Chepos 3.11

CHEPOS

EEN UITGAVE VAN CHEOPS, STUDIEVERENIGING BOUWKUNDE

DECEMBER 2012

3.11

CD0209VV001

Rijkswaterstaat verbindt!

Bij Rijkswaterstaat werken we aan verbindingen.

Over weg en water. Met de politiek, met aannemers en (vaar) weggebruikers. Tussen maatschappelijke dilemma’s en eectieve oplossingen. En natuurlijk met onze medewerkers, want verbinden begint bij je eigen mensen.

Kijk op www.rijkswaterstaat.nl naar de uitdagende projecten die we op dit moment uitvoeren op weg en water.

Meer informatie www.rijkswaterstaat.nl of bel 0800 - 8002 (ma t/m zo 06.00 - 22.30 uur, gratis)

REDACTIONEEL Beste Cheposlezer, Het treinverkeer in Nederland is complex. De vele stations die elkaar opvolgen en de vele wissels die dit mogelijk moeten maken, vormen een ingewikkeld netwerk. Voeg daar de grote hoeveelheid reizigers aan toe, een grote mierenhoop van mensen en voertuigen. Dat gaat wel eens mis. Gelukkig willen NS en ProRail hier wat aan gaan doen.

De begin- en eindpunten van onze reizen liggen op hun kop. De treinen rijden nu niet meer van stad naar stad, maar van bouwplaats naar bouwplaats.

In de vorige eeuw zijn er een groot aantal stations gebouwd. In die tijd is niet alleen de gebruikte bouwstijl veranderd, maar ook de functie van het station. Wat vroeger een korte verblijfsplek was met als doel van A naar B te komen, is nu een ontmoetingsplek en centrum voor winkels, horeca en ontspanning. Het aantal reizigers is enorm toegenomen. Deze combinatie van factoren heeft ertoe geleid dat op dit moment onder andere station Arnhem, Breda, Den Haag Centraal, Amsterdam Centraal, Rotterdam Centraal en Utrecht Centraal op de schop genomen zijn. De plannen voor station Eindhoven liggen al klaar en vele kleinere stations zijn ook opengebroken. Dat dit allemaal tegelijk plaatsvindt, lijkt noodzakelijk. En wat kunnen wij, Nederlanders, er heerlijk over klagen.

Gelukkig beginnen de nieuwe centra van de grote steden in Nederland nu eindelijk vorm te krijgen. Zo ook Utrecht Centraal. Een project dat bij de redactie al lang als FILE-thema op tafel lag, maar telkens ervan af werd geveegd. Nu is de tijd rijp om eens te laten zien welke vooruitgang er de afgelopen jaren is bereikt. Lees in deze Chepos het verhaal achter het complexe masterplan en de uitwerking van een aantal projecten. Ook de communicatie achter een dergelijk immens project wordt onder de loep genomen.

Nederland staat vol met stations en over een paar jaar dus met ultramoderne, duurzame ov-terminals. Deze nieuwe stations moeten de steden weer op de kaart zetten, zoals in Heerlen. Een andere stad die wij uitlichten is de opgestapelde stad: een type stad dat voor ons een dystopie is, maar voor anderen de werkelijkheid. Een maximale bezetting op een minimale footprint; is dat ook het doel van de Nederlandse Berg?

Een reis met de trein langs Nederland zal ons straks dus van de ene verbazing in de andere laten vallen. Houd je camera maar vast gereed!

Om uiteindelijk in onze vertrouwde studentenstad terug te keren. En om al die reistijd door te komen: met deze Chepos heb je weer wat leesvoer!

Veel leesplezier!

Met vriendelijke groet, Marieke de Vries Hoofdredacteur

NOW. NL, NIEUWS UIT NEDERLAND NL, UNDER CONSTRUCTION CC, EXCURSIE AMSTERDAM NL, DUTCH DESIGN WEEK

4 6 8 10

CC, CAMERAW

12

NL, INTERIEURARCHITECTUUR RABOBANK TUD, STYLOS DELFT

14 16

FILE: What happens in Utrecht: ‘der is geen mooier plehekie, als Utereg M’n stad’ MASTERPLAN

20

TIJDLIJN

24

CU2030: MARKETINGPLAN

26

MUZIEKPALEIS VREDENBURG

27

THE SHOW MUST GO ON: UITVOERINGSTECHNIEK

30

(THAT’S)

WHY?!

MAARTEN WILLEMS: BEELDCOLUMN

32

DE OPGESTAPELDE STAD MYTHISCHE ANARCHIE

33

MASTERPLAN MOSKOU

36

MONT VENTOUX IN DE POLDER?

38

TOOLS/ @WORK, WEBSITE OPENSTREETMAP BOOK, BOEKRECENSIE

40 41

EVENTS, EVENEMENTENKALENDER EVENTS, CHEOPSKALENDER

42 43

CHEPOS 3.10

From commission to construction, the thinking hand

3

NIEUWS UIT NEDERLAND BIOLOGISCH GERENOVEERD MONUMENT IN AMSTERDAM Een Amsterdams schoolgebouw uit 1886 is als eerste gemeentelijke monument op biologische wijze gerenoveerd. Deze renovatiemethode, ontwikkeld door aayu architecten richt zich op het integreren van duurzaamheid en het herstel van het historische karakter. Deze aanpak zorgt er volgens aayu voor dat de beide facetten elkaar versterken.

De voormalige Leonardo da Vincischool in Amsterdam Oud-West is op deze wijze getransformeerd tot een brede school met buurtfuncties. Alle nieuwe materialen die hierbij zijn toegepast, zijn natuurlijk en biocyclisch, zoals eikenhout en leem. Ze zijn CO2-neutraal, recyclebaar en sluiten bovendien aan op de historische bouwfysica van het gebouw. Hergebruik van materialen was een belangrijk speerpunt. Zo zijn houten traptreden omgedraaid en geschuurd, plafonds verwerkt tot tuinschuttingen en vloerdelen hergebruikt in pantry’s.

Om te voldoen aan de gewenste energiezuinigheid en een gezond binnenmilieu is gekozen voor natuurlijke isolatie aan de binnenzijde van

Impressie bouwfysisch concept Leonardo da Vincischool - beeld: aayu architecten

EERSTE PAAL VOOR CALAND TOWER DEN HAAG

de schil, lagetemperatuurvloer- en wandverwarming, CO2-gestuurde

Onlangs is de bouw gestart van de Caland Tower in Den Haag. Deze

ventilatie. Daarnaast is er gekozen voor toepassing van zonnepanelen en

woontoren is ontworpen door Ludo Grooteman in zijn tijd bij Dok

ledverlichting met daglichtregeling.

architecten. Inmiddels heeft hij samen met Gianni Cito zijn eigen bureau:

Het gemeentelijke Bureau Monumenten en Archeologie (BMA) is lovend

Moke Architecten, onder welke naam het project nu wordt uitgevoerd.

over het project: “Vooral de aanpak is vernieuwend. Dogma’s zijn er niet;

De toren is 52 meter hoog en telt 16 verdiepingen, waarover 101 twee-

op ieder onderdeel kijkt aayu samen met monumentenzorg heel precies

en driekamerappartementen zijn verdeeld. Deze woningen, variërend in

hoe de prestatie van het gebouw verbeterd kan worden mét behoud

oppervlakte tussen 48 en 110 m2, liggen rond de liftkern en hebben bijna

van de monumentale waarde. Dit project bewijst in de praktijk dat

allemaal een eigen buitenruimte. Daarnaast bevindt er zich bedrijfsruimte

monumenten inderdaad anders gerenoveerd kunnen worden. Versterking

in de plint van het gebouw.

van de historische waarde en hoge duurzaamheidseisen gaan wel degelijk

De toren markeert de entree naar de vernieuwde Laakhaven, die wordt

1

samen.”

herbestemd tot woon -en werkgebied. De Caland Tower is de eerste fase van het project Dokwerk 1, dat verder bestaat uit een langgerekt laag bouwblok. De toren geeft de laagbouw een hoogteaccent en refereert door zijn strakke lijnen en imponerende hoogte naar het robuuste verleden van de haven. Het bouwblok kenmerkt zich door de verbinding van het ruige karakter van de oude bedrijfspanden, benzinestations en drukke straten in de buurt met de zachtaardige sfeer van wonen, werken en winkelen en ontspanning op het naastgelegen buurtplein. Dit buurtplein is ook onderdeel van het plan en moet het nieuwe stedelijke hart van de buurt worden, met een transparante verbinding naar de straat.2 De toren wordt als eerste onderdeel van het plan opgeleverd; hierna zal de rest van het bouwblok volgen.

De grote ramen in de bakstenen gevel van de toren zorgen voor een fascinerend uitzicht over het gebied. Grooteman zegt hierover: “De verdiepinghoge ramen vormen een strak patroon. Verspringende terugliggende bakstenen kaders maken het ritme speels en lichtvoetig.

Het baksteen ter plekke van deze kaders is donker en een deel van de bakstenen heeft een reliëf; dikke pukkels die de massiviteit van de gevel vergroten.”3

4

Exterieurimpressie Caland Tower - beeld: Moke Architecten/Dok architecten

Noten: 1. http://bouwwereld.nl/nieuws/eerste-biologisch-gerenoveerd-monument/ 2. http://www.mokearchitecten.nl/projects/ruwe-bolster-blanke-pit/ 3. http://www.architectenweb.nl/aweb/redactie/redactie_detail.asp?iNID=30298

Merijn Poels BOUW KELLEBEEK COLLEGE ROOSENDAAL GESTART Afgelopen maand is de bouw van het Kellebeek College in Roosendaal gestart. In het gebouw, ontworpen door Jeanne Dekkers Architectuur, wordt een ROC met opleidingen in Zorg en Welzijn gevestigd. Naast onderwijsfaciliteiten biedt het gebouw ook plaats aan een aantal aan deze opleidingen gerelateerde externe functies, zoals zorginstellingen voor ouderen en verstandelijk gehandicapten, een apotheek en een kinderdagverblijf.

Het gebouw is zowel naar binnen als naar buiten gericht, waarbij communicatie een belangrijk en sterk uitgangspunt is. Zo zijn in het gebouw alle voorzieningen rond een centrale hal gegroepeerd, welke bij binnenkomst direct zichtbaar is door de open en transparante entree.

Vanuit de hal zijn de verschillende onderwijsruimten afzonderlijk te

Exterieurimpressie Kellebeek College - beeld: Jeanne Dekkers Architectuur

AAVANG BOUW WOON- EN ZORGCOMPLEX HEEMSTEDE

identificeren, hoewel ze samen wel één geheel vormen.

De bouw van het woon-zorgcomplex Nieuw Overbos in Heemstede is

Het complex wordt gekenmerkt door gewelfde, ronde gevels waarin

afgelopen maand gestart. Het complex is ontworpen door Drost + van

raampartijen in horizontale banen zijn geplaatst. Hierdoor wordt de

Veen architecten in samenwerking met Vista Landschapsarchitectuur

hoofdvorm van het gebouw sterk geaccentueerd. Het gebouwvolume

en Stedenbouw. In het complex zullen moderne woningen en

respecteert de omliggende bebouwing in de directe omgeving door zich

zorgvoorzieningen gevestigd worden, zodat ouderen zelfstandig

4

te voegen naar de huidig aanwezige stedebouwkundige zichtlijnen.

kunnen leven maar toch ondersteuning en zorg kunnen krijgen wanneer gewenst. Er komen zes groepswoningen met in totaal 42 wooneenheden voor ouderen die zorg en verpleging behoeven. Daarnaast komt er een wijkzorgcentrum met dagopvang en huurappartementen voor ouderen in de vrije sector. Ook biedt het complex plaats aan aanvullende functies zoals een wijkservicepunt, een restaurant, serviceshop en apotheek.

Het complex bevindt zich op een landgoed in Heemstede en wordt ingebed in de groene omgeving. Het landgoed wordt aangepast om een prettig uitzicht voor bewoners te creëren en onderling contact te stimuleren.

Om het gebouw niet te massief te maken is het gefragmenteerd in drie

Impressie exterieur woon-zorgcomplex Nieuw Overbos - beeld: DPI Animation House

WEBSITE MET ICONISCHE WONINGEN GELANCEERD

losse volumes. Op de begane grond bevinden zich de zorgvoorzieningen, op de eerste verdieping wordt het kleinschalig groepswonen gevestigd en

The Iconic Houses Network heeft onlangs een nieuwe website gelanceerd

daarboven bevinden zich de zelfstandige appartementen.

waarop bijzondere woningen uit de twintigste eeuw aan het licht worden

Het gebouw heeft een witte tint gekregen om voor een lichte uitdrukking te

gebracht: iconichouses.org. De tientallen iconische woningen over de hele

zorgen. Deze lichte tint moet samen met de schegvormige plattegronden

wereld worden op een plattegrond weergegeven met korte toelichting.

en de gelaagde gevels het gebouw een vriendelijk karakter geven. De

Veel van deze woningen zijn ook te bezoeken of zelfs te huren. Zo kun je

drie volumes worden verder gekenmerkt door ronde hoeken en welvingen.5

voor 800 euro een week overnachten in het Dijkstrahuis uit 1934. Deze woning, gelegen in het Noord-Hollandse Groet, is ontworpen door Ben Merkelbach en Charles Karsten, die behoorden tot de eerste generatie architecten van het Nieuwe Bouwen.

De website is ontworpen naar een idee van Natascha Drabbe, architectuurhistorica en eigenaar en conservator van het Mart van Schijndelhuis in Utrecht. Zij heeft samen met andere eigenaars van museale woonhuizen The Iconic Houses Network opgericht. Deze stichting wil door middel van de website het bezoek aan dergelijke woningen stimuleren en Andere voorbeelden van woningen die worden aangestipt zijn Villa Tugendhat van Mies van der Rohe, het Gropius House in Massachussets, Alvar Aalto House en Le Corbusier’s Villa Savoye.

Plattegrond met locatie bijzondere woningen op iconichouses.org

Noten: 4. http://www.jeannedekkers.nl/nl/projecten/kellebeek-college-roosendaal 5. http://www.architectenweb.nl/aweb/redactie/redactie_detail.asp?iNID=30249 6. http://www.architectuur.org/nieuwsitem/3082/Iconic_Houses_Network_lanceert_website.html

CHEPOS 3.11

men bewustmaken van de noodzaak van het behoud ervan.6

5

NOW.NL

UNDER CONSTRUCTION: Maankwartier Op 11 juli 2003 repte het Limburgs Dagblad voor het eerst over het ‘Maankwartier’. Een woord dat nog niet eerder was gevallen. Inmiddels zijn we honderden (!) artikelen verder met desbetreffend woord inbegrepen en is de bouw aan het Maankwartier al een tijdje geleden van start gegaan. Dat er wat moest gebeuren met de stationsomgeving in Heerlen was al wel wat langer duidelijk. De stad worstelt al sinds het sluiten van de mijnen met een problematiek die zich in de stationsomgeving misschien nog wel het best laat zien. Leegstand, sociaaleconomische problemen en een hoge werkloosheid. De stad heeft de overgang van mijnstad naar dienstenstad nooit succesvol kunnen maken. Zelfs de komst van de hoofdkantoren van het CBS en ABP konden hier niets aan veranderen.

Wie tegenwoordig door de stad loopt, ziet een mengeling van ongeïnspireerde winkelstraatarchitectuur en leegstand. Dit staat in contrast met de architectuur die stamt uit de hoogtijdagen van Heerlen: het Glaspaleis en de Royal Theaters, beide ontworpen door architect Frits Peutz. De allure die de gebouwen vertegenwoordigen en die de stad toen ook had, moet weer teruggehaald worden, aldus de Heerlenaren.

Daarom is het volgens de Maastrichtse kunstenaar Michiel Huisman tijd om hier iets aan te gaan veranderen. Het is volgens hem tijd dat Heerlenaren weer trots op hun stad mogen zijn. Sleutel hierin is volgens hem het creëren van een stationsomgeving die nationale roem en aandacht vergaart. Zo is het plan voor het Maankwartier geboren. De inwoners van Heerlen zijn sinds de presentatie van de plannen in Theater Heerlen op maandag 14 juli 2003 overwegend

[2]

enthousiast. Het is duidelijk dat de ambitie en het lef gewaardeerd worden.

Deze functies worden samen met het trein- en busstation verwerkt in een

Dit is iets wat de stad Heerlen wellicht wat al te vaak miste. Het is een

groot complex. Dit is opgelost door het complex volledig over het spoor

verregaande vernieuwing van de gehele stationsomgeving die bezoekers

heen te bouwen. Iets unieks in Nederland. De standaardoplossing is om

van Heerlen weer welkom moet heten. De architectuur is waarschijnlijk net zo

twee stadshelften te scheiden via een station, zoals de stationstunnel in

ideologisch als het gehele idee; het woord ‘sprookjesarchitectuur’ is hiervoor

Eindhoven illustreert. Ook in Utrecht wordt dit principe op dit moment

niet eens zo gek. Weer eens wat anders dan de ‘glazen giganten’ waar veel

nog toegepast; men moet hier door het station om van Hoog Catharijne

nieuwe stations onder vallen.

naar het Jaarbeursplein te lopen. In Heerlen zal de stad over het spoor

De naam Maankwartier is symbolisch gekozen: in donkere tijden is er alleen

heen lopen. Zo wordt geprobeerd om de twee helften van de stad niet te

maar licht van de maan. Zo moet het Maankwartier in ‘donkere’ tijden het

scheiden, maar één te maken. Om in de woorden van Michiel Huisman te

licht weer terugtrekken naar Heerlen. Het Maankwartier omvat 90.000 m2

spreken: “Zo begint ongemerkt de zuidkant aan de huidige noordkant en

aan brutovloeroppervlak. Er moeten 15 winkels komen, 99 woningen, 13.900

de noordkant lijkt over te vloeien in de zuidkant.”

m2 aan kantoren en 7.500 m2 aan hotel/horecaruimte. Verder wordt er met

De sprookjesarchitectuur, door Huisman “hypermodern en toch romantisch”

1.175 parkeerplaatsen een nieuwe parkeergelegenheid voor het centrum

genoemd, refereert met haar hoge bogen aan het Romeinse verleden van

gerealiseerd en komt er een fietsenstalling met een capaciteit van 800 fietsen.

de stad Heerlen. Tevens moet het refereren aan de hoge mijnschachten

Vergelijk dit eens met de plannen voor Utrecht; hier wordt een fietsenstalling

die Heerlen kenmerkten tot zeker een veertigtal jaren geleden. Huisman

met een capaciteit van 12.500 fietsen gerealiseerd.

hekelt de sociaaleconomische realiteit: “Maken ze zo’n lelijke Vinexnieuwbouwwijk en dan vinden ze dat ze aan kunst gedaan hebben, omdat ze er een beeld in het midden hebben neergezet. Vreselijk.” Huisman heeft gekozen voor “Niet één kunstwerk in het midden, maar het gebouw zelf als kunstobject beschouwen.”

