ذمارة ( )24٤دوشةممة 2015/٤/٢٠
6
كؤنت َيكست
نووسەر وەك بەرهەمهێنەر
واڵتەر بنیامین و .پێشڕەو محەمەد بەشی یەكەم
1 نووسەر وەك بەرهەمهێنەر «ئــەركــەكــە بریتییە لــە ڕاكێشانی ســەرنــجــی ڕۆشــنــبــیــران بـــەالی چینی كرێكاردا ،لەڕێگای ئاگاداركردنەوەیان لـــە شــونــاســی ســەرمــایــەگــوزاریــیــە مەعنەوییەكەیان و پێگەكەیان وەك بەرهەمهێنەر». ڕامۆن فێرناندز ئــێــوە مـــامـــەڵـــەى ئــەفــاتــونــتــان لەگەڵ شاعیرەكاندا بەبیردێتەوە لە پــڕۆژەى دەوڵەتە ئایدیالەكەیدا :ئەو نیشتەجێبوونی ئـــەوان لــە دەوڵــەتــە ئایدیالەكەدا ،لە بەرژەوەندی كۆمەڵ، قــەدەغــە دەكـــات .ئەگەرچی ئەفالون ستایشی دەسەاڵتی شاعیرانەى دەكرد، كەچی پێیوابوو بوونی ئەوان زیانبەخش و زیادەیە – دیارە ئەویش لە كۆمەڵێكی پێرفێكتدا .دواى ئەفالتون ،بەدەگمەن بە پێداگرییەكی وەهاوە پرسیاری ئەوە كراوە ئایا شاعیر لە بنچینەدا خاوەن مافی هەبوونە یان نا؛ بەاڵم ئەمڕۆ دووبارە دەكرێت و زەق دەكرێتەوە .ڕەنگە ئەم پرسیارە چیتر لەم فۆرمەدا نەكرابێت، بەاڵم بۆ هەمووتان كەم تا زۆر ئەم خاڵە ڕوون بووەتەوە ،كە ئەم پرسیارە لەنێو چوارچێوەى ئۆتۆنۆمیی شاعیردا دەكرێت و دەخرێتەڕوو :ئازادیی ئەو لە نووسینی هــەمــوو ئــەو شتانەى ئــەو دەیــەوێــت [بیاننووسێت] .ئێوە ناتانەوێت ئەم ئۆتۆنۆمییە بەو بسپێرن .ئێوە پێتانوایە دۆخی هەنوكەیی كۆمەاڵیەتی ،شاعیر ناچاردەكات لەم بارەیەوە بڕیار بدات چاالكییەكەی لە خزمەتی چ كەسێكدا بــەگــەڕ بــخــات .نــووســەری بــۆرژوازیــی ئەدەبیاتی ڕابـــواردن و سەرگەرمی، زانیاریی دەرهــەق بەم بژاردەیە نییە. كەواتە پیشانی دەدەرێت بەبێ قبوڵكردنی ئەم بژاردەیە ،دیسان لە چاالكییەكانیدا خزمەت بە بەرژەوەندییەكانی چینێكی دیــاریــكــراو دەكـــات .ئــەو نــووســەرەى هەنگاوێك لەپێشتر بێت ،بێگومان زۆر بەباشی ئەم بژاردەیە دەناسێت .بڕیاری ئەو لەسەر بنەماى خەباتی چینایەتیی وەستاوە ،چونكە لە بەرەى پرۆلیتاریایە. بەمجۆرەیە ئۆتۆنۆمیی ئــەو كۆتایی پێدێت .ئــەو چاالكیی خــۆی دەخاتە
