418

‫ذمارة (‪ )150‬دوشةممة ‪2013/4/29‬‬

‫‪7‬‬

‫كؤنت َيكست‬

‫لەنێوان سایكۆلۆجیاو سیاسەتدا‬ ‫ویكیپیدیا‪-‬‬

‫حەسەن هەمزە‬ ‫نهێنی عەقڵی مرۆڤ و پرسیار لەسەر‬ ‫هۆكارەكانی رەفتاری مرۆڤ لەكۆنەوە جێی‬ ‫سەرنجی مرۆڤ بووە‪ .‬لەسەرەتاوە تاكە رێگە‬ ‫بۆ گەیشتن بە وەاڵمی ئەو پرسیارانە فەلسەفە‬ ‫بووە‪ ،‬دواتر لەسەر دیاردە نامۆكانی رەفتاری‬ ‫بەشەر مەعریفەی پزیشكی كۆن‪ ،‬ئەویش‬ ‫الی خۆیەوە‪ ،‬كەوتە وەاڵم��دان��ەوەو گەڕان‬ ‫بەدوای هۆكارەكانی سەرهەڵدانیدا‪ .‬لەمەوە‬ ‫بابەتەكانی توێژینەوەی سایكۆلۆجیا تەنها‬ ‫لەو دوو رێگەیەوە لێكۆڵینەوەی لەسەر دەكرا‬ ‫‪ .‬لەساڵی ‪ 1816‬وە ‪ 1824‬دوو كتێبی گرنگ‬ ‫یەكەمیان بەناوی (كتیبی فێركاری لە سەر‬ ‫سایكۆلۆجیا) وە دووەمیان (سایكۆلۆجیا‬ ‫وەك زانستێكی س��ەرب��ەخ��ۆ) ل��ەالی��ەن‬ ‫(هربارت) ەوە نوسرا‪ .‬ئەم دوو سەرچاوەیە‬ ‫بە یەكەمین دوو س��ەرچ��اوە دادەن���رێ‌ لە‬ ‫مێژووی سایكۆلۆجیادا‪ ،‬كە وەك زانستێكی‬ ‫سەربەخۆ مامەڵە لەگەاڵ سایكۆلۆجیادا‬ ‫بكات‪ .‬كە تیادیدا هربارت پەیرەوی بیركاری‬ ‫بەكارهێناوە لەبۆچوونەكانیدا ‪.‬‬ ‫لەسەرەتای س��ەدەی ه��ەژدەوە رەوتێك‬ ‫لە لێكۆڵینەوەی سایكۆلۆجی هاتە ئاراوە‬ ‫كە دەستپێكی وابەستەیی سایكۆلۆجیا بە‬ ‫مەعریفەی زانستی فسیۆلۆجیاو كۆئەندامی‬ ‫دەم���ار دەخ��رای��ە روو ‪ .‬ل��ەو زان��ای��ان��ەی‬ ‫بەشداریان ل��ەو رەوت��ەك��رد (بیشا‪ ،‬سێر‬ ‫چارلس بێاڵ‪،‬فلۆرەنز‪ ،‬ماجندی‪ ،‬رۆالن��دۆ‪،‬‬ ‫مارشال هۆاڵ) ‪.‬لەدوای ئەو ماوەیەوە ئیتر‬ ‫سایكۆلۆجیستەكان زیاتر كەوتنە پابەند‬ ‫بوون بە داهاتەكانی زانستی فسیۆلۆجیاو‬ ‫زیاتر كەوتنە لێكۆڵینەوەی ئەزموونگەری و‬ ‫البووری‪.‬‬ ‫ل��ەق��ۆن��اغ��ێ��ك��ی ت���ری س��ای��ك��ۆل��ۆج��ی��ادا‬ ‫ل��ەرێ��گ��ەی بەرهەمێكی سایكۆلۆجیست‬ ‫ه��رب��رت س��ب��ن��س��ەرەوە (( بنەماكانی‬ ‫س��ای��ك��ۆل��ۆج��ی��ا‪ ))1855-‬وە دەركەوتنی‬ ‫تیۆری داروین لە ‪ 1959‬وە كتێبێكی گرنگی‬ ‫(فخنر) یش بە ناونیشانی (پرەنسیپەكانی‬ ‫سایكۆ فیزیك) لەساڵی ‪ 1960‬سەرەتاكانی‬ ‫سایكۆلۆجیا ئەزموونگەری دەركەوت ‪.