Het Maankwartier moet de levendigheid van het kernwinkelgebied verbeteren door dit gebied duidelijker te begrenzen. Zo weet de consument waar het winkelgebied ophoudt en waar het begint. De fysieke aantrekkingskracht van Heerlen als winkelstad moet verbeteren door de plannen; dit is broodnodig wil Heerlen kunnen blijven concurreren met Maastricht en Aken. Het Maankwartier moet bijdragen aan een imagoverbetering van de stad Heerlen. Dit is in het belang van de centrumfunctie die Heerlen heeft binnen Parkstad [samenwerkingsverband

6

[1]

Geordy van Bussel

tussen zeven gemeenten, waaronder Heerlen, Kerkrade, Landgraaf en Brunssum]. De icoonwaarde van het Maankwartier als hoogwaardig woonwerkmilieu wordt versterkt door de opmerkelijke, beeldende architectuur, volgens de plannen.

De omtrekken van het Maankwartier blijven relatief gesloten; hierdoor moeten de stedelijke pleinen die gecreëerd worden in het complex afgeschermd worden van de omliggende milieus. Het Maankwartier zal plaats bieden aan maar liefst vier pleinen. Twee daarvan zitten volledig ingesloten in het complex. De pleinen hebben een hoogteverschil dat onderling oploopt tot zeven meter. Het plein aan de noordzijde zal de directe aansluiting bieden op de bus. Er wordt verwacht wordt dat de gebruikers van het ov-knooppunt dit plein als route zullen gebruiken.

Hier wordt op ingespeeld door voorrijdfuncties, kortparkeerplaatsen en rijwielstallingen. Het nieuwe busstation ligt ook aan dit plein en is al sinds 2008 gereed en biedt een voorproefje van de nieuwe plannen. De overkapping moet in de loop der tijd helemaal vol groeien met planten.

[3]

Dat is een van de kernpunten van het Maankwartier: veel groen.

Het zuidelijke plein maakt deel uit van een grotere ruimtelijke eenheid die een groene uitstraling moet krijgen. Dit plein grenst bovendien aan de monumentale Royal Theaters, een belangrijke waarde voor het plein. Het groene karakter van het plein zal benadrukt worden door rijen platanen en de verwerking van hellingen en trappen met wandjes in een parkje. In dit groen zijn faciliteiten verwerkt zoals taxistandplaatsen en kortparkeerplaatsen voor het verkeer richting station. Op dit plein is ook ruimte voor op het zuiden gerichte terrassen die langs de bebouwing lopen.

Een van de twee ‘binnenpleinen’ komt zeven meter boven het spoor te liggen en vormt de verbinding tussen de noord- en zuidzijde. Dit plein wordt omgeven door arcades waarbinnen ‘levendige’ functies, zoals de stationshal, winkeltjes, horeca, publieke ruimten van het hotel en ingangen naar hoger gelegen kantoren, een plaats krijgen. Dit lijkt

[4]

te betekenen dat de stationshal puur een stationshal is en dat de horeca

De stationscapaciteit zal niet veel hoeven groeien in de komende jaren. Er

en winkels als het ware uit het station verplaatst zijn. Iets wat met de

worden in 2020 maximaal 12.000 reizigers per dag verwacht; in 2008 waren

toekomstige poortjes van de NS zowel voordelen als nadelen heeft.

dit er 9.800. Wel zal in de toekomst een doorgaande intercityverbinding met

Of de horeca en winkels geheel uit het station verdwijnen, is op dit

Aken en wellicht Keulen gerealiseerd worden. Op dit moment doet het station

moment nog onduidelijk. Een beperkt aanbod direct op het station zou

nog dienst als een kopstation voor de intercity’s. Het plein en de bebouwing

een goede oplossing zijn. Uit studies voor het Maankwartier is gebleken

zullen voor een groot deel van de overkapping van de perrons zorgen,

dat gedurende de gehele dag op dit plein een aangename hoeveelheid

namelijk zo’n zestig meter. De onderzijde van deze ‘plaat’ zal een detaillering

mensen zal verblijven. Iets wat toch een vereiste, is terugkijkende op het

en afwerking moeten krijgen die de perrons een interieurachtige kwaliteit

probleem van drugsverslaafden op en rond het station waar Heerlen

moet geven.

vroeger berucht om was. Gelukkig is dit probleem de laatste jaren al

Een dergelijk ambitieus plan is erg duur en laat dit nou net een hekel punt zijn

vrijwel geheel opgelost.

in een economisch zwakke stad als Heerlen. Tel daar de economische crisis bij

Ten slotte het halfronde plein aan de noordkant van het plan. Het plein

op en Heerlen mag van geluk spreken dat het plan überhaupt gerealiseerd

heeft een poortachtige doorgang die zorgt voor een zichtlijn die de

wordt. In Heerlen zullen ze gekscherend wel denken: CU2017.

naastgelegen wijk inloopt. Zo wordt deze wijk meer betrokken bij een woonsfeer uitdragen, maar herbergt ook een aantal commerciële functies. Het plein is verder de toegang tot de kantoorfuncties, die de geluidsbarrière met het spoor vormen, en de publieke parkeergarage.

Afbeeldingen: 1. Overzicht Maankwartier vanaf het spoor - Masterplan Maankwartier 2008 2. Het al gerealiseerde busstation - Walterskrutser 3. Impressie binnenplein boven spoor - VIA Drupsteen 4. Impressie zuidplein - VIA Drupsteen Bronnen: - Limburgs Dagblad - Maankwartier.nl

CHEPOS 3.11

het gebied, iets wat nu niet of nauwelijks het geval is. Het plein moet

7

NOW.NL

EXCURSIE AMSTERDAM Met een grote hoeveelheid deelnemers werd de stad Amsterdam

weer verder uitgewerkt tot een bureau. Op de tweede verdieping van

aangedaan. Met een groep enthousiaste studenten trotseerden we het

het bureau bevond zich dan ook een ruimte vol schetsmodellen van een

oer-Hollandse weer en kwamen we uiteindelijk bij onze eerste bestemming

ontwerp voor een prijsvraag. Door de tientallen modellen wordt duidelijk

van de dag: architectenbureau NL Architects. Dit bureau is opgericht door

wat voor mogelijkheden er allemaal zijn voor het ontwerp. Een ruimte om

drie studenten van de Technische Universiteit Delft. Tijdens hun reizen van

je fantasie de loop te laten. Een heel creatief begin van de dag met veel

Amsterdam naar Delft maakten zij ontwerpen die gefocust waren op het

inspiratie.

alledaagse leven. Met het vervormen van deze alledaagse objecten en

Na ons bezoek aan NL Architects gingen we weer terug naar naar de Dam

gebeurtenissen zien zij de potentie van de vormen voor hun ontwerpen.

in het centrum. Hier wachtten we op onze gids Jaap-Evert Abrahamse.

Door dit principe is NL Architects een heel bijzonder bureau geworden. Ze

Jaap-Evert is een architectuurhistoricus. Hij studeerde in Groningen bij Ed

proberen altijd vanuit een andere hoek naar een concept of prijsvraag te

Taverne, hoogleraar in de geschiedenis van architectuur en stedenbouw.

kijken, waardoor er vaak onverwachte ontwerpen verschijnen.

Hij werkte aan een historisch onderzoek voor RO Amsterdam. Later was

NL Architects is vooral bekend geworden met Funen Blok K. Dit is een

hij werkzaam op de afdeling Ruimtelijk Beleid van stadsdeel Centrum

bouwblok als onderdeel van het masterplan ‘het Funen’ in Amsterdam,

en sinds 2007 is Abrahamse senior onderzoeker bij de rijksdienst voor

ontworpen door de Architekten Cie. NL Architects heeft uiteindelijk een

het Cultureel Erfgoed. In januari 2010 promoveerde hij cum laude af

bouwblok tot zijn beschikking gekregen en daar zijn eigen kijk op los

aan de universiteit van Amsterdam op het proefschrift ‘De grote Uitleg

gelaten. Alle woningen in het blok worden vanuit een binnengalerij

van Amsterdam: stadsontwikkeling in de zeventiende eeuw’. Verder zit

ontsloten, waardoor er aan de voorgevels van het blok genoeg ruimte is,

Abrahamse ook in de welstandscommissie van Eindhoven.

licht binnenvalt en geen ruimte wordt verspild aan entrees en bergingen.

Abrahamse nam ons vanaf de Dam mee op een rondleiding door

Verder wordt er door de kromming van het dak een privé buitenruimte

Amsterdam. Het gebied rond de Dam was vroeger een Veengebied

gecreëerd voor alle woningen, zodat woningeigenaren toch het idee van

waar de delta van de Amstel doorheen liep op weg naar het IJ. Een

een eigen tuin midden in de stad hebben.

goede plek om handel te drijven dus; het enige probleem van veen

NL Architects probeert vaak bijzondere materialen te gebruiken. Ze

is dat het in de grond zakt. Om dit te voorkomen werden er door de

hebben bijvoorbeeld een douanehuisje van fietsreflectoren gemaakt en

middeleeuwse bewoners dijken aangelegd. Over deze dijken (de nu

een sporthal ingepakt in EPDM-folie. Het was heel interessant om op

nog steeds bestaande straten) liepen we naar de volgende ‘stadsring’,

het bureau zelf rond te kijken. Hier stonden honderden maquettes in

zodat we uiteindelijk op de Nieuwezijds Voorburgwal stonden. Dit was

alle soorten en maten. Veel maquettes zijn gemaakt met een 3D-printer,

de oude verdedigingsmuur van de middeleeuwse stad Amsterdam. Van

waardoor er buiten gebouwmaquettes om, ook objecten als bloemvazen

gracht tot gracht vertelde Abrahamse over de verschillende tijdsperiodes

werden ontworpen. Het idee van een bloemenvaas werd dan uiteindelijk

die Amsterdam heeft meegemaakt. Aangekomen bij de Singel kregen we

8

[1]

Anne Grave

uitleg over de 16e eeuwse stad en de uitbereiding die later in de 16de eeuw plaatsvond. Zo werd de stad uitgebreid met de Heren-, Keizersen Prinsengracht. Door de welvaart in de 16e en 17e eeuw kon er op een heel nieuwe manier worden verkaveld en ontstond het beroemde geslotenbouwbloksysteem. Uiteindelijk liepen we via de Gouden Bocht weer terug naar het Centraal Station waar ons laatste deel van de dag begon.

Op het Centraal Station werden we namelijk verwacht in het informatiecentrum van de Noord-Zuidlijn. Eerst kregen we een spectaculaire film te zien over de aanleg en de ontwikkeling van de lijn, waarna we in het centrum uitleg van een gids kregen bij de maquettes. Daarna kregen we uitleg over de lijn zelf en over de stations die ze gaan aanleggen.

Alle stations zijn ontworpen door Benthem Crouwel Architecten. Zij hebben

[2]

bij het ontwerp het gemak van de reizigers vooropgesteld. Zo hebben de meeste stations maar één of twee uitgangen om duidelijkheid te creëren.

De lijn begint in Amsterdam-Noord boven de grond en daalt langzaam naar beneden af. Noorderpark ligt half in het maaiveld verzonken en uiteindelijk gaat de lijn onder het IJ door en komt uit in het Centraal Station van Amsterdam. Speciaal voor de Noord/Zuidlijn zijn er speciale zinktunnels onder het station aangebracht nadat de oude fundering voor een groot deel was weggehaald. Zo komt het station voor de Noord/ Zuidlijn onder het oorspronkelijke station te liggen. De volgende stations zijn Rokin en het al bekende Vijzelgracht waar verzakkingen plaats hebben gevonden. Deze stations liggen op respectievelijk 21,5 meter en 26 meter onder NAP. Na deze hele diepe perrons komt station Pijp dat als enige station twee perrons onder elkaar heeft liggen. Uiteindelijk liggen er nog twee stations in Amsterdam-Zuid. Elk station heeft een speciale

[3]

aanpak gekregen dankzij de veengrond in het centrum van Amsterdam.

Door de veengrond zijn verzakkingen mogelijk; om deze te voorkomen gaat de bouw erg langzaam. Na de uitleg over de stations kregen we nog een technische uitleg over de gebruikte boormachines. Alle boren hebben toepasselijke vrouwennamen. Op dit moment is Victoria aan het boren met de mannen uit het boorteam. Er wordt dag en nacht gewerkt om het proces zo soepel mogelijk te laten verlopen. Na het technische verhaal kon het echte werk beginnen. Bouwhelmen op, regenlaarzen aan en met fluoriserende groene hesjes de stad in. Met heel de groep gingen we door het Centraal Station naar beneden tot we uiteindelijk in de Kathedraal kwamen. Deze ruimte is echt immens groot en bestaat voornamelijk uit ruw beton. Heel bijzonder om alvast een sneak peak te krijgen van dit bouwproject. Na even de tijd te hebben gehad om rond te snuffelen, werden we verzocht weer naar boven te gaan.

[4]

Amsterdam, de stad waar iedereen wel een keer is geweest, hebben we de historie van de stad tot het project waar met trial and error een nieuwe vervoerslijn wordt gemaakt. Het was een gevariëerde en inspirerende dag met voor elke studierichting wat wils.

Afbeeldingen: 2. Anne Grave 1, 3, 4 Peter van de Lageweg

CHEPOS 3.11

in een ander daglicht kunnen bekijken. Van een jong architectenbureau en

9

NOW.CC

DUTCH DESIGN WEEK 2012 WHAT CONNECTS THE DUTCH?

Tekst: David Heldt

Journalisten en geschiedkundigen houden ervan zaken te groeperen, met elkaar te vergelijken en tegenstellingen in kaart te brengen. Zo’n groep heet dan een stroming en krijgt een mooie naam. Bijvoorbeeld ‘Dutch Design’ – met hoofdletters. Het is de gangbare verzamelnaam geworden voor in Nederland gemaakte producten die voldoen aan meerdere karakteristieken: volgens Wikipedia1 zijn ze minimalistic, experimental, innovative, quirky en humorous. Is een product in Nederland ontworpen, maar mist het bijvoorbeeld de kwaliteit quirkyness, dan valt het niet onder de noemer ‘Dutch Design’, maar is het gewoon design uit Nederland. Op het eerste gezicht niet meer dan een enigszins verwarrende taalkwestie, maar voor veel ontwerpers toch een relevant verschil. Een aantal van hen wenst zich niet te scharen onder ‘Dutch Design’; anderen proberen juist mee te liften op de naamsbekendheid van het etiket, bijvoorbeeld door het expliciet op hun website te vermelden.

In de onlangs verschenen editie van Connecting the Dots vroegen we Deyan

lege kantoorpanden ingericht als broedplaatsen en kan men voor

Sudjic, directeur van het Design Museum in Londen, naar zijn mening over

de huur aanspraak maken op gemeentesubsidie. Ook de Kamer van

Nederlandse vormgeving. Na een paar ontwijkende antwoorden zei hij:

Koophandel maakt het eenvoudig een bedrijfje op te zetten. Een gunstig

‘What has come to be called Dutch Design is better called design in the

vestigingsklimaat dus, soms misschien wel té gunstig: een natuurlijke

Netherlands, which is the product of some well publicised educational

selectie van kwaliteit moet dan vaak op een later moment plaatsvinden.

experiments, and the residual afterglow of a state that once felt oblicated to reflect certain cultural values for exanpel, through the design of the 2

Dit alles heeft geleid tot een boost aan creativiteit, experiment en

PTT, and the Pre Euro banknotes.’ Sudjic kijkt kritisch naar het groeperen

vernieuwing. Het lijkt erop dat niet louter het talent van de in Nederland

van design naar natie (en naar Nederlands design). In een wereld waar

woonachtige ontwerpers het onderscheid maakt, maar vooral ook de

ontwerpers makkelijk emigreren en hun producten vaak over hun eigen

ruimte voor ontplooiing. Dat doet niets af aan de kwaliteiten van het

landsgrenzen laten produceren, is de vraag waar de ontwerper vandaan

in Nederland ontstane design, maar zegt iets over het belang van een

komt misschien ook niet zo relevant.

gezonde infrastructuur en sociale voorzieningen.

Wat wél een interessante kwestie is: wat onderscheidt Nederland van

Als stroming staat Dutch Design voor nieuwe uitdagingen: economische,

andere landen op het gebied van design? Ik werk veel in Italië en deel

technische en ecologische ontwikkelingen maken dat ontwerpers en

daar een ruimte met jonge Italiaanse ontwerpers. Een van hen, Filippo

consumenten hun prioriteiten verleggen. De toekomst ligt weer open, wat

Protasoni, zei me onlangs ook graag tijd te willen hebben om te kunnen

Nederland te bieden heeft, gaat niet meer alleen om de karakteristieken

experimenteren zoals ontwerpers in Nederland dat doen, maar dan zou

die Wikipedia noemt. Het veld wordt breder, meerdere stromingen zijn

hij opdrachten vanuit de industrie moeten laten lopen en dat kost hem geld.

tegelijkertijd actief. Lokale productie, ambachtelijkheid en technische

Wellicht een luxeprobleem, maar het laat goed zien wat de verschillen

innovatie zijn een aantal grondbeginselen waarvandaan ontwerpers

zijn tussen Nederlandse ontwerpers en in dit geval Italiaanse. Het is vaker

vertrekken – met heel verschillende uitkomsten. Zolang we ook kritisch

gezegd dat de hang in Nederland naar experiment en conceptueel

durven zijn over wat Nederland op dat gebied voortbrengt en de selectie

design misschien wel voortkomt uit het feit dat er weinig meubelindustrie

niet alleen aan de markt overlaten, komt er hierna weer een mooie

is. Waar startende Italiaanse ontwerpers voor opdrachtgevers werken,

benaming.

beginnen Nederlandse ontwerpers vaak met zelf geïnitieerde projecten, wat ze meer ruimte geeft voor experiment en reflectie.

