تایبەت
ذمارة ( )473دو شةممة 2014/6/23
info_chawder@yahoo.com
2
مەال بەختیار ،بۆ كەناڵی :FRANCE 24
لەو بڕوایەدا نین كە داعشو پشتیوانەكانیان مەبەستیان دامەزراندنی هەرێمی سوننە بێت ،بەڵكو نیازیان هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی سیاسیو دیموكراتی عیراقە چاودێر -فرانس :24 رۆژی 20ی ئەم مانگە ،مەال بەختیار، لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان، بەسەردانێكی فەرمیو لەسەر بانگهێشتی قوتابخانەی خوێندی بااڵی زانستە كۆمەاڵیەتییەكانی پاریسو سەنتەری توێژینەوەی ئەنتەرڤۆنسیۆنی سۆسیۆلۆجی (كادیس) لەپاریسی پایتەختی فەرەنسا، بۆ پێشكەشكردنی توێژینەوەیەك گەیشتە ئەو واڵتە. هاوكات لەگەڵ ئەو سەردانە مێژوییەدا، كەناڵی ()FRANCE 24و رادیۆی مۆنتی كارلۆی نێودەوڵەتی ،لە دو دیداری جیاوازدا ،دیالۆگیان لەگەڵ مەال بەختیار ئەنجامداو ،كە تێیدا سەرنج دەخاتە سەر چەند پرسێكی گرنگی وەك رۆڵی كورد لەعیراقی نوێو مەترسییەكانی داعشو كۆنە بەعسییەكان بۆ سەر ئایندەی دیموكراسیو پێكەوەژیان لەعیراقو هەرێمی سوننەو پرسی فیدڕاڵزمو ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم .بەهۆی گرنگیی دیالۆگەكەو پەیوەندیی بە بارودۆخی ئێستای عیراقو هەرێمی كوردستان« ،چاودێر» دەقی هەردو چاوپێكەوتنەكە باڵودەكاتەوە. دەقی چاوپێكەوتنەكەی كەناڵی ()FRANCE 24 فرانس :24ئەوەی جێگەی سەرسوڕمان ب��و ،جەنابت پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستانت رەت��ك��ردەوە! ئەمە بەهۆی ئەوەیە كە چەپخوازیت ،یا هۆكاری رەتكردنەوەكەی چی بو؟ مەال بەختیار :وەك خزمەتێك بۆ گەلەكەم ئەو پۆستەم رەتكردۆتەوەو لەئێستاشدا كاروباری حزبی بەالی ئێمەوە گرنگترە. فرانس :24سەبارەت بەكورد ،ئایا ئێستا كاتەكە گونجاوە بۆ یەكخستنی ریزەكانی كورد ،بەتایبەت كە لەم كاتەدا عیراق بەم روداوانەدا تێدەپەڕێت؟ مەال بەختیار :سەرجەم هێزو الیەنە كوردستانییەكان یەكڕیزن ،لەئێستاشدا یەكگرتو و خ��اوەن دیدێكی هاوبەشین، بیروبۆچونەكانیان یەك ئاراستەیەو بەو
بەردەوامیش وتومانەو دەیڵێینەوە كە بنیادنانەوەی سوپای عیراقو دامەزراوەكانی هەواڵگریی بەم شێوازە، هەرەسدەهێنێت یەكڕیزییەش بەشدار دەبن لەرزگاركردنی عیراق لەم بارودۆخە مەترسیدارەی روبەڕوی بۆتەوە. فرانس :24ئایا مەترسی لەالی كوردەكان هەیە لەم بارودۆخەی ئێستا عیراقی پێدا تێدەپەڕێ ،بەتایبەت لەدوای ئەوەی هەندێك الیەن دەڵێن دەبێت كوردەكان هەڵوێستیان یەكالیی بكەنەوە؟