‬‬ ‫دواتر لەساڵی ‪ 1879‬لەالیەن ولیام فۆنت‬ ‫یەكەم تاقیگەی سایكۆلۆجیا لە لیبزج‬ ‫دامەزرا‪ .‬لەپاڵیدا بەرهەمەكانی(هلموتهولتز‬ ‫وە فخنر) دەكرێ‌ بە بناغەی دامەزراندنی‬ ‫سایكۆلۆحیای زانستی لەقەڵەم بدرێت‪،‬‬ ‫كە لە پەیرەوی تێڕامانەوە (تأملی)یەوە‬ ‫سایكۆلۆجیایان گواستەوە بۆ پەیڕەوی‬ ‫ئەزموونگەری ((بۆ زیاتر زانیاری وەرگرتن‬ ‫لەسەر مێژووی سایكۆلۆجیا بروانە (( علم‬ ‫النفس فی مائە ع��ام‪ -‬تألیف ‪ :‬ج ‪ .‬ل ‪.‬‬ ‫فلۆجل – ترجمە لگفی فگیم – دار الگلیعە‬ ‫بیروت ‪)) 1978‬‬ ‫لێرەوە بە گوزارشتی سایكۆلۆجیست‬ ‫مكدۆگاڵ (( گشت ئەو دیكۆرو ماكیاجەی‬ ‫كاری زاراوە سازییەی سایكۆلۆجیستەكان‬ ‫كە لە توێژینەوەكانی پێشوودا لەسەر‬ ‫رەفتاری مرۆڤ دەیانكرد زیادەرۆیی یەكی‬ ‫نازانستی بووە بۆ سروشتی فسیۆلۆجیانەی‬ ‫پاڵنەرو پێداویستیە جەستەیی یە‪ -‬دەروونی‬ ‫یەكان – بروانە هەمان سەرچاوەی پێشوو‬ ‫)) ‪.‬‬ ‫رەوتی پەرەسەندنی سایكۆلۆجیا دووهێڵی‬ ‫ئاسۆیی و بازنەیی بەخۆیەوە بینیوە‬ ‫ی��ەك��ەم��ی��ان‪ ،‬ك��ە رێ��رەوێ��ك��ی ئاسۆیی‬ ‫گرتۆتە بەر و ئەمرۆش بەتەواوەتی بۆتە‬ ‫پێناسەیەكی زانستی سایكۆلۆجیا پەنابردنە‬ ‫بەرێتی بۆ نوێترین مەعریفەو دۆزینەوەی‬ ‫زانستەكانی دەمارو فسیۆلۆجیا‪ .‬لەم پەیرەوە‬ ‫ێ بەشێوەیەكی بنەرەتی‬ ‫سایكۆلۆجیای نو ‌‬ ‫وابەستیی لەنێوان چاالكیەكانی دەم��اغ و‬ ‫رەفتاردا دەكاتە بناغەی لێكدانەوەكانی وە‬ ‫ب��ەردەوام بۆ شیكردنەوەی هۆكارەركانی‬ ‫پەشێوی رەفتار ئاوڕ لە زانستەكانی توێكاری‬ ‫و فسیۆلۆجی بایۆلۆجی و نیۆرۆلۆجی و‬ ‫دەرمانسازی دەدات��ەوە ئەمەش بۆتە هۆی‬ ‫لەدایكبوونی تازەترین لقی سایكۆلۆجیای‬ ‫زانستی كە بە[نیۆرۆسایكۆلۆجی ] ناسراوە‬ ‫كەلەساڵی ‪1947‬وە بۆیەكەمین جار ئەم‬ ‫زاراوەیە لەالیەن ولیام ئۆسلەر ‪W. Osler‬‬ ‫دواتر لەالیەن هیب ‪ Hebb‬هاتۆتە ئاراوە‬ ‫(( بروانە علم النفس العصبی – تألیف ‪:‬‬ ‫د ‪ .‬أدیب محمد خالدی & د ‪ .‬مفتاح محمد‬ ‫عبدالعزیز – ‪ 2010‬دار وائل للنشر والتوزیع‬ ‫– عمان ‪ /‬أردن ))‬ ‫هێڵی دووەم���ی رەوت���ی پەرەسەندنی‬ ‫سایكۆلۆجیا كە چەشنی پەرەسەندنێكی‬

