie willen we zeker niet wekken. Het

die eind mei klaar zijn. Wij zijn daar mede-

een afgesloten terrein, dezelfde situatie als in Kai-

betekent in essentie dat tijd als factor opgenomen

eigenaar van. Ik denk dat daaruit mooi blijkt hoe

serslautern. De vraag is hoe je met een dergelijk

wordt in de stedebouwkundige planning.

wij denken over betrokken blijven bij wat we

buiten gebruik geraakt gebied omgaat. Volgens

realiseren. Als er een probleem ontstaat bij de

de vastgoedeigenaar hebben de vierkante meters

Hoe kun je dat als architect in goede banen

uitvoering, zijn wij gebaat bij het oplossen ervan.

waarde, maar er gebeurt nog niks. De meeste

leiden?

De verhuur van de woningen zijn ook onze in-

ontwikkelaars willen alles platgooien, wonin-

JA: We hebben het proces in fases ingedeeld,

komsten. Het levert niet alleen een minder mooi

gen bouwen en dat verhuren. Dat is een oude

aangepast op de schaal die op dat moment nodig

gebouw op als we het niet oplossen, maar het is

economiegedachte, die nu steeds moeilijker te

is om een bepaalde ontwikkeling te stimuleren.

ook gewoon inkomstenderving. Het is zoeken

realiseren is omdat de investeerders niet meer

De hallen die er staan zijn verkaveld naar een klei-

naar hoe we als architecten op andere manieren

gegarandeerd een return of investment kunnen

nere schaal. Daar kunnen mensen zelf bepalen

geld kunnen verdienen. PR: Op dit moment doen we wat we leuk vinden. De vraag is hoe we dat kunnen blijven doen. Daarom zijn we nu bezig om ons bedrijfsmodel zo in te richten dat het niet afhankelijk is van een constante stroom aan opdrachten, zoals bij veel omvallende bureaus wel het geval is. Dat betekent dus veel duurzamere samenwerkingen aangaan met opdrachtgevers en zelf risico nemen in projecten. Kunnen jullie de opdrachtgevers daar ook op uitkiezen? PR: We komen er gaandeweg achter dat het belangrijk is om bewust te zijn met wie we samen willen werken. Welke mensen geloven in hetzelfde als wij en met wie kunnen we op de CHEPOS | 77

BROEINEST

wat er gaat gebeuren, binnen bepaalde regels die juist stimuleren tot ontwikkelen en bouwen. Op die manier ontstaat dus een heel dynamische stedelijke ontwikkeling. PR: Dat is representatief voor de houding die we aan willen nemen. We willen namelijk als architect niet te veel bepalen, maar juist faciliteren, mogelijk maken. Wordt jullie visie goed opgepikt in Kaiserslau-

“We willen als architect

In jullie ontwerp voor ‘Broeinest’ nemen jullie het Nieuwe Werken nog een stap verder. Is dat

niet te veel bepalen,

een trend die we vaker gaan zien?

maar juist faciliteren,

aangegrepen hebben. We zagen dat de initiatief-

mogelijk maken”

over het Nieuwe Werken. Wij hebben dat naar

JA: Zeker, dat is waarom we deze prijsvraag nemer Baars & Bloemhoff zelf al verder nadacht een hoger niveau getild met onze visie op hoe een dergelijke ruimte nog flexibeler en voor

tern? PR: De opgave is zo actueel, dat wij met deze

meervoudig ruimtegebruik ingezet kan worden.

visie eigenlijk niet afhankelijk zijn van of we dat

verdienen. Maar die vervuiling zou ook geleide-

in Kaiserslautern kunnen uitvoeren. Het is iets

lijk uit de bodem gehaald kunnen worden, door

BG: De Broeiplek is de kern van het ontwerp:

dat op veel plekken de oplossingsrichting is. De

bijvoorbeeld met planten te gaan zuiveren. Dan

een meubelstuk dat zowel verplaatsbaar als

vervuiling van het terrein is bijvoorbeeld iets

moet er op een hele andere manier nagedacht

aanpasbaar is. Er zijn een aantal prototypes nodig

wat in één keer op te lossen is. Dat betekent wel

worden en moet de factor tijd onderdeel worden

geweest om tot het huidige ontwerp te komen,

dat twintig hectare in één keer gesaneerd moet

van ieder aspect van de ontwikkeling. Dat is iets

daarbij hebben we zelf ook veel aanpassingen

worden. Dat vergt een investering die een inves-

wat steeds meer aan de orde is, om de doodsim-

uitgeprobeerd. PR: Dat learning by doing staat

teerder alleen maar wil doen, wanneer hij zeker

pele reden dat de mensen die er een bak geld

zoveel mogelijk centraal in wat we doen. JA:

weet dat hij dan eigenaar is van het terrein en in

voor over hebben schaarser zijn geworden en het

We merken dat het veel krachtiger is als we iets

de komende tien jaar zijn investering terug kan

aantal leegstaande gebieden hard toeneemt.

maken en mensen kunnen uitnodigen om het zelf te ervaren, dan wanneer we een render of een plaatje laten zien. Het prototype hoeft op dat moment nog niet eens honderd procent te werken, maar er is dan een stevige basis van waaruit een realistische doorontwikkeling gedaan kan worden. Hoe zorgt het meubel voor flexibiliteit van de ruimte? PR: Dit project staat model voor hoe wij geloven dat we moeten faciliteren als architecten. We creëren iets wat een heel duidelijk karakter heeft. De gefreesde meubels hebben een uitgesproken sfeer, zeker in deze kleuren. Daarnaast zijn het interieurmaterialen die we tegelijkertijd tentoonstellen. Er is op twee schaalniveaus flexibiliteit hier. De gebruiker kan bij de meubels zelf bepalen hoe hij er aan staat of zit, en de meubels zelf zijn eenvoudig te verplaatsen. Alles is op ieder moment van de dag volledig in te richten naar de functie die op dat moment gewenst is. Die gedachte maakt uiteindelijk dat de vierkante meters hier meer waard worden. Dat is onze grote meerwaarde geweest hier. Door flexibiliteit als kernpunt te nemen, maar wel een duidelijke sfeer neer te zetten, hebben we als architect wel in de hand hoe het eruitziet, maar bepalen we niet wat er wanneer gebeurt. Dat is de factor tijd weer; laat het maar gebeuren. JA: De onderdelen van het meubel zijn computergestuurd gefreesd, dus de onderdelen zijn relatief eenvoudig aan te passen en te vervangen. Dat betekent dat gebruikers zelf ook ontwikkelingen kunnen doorvoeren

78 | CHEPOS

IN GESPREK MET ATELIER TO THE BONE

FILE: ALUMNI manier om te communiceren waar een voedseloverschot is. We lossen dus twee problemen in één klap op. Daar blijkt zoveel vraag naar dat we nu een subsidieaanvraag hebben lopen en dat platform gaan bouwen. Ik ben architect maar ik vind ‘schoenmaker blijf bij je leest’, niet zo belangrijk. Als je met dat conceptueel denkvermogen bereid bent iets verder te kijken dan je eigen vak, dan zijn er zoveel overeenkomsten tussen veel vakgebieden. Dat is ontzettend leuk om te ervaren.

UITSMIJTER Hebben jullie nog tips voor studenten en pasafgestudeerden? BG: Een tip voor studenten: ga de beroepservaringsperiode doen! Dat heeft echt een meerzodat het er hier over een jaar misschien weer

TOEKOMST

waarde. Ik vind het goed dat de universiteit de

heel anders uitziet. In onze gedachten is daar

Is er een duidelijke richting waar jullie op willen

focus legt op het conceptueel denkvermogen,

altijd wel ruimte voor. We hebben een hele goede

met het atelier?

maar dan moeten studenten wel erkennen dat ze

band opgebouwd met de opdrachtgever, dus we

JA: Ik denk dat we nu nog per project bekijken

geen flauw idee hebben hoe het er in de praktijk

zullen altijd betrokken blijven. PR: Broeinest kan

welke richting we op willen. PR: Een richting die

aan toegaat. Het is niet erg om twee jaar door

een netwerk op stedelijk niveau faciliteren. De

sterk aanwezig zal blijven is de maatschappelijke

te ontwikkelen als je tegelijkertijd aan het werk

gebruikers gaan hoe dan ook samenwerkingen

houding. Relevantie, omgaan met leegstand,

bent. Je kunt ook zelf in het diepe springen met

aan en dat is een van de belangrijkste achterlig-

flexibiliteit, multifunctioneel ruimtegebruik en

een stagebegeleider of oud-docent als mentor.

gende gedachtes van het ontwerp.

de factor tijd in stedebouw, zijn elementen die

Hoe verliep de samenwerking met de opdracht-

nodig zijn nu, waarmee we in architectuur een

PR: Daar zou ik nog aan toe willen voegen

meerwaarde kunnen bieden.

dat iets vaker de vraag moet worden gesteld: waarom? Focus niet te veel op de wat-vraag van

gever? PR: Voor Baars & Bloemhoff was het de eerste

Hebben jullie daarnaast ook individuele toe-

architectuur, maar op de reden achter ontwerp-

keer dat ze een prijsvraag uitschreven. Gaan-

komstplannen?

keuzes en wat je ontwerpt. Dan ben je meer

deweg bedachten zij nog toevoegingen aan de

JA: We zijn architecten, maar we zien architecten

bezig met de toegevoegde waarde van wat je

opdracht. Broeinest moet een werkplek zijn, maar

ook als ondernemers. We hebben het idee dat

bedenkt en niet alleen maar met hoe het eruitziet.

tegelijkertijd ook een showroom. Dus was het

dat alle kanten op kan gaan. Ik ben zelf met een

Veel samenwerken is belangrijk en een paar keer

de bedoeling dat wij hier ongeveer 2.500 stalen

vriend bezig een Escaperoom op te zetten; een

goed op je bek gaan helpt ook. Wij zijn ook een

- materiaalmonsters - een plek zouden geven.

spel waarbij mensen binnen een gezette tijd moe-

paar keer goed op onze smoel gegaan. Of je nou

Daar kwamen er echter steeds meer bij, want alle

ten proberen te ontsnappen uit een afgesloten

student bent of net klaar bent, pak gewoon alles

partners moesten ook hun materialen zichtbaar

ruimte, door puzzels op te lossen. Dat is iets heel

aan. Doe vette dingen, je weet niet waar het toe

hebben. Van iedere staal moesten er in ieder

anders waarvan we zien dat het nu kan slagen.

leidt.

geval vijf als grijpstaal beschikbaar zijn. Dat bete-

Als ondernemer is het aantrekkelijk om daar ge-

kende dat er dus opeens 12.500 stalen waren die

woon in te springen. Architectuur is mijn passie,

flexibel door de ruimte moesten kunnen bewe-

maar je weet niet wat de toekomst brengt. Dus

gen. Daardoor was de ontwerpopgave eigenlijk

moeten we beseffen dat we daar vrij in staan. Op

moeilijk op te lossen. Het heeft heel veel iteraties

die manier vinden we ook dat we andere dingen

gekost voordat we tot de stalenkar zijn gekomen.

moeten kunnen aanpakken.

AFBEELDINGEN 1

Daar is ons volledige budget aan uren in gaan

1. De architecten van AttB bij een broeiplek (Ilke Broers) 2. Render ‘Schuttingtaal’ (bron: AttB) 3. Drie renders van het Pfaffterrein in Kaiserslautern, zelfde plek maar andere moment in de tijd (bron AttB) 4. Broeinest Eindhoven, met Broeiplek en stalenkar (foto: Baars en Bloemhoff)

zitten, maar het product is zo gaaf geworden,

PR: Met de Dutch Design Week heb ik met een

dat we het eigenlijk op meerdere plekken willen

team een hackathon over voedselverspilling

realiseren. Als het op andere plekken terechtkomt

gewonnen. Een hackathon is een evenement

is de verbinding met Broeinest meteen duidelijk.

waarbij ontwerpers en softwaredesigners samen

BRONNEN

Dat betekent voor ons dat we het goed gedaan

nieuwe software ontwikkelen. We hebben een

1. Gesprek met Atelier to the Bone op 19 januari 2015

hebben. Dat vind ik leuk, hoeveel uren het ook

platform bedacht waarbij we voedseloverschot

kost. Het resultaat is er naar.

verbinden aan de voedselbank, een efficiëntere

4 3

CHEPOS | 79

DE MAN ACHTER HET ONDERWIJS Er is momenteel veel gaande in het onderwijs op onze faculteit. De invoering van het Bachelor College en de Graduate School, de Beroepservaringsperiode, de Engelstalige Bachelor, meer druk uit Den Haag en een veranderende arbeidsmarkt zorgen voor een roerend, complex onderwijssysteem. Jan van der Meulen is als opleidingsdirecteur degene die alles in goede banen leidt. Wat is zijn visie op het onderwijs? TEKST: WOUTER LOOMANS

STUDENTENTIJD Jan is goed bekend met de opleiding: hij heeft op

baan aanbood bij zijn architectenbureau. Daar

de faculteit gestudeerd, gedoceerd en tegen-

heeft Jan vervolgens tijdens zijn studie vele uren

woordig als opleidingsdirecteur ook gedirigeerd.

gewerkt en de nodige ervaring opgedaan.