سوپای عیراق ئێستا ب��ەدو قۆناغدا تێدەپەڕێ .قۆناغی یەكەم ئەمریكییەكان سەرپەرشتی دام��ەزران��دن��ی هێزەكانی پۆلیسی عیراقیان كرد ،بەاڵم لەقۆناغی یەكەمدا سەركەوتو نەبون لەبونیادنانی ئەو سوپایە لەدوای روخانی رژێمی سەدام. چونكە پێویست بو دەوڵ��ەت��ی س��ەرۆك وەزیران مالكیو ئەوانی پێشتریش دەرس وەربگرن لەو جۆرە ئەزمونانە بۆ چۆنێتی بنیاتنانەوەی سوپای عیراق .بەاڵم بەداخەوە پەندیان وەرنەگرتو بەپێچەوانەوە دەرگایان بۆ ه���ەزاران ئەفسەری بەعسی ك��ردەوە بۆ پەیوەندیكردن بەسوپاو پۆلیسەوە، لەكاتێكدا یاسای ڕیشەكێشكردنی كادرە سەرەكییەكانی بەعس هەبو ،نەك بەعسییە سادەكان .چونكە هاواڵتی ئاسایی بەعسی، دەب� ێ مافی هاواڵتیبونی بدرێتێ .بەاڵم دەرفەتدان بەكادرە سەرەكییەكانی بەعس بەتایبەتی بۆ چونە ناو دەسەاڵتو سوپاو دام���ەزراوە هەواڵگرییو سەربازییەكانی ع��ی��راق ،بەدڵنیاییەوە دەب��ن��ە بەشێك لە ت��اب��وری پێنجەمو لەهەلومەرجێكی لەباردا دەرفەتەكە دەقۆزنەوە بۆ ئەوەی ببنە بەشێك لەهۆكاری هەرەسهێنانی دامەزراوەكان ،وەك ئەوەی لەم دواییانەدا لەپارێزگاكانی نەینەواو سەاڵحەدینو بەشێك لەپارێزگای كەركوك بینیمان. فرانس :24بەاڵم هەناردەكردنی نەوتی هەرێم ،ل��ەدەرەوەی دەسەاڵتی حكومەتی ناوەندی بەغداد ئەنجام دەدرێ؟ مەال بەختیار :لەو مەسەلەیەدا مشتومڕی توند هەیە .یەكەم وەك��و ك��ورد پاساوی خ��ۆم��ان ه��ەی�ەو بڕگەیەكی دەستوریش هەیە كە رێگەمان پێدەدات لەو ناوچانەی پێشتر نەوتی لێ دەرنەهێنراوە ،هەرێم مافی ئەوەی هەیە نەوت دەربهێنێت .بەاڵم كێشەو لێكتێنەگەیشتن لەنێوان حكومەتی هەرێمو بەغدا هەیە ،سەبارەت بەچۆنییەتی هەناردەكردنو چۆنێتی گەڕانەوەی داهاتی ئەو نەوتە .تائێستاش ئەو كێشەیە چارەسەر نەكراوە ،لەگەڵ چەندین كێشەی دیكەش ف��ران��س :24خوێندنەوەی ئێوە بۆ كە بەهەڵپەسێردراوی لەنێوان بەغدادو ئ��ەو رەخنە ج��ی��اوازان��ە چییە كە باس هەرێمدا م��اوەت��ەوەو چارەسەر نەكراوە .لەدەستپێكی كۆتایی مالكی دەك��ەن؟ ئەم پرسەش تاكە كێشە نییە كە بەتەنها بەتایبەت كە لەالیەن ئەمریكییەكان ،ریاز بەچارەسەر نەكراوی مابێتەوە .