‫سایكۆلۆجیای سیاسی بریتیە لە پەیوەندی كارلێكردنی زانستی سیاسەت و سایكۆلۆجیا بەیەكەوە‬ ‫درەختیانە ب����ەدەوری خ��ۆی��دا پەلوپۆی‬ ‫هاویشتووە بریتییە لەهاتنە ئ���اراوەی‬ ‫ێ مەیدانی توێژینەوەو پراكتیزەكردنی‬ ‫كۆمەڵ ‌‬ ‫سایكۆلۆجیا‪ .‬ل��ەس��ات��ەوەخ��ت��ێ��ك��دا‪ ،‬كە‬ ‫سایكۆلۆجیا وەك زانستێكی سەربەخۆ‬ ‫ێ‬ ‫كەوتۆتە لێكۆڵینەوە لەسەر مرۆڤ و هەند ‌‬ ‫لەگیانلەبەرانیش شتێكی سروشتییە‪،‬‬ ‫كەئەم زانستە پەلوپۆ بۆ هەموو پانتایییە‬ ‫جۆربەجۆرەكانی وەبەرهێنانی رەفتارو‬ ‫شعووری كارەكتەرەكان بهاوێت بەمەبەستی‬ ‫لێكۆڵینەوە ل��ەس��ەری��ان‪ .‬ل��ەو نێوەندەوە‬ ‫ێ مەیدانی كاركردنی‬ ‫سایكۆلۆجیا گەل ‌‬ ‫تیۆری وپراكتیكی لەخۆگرتووە‪ .‬بەپێی ئەو‬ ‫دابەشكردنە كالسیكیەی بۆ مەیدانەكانی‬ ‫سایكۆلۆجیا ك��راوە دەك��رێ‌ سایكۆلۆجیا‬ ‫ب��ەدوو ئاراستەدا دابەشبێت ‪ :‬یەكەمیان‬ ‫سایكۆلۆجیای تیۆری كەئەم ئاراستەیە‬ ‫بنەماتیۆری ی��ەك��ان ف��ەراه��ەم دەهێنێ‌‪،‬‬ ‫وەئ��اراس��ت��ەی دووەم��ی��ش سایكۆلۆجیای‬

‫و بڕیارە سیاسی یەكانە لەگۆشەنیگای‬ ‫سایكۆلۆجیاوەو بە بەكارهێنانی زاراوە و‬ ‫گوزارشتە سایكۆلۆجیەكان‪.‬‬ ‫سایكۆلۆجیای سیاسی پراكتیزەكردنی‬ ‫س��ای��ك��ۆل��ۆج��ی��ای م��رۆڤ��ە ب���ەك���ردار بۆ‬ ‫دیراسەكردنی سیاسەت‪ ،‬لەوە دەكۆڵێتەوە‬ ‫بۆ نموونە ((چۆن خەڵكی دەگەنە بڕیاری‬ ‫سیاسی لەسەر مەسەلە سیاسی یەكان‬ ‫وەك دەنگدان‪ ،‬هەڵبژاردنی پارتی سیاسی‪،‬‬ ‫وەرگرتنی هەڵوێستی سیاسی‪ ،‬هەروەها‬ ‫چۆن راب��ەر یا سەركردە لەكێشە سیاسی‬ ‫یەكاندا بڕیار دەدات‪ ،‬میانەكاری لەنێوەندی‬ ‫ناتەباییە سیاسی یەكان دەكات)) وە لەسەر‬ ‫ئاستی رەفتاری سیاسی تاكیش ((تەركیزی‬ ‫سایكۆلۆجیای سیاسی لەسەر هەڵوێست‬ ‫وەرگرتنی تاكە‪ ،‬لەسەر بەها سیاسی یەكانە‬ ‫ب��ەالی ت��اك��ەوە‪ ،‬لەسەر بریار وەرگرتنی‬ ‫سیاسیانە ت���اك‪ ،‬ل��ەس��ەر ئایدۆلۆجیای‬ ‫كەسایەتییەكان و لەوێشەوە بەرەو وەرگرتنی‬