Het meest waardevolle uit zijn studententijd vindt kenmerkt; van thuis wonen naar het studentenle-

HET PAD NAAR OPLEIDINGSDIRECTEUR

ven en de ontdekkingen over jezelf, zelfstandig-

Na zijn studie vroeg Zjak Hofman hem om

heid en verantwoordelijkheid. De stimulatie tot

partner te worden. Jan bedankte, want hij wilde

zelfstandigheid op de universiteit was aan de ene

nog even verder kijken dan het architectenbureau

kant wel goed, maar hij liep in de studie wel vaak

waar hij al een aantal jaren werkte. Na een jaar

tegen dingen aan die niet goed geregeld waren.

kwam hij echter tot inkeer en werd hij samen met

Dat probeert hij vandaag de dag dus ook op te

Zjak directeur. Zjak was nog steeds actief op de

lossen voor de studenten. Waar de meesten in

TU/e en vroeg of dat ook niet wat voor Jan was.

het eerste jaar nog erg moeten zoeken naar hun

Op deze manier kwam hij weer terecht bij de

richting, wist hij al snel dat hij de architect wilde

faculteit.

worden. “Met dit besef groeide het enthou-

Terwijl hij docent was, had hij al verbeterpunten

siasme en de voldoening die ik haalde uit het

voor ogen. Wat hij lastig vond was het gebrek

studeren; ik had nu een doel.”

aan afstemming: “Het onderwijs is een collage

hij de algemene ontwikkeling die deze periode

IN GESPREK MET JAN VAN DER MEULEN OPLEIDINGSDIRECTEUR AFGESTUDEERD IN 2005

waarin de samenhang soms moeilijk te zien is.” De opleiding zag er toen anders uit. Mensen de-

Hij snapt hoe dit ontstaan is: de verantwoorde-

den er langer over en er was ruimte voor neven-

lijkheid lag laag in de organisatie, waardoor er

activiteiten. Jan heeft deze ruimte voornamelijk

veel ruimte was voor docenten en de units. Dit

ingevuld met werken. “In mijn derde jaar kreeg ik

heeft bijgedragen aan een bepaalde mate van

een bijzondere opdracht: mijn ouders wilden een

versnippering, wat overigens wel vaker gezien

nieuw huis bouwen en vroegen mij of ik dit wilde

wordt bij onderwijsinstellingen. Na een aantal

DE VERANDERINGEN IN HET ONDERWIJS

ontwerpen” aldus Jan. Hij ging de uitdaging

jaar gedoceerd te hebben, werd hij gevraagd

Toen hij ten slotte opleidingsdirecteur werd, ging

aan, maar kwam erachter dat hij toch wel de

coördinator te worden van het eerstejaarspro-

hij van een uitvoerende naar een managende

nodige ervaring miste. Hij riep de hulp in van Zjak

jectwerk. Dit was ten tijde van de introductie van

rol en in plaats van slechts aparte onderdelen te zien, hing hij er nu boven en zag hij het geheel.

“TIJDENS MIJN STUDENTENTIJD WERKTE IK AL AAN MIJN EIGEN PROJECTEN BIJ EEN ARCHITECTENBUREAU”

Hij kwam in een moeilijke situatie terecht: het Bachelor College was net begonnen en bij studenten heerste er onvrede. Daarnaast was er te hoge uitval in het eerste jaar, er werden eisen gesteld aan studierendementen en studenten moesten sneller afstuderen terwijl ze hetzelfde

Hofman, toentertijd docent op de universiteit en

de TOP-studio: het eerstejaarsproject zoals dit

niveau moesten evenaren. Jan legt uit hoe hij,

tevens actief als architect. Samen lukte het om

tegenwoordig in het Bachelor College past. Het

samen met de hele staf, deze problemen aanpakt.

het ontwerp te maken en momenteel woont Jans

was een uitdaging en veel gepuzzel maar hij kijkt

vader nog steeds in het door zijn zoon ontworpen

er content op terug. Vervolgens is hij een jaar

“Allereerst is de denkwijze veranderd. Van losse

huis. In deze samenwerking liet Jan vele capaci-

adjunct-opleidingsdirecteur geweest en sinds 1

onderwijseenheden wordt er meer gekeken naar

teiten zien, waardoor Zjak hem vervolgens een

september 2014 is hij de opleidingsdirecteur.

het grote geheel; het gaat niet meer om losse

80 | CHEPOS

IN GESPREK MET JAN VAN DER MEULEN

FILE: ALUMNI projecten maar de relaties tussen de projecten

wereld verandert zo snel dat een plekje kunnen

Ook de relatie tussen het onderwijs en de praktijk

en het leerproces dat de student ondergaat.”

vinden een bepaald denkniveau, creativiteit en

is een aandachtspunt. Studenten zien deze vaak

Hierbij is er gekozen om de sprong die studenten

zelflerend vermogen vergt. Mensen kunnen

niet goed, maar de opleiding is erg praktisch

maken in het eerste jaar minder diep te maken.

niet meer opgeleid worden voor een statisch

ingesteld: “We hebben een academische

Bij de TOP-studio wordt er meer aangesloten op

beroepsprofiel.

opleiding met veel praktische elementen, zeker

de werken denkwijze van de middelbare school,

Het Bachelor College pakt dit aan door een hele

vergeleken met een aantal andere opleidingen

met veel begeleiding en duidelijke structuur van

brede basis aan te bieden, waarbij studenten ook

op de TU/e.” In de Bachelor is er geen ruimte

wat er dag tot dag moet gebeuren. Natuurlijk

bij andere faculteiten zich kunnen ontwikkelen.

meer voor een stage, maar is er voor gekozen om

moeten studenten zelfstandig en verantwoor-

Jan vergelijkt de opleiding met een omgekeerde

de perspectieven op de opleiding en achterlig-

delijk worden om goede academici te zijn, maar

T. “In vergelijking met andere bouwkundestudies

gende beroepspraktijk duidelijker te maken. Bij de

waarom al op dag één? Er wordt vijf jaar voor

in Europa heb je in Eindhoven een hele brede

TOP-studio wordt er telkens vier weken aan een

uitgetrokken en door dit geleidelijker te vormen

basis, waar een specialisme uitsteekt. Het is een

discipline gewerkt en dan gepresenteerd. Na deze

ontstaat er in het eerste jaar minder frustratie en

goed model, maar mensen zijn iets minder ge-

presentaties komt er een ouderejaars student

dus minder uitval. In het TOP-keuzeproject aan

specialiseerd; de lengte van het streepje gaat ten

vertellen over zijn beleving en perspectieven.

het einde van het eerste jaar wordt al meer de

koste van de basis.” Maar de keuzevrijheid in de

Na het halve jaar dat de TOP-studio inneemt,

zelfstandigheid gestimuleerd: er worden nog wel

Graduate School kan wel zorgen dat studenten

worden excursies georganiseerd naar bedrijven,

suggesties gegeven hoe je het kan aanpakken,

van hun T een π maken.

zodat studenten daar nog een beter kijkje krijgen

maar met minder verplichtingen. Zo ontwikkelt de student zich op iets langzamere wijze naar hetzelfde einddoel. “Deze nieuwe opzet is twee jaar geleden ingevoerd en er zijn aanzienlijke verbeteringen te zien in de resultaten. De studenten

“WAAR LEID JE MENSEN TOT OP? DAT IS TELKENS WEER DE VRAAG”

én docenten tonen meer tevredenheid, en de uitval zal dit jaar naar verwachting een stuk lager De Beroepservaringsperiode (BEP) is ook een

in de praktijk. In het tweede jaar worden ook

bijzondere ontwikkeling, die de lengte van het

weer excursies georganiseerd, hier is wederom

Volgend jaar wordt de Graduate School geïntro-

gespecialiseerde streepje kan vergroten. Jan staat

duidelijk de lijn in zichtbaar die Jan door het hele

duceerd: het nieuwe mastersysteem, aansluitend

er dan ook positief tegenover: “Het is al heel lang

studeerproces trekt.

op de Bachelor College. Hiervan is tevens de visie

gebruikelijk in Europa, en nu ook in Nederland.

dat studenten de mogelijkheid moeten hebben

Voor een opleiding is het daardoor ook makkelij-

Wanneer Jan naar zijn uiteindelijke doel wordt

zich te verbreden. Een vastgoedkundige kan nu

ker om het academische meer te stimuleren, de

gevraagd is hij duidelijk: “Ik zou graag willen dat

bedrijfskundige vakken ernaast volgen, wat leidt

beroepservaring komt dan in de BEP. Die balans is

we een uitgebalanceerde opleiding hebben, het

tot interessante combinaties. Dit is natuurlijk een

nu soms nog moeilijk te maken in het onderwijs.

studierendement op peil is, studenten kunnen

grote sprong en het levert allemaal nieuwe vra-

De BEP kan dit verduidelijken”. Schertsend zegt

afstuderen in vijf jaar op gewenst niveau, dat

gen op met ingewikkelde onderwijslogistiek als

hij tevens: “Ik heb ook een soort BEP gedaan

didactisch en organisatorisch alles op orde is,

gevolg. Momenteel wordt er hard aan gewerkt

tijdens mijn studie, door actief op een architec-

leerlijnen goed in elkaar steken en dat studenten,

om alles in zo goed mogelijke banen te leiden en

tenbureau te werken.”

docenten en anderen in deze faculteit zich prettig

zijn.”

voelen. Een hele opgave dus, maar we zijn goed

Jan is ervan overtuigd dat het goed komt. In de toekomst zal er nog steeds naar verbetering

op weg. Een dergelijk uitgebalanceerde toestand

Een andere grote verandering wordt volgend jaar

gezocht worden en steeds beter het leerproces in

kan ook niet bereikt worden in zo’n dynamische

de Engelse Bachelor. Docenten zullen hun vakken

lijn gebracht worden. De eindtermen zijn scher-

periode. Het kost gewoon een beetje tijd.” Wan-

in het Engels moeten gaan geven en alles zal

per gesteld en de leerlijnen moeten daarnaartoe

neer hem dan wordt gevraagd of hij wel eens met

vertaald worden; wederom een hele opgave. Ook

leiden en samenhang vertonen. Vakken worden

de handen in het haar zit, antwoord hij nuchter:

hier is Jan scherp en onderschat hij de grootte van

uitgebreid geëvalueerd en er wordt steeds meer

“Nee nooit.”

deze verandering niet: “Het vergt hard werken en

gekeken hoe een vak zich verhoudt tot het

Het moge duidelijk zijn: er verandert enorm veel

veel tijd, maar wanneer het eenmaal geïntrodu-

grote geheel. De meeste aandacht gaat naar de

en er valt nog veel te verbeteren, maar er wordt

ceerd is, zullen zowel de studenten als de faculteit

probleemvakken. Door daar op te focussen zal

hard gewerkt en met Jan aan kop kunnen we

er baat bij hebben.”

het geheel beter worden. Een onderdeel hiervan

vertrouwen op een goede afloop.

is verbeterde communicatie. Steeds vaker worden

WELKE KANT GAAN WE OP?

keuzemomenten of belangrijke veranderingen

Een vraag waar Jan zich dagelijks mee bezighoudt

voorgegaan door een voorlichting te geven: “We

is: waartoe worden studenten opgeleid? De echte

zetten vaker studenten bij elkaar in een colle-

BRONNEN

harde feitenkennis wordt minder van belang en

gezaal en vertellen dan wat er speelt; dat bevalt

1. Gesprek met Jan van der Meulen op 30 januari 2015

het belang van competenties groeit juist. Deze

goed.” CHEPOS | 81

DE TRANSFORMATIE In gesprek met Paul Donners en Tom Penninx, eerste en huidige voorzitter van CHEOPS CHEOPS viert dit jaar haar dertigste verjaardag. In de afgelopen 29 jaar heeft ze zich ontwikkeld tot een professionele vereniging en heeft ze een prominente plek in de faculteit ingenomen, zowel figuurlijk als fysiek. Paul Donners en Tom Penninx, respectievelijk de eerste en de huidige voorzitter, werden bij elkaar gezet om de vereniging onder de loep te nemen. Wat is er veranderd en wat is er hetzelfde gebleven? En wat is er nog over van de oorspronkelijke visie? TEKST: WOUTER LOOMANS Wanneer Paul de CHEOPS-brug betreedt, waar hij nog nooit geweest is, is hij onder de indruk. In zijn tijd had de vereniging nog geen eigen plek en al helemaal niet zo’n prominente. In de koffiehoek wijst hij ons wel op de stoelen die er staan. Er zitten dagelijks vele CHEOPS-leden op, maar hoeveel van hen zouden weten dat deze ontworpen zijn door Wim Rietveld (de zoon van Gerrit)?

Dit is pijnlijk om te horen voor Tom, de huidige

neergezet. Dit ziet Paul als een goede situatie,

Na bescheiden te hebben gezegd dat hij zich niet

voorzitter; er wordt veel werk gestopt in de

waarbij het misschien nog wel een stapje verder

als de belangrijkste voorzitter beschouwt, maar

profilering van CHEOPS als moedervereniging;

kan, zoals één studiereis voor heel Bouwkunde.

slechts als de eerste, zoekt Paul even in zijn tas

Zij wil niet gedegradeerd worden tot bachelor-

Kortom: de visie is veranderd, maar de eerste

en pakt vervolgens een stapel papieren: oude

vereniging. Het is volgens de huidige visie de

voorzitter ondersteunt de richting die CHEOPS

notulen, briefpapier, statuten en huishoudelijk re-

taak van CHEOPS om overzicht en integraliteit

op is gegaan.

glementen, dé geschiedenis van CHEOPS. Hieruit wordt duidelijk hoe de vereniging is ontstaan. Een korte geschiedenisles wordt gegeven: In 1985 werd een nieuwe onderwijsfase geïntroduceerd, waardoor de studie een jaar verkort werd.

“CHEOPS WERD OPGERICHT ALS VERENIGING VOOR EERSTEJAARSSTUDENTEN”

Hierdoor ontstond er een minder groot niveauverschil tussen alle studenten; de studenten

te waarborgen en dit kan alleen met een sterke

Een ander groot contrast is de professionalisering

kwamen “dichter op elkaar te zitten”. De vier

positie als vereniging voor iedereen, niet slechts

die de vereniging heeft ondergaan. Dit werd al

bestaande verenigingen, Koers, Fago, Studie-

voor de bachelorstudenten. Nu blijkt dus dat dat

duidelijk toen Paul de CHEOPS-brug betrad. In

vereniging Uitvoeringsstructuur en 6B waren, als

wel de oorspronkelijke visie was. Snel wordt aan

zijn tijd bestonden de besturen uit parttimers die

voorgangers van de huidige sectieverenigingen,

Paul uitgelegd wat de huidige situatie is: CHEOPS

naast hun studie ook nog een vereniging bestuur-

gespecialiseerd in hun eigen richting. Vanuit

richt zich wel veel op de bachelorstudenten, maar

den, zonder vaste werkplek. Een strakke website,

deze verenigingen ontstond het idee om een

organiseert ook grotere, professionele activiteiten

de Chepos en activiteiten als het Congres zorgen

nieuwe vereniging op te richten die activiteiten

voor masterstudenten. Specialistische activiteiten

voor een mate van professionalisering die

organiseerde voor studenten uit de eerste jaren.

worden vervolgens door de sectieverenigingen

ontbrak in de beginjaren van de vereniging. Paul

82 | CHEPOS

IN GESPREK MET PAUL DONNERS EN TOM PENNINX

FILE: ALUMNI

VAN

CHEOPS

vertelt over de studentikoze Algemene Leden

of Constant nog ergens in de buurt is, die hij

ze vaak goede vrienden blijven tot lang na hun

Vergaderingen (ALV) waar werd gebakkeleid

ook graag even zou willen spreken. Na kaartjes

studietijd.

over koelkasten en waar het er niet altijd even

uitgewisseld te hebben, legt Paul uit dat Henk

Afsluitend wordt aan beide voorzitters gevraagd

serieus aan toeging. Dat is ook veranderd, zegt

Schellen, Constant Hak en hij goede vrienden

waarom ze voor een voorzittersfunctie bij

Tom. Omdat het bestuur nu fulltime is, worden

waren tijdens zijn studententijd, tevens gevormd

CHEOPS hebben gekozen. Paul aasde niet zozeer

er meer dingen ondernomen die ook nog eens

doordat ze alle drie dezelfde discipline volgden:

op die functie. Hij wilde bij een vereniging in het

meer studenten aangaan. Tijdens de ALV kunnen

de bouwfysica. Hij komt nog steeds jaarlijks

bestuur en toen hij hoorde van de oprichting

studenten hierin meedenken en feedback geven.

samen met een oud studiegroepje. Zijn mede-

van een nieuwe vereniging, leek dat hem wel

Het is dus van belang dat de ALV een serieuze

bestuursleden uit die tijd spreekt hij daarentegen

een bijzondere uitdaging. Vervolgens werden

bijeenkomst is waar de leden goed geïnformeerd

niet meer. De band binnen het bestuur was niet

de functies verdeeld, maar er waren destijds

worden. Bij CHEOPS hangt nog wel steeds die gezellige, studentikoze sfeer op de brug en in de commissies, maar bij de activiteiten is ze serieuzer geworden.