پێویستیشە و چەندین پایتەختی تری عەرەبییەوە بەتەنها تیشكی نەتەوایەتیو یاسایی گوێمان لێدەبێ تەنانەت كە ئەمڕۆ ئەڵمانیا نەخەینە سەر هەند ێ لەپرسە بژاردەكان ،باسی لەپێویستی پێكهێنانی حكومەتی چونكە كۆمەڵێك پرسی هەڵواسراو لەنێوان یەكڕیزیی نیشتمانیی دەك��رد ،ئەمەش بەغدادو هەولێردا هەن ،كە نەوت یەكێكیانە .مانای بونی رەخنەیەكی زۆرە ،بێجگە لەگفتوگۆكانیشماندا لەگەڵ بەغداد ،كورد لەوەی پۆتن پشتیوانی خۆی بۆ مالكی داوای گرەنتییەكی رونتری ئابوری دەكات .راگەیاندوە؟ ئایا دەكرێت كێشەیەكی س��ادە لەنێوان مەال بەختیار :ئەو رەخنانە ،رەخنەی هەرێمو بەغداد روبدات ،موچەی فەرمانبەرانی جددینو لەسەر ئەو هەاڵنە بنیاتنراون هەرێمو بەشە بودجەی كوردستان بۆ ماوەی كە لەڕابردودا كراون .لەئێستادا مەترسی چەند مانگێك ببڕدرێت؟! ئایا ئەمە هیچ راستەقینە ل��ەب��ارەی ع��ی��راقو پێگەو لۆجیكێكی سیاسی ،یاسایی یاخودی چارەنوسی عیراق لەئارادایە .ئەو رەخنانەش ئیداری تێدایە؟! ئێمە بۆ چارەسەركردنی لەو مەترسیانەوە سەری هەڵداوە .پێویستە ئەم كێشانە لەگەڵ بەغداد بەشێوەیەكی ل��ەس��ەر ن��وری مالكیو س��ەرج��ەم هێزە جددیی ئامادەی گفتوگۆین. سیاسییەكان درك بەم بارودۆخە نوێیە فرانس :24بەاڵم هەرێمی كوردستان ،بكەن كە عیراقی پێداتێپەردەبێت ،كە لەهەر كاتێكدا كە لەبەشەكانی تری عیراق بارودۆخێكی مەترسیدارە .ناكرێت تەنها كێشە دروستدەبێ ،باوەش بۆ كۆبونەوەی تیشك بخرێتە سەر چارەسەری سەربازی بێئەوەی چارەسەری بابەتییانەو عەقڵیانەی حزبە سیاسییەكانو هۆزەكان دەكاتەوە؟ م��ەال بەختیار :كۆبونەوەی حزبەكان سەرجەم ئەو كێشەكان تاوتوێ نەكرێن لەپێناو چارەسەكردنی كێشەكاندایە ،نەك كە بونە هۆی ئەم كارەساتە. قوڵكردنەوەیان. فرانس :24ئایا دەكرێت بەرەیەكی فرانس :24لەو بڕوایەدایت كە نوری هاوبەشی هێزەكانی پێشمەرگەو سوپای مالكی پیاوی ئەم قۆناغەی ئێستای عیراقە؟ عیراق ببینرێت بۆ روبەروبونەوەی داعش؟ م��ەال بەختیار :لەئێستادا هاوكاری ئایا ناوبراو شیاوە بۆ سەرۆكی حكومەتی لەنێوان پێشمەرگەو سوپادا هەیە ،هەرێم داهاتو؟ م��ەال بەختیار :چ��ەن��د گرفتێك لەو فڕۆكەخانەكانی كردۆتەوە بۆ ئەوەی فڕۆكە بارەیەوە هەیەو ماڵی شیعەكانیش لەنێو جەنگییەكانی عیراق سودی لێ ببینن لەهەر خۆیاندا یەكگرتو نین لەبارەی هەڵبژاردنی پالنێك كە دایانڕشتوە بۆ روبەڕوبونەوەی سەرۆكوەزیرانی داهاتوی عیراق .وەكو تیرۆریستان.