خزمەتی ئەو شتەى بەكەڵكی خەباتی چینایەتیی پرۆلیتاریا دێــت .بەگشتی دەڵێن نووسەرێكی ئــاوا ڕێچكە یان ئاراستەیەكی تایبەت پەیڕەو دەكات. لێرەدا بەر وشەیەكی كلیلیی دەكەویت كە ماوەیەكی زۆرە بــاس وخــواس و مشتومڕی لەسەرە؛ ئەمەش مشتومڕێكە ئێوە بەباشی پێی ئاشنان .هەر ئەم ئاشنابوونەیە ،دەریــدەخــات كە بە چ ڕادەیەك بەشێوەیەكی بێ بەرهەم و نەزۆك گیراوەتەبەر؛ چونكە لەدووبارەبوونەوەى ماندووكەرانە «لەالیەكەوە» ڕزگــاری نــەبــووە :لــەالیــەكــەوە ،چــاوەڕوانــیــی ڕێــچــكــەیــەكــی سیاسیی دروســــت لە دەستكەوتی شاعیر دەكرێت؛ لەالیەكی دیكەوە ،دەستكەوتەكەى دەبێت بریتی بێت لە كوالیتییەكی بەرز و بەرچاو. بێگومان ئەم فۆرمولە ناكافی و بەس نییە ،چونكە ڕەچاوی پەیوەندیی نێوان ئەم دوو فاكتەرە ،واتا ڕێچكەى سیاسیی و كوالیتی ،نەكراوە .هەڵبەت دەكرێت حوكمی ئەوە بدەین كە ئەم پەیوەندییە چــی بــــەدواوەیــــە :ئـــەو بــەرهــەمــەی ڕێچكەیەكی سیاسیی ڕاست و دروستی كردووەتە دروشمی خۆى ،پێویستیی بە هیچ كوالیتییەكی دیكە نییە .هەروەها دەتوانین حوكمی ئەوەش بدەین :ئەو بەرهەمەى ڕێچكەیەكی ڕاست و دروستی خۆى دەربخات ،ئەوا بە زەرووری ،هەموو
بێت .بــەاڵم ئایا مەبەست و نیازی من لە بەڵگەهێنانەوەیەكی ئاوەهادا، بریتییە لە بــرەودان بە لێكۆڵینەوەى فاشیزم؟ ئەمە هــەر ئــەو شتەیە كە بەگشتی بیری لێدەكەمەوە .چونكە هیوادارم دەریبخەم چەمكی ڕێچكەى سیاسیی ،لەو فۆرمە خێرا و ڕازاوەیەدا كە بەگشتی لە مشتومڕەكەى سەرەوەدا ڕوودەدات ،ئامرازێكە بە پێرفێكتی ،بە كەڵكی ڕەخنەی ئەدەبی-سیاسیی نایەت. دەمەوێت ئەوەتان پیشان بدەم كە ڕێچكە یان ئاراستەى بەرهەمێكی ئەدەبی ،تەنها زەمەنێك لەڕووی سیاسییەوە دروستە كە هاوكات لەڕووی ئەدەبیشەوە دروست بێت .واتا ،ڕێچكە یان ئاراستە لەڕوانگەى سیاسیی دروستەوە ،هاوكات ڕێچكەى ئەدەبیش لەخۆیدا جێ دەكــاتــەوە .و لێرەدا ئەوەشی بۆ زیــاد دەكــەم :ئەم ڕێچكە ئەدەبییە ،كــە بەشێوەیەكی شــاراوە یان بەڕاشكاوی لەنێو هەموو جــۆرە ڕێچكەیەكی سیاسیی دروستدا هەیە ،خــۆى بەتاقی تەنها كوالیتیی بــەرهــەم دروســـت دەكــــات .لــەمــڕووە ڕێچكەى سیاسیی دروستی بەرهەمێك ڕێچكە ئەدەبییەكەیشی هەڵگرتووە، چونكە ،ڕێچكە ئەدەبییەكەى لەخۆیدا هەڵگرتووە. ئەم بانگەشەیە – بەڵێنتان پێدەدەم – زۆر بەزوویی ڕوونتر دەبێتەوە .