“CHEOPS WAS TOEN NOG NIET PRIMAIR BEZIG MET HET ONDERWIJS”

Het onderwijs, en de rol die CHEOPS daarin speelt heeft ook een grote transformatie on-

zo sterk. Uit elke vereniging was één iemand

minder functietaken en de functies verschilden

dergaan. Paul was zelf niet tevreden over het

gekomen, dus ze kwamen uit verschillende dis-

dus ook minder van elkaar. Dat hij de voorzitter

onderwijs in zijn tijd; er werden nog geen eisen

ciplines. Daarnaast organiseerden ze samen wel

werd, is dan ook redelijk toevallig; dat had net zo

aan de colleges gesteld en er was ook geen feed-

dingen, maar dat was naast de studie en er was

goed iemand anders kunnen zijn. Voor Tom was

back naar de docenten. “Veel docenten waren

ook nog geen verenigingsruimte waarbij ze elkaar

de reden om een jaar bestuur te gaan doen de

hyperintelligent, maar niet te volgen”. Dit zorgde

troffen, hierdoor zagen ze elkaar ook minder. Dit

bijzondere ervaring, het leerproces en een groot

voor een zeer lage opkomst bij de colleges. Het

is een duidelijk contrast met het CHEOPS van nu,

hart voor de vereniging. Voor de voorzittersfunc-

was toentertijd niet CHEOPS’ doel om daar een

waarbij het bestuur zo intensief samenwerkt dat

tie heeft hij gekozen vanwege de groepsbinding,

verandering in te maken. Dit is ook een grote te-

de verantwoordelijkheid en de vrijheid om zijn

genstelling met het CHEOPS van nu, waarbij “het

eigen prioriteiten te stellen. De functie past hem

bewaken en bevorderen van de kwaliteit van

goed en hij is blij dat hij die heeft, maar voor hem

het onderwijs” een van de hoofddoelen van de

geldt hetzelfde: het had net zo goed een andere

vereniging is. Deze doelstelling is voortgevloeid

functie kunnen zijn.

uit het feit dat de vereniging zich inzet voor de studenten, en dat onderwijs een belangrijke rol

Het moge duidelijk zijn: de besturen hebben de

in hun leven is. CHEOPS heeft zich daarin goed

afgelopen 29 jaar niet stilgestaan, maar de ver-

ontwikkeld: met drie onderwijsraden en een

eniging ontwikkeld tot een professioneel niveau

Commissaris Onderwijs in het bestuur wordt de

met een gelijkwaardige status. We kunnen slechts

vereniging gezien als belangrijk feedbackorgaan

gissen hoe de vereniging zich verder ontwikkeld

binnen de faculteit, waar veel waarde aan wordt

Alhoewel in deze tekst wordt gesproken over

gehecht door de docenten en beleidsmedewer-

CHEOPS, heette de vereniging bij oprichting Stu-

kers. Een mooie ontwikkeling, meent Paul, maar

dievereniging Bouwkunde. Het Egyptische thema

wellicht was dat ook wel wat te ambitieus voor

was wel al gekozen, vanwege hun legendarische

de beginjaren. Toen ging het simpelweg om het

bouwkunsten. Op het briefpapier uit het eerste

organiseren van activiteiten voor de studenten uit

jaar van de vereniging ziet men al hiërogliefen

de eerste jaren.

gedrukt, die “kunnen bouwen” betekenen. Pas na een aantal jaar werd de vereniging omgedoopt

Een bijzonder moment ontstaat wanneer tijdens

tot CHEOPS. Er werd een wedstrijd georgani-

het interview Henk Schellen langsloopt. Paul

seerd waarbij studenten de naam en het logo

roept hem en begroet hem als een oude vriend.

moesten verzinnen. Zodoende werd er gekozen

Na kort bijgepraat te hebben vraagt Paul ook

voor CHEOPS.

en waar we over nog eens 29 jaar zijn beland. AFBEELDINGEN 1 2

1. Tom en Paul op de CHEOPSloopbrug (foto: Lennart Arpots) 2. Logo op het eerste briefpapier van Studievereniging Bouwkunde

BRONNEN 1. Gesprek met Paul Donners en Tom Penninx op 26 januari 2015

CHEPOS | 83

“De trap is als een Rietveldstoel” IN GESPREK MET ROB MEURDERS, PROJECTARCHITECT VERTIGO, AFGESTUDEERD IN 1997 Hoe is het om als architect je eigen werk binnen te lopen? Rob Meurders heeft als verse alumnus van de Faculteit Bouwkunde meegewerkt aan het ontwerp van Vertigo. Voor dit interview maken we een wandeling door het gebouw. TEKST: FREDERIKE ZIELMAN

Inmiddels is het 13 jaar geleden dat de nieuwe

De stagiairs die wij krijgen zijn wel carrièregericht,

waren oorspronkelijk betegeld, maar dat was er

Faculteit Bouwkunde in gebruik genomen is.

maar niet op de goede manier.”

helaas al afgebikt.” Een ander probleem was de

Voor die tijd werd bouwkunde ondergebracht in

In zijn eigen studie heeft Rob Meurders ook het

gevel. “Het eerste ontwerp voor de gevel was te

het Hoofdgebouw. Daar heeft ook Rob Meurders

één en ander gemist. “Bij je afstuderen ben je

duur, omdat er maar één partij was die het wilde

zijn studietijd doorgebracht. In 1990 is gestart

nog geen architect. Je doet in je studie te weinig

maken. Vanwege de kosten is er toen gekozen

met de studie Bouwkunde, zonder duidelijk voor

praktijk ervaring op. Maar hier leer je dromen, en

voor een zeefdruk als alternatief. De gevel is ook

ogen te hebben wat hij daarmee van plan was.

dat is ook goed.”

bouwfysisch, zonder het zeefdruk zou er te veel

“Ik wist niet of ik naar de kunstacademie wilde of richting de exacte vakken.” Het atelierwerk maakte hem al snel enthousiast over Bouwkunde. “Je bracht meer tijd door in je atelier door dan in collegezalen. Je was altijd in het atelier bezig en dan moest je thuis nog overwerken.” Een goede begeleider is ook van belang; uit zijn eigen studietijd heeft hij meegenomen hoe belangrijk het is om studenten te motiveren. Deze ervaringen heeft hij benut toen hij zelf begelei-

licht binnenkomen. Het opdruk is een foto van de

“Het is niet raar om door

steigers van de Sagrada Família. Het stelt een zuil

een gebouw te lopen

direct, maar we laten de foto bewust nooit zien.

dat je zelf ontworpen

met steigers voor. Als je het weet herken je het De gevel heeft wel het gewenste effect bereikt.”

hebt, maar ik blijf wel

Grote verschillen tussen Vertigo en het Hoofd-

kritisch.”

en het feit dat de vakgroepen minder van elkaar

ding gaf. “Studenten raken gemotiveerd als je

gebouw zijn de grote open ruimtes in Vertigo gescheiden zijn. “Door de hoge verdiepingen is er genoeg dag-

ze op ideeën brengt, ze hoeven het niet allemaal

Kort na zijn afstuderen ging Rob Meurders aan

licht tot tien meter het gebouw in. De vloeren zijn

zelf uit te zoeken.” Maar er is ook veel veranderd.

de slag bij diederendirrix. ‘Vertigo was mijn eerste

30 bij 40 meter, met in het midden de vergader-

“Het verschil is dat nu iedereen achter een laptop

echte opdracht als architect, en dan wordt je in

ruimtes. Daardoor konden we ook in het midden

zit. Het is niet meer vanzelfsprekend dat je altijd

het diepe gegooid. Met vier man moesten we

de installaties kwijt. Het was niet de bedoeling

in je atelier zit, dat is geen goede zaak.”

alles contoleren, alle gevels, materialen, kleuren,

dat er koninkrijkjes per vloer zouden ontstaan;

Ook merkt hij dat de cultuur onder studenten

installaties, enzovoort. ’

om dat te doorbreken is er het atrium en ook de

veranderd is. “Studenten weten tegenwoordig

Zo af en toe komt Rob Meurders nog in het

doorkijk naar de maquettewerkplaats.”

beter wat ze willen.” Aan de andere kant benut-

gebouw. “Het is niet raar om door een gebouw te

Sinds de bouw zijn er kleine veranderingen

ten ze niet alle mogelijkheden. “Wij krijgen bij

lopen dat je zelf ontworpen hebt, maar ik blijf wel

gemaakt. “De tweede entree is veranderd, de

diederendirrix architecten weinig stage aanmel-

kritisch.” Natuurlijk kent een herbestemmings-

proefopstellingen op het dak en de proefgevels

dingen.

project ook problemen. “De hoofdschachten

op de laagbouw zijn erbij gekomen en de biblio-

84 | CHEPOS

IN GESPREK MET ROB MEURDERS

FILE: ALUMNI theek is verplaatst. Het ontwerp is zo dat de

We nemen de lift naar vloer 9, waar we het atri-

inrichting makkelijk te veranderen is, daarom zijn

um bekijken. Het atrium voorziet de omliggende

grote aanpassingen niet nodig.”

werkruimtes van lucht en heeft een wat ruwer

Ondanks deze flexibiliteit blijkt dat de beschik-

klimaat. Er zijn meer werkruimtes dan eigenlijk de

bare ruimte een probleem is. Zowel de vloeren als

bedoeling was omdat de gebruikers toch graag

de werkplaats zijn vaak vol. “Aan hoe je dat het

hun eigen plek hebben. “In het Hoofdgebouw

beste kan oplossen zou je een studie kunnen wij-

waren er allemaal dichte hokjes en hier is alles van

den, studenten moeten bij elkaar kunnen zitten.’

glas. Dat vraagt wel om een aanpassing.” Onderweg naar beneden vertelt hij hoe Vertigo

Centraal in het ontwerp ligt Plaza. “Dit is de plek

aan zijn naam gekomen is. “Er was een prijsvraag

waar al die studenten samenkomen, waar de

en deze naam is verschillende keren ingestuurd,

vakgroepen en de verschillende werelden elkaar

ook door Bert Dirrix. Het betekent hoogtevrees,

ontmoeten.” Terwijl we over Plaza lopen is het

maar ‘vert’ betekent ook groen.”

rustig, maar de ruimte wordt gebruikt zoals be-

Bij de werkplaats komen we een bekende tegen

doeld; voor ontmoetingen en voor tentoonstel-

en natuurlijk moet er even bijgepraat worden

lingen. De inrichting van Plaza is onderdeel van

over hoe het nu met de werkplaats gaat. Toen

het ontwerp, zo zijn ook bijvoorbeeld de houten

Rob Meurders studeerde maakten studenten

kruizen mee ontworpen.

geweldige creaties en was het altijd mogelijk om

Zoals gebruikelijk op de TU/e campus, sluit

hulp te krijgen bij het verwerken van bijzondere

deze centrale ruimte aan op de loopbruggen.

materialen. De vraag is in hoeverre dat nu nog

Het hoogte verschil met buiten vraagt om een

zo is.

bijzondere entree. “Je bent bezig met stijgen, dan kom je binnen en dan is daar de presentatiezaal; de trappenzaal. De trappenzaal is een laagdrempelige collegezaal. Omdat de lezingen niet achter een deur gehou-

“Je moet het gebouw je eigen maken.”

den worden kan je ook aansluiten. Dit auditorium is ook leidend geweest bij het ontwerp van de

We sluiten de rondleiding af in de kelder en

trap. Maar het gaat niet alleen om de trap, het

nemen een kijkje in de SkyBar, die op dat moment

gaat ook om de ruimte eronder die nodig is voor

niet open is. “De SkyBar zat op het dak van

installaties.”

het Hoofdgebouw met veel glas en geweldig uitzicht.” Het uitzicht moeten we nu missen,

“In het Hoofdgebouw

maar het is zeker een interessante ruimte waar de creativiteit van de studenten zichtbaar is.

waren er allemaal dichte

Rondom het atrium kwamen we al uitstallingen

hokjes en hier is alles van

goed vol. Hoewel hij zich niet lijkt te storen aan

glas. Dat vraagt wel om

stander van weggooien. “Er mag wel een keer

een aanpassing.”

is het gebouw van de gebruiker en hij kan de

van oude maquettes tegen, ook de kelder staat deze spullen in het gebouw, is hij geen tegengoed gereorganiseerd worden.” Maar uiteindelijk creaties van studenten die zijn opgenomen in de inrichting ook zeker wel waarderen. “Je moet het

Op de vraag of de trap goed loopt is het antwoord een verbaasde blik “Nee, ik heb daar geen last van gehad.” Maar dat is ook niet waar het bij deze trap om gaat. “Dirrix zou zeggen; het is als bij een Rietveldstoel, zitten is een werkwoord.

gebouw je eigen maken.” AFBEELDINGEN 1

2 3

De stoel is niet comfortabel, maar spreekt wel tot de verbeelding. Zo is deze trap ook meer dan een trap.”