كوردیش داواكارین كە ئەم كێشەیە لەناو شیعەكاندا چارەسەرو یەكالبێتەوەو دواتر لەگەڵ كوردو پێكهاتەكانی دیكەی عیراقدا گفتوگۆی لەسەر بكرێت. فرانس :24ئایا هیچ رێگەچارەیەكی ئ��ام��ادەك��راو هەیە ب��ۆ ئ��ەوەی لەعیراق رودەدات؟ مەال بەختیار :بەرنامەیەكی نوێمان هەیە بۆ چۆنییەتی چارەسەری ئەم كێشانەو لیژنەیەكی ب��ااڵی گفتوگۆش لەنوێنەری سەرجەم الیەنە سیاسییە كوردستانییەكان پێكهێنراوە ،بە بێ جیاوازیو بەرپرسیارێتی تەواویش دراوە بەو لیژنەیە بۆ گفتوگۆ لەگەڵ بەغدادو سەرجەم هێزە سیاسییە عیراقییەكان ،بۆ چۆنییەتی پێكهێنانی حكومەتی نوێی ع��ی��راقو هەڵبژاردنی سەرۆكوەزیرانی داهاتو.
پێویستە لەسەر نوری مالكیو سەرجەم هێزە سیاسییەكان درك بەم بارودۆخە نوێیە بكەن كە عیراقی پێداتێپەڕدەبێت فرانس :24كاتێك دەبیستین سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان، ب��ەدوری نازانێت هەرێمێكی هاوشێوەی هەرێمی كوردستان بدرێتە سوننەكانی عیراق ،ئایا ئەوە بەئاراستەی یەكخستنی عیراق دەڕوات یاخود بەپێچەوانەوە؟ م���ەال ب��ەخ��ت��ی��ار :دەس���ت���وری ع��ی��راق دەستورێكی فیدراڵییەو ماف دەداتە سێ پارێزگا یاخود ناوچەیەكی دیاریكراو ،كە داوای فیدڕاڵی بكات. ف��ران��س :24ئایا ب��ەب��ڕوای ت��ۆ ئەمە چارەسەرە؟ مەال بەختیار :ناڵێم ئەمە چارەسەرە، ب��ەڵ��ك��و س��ی��س��ت��م��ی س��ی��اس��ی ع��ی��راق روندەكەمەوە ،ئەمە یەكەم .دوەم ،لەو بڕوایەدانین كە بیروبۆچونی داعش یاخود ئەوانی پشتیوانیان دەكەن ،بیروبۆچونیان، بیروبۆچونێكی فیدڕاڵی یان دیموكراتی بێت،
مەال بەختیار :یەكەم شت ئێمە (ئەكراد) نین ،چونكە (ئەكراد) كۆی كەمینەیەكە، بەاڵم كورد كۆی زۆرینەیە .ئەمەش هەڵەیەكی باوی رێزمانییە .بێگومان هەڵوێستی خۆمان یەكالكردۆتەوە ل��ەڕاب��ردوداو لەئێستاشدا، وەاڵمی هەمو ئەو دەنگۆیانەش دەدەینەوە، ك��ە ك����ورد ب��ەش��ێ��ك ب��وی��نو ه����ەروەك بەشێكیش دەمێنینەوە لەچارەسەركردنی كێشەكە ،چونكە عیراق روبەڕوی دۆخێكی م��ەت��رس��ی��دار ب��ۆت��ەوەو بێگومان گەلی كوردستانو ئەزمونی كوردستانو هێزو الیەنە سیاسییەكانی كوردستان ،بەشێك دەبین لەهێزە سیاسییە دیموكراتییەكان بۆ رزگاركردنی عیراق .چونكە وایدەبینین ئەم هێرشە مەترسیدارەی داعشو ئەوانەی پشتیوانیان دەك��ەن ،بەهێرشكردنە سەر كاروانی دیموكراتی لەعیراقی نوێو فیدراڵدا دەزانینو بەدڵنیاییەوە ئەوەش بەگرنگترین كاری ستراتیژی لەالی كوردو هێزە سیاسییە كوردستانییەكان دەزانین. فرانس :24گوایە ك��ورد س��ودی لەم بارودۆخە وەرگرتوە ،وەك ئەوەی گوێمان لێدەبێ؟ مەال بەختیار :بەپێچەوانەوە كورد لەم هێرشەدا زەرەرمەند بوە. فرانس :24بەاڵم كاتێك داعش چوە ناو موسڵەوە ،كورد كەركوكی گەڕاندەوە سەر كوردستان؟ م��ەال بەختیار :نەخێر ،پ��ارێ��زگ��اری كەركوك كوردەو ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتیی نیشتمانی كوردستانەو زۆربەی دانیشتوانەكەی كوردن .هێزەكانی سوپاش لەو ناوچانە كشاونەتەوە .بەداخەوە لەشاری موسڵیش سوپای عیراق ،بەوشێوەی كە پێویست بو بەرگری نەكرد ،تەنانەت لەهەمو ناوچەكانی كەركوك ،خانەقینو خورماتوش سوپای عیراق پاشەكشەی كردوە بەشێكی یاخود چەسپاندنی مافی فیدراڵی ناوچە زۆری س��وپ��ای ع��ی��راق ه��ەرەس��ی هێنا .سوننەنشینەكان بێت .بەڵكو بیروبۆچونو بەدڵنیاییەوە ئەوەش وامانلێدەكات ئاسایش نیازی داعش هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی بپارێزینو پارێزگاری لەخاكو لەهاواڵتیانی سیاسیو دیموكراتی عیراقە بەگشتیو ئەو ئەو ناوچانە بكەینو وەاڵمی ئەو هێزە تاریك گروپە مەترسییەكی گەورەن لەسەر كاروانی پەرستانەش بدەینەوە ،كە ئەمەش ئەركی پرۆسەی دیموكراسی. ت��ەن��ان��ەت ئ��ەگ��ەر ئ��ەو ب���اوەڕە هەبێ نیشتمانییو دیموكراتیمانە.
مافو ئەركی سیاسی بدات بەداعش ،كە گوایە داواكاریی ئ��ەوان فیدراڵیی یاخود دیموكراتییە ،یان ئامانجیان هێنانەدی فیدراڵییە لەناوچە سونەنشینەكاندا ،ئەوا لەو بڕوایەدام ئەم بیانوە سود بەو سەلەفیو تیرۆریستانە دەگەیەنێت ،بۆیە پێویستە ئەم ناسنامەیەیان نەدرێتێو دانیان پێدا نەنرێت. فرانس :24ئایە ك��ورد بەشدار نەبوە لەالوازكردنی حكومەتی ناوەند لەبەغداد؟ مەال بەختیار :هەرگیز ،بەهیچ شێوەیەك، بەپێچەوانەوە وەكو كورد هێشتا بەشێكین لەچارەسەركردنی كێشەكان .بەردەوامیش وتومانەو دەیڵێینەوە كە بنیادنانەوەی سوپای عیراقو دامەزراوەكانی هەواڵگریی ب��ەم ش��ێ��وازە ،ئ��ەوا ه���ەرەس دەهێنێت ئێستا یان هەركاتێكی تر بێ .پێش چەند ساڵێكیش ئەمانەمان بەسەرۆكوەزیرانی
ناكرێت تەنها تیشك بخرێتە سەر چارەسەری سەربازی بێئەوەی چارەسەری بابەتییانەو عەقڵیانەی سەرجەم كێشەكان تاوتوێ نەكرێن كە بونەهۆی ئەم كارەساتە عیراق ،بەوەزارەتی بەرگرییو دامەزراوەكانی دیكەی عیراق وت��وە .بەئاشكرا پێمان وتون كە عیراق بەم شێوەی ئێستا سود لەم سوپاو دام���ەزراوە سەربازییو هێزە چەكدارانە نابینێت .بەاڵم بەداخەوە گوێمان لێ نەگیراوەو گوێبیستی ئامۆژگارییو رەخنەكانمان نەبون.
ئەم هێرشە مەترسیدارەی داعشو ئەوانەی پشتیوانیان دەكەن، بەهێرشكردنە سەر كاروانی دیموكراتی لەعیراقی نوێو لەعیراقی فیدراڵی دەزانین