بەخێرایی ئــەوەش ئیزافە دەكــەم كە دەمتوانی خاڵێكی دیكە بۆ دەستپێكردنی ڕامان و وردبوونەوەكانم هەڵبژێرم .لە باسێكی بێ بەرهەم و نەزۆكەوە دەربارەى پەیوەندیی نێوان ڕێچكە و كوالیتیی لە ئەدەبیاتدا دەستپێم پێكرد .بەاڵم دەمتوانی باس یان ڕێگایەك بە پێشینەیەكی زیاتر و بەهەمان ڕادە بێ بەرهەم هەڵبژێرم: پەیوەندیی نێوان فــۆرم و نــاوەرۆك، سەرەنجام لە ئەدەبیاتی سیاسییدا، چییە؟ ئەم جۆرە پرسیارە ناوێكی بەد و خراپە؛ و بەڕاستیش هەر بەمجۆرەیە. پرسیارێكی ئــاوا ،نموونەیەكی دیارە بەئاراستەى شەرحكردنی نادیالەكتیكیی پەیوەندییە ئەدەبییەكان بە كۆمەكی كڵێشەكان یان قاڵبەكانەوە .زۆر باشە. بەاڵم خەریكبوونێكی دیالەكتیكی بەم پرسیارەوە ،چۆن خەریكبوونێكە؟
دەبووە بابەتی ڕەخنەى ماتریالیستی، واباو بوو بپرسن پەیوەندیی ئەم بەرهەمە بــە پەیوەندییە كۆمەاڵیەتییەكانی بەرهەمهێنانی سەردەمەكەى خۆیەوە چییە .ئەمە پرسیارێكی زۆر گرنگ، بــەاڵم زۆر سەختیشە .وەاڵمــدانــەوەى ئەم پرسیارە ،هەمیشە هەڵەتێگەیشتنی لــێــكــەوتــۆتــەوە .و ئێستا دەمــەوێــت پرسیارێكی لەڕاستیدا ڕاستەوخۆتر زەق بــكــەمــەوە :ئــەمــە پرسیارێكی خاكی و بــەدەر لە كەش و فشەیە ،و ئامانجەكەیشی هێندە دوورەدەست نییە، بەاڵم واگومان دەكەم بەختێكی زیاتری بۆ گەیشتن بە وەاڵم هەبێت .واتا لەبری ئەوەى بپرسین :پەیوەندیی بەرهەمێكی هونەری بە پەیوەندییەكانی بەرهەمهێنانی سەردەمی خۆیەوە چییە؟ ئایا لەگەڵیاندا دەگــونــجــێــت ،و كــۆنــەپــارێــزانــەیــە؟ یـــان هــــەوڵــــدەدات بــیــانــگــۆڕێــت ،و شۆڕشگێڕانەیە؟ -لەبری ئەم پرسیارە و بە هەر فۆرمێكی پێش ئەمە ،دەمەوێت پرسیارێكی دیكە بۆ ئێوە دەربخەم. ناپرسم «پەیوەندیی بەرهەمێكی هونەری بە پەیوەندیی بەرهەمهێنانی سەردەمی خۆیەوە چییە؟» بەڵكو پرسیارەكەى مــن ئەمەیە« :هەڵوێستگیرییەكەى لەنێوان ئەوانەدا چییە؟» ئەم پرسیارە
چەمكی تەكنیك خاڵی دەستپێكردنی دیالەكتیكی دابین دەكات كە بەهۆیەوە دەبێت بەسەر بەرانبەرێتیی نــەزۆك و بێ بەرهەمی فۆرم و ناوەرۆكدا زاڵ بین. و ســەرەڕای ئەمە ،ئەم پێناسەكردنەى تەكنیك ئــامــاژە بــە دیــاریــكــردن یان لێكدانەوەى دروستی پەیوەندیی نێوان ڕێچكە و كوالیتی دەكـــات – ئەمە مەسەلەیەكە لــەســەرەتــادا