‫لە بنیاتنانی هەموو سیستەمە كۆنەپەرست‬ ‫و تۆتالیتاری یەكانی واڵتەكەی ‪.‬‬ ‫زاراوەی سایكۆلۆجیای سیاسی ((بۆ‬ ‫یەكەمین جار لەالیەن زان��ای ئەسنۆلۆجی‬ ‫ی��ەوە [ئ��ەدۆل��ف باستیان ] بەكارهاتووە‬ ‫لەكتێبەكەیدا بە ناونیشانی – ‪Man‬‬ ‫‪1860.‬‬ ‫‪ in History‬س���اڵ���ی‬ ‫دوات���ر ب��ی��رم��ەن��دی ف��ەرەن��س��ی هیپۆلیت‬ ‫ئەدۆلف تین ‪ 1893-1828‬تیۆرەكانی‬ ‫باستیانی لەیەكێ‌ لەبەرهەمەكانی خۆیدا‬ ‫بەكاریهێناوە‪ .‬بروانە‪The political((:‬‬ ‫‪psychology –wikipedia the‬‬ ‫‪))free encyclopedia‬‬ ‫زان����ای سایكۆلۆجیستی ن��ەم��س��اوی‬ ‫سیگمۆند فرۆید دەكرێت بە بناغەدارێژەری‬ ‫نزیكبوونەوەی سایكۆلۆجیا لە سەرجەم‬ ‫كایەكانی تری مەعریفەی بەشەری دادەنرێت‪.‬‬ ‫هەرخوێنەرێك بەرهەمەكانی فرۆید بەتایبەت‬ ‫(( الحرب والحچارە والحب والموت‪ ،‬الگوگم‬

‫وال��پ��ورە الجنسیە‪ ،‬م��ا ال��وع��ی الگبقی)‬ ‫بخوێنێتەوە دەگاتە ئەو باوەڕەی‪ ،‬كە تەنها‬ ‫ئابوری و ب��ەرژەوەن��دی ئابوری و سیاسی‬ ‫نییە‪ ،‬كە وا لەكارەكتەری سیاسی دەكات‬ ‫شوێنكەوتەی پارتێك‪ ،‬ئایدۆلۆجیایەك‪،‬‬ ‫سەركردەیەك بكەوێت‪ .‬بگرە زۆر جار بە‬ ‫پاڵنەری سایكۆلۆجی بەشێكی زۆر لە‬ ‫جەماوەر شوێنكەوتەی رەوتێكی سیاسی یا‬ ‫كۆمەاڵیەتییە كە لەدژی بەرژەوەندی یەكانی‬ ‫خۆشیەتی ‪.‬‬ ‫یەكێكی تر ل��ەو روناكبیرو الیەنانەی‬ ‫خ��وێ��ن��دن��ەوەی ب��ەه��اداری��ان ه��ەی��ە‪ ،‬كە‬ ‫لەپەیرەوی ((سایكۆلۆجیا‪-‬سیاسەت)) وە‬ ‫دونیابینی سیاسەت و كارەكتەری سیاسی‬ ‫دەك��ەن هربرت م��ارك��ۆز ‪1979 -1898‬و‬ ‫هاورێیانێتی لە قوتابخانەی فرانكفۆرت وەك‬ ‫ماكس هۆركایمەر وە تیۆدۆر ئەدۆرنۆ ‪.‬‬ ‫پۆل رۆبنسن دەنوسێت((ماركۆز لەالیەن‬ ‫خۆیەوە بەشێكی گ��ەورەی لە گرنگیدانی‬

‫هیچ پانتاییەكی جوگرافی‪ ،‬هێندەی خەڵكی عێراق و دانیشتوانی‬ ‫هەرێمی كوردستان پێویستیان بەوە نییە‪ ،‬كە بە باشی ئاگاداری‬ ‫توێژینەوەكانی سایكۆلۆجیاوە بۆ سیاسەت بێت تا زۆر بەباشی خۆیو‬ ‫ێ‬ ‫بڕیارە چارەنووسازەكانی خۆی بناس ‌‬ ‫پراكتیكی كە بنەما تیۆری یەكان لەو‬ ‫كایانەدا پراكتیزە دەكرێن ‪.‬‬ ‫م��ەی��دان و ب��وارەك��ان��ی سایكۆلۆجیای‬ ‫تیۆری بریتیە لە ‪ :‬سایكۆلۆجیای گەشە‪،‬‬ ‫سایكۆلۆجیای مەعریفی‪ ،‬سایكۆلۆجیای‬ ‫كەسایەتی‪ ،‬سایكۆلۆجیای كۆمەاڵیەتی ‪.‬‬ ‫م��ەی��دان و ب��وارەك��ان��ی سایكۆلۆجیای‬ ‫پراكتیكیش بریتیە ل��ە‪ :‬سایكۆلۆجیای‬ ‫پ��ەروەردەی��ی‪ ،‬سایكۆلۆجیای پیشەسازی‪،‬‬ ‫سایكۆلۆجیای تاوانكاری‪ ،‬سایكۆلۆجیای‬ ‫س���ەرب���ازی‪ ،‬س��ای��ك��ۆل��ۆج��ی��ای وەرزش����ی‪،‬‬