Wat mij de laatste jaren het meest is opgevallen aan Nederlandse vormgeving, is het ondernemerschap van de ontwerpers. Mogelijk zit ondernemen en de VOC-mentaliteit (Balkenende 2006) ons in het bloed, zijn Nederlanders geboren handelaren en is het, zoals ook Sudjic suggereert, verder een kwestie van goede communicatie. Maar er is ook iets anders aan de hand. Hoewel Nederland een van de meest

aan de rand van steden – goed betaalbaar en bereikbaar – worden

Noten 1 http://en.wikipedia.org/wiki/Dutch_Design.

2 Connecting the Dots #5, september 2012, pagina 15.

Informatie over de auteur: David Heldt is oprichter en hoofdredacteur van Connecting the Dots, een internationaal designtijdschrift dat ook evenementen in binnen- en buitenland organiseert.

steeds vaker gebruikt door de creatieve industrie. In stadscentra worden

www.thedots.nl.

dichtbevolkte landen ter wereld is, kunnen kunstenaars en ontwerpers er voor relatief weinig geld aan studioruimte komen. Bedrijventerreinen

>> Fotograaf Emma Hopstaken Tekst ddw.nl urbansprinkle.com

10

NOW.Dutch Design

URBAN CAMPSCAPE Iedere stad heeft ze: desolate plekken met rauwe randjes die door iedereen worden vermeden en liefst ook vergeten. Studio Urban Sprinkle en Studio Synthese gaan er anders mee om. Samen zijn ze de drijvende kracht achter Urban CampScape: een event én stedebouwkundig onderzoek ineen.

De locatie onder het Strijps Bultje is niet toevallig gekozen. Het is een veelbesproken, maar tegelijkertijd onderbelichte plek in Eindhoven die veel potentie heeft. Het vormt één van de knooppunten aan de te ontwikkelen ‘Groene Corridor’: de groene verbinding tussen Eindhoven en het Groene Woud. Door middel van interactieve workshops, waarin bezoekers zelf aan en voor de plek kunnen ontwerpen, evenementen op het gebied van muziek, dans en film en exposities, wordt er samen met bezoekers onderzocht welke gedaantes deze plek aan zou kunnen nemen. Welke rol kan deze plek spelen in de stad, waarbij veiligheid en leefbaarheid voorop staan. Op welke wijze kan deze plek in de spotlights gezet worden?

CHEPOS 3.11 11

NOW.CC

NOW.CC

NIGHT LIGHT

Cameraw

Foto’s die je gebruikt voor analyses, maquettes en presentaties zijn niet altijd zoals je ze voor ogen had. Wij hebben dat ook ondervonden, daarom zijn we het fotografie-initiatief ‘CAMERAW’ gestart. We willen jou meer kennis geven over fotografie en het gebruik ervan tijdens je studie. In onze activiteiten wordt ingegaan op de manier van kijken en het fotograferen en presenteren van een gebouw of ontwerp. Deze keer zullen we nachtfotografie behandelen.

Veel fotografen hebben een haat-liefdeverhouding met de nacht. Het

Je hebt nodig: een donkere plek, een camera met instelbare sluitertijd en

donker zorgt voor problemen, maar biedt ook vele mogelijkheden.

een lichtbron waarmee je kunt ‘tekenen’ (het liefst een felle lichtbundel).

Veelvoorkomende complicaties zijn ruis, bewegingsonscherpte en

Ook niet onbelangrijk: opgeladen batterijen!

problemen met scherpstellen. Het gebruik van een statief of een vaste

Goed, je bent er klaar voor. Je staat op een donkere plek en een goede

ondergrond voor je camera is de eerste stap voor het oplossen van deze

dosis inspiratie heeft zich meester van je gemaakt.

problemen. Aan de hand van de volgende twee technieken kun je nog

Draai allereerst het UV-filter van je lens als deze erop zit: dit voorkomt

meer uit je foto’s halen.

lichtvlekken op je foto. Zet je camera op het statief of vaste ondergrond en schakel je flitser uit. Zet de ISO-waarde laag (voorkomt ruis) en je

Beweging

diafragma op een groot getal (minstens F/11, dit zorgt voor een groot

Het grote verschil tussen mens en gebouw is het feit dat mensen bewegen

scherptegebied). Dan volgt het belangrijkste: stel je sluitertijd in! Hoe

en gebouwen stilstaan. Overdag lopen mensen in de weg, ’s nachts

lang deze precies moet zijn, is afhankelijk van het soort afbeelding dat

zijn ze juist je vriend. In het donker kan je gemakkelijker spelen met

je wilt maken en de lichtomstandigheden, maar reken op minstens één

sluitertijd, waardoor je mensen onherkenbaar of onzichtbaar kunt maken.

minuut. Zorg dat alle lichtbronnen uit zijn voordat je begint, zodat er geen

De dynamiek van de mens vormt een mooi contrast met de statische

ongewenste lichtstrepen op de foto komen.

kenmerken van de gebouwde omgeving. Het is een manier om je foto net

De foto hieronder is genomen met een sluitertijd van 144 seconden en is in

wat extra’s te geven: waar mensen normaal je foto verpesten, maken ze

drie stappen opgebouwd. Stap 1: Start de foto. Maak ongeveer 30 sec

hem nu compleet.

lang een beeld van enkel de omgeving.

Bij een sluitertijd van enkele seconden worden bewegende personen al

Stap 2: Belicht een gekozen voorwerp, in dit voorbeeld de bank, ongeveer

onzichtbaar. Een sluitertijd van ongeveer 1 seconde zorgt ervoor dat

40 seconden lang met een lichtbron. Zorg dat de lichtbron zelf buiten het

mensen wel zichtbaar, maar niet herkenbaar zijn. De foto hiernaast is

beeld van de camera blijft.

genomen met een sluitertijd van 1,3 seconden. Een kleine tip: probeer

Stap 3: Ga in beeld staan en schrijf de tekst met je lichtbron. Let er op dat

ervoor te zorgen dat er ook stilstaande mensen op je foto staan. Dit geeft

je in spiegelbeeld moet schrijven. Met behulp van een afstandsbediening

je foto nog meer kracht.

en de bulbfunctie kan je zelf de sluitertijd bepalen en heb je alle tijd om los te gaan!

Light painting

Als het te donker is om scherp te stellen, zoek dan een enigszins verlicht

Welbekend zijn nachtfoto’s met lichtstrepen erop van voorbijrazende

object wat ongeveer op dezelfde afstand staat als je onderwerp en stel

auto’s. Heel leuk natuurlijk, maar nog leuker is het om deze strepen zelf

hierop scherp. Is het niet donker genoeg? Zet dan je diafragma op een

te maken: light painting!

nog groter getal (het diafragma wordt dan kleiner) of zet je ISO-waarde lager.

Sluitertijd: 2,5s ISO-waarde: 100 Diafragma: F/11

Sluitertijd: 144s ISO-waarde: 100 Diafragma: F/22

CHEPOS 3.11

<< Sluitertijd: 1,3s ISO-waarde: 1600 Diafragma: F/16

13

NOW.NL

RABO UNPLUGGED ‘Het Nieuwe Werken’ is een hot item. Door de ontwikkelingen in de informatietechnologie is de visie op de ideale werkplek aan het veranderen.

We hebben overal waar we zijn toegang tot onze gegevens, bestanden, digitale agenda et cetera. Steeds meer bedrijven spelen daar op in door hun organisatiestructuur aan te passen en flexibele werkplekken te creëren. Men werkt nu vanuit thuis, onderweg of op locatie bij de klant. Een goede invulling van dit concept levert besparing van benodigde kantoorruimte op en daarmee een verlaging van bijvoorbeeld de huurkosten. Om dit principe nader te bekijken heeft de Rabobank ons uitgenodigd voor een rondleiding in de ‘Verrekijker’, de dit jaar opgeleverde glazen toren naast Utrecht Centraal. We krijgen een kantoorgebouw te zien met de nieuwste snufjes op technologisch gebied en indrukwekkende interieurs.

Op nog geen vijf minuten lopen van station Utrecht Centraal is begin dit jaar de nieuwbouw van Rabobank Nederland in gebruik genomen. Het kantoorpand speelt in op de vraag naar Het Nieuwe Werken, door de bank omgedoopt tot Rabo Unplugged. Het idee hierachter is dat de toren de functie van ontmoetingsplaats vervult. Medewerkers hebben er geen vaste bureaus en kiezen zelf de plek waar ze willen werken, brainstormen of vergaderen.

Het gebouw is ontworpen door Rob Ligtvoet en Dick Baggerman van het Rotterdamse architectenbureau Kraaijvanger • Urbis en wordt gekenmerkt door de glazen gevel met een oppervlakte van 20.000 m2 die de 105 meter hoge toren omwikkelt. Het interieur is verzorgd onder supervisie van Ellen Sander van Sander Architecten te Amsterdam. Zij heeft de uitgangspunten van de nieuwe manier van werken vertaald naar een

Ontvangsthal met op de achtergrond het Plein

[1]

Het visrestaurant naar het ontwerp van Ineke Hans met links een overlegkamer

[2]

passend interieurontwerp. In samenwerking met andere designers heeft ze het stadsprincipe verwerkt in de 56.000 m2 aan kantooroppervlakte.

De centrale coöperatie Rabobank Nederland heeft geen baliefunctie, haar leden bestaan uit de lokale vestigingen van de bank. Zodoende is in de ontvangsthal enkel een receptie aanwezig waar genodigden zich kunnen melden. Verder is er een behoorlijk aantal zitplaatsen met stroomvoorzieningen en draadloos internet voorhanden. Ook geeft deze ruimte toegang tot de Rabo Kunstzone, een openbare expositieruimte van de kunstcollectie met elk jaar twee tentoonstellingen. Wie verder het gebouw ingaat, heeft een pasje nodig. Hiermee kan 24 uur per dag en 7 dagen per week worden ingecheckt en krijgt de medewerker toegang tot alle faciliteiten in het complex. Met een capaciteit van 70 % is het te

14

hopen dat niet alle 3.300 medewerkers zich gelijktijdig melden.

Op de eerste verdieping bevindt zich het Plein, dat de functie van

In totaal zijn er op het Plein 550 eet- en werkplekken. Wie in serene

2

stadshart heeft. De grote open ruimte heeft een oppervlakte van 6.000 m

rust wil lezen, kan terecht in de stilteruimte achter de bakkerij. Het is de

en biedt plaats aan een bakkerij, koffiebar, kantine en visrestaurant. Dit

enige plek in het nieuwe kantoor waar je levende beplanting tegenkomt.

laatste gedeelte is ontworpen door Ineke Hans en kenmerkt zich door het

De wanden zijn bekleed met verticale tuinen die automatisch worden

wit-blauwe kleurgebruik en het opvallende ontmoetingspaviljoen midden

bewaterd en er staan boompjes tussen de leestafels. Het groen zorgt

in de ruimte. Het ronde object heeft ramen die ver uitsteken en kan

voor een aangenaam frisse geur van een pas beregend bos. Verder staan

onder andere worden gebruikt voor vergaderingen en videoconferences.

er diverse objecten op de verdieping waar in complete afzondering of

Eenmaal binnen verstomt het omgevingsgeluid tot een vaag geruis en voel

met gedeeltelijke afscherming kan worden overlegd en vergaderd. Eén

je je als een vis in een drukbezocht aquarium. Op het digitale bordje bij

ervan is geheel opgetrokken uit karton. Andere ruimtes, geconstrueerd

de deur staat aangegeven wie gebruik maakt van de bespreekruimte,

met dunne houten latten, hebben achteraf een nieuw interieur gekregen

waarvoor elektronisch kan worden gereserveerd.

om duizeligheid te voorkomen.

Lennert Evers

Vanuit het stadshart is er toegang tot vijf wijken; clusters bestaande uit een verbindingsvloer, die dienst doet als centrum, met vier vierdiepingen daarboven: de straten. Het door ons bezochte centrum bevindt zich op de 22e etage. Werkplekken aan de glazen façade geven een verbluffend uitzicht. Naast het centrum van Utrecht zijn ook de skylines van grote steden als Rotterdam, Den Haag en Amsterdam te zien. Om aan de persoonlijke wensen van iedere werknemer te voldoen, is elke werkplek voorzien van de nodige technische snufjes. Niet alleen zijn een mechanisch in hoogte verstelbaar bureau en ergonomische stoel aanwezig, ook het klimaat is in bepaalde mate te bepalen. Licht, temperatuur en zonwering zijn via bedieningspaneeltjes in kolommen te regelen. Dit lijkt echter te gelden voor verschillende werkplekken per paneel, dus enige saamhorigheid met je naaste collega’s is vereist.

Kort- en hoogpolig tapijt, voor respectievelijk wandel- en werkdoeleinden

Interieurarchitect Sander heeft de indeling per vloer zo geregeld, dat ontmoetingsgebieden in de drukkere zones zijn gesitueerd en de individuele werkplekken op rustige plaatsen. Voor deze ‘flow’ heeft ook de vloerbedekking een specifieke eigenschap: verkeersruimtes zijn bekleed met kortpolig tapijt, terwijl werkplekken zijn voorzien van de hoogpolige variant.

Het toegangspasje waarmee op elke verdieping moet worden in- en uitgecheckt geeft ook toegang tot faciliteiten die betrekking hebben op de flexibele werkplek. Zo heeft iedere werknemer de mogelijkheid gebruik te maken van een kluisje dat afgesloten wordt door het pasje te presenteren waar je normaal een slot zou verwachten. De printerkamer, tevens magazijn voor diverse kantoorartikelen, beschikt over de nodige apparatuur die kan worden aangesproken met het pasje. Wie trek krijgt of zin heeft in iets anders dan de gratis koffie en thee, kan terecht bij een zelfbedieningsbalie op een van de vijf verbindingsvloeren. Vers belegde broodjes en verscheidene drankjes moeten eigenhandig worden afgerekend met het pasje, wat blijk geeft van vertrouwen in het personeel.

Met de toren in Utrecht zet Rabobank Nederland de nieuwe werkstijl in het middelpunt van de bedrijfsvoering. De nog altijd toenemende globalisering en een 24-uurseconomie vragen om drastische maatregelen, een oplossing is gevonden. Of de nieuwe moraal, waarbij men wordt

De enige levende beplanting is te vinden in de stilteruimte

beoordeeld op het eindresultaat in plaats van het gewerkte aantal uren, standhoudt, zal de komende jaren moeten blijken.

Afbeeldingen: [1][2] rabobank.com

CHEPOS 3.11

waar met dit project zowel voor de medewerkers als de klanten

15

NOW.DOC

a form of art?

Stylos

street art

Hedwig van der Linden

Street art is a visual form of art which is developed in public places. Street artists situate art in an unusual context, in this way street art can be a powerful platform for reaching everyday people by making this art accessible for a broader public.

Street art emerged in the seventies, when it was used to express political views. This phenomenon disappeared and street art became popular as a recognized form of art in the nineties. Some street artists want to have their work to communicate with all kind of people about social-relevant themes in an informal way with the use of esthetic values. You can find street art practically in all large cities in the world.

Street art is not able to exist without having a context. The context and the work of art can

Aakash Nihalani, USA, work out of tape

be reinforced using the power of the existing environment. The streets, the context can be seen

as damaging the building or as a pure form of art.

work. JR about this type of work: “It depends on

as a place to exhibit the art on buildings, ‘the

Sometimes street art can be used to decorate a

the weather — it might stay for years, it might

museum walls’. When the art integrates in the

deteriorating building, to bring colour into the

stay a couple of months. It might peel in a few

street and the street integrates into the art, when

street.

places. I like that, too. I should never impose an

the art is involved in the architecture and the

The French street artist JR makes street art out

architecture in the art, a connection will be seen

of photographs. Once he covered an unoccupied

JR’s project ‘Women are Heroes’ includes a favela

between the different disciplines of architecture,

building with Ernest Wither’s iconic photo of the

in Rio de Janeiro, Brazil. JR was looking for the

urbanism and street art.

1968 Memphis sanitation workers strike. JR loves

similarity in the gaze of women who have had a

what the photo says: ‘we are humans, we are

painful past and long to build a future. JR tried to

zed form of art? It can change the appearance of

here, we want to exist.’ The photograph wasn’t

get closer to what is universal: the human being.

the architecture, which can be seen as an increase

from Washington but according to JR, this image

or a decrease of the image the building brings

showed the history of this neighborhood after

society. Blu made a painting for the Draw The

forward. As an example we can use the work of

the tumult that followed the assassination of Mar-

Line Festival in Campobasso, Italy. This new wall

Nihalani, which is made with tape. This work has a

tin Luther King Jr.’s and to recent society of the

generated some initial discussion, of which Blu

big influence on the view of the building and the

state of American society. JR won the $100,000

is not unfamiliar with. He presents his views on

way you use it. The tape blocks an entrance of the

TED prize in 2011 for his vow to “use art to turn

war and on the way the military produces their

building. Does this art have too much impact on

the world inside out.”

soldiers.//

Do architects consider street art as a recogni-

the architecture?

The street artist Vhils makes an image on a building by carving the façade, this can be seen

The street artist Blu expresses his view about

How long a work of street art will exist depends on the type of street art, the materials used, the weather and the appreciation of the

NOW.TUD 16

image forever. I like how ephemeral it can be.”

> www.complex.com > www.washingtonpost.com > www.mission.tv

Blu, Italy, Draw The Line Festival in Campobasso

NOW.