خــرایــەڕوو. كەواتە ئەو حوكمە پێشووترەى ئێمە كە لەسەر ڕێچكەى سیاسیی دروستی بــەرهــەمــێــك وەس ــت ــاوە ل ــەو ڕووەوە كوالیتیی ئەدەبییەكەى ڕێچكەكە لەخۆیدا هەڵدەگرێت ،كە ڕێچكەى ئەدەبی لەخۆیدا هەڵیگرتووە ،بەمجۆرە ،دیاریكردنێكی وردتر وەردەگرێت :ئەم ڕێچكە ئەدەبییە دەكرێت بریتی بێت لە پێشكەوتن یان پاشكەوتنی تەكنیكی ئەدەبی. ئەگەر ئێستا ،بەشێوەیەكی ڕواڵەتیانە لەناكاو ،بەرەو پرسە ئەدەبییە ڕاستەوخۆ كۆنكرێتی و دیــاریــكــراوەكــانــدا بــڕۆم، بێگومان ئەم كارە لەگەڵ بیركردنەوە یان وێناكردنی ئێوەدا دێتەوە .پرسە ئەدەبییە ڕووسییەكان .حەزدەكەم سەرنجی ئێوە بۆ سێرگی تریتیاكۆڤ و تایپی نووسەری «نــوانــدن»( )operatingڕابكێشم؛ ئەمە تایپێكە خۆى پێناسەی دەكات و
2 چەمكی تەكنیك [گرتنەبەری] ڕێچكەى دیالەكتیكی بۆ ئەم پرسیارە – و ئێستا و لێرەدا بە كرۆكی بابەتەكە دەگەم – بە موتڵەقی، شوێنێك ناهێڵێتەوە بۆ خەریكبوون بە
ئەو بەرهەمەی ڕێچكەیەكی سیاسیی ڕاست و دروستی كردووەتە دروشمی خۆى ،پێویستیی بە هیچ كوالیتییەكی دیكە نییە .هەروەها دەتوانین حوكمی ئەوەش بدەین :ئەو بەرهەمەى ڕێچكەیەكی ڕاست و دروستی خۆى دەربخات ،ئەوا بە زەرووری ،هەموو كوالیتییەكانى دیكەیش دەردەخات كوالیتییەكانى دیكەیش دەردەخات. ئەم فۆرمولەبەندییەى دووەم ،بێ كەڵك و بێهوودە نییە ،بەڵكو تەنانەت دروستە. من ئەمە بۆ خۆم هەڵدەبژێرم .بەاڵم لەم كــارەدا خۆم دەبوێرم لە داڕشتنی بەرهەمەكە وەك حوكمێكی دۆگماتیك. دەبێت ئەم بانگەشەیە بسەلمێنرێت و بۆ هەوڵدان و تەقەلالكردن لە سەلماندنی ئەم بانگەشەیەدا ئێستا پێویستم بە سەرنجی ئێوە هەیە – چونكە لەوانەیە ناڕەزایەتیی دەرببڕن لەوەى ئەم تێمە زۆر سەیروسەمەرە و لەوانەیە بێ ماناش
شتە ڕەق و لەیەك تراوازەكانی وەك بەرهەمی هــونــەری ،ڕۆمــان و كتێب. ڕێچكەیەكی ئــاوا دەبێت فۆرمەكانی ســـەرەوە بخاتە نێو سیاقە زیندووە كۆمەاڵیەتییەكانەوە .بەڕاستی ئێستا ئێوە دەڵێن جارەهای جار لەنێو بازنەى هاوڕێیانماندا ئەم كارە كراوە .بێگومان. بەاڵم بەگشتی خێرا بەئاراستەى پرسیارە گـــەورە و بــە نــاچــاری نــاڕوونــەكــانــدا وەردەچەرخێن و دەجوڵێن .پەیوەندییە كۆمەاڵیەتییەكان ،بەوجۆرەى دەیزانین، بەناچاری ســەر بە هەلومەرجەكانی بەرهەمهێنانە .و هەركاتێك بەرهەمێك،