1. Rob Meurders op Plaza (Foto: Frederike Zielman) 2. Het atrium (foto: Archief TU/e) 3. Plaza en de werkplaats (bron: Diederendirrix.nl

BRONNEN Gesprek met Rob Meurders op 4 februari 2015

CHEPOS | 85

Ingrid de Boer studeerde Bouwkunde in Eindhoven en heeft het vervolgens via een indrukwekkende loopbaan geschopt tot algemeen directeur van Woon-bedrijf. In deze positie is zij verantwoordelijk voor een kwart van alle woningen in Eindhoven. Ik ging op bezoek bij haar om te kijken hoe zij deze functie invult en wat dat betekent voor de regio Eindhoven. TEKST: WOUTER LOOMANS

VERANTWOORDELIJK VOOR 70.000 IN GESPREK MET INGRID DE BOER WONINGEN DIRECTEUR WOONBEDRIJF AFGESTUDEERD IN 1986 DE STUDIE

HET VERVOLG

Tijdens haar vijftiende levensjaar wist Ingrid al dat

complexe verhoudingen tussen de bebouwde

Na haar studie volgde een lange, indrukwek-

ze graag iets met bouwkunde wilde doen, waarbij

omgeving en de gebruikers daarvan.

kende loopbaan, die begon met een vliegende

de voorkeur uitging naar binnenhuisarchitectuur.

Alhoewel ze duidelijk haar draai in de studie had

start. Ingrid solliciteerde namelijk bij de Nationale

Echter was dat toentertijd alleen mogelijk op de

gevonden, miste ze wel de verbinding met de

Woningraad (het huidige Aedes), waar ze eigen-

kunstacademie en dat was haars inziens toch iets

praktijk. Daarom heeft ze bewust tweemaal voor

lijk iemand zochten met werkervaring. Na haar

“te wollig”. Ze koos uiteindelijk voor Bouwkunde

een stage gekozen buiten de universiteit. De eer-

werkgevers uitgenodigd te hebben bij een zelfge-

aan de - destijds - Technische Hogeschool (tegen-

ste keer was dat bij KOVOS architecten, waar ze

organiseerd congres, waren ze dermate onder de

woordig TU/e).

het verschil tussen de begroting van het architec-

indruk dat Ingrid de baan aangeboden kreeg. Het

Tijdens Ingrids studententijd was zij als vrouw ver

tenbureau en die van de aannemers onderzocht.

tempo van deze vliegende start hield ze vast en

in de minderheid. Is de huidige verhouding tussen

Daarnaast ook nog bij de Gemeente Breda op de

al op haar dertigste had ze haar eerste leidingge-

de mannen en vrouwen nu ongeveer 6:4, toen-

afdeling Volkshuisvesting. Na het proeven aan

vende functie bij de Algemene Woningbouwver-

tertijd was het nog 10:1. Dit heeft zij echter nooit

de praktijk begon het te kriebelen en wilde ze zo

eniging in Breda. Het leidinggeven trok haar – en

als belemmering gezien, maar juist als voordeel:

snel mogelijk afstuderen, wat ze uiteindelijk deed

doet dat nog steeds – vanwege de teambuilding,

ze werd vaak gevraagd voor activiteiten en stond

op stads- en dorpsvernieuwing in de context van

het sturen en stimuleren van mensen en op

regelmatig in het middelpunt van de belangstel-

Rotterdam.

abstract niveau bezig zijn met beleid.

ling. Haar eerste jaar was lastig: het ontwerpen

Na ook nog eens tien jaar bij de gemeente

ging haar niet makkelijk af en als ze Jos van

Terugkijkend op deze tijd, ziet ze het als opti-

Nijmegen gewerkt te hebben als directeur van

Eldonk of Paul Diederen aan het werk zag tijdens

mistisch en vrolijk; een tijd die alleen maar leuk

de Directie Wijk en Stad, ging ze op zoek naar

haar studie, zag ze de kwaliteit van de ‘echte

was. Het meest waardevolle was niet zozeer

een nieuwe uitdaging. Uiteindelijk kwam ze via

ontwerpers’. Ze koos er daarom voor om de pro-

vakinhoudelijk maar de hele manier van denken

een tip terecht op haar huidige functie: algemeen

cesmatige kant van de bouwkunde op te zoeken,

en werken die ze aangeleerd kreeg; analytisch en

directeur van Woonbedrijf. Haar gemeentelijke

waarbij ze voornamelijk geïnteresseerd was in de

academisch.

ervaring was in deze een grote pré. Het leuke aan

86 | CHEPOS

IN GESPREK MET INGRID DE BOER

FILE: ALUMNI deze functie vindt ze dat Woonbedrijf een grote

door het plaatsen van glasvezelverbinding in elke

en vermogende corporatie is. Als je iets wil, moet

studentenwoning.

je namelijk wel de mogelijkheden hebben het te

Woonbedrijf probeert natuurlijk niet alleen voor

realiseren. Woonbedrijf is in staat dromen waar

studenten de huurprijs laag te houden, maar voor

te maken.

alle Woonbedrijf-huurders. Dit doen zij voornamelijk door efficiënt en goedkoop woningen te

TEGENWOORDIG

bouwen. De crisis heeft hier voor nog een extra

Woonbedrijf huisvest momenteel een kwart van

stimulans gezorgd. Een van de manieren is door

de Eindhovense inwoners. Toch is het lastig te

te bouwen met bestaande concepten. De wonin-

duiden hoe groot de invloed van Woonbedrijf

gen zijn al bedacht en uitgewerkt. De woningen

is; met kleine inpassingen probeert Woonbe-

kunnen vervolgens met kleine aanpassingen in de

drijf een zo groot mogelijke invloed te hebben.

omgeving gepast worden, en daardoor nemen

Ingrid beschrijft het zelf als pixels die zij invullen

de stichtingskosten met twintig- tot vijftigdui-

Woonbedrijf wil, door nog slimmer te werken,

waardoor een totaalplaatje tot stand komt. Een

zend euro af. Die woningen worden als het ware

een hogere klantwaardering tegen minder kosten

voorbeeld is Boulevard Zuid ; de metamorfose

als een soort bouwpakketten op de bouwplaats

realiseren. “Dat doen we onder andere door

van het winkelcentrum aan de Heezerweg in

geassembleerd. Bijvoorbeeld de iQ-woningen

samen te werken met collega-corporaties in Eind-

Stratum. Het winkelcentrum wordt vernieuwd

in Tongelresche Akkers, die in één dag in elkaar

hoven en met de gemeente Eindhoven. Samen

en uitgebreid. Voor de uitbreiding moeten 65

gezet kunnen worden. De toekomstige bewoners

met leveranciers, aannemers en installateurs pak-

huurwoningen en 39 garages van Woonbedrijf

konden alles volgen vanaf een tribune.

ken we de ruimte die de gemeente laat. Door de

gesloopt worden. Daarvoor krijgt Woonbedrijf

jarenlange dominante positie van Philips zit deze

64 appartementen boven de winkels. Een mooie

DE TOEKOMST

gemeente meer achterover dan Ingrid in Nijme-

aanvulling op de woningvoorraad in deze wijk.

Een van de trends waarvan Ingrid verwacht dat

gen gewend was. Soms is dat fijn, maar vaak ook

De sloop en aankoop van een aantal woningen

die in de toekomst zal doorzetten is individuali-

jammer omdat de gemeente een essentiële partij

– pixels – zorgt straks voor een vernieuwd en uit-

sering. Huishoudens worden steeds kleiner en de

is bij de zaken die Woonbedrijf wil realiseren.”

gebreid winkelcentrum, waardoor alle bewoners

vraag wordt steeds individueler. Er kan niet meer

De nieuwe Woningwet belemmert Woonbedrijf

in Stratum weer betere voorzieningen krijgen: het

gesteld worden wat een bepaalde groep wil; elk

niet in de groei; Woonbedrijf hield zich al goed

totaalplaatje.

persoon is uniek.

bij haar basisactiviteiten en de nevenactiviteiten blijven binnen de perken. De leefbaarheid is het

Ook bij studenten speelt Woonbedrijf een grote

De vergrijzing, ook een toekomstige trend, wordt

lastigst om nog te realiseren, maar Ingrid ver-

rol, namelijk via Vestide, die drieduizend stu-

nog eens versterkt door de individualisering:

wacht dat met goede redenatie er uitzonderingen

denten huisvest. Vestide is zich bewust dat door

mensen wonen steeds langer alleen. Aangezien

gemaakt kunnen worden. Ingrid: “Dan vragen

overheidsbezuinigingen studenten steeds meer

tehuizen steeds minder vaak een optie zijn, dient

we of minister Blok eens langskomt. Hij is in het

zelf moeten betalen en daarom wil zij de huur

er een sociaal vangnet gecreëerd te worden.

voorjaar van 2014 langs geweest in Drents Dorp

laag houden. Andere studentenwoningcorpo-

Woonbedrijf is erg bekend in de wijken en zal

en heeft gezien hoe een kleine ingreep zoals het aanleggen van een moestuin een grote impact kan hebben op de leefbaarheid van zo’n wijk.

“ALS IK PAUL DIEDEREN OF JOS VAN ELDONK AAN HET WERK ZAG, WIST IK DAT ONTWERPEN NIKS VOOR MIJ WAS”

Het gaf ook nog een goede bestemming aan een stukje grond dat alleen maar onderhouden moest worden. Dat onderhoud doen de bewoners nu zelf en hebben ook nog veel plezier samen. Onze boodschap was; grote effecten hoeven niet per definitie veel te kosten. “

raties verhogen juist vaak de prijs, zodat studen-

daarom hier een belangrijke rol in gaan spelen.

ten huursubsidie kunnen aanvragen. Ingrid zegt

Een manier om de ‘participatiemaatschappij’

Kortom: een mooi verleden, een dynamisch

daarover: “met die huursubsidie kan ook van alles

te stimuleren, is door verschillende mensen te

heden en een uitdagende toekomst.

gebeuren en we willen niet dat er dan onbetaalbare

laten samenwonen. Een goed voorbeeld zijn

studentenwoningen in Eindhoven nutteloos staan.”

vier gepensioneerde vrouwen die samen in één

De studenten zouden tevens inzicht kunnen bieden

gaan huis wonen. Dit is niet alleen gezelliger

in de wensen van de toekomstige huurders van

maar zo kunnen zij ook nog een beetje voor

Woonbedrijf. Dit is echter nog toekomstmuziek.

elkaar zorgen. Dit klinkt heel gemakkelijk, maar

Het is wel duidelijk wat er nu speelt bij studenten:

wetgeving maakt het lastig in Nederland om als

internationalisering en digitalisering. Laatstge-

niet-getrouwden samen te gaan wonen. Dit wil

noemde vraag wordt door Vestide beantwoord

Ingrid dan ook graag aankaarten.

AFBEELDINGEN 1

1. Ingrid de Boer (bron: Woonbedrijf) 2. Nieuwe studentenappartementen op het TU-terrein (foto: Daniël Kersbergen)

BRONNEN 1. Gesprek met Ingrid de Boer op 9 december 2014

CHEPOS | 87

Ir. Mischa Molsbergen alumnus Real Estate & Housing Faculteit Bouwkunde TU Delft en projectleider van

VERTICALE STAD

DE ROTTERDAM De Rotterdam is de nieuwste eyecatcher van Nederlands trotse havenstad. Het gebouw is een complete stad in de stad: drie transparante torens, 150 meter hoog, op een voetstuk van cafĂŠs, restaurants, een hotel, sportclubs en prachtige entrees. De Rotterdam is een ontwerp van Rem Koolhaas (OMA) op de Wilhelminapier, het nieuwe Manhattan aan de Maas.

88 | CHEPOS

verticale stad DE ROTTERDAM

ADVERTORIAL

REAL ESTATE & HOUSING De naam verwijst naar het roemruchte maritieme

Het allerlastigste aan het ontwikkeltraject was

vertrouwen in De Rotterdam en dat is wat je

verleden van de plek: ‘De Rotterdam’ was een

dat een dergelijk grootschalige multifunctio-

nodig hebt om een dergelijk project te kunnen

van de bekendste schepen van de Holland-Ame-

nele ontwikkeling niet valt te faseren. “Je moet

realiseren.”

rika Lijn (HAL), waarop vele duizenden Europea-

meerdere risico’s tegelijkertijd afdekken. In feite

nen de overtocht naar Amerika maakten.

moeten alle gebruikers op hetzelfde moment ja”

“Dit is echt een on-Nederlandse, unieke prestatie die mede te danken is aan de professionaliteit en trots van alle partijen die betrokken zijn geweest bij de realisatie van dit project. Behalve dat De Rotterdam een prachtig nieuw icoon van de stad is geldt voor alles aan dit gebouw de overtreffende trap. Om zomaar wat cijfers te noemen: een gebouw met ruim 7.500 ruimtes, gebaseerd op zo’n 40.000 bouwtekeningen en met dagelijks soms wel 800 werklieden tegelijk op de werkvloer.” Op de Wilhelminapier bevindt zich het voormalig

zeggen.” En dat is lastig, zeker gezien de lange

Ir. Mischa Molsbergen is, vanuit zijn functie als

vertrekpunt van de schepen; het hoofdkantoor

doorlooptijd van het project. Alleen al de bouw

directeur Projecten bij MAB Development

van de HAL is inmiddels het succesvolle Hotel

duurde vier jaar. Niet iedereen kijkt zover vooruit.

Nederland BV, projectdirecteur van De Rotterdam

New York. De Wilhelminapier behoort tot de

Daarom waren de ontwikkelende partijen blij met

C.V. ( samenwerking van MAB en OVG). Alum-

prestigieuze waterfrontontwikkelling Kop van

de overeenkomsten die werden gesloten met

nus Real Estate & Housing Faculteit Bouwkunde,

Zuid, waarbij het oude havengebied is getrans-

Amvest met betrekking tot de aankoop van de

TU Delft.

formeerd in een kloppend nieuw stuk binnen-

woningen, het nhow-hotel en met de gemeente

stad aan de ‘andere’ kant van de Maas. De locatie

Rotterdam voor de afname van een groot deel

van De Rotterdam, vlak naast de cruiseterminal

van het kantoorprogramma. “Deze partijen had-

en de Erasmusbrug, verbindt het noordelijke en

den een langetermijnstrategie. Niet ieder bedrijf

het zuidelijke deel van Rotterdam.

kan zich dat permitteren. Al deze partijen hadden

Bron: NAW #22 Copyrigth beeldmateriaal: De Rotterdam C.V.e naam verwijst naar het roemruchte maritieme verleden van de plek: ‘De Rotterdam’ was een van de bekendste schepen van de Holland-Amerika Lijn (HAL), waarop vele duizenden Europeanen de overtocht naar Amerika maakten.