Door: D oor:

CHEPOS 3.11 CHEP CH EPOS OS 3 3.1 .11 .1

17

NOW.DOC

FILE:Utrecht

UTRECHT CENTRAAL CU2030 PATRICK VAN DODEWAARD

Als ik boven op de Dom sta kijk ik even naar benee dan zie ik het oude gragie het Vreeburg en Wijk C Ja, dan springt m’n hartsie open ik ben trots wat dag ie wat der is geen mooier plehekie als Utereg M’n stad als Utereg M’n stad Volkszanger Herman Berkien schreef in de jaren zeventig het ‘Brabant’ van Utrecht. Een ode aan de schitterende stad in het midden van het land. Iemand die hedendaags met de trein naar Utrecht reist, zal anders oordelen. Die komt terecht in de grootste bouwput van Nederland.

In de jaren zeventig – dezelfde periode als het liedje - besloot de gemeenteraad een deel van de kleinschalige binnenstad te slopen. De knusse steegjes moesten plaats maken voor een groot station, overdekt winkelcentrum en kantoorcomplexen. Ook de Catharijne singel werd gedempt, want men had het ‘briljante’ idee om een elfbaans snelweg dwars door de stad aan te leggen. De architectuur moest tijdloos zijn en Hoog Catharijne moest de verbinding vormen tussen station en de oude stad. Het visitekaartje van Utrecht.

Veertig jaar later zit Utrecht opgescheept met een van grootste bouwkundige blunders die ons land kent. In iedere ‘Lelijkste plek verkiezing’ gooit Hoog Catharijne hoge ogen. Een onmenselijk grote bouwmassa van beton en grindtegels, afgewisseld met de meest vreemde - door de zon vaal geworden – gekleurde panelen. Een snelweg die nooit een snelweg werd en een winkelcentrum dat maar half functioneert. Voeg daar een armoedige omgeving en bergen fietsenstallingen aan toe en het visitekaartje is af. Niet helemaal zoals geplant.

Beleidsmakers beseffen dat het centrum van Utrecht een mislukt project is en hebben besloten om de gehele binnenstad aan te pakken. Een immens masterplan dat het hele gebied van station tot het oude centrum (dat nog over is) moet veranderen. Eigenlijk heeft het nieuwe plan dezelfde omvang als het plan uit de jaren zeventig, alleen worden nu de fouten van toen hersteld. Maar hoe wordt er een nieuwe stad gebouwd zonder de oude stil te leggen? Waarom gaat het huidige plan wel werken en wie betaald het allemaal? Veel antwoorden zullen pas blijken uit de toekomst. Maar voor nu is het heel interessant om te zien hoe er met de huidige kennis een nieuw begin wordt gemaakt in Utrecht. In de file wordt ingegaan op onder andere het grote masterplan, verschillende

De grootste bouwput van het land zal nog jaren het aanzicht zijn van Utrecht, maar er wordt hard gewerkt zodat we ooit zonder te liegen weer

CHEPOS 3.11

architectonische hoogtepunten en de uitvoering van het plan.

kunnen zingen (lees: schreeuwen met een zatte kop):

19

‘der is geen mooier plehekie, als Utereg M’n stad’

MASTERPLAN UTRECHT CENTRAAL Kom je in of langs Utrecht, dan heb je vast wel gemerkt dat het hele stationsgebied één grote bouwput is. Ongeveer 10 jaar geleden is men begonnen met de eerste plannen voor dit gebied, welke nu in uitvoering zijn. Het is een gigantisch project in een groot en druk gebied. Wel moeten we nog even wachten voordat het klaar is en de bouwputten verdwenen zijn. Maar wat krijgen we daarvoor terug?

Het stationsgebied van Utrecht heeft een

gebied met veel horeca en cultuur. Al snel werd

zich vast te houden aan die visie, waardoor het

facelift nodig, daar is iedereen het over,

visie A gezien als de groene variant en visie

moeilijk is de veranderingen door te voeren.

eens. De vraag was in 2002 dus ook niet óf

1 als de meer stedelijke variant. Dit was niet

er een vernieuwing moest plaatsvinden, maar

geheel terecht, aangezien een stationsgebied

In 2003 werd het masterplan gepresenteerd

welke. Het stationsgebied moet leefbaarder

in het centrum van Utrecht nooit echt groen zal

voor het stationsgebied van Utrecht. Centraal

en veiliger worden. Ook is het gebied niet

worden.

in het masterplan staan drie ambities en

betrokken bij de binnenstad en mist daardoor de levendigheid van het gezellige centrum van

Bij het referendum stemde 70,7 % van de

verbinden en betekenis geven. Bij herstellen

Utrecht. Verlaten straten en duistere hoekjes

stemmers voor visie A. Deze visie is later gebruikt

moet gedacht worden aan het herstellen van

zorgen voor een onprettige en onveilige sfeer.

als leidraad voor het masterplan. Achteraf

de Catharijnesingel. In de 20ste eeuw was

was er heel wat kritiek op het referendum.

de singel gedempt om er een grote weg

In

slechte

Het is een mooi idee dat de bewoners mee

aan te leggen; in het masterplan komt het

verbindingen tussen de verschillende gebieden.

de

huidige

situatie

zijn

er

mogen denken over de verbouwingen van het

water weer terug. Verbinden zal worden

Het is onduidelijk waar je bent en hoe je

stationsgebied, maar in de praktijk wordt het

gerealiseerd door nieuwe routes die Utrecht-

ergens kunt komen. Alle gebouwen zijn aan

stationsgebied voornamelijk gebruikt door niet-

Oost en -West met elkaar moeten verbinden.

elkaar verbonden, dus als je eenmaal binnen

Utrechters. Reizigers, toeristen en zakenmannen

Daarnaast wil het masterplan betekenis geven

bent, heb je geen idee in welk gebouw je je

zijn de doelgroep van het stationsgebied.

aan de verschillende gebieden. Zo wordt het

bevindt en waar je dus ongeveer bent. Verder

Daarnaast is het nu 10 jaar later meer een

Jaarbeursplein de nieuwe Stationsentree-West.

maakt de stad nog steeds een grote groei mee

obstakel dan een leidraad geworden. In 10

aan de westzijde van de stad. Dit vergrote

jaar tijd is er aardig wat veranderd aan het

De twee nieuwe zones zijn de Centrumboulevard

inwonersaantal vraagt om meer voorzieningen

masterplan, waardoor het niet helemaal meer

en de Stadscorridor. Aan de Centrumboulevard

in de binnenstad en een betere bereikbaarheid

lijkt op de visie die gepresenteerd is in 2002.

liggen de grootschalige functies. De zone

van de stad aan de westzijde.

Toch proberen bewoners en andere instanties

loopt van de Jaarbeurs door de ov-terminal

Op 15 mei 2002 werd er in de gemeente Utrecht een referendum gehouden over de volgende vraagstelling: “Welke visie op de toekomst van het Stationsgebied kiest u?”.

De inwoners van Utrecht mochten kiezen voor Visie A of Visie 1. De gemeente wilde op deze manier de bewoners betrekken bij de grootse verbouwingen van het stationsgebied. Visie A heette: ‘Stadshart Verruimd’. Kernwoorden uit deze visie waren: uitnodigend, ontspannen, zichtbaar wonen en werken en een groot gevoel van sociale veiligheid. De kosten zouden 91 miljoen bedragen, de ontwikkelingstijd zou 15 tot 20 jaar zijn. Visie 1, ‘Stadshart Compact’, was een stuk goedkoper en zou minder lang duren. 15 miljoen euro kostte dit project en de ontwikkelingstijd zou 10 tot 15 jaar zijn. Bij deze visie waren de kernwoorden: uitdagend, ruimtelijk en zakelijk, kosmopolitisch, een

20

twee zones. Deze ambities zijn herstellen,

>>

naar Hoog Catharijne. Elke functie krijgt

Ondertussen zijn we al weer heel wat jaren

Vredenburg is de grote zaal behouden

een duidelijke identiteit en er komen heldere

verder. De plannen zijn verder uitgewerkt, de

gebleven. Het nieuwe Muziekpaleis wordt

onderlinge verbindingen. Het wordt een zone

verschillende partijen hebben hun zegje kunnen

hieromheen gebouwd.

met een grote variëteit aan functies: wonen,

doen en ook de crisis heeft zijn invloed gehad.

werken, winkels, amusement en openbaar

In 2010 werd daarom een nieuw aangepast

Hoog Catharijne vormt de toegangspoort vanaf

vervoer.

plan gepresenteerd. In het nieuwe plan komen

het station naar het Vredenburg en de rest

er meer woningen en meer kantoren. Daarnaast

van het centrum. Het is een succesvol overdekt

De Stadscorridor is vooral gericht op de

zijn ook de verkeersroutes beter uitgedacht

winkelcentrum, alleen is het erg aan vernieuwing

inwoners van Utrecht. In de Stadscorridor

en is er een extra fiets- en voetgangersbrug

toe. Het huidige gebouw is gesloten en heeft

vinden de stadsbewoners wat ze primair nodig

bijgekomen over het spoor heen.

vele onprettige, donkere hoekjes en verlaten delen. Het nieuwe Hoog Catharijne3 moet lichter

hebben. Het is de bedoeling dat deze zone de westelijke delen van de stad verbindt met het

Het

centrum. Belangrijke functies in de Stadscorridor

Vredenburgplein,

stationsgebied

bij

het

en ruimer worden. Bij het Vredenburg zal het

marktplein

van

beter aansluiten op de binnenstad en via een

zijn wonen, winkelen en cultuur. Het Muziekpaleis

Utrecht. Op het plein is een nieuw winkel- en

duidelijke route loop je door het winkelcentrum

wordt gevestigd in de Stadscorridor; ook zijn

appartementengebouw1 gebouwd. Voorheen

naar het station. In de huidige situatie ben je

er ideeën voor een nieuwe bibliotheek en een

stond op deze plek een kleine poffertjeskraam

je er niet van bewust waar je precies bent

moskee.

en stonden er vele fietsen. Door de bouw

op deze route omdat er geen contact wordt

het

begint

gezocht met de openbare ruimte. In het nieuwe

en intiemer geworden, doordat het niet meer

plan wordt de openbare ruimte geïntegreerd

bebouwde omgeving is er voor elk gebied

aan een drukke weg grenst. De onderste laag

in de route langs de winkels van de binnenstad

een passende maat bedacht. Aan de kant

bestaat uit winkels; daarboven bevinden zich

naar het station. Zo zal de Radboudtraverse, die

van de oude binnenstad wordt de basishoogte

76 appartementen die allemaal uitkijken op

over de Catharijnebaan heen gaat, verdwijnen. In

drie bouwlagen. Richting het Jaarbeursplein

de rustige binnenplaats. Op de hoek van het

plaats daarvan zal men via een overkluizing, een

zullen er grotere gebouwen komen tot een

plein is men bezig met de bouw van het nieuwe

gebouw dat als brug dient, de teruggebrachte

basishoogte van 45 meter hoog.

muziekpaleis2. Van het oude Muziekcentrum

Catharijnesingel4 oversteken.

CHEPOS 3.11

van dit complex is het plein meer gesloten Om goed aan te sluiten op de bestaande

21

FILE:Utrecht

22

1 Vredenburg Appartementen 2 Muziekpaleis 3 Nieuw Hoog Catharijne 4 Catharijnesingel

5 Leidsche Rijn 6 Restanten Kasteel Vredenburg 7 Stationsplein Oost 8 OV-terminal

9 Stationsplein West 10 Stadskantoor 11Jaarbeurs

12 Hotel 13 Megabioscoop 14 Casino

15 Smakkelaarsveld 16 Bibliotheek ++ 17 Rabobrug

In de vloer van de overkluizing komt 250 m2

Zoals eerder verteld, zal de Catharijnesingel

singelstructuur te herstellen. Langs de singel

glas, zodat de passanten het water van de

terugkomen. In de jaren 70 is dit stuk van de

komen winkels terrasjes en een groenstrook,

Catharijnesingel goed zullen ervaren. De

singel gedempt om plaats te maken voor een

waardoor het een levendige verblijfsplek wordt

nieuwe verbinding zal bestaan uit drie delen:

grote weg die het centrum van Utrecht beter

in de stad. De singel sluit aan op de Leidsche

de Stadskamer, het Poortgebouw en het

bereikbaar moest maken met de auto. Op een

Rijn5, zodat er een vaarverbinding ontstaat en

Bruggebouw. De overkluizing is onderdeel

stuk van een paar honderd meter lang was er

er bootjes over de singel kunnen varen. Verder

van de Stadskamer en heeft de belangrijkste

al een elfbaanse weg aangelegd toen het rijk

zijn in de toekomst voor het Muziekpaleis, net

openbare functie. Tevens is het de verbinding

dit project stopzette, omdat dit het Utrechtse

boven de waterspiegel, de restanten van het

met het Radboudkwartier. Dit complex, wat nu

centrum geen goed zou doen. Nu kom je dus

oude Kasteel Vredenburg6 te bewonderen.

ook onderdeel is van Hoog Catharijne, blijft

aanrijden op een tweebaans weg, die voor een

behouden maar wordt grondig gerenoveerd.

paar honderd meter overgaat op een elfbaans

In de huidige situatie loopt Hoog Catharijne over

Door verhoogde plafonds en rechte routes

weg en vervolgens weer overgaat in een

in het Centraal Station van Utrecht. In de nieuwe

naar het station zal er een veel betere sfeer

tweebaansweg. Tegenwoordig wil de gemeente

situatie zullen deze losgeknipt worden. Voor de

ontstaan.

de auto het liefst helemaal laten verdwijnen uit

nieuwe ov-terminal komt een groot verhoogd

het centrum. Hierdoor komt er ruimte om de

plein7. Op dit plein heeft de voetganger

singel weer terug te brengen en zo de Utrechtse

ruim baan om door Hoog Catharijne naar de

Jolijn van Keulen

binnenstad te lopen of om via de grote trappen

gebouw. Zo is de gemeente voor de inwoners

van de ene naar de andere kant te komen.

naar straatniveau af te dalen. Het plein wordt

van Utrecht zichtbaar, vindbaar en bereikbaar.

Door deze barrière aan te pakken moet het

overdekt door een groot en hoog transparant dak. Onder het enorme verhoogde plein is er

makkelijker en veiliger worden voor fietsers en Aan de overkant van de Croeselaan ligt 11

plek voor 12.500 fietsen die elke dag bij het

de

nu

moet het Westplein niet langer een scheiding

station worden gestald. Langs de kant van het

nog vrij gesloten is. In de toekomst zal de

vormen tussen de wijk Lombok en het centrum,

stationsplein komen winkeltjes en terrasjes waar

Centrumboulevard dwars door de Jaarbeurs

maar juist een verbinding.

je in de zon kunt genieten van een kopje koffie.

heen lopen. Hiervoor moet het jaarbeursterrein

Het plein is op hetzelfde niveau als de nieuwe

veel toegankelijker worden. Op het terrein

Via de twee routes van het masterplan wordt

terminal gelegen zodat je als reiziger zo de

komen langs de Croeselaan een hotel12, een

het voor inwoners van Utrecht en bezoekers

stad in kan lopen.

Jaarbeurs

13

van

Utrecht,

welke

voetgangers het plein over te steken. Verder

14

megabioscoop en een casino . Samen zorgen

makkelijker om van de ene zijde van het spoor

zij voor een nieuw uitgaanscentrum aan de

naar de andere te komen. De Centrumboulevard

Het huidige Utrecht Centraal is veel te klein

westzijde van het spoor. De megabioscoop

zorgt

geworden. Het station werd ooit gebouwd

van Wolff Cinema Groep krijgt achttien

voetgangers. De iets noordelijker gelegen

voor een capaciteit van 35 miljoen reizigers

bioscoopzalen met de nieuwste technieken,

Stadscorridor zorgt voor het fietsverkeer.

per jaar. Op dit moment wordt het station

meer comfort en betere beeldkwaliteit. Het

In het aangepaste masterplan van 2010 is

gebruikt door 88 miljoen reizigers per jaar

nieuwe casino is de vervanging van de tijdelijke

hier nog een route bijgekomen ten zuiden

en de voorspelling is dat in 2020 honderd

locatie op de Overste den Oudenlaan achter

van de Centrumboulevard. De Rabobrug17 is

miljoen reizigers per jaar op Utrecht Centraal

de Jaarbeurs.

speciaal voor voetgangers en fietsers die in het

komen. De nieuwe ov-terminal8 zal dus een stuk

voor

een

duidelijke

route

voor

zuidwesten van Utrecht wonen. Deze wordt 275

groter en ruimer worden. Winkels komen er

Vanaf het Vredenburgplein kun je ook kiezen

meter lang; kenmerkend voor de brug wordt de

alleen nog maar aan de zijkant, waardoor er

om niet via Hoog Catharijne, de ov-Terminal of

rij bomen die erop staan.

één grote overzichtelijke ruimte ontstaat waar

de Jaarbeurs naar West-Utrecht te gaan. In

reizigers meteen kunnen zien waar ze heen

plaats van de Centrumboulevard neem je dan

Het is niet mogelijk om het stationsgebied in

moeten. In het midden van de terminal komt de

de Stadscorridor. Langs het Muziekpaleis loop

één keer aan te pakken. De treinen moeten

informatievoorziening over trein, bus en tram.

je over één van de nieuwe bruggen over de

blijven rijden, de winkels moeten openblijven

15

Aan twee zijdes van de ov-terminal komt een

Catharijnesingel naar het Smakkelaarsveld .

en alles moet bereikbaar blijven. Om dit voor

grote entree aan een verhoogd plein. Hierdoor

Het Smakkelaarsveld wordt nu nog gebruikt

elkaar te krijgen is het project opgedeeld in

is het station zichtbaar en toegankelijk. Langs

als noodoplossing voor het overschot aan

deelprojecten. Het zal nog minstens tot 2030

de terminal komt een promenade die nog

fietsen. In de toekomst moet dit een groen

duren voor alles klaar is, maar de eerste nieuwe

wel onder het gegolfde dak doorloopt, maar

gebied worden. Het Smakkelaarsveld wordt

gebouwen zijn al in gebruik. Op de tijdlijn op

buiten de glaswand is gelegen. Zo kan de

een plek om in de stad tot rust te komen.

de volgende pagina kun je goed zien wanneer

terminal ook als doorgang gebruikt worden om

De Catharijnesingel en de Leidsche Rijn

en waar gebouwd gaat worden en wanneer

van West- naar Oost-Utrecht te komen als men

stromen langs het Smakkelaarsveld en komen

het volgende project af is. Langzaamaan zal

in de toekomst door incheckpoortjes moet om

samen. Verder komt op het veld een nieuwe

het stationsgebied een nieuwe vorm aannemen.

het station binnen te komen.