ڕاستەوخۆ بــەرەو ڕۆڵێك دەكشێت كە بــەرهــەم لــەچــوارچــێــوەى پەیوەندییە ئەدەبییەكانی بەرهەمهێنانی سەردەمێكی مێژوویی ئــەوەى لەخۆیدا هەڵگرتووە. بە دەربڕینێكی دیكە ،ئــەم پرسیارە ڕاستەوخۆ ئاماژە بە تەكنیكی ئەدەبی بەرهەمەكان دەكات. بەكۆمەكی چەمكی تەكنیكەوە، لەڕاستیدا ئەو چەمكەم داڕشتووە كە بەرهەمە ئەدەبییەكان دەخاتە بەردەم جۆرە شیكارییەكی ڕاستەوخۆ یان بێ میدیۆمی كۆمەاڵیەتی ،و سەرەنجام ماتریالیستییەوە .و لە هەمانكاتدا،
بەرجەستەی دەكاتەوە .ئەم نووسەرەى نــوانــدن یــان جێبەجێكاری ڕوونترین نــمــوونــەى پــەیــوەنــدیــی فەنكشناڵی پێناسە دەكات كە هەمیشە و لەژێر هەر بارودۆخێكدا ،لەنێوان ڕێچكەى سیاسیی دروســـت و تەكنیكی پێشكەوتووی ئەدەبیدا بوونی هەیە .هەڵبەت ئەمە تەنها نموونەیە؛ نموونەكانی دیكە وەك هەڵدەگرم .تریتیاكۆڤ نووسەری نواندن لە نووسەرێك جیادەكاتەوە كە كارەكەى بریتییە لە گەیاندنی زانیاری .ئەركی ئەو ڕاپۆرت ناردن نییە ،بەڵكو خەباتكردنە؛ ئــەو ڕۆڵــی بینەرێك نابینێت ،بەڵكو
چاالكانە بــەشــداری و دەستتێوەردان دەكات .تریتیاكۆڤ ئەم ئەركە بەو شتە پێناسە دەكــات ،كە بۆ چاالكیی خۆى بــەدەســتــەوەى دەدات .لە سەردەمی هاوبەشكردن یان دەستەجەمعیكردنی سەرتاپای كشتوكاڵدا ،ساڵی ،1928 كاتێك دروشمی «نووسەران بەرەو كۆلخوز [مەزرای دەستەجەمعی]»(Kolkhoz: )The Collective farmبەرز دەكرایەوە ،تریتیاكۆڤ پەیوەندیی بە كۆمۆنی «فانۆسی كۆمۆنیستی»یەوە كـــرد و لـــەوێـــدا ،لــەمــیــانــەى دوو نیشتەجێبوونی دوور و درێـــژدا ،ئەم ئەركانەى ئەنجام دان :بانگهێشتكردن بــۆ كــۆبــوونــەوە جــەمــاوەریــیــەكــان، كۆكردنەوەى ئازووقە بۆ دابینكردنی پارەى تراكتۆرەكان ،قەناعەتپێكردنی جوتیارە سەربەخۆكان ،كە بە تاقی تەنها كاریان دەكرد بۆ پەیوەندیكردن بە كۆلخوزەوە ،سەركێشیكردن بەرەو ژوورەكانی خوێندنەوە و لێكۆڵینەوە، دامەزراندنی ڕۆژنامەكانی سەر دیوار و ئیدیتكردنی ڕۆژنامەى كۆلخوز ،ڕیپۆرتاژ بۆ ڕۆژنامەى مۆسكۆ ،ناساندنی ڕادیۆ و ماڵە جــواڵوەكــان[ی باڵوكردنەوە]ی فیلم و هتد .