“Uniek aan De Rotterdam is dat de verschillende functies in één gebouw gerealiseerd worden. Naast de drie hoofdfuncties wonen, kantoren en een hotel, zijn er horeca, congresfaciliteiten, parkeren, winkels en leisure gerealiseerd. In totaal gaat het om maar liefst 160.000 vierkante meter, en daarmee is het het grootste gebouw van Nederland.”

Door professioneel projectmanagement en een solide businesscase is dit beeldbepalend gebouw voor de stad in slechts vier jaar tijd verrezen.

Meer weten over de opleiding van Mischa Molsbergen? Real Estate & Housing aan de Faculteit Bouwkunde TU Delft richt zich met name op het managen van de gebouwde omgeving. Dit geldt voor alle fasen van de levenscyclus van het gebouw: van initiatief tot gebruik. Dit is nodig om gebouwen en de gebouwde omgeving goed te laten functioneren en te laten aansluiten bij de wensen van de eindgebruiker en alle overige partijen. RE&H heeft oog voor de koppeling tussen ontwerp en omgeving en biedt wetenschappelijke bagage voor een nationale en internationale toekomst in de bouwen vastgoedsector. Meer informatie over de Mastertrack Real Estate & Housing: www.reh.tudelft.nl en www.masterevent.tudelft.nl of mail naar de MSc coördinator: m.prins@tudelft.nl CHEPOS | 89

Marinde van Rooij, 2de jaars master Urban Design & Planning,Chepos 48

Ilke Broers, 1e jaars master Architecture, Chepos 46

Sinds de Chepos 48

Evert Hollander, 3e jaars bachelor Architectuur & Stedebouw, Chepos 45

vertegenwoordig ik als

Met een voorliefde

vergadering van de

stedebouwkundige deze

voor schrijven en

Chepos bijgewoond

mooie discipline in de

overtuigd door mijn

te hebben wist ik het

commissie en probeer

huisgenoot en nu

Na één keer de

al zeker; hier wil ik aan meewerken. Een leuke,

ik daaraan gerelateerde onderwerpen onder

mederedactielid Jolijn, heb ik me in mijn eerste

gezellige commissie én het neerzetten van een

de aandacht te brengen. Omdat ik momenteel

jaar bij deze commissie gevoegd. Hoogtepunt

mooi en professioneel blad, wat wil je nog meer?

aan het afstuderen ben, zal de 51e editie mijn

was voor mij het werkbezoek aan Almere en

Aan het begin van dit studiejaar begonnen we al

laatste zijn. Ik hoop dan ook zeer dat Evert en

omstreken voor de Chepos 49. Nooit gedacht

aan de voorbereidingen voor de 50. Hier had ik

Lennart mijn rol in deze gezellige redactie blijven

dat een dergelijke uithoek zoveel moois te bieden

veel ideeën voor en ik heb hier meteen vanaf het

vertegenwoordigen, zodat het interdisciplinaire

heeft. Mijn grootste ambitie is om met de huidige

begin aan meegewerkt. Na veel onderzoek en

karakter behouden blijft.

commissie in de Chepos 100 te komen, hopelijk

geregel, ook voor de release zelf, en vreselijk veel

tot dan!

discussie denk ik dat we met z’n allen een mooi jubileumnummer hebben neergezet.

Justin Agyin, 3 jaars bachelor Architectuur, Chepos 49 e

Het leukst aan de Chepos is voor mij de mogelijkheid om me in bepaalde onderwerpen te verdiepen en hier vervolgens over te schrijven. Verder is het een zeer leerzame commissie met een gezellige redactie en was het erg speciaal om mee te mogen werken aan deze jubileumeditie van de Chepos.

Mike van Osta, 1ste jaars master Building physics, Chepos 48 Aan de release van Chepos gaat altijd een heel proces vooraf. Bij mij komt een idee voor een artikel meestal uit de lucht vallen; het schrijven duurt vaak net iets langer. Gelukkig zorgen commissie-uitjes voor de nodige ontspanning en geven uitstapjes zoals de roadtrip door Flevoland de nodige inspiratie.

Patrick van Dodewaard, 3e jaars master Architecture & Structral Design, Chepos 3.8 Al jaren ben ik lid van de Cheposredactie. Dat ik het zolang volgehouden heb heeft alles te maken met de dynamiek van de commissie, steeds nieuwe mensen, taken en ervaringen. Terugblikkend merk ik dat mijn interesses en verantwoordelijkheden in de loop der tijd zijn veranderd. In het eerste jaar wilde ik (leren) schrijven en onderzoeken, daarna verschoof de focus meer naar minder diepgaande artikelen, eindredactiewerk en ‘de grote lijnen bewaken’. Na de Chepos 50 is het mooi geweest. Tijd om af te studeren.

Iedere drie maanden een nieuwe Chepos, en nu zelfs de 50ste editie van de Chepos. Maar wat gaat er eigenlijk vooraf aan een Chepos? In dit artikel kijk je mee achter de schermen bij de maak van een Chepos; de redactieleden laten je een kijkje nemen in hun kijk op de Chepos en de redactie die daarbij zit.

DE REDACTIE EEN KIJKJE ACHTER DE SCHERMEN BIJ:

90 | CHEPOS

ACHTER DE SCHERMEN

CHEPOS Sven van der Hulst, 3de jaars bachelor Ontwerp, Chepos 47

Frederike Zielman, 3de jaars bachelor Ontwerp, Chepos 45

Chastity Verhoofstad, 2de jaars bachelor Proces, Chepos 50

Het leukste van de

Het eerste artikel dat

Sinds het begin van

Chepos vind ik, wan-

ik voor de chepos

de Chepos 50 ben ik,

neer je samen een

schreef ging over

na gevraagd te zijn, bij

aantal maanden hard gewerkt hebt aan het blad,

de Bijlmer. Het was

de redactie gekomen.

het dan uiteindelijk van de drukker komt, en je

een uitdaging om het te schrijven en spannend

Voor mij is het allemaal nog vrij nieuw. Maar ik

het eerste exemplaar in je handen hebt. Dat geeft

het gedrukt terug te zien. Dat was wat ik van de

heb nu al ondervonden dat de Chepos een

zo’n grote voldoening, zo van “dat hebben we

Chepos verwacht had. Behalve dat is de Chepos

commissie is waarvan ik al veel geleerd heb en

samen bereikt”.

ook tot diep in de nacht in Vertigo zitten, elke

nog veel van zal gaan leren! Een echte uitdaging

maandag taart en een geweldige groep mensen.

dus.

Jolijn van Keulen, 1e jaars master Architecture, Chepos 3.11 Het leukste van redactielid zijn bij de Chepos is dat vele deuren voor je open gaan die normaal gesloten blijven. Zo krijg je een rondleiding door een gebouw dat normaal voor publiek gesloten is of mag je langskomen op het bureau voor een interview. En dan ben je apetrots als ze onder de indruk zijn van ons mooie blad.

Lennart Arpots, 3e jaars Stedebouw, Chepos 50 Momenteel is het elf uur ‘s avonds. Ik ben in Vertigo, op een zondag, in de carnavalsvakantie. Waarom ben ik hier; ben ik gek geworden? Of is dit weer het deadlinewerken van Bouwkunde? Nee, hier wordt met bloed, zweet en tranen het blad in elkaar geflanst dat u nu vast hebt. Krankzinnig.

Taeke Offringa, 1ste jaars master Architecture, Chepos 3.11 Inmiddels is dit mijn achtste Chepos en voelt het hele proces nog steeds als een prettig gevecht tegen de deadline. Voor mij begint het pas écht te kriebelen en interessant te worden zodra de eindredactionele periode eraan komt: schrijven, lay-outen, pielen, klooien, corrigeren. Net zo lang totdat de deadline daar is en er weer een puik blad is opgeleverd.

Wouter Loomans, 4de jaars bachelor Vastgoed, Chepos 46

Kim Raijmakers, 3de jaars bachelor Proces, Chepos 49

De vijftigste Chepos,

Als bestuursverant-

daar wilden we met

woordelijke ben ik

zijn allen iets bijzonders

dit collegejaar bij de

van maken. De weg

Cheposredactie geko-

ernaartoe was geplaveid met gezelligheid en gedeelde

men. Een bijzonder leuke commissie met een nog

interesse en waar de weg onverhard was en we hob-

bijzonderdere tijdsplanning. De eerste weken

bels tegenkwamen, overwonnen we die met de redac-

maakt iedereen goede, maar kleine stappen in de

tie door een combinatie van ervaring en creativiteit.

vordering van zijn artikel. En dan is het zover: de

Al met al hebben we zeven maanden actief aan deze

eindredactiedag – of bij deze editie het eindre-

vijftigste editie gewerkt en als hoofdredacteur ben ik

dactieweekend – met de nodige koppen koffie

zeer content met het resultaat.

wordt de eindsprint getrokken en een prachtig blad neergezet.

CHEPOS | 91

TERUGBLIKKEN MET OUD-HOOFDREDACTEUREN MARTIJN KRUIJF PIETER BEER MARIEKE DE VRIES MERIJN POELS

In het afgelopen decennium hebben diverse hoofdredacteuren kleur gegeven (soms letterlijk) aan de Chepos. Van complete lay-outherzieningen tot het voor de camera poseren in een jurk van oude Chepi; de spreekwoordelijke bloed, zweet en tranen zijn er niks bij. We hebben oud-hoofdredacteuren gevraagd kort wat herinneringen op te halen voor deze vijftigste editie. TEKST: SVEN VAN DER HULST & TAEKE OFFRINGA

Wat waren je beweegredenen om bij de Cheposredactie te gaan? En hoe lang heb je erbij gezeten?

publiceren van een magazine in zijn werk ging.

MK: Ik heb me in 2006 bij de Cheposredactie

MdV: De leuke commissie, haha. Eigenlijk vooral

Leuk om alle verhalen te horen! Welke Chepos vonden jullie het meest interessant om te maken? Welk thema was dat?

aangesloten, toen nog zonder vaste hoofdre-

het schrijven, maar ook het contact met de prak-

PB: Dat was uiteraard het thema UNStudio, toen

dacteur (ieder themanummer had een eigen

tijk en het vormgeven van een blad zoals je wilt.

kreeg ik samen met gastredacteur Louis Cobben

hoofdredacteur). Een van mijn teamgenoten bij

MP: Van jongs af aan ben ik al geïnteresseerd

de kans om een interview af te nemen met Ben

het hockey, Okke Boom, tevens Cheposcoryfee

geweest in schrijven en taal. Toen ik hoorde dat

van Berkel, het was een fantastische ervaring

(en toen commissievoorzitter) had mij overge-

er nieuwe redacteuren werden gezocht, was

waar ik veel van heb geleerd.

haald om bij de redactie te komen.

dat dus een leuke manier om die interesse te

MP: Voor mij was dat de Chepos 47, met als the-

In 2006-2007 viel de commissie onder mijn

combineren met die van bouwkunde. Verder leek

ma De Rotterdam. Daarin hebben we dit gebouw

Vervolgens ben ik een jaar redacteur geweest en daarna ongeveer twee jaar hoofdredacteur.

verantwoordelijkheid tijdens mijn CHEOPS

integraal beschouwd, met artikelen over bijna

bestuursjaar. In 2008 besloot ik vervolgens

alle bouwkundige disciplines. Voor het nummer

hoofdredacteur van Chepos 013 ‘Kunst/Kitsch’ te worden, met Hans Ibelings als gasthoofdredacteur. Na deze editie heb ik samen met de commissie het concept, de inhoud en de lay-out van de Chepos volledig herzien en na nummer 014 werd Chepos 3.1 (nieuwe stijl) uitgebracht onder een vast hoofdredacteurschap, waarvan ik de eerste hoofdredacteur was. In 2010 heb ik uiteindelijk afscheid genomen van de commissie

“Soeters schreef hierop een schitterende Soeteriaanse brief terug, grammaticaal bestaande uit slechts twee zinnen!” (MK)

hebben we toen een erg interessante rondleiding gehad in het toen pas net - deels - opgeleverde gebouw, wat ons extra inzichten heeft gegeven. Samen met de informatie voorzien door verschillende personen die actief met het ontwerp bezig zijn geweest, heeft dit tot een reeks interessante artikelen geleid. We kregen hier vanuit verschillende hoeken lovende kritieken over, wat mij als hoofdredacteur toch wel trots maakte. Verder

omdat ik ging afstuderen en droeg ik het stokje

vond ik de cover van dat nummer, met een foto

over aan Pieter Beer.

van Erik Zonneveld van de gevel van De Rot-

PB: Ik was in mijn eerste jaar als bachelorstu-

het me erg leuk om een blad vorm te geven en

terdam, erg geslaagd. Voor mij persoonlijk de

dent in een atelier gezet dat deels werd begeleid

was ik benieuwd naar de praktische ervaringen

mooiste van alle Chepi.

door oud-redacteur Martijn Kruijf. Die heeft mij

en contacten die je eraan overhoudt. Ik heb

MK: Dat vind ik een lastige... Voor iedere editie

toentertijd overtuigd om bij de redactie te komen.

vierenhalf jaar bij de redactie gezeten, waarvan

en ieder thema werd uiteraard lang gebrain-

Het was voor mij vooral een leuk aanbod omdat

de laatste twee jaar ongeveer als hoofdredacteur

stormd en was daarmee voor mij per definitie

ik graag schreef en interesse had in hoe het

[tot Chepos 48 red.].

interessant. Als ik dan toch een keuze moet ma-

92 | CHEPOS

IN GESPREK MET OUD-HOOFDREDACTEUREN

CHEPOS

ken zou ik kiezen voor Chepos 013 ‘Kunst/Kitsch’

enkele edities van de Chepos heeft voortgeduurd

sche stukken moet bevatten. De mix is juist inte-

waar ik Sjoerd Soeters mocht interviewen en

is grappig om terug te lezen. Daarnaast vond ik

ressant. Het zou wel leuk zijn om ook meer artike-

onder andere Hans Ibelings en Dick van Gameren

de editie van UNStudio ook erg gaaf, ook met het

len van externe schrijvers of van afstudeerders te

hele interessante en scherpe artikelen hebben

oog op de fysieke objecten (die de concepten van

plaatsen. Ik denk dat de verbeterde lay-out van

geschreven voor ons.

UNStudio representeerden) die we toen gemaakt

2013 ook heeft bijgedragen aan de bekendheid

Of toch 3.2 over het Spuimarkt complex ont-

hebben voor de release.

van de Chepos, omdat het nu meer een uniform

worpen door Bolles + Wilson waarvoor ik Peter

beeld uitdraagt dan de edities daarvoor.

zijn sterke inhoudelijke visie/overtuigingen op

In de loop van de tijd heeft de Chepos een ontwikkeling doorgemaakt, van studentikoos blad via architectuurtheoretisch tijdschrift naar het bouwkundige magazine dat het nu is. Wat vinden jullie van de staat van de Chepos op dit moment?

architectuur en de banaliteit van zijn gebouwde

MK: Ik heb al een paar jaar geen Chepos meer

werk. Soeters schreef hierop een schitterende

gezien, dus ik kan hier helaas niet over oordelen.