Bibliotheek++16. Geen gewone bibliotheek,

De sfeerbeelden zien er in ieder geval

maar een plek voor ontmoeting, ontspanning,

veelbelovend uit!

Aan de westzijde van de terminal kom je uit op het

informatie en verdieping. Het gebouw biedt

nieuwe Stationsplein West9. Via grote trappen

de mogelijkheid tot het kijken van films, het

kom je op het Jaarbeursplein. De trappen die

voeren van debatten, lezen, ontmoeten en

acht meter hoogteverschil overbruggen kunnen

koffiedrinken.

gebruikt worden voor festivals, manifestaties De Leidsche Rijn stroomt onder het spoor door

trappen komt plek voor ongeveer 4.200

naar de westzijde met daarnaast een fietspad

fietsen. Op het Stationsplein West komt ook

en wandelpad. Het Westplein, dat nu erg

het Stadskantoor10 van de gemeente Utrecht.

onvriendelijk is voor fietsers en voetgangers,

Bijna alle gemeentelijke instellingen, die nu nog

wordt ook aangepakt. De vele auto’s die daar

Bronnen: www.cu2030.nl www.utrecht.nl Masterplan Stationsgebied Utrecht. Gemeente Utrecht

over de stad verdeeld zijn, komen samen in één

langszoeven vormen een grote barrière om

Met dank aan Erik Suik, afdeling communicatie Gemeente Utrecht

CHEPOS 3.11

en andere grote bijeenkomsten. Onder de

23

FILE:Utrecht

24

FILE:Utrecht

FILE: Utrecht

Lennert Evers

CHEPOS 3.11

25

FILE:Utrecht

IK ZIE JE IN UTRECHT

Marieke de Vries

Station na station wordt in Nederland onder handen genomen. Een station is niet meer alleen een knooppunt van treinverkeer. Een station is een ontmoetingsplaats, het visitekaartje van de stad en het moet een toonaangevend voorbeeld zijn van duurzame architectuur. Het is zien en gezien worden. Al de verbouwingen die nodig zijn om dit te bereiken veroorzaken de nodige overlast. Alsof de vele vertragingen in het treinverkeer nog niet genoeg zijn, zou het de reiziger ook nog eens lastig gemaakt worden het juiste spoor te vinden. De ideale situatie is natuurlijk wanneer alles ongestoord rondom het spoor door kan blijven gaan. En daar komt de communicatie om de hoek kijken.

de planfase wordt er geprobeerd de bewoners

naamsbekendheid heeft. Even wordt aangestipt

van Utrecht te betrekken bij het nieuwe plan.

dat 030 ook het netnummer is van Utrecht.

Door middel van een referendum konden de

Door zoveel mogelijk in contact te staan

bewoners hun voorkeur uitspreken. Daarnaast

met zowel de mensen in de bouw als de

wordt door middel van verschillende (sociale)

bewoners en bezoekers van Utrecht, wordt

media de betrokkenheid van gebruikers

geprobeerd zoveel mogelijk rust te behouden

en bewoners vergroot. Onder andere een

in het stationsgebied. In het hele gebied wordt

website,

Twitteraccount,

eenzelfde huisstijl gebruikt. Daarnaast worden

een YouTubekanaal en live webcam houden

bouwkrant,

een

mensenstromen onderzocht en bekeken, wordt

iedereen op de hoogte van het bouwproces.

ieder jaar een enquête onder de bewoners en

Om meer vat te krijgen op de lengte van het

bezoekers afgenomen en worden studenten van

bouwproces is de naam CU2030 in het leven

de kunstacademie ingezet om nieuwe manieren

geroepen. Het jaar 2030 is symbolisch. Om

voor het omleiden van verkeersstromen te

Utrecht ligt op de schop, maar het lijkt wel alsof

dit meer kracht toe te kennen richt men zich

ontwerpen.

er hier boven normaal veel aandacht is besteed

voornamelijk op de toekomstige gebruiker: de

aan de communicatie rondom het bouwproces.

kinderen van nu. Vanaf de geboorte worden

Nadrukkelijk

Op verschillende punten in het centrum lachen

een aantal kinderen gevolgd en op bepaalde

communicatieplan niet als doel heeft de stad

de 3D-renders en de kinderen met bouwhelmen

tijdstippen in hun leven gefotografeerd. De

Utrecht meer op de kaart te krijgen. Maar,

je toe. De reizigers en bewoners van de stad

vrolijke foto’s laten zo zien dat het project nog

misschien onbewust, wordt dit doel wel degelijk

worden niet alleen geïnformeerd over de

lange tijd gaat duren. Daarnaast worden de

bereikt. Het kidsfonds, een organisatie vanuit

werkzaamheden, maar ook lekker gemaakt

kinderen en de ouders hierdoor betrokken bij

de verschillende partners uit CU2030, maakte

voor de ambitieuze plannen van de gemeente

het Stationsgebied. Omdat de herstructurering

de afgelopen jaren dromen van kinderen

en partners.

van het Stationsgebied uit meerdere fasen

werkelijkheid, zoals een kartbaan op het

wordt

toekomstige

dat

het

en meerdere projecten bestaat, wordt het

stationsterrein.

In de planfase is samen met alle partners een

CU2030 opgedeeld in einddata die dichterbij

wordt nu dus al zoveel mogelijk betrokken

gezamenlijk

communicatieplan

De

gesteld

gebruiker

ontwikkeld.

liggen. Het muziekpaleis zal bijvoorbeeld in

bij het stationsgebied. Daarmee ontstaat een

Dit plan draagt de volgende sleutelwoorden

2013/2014 gereed zijn. Op deze momenten

persoonlijke betrokkenheid, die maar bij weinig

met zich mee: ambitie en potentie, dialoog en

zullen de mensen bewust worden gemaakt

andere bouwprojecten als deze wordt bereikt.

ontmoeten. Het communicatieplan is verdeeld

van het gerealiseerde project, kunnen ze het

Zo ontmoeten de kinderen van nu elkaar en het

in twee doeleinden: ambitie en uitvoering. Het

eindelijk betreden en bekijken: een ontmoeting

Utrechtse stationsgebied van de toekomst.

eerste doel is gericht op de reputatie en het

met het nieuwe gebouw.

imago van het stationsgebied en het vergroten van de interesse voor het gebied. Het tweede

Kritiek kwam er wel degelijk op de naam

doel is gericht op het beperken van de overlast

CU2030 en op de toepassing van kinderfoto’s.

tijdens de uitvoering. Het wordt duidelijk gesteld

Veel mensen zien niet direct in wat voor

dat dit doel de prioriteit krijgt: reizigers van A

zin het complexe bouwproces voor hen

naar B krijgen, te allen tijde.

heeft,als de einddatum nog zo ver weg ligt. Daarnaast impliceert het jaar 2030 de

Ontmoeten is een belangrijk thema in het

definitieve einddatum, maar in de bouw is

communicatieplan. Het nieuwe station zal een

alles onvoorspelbaar. Een nieuwe naam was

ontmoetingspunt zijn voor veel mensen. Al tijdens

geen optie, omdat CU2030 al ontzettend veel

26

FILE:Utrecht

Met dank aan: Moniek van der Sanden - Communicatieadviseur CU2030 Bronnen: Strategische visie. Gezamenlijke gebiedscommunicatie. 23-11-2010 Handboek ontwerpers. Gebiedsstijl. Stationsgebied Utrecht. April 2010 www.cu2030.nl www.kidsfonds.nl

NIEUW MUZIEKPALEIS: KLEINE STAD

>>

Ten noordoosten van Utrecht Centraal wordt een van de indrukwekkendste gebouwen van het masterplan gerealiseerd. Op de locatie van de oude Vredenburg verrijst het nieuwe Muziekpaleis dat na de oplevering ‘Tivoli Vredenburg’ gaat heten. Het is een verzamelgebouw waar drie muziekinstanties onder één dak terechtkomen: Tivoli, Muziekcentrum Vredenburg en SJU. Het Muziekpaleis moet een statement worden, een icoon voor de stad. Door op de locatie de hoogte in te bouwen laat de geschiedenis zich verticaal lezen. Onder het gebouw bevinden zich de fundamenten van het 16e-eeuws kasteel. Daarboven, op het maaiveld, staat de bestaande zaal van de Vredenburg, die in de jaren zeventig is gebouwd. Daar weer boven (en naast) komt de nieuwe uitbreiding. Alle onderdelen moeten hun eigen identiteit uitstralen onder één schil. Deze schil zorgt voor een herkenbare eenheid.

Vanaf het begin van het ontwerpproces is

richt Muziekcentrum Vredenburg zich op

van de partners in het geheel passen. Het is

vooropgesteld dat de verschillende organisaties

klassieke- en kamerconcerten. Ook grote

vrij uniek dat er binnen één gebouw zo vrij

hun eigen identiteit moeten uitstralen en

singer-songwriterartiesten komen aan bod

spel wordt gegeven aan andere architecten,

hun eigen exploitatiemogelijkheden moeten

in de Vredenburg. Het SJU is een Utrechtse

in dit geval Jo Coenen, Thijs Asselbergs en NL

hebben.

Jazzvereniging

Architects.

Daarnaast moeten ze ook gebruik

en

Tivoli

organiseert

kunnen maken van elkaars backstagegebieden

popconcerten en dancefeesten.

De entree van het Muziekpaleis komt aan de

en de ondergrondse expeditie (laad- en

Het uiteindelijke ontwerp is gebaseerd op het

westzijde van het gebouw aan de nog aan

losruimte voor vrachtwagens) om de efficiëntie

´Stad in een gebouw´-principe, waarbij iedere

te leggen Catharijnesingel. De entree opent

te verhogen. De drie instanties hebben elkaar

zaal een eigen ´gebouw´ is in de stad van het

in de ‘openbare keuzestraat’, waar de eerste

nodig om te overleven met de dalende

Muziekpaleis. De overkoepelende architect,

stromen gescheiden worden. Hier wordt de

subsidies, maar hebben tegelijkertijd een

Architectuurstudio HH, speelt eigenlijk

keuze gemaakt voor de zuidelijke symfoniezaal

volledig ander programma en publiek. Zo

stedebouwkundige die zorgt dat de gebouwen

de

(oude Vredenburg) of voor de overige zalen

CHEPOS 3.11 27

FILE:Utrecht

met entree aan de noordzijde. Aan de

de constructieve oplossingen en bijzondere

noordzijde van de keuzestraat wordt meteen

aansluitingen om de zwevende zalen mogelijk te

een tweede keuzemoment gemaakt. Hier kan

maken. De ander benadrukt dat de constructie

gekozen worden voor de grote trap richting

volledig ondergeschikt is aan de architectuur.

de Popzaal of voor de lange roltrappen

De ideeën van de architect zijn bepalend, en

richting de verhoogde muziekboulevard. Deze

de constructeur moet het mogelijk maken. Dat

boulevard ligt deels bovenop de Popzaal en

gevoel overheerst sterk. Iets wat niet past in

verbindt drie kleinere zalen met elkaar: de

het integraal ontwerpen dat op de TU/e zo

kamermuziek-, jazz- en Crossoverzaal. Deze

gepromoot wordt. Of integraal ontwerpen de

muziekboulevard moet niet alleen worden

beste ontwerpmethode is, laten we even in het

gezien als een verkeersruimte, maar ook zeker

midden.

als een verblijfsruimte. In het kader van ‘stad

Het Muziekpaleis zal de bezoekers doen

in het gebouw’ kan dit niveau worden gezien

verbazen

als het stadsplein. Alleen dan op de zesde

complexiteit. Het heeft een publieke functie

verdieping, met een fantastisch uitzicht over de

en wil zich profileren ten opzichte van de

stad. In het gebouw zijn ook versnelde routes

‘dozen’ als de Heineken Music Hall en de

aangebracht om het nachtpubliek snel af te

Effenaar. De architecten kunnen niet vaak

voeren zonder dat ze het hele gebouw gaan

genoeg benadrukken hoe complex het geheel

doordwalen.

wel niet was. Er wordt echter voorbijgegaan

door

haar

ruimtelijkheid

Oude Vredenburg (huidige symfoniezaal) met gestippeld de buitenste lijnen van de gesloopte delen.

en Twee kernen met daartussen het verhoogde Muziekplein en routing.

aan het feit dat de complexiteit deels zelf Complexiteit De

biotopen

gecreëerd is. Waarom is bijvoorbeeld de oude zijn

uitgevoerd

stalen

Symfoniezaal blijven staan? Volledige sloop

constructies die hangen aan twee betonnen

zou het ontwerp vele malen minder complex

kernen. Deze kernen zijn tevens de liftschachten.

maken. De binnenkant van de symfoniezaal

Constructief is het gebouw op twee manieren

heeft zeker kwaliteiten, maar de buitenkant

te beoordelen. De één is onder de indruk van

is hevig verouderd, gedateerd en ook lang

De zalen zijn rondom het Muziekplein ontworpen met daaromheen de schil om de eenheid te maken. roze: Symfoniezaal, blauw: popzaal, groen: crossoverzaal, oranje: jazz-zaal, rood: kamermuziekzaal

Biotopen

Symfoniebiotoop

Popbiotoop

Het Muziekpaleis is een zeer open gebouw dat

De Symfoniebiotoop bestaat uit de oude

De Popzaal is de vervanger van de Tivolizaal

zich wil richten op de stad. De verschillende

symfoniezaal van de Vredenburg en de

aan de Oude Gracht. Deze zaal zal ook

zalen zijn zichtbaar vanaf de buitenkant. Deze

omliggende foyers. Deze is in de jaren zeventig

beheerd worden door Tivoli en gebruikt

zalen worden door de architecten omschreven

ontworpen door Herman Hertzberger. De zaal is

worden voor grote (pop)concerten. Het heeft

als ‘Biotopen’. De biotopen zijn gebouwen in

erg typerend voor de jaren zeventigarchitectuur

een capaciteit van 2100 mensen. Wat opvalt

een gebouw; dit is niet alleen figuurlijk zo, maar

met zijn hoekjes en knikjes. De binnenkant van

aan de zaal, is de breedte ervan. Waar de

ook letterlijk. Iedere zaal is ontworpen volgens

de zaal heeft een veel geroemde akoestiek

oude Tivoli smal en lang is, is deze zaal kort

het doos-in-doosprincipe en zou zich zonder

en vertrouwde sfeer. De zaal zal volledig

en breed. Voordeel is dat je altijd dicht op het

overkapping

bouwkundig

als

staande

worden gerenoveerd, maar in zijn uitstraling

podium staat; daartegenover staat dat je ook

houden. Dit heeft te maken met de akoestische

prima

weinig veranderen ten opzichte van de oude

sneller onder een hoek naar de band staat te

eisen en met trillingen. Zo is iedere binnendoos

Vredenburg, die mensen herkennen. Deze zaal

kijken. De Popzaal wordt gedomineerd door

met veren (in werkelijkheid rubberen blokjes)

heeft 1700 zitplaatsen en wordt ontsloten via

trappen; de zaal is één grote trap met een

verbonden met de buitenste doos. De buitenste

de keuzestraat.

balkon dat eveneens trapvormig is.

doos is weer opgehangen aan de betonnen kernen. Zo moet het mogelijk worden dat een rockband en een klassiek pianist op enkele meters afstand van elkaar kunnen spelen

28

zonder elkaar te kunnen horen en voelen.

Patrick van Dodewaard

zo fraai niet als de renders in dit blad doen

Vredenburg ‘gewoon’ over de funderingen

van elkaar, hoe de tussenruimtes zich gaan

vermoeden. Het antwoord van de architect was

heen is gebouwd. Veertig jaar later kijken we

manifesteren en hoe de verschillende soorten

vaag en ontwijkend. In het reclamefoldertje

blijkbaar toch anders tegen dit erfgoed aan.

publiek zich gaan gedragen ten opzichte van

staat letterlijk: “Zonder deze zaal zou het

De

elkaar. Als dit goed gaat werken, heeft Utrecht

Muziekpaleis niet de legitimiteit gehad hebben

een imposant en spannend project met een

zich op deze wijze zo manifest in de stad – op

bijzondere uitgangspositie. Het is vooral

deze plek – te presenteren.” Ik snap dit niet en

afwachten of de biotopen tegelijk naast elkaar

vermoed dat het Hertzbergers eer te na was

kunnen functioneren zonder last te hebben

kritiekpunten

daargelaten

blijft

het

er een nieuwe verticale stad bij.

Afbeeldingen: Architectuurstudio HH. (2009). Muziekpaleis Utrecht.

om zijn creatie volledig te slopen.

Een ander punt is kasteel Vredenburg. Er liggen nog fundamenten van dit kasteel onder het Muziekpaleis. Tijdens het ontwerp is de keuze gemaakt om de geschiedenis weer te geven en delen van de fundering te laten zien aan de bevolking. Dit klinkt logisch, maar is opmerkelijk als we de geschiedenis van het kasteel er even bij pakken. Het kasteel is namelijk gebouwd door de Spaanse bezetters in de 16e eeuw.

De Utrechters walgden van deze plek, die symbool stond voor onderdrukking. Na de verdrijving van de Spanjaarden wist men dan ook niet hoe snel ze het kasteel met de grond gelijk moesten maken. Vier eeuwen nadat het kasteel

zichtbaar verdwenen is, worden de

fundamenten ineens weer gewaardeerd en tentoongesteld. Hier komt nog bij dat de oude

Noordzijde in maquette, waarin de verschillende identiteiten van de biotopen zich tonen

Crossoverbiotoop

Kamermuziekbiotoop

Jazzbiotoop

De Crossoverzaal is geschikt voor concerten,

Boven de oude symfoniezaal, tussen de twee

De

conferenties, modeshows en dancefeesten. De

betonnen kernen, hangt de kamermuziekzaal.