جێگای سەرسوڕمان نییە ئەگەر دەربارەى كتێبی فەرمانڕەوایانی كێڵگە (Commanders of the – )Fieldئەو بەرهەمەى تریتیاكۆڤ دواى ئــەم مــاوەیــە نووسیویەتی – دەگوترێت كە كاریگەرییەكی بەرچاوی بــەســەر پێشكەوتنی دووالیـــەنـــەى كشتوكاڵیی دەستەجەمعیدا هەبووە. لەوانەیە ڕێزێكی زۆر لە تریتیاكۆڤ بگرن ،بــەاڵم لەگەڵ ئــەوەشــدا هەست بــكــەن نــوونــەكــەى ئــەو شتێكی زۆر لــەم بـــوارەدا ڕوون نــاكــاتــەوە .ڕەنگە ناڕەزایەتیی دەرببڕن ئەو كــارەى ئەو ئەنجامی دەدات زیاتر لە كارەكانی ڕۆژنامەنووسان و پروپاگەندەچییەكان دەچێت؛ و پەیوەندییەكی خراپی بە ئەدەبیاتەوە هەیە .بــەاڵم نموونەكەى تریتیاكۆڤم بە مەبەستەوە خستەڕوو تاكو ئێوە ببینن – بە وردبوونەوە لە فاكتۆرە تەكنیكییە دیاریكراوەكان كە كاریگەریی لەسەر دۆخی هەنوكەیی ئێمە دادەنێن – ئەو ئاسۆیەى ئێمە ناچارین دووبارە بیر لە وێناكانمان بۆ فۆرمەكان و ژانــرە ئەدەبییەكان بكەینەوە ،بەچ ڕادەیـــەك گشتگیرە؛ هەڵبەت ئەگەر بــڕیــار بێت ئــەو فــۆرمــانــەى دەربــڕیــن كە وزە ئەدەبییەكانی ئەمڕۆی ئێمە ئاراستە دەكــەن ،دەستنیشان بكەین. ڕۆمانەكان لە ڕابردوودا هەمیشە بوونیان نەبووە و پێویست ناكات لە داهاتووشدا بــوونــیــان هــەبــێــت؛ تــراژیــدیــیــەكــان و حەماسە گەورەكانیش بەمجۆرە بوون. فۆرمەكانی شەرحنووسین ،وەرگێڕان، و تەنانەت بە مانایەك كەرەستەكانی یاریكردنی بەرهەمهێنراو لەالیەن دزیی ئەدەبییەوە (پلەیجەریزم) هەمیشە لەنێو پەراوێزەكانی ئەدەبیاتدا نەبوون؛ بەڵكو هەم لە نووسراوە فەلسەفییەكاندا ،و هەم لە ئەدەبیاتی عەرەب و چیندا جێگا و شوێنێكی دیكەیان هەبووە .ڕیتۆریك (ڕەوانبێژیی) هەمیشە فۆرمێكی الوەكی نەبووە :لە سەردەمی كۆندا ،مۆركی لە بەشێكی گــەورەى ئەدەبیات داوە. كۆى ئەمانە بۆ ئاشناكردنی ئێوەیە بەم ئایدیایەى كە ئێمە لەنێو دروستبوونی دووبارە و بەهێزی فۆرمە ئەدەییەكاندا دەژیــن؛ بەشێك لە تــوانــەوە[ی فۆرمە كۆنەكان] كە بەهۆیەوە زۆرێــك لەو بەرانبەرێتییانە هێزی خۆیان لەدەست دەدەن كە هەمیشە خوومان بــەوەوە گرتووە تیایاندا بیر بكەینەوە .ڕێگەم بـــدەن نــمــوونــەیــەكــی نــەزۆكــی و بێ بەرهەمی ئەم جۆرە بەرانبەرێتییانە و پرۆسەى بااڵی دیالەكتیكییان بهێنمەوە. بۆ تریتیاكۆڤ دەگەڕێینەوە؛ چونكە نموونەكەى ئێمە ،ڕۆژنامەیە.