‘Soeteriaanse’ brief terug, grammaticaal be-

MP: Ik ben op zich wel erg tevreden met hoe de

staande uit slechts twee zinnen! Overigens kwam

Chepos er op dit moment uitziet. Ik denk dat we

hij later nog verhaal halen bij CHEOPS bij een

met de redactie door de jaren heen het blad wel

bezoek aan de TU/e over het ongelooflijke infan-

een steeds professionelere en frissere look heb-

tiele (quasi handgeschreven) lettertype dat we

ben gegeven, zeker door het introduceren van

hadden gebruikt om beide brieven te publiceren.

de nieuwe lay-out in 2013. Vroeger had het blad

Ik baal er nog steeds van dat ik toen net in een

toch een wat meer architectuurtheoretisch karak-

vergadering zat en zijn tirade niet persoonlijk heb

ter met artikelen van hoog niveau, maar ik denk

mogen aanhoren.

dat de huidige artikelen meer variatie hebben en

MdV: Ik vind het ook een lastige vraag! Ik vond

daardoor de lezer meer uitnodigen.

veel Cheposedities gaaf om te maken, maar

MdV: Ik ben ook tevreden met hoe de Chepos er

de Chepos 3.10 vond ik persoonlijk erg leuk,

nu uit ziet. Ik denk dat de Chepos een blad moet

vanwege de papieren jurk en de fotoshoot bij

zijn dat zich richt op de bachelorstudent, en dat

Piet Hein Eek! Ook de discussie over baksteen die

betekent dat het niet enkel architectuurtheoreti-

Wilson heb mogen interviewen op zijn kantoor in Münster. Los van de thema’s ben ik toch eigenlijk wel het meest tevreden met de over twee edities gepubliceerde briefwisseling met Sjoerd Soeters over hoe teleurgesteld ik was over de discrepantie tussen

BRONNEN Gesprek met: Martijn Kruijf, Pieter Beer, Marieke de Vries en Merijn Poels.

“ Het zou wel leuk zijn om ook meer artikelen van externe schrijvers, of van afstudeerders te plaatsen.” (MdV)

CHEPOS | 93

Elk jaar studeren vele buitenlandse studenten aan de TU/e. Voor de Chepos van december 2000 werden vier studenten gevraagd naar hun bevindingen . Dit levert bijna 15 jaar later een interessante kijk op hoe het leven op de faculteit Bouwkunde destijds werd waargenomen.

BUITENLANDSE STUDENTEN IN EINDHOVEN INLEIDING: MIKE VAN OSTA

JOSEPH BARNARD, BRISTOL, ENGELAND

met sportactiviteiten. Sport blijkt hier ook een

kers. Ik geniet van mijn verblijf hier en vind het

populaire bezigheid te zijn. Volleybal, hockey,

ontzettend leuk mensen van over de hele wereld

Aangekomen in Nederland,

voetbal, er is geen tekort aan goede sporten hier

te ontmoeten. Ik werk aan nieuwe projecten; op

Ik ben een Englishman, geen alien in New

in Nederland.

dit moment zit ik in een internationale ontwerp-

York, maar een nieuweling in deze mooie stad

Zo, dit is mijn verhaal en ik ben, voor zover ik

studio, speciaal voor Erasmusstudenten. In zo’n

Eindhoven. Ik voelde me overigens wel als een

weet, nog de enige Engelse alien in Eindhoven.

design studio komen verschillende talen en

alien toen ik net aankwam. Het leven op de TU lijkt een beetje op Star Trek met alle studenten om me heen die laptops gebruiken alsof het papier is. Maar na een tijdje voelde ik me niet echt meer als een alien. Nederlandse en Engelse cultuur hebben veel overeenkomsten en zelfs

culturen samen en dit is ontzettend inspirerend. Ik

“Studenten gebruiken

vind het leuk om geconfronteerd te worden met

hier laptops alsof het

Nederlandse studenten in het volgende trimester.

papier is.”

de weersomstandigheden doen me denken aan

nieuwe situaties. Ik hoop in contact te komen met Op dit moment is dit nog niet gelukt, omdat ik alleen colleges volg met buitenlandse studenten. Ik ben begonnen met het leren van de Nederlandse taal en hoop dan ook dat het daardoor gemak-

te spreken in dit meertalig land. Ik ben een Eras-

SUSI BERTSCH, INNSBRUCK, OOSTENRIJK

mus uitwisselingstudent en studeer Architectuur

Waar denk je wel niet naar toe te gaan?

contact te komen.

in een internationale ontwerpstudio. Ik ben zeer

Naar Eindhoven! Wat is dat? Het is een stad in

verrast dat een van mijn begeleiders Engels en

Nederland. Aha, Nederland, leuk! Afgelopen

Tijdens de excursie naar Parijs heb ik leuke

de ander Frans is. Tot nu toe zijn we in het atelier

maart heb ik de beslissing genomen om in het

ervaringen opgedaan. Het is ontzettend gaaf

vooral bezig geweest met een studie naar de

buitenland te gaan studeren. Ik dacht dat Neder-

om al die moderne architectuur te zien en om de

fascinerende gevarieerde Nederlandse geografie.

land een goede keuze zou zijn. Ik had al veel ge-

uitzonderlijke sfeer van een stad te voelen. Ook

Al snel bleek dat het moeilijk is om een kamer met

hoord over de Nederlandse architectuur (OMA,

heb ik veel nieuwe vrienden gemaakt. Ik kan

’uitzicht’ te vinden, in dit land zonder bergen.

MVRDV, enz.) en Nederland ligt in het midden

wel zeggen dat ik me al aardig thuis voel hier,

Maar waarom koos ik om naar Nederland te

van West-Europa. Het ligt in de buurt van België,

waarschijnlijk ook doordat Nederlanders ontzet-

komen? Ik ben voor een kwart Nederlands, mijn

Frankrijk, Engeland, Duitsland, dus genoeg

tend aardig en open zijn (behalve buschauffeurs).

oma kwam uit Rotterdam. Ik hoop er achter te

mogelijkheden voor leuke uitstapjes. Eindhoven is

Ondanks dat mensen hier tijdschema’s maken

komen wat de Nederlandse kant is van mezelf

de enige stad in Nederland die aangeboden werd

voor elke dag, hebben ze altijd tijd voor mij. Zelfs

en ik hoop uit te vinden wat het betekent ’Hol-

door het Erasmus programma in Innsbruck, dus

receptionisten nemen de tijd om mij alles uit te

lander’ te zijn. Helaas spreek ik geen woord van

daarom kwam ik hier.

leggen en zijn nog vriendelijk ook.

thuis. Ik kan helaas niet zeggen een vreemde taal

het diepe, Duits klinkende taaltje. Het lijkt haast

Ik kijk ontzettend uit naar de komende maanden

dat je keelpijn moet hebben om de taal goed uit

Ik ben nu al acht weken Eindhoven en de TU/e

te spreken. Ik kan dus niet de finesses van het

aan het ontdekken. Veel dingen zijn anders dan

gesprek waarnemen. Ik ben erachter gekomen

ik gewend was vorig jaar in Innsbruck. Er zijn

dat de Nederlanders vrij onafhankelijk leven,

geen bergen, fietsen hebben geen versnellingen

maar er is geen twijfel over mogelijk dat de inter-

en er zijn overal computers (we hebben een

nationale taal van alcohol mensen samenbrengt.

aantal goede computers in Innsbruck, maar niet

Dit is vrijwel altijd te combineren (waarschijnlijk

zoveel als hier in Eindhoven). Nederlanders zijn

vanwege het overvloedige water vanuit de lucht)

ontzettend punctueel vergeleken bij Oostenrij-

94 | CHEPOS

kelijker wordt om met Nederlandse studenten in

hier in Eindhoven.

ARTIKELEN UIT DE OUDE DOOS

UIT: CHEPOS 2001 natuurlijk voor Nederlandse fietsen, Nederlands

ontzettend blij met het kwartier pauze na elke 45

ANA PALENCIA NOVAS, MADRID, SPANJE

weer en Nederlands eten!

minuten college. Aan de andere kant heeft onze

Een jaar in het buitenland,

Ik ondervind dat er wel drie belangrijke verschil-

onze pauzes en de universiteit is de hele nacht

Spanje? “Sol, Fiesta en Siesta”, dat denken

len zijn. Het eten is voor ons een manier om

door geopend. Om precies te zijn, niet alleen de

de meeste Nederlanders als je zegt dat je uit

genegenheid te tonen voor mensen van wie we

universiteit en de bibliotheek zijn de hele nacht

Spanje komt, en dat is waarschijnlijk ook de reden

houden. Wij eten altijd twee keer warm op een

open, ook winkels en bedrijven zijn open tot

waarom mensen Spanje meestal een leuk land

dag. We lunchen tussen half twee en drie uur ’s

laat in de avond. Je kunt dus wel zeggen dat de

vinden. Ik heb daar twee dingen over te zeggen.

middags en dineren na negen uur in de avond.

middagen in Spanje net wat langer duren dan in

Ten eerste is het waar, maar niet altijd. We moe-

Natuurlijk ontbijten we ook en hebben we twee

Nederland.

ten ook serieus zijn op zijn tijd. En ten tweede,

pauzes rond twaalf uur ‘s middags en zes uur ’s

Hoe dan ook, niet alles is zo verschillend. We zijn

Spanjaarden vinden Nederland net zo leuk als

avonds, vergelijkbaar met de Nederlandse lunch

allemaal jong, we zijn studenten, we houden er-

Nederlanders Spanje. Spanjaarden hebben een

rond twaalf uur.

van plezier te maken en om uit te gaan. Kroegen

universiteit ook haar kwaliteiten. We hebben ook

bepaalde fascinatie voor Nederland, omdat ze

en discotheken sluiten later in Spanje en we drin-

het beeld van vrijheid, tolerantie, seks en drugs

De fiets is voor mij een geweldig vervoersmiddel:

ken meestal geen bier, maar sterke drank. Maar

voor zich hebben. Het is jammer dat wanneer je

goedkoop, gezond, zonder parkeerproblemen

we houden er allemaal van om met vrienden te

zegt dat je naar Nederland gaat, het eerste wat

en bovenal goed voor het milieu. In de meeste

zijn en plezier in het leven te hebben!

mensen meestal zeggen is: “Mmm, je houdt van

Spaanse steden is fietsen echter niet mogelijk,

drugs, is het niet?” Mijn opinie is dat Spanje niet

omdat ze er qua infrastructuur en ruimte (nog)

alleen maar feest is en Nederland niet alleen maar

niet klaar voor zijn. Ook heeft Nederland het

ANDREAS KAHLE, INNSBRUCK, OOSTENRIJK

drugs is. We hebben allebei veel meer om te laten

voordeel dat alle wegen vlak zijn. Wij moeten

Beste CHEOPS-leden,

zien!

kiezen tussen de metro, bus of auto, maar dan sta

Ik ben Andreas, studeer architectuur en ik mis de

Ik studeer een jaar hier in Eindhoven en mensen

je gegarandeerd in de file. Madrid is een enorm

hoge bergen rond mijn universiteit in Oostenrijk.

vragen mij waarom ik voor Nederland en Eind-

grote stad. We doen er soms wel een half uur tot

Het is daar onmogelijk langer dan vijf uur per dag

hoven gekozen heb. Mijn antwoord is dan altijd

een uur over om op de universiteit aan te komen.

op de universiteit te blijven, omdat een aantal van

dat ik een bepaalde aantrekkingskracht voel voor

Ik vind de TU een goede universiteit. Het is jon-

die bergen een ‘magnetisch’ effect op je hebben.

Nederlandse architectuur, de Nederlandse manier

ger, kleiner en bovenal veel minder overbevolkt.

Je moet dan wel weg om te gaan skiën of om de

van denken, de Nederlandse universiteit en

De universiteit heeft enorm veel te bieden aan

bergen te gaan beklimmen.

de studenten: gratis materialen voor maquettes

Ik vind dat Nederlandse studenten ontzettend

“De universiteit is

(toen nog wel, Red.), een groot sportcentrum en

hard werken. Maar hoe kan het ook anders; wat

jonger, kleiner en

voor iedereen computers. Nederlandse studenten

zouden ze anders moeten doen hier? Ze zijn altijd

hebben zelfs een studiebeurs en mogen gratis

op tijd voor colleges. In Oostenrijk beginnen

met de trein! Dit alles hebben we niet in Madrid.

colleges altijd een kwartier later. Dit noemen we

Wij moeten officieel een jaar langer studeren

“het academisch kwartiertje”.

en elke dag hebben we college van acht uur

Onze projecten zijn ook heel anders, omdat wij

’s ochtends tot drie uur ’s middags. Ik ben dus

onze constructies moeten berekenen op zware

bovenal minder overbevolkt.”

sneeuwbelasting. Dit kan in de winter wel een pak van twee meter zijn. Kun je het je voorstellen? Ja dat is bouwkunde studeren in Oostenrijk, om precies te zijn in Innsbruck in Tirol! Voor meer informatie, neem contact op met het reisbureau, of ga naar de Erasmuscoördinator.