Asselbergs: “De Jazzbiotoop is de optimale

zaal heeft een vlakke vloer zonder vast podium;

Deze zaal is ontworpen door architectuurstudio

improvisatiemachine

dit maakt hem flexibel. De zaal is een vierkante

HH (Herman Hertzberger) en behoort tot de

georganiseerde speelruimten in verscheidene

bak met balkons, waarbij de verkeersruimten

Vredenburg. De zaal is een compacte, brede,

afmetingen.”

en tribunes als een soort lobben aan het blok

halfronde zaal met 530 zitplaatsen. Deze

Muziekpaleis is de Jazzbiotoop ontworpen.

zitten. De zaal probeert in alle richtingen

zitplaatsen zijn verdeeld over drie lagen.

Deze biotoop bestaat uit drie delen: de

connecties te maken met zijn omgeving. De

Hierdoor zal de artiest tegen een muur van

Jazzzaal, met daaronder de oefenruimte en de

loges openen zich aan de noord- en westzijde

mensen opkijken. De kamermuziekzaal is primair

jazzclub. De Jazzbiotoop is een simpele doos

naar de stad met prachtige uitzichten. Tijdens

ontworpen voor een goede kamerakoestiek

die in grote mate aanpasbaar is en die volgens

een bezoek aan de bouwplaats werd niet

waarbij er geen versterkers aanwezig zijn.

eigen inzichten moet worden ingedeeld.

duidelijk hoe deze biotoop gaat functioneren,

Jazzbiotoop

volgens met

Helemaal

architect drie bovenin

Thijs helder het

Vandaar de term ‘improvisatiemachine’.

aangezien deze erg lastig te lezen is.

CHEPOS 3.11 29

FILE:Utrecht

THE SHOW MUST GO ON Utrecht Centraal is het grootste en meest gebruikte station van Nederland. Het is dan ook geen wonder dat het huidige station het aantal reizigers niet meer aankan. Daarom wordt er nu gewerkt aan een nieuwe ov-terminal. De bedoeling is dat door de bouw van deze terminal de capaciteit van het station van 234.000 reizigers per dag naar een capaciteit van 360.000 gebruikers per dag gaat. Het ontwerp dat Benthem Crouwel Architekten in samenwerking met Movares heeft gemaakt voor het nieuwe station is omvangrijk en ingrijpend. Tijdens de bouw van de terminal mogen de reizigers van Utrecht Centraal daar natuurlijk geen, of zo min mogelijk, hinder van ondervinden. Dit heeft grote gevolgen voor de planning van de uitvoering. In dit artikel zal uitgelegd worden hoe de bouw is gefaseerd en hoe ervoor is gezorgd dat dit enorme verkeersknooppunt gesmeerd blijft lopen.

Er zijn in principe vier ingrijpende veranderingen

de werkzaamheden aan het zicht onttrekken.

eerst de oude overkapping geheel verwijderd.

gaande op Utrecht Centraal Station. Dit zijn

Dit stuk nieuwbouw is het eerste deel van de

Vervolgens worden grote kolommen geplaatst

de vernieuwde overkappingen op de perrons,

stationshal dat voorzien is van het nieuwe,

voor de draagconstructie van het nieuwe dak,

het nieuwe dak en de constructie van de ov-

vloeiend vormgegeven dak.

dat later geplaatst zal worden. Hiervoor

terminal, de uitbreiding hiervan richting de

.

is tevens in een tijdelijke constructie ten

Jaarbeurs en het nieuw aan te leggen bus- en

Eind 2011 is men begonnen met het vernieuwen

behoeve van de stabiliteit voorzien. De nieuwe

tramstation en de vernieuwde entrees van dit

van de perrons. Utrecht Centraal kent een

constructie wordt uiteindelijk gekoppeld aan

complex.

groot aantal sporen. Dit gaf speling om de

de aangrenzende perrons, wat de stabiliteit

dienstregeling aan te passen, zodat telkens

moet waarborgen. Vervolgens wordt een

Begin 2011 is er begonnen met de verbouwing.

twee perrons tegelijkertijd aangepakt kunnen

nieuwe overkapping voor de perrons gebouwd.

Als eerste is een begin gemaakt met de bouw

worden. In eerste instantie wilde men één

De oude liften aan de noordzijde worden

van de nieuwe entree bij de Jaarbeurs. Deze ligt

perron per keer doen, maar vanwege de drukte

verwijderd. De nieuwe liften komen ter plaatse

in het verlengde van de bestaande stationshal.

die daardoor ontstond op het aangelegen

van de oude trappen, in het midden tussen

De hal wordt in principe doorgetrokken achter

perron is men overgegaan op het sluiten van

de twee roltrappen. Inmiddels zijn de meeste

perron 18 en 19. Hier wordt een nieuwe

twee perrons tegelijkertijd. Deze twee sporen

perrons gereed.

entree gerealiseerd. Al geruime tijd staat hier

worden tijdelijk buiten dienst gesteld, om de

daarom een enorme golfplaten wand, die

overkapping te vernieuwen. Hiervoor wordt

Op dit moment zijn perron 1 tot en met 4 aan de beurt. Het perron tussen spoor 1 en 2 is

Bus- en tramstation Zoals op iedere bouwplaats, is er ruimte nodig om te bouwen. Dit is in het geval van het busstation nog een lastige kwestie. Het oude busstation wordt vervangen door een geheel nieuw knooppunt dat op één verdieping boven het maaiveld wordt gerealiseerd. Onder dit platform bevinden zich perron 1 en 2 en een nieuw stationsplein, waar de voetgangers en fietsers hun weg van het treinstation naar de binnenstad en omgekeerd kunnen vinden.

Om ruimte te creëren, moeten de bussen en trams verhuisd worden. Deze gaan daarom naar de jaarbeurskant van het station. Dit is een ingrijpende aanpassing voor alle reizigers die nu omgeleid moeten worden, maar vooral voor de tram die een geheel nieuwe halte moet krijgen bij de entree aan de jaarbeurszijde. Daarom was het van belang dat als eerste de ingang naar de Jaarbeurs klaar zou zijn. Zodra het oude busstation gesloopt wordt, zal deze entree immers direct gebruikt gaan worden door alle reizigers die hier doorheen moeten. Om de tram deze tijdelijke halte te kunnen geven, wordt een nieuwe tramlijn aangelegd aan deze zijde van het station. Het oorspronkelijke plan was de bussen en trams weer terug te verhuizen naar de centrumzijde wanneer het nieuwe tram- en busstation, boven stationsplein Oost, gereed is. Echter wil de gemeente het busstation liever aan de kant van de Jaarbeurs houden. Enkel de tram en de bussen naar de Uithof zullen dan nog vertrekken bij ingang Centrum.

gedeeltelijk afgesloten. Hiervoor zijn drie redenen: het oude perron is te krap, het oude spoor 1 is afgebroken en de werkzaamheden voor het aanleggen van het nieuwe spoor 1 en een verbreding van het perron zijn in volle gang.

Deze verbreding van vier meter vindt plaats richting de binnenstad. Daarnaast moet ruimte gemaakt worden voor de draagconstructie van het nieuwe bus- en tramstation, die boven het perron wordt aangelegd. De helft van perron 1 is afgebroken; hier worden funderingspalen de grond in gedraaid. Vervolgens worden er betonnen blokken op geplaatst, waar weer de kolommen op komen te rusten die het nieuwe stationsplein Oost zullen dragen. De verwachting is dat dit alles zal duren tot de zomer van 2013.

Intussen is er ook begonnen aan het vernieuwen van

de

dakconstructie.

Dit

is

natuurlijk

30

ingewikkelder dan het dak over de nieuwbouw

Merel Brabers en Irene Scheperboer:

bij de Jaarbeurs. Een heel deel van de

wanneer dit gereed is, worden het oude dak en

informatievoorziening die de NS en CU2030

stationshal is momenteel niet in gebruik. Dit

de tijdelijke constructie verwijderd. Dit proces

geven rondom de bouw van het nieuwe station.

is het deel rondom de Katreinetoren aan de

wordt vier keer herhaald. Het volgende deel

In de stationshal staat een grote zithoek waar

centrumzijde van het station. Daarom moet

waar het dak vernieuwd wordt, zal het andere

informatie over het project te vinden is. Ieder

een heel deel van het voetgangersverkeer nu

deel aan de centrumzijde zijn. Als laatste

seizoen geeft ProRail de Bouwkrant CU uit,

omgeleid worden. Het gaat hierbij om grote

worden de twee dakdelen boven het midden

waarin actuele informatie en interviews met de

stromen reizigers. Om dit allemaal letterlijk in

van de stationshal aangepakt. Hiervoor wordt

betrokken partijen staan. Zo weet de reiziger

goede banen te leiden, is op de tegelvloer van

eerst het noordelijke deel van de stationshal

precies hoever de bouw gevorderd is en waarom

de stationshal belijning aangebracht, die de

afgesloten. Per perron geeft dan slechts ĂŠĂŠn

de bouwwerkzaamheden plaatsvinden. De

bezoeker de weg naar de binnenstad en Hoog

roltrap toegang tot de stationshal. Tegelijk met

bouwkrant van CU wordt gemaakt door

Catharijne duidelijk maakt.

de nieuwe dakconstructie wordt hier ook de

CU2030, dit is de campagne die alle informatie

nieuwe gevel gerealiseerd, evenals de winkels

verschaft voor het hele stationsgebied. Door

Om het nieuwe dak aan te brengen zonder

die langs deze gevel komen. Wanneer dit

deze informatieverschaffing allemaal dezelfde

dat er grote openingen ontstaan, wordt het

gereed is, gebeurt hetzelfde met het zuidelijke

uitstraling en stijl te geven, is het voor reizigers

nieuwe dak over het oude dak heen geplaatst.

deel van de stationshal.

en inwoners van Utrecht gelijk duidelijk waar

Daarvoor wordt eerst de oude dakconstructie

ze op moeten letten wanneer ze informatie Als alles volgens de planning verloopt, zal de

kunnen de oude kolommen verwijderd worden,

nieuwe ov-terminal helemaal klaar zijn in 2015.

om zo plaats te maken voor de nieuwe constructie.

Ondanks de grote omvang van het project en

Deze wordt dus aangebracht op dezelfde

de extra moeilijkheden die dergelijke grote

plaats als de oude constructie, maar overstijgt

stromen reizigers met zich meebrengen, loopt

het oude dak. Het nieuwe dak kan nu op de

het project tot nu toe nog keurig op schema.

nieuwe draagconstructie worden geplaatst. Pas

Wat hier zeker aan bijdraagt, is de goede

zoeken.

Afbeeldingen: cu2030 Bronnen: http://cu2030.nl/archive/2012-10-11/het-dak-gaat-erop www.cu2030.nl/page/ovterminal Bouwkrant ov-terminal lente/zomer 2012

CHEPOS 3.11

ondersteund door tijdelijke portalen. Hierna

31

FILE:Utrecht

Dit is geen bijzondere of bijzonder goede foto, wel een belangrijke.

Oświęcim in het zuiden van Polen. Beter bekend als AuschwitzBirkenau. Ruim één miljoen mensen hebben hier onder mensonterende omstandigheden ‘gewoond’ in een eindeloze modernistische slagorde van barakken. De houten prefab barak, oorspronkelijk bedoeld als stal voor 52 cavaleriepaarden, diende hier als onderkomen voor 550 mensen. In latere bouwtekeningen is dat aantal doorgestreept en gecorrigeerd naar 744. Architect was Fritz Ertl, opgeleid aan het Bauhaus in Dessau.

Tekst en foto: Maarten Willems

(THAT’S) WHY?!

MYTHISCHE ANARCHIE Net onder de rook van het Kai Tak-vliegveld in Hong Kong bevond zich in de twintigste eeuw een van de meest mysterieuze sloppenwijken die de wereld ooit gekend heeft. Een oud Chinees fort dat zich ontwikkelde tot een extreem dichtbevolkte anarchie.

Een opgestapelde sloppenwijk waar de autoriteiten niks te vertellen hadden; sterker nog, men wist tijden lang niet bij welk land het gebied hoorde. Een wirwar van steegjes en kamers die zich als een labyrint uitstrekten over het ooit zo strenge grid van het fort.

Een mythische plek die niet meer bestaat, want het is gesloopt begin jaren negentig, maar waarvan ook moeilijk voor te stellen is dat het ooit bestond. Slechts enkele fotografen en schrijvers zijn er geweest – en kwamen er weer uit – om een beeld te geven van de absurde leefomstandigheden. Eén van de schrijvers die het gebied verkend heeft is Ian Lambot. Hij ging samen met Greg Girard de stad in en schreef het boek ‘City of Darkness’: één van de weinige boeken die een beeld geven over deze plek.

De historie van deze plek gaat terug naar de Song Dynastie (960-1279),

bouwden een betere verdedigingsmuur in 1847, waardoor het de naam

waar destijds een controlepost werd gebouwd om de zouthandel te

Kowloon Walled City kreeg. In 1898 werd de Engelse heerschappij met

beheren. Het was een typisch Chinees dorp dat was gebouwd volgens

99 jaar verlengd en werden tevens uitbreidingen aangekondigd. Hier viel

eeuwenoude principes. De Chinezen geloven dat een stad in het zuiden

het ommuurde fort echter buiten. Het fort was ondertussen een ommuurde

moet uitkijken over het water, met in het noorden bergen. De Yin-elementen

stad geworden, met rond de 700 inwoners, die de Chinezen mochten

(van het water) en de Yang-elementen (van de bergen) zouden ervoor

gebruiken om ambtenaren te huisvesten, zolang ze de Engelsen maar niet

moeten zorgen dat de inwoners harmonieus met elkaar om moeten kunnen

in de weg zaten. Het werd een gebied in het Britse rijk, maar zonder Brits

gaan. Wat de geografische ligging niet kon voorkomen was de invasie

zeggenschap. Gevolg was dat het gebied autonoom bleef gedurende

van eerst de rebellen, en later – en bovendien veel gevaarlijker - de

de volgende decennia, waarin de Ommuurde Stad – nog in oude Chinese

Engelsen. Toen de Engelsen Hongkong Island in 1842 officieel overnamen

stijl - zich tot een toeristische trekpleister ontwikkelde. Ten tijde van de Tweede

door middel van het Verdrag van Nanjing, werd het fort uitgebreid om

Wereldoorlog kwam Hong Kong onder Japans bewind te staan. De Japanners

de Engelse invloed in het gebied te controleren. De Qing-autoriteiten

hebben de stad symbolisch geruïneerd door de stadsmuur af te breken om

CHEPOS 3.11

De skyline van Kowloon Walled City in de jaren 80

33

informatie uit de stad te krijgen. Andersom konden de vluchtelingen niet weg uit de stad. Buiten het blok waren ze op Engels grondgebied en dus illegaal en strafbaar.

Binnen het blok ontstonden grote, welvarende textielfabrieken. Mede doordat er geen autoriteiten waren, was slavernij aan de orde van de dag (of er in het georganiseerde China minder sprake is van slavernij is maar de vraag), waar vluchtelingen moesten werken in smerige hokken en dagenlang geen zonlicht zagen. Dit extreem negatieve beeld van de Ommuurde Stad verhulde echter dat er ook positieve dingen gebeurden binnen de stad. Zo waren er een paar verbazingwekkende ontwikkelingen die het anarchisme wat geloofwaardiger maakten.

De Ommuurde stad was een autonoom, ingesloten gebied waar illegalen De Chinese tempel, waar om- en overheen is gebouwd. De tempel bestaat anno 2012 nogsteeds.

met duizenden tegelijk waren opgekropt op een klein gebied met allemaal één doel: overleven. Ze hadden allemaal dezelfde behoeften: water, licht, eten en ruimte. Water was het meest onmisbaar en werd op een klassieke manier gewonnen, door middel van 77 putten. Het water werd uit de putten gepompt naar tanks op het dak, waarna het via een bijzonder ongeorganiseerd buizenstelsel naar de afnemers werd geleid. Bijna ieder huis had dus stromend water. Ook het riool was op een ongeorganiseerde manier zo geregeld dat er een werkend systeem was, zonder dat het zich vermengde met het drinkwater. De elektriciteit die nodig was voor de pompen, lampen en televisies werd iets onconventioneler verzorgd: het werd gestolen van de omgeving. Alleen in de laatste jaren van de stad was er een legaal elektriciteitsnetwerk aangelegd. De basis van stedelijk leven was gelegd en hierdoor werd het ook mogelijk dat er allerlei industrieën ontstonden. Maar ook scholen, kinderopvangen en zelfs een soort Leger des Heils. Medische zorg was totaal geen probleem, onder de inwoners waren veel dokters met een Chinees diploma. Voor deze dokters was het onmogelijk om te werken in de Engelse kolonie

34

Een willekeurige straat in de stad. Het woord ‘gang’ is misschien beter op zijn plaats.

zonder dure omscholing. Daarom openden ze klinieken in de Ommuurde

een kunstmatig eiland aan te leggen ten behoeve van het Kai Tak-

stad. Hier konden ze inwoners helpen voor een fractie van de prijs die het

vliegveld. Niet alleen viel hierdoor de ‘verdediging’ weg, maar ook

buiten de stad zou kosten.

het Yin-element, van het water. Vanaf dit moment was de harmonie

De stad had ook recreatiemogelijkheden. Er waren restaurants, er was

vernietigd. Na de oorlog was het gebied letterlijk verlaten met maar

een Chinees orkest, een bruisende duivensport en overal werd mahjong

liefst nul inwoners.

gespeeld. Midden in de stad stond de oude Chinese tempel, het enige

Wat echter bleef was het diplomatieke zwarte gat; niemand had

gebouw dat nog steeds bestaat. In de glorietijden van de stad was de

zeggenschap over het gebied. In de jaren na de Tweede Wereldoorlog

tempel nauwelijks te herkennen door alle flats die er omheen waren

kwam er een stroom van illegalen richting Hong Kong en de zwarte

gebouwd en door de berg afval op het dak. De afvallucht domineerde

plek was de enige plaats waar niemand om papieren vroeg. Niemand

de stad, die nauwelijks ventilatie kende en al helemaal geen werkende

betaalde er belasting en niemand vroeg naar elkaar. Hierdoor werd de

afvalreiniging. Er waren geen straten in de stad, geen voertuigen, alleen

verlaten stad al snel een toevluchtsoord voor illegalen en criminelen. Later

honderden steegjes. Rechtop lopen ging vaak niet door de wirwar aan

ontwikkelde het gebied zich als een paradijs voor de drugshandel en

kabels en pijpen. Het was er donker en extreem vochtig. De geuren

gokindustrie, waarna de georganiseerde misdaad het bewind overnam.

van zoetzure gerechten en plastic fabrieken wisselden elkaar af. Het

Voor zover dit een bewind kan worden genoemd. De stad werd een

was een wirwar van individuen die zonder regels ieder hun eigen ding

werkende anarchie, onvermijdelijk met alle ondeugdelijkheden die de

deden. Het zorgde voor een grote variëteit aan activiteit en menging

tegenstanders zo veroordelen. De criminaliteit floreerde, vooral door de

van functies, met als negatief puntje dat de lucht en omgeving duidelijk

opiumhandel. De sterkste bendes onderdrukten de ‘onschuldige’ illegale

vergiftigd waren. Over het algemeen gold dat hoe hoger je ging, des

vluchtelingen zo, dat het voor buitenstaanders bijna onmogelijk was om

te beter de leefomstandigheden waren. De problemen bevonden zich

Patrick van Dodewaard

Kinderen op het dak en rechts een kapsalon.

vooral beneden, waar frisse lucht en licht geen kans kregen. Het meest

functies en voorzieningen ontstonden zonder overkoepelende organisatie,

verbazingwekkende beroep in dit doolhof is dat van de postbodes.

iets waar huidige wereldsteden nog moeite mee hebben. Denk hierbij aan

Zonder huisnummers, straten, kaarten en liften bezorgden ze de post.

water en riool, wat zeker niet op iedere plek ter wereld (met bestuur)

De postbodes hadden namelijk een eigen getallensysteem waardoor het

vanzelfsprekend is. Maar vooral was de stad uniek op een manier die

mogelijk was om brieven te versturen.

moderne architecten en besturen vaak voor ogen hebben, maar wat

De gebouwen zijn steeds gebouwd in een andere tijd, met andere

niet lukt: â&#x20AC;&#x2DC;De stad was op alle gebieden een organische megastructuur.â&#x20AC;&#x2122;

materialen en andere hoogtes. Alles stond tegen elkaar en hield elkaar

Een flexibele stad die constant veranderde naar de behoeftes van

overeind. Sommige gebouwen waren behoorlijk goed gebouwd. Zo

de bewoners. Een groot contrast met de stugge bureaucratie van de

staat er een kopie van een gemeentelijke woningbouwflat in Hong Kong,

buitenwereld. Deze stad mag misschien geen voorbeeld zijn voor de rest

ontworpen door architecten die werkten voor de gemeente en in hun vrije

van de wereld, maar heeft wel aangetoond hoe het anders kan.

tijd bijverdienden in de Ommuurde stad. Ook hierin is de sloppenwijk uniek. Zonder bestuur werden er gebouwen ontworpen en ontwikkeld.

Wonen in hutten en dozen was niet nodig. De daken werden veelal gebruikt als stortplaats voor huishoudafval.

Natuurlijk was het een sloppenwijk en was het leven niet van een juiste standaard, maar veel inwoners accepteerden de omstandigheden en leefden er relatief gelukkig. Wat heel bijzonder is, is dat er in deze stad

Bronnen: Ian Lambot, Greg Girard.(1993). City of Darkness: Life in Kowloon Walled City. Ernst.

Afbeeldingen Greg Girard

CHEPOS 3.11 35

RADI(C)ALE UITBREIDING MOSKOU Een ambitieus plan om Moskou uit te breiden resulteerde in een ontwerp dat de oppervlakte van de stad bijna verdubbelde. Centrum van dit Nieuwe Moskou zal het Federal District worden, waar zo’n 1,9 miljoen Moskovieten zullen gaan wonen. Het is een bijzonder ontwerp, waarbij het gebruik van bestaande ecologische

structuren,

een

rigoureuze

toevoeging aan het openbaar vervoer en een grote verhuizing van overheidsfuncties een succesformule moet opleveren.

In februari van dit jaar schreef de gemeente Moskou een prijsvraag uit die een ontwerp moest opleveren voor de diverse problemen

© Gillespies LLP

36

die de stad op dit moment kent. Met een groei van 150.000 inwoners per jaar, banen

zalverdubbelen. De uitbreiding moet de

plan een complete mixed-use gemeenschap

die gecentreerd zijn in het stadscentrum, een

bestaande radiale structuur in die richting

zijn, met alle publieke voorzieningen op

wegennet dat dichtslibt en een metronetwerk

doorzetten en voor de komende twintig jaar

loopafstand.

dat het aantal gebruikers al jaren niet

voorzien in wonen en werken. Tegelijkertijd

Het DNA van het huidige Moskou wordt door

meer aankan, heeft de Russische hoofdstad

zal de openbare ruimte in de bestaande

meerdere factoren bepaald. De oerstructuur

een aantal serieuze capaciteitsproblemen.

binnenstad worden aangepakt en klaar zijn

wordt bepaald door het toendraklimaat en de

De overheid heeft toen besloten om de

voor ceremoniële en toeristische functies.

rivier de Moskva, die samen met een aantal

binnenstad te ontlasten door een nieuw stuk

De prijsvraag is opgedeeld in meerdere

andere kleine riviertjes door de stad stroomt.

Moskou te maken, waar de voornaamste

delen,

OMA

Ongeveer een derde van het stadsoppervlakte

overheidskantoren naartoe verhuizen.

het

Het

bestaat uit groen en ook in het ontwerp van

Het nieuwe Moskou zal in eerste instantie

betreft

een

het Federal District zal het herstellen van de

uitgebreid worden in het zuidwesten van de

oppervlakteverdubbeling van Moskou met

ecologische balans één van de belangrijkste

stad, wat de oppervlakte van de stad bijna

een bijzondere nadruk op high-end openbaar

speerpunten zijn. Het designethos luidt dan ook

vervoer en logistieke voorzieningen buiten

“city in the forest; and forest in the city”.

de huidige stadsgrenzen. Deel twee van de

Het uitbreidingsplan zal grote gevolgen hebben

prijsvraag bepaalde het gebied van de eerste

voor de bestaande ecologische structuur. Het

uitbreiding ten zuidwesten van de huidige stad.

doel is om die gevolgen positief te laten zijn.

De Capital Cities Planning Group (CCPG)

Bosgebieden die door de nieuwe bebouwing

onder leiding van Urban Design Associates

verloren gaan, worden elders gecompenseerd.

uit Pittsburgh en Beasley and Associates uit

Ook worden bestaande groengebieden in

Vancouver won de prijsvraag voor het nieuwe

Moskou verbeterd. Om de doelstelling van

Federal District met een ontwerp dat voorziet

groen op loopafstand te behalen, worden er

in een systeem voor de groei van de stad.

ook in het bestaande Moskou groengebieden

Omdat de uitbreiding generaties zal duren,

gecreëerd en bestaande gebieden kwalitatief

heeft de CCPG een aantal regels die als

verbeterd.

houvast dienen gedurende deze groei. Zo moet

Naast de natuurlijke structuur is ook het

het uitbreidingsgebied altijd een uitstekende

verkeersnetwerk cruciaal voor het plan.

verbinding hebben middels het openbaar

Het huidige openbaar vervoer in Moskou is

vervoer

andere

ontoereikend. Voor een goede verbinding met

groeikernen, zal de ecologische balans leidend

het Nieuwe Moskou is een nieuwe treintunnel

zijn en moet elke nieuw deelgebied van het

dwars door de huidige binnenstad nodig.

waarvan

eerste een

met

deel

Rem heeft

Koolhaas’ gewonnen.

langetermijnvisie

de

binnenstad

met

en

Taeke Offringa

Daarnaast komt er een treinverbinding vanuit de binnenstad naar Nieuw Moskou die het mogelijk maakt om vanuit het Kremlin naar het Federal District te reizen in tien minuten. In het Federal District zal een tram- en metronetwerk worden aangelegd, wat ervoor zal zorgen dat alle werkgelegenheden gelegen zullen zijn in een straal van 800 meter rond een station.

De straten zullen worden ontworpen op een verdeelde drukte. Dus geen klein aantal enorm brede boulevards, maar een groter aantal urban boulevards met maximaal drie banen in elke richting. Net als in het huidige Moskou, zullen dit voetgangersvriendelijke wegen zijn met een gracieuze uitstraling.

klif uit boven de natuur. Hieruit komen de

en publieke werken, die herinneren aan de

Hoewel met name ceremoniële en symbolische

twee ontwerpprincipes. Het eerste idee is om

historie. Qua architectonische elementen valt

functies in de binnenstad blijven, zullen grote

te ontwerpen met de natuur. Een ontwerp met

op hoe ingangen op diverse manieren speciaal

delen van het ambtelijke apparaat verplaatst

de natuur als basis onderstreept de kracht

ontworpen worden; soms als een poort met een

worden naar het Federal District. Er komt 2,35

en reinigende en gezonde werking van de

groot gebaar, soms als een groot kunstwerk.

miljoen vierkante meter kantoorruimte voor

natuur. Daarnaast levert een ontwerp met de

Ook vindt de CCPG het kleurgebruik en de

de Russische overheid, wat gelijkstaat aan

natuur ook een esthetische contributie aan de

hoekoplossingen in de architectuur belangrijke

45.000 banen. Voor de ambtenaren van de

stedelijke ruimte.

elementen. Dit DNA kenmerkt Moskou.

stad Moskou en de regio worden in totaal bijna

Het tweede ontwerpprincipe is het ontwerpen

In een paar typologiestudies komen veel

37.000 banen gecreëerd.

met cultuur. “Welvaart in een stad”, zo zegt

van deze elementen terug: bouwblokken

Het Federal District zal naast overheidsbanen

CCPG, ‘groeit niet door andere plekken

met gesloten hoeken, openingen die met

ook een belangrijk financieel district kennen

simpelweg na te bouwen, maar juist door de

een poort ontsloten zouden kunnen worden,

(goed voor zo’n 115.000 banen) en ten

essentie van de plek te vatten en toe te passen”.

binnenplaatsen met veel groen.

westen van het overheidsgebied zal een

De cultuur van de plek moet dus terugkomen

In het definitieve stedebouwkundige ontwerp

universiteitscomplex gevestigd worden.

in het ontwerp. Er zijn enkele kenmerkende

zien we dat het groen een belangrijk

Voor het daadwerkelijke ontwerp van de

patronen, specifiek voor Moskou, te ontdekken

terugkerend element is, zowel voor de vorm

stedelijke ruimte heeft CCPG zich laten

in

en

van de diverse gebieden als voor de sfeer op

inspireren door een schilderij van Izaak

architectonische structuur. Moskou kent een

straatniveau. Ook het water, dat het Federal

Levitan (1860-1900), een Russische schilder.

groot

waterpartijen,

District verdeelt in verschillende gebieden, is

Op het schilderij rijst een koepelkerk op een

grote en kleine pleinen, knusse binnenplaatsen

erg aanwezig en vormt samen met de bossen

de

bestaande aantal

stedebouwkundige

promenades,

en parken één systeem.

Hoewel dit Federal District slechts een deel is van het complete uitbreidingsplan, zal dit deel wel het meest ambitieus zijn – een groot deel van de overheidsgebouwen komt nu immers zo’n 30 kilometer zuidwestelijker te staan. Essentieel is dus de kwaliteit van de verbinding naar het centrum. Dit zal bepalen of het Federal District zal gaan functioneren als deel van de stad Moskou, of echt beschouwd gaat worden als

© 2012 Urban Design Associates

Afbeeldingen Courtesy of Capital City Planning Group

CHEPOS 3.11

een soort suburb-appendix.

37

MONT VENTOUX IN DE POLDER? ‘God created the world, but the Dutch created the Netherlands’. Er zijn maar weinig landen in de wereld waar er zoveel is ingegrepen in het landschap als hier. Nederland telt ongeveer 4000 polders, allemaal land dat wij gecreëerd hebben. Zeg nou zelf, dan kan daar toch ook nog wel een berg bij? Als wij Nederlanders een berg willen, maken we er gewoon één!

Het begon allemaal met een column van sportjournalist Thijs Zonneveld

Naast recreatie kan de berg ook dienen als plaats om te werken aan

in de zomer van 2011: “Raar idee. Ik weet het. Maar hoe langer ik

duurzaamheid en het milieu. Geologen, economen, marketeers, ingenieurs,

erover nadenk, hoe meer ik het zie zitten. Ik wil een berg. Een echte.

architecten, sportbestuurders, managers, adviseurs en onderzoekers

In Nederland.” De column was bedoeld als grappig idee, maar veel

kwamen samen om te brainstormen over de uitwerking. Designbureau

lezers dachten daar anders over. Er kwamen vele reacties van advies- en

Hoffers|Krüger bedacht het concept van de holle berg. Een massieve

ingenieursbureaus die hem wel wilden helpen dit idee uit te werken. Er

berg zou veel te zwaar zijn en zorgen voor verzakkingen. Daarnaast

werd een heuse stichting opgericht die de ideeën moest gaan uitwerken

kun je een holle berg voor nog veel meer gebruiken, zeker met het

en sponsoring moest gaan binnenhalen.

ruimtegebrek in Nederland moeten we elke meter optimaal benutten. In de berg zouden bijvoorbeeld plantages kunnen worden aangelegd voor

Via Facebook en Twitter konden Nederlanders ideeën aandragen

voedselproductie. Speciale lampen kunnen ervoor zorgen dat de planten

voor de berg. Hieruit kwam voort dat de berg verschillende sporten

efficiënt groeien. Er zou een spaarbekkencentrale kunnen komen die ’s

moet faciliteren. Wielrennen, skiën, paragliden, wandelen, bobsleeën

nachts, als er weinig vraag is naar elektriciteit, water omhoog pompt.

en wildwaterkanoën: alles kan! Daarnaast zijn er natuurlijk faciliteiten

Overdag kan het water langs een turbine naar beneden stromen wanneer

nodig, zoals hotels, winkels en restaurants. Alles om aan de wensen van

de vraag naar energie stijgt.

38

de toeristen te voldoen, zodat de berg een ware trekpleister zal worden.

Jolijn van Keulen

Waar moet zo’n berg dan komen? Daar zijn ze nog niet over uit. Er zijn

van de plannen voor de Nederlandse Berg. Kleine bedrijven en

meerdere locaties die allemaal grondig onderzocht moeten worden. Een

ondernemers, maar ook grote, bekende bedrijven zoals Philips en ProRail,

centraal in Nederland gelegen mogelijkheid zou zijn in Flevoland of

werken mee. Particulieren kunnen via een webshop certificaten kopen van

in het IJsselmeer. Andere mogelijkheden zijn Zeeland en de Noordzee.

50 euro die, als de berg er komt, worden omgezet in een aandeel met 25

De locatie is niet alleen erg belangrijk voor het goed functioneren en

procent bonus. Zo is iedereen onderdeel van het project.

rendabel zijn van de berg; vooral voor de bewoners van dat gebied heeft het grote gevolgen. Een berg van een kilometer hoog zorgt voor

Of de berg er ooit komt, is het een kwestie van afwachten. Er zijn

nogal wat verstoringen in de natuur. Ten eerste kan het gewicht van zo’n

allereerst de nodige financiële middelen nodig voor een onderzoek

berg zorgen voor verzakkingen en verschuivingen van aarde. Daarnaast

naar de haalbaarheid van het project. Hierin wordt gekeken naar de

zal ook het weer veranderen. Aan één zijde van de berg zal de zon

mogelijkheden en de gevolgen van het bouwen van de berg. Daarnaast

veel vaker schijnen, terwijl het aan de andere zijde een stuk natter wordt

is het bouwen van een dergelijk project financieel gezien natuurlijk een

en je er te maken kunt krijgen met een moesson. Een gebouw van 30

behoorlijke uitdaging, zeker in deze moeilijke tijden. Maar al komt de

verdiepingen geeft, zeker in de winter, al een grote schaduw over de

berg er niet, het project biedt vele creatieve uitdagingen en brengt veel

omgeving, een berg van een kilometer hoog kan ervoor zorgen dat er

vakmensen bij elkaar. Concepten die uit de brainstormsessies komen,

gebieden zijn die geen zonnestraling meer ontvangen.

kunnen misschien ergens anders nog worden toegepast. De mensen van

Er zijn al heel wat bedrijven die hebben meegewerkt aan de ontwikkeling

de stichting zijn er van overtuigd: ‘Die berg komt er!’.

CHEPOS 3.11

Bronnen http://diebergkomter.nl/ Quest, februari 2012 Afbeeldingen: Hoffers|Krüger Design Architectuur

39

OPENSTREETMAP

Taeke Offringa

Iedereen kent Google Maps, Bing Maps en tegenwoordig het onfortuinlijke Apple Maps. Er bestaat daarnaast ook een andere digitalekaartendienst, namelijk OpenStreetMap (OSM). Het is een alternatief voor de eerder genoemde kaartendiensten en bovendien gratis.

OpenStreetMap

waarbij

neer hoe je wilt dat de elementen eruit komen

exporteren en verder bewerken in Illustrator.

landkaarten gemaakt worden uit verzamelde

is

een

project

te zien. Met Target roep je een verzameling

OpenStreetMap is natuurlijk geen tool voor

geografische gegevens. Deze gegevens kunnen

elementen uit Features op, waarvan je daarna

gedetailleerde

daarna vrij worden aangepast en gebruikt, en

de grafische eigenschappen kunt bepalen, om

maar doordat de voetafdrukken van gebouwen

kunnen daardoor een beetje beschouwd worden

deze vervolgens toe te passen.

er wel opstaan en het geheel vrij eenvoudig te

als de Wikipedia onder de kaartendiensten.