AFBEELDINGEN 1. Studenten met notebooks (bron: Cursor) 1

CHEPOS | 95

Kop van ‘t Zand: Link the City MULTIDISCIPLINAIR PROJECT NAJAAR 2014 Het multidisciplinaire project uit het derde jaar heeft nogal een status opgebouwd: studenten die vijf dagen per week tot diep in de nacht doorwerken is de algemene tendens die rond het project hangt. Allicht een zwaar project, maar het levert wel mooie resultaten op! Het volgende stuk is geschreven door groep 10, bestaande uit Vera Adriaans, Daan Knibbeler, Milan Meeuse, Freek van de Mortel, Bram Nuijten, Fabian van der Wielen en Eefke Winkelmolen. Zij werden door hun mede-studenten het beste beoordeeld en als favoriet gekozen. De Kop van ’t Zand is onderdeel van de wijk Het

horecagelegenheid. De Willem II-fabriek heeft

waar verschillende evenementen konden worden

Zand gelegen in Den Bosch. Dit wijkonderdeel is

zich ontplooid tot een kleine concertzaal waar

gehouden en waar jongeren hun talenten konden

het oude industriële gebied van de stad. In vroe-

regelmatig evenementen worden gehouden, W2

ontwikkelen en uitvoeren. De huidige functie van

gere tijden waren de fabrieken nog onderdeel van

Poppodium. Hierin vormt de wijk Kop van ’t Zand

de fabriek bestaat uit een skatebaan. Onder de

het handelskarakter van de stad, maar tegen-

een nieuw cultureel centrum in Den Bosch.

naam World Skate Center is het een plek gewor-

woordig worden ze niet meer voor hun oude doel gebruikt.

den waar wekelijks vele jongeren samenkomen. Een fabriek die achter is gebleven in de ontwikkeling van de wijk, is een oude metaal- en ijzer-

Een geheel nieuw idee dat is ontstaan, is het ont-

De Verkadefabriek en de Willem II-fabriek, die

gieterij. In de afgelopen jaren heeft deze fabriek

wikkelen van een hotel en woningen in combina-

in dezelfde wijk liggen, hebben ondertussen al

verschillende functies gehad, maar deze bleken

tie met de oude metaal- en ijzergieterij. Het ge-

een andere functie gekregen. De Verkadefa-

steeds maar tijdelijk te zijn. In eerste instantie

bied zal aansluiten bij het culturele en recreatieve

briek heeft een cultureel programma gekregen,

sloot de fabriek aan op het culturele programma

programma van de wijk Het Zand. Gekeken naar

met onder andere een film-, theater- en een

van de wijk. De Talentfactory was een plaats

de ligging van de wijk, heeft het een ideale locatie

96 | CHEPOS

MULTIPROJECT ARTIKEL OVER NAJAAR DINGEN 2014

NOW

ten opzichte van de verschillende programma’s in

Het complex is via de achterzijde bereikbaar met

nieuwe bebouwing contrasteert door de verticale

de stad, te weten business, watersport, cultuur,

de auto die vervolgens in een tweelaagse split-le-

aluminium panelen met de oude, horizontaal ge-

wonen en het centrum.

vel parkeerplaats geparkeerd kan worden. De rest

oriënteerde baksteen van de ijzerfabriek. Op deze

van het complex is alleen te voet of met de fiets

manier wordt verwezen naar de geschiedenis van

In het Multidisciplinair project zijn deze eerste

te bereiken. Dit geeft een rustige indruk aan de

de ijzeren metaalgieterij, maar tegelijkertijd ook

ideeën uitgewerkt tot een daadwerkelijk plan,

kade die geschikt is voor recreatie. De gelaagde

naar het tijdsverschil en technologische vooruit-

waarbij de oude metaal- en ijzergieterij een

kade verdeelt de verschillende verkeerstromen

gang. De grote overspanning, die verwezenlijkt

prominente rol en verbindende factor heeft. Het

zodat er een goede verbinding ontstaat tussen de

wordt door een stalen vakwerkconstructie,

gemeentelijk monument staat centraal in het

gebruikers van het gebouw en voorbijgangers.

benadrukt de ingang van het hotel. Tegelijkertijd

ontwerp. Functies als een horecagelegenheid,

De ingang van het hotel is bereikbaar via een trap

vormt dit de afscheiding tussen de rustige bin-

expositieruimte, en hotelingang met aanliggende

die leidt naar een splitlevel binnenplaats. Deze

nenplaats en de kade.

lobby worden verbonden door een verhoogde

geldt als rustige baken voor hotelbezoekers en

loper die de vorm van de bovenliggende nieuwe

bewoners van het complex om zich af te scheiden

Het samenvallen van functie, vorm en openbare

bebouwing volgt. Deze loper vormt de centrale

van het tumult op de kade.

ruimte zorgt voor een sterke verankering in de

plaats waar hotelgasten en andere bezoekers

stad. De Kop van ’t Zand vormt de verbindende

terug kunnen keren en bij elkaar kunnen komen.

Het gebouw is ontworpen als sculptuur die

factor in een gefragmenteerd Den Bosch:

Deze loper biedt dan ook de verbinding naar de

een beweging in de stad moet implementeren.

Link the City.

bovenliggende hotelkamers. Het hotel richt zich

Het vormt letterlijk het verbindingspunt tussen

vooral op business-gerelateerd publiek om in te

de verschillende hotspots in de stad. Oud en

spelen op de ideale verbinding tussen de binnen-

nieuw komen op een bijzondere wijze bij elkaar.

stad en de Brabanthallen, die zich beide binnen

De nieuwbouw omlijst het monument op een

loopafstand van het hotel bevinden.

dusdanige manier, dat het een krachtige uitstraling weergeeft, zonder de authenticiteit van

Daarnaast zijn er buiten het hotel woongelegen-

AFBEELDINGEN 1. Visualisatie vanaf het water 2. Masterplan 3. Tekening vanaf de brug

2 1

het monument aan te tasten. De gevel van de

heden opgenomen in het programma. De 35 huurwoningen bevinden zich in hetzelfde complex als het hotel, waardoor het gebouw saamhorigheid uitstraalt. De woningen maken optimaal gebruik van de omgeving, die vooral bepaald wordt door de Bossche grachten en het historisch centrum. De appartementen liggen georiënteerd op de stad en bieden verre zichtlijnen. Het gehele complex is zeer energiezuinig door een Rcwaarde van 6,3 ter plaatse van de gevels. Verder bieden de appartementen de mogelijkheid voor een open indeling en personalisatie. Door deze kwaliteiten zijn de appartementen erg aantrekkelijk voor ‘young urban professionals’. De plint van het gebouw bestaat uit voorzieningen zoals een fitnessgelegenheid en een fietsverhuur. CHEPOS | 97

24UP 2015

Bouwbesluitloos ontwerpen Al veertien keer eerder werd het 24-UursProject (24UP) georganiseerd door CHEOPS. Bij deze ontwerpwedstrijd worden studenten in het ongewisse gelaten tot ze op de locatie aankomen. Daar krijgen ze enkele lezingen en deze waar men het meest nieuwsgierig naar is: de opdracht. Dan gaat de tijd in en gaan de studenten 24 uur lang, door de nacht heen, ontwerpen. Hieronder een verslag van de commissie én de winnaars van de vijftiende 24UP. TEKST: WILLEM CIJSOUW (COMMISSIE) EN JORIS VAN DEN BERG (DEELNEMER)

COMMISSIE

in elkaar? Hoeveel en welke soort huishoudens

Voor de XVe 24UP wilden we als commissie graag

wonen samen, wat wordt er wel en wat wordt er

iets nieuws qua opdracht doen. Na een lange

niet gedeeld, wat is de factor die deze woon-

aanloop waarin we op zoek gingen naar bijzon-

vorm tot een succes maakt en hoe zorg je voor

dere projecten, bleek de gemeente Almere bereid

betrokkenheid en een gemeenschapsgevoel bij

om ons te helpen. Het leek ons leuk de deelne-

de bewoners? We hebben als commissie bewust

mers uit te dagen een woning neer te zetten in de

geen voorbeelden van woningen gegeven aan

zelfbouwwijk van Almere, waar het Bouwbesluit

deelnemers. We hoopten de teams uit te dagen

versoepeld is. De gemeente kwam zelf echter met

deze woontypologie zo goed mogelijk uit te

een iets ander voorstel: in het Homeruskwartier,

denken. Hierbij was de locatie een groot voor-

de zelfbouwwijk, zijn drie kavels bestemd voor

deel: door het versoepelde Bouwbesluit kan er in

een bijzondere woonvorm: gemeenschappelijk

principe alles gebouwd worden.

wonen. Hier mag in een plas een eilandje worden

begeleiders (waaronder Gerald Lindner om 03:00

aangelegd, met daarop een huis waarin meerdere

De gemeente heeft ons ook aan een mooie

uur ‘s nachts) en media (Omroep Flevoland heeft

huishoudens samenwonen.

werklocatie voor de 24UP geholpen, namelijk

een leuke reportage gemaakt).

de Topsporthal van Almere. Hier kregen we een

Voordelen van gemeenschappelijk wonen zijn er

grote ruimte waarin gegeten, ontspannen en ge-

En dan na een nachtje vol Wii’en, voetballen in

presenteerd kon worden. In de omloop onder de

de hal, Stef Stuntpiloot en voor de deelnemers

tribunes van de sporthal was er ruim voldoende

vooral hard werken, kwamen we dichter en

plaats om te werken. In de maanden vooraf

dichter bij het einde. Rond een uurtje of zes in de

regelden wij als commissie alle andere dingen:

ochtend kwam een deel van de commissie nog

sponsoring, begeleiders en juryleden, eten, ver-

op het lumineuze idee een pilsje te drinken. Dat

voer en alle andere benodigdheden. En dan is het

bleek na inname toch niet zo’n strak plan te zijn.

15 januari, heb je hopelijk alles goed gedaan en

Gelukkig werd de hierop volgende slaapcrisis

staat de 24UP op het punt van beginnen...

overleefd en konden we allemaal door naar de

genoeg: kosten kunnen worden gedeeld, allerlei spullen kunnen worden gedeeld en er kan voor elkaar gezorgd worden. Met de opkomst van de participatiesamenleving, een economie op basis

DOOR HET VERSOEPELDE BOUWBESLUIT KAN IN PRINCIPE ALLES GEBOUWD WORDEN

van gedeeld bezit en de vergrijzende maatschappij kan deze woontypologie in de toekomst een

Om negen uur ‘s ochtends parkeerden we onszelf

finale, namelijk de presentaties van de deelne-

grote rol spelen in Nederland. In het buitenland,

in de bus en vertrokken we vanuit Eindhoven.

mers voor een vijfkoppige jury van experts in

bijvoorbeeld in Duitsland, bestaan inmiddels

Na een wat rommelige ochtend (in de file staan,

het vakgebied. De symptomen van zo’n 30 uur

honderden woningen waarin gemeenschappelijk

presentaties bijwonen en in de regen door het

zonder slaap werden goed zichtbaar; het was niet

gewoond wordt. Nederland loopt nog achter op

plangebied lopen) werd de timer om half drie

moeilijk meer om knikkende kopjes en wallen

dit gebied.

’s middags aangezet. We waren als organisatie

onder de ogen te vinden. De alcoholconsumptie

gewaarschuwd; in vorige jaren sloeg de verveling

bij de op de presentaties volgende borrel lag dan

Deze woonvorm is dus nieuw en veel eigen-

vaak toe wanneer je 24 uur lang eigenlijk niet

ook laag. Desondanks leek het erop dat iedereen

schappen zijn nog niet uitgewerkt. Daarom

zoveel te doen hebt. Dit bleek gelukkig erg mee

het leuk heeft gevonden om mee te doen en dat

komen bij het ontwerpen veel vragen naar

te vallen omdat je alsnog met van alles bezig

is het belangrijkste. Wij als commissie hebben er

boven: hoe steekt het samenwonen in de praktijk

bent. Zo kwamen er geregeld gasten langs, zoals

in ieder geval van genoten.

98 | CHEPOS

24UP 2015

NOW DEELNEMERS

delijk en uiterst overtuigend bleek te zijn”. Dit

Almere, een stad waar het samen gebeurt. Er

bleek de omschrijving te zijn van ons product en

wordt samen geleefd en samen gewoond. Met

we werden naar voren geroepen om de prijzen

deze uitstraling was er vanuit de gemeente de

in ontvangst te nemen. Daarna werd er voor

wens om een vernieuwend ‘Samen wonen’-con-

iedereen nog een lekker drankje ingeschonken en

cept te realiseren voor een van de drie eilanden

konden alle deelnemers eindelijk hun welverdien-

van Almere Poort. Als groep moet je met deze in-

de slaap pakken in de bus terug naar Eindhoven.

troductie aan de slag tijdens het 24-UursProject.

Het waren twee fantastische dagen.

Na een locatiebezoek in de stromende regen en een korte verdeling van de werkplekken konden

hoorde renders, Lennart werkte de woningplat-

Dank aan de commissie, deelnemers, begeleiders

we eindelijk aan de slag. Maar waar begin je?

tegronden uit en ik begon aan de maquette om

en jury om dit allemaal mogelijk te maken.

de jury een beter gevoel van ruimte te geven bij Na een analyse van het gebied en zijn demogra-

ons wooncomplex. Als een geoliede machine

En het geheim van ons succes? De architect werd

fische eigenschappen, kwamen we al snel tot de

gingen we te werk en tot een uur of drie ’s nachts

(noodgedwongen) pas laat ingeschakeld waar-

conclusie dat de doelgroep voor ons wooncom-

waren we qua productiviteit niet te stoppen. Dit

door het concept al dermate duidelijk was dat het

plex zou bestaan uit alleenstaanden en eenouder-

stagneerde op het moment dat Pim zijn filmpje

ontwerp in een paar uur stond, en vervolgens ook

gezinnen. Maar hoe trek je deze mensen en hoe is

afhad waarin de kijker een rondleiding kreeg door

bleef staan. Daardoor kon er vroeg begonnen

de concurrentie van andere soortgelijke woning-

het ontwerp. Hij besloot toen namelijk zijn beno-

worden met renders, plattegronden en al het

bouw af te troeven? Wij vonden onze antwoor-

digde acht uur slaap te pakken. Ook bij de andere

andere presentatiemateriaal.

den in het bieden van keuze en flexibiliteit. Keuze

drie leden van de groep sloeg de vermoeidheid

in bijvoorbeeld gevelbekleding en flexibiliteit in

genadeloos toe; de irritaties kwamen naar boven,

woninggrootte. Door deze vrijheid zijn de bewo-

de productiviteit daalde en de oogleden werden

ners eerder tevreden over hun woonruimte en

zwaarder. Uiteindelijk hebben we rond een uur of

blijven ze er langer wonen. Het uitgangspunt van

zeven in de ochtend besloten om de totale focus

de komende 24 uur was geformuleerd, maar het

te leggen op de presentatie. Alles werd er aan

concept moest nog bijgeschaafd worden. Onze

gedaan om Wouter, onze woordvoerder, te kun-

architect arriveerde pas rond elf uur ’s avonds,

nen laten schitteren met ons ontwerp. Referentie-

dus was er voor ons drieën nog genoeg tijd om

beelden werden gezocht, sfeerbeelden gerenderd

het ‘samen wonen’-concept te verbeteren. We

en een slogan werd bedacht: Almere, The Real

wilden de toekomstige bewoners meer flexibiliteit

Me (ziet u het anagram?). Een uur voordat de

bieden in de grootte van de woonruimte door

presentaties begonnen namen we het geheel nog

tussen twee appartementen een extra ruimte

één keer door en werden laatste de fouten uit de

van ongeveer 30 m2 te plaatsen die door een

presentatie gehaald.

AFBEELDINGEN 1

2 5

1. Werkende deelnemers (foto: CHEOPS) 2. Gerealiseerde woningen in de zelfbouwwijk (foto: Johnny Wonder) 3. De winnende groep (foto: Bob Friedlander 4. Mogelijkheden flexibele ruimten 5. Ontwerp verdeeld per functie

van de twee aanliggende huishoudens gehuurd kon worden. Hierdoor krijgt het huishouden dat

Daarna was het tijd voor het echte werk, tijd om

de ‘Flexruimte’ huurt een groter woonoppervlak

te vlammen. Elke groep probeerde haar concept

indien gewenst.

zo goed mogelijk te verkopen aan de vijfkoppige jury. Na elke presentatie stelde de jury een aantal

Nadat we ons concept helemaal tot in de puntjes

kritische vragen en daarna was de volgende

hadden uitgewerkt en we uitgespeeld waren met

groep alweer aan de beurt. Nadat alle presenta-

de Wii, arriveerde Lennart, onze architect, om ons

ties erop zaten, was het moment waar iedereen

aan een ontwerp te helpen. Als echte architect

naar toe leefde eindelijk daar; de borrel en de

ging hij, als een chaoot met zijn frisse, onbezon-

uitreiking. Gespannen stonden alle groepjes

nen blik, aan het werk om ons woonconcept te

te luisteren naar juryvoorzitter Art Zaaijer die

vertalen in een futuristisch gebouw. Een ontwerp

het winnende groepje omschreef als: “iets wat

met veel gestapelde blokken en een gecen-

mysterieus was in het begin, maar uiterst verlei-

treerde, gezamenlijke ruimte was het resultaat. Na een uur knallen aan het ontwerp konden we, met nog twaalf uur op de klok, eindelijk beginnen aan het belangrijkste onderdeel van de 24UP, de eindpresentatie. Wouter maakte een start aan de PowerPoint om deze er zo gelikt mogelijk uit te laten zien, Pim begon met het maken van een 3D-model van het ontwerp in Revit en de daarbij CHEPOS | 99

Vertoning film: The Competition

13 APR

De film The Competition is een beeldverslag van een competitie tussen stararchitects Jean Nouvel,

Studiereis Lissabon en Porto

30 APR - 8 MEI

De studiereis van CHEOPS gaat dit jaar naar Porto en

Frank Gehry, Dominique Perrault, Zaha Hadid en Norman Foster. Zij worden

Lissabon! Deze steden bieden studenten een verscheidenheid aan interes-

gevolgd tijdens het proces dat ze doormaken voor een ontwerpwedstrijd

sante projecten binnen de verschillende disciplines van de bouwkunde.

voor een museum in Andorra. De film zal eenmalig vertoond worden en is

Er zal onder andere een bezoek worden gebracht aan de projecten van

het eerste deel van een tweeluik van Creatieve Makers die Architectuurcen-

architecten Álvaro Siza en Eduardo Souto de Moura. Schrijf je dus snel in

trum Eindhoven en Broeinest organiseren op maandag 13 en maandag 20

aan de CHEOPS-balie!

april 2015. Kijk voor meer informatie op architectuurcentrumeindhoven.nl.

Lissabon en Porto

Natlab, Strijp-S

Docent-van-het-jaarverkiezing Dag van de Projectontwikkeling

23 APR

21 MEI

Het jaar 2014 zit er alweer een tijdje op en nu rijst de vraag wie afgelopen jaar de beste docent en

In Congrescentrum 1931 in ‘s-Hertogenbosch

projectbegeleider waren. In mei reikt CHEOPS namens de studenten drie

wordt eind april de vierde editie van de Dag van

prijzen uit: de prijs voor beste bachelordocent, beste masterdocent en beste

de Projectontwikkeling georganiseerd door NEPROM. Aan de hand van

begeleider. In april gaat de verkiezing van start. Weet jij al op wie je gaat

het thema “Maak het met mensen!” is het programma gevuld met nieuwe

stemmen?

ontwikkelingen, trends en innovaties op het gebied van wonen, werken,

Trappenzaal, Vertigo

winkelen en recreëren. Tijdens de Dag van de Projectontwikkeling zal ook de winnaar van de NEPROM-prijs voor locatieontwikkeling 2015 bekend worden gemaakt. Kijk voor meer informatie op neprom.nl. Congrescentrum 1931, ’s-Hertogenbosch

Algemene ledenvergadering #3

29 APR

Bouwkundefeest #3

26 MEI

Eind mei is het weer tijd voor ontspanning in het drukke leven van de student. We zijn inmiddels al

over de helft van het studiejaar en daarmee zal ook het derde bouwkundefeest plaatsvinden in Café Thomas op Stratumseind. De kroeg zal weer ge-

De derde algemene ledenvergadering van het 29e

heel in thema worden aangekleed en het belooft een onvergetelijke avond

bestuur zal op woensdag 29 april plaatsvinden.

te worden. Natuurlijk zullen er gedurende de avond weer 200 biertjes gratis

Ben jij benieuwd hoe het met CHEOPS gaat, of wil je graag je mening uiten

over de bar gaan.

over bepaalde zaken? Kom dan om 19.30 uur naar The Trafalgar Pub in

Café Thomas, Stratumseind

de Dommelstraat. Aansluitend is er de gelegenheid om samen gezellig een drankje te drinken! The Trafalgar Pub, Dommelstraat

agenda CHEOPS 100 | CHEPOS

AGENDA

NOW

Excursie Turnhout

28 MEI

Eind mei zal de jaarlijkse architectuurexcursie van Architectuurcentrum Eindhoven plaatsvinden. Het

Losse tijdschriftenverkoop

1 - 5 JUN

Tijdens de eerste week van juni zal de losse tijdschriftenverkoop plaatsvinden bij

doel van deze architectuurexcursies is om te leren van stedelijke ontwik-

CHEOPS. Tijdschriften op het gebied van architectuur, stedebouw, techniek

kelingen en gerealiseerde architectuurprojecten. Dit jaar zal de excursie naar

en vastgoed zullen aangeboden worden tegen een sterk gereduceerde prijs!

Turnhout gaan, waar op dit moment onder andere herbestemming van

CHEOPS, loopbrug tussen Vertigo en Zwarte Doos

industriële panden en het stationsgebied op de planning staan. Kijk voor meer informatie over de excursie op architectuurcentrumeindhoven.nl. Turnhout

BIM Praktijkdag

30 MEI

Plugged Festival

4 JUN

Begin juni mogen we weer genieten van de muzikale klanken van Eindhoven en omgeving. Het KOE-veld

zal weer volstromen met leuke bandjes tijdens de derde editie van het Plug-

Binnen een bedrijf veranderen door BIM interne en

ged Festival. Er kan weer worden genoten van een geweldige line-up met

externe processen en heeft het een grote invloed op

verschillende muziekstijlen onder het genot van lekker koude biertjes. Zet

de organisatie. Aan de hand van een afwisseling van voorbeeldprojecten uit

deze datum dus zeker in je agenda en zorg dat je erbij bent! Kijk voor meer

de praktijk en theoretische onderwerpen wordt het ‘hoe’ van BIM bespro-

informatie op pluggedfestival.nl.

ken op de BIM Praktijkdag. Deze dag wordt georganiseerd door Cobouw

KOE-veld Auditoriumveld, TU/e

en partners. Kijk voor meer informatie op bimpraktijkdag.nl. Jaarbeurs, Utrecht

Release Chepos 51

Stadsgesprek: wonen

1 JUN

9 JUN

Kijk jij nu alweer uit naar de volgende Chepos? Bereid je dan maar vast voor op de volgende Cheposrelease!

Nieuwe ontwikkelingen in de stad vinden in hoog

Het FILE-thema is nog geheim maar hierbij kondigen wij aan dat het weer

tempo plaats. Architectuurcentrum Eindhoven gaat in

een mooie editie zal worden. Daarnaast kan er tijdens de release wor-

gesprek met Paul Diederen van architectenbureau diederendirrix over de

den genoten van een lekker koud biertje, dus zet deze datum alvast in je

transformatie van kantoren in de binnenstad, Menno Moen van de Ge-

agenda! Ook voor jou bestaat de mogelijkheid om een artikel te schrijven

meente Eindhoven over de nieuwe woonvisie en Jessie van Rooij van Vitalis

voor deze editie, in de vorm van de ChePOST. Ben je hierin geïnteresseerd?

over de kwaliteit en kwantiteit van wonen voor ouderen.

Stuur dan een mailtje naar cheposredactie@cheops.cc.

Natlab, Strijp-S

Plaza, Vertigo

& bouwkunde CHEPOS | 101

NOW

WHERE DO WE GO FROM HERE? Stylos Delft

In elke Chepos wordt een artikel geplaatst uit Pantheon// en vice versa. Pantheon// is het magazine van Stylos, Studievereniging Bouwkunde Delft. Dit keer gaat het artikel over de waarde van historische architectuurstromingen binnen de hedendaagse architectuur.

From classicism to modernism, from rococo to art nouveau; the extensive research on its history makes the world of architecture seem to be so clear and logical. But why is it that architects cannot agree on the cur-

tion of history. According to Rutte, the rediscove-

Rutte agrees that we have dragged the archi-

rent situation of architecture? To find out

ry of forgotten buildings and architects is gaining

tecture of the nineties along with us into the

where we stand, we have asked the people

importance, with a critical revision of the known

twenty-first century. Rutte’s opinion is that we

who did manage to create clarity: the histo-

classification as a consequence.

are still captivated by postmodern ideas. These

rians and theoreticians. TEXT: VITA TEUNISSEN

ideas root in the United States of the seventies,

THE END OF AN EVER-GOING ACCELERATION

where architects got bored of the strict rules of modernism and longed for freedom. Led by men

Today, designers can use the historic library as

like Robert Venturi (“less is a bore”), a national

THE VALUE OF HISTORY

a bottomless well of inspiration, Broekhuizen

historic awareness grew. The neo-styles got ano-

Architectural history is either dearly loved or

continues. The freedom with which the architects

ther chance and historic references were reintro-

questioningly doubted by the architecture

can apply these ideas on their designs is unique

duced. This has led to the ingredients of today’s

students of today. The history of architecture is

and leads to a wide fragmentation of architectu-

architecture: historic elements with a modern

often taught as a classification of styles, but the

ral shapes and styles.

touch, often with a large scoop of irony.

good point of view. Only from far, details can be

The ongoing acceleration of culture since the

VIEWS ON THE FUTURE

distinguished and distributed over different style

industrial revolution has come to an end. Com-

Broekhuizen thinks the reason for this standstill

groups. When it comes to history, such a distan-

pared to the revolutionary architecture of the

is the economy, but also the standardisation

ced view is created by the passing of time.

seventies, like the Bijlmer, the early nineties work

of production and worldwide consumerism.

of Rem Koolhaas doesn’t look so different from

Everything looks the same, because it is made by

If so much time is needed, should we still use the

his more recent work at all. While it is comforting

the same machines. It is the time of reflection and

classification of styles? Hans Ibelings values the

to realise that we can finally keep up again, it is

confusion. Interestingly, the way onward can be

method as an effective communication tool. We

terrifying to enter a world where we have not

inspired by looking back in history.

could compare it to the different styles of music:

been in since the eighteenth century: the world

“Jazz, pop, rock; all these styles are so widely ap-

of cultural continuity. Andersen thinks the limited

CALM BEFORE THE STORM

plicable, but nonetheless, the listener immediately

capacity to embrace flux and strangeness is the

Ibelings compares the architecture world to a

knows what you’re talking about.”

reason for this stagnation. Technology and eco-

pendulum. We are near the turning point of the

Reinout Rutte does emphasize that this classifica-

nomy are changing so fast, we need something

sway, but we don’t know if we have just that

tion should not be taken too literally. For a long

to hold on to. We are holding on so tight that

more to go, or if we are already swinging to the

time, people believed that there could only be

the cultural innovation of the Western world has

other side. We are captured by a moment of

one prominent style at a time, which is why a lot

finally come to an end and is being overtaken by

reflection, focusing on the now and the influence

of buildings have been forgotten in the classifica-

other cultures.

of history. Only time can tell if it’s the calm before

problem of this classification is the need for a

the storm or the end of an era. BRONNEN 1. Andersen, K. (2012) You Say You Want A Devolution? vanityfair.com

102 | CHEPOS

STYLOS

COLOFON Chepos, bouwkundig magazine ISSN: 1873-183X cheposredactie@cheops.cc www.chepos.nl www.facebook.com/CheposPage www.issuu.com/chepos_cheops Chepos is een uitgave van CHEOPS, Studievereniging Bouwkunde van de Technische Universiteit Eindhoven. Voor onderzoeken studiedoeleinden mogen teksten en afbeeldingen uit deze uitgave worden gebruikt, mits voorzien van bronvermelding. Uitzondering hierop vormen auteursrechtelijk beschermde afbeeldingen; deze mogen niet vermenigvuldigd of gepubliceerd worden zonder uitdrukkelijke toestemming van de auteur. CHEOPS, Studievereniging Bouwkunde Technische Universiteit Eindhoven Vertigo 1.15 Postbus 513 5600 MB Eindhoven T 040-2473140 info@cheops.cc www.cheops.cc Cheposredactie Justin Agyin, Lennart Arpots, Ilke Broers, Patrick van Dodewaard, Evert Hollander, Sven van der Hulst, Jolijn van Keulen, Wouter Loomans (hoofdredacteur), Taeke Offringa, Mike van Osta, Marinde van Rooij, Kim Raijmakers, Chastity Verhoofstad, Frederike Zielman Redactiewerkzaamheden ook iets voor jou? Zoek je ruimte voor jouw mening? Stuur dan een mailtje naar cheposredactie@cheops.cc Aan deze editie werkten mee Geordy van Bussel, Christian Fredrix, DaniĂŤl Kersbergen, Irene Scheperboer, Studievereniging Stylos. Met speciale dank aan Pnina Avidar, Pieter Beer, Nik Berkouwer, Meintje Delisse, Eveline Demouge, Marc Glaudemans, Martijn Kruijf, Patrick Meis, Merijn Poels, Patrischia Ruisch, Marieke de Vries, Ties de Wildt. Fotoâ&#x20AC;&#x2122;s Voorpagina: Gevel Bijenkorf Beeldpagina: Christian Fredrix Offset Drukkerij Snep BV, Eindhoven Oplage: 1600 Advertentie-exploitatie Kim Raijmakers: pr@cheops.cc