Je kunt je eigen Ruleset laden in Maperitive door

exporteren is in vectorformaat, is het ideaal

Naast het feit dat ons land erg goed is

het commando â&#x20AC;&#x153;use-ruleset location=<locatie>â&#x20AC;?

om snel kaartjes te produceren voor de grote

gedigitaliseerd, kun je OpenStreetMap prima

en daarna het commando â&#x20AC;&#x153;apply-rulesetâ&#x20AC;? toe

schaal.

gebruiken om snel een paar strakke kaartjes

te passen.

van je plangebied te maken. Hiervoor moet

Via Tools>Export to SVG kun je je huidige view

je twee programmaâ&#x20AC;&#x2122;s downloaden: JOSM en

stedebouwkundige

kaarten,

EEN VOORBEELD VAN EEN RULESET VOOR HET KAARTJE RECHTSBOVEN

Maperitive. Met JOSM kun je data downloaden van de servers van OSM, met Maperitive kun je

je kaarten middels bepaalde rules gaan stylen.

We beginnen door in JOSM een kaartdeel te downloaden. Dit doe je door linksboven

"

#

$

op de knop met de harde schijf en het pijltje

%

&

#

$

'

!

(

"

#

!

#

$

(

%

*

+

,

-

+

,

.

/

/

/

/

/

/

!

0

)

!

naar beneden te klikken. Je krijgt een scherm

waar je een stuk van de kaart kunt selecteren.

#

+

$

4

1

2

3

Als je tevreden bent over het gedownloade "

#

$

(

%

(

&

5

&

kaartdeel, sla je het op als een .osm-file.

6

Vervolgens open je Maperitive en open je het zojuist gedownloade bestand via File>Open Map Sources. Als je nu rechtsonder het vakje

6

#

#

$

(

%

'

(

+

,

,

-

&

$

&

"

6

â&#x20AC;&#x153;Web Mapâ&#x20AC;? uitvinkt, zie je de kaart.

Via Map>Rules>â&#x20AC;Ś vind je al een aantal weergaven die je kunt gebruiken. Je kunt daarnaast ook zelf een Ruleset maken. Hiervoor moet je in Notepad een bestandje maken dat qua structuur iets wegheeft van CSS, dat voor de opmaak van html-paginaâ&#x20AC;&#x2122;s wordt gebruikt.

Elk element van je .osm-file heeft bepaalde eigenschappen, die je kunt stylen. De regels voor je eigen stijl zet je in een Ruleset, een Notepadbestandje met de extensie .mrules.

Zoâ&#x20AC;&#x2122;n Ruleset bestaat uit een drietal vaste

DOWNLOAD URLâ&#x20AC;&#x2122;S: JOSM

secties. In Features geef je aan welke elementen

http://josm.openstreetmap.de/

uit je .osm-file je wilt gebruiken. Vaak zijn

Maperitive

dit areas, lines of points. Deze elementen

http://maperitive.net/

definieer je door zelf een naam te bedenken

OpenStreetMapwiki

en daarachter te zetten met de bijbehorende

http://wiki.openstreetmap.org/wiki/Main_

elementen. Bij Properties geef je aan welke

Page

standaardwaarden je wilt wijzigen, zoals

Kant-en-klare .osm-files van grote gebieden

achtergrondkleur of lettertype. Bij Rules zet je

http://download.geofabrik.de/

40

TOOLS/@WORK

BOEKRECENSIES

Leonie, Marieke en Merel

In de bouwwereld wordt ontzettend veel gepubliceerd. Maar wat is nu de moeite waard om te lezen? Samen met Motta Artbooks, te vinden op de Grote Berg in Eindhoven, heeft Chepos een aantal boeken geselecteerd. Inspirerende boeken, pas gepubliceerde of juist al bijna onder het stof verdwenen. De redactie heeft vier boeken onder de loep genomen. Lees en oordeel zelf!

FROM COMMISSION TO CONSTRUCTION ARCHITECTURE

GOING PUBLIC - PUBLIC ARCHITECTURE, URBANISM AND INTERVENTIONS.

Jennifer Hudson

R. Klanten, S. Ehmann, S. Borges,

en de rol van de hand in verschillende culturen.

€37,95 Laurence King Publishing

L. Feireiss

Daarna komt hij bij de cruciale rol van de oog-

Ltd London 2012

€ 49,90 Gestalten, 2012

handcoördinatie bij tekenen. In de tweede helft

ISBN: 978-3-89955-440-3

van het boek gaat hij in op de invloed van de

ISBN 9781856 698238

kunstenaar, waar de auteur dan verder op ingaat. Hij begint bij de evolutie van de hand

Hudson toont in dit 240 pagina’s tellende

Going Public is een boek vol met spannende

geest op het tekenen. Als laatste bespreekt hij

boek bouwprojecten van begin tot eind. In een

en verrassende ontwerpen die onze openbare

de rol van het lichaam in het ontwerpproces.

korte uitleg van telkens twee pagina’s worden

ruimten nieuw leven inblazen. Verschillende

Pallasmaa onderzoekt daarbij de rol van

25 projecten beschreven. De twee pagina’s

toepassingsgebieden worden besproken, van

emoties, het verbeeldingsvermogen van mensen

tekst worden verduidelijkt door zeer veel

stedelijke gebieden tot landschappen. De

en de invloed die het lichaam daarop heeft.

afbeeldingen en bouwkundige tekeningen. In

kleine en grote schaal en zowel tijdelijke als

Zo legt hij uit hoe het komt dat je intellectueel

de beschrijving staat het bouwproces centraal.

permanente interventies komen aan bod. Elk

gezien

Dit boek valt niet in te delen in één van de drie

hoofdstuk wordt ingeleid met hedendaagse

waarom een bepaald ontwerp niet goed is,

categorieën van architectuurliteratuur, volgens

vraagstukken en visies op het betreffende

terwijl je lichaam signalen afgeeft dat er in dit

Hudson. Het is geen theoretisch verhaal, geen

onderwerp.

ontwerp toch echt iets niet klopt.

historische vertelling en meer dan alleen

De projecten zien er zó perfect uit, dat je

Het boek is zeer interessant voor iedereen die

een beschrijvend boek over gerealiseerde

bijna argwanend wordt of de ontwerpen wel

graag nadenkt over hoe het denken en het doen

bouwwerken. In de inleiding komt duidelijk

functioneren: ze laten zien dat je niet altijd

in relatie staan met elkaar. Het is vooral gericht

naar voren dat de schrijfster de positie van de

binnen de lijntjes hoeft te kleuren: de publieke

op architecten en kunstenaars die de connectie

architect wil verbeteren. Door het boek heen

ruimte hoeft niet altijd serieus te zijn, maar kan

tussen hun hand en hun brein willen versterken.

zet de auteur de architect steeds centraal. Dat

ook leuk, verassend, humoristisch of gewoon

Je maakt kennis met vele opvattingen over

is ook niet gek, omdat ze door interviews met

mooi zijn.

architectuur en beeldvorming.

diverse architecten en andere betrokkenen zich

Een boek dat je erbij pakt als je even vastzit

de projecten eigen heeft gemaakt.

tijdens het ontwerpen, of gewoon omdat je zin

Het boek is ontzettend handig om als

hebt in mooie plaatjes en gave projecten.

inspiratiebron te gebruiken voor je eigen

geen

argumenten

kunt

verzinnen

ARCHITECTURE WORDS Verschillende auteurs.

Een uitgave van Architectural In 2011 heeft de Architectural Association in

en verschillende programma’s een gevarieerd

THE THINKING HAND – EXISTENTIAL AND EMBODIED WISDOM IN ARCHITECTURE

overzicht van gebouwen geven. Het doel van

Juhani Pallasmaa

serie Architecture words. Deze serie, waarvan

dit boek is dan ook niet een catalogus van

€30,99 2009 Wiley and Sons,

inmiddels editie negen al van is verschenen en

verschillende bouwtypologieën en projecten

Ltd, Publication

tien, elf en twaalf verwacht worden, richt zich op

ISBN 978-0-470-77929-3

het geschreven woord als basis voor een kritisch

ontwerp.

Snel

bladerend

valt

op

dat

verschillende landen, verschillende bureaus

te zijn, maar juist het bouwproces te belichten.

Association, Londen Londen het eerste boekje uitgebracht van de

The Thinking Hand is een boek voor de filosofen

debat tussen architecten en theoritici van nu. De

het proces komen aan het licht. Samen met de

onder ons. De Finse Juhani Pallasmaa, architect

eerste editie ‘Supercritical’ door Peter Eisenman

prachtige afbeeldingen wordt de inhoud van

en architectonisch denker, wil in het boek de

en Rem Koolhaas, is een discussie tussen de

het project je snel duidelijk. Het is een van

relatie tussen het lichaam en de geest duidelijk

twee architecten over onderwerpen als ‘de

de weinige boeken die de schets tot en met

maken. In honderdvijftig pagina’s verdiept hij

stad’. In de tweede editie ‘anti-objects’ geeft

de constructiedetails, de bouwplaats en het

zich in de oog-handcoöridinatie, die hij voor

de architect Kengo Kuma een betoog over hoe

interieur toont. Daartegenover staat wel dat

de architect nodig acht om zijn ontwerpen

we in de moderne architectuur het gebouw juist

door deze overdaad aan verschillende facetten

op papier te krijgen.

niet van de omgeving moeten losrukken.

er niet ontzettend diep op wordt ingegaan.

met een citaat van een filosoof, architect of

Elk hoofdstuk begint

CHEPOS 3.11

Dit lukt ook aardig: interessante details over

41

TOOLS/@WORK

CHEOPS AGENDA HEIJMANSEXCURSIE

30-11

AMERSFOORT

Op 30 november vindt de tweede excursie plaats naar het Meander Medisch Centrum. Dit grote en complexe gebouw zit vol met uitdagingen voor een aannemer. Om het bouwproces te vereenvoudigen is er tijdens het hele traject van het ontwerpen 7

tot het opleveren gewerkt met BIM (Bouwwerk Informatie Model). Tijdens deze excursie zal onder andere hier op in worden 7

gegaan. Verder zal er in worden gegaan op de logistiek. Zoveel tegelijk lopende processen; hoe worden die geregeld? De dag zal worden afgesloten met een rondleiding over de bouwplaats.

3-12 7-12

LOSSE TIJDSCHRIFTENVERKOOP vastgoed- en techniektijdschriften zijn dan te krijgen voor een lage prijs!

DIES

12-12

CHEOPS

Op deze mooie datum is CHEOPS jarig. Tijd voor een stukje taart en een cadeautje dus!

BOUWKUNDEFEEST #2

19-12

CHEOPS

In de eerste week van december is er bij CHEOPS weer een losse tijdschriftenverkoop. Vele architectuur-, stedebouw-,

CAFÉ THOMAS

Als studenten hard moeten studeren, moeten ze ook voldoende ontspannen. Daarvoor zijn de bouwkundefeesten de perfecte gelegenheid! Op de laatste woensdag voor de vakantie kun je samen met andere bouwkundestudenten het jaar goed afsluiten!

ALGEMENE LEDENVERGADERING #2

15-1

TRAFALGAR PUB

De tweede ALV zal plaatsvinden op dinsdag 15 januari in de vergaderzaal van de Trafalgar Pub. De vergadering begint om 19.30 uur. Aansluitend zal er de gelegenheid zijn een drankje te nuttigen in de Trafalgar Pub. Mocht je nooit een algemene ledenvergadering hebben bijgewoond, kom dan gerust een keer een kijkje nemen!

22-2 24-2

MEERDAAGSE EXCURSIE

ANTWERPEN, BRUGGE EN GENT

Dit studiejaar komen er twee meerdaagse excusies. De eerste is al gepland en gaat richting Antwerpen, Brugge en Gent.

Tijdens dit supergezellige weekend bezoeken we leuke en interessante plekken voor bouwkundestudenten. Verdere informatie volgt nog!

AGENDA

ARCHITECTUUR, DESIGN, LEZINGEN, FEESTEN, ETC

HET VERHAAL VAN NL - SYMPOSIUM

15-12

PARADISO | AMSTERDAM

Verstegen en Stigter, organisatoren van activiteiten voor cultureel geïnteresseerd publiek, presenteren een symposiumreeks waarin de gebouwde omgeving van Nederland onder de loep wordt genomen in een literaire context. In dit laatste symposium in Paradiso zal het gebouw centraal staan. Er zijn lezingen, presentaties, gesprekken en films die een beeld zullen schetsen van het gebouw in Nederland. Architecten, kunstenaars, schrijvers, academici en studenten geven een invulling aan het symposium.

42

Kosten: €15,- voor student www.verstigt.nl

6-12 & 13-12

LANDSCHAPSARCHITECTUUR - LEZING

ACADEMIE VAN BOUWKUNST | AMSTERDAM

In november en december organiseert de Academie van Bouwkunst in Amsterdam vijf lezingen rondom het thema ‘landschapsarchitectuur in Europa’. Vijf sprekers zullen vertellen over hun projecten en hun benadering van regionale en Europese identiteit. De regionale diversiteit bepaalt sterk het Europese landschap. Stedelijk of juist landelijk, het culturele erfgoed is een belangrijk onderdeel van de kwaliteit van leven in Europa en vormt dus ook een onderdeel van onze identiteit.

De lezingen zijn begonnen op 15 november. De laatste twee zijn nog gratis bij te wonen op 6 december (Lisa Mackenzie) en 13 december (Thierry Kandiee). www.academievanbouwkunst.nl

9-11 20-1

DE OPTIMISTISCHE ARCHITECT - EXPOSITIE

ARCHITECTUURCENTRUM | HAARLEM

Kom je een keer in Haarlem? Sla dan niet de pas geopende expositie “De optimistische architect” over. In deze expositie in het architectuurcentrum Haarlem toont het Rotterdamse architectenbureau Kraaijvanger een visie met drie thema’s: ‘transformatie van bestaande gebouwen’, ‘alle aspecten van duurzaamheid’ en ‘de kansen van het nieuwe werken’. De tentoonstelling is vormgegeven door middel van animatie, schema’s, schetsen, tekeningen en modellen. Hierbij wordt het nieuwe provinciekantoor van Noord-Holland in Haarlem als voorbeeld genomen. www.architectuurhaarlem.nl

29-9 10-2

PLAYBOY ARCHITECTURE - EXPOSITIE

NAIM | MAASTRICHT

In het NAiM/Bureau Europa in Maastricht is de tentoonstelling ‘Playboy Architecture’ te zien. Deze tentoonstelling is in samenwerking met Princeton University in New York opgezet. Wat heeft erotiek met architectuur te maken? Het tijdschrift Playboy creëert een fantasiewereld voor de man. Een wereld die onder andere bestaat uit erotiek, maar ook uit nieuwe technologieën en een moderne levenswijze. Vanwege de uitzonderlijke hoeveelheid artikelen over architectuur en architecten heeft het blad een belangrijke rol gespeeld in het informeren van publiek, voornamelijk Amerikaanse mannen, over ontwerp en architectuur.

Spencer Tunick - NewcastleGateshead www.dearchitect.nl/blogs/2012/10/23/playboy-architecture.html www.bureau-europa.nl/nl/manifestations/playboy_architecture_1953_1979/

10-1 & 20-2

STUKAFEST - FEEST

GASLAB EN STUDENTENKAMERS | EINDHOVEN

In Eindhoven zal Stukafest, het studentenkamerfestival 2013, plaatsvinden op 20 februari. Die dag zullen professionele artiesten op de weinige vierkante meters van een studentenkamer hun kunsten vertonen. Maar niet alleen professionele artiesten mogen hier aan mee doen. Tijdens de battle in het Gaslab op 10 januari 2013 zal er uit worden gemaakt wie ook

www.studiumgenerale-eindhoven.nl www.stukafest.nl/eindhoven

CHEPOS 3.11

een optreden mag geven in een studentenkamer. Wil je meedoen? Meld je dan snel aan!

43

TOOLS/EVENTS

Chepos, Bouwkundig Magazine

Cheposredactie

ISSN: 1873-183X

Merel Brabers, Geordy van Bussel, Patrick van Dodewaard, Lennert Evers,

cheposredactie@cheops.cc

Jolijn van Keulen, Karin Kompatscher, Taeke Offringa, Merijn Poels, Irene

www.chepos.nl

Scheperboer, Leonie Staman, Marieke de Vries (hoofdredacteur)

www.twitter.com/CheposTweet Redactiewerkzaamheden ook iets voor jou? Zoek je ruimte voor jouw Chepos is een uitgave van CHEOPS, Studievereniging Bouwkunde van de

mening? Stuur dan een mailtje naar cheposredactie@cheops.cc

Technische Universiteit Eindhoven. Voor onderzoek- en studiedoeleinden mogen teksten en afbeeldingen uit deze uitgave worden gebruikt, mits

Aan deze editie werkten mee

voorzien van bronvermelding. Uitzondering hierop vormen auteursrechtelijk

Studievereniging Stylos, Noortje Weenink, Maarten Willems

beschermde afbeeldingen; deze

mogen niet vermenigvuldigd of

gepubliceerd worden zonder uitdrukkelijke toestemming van de auteur.

Met speciale dank aan Stichting Booosting, Cees van Domselaar (Rabobank Nederland), David

CHEOPS, Studievereniging Bouwkunde

Heldt (Connecting the Dots), Emma Hopstaken (fotografe), Marion

Technische Universiteit Eindhoven

Baartmans (Rabobank Nederland), Motta Artbooks, Moniek van der

Vertigo 1.15

Sanden (CU2030), Erik Suis, (CU2030), Lori Sipes (Capital Cities Planning

Postbus 513

Group)

5600 MB Eindhoven T 040-2473140, F 040-2472102

Offset

info@cheops.cc

Drukkerij Snep BV, Eindhoven

www.cheops.cc

Oplage: 1600 Advertentie-exploitatie Bram Valk, pr@cheops.cc

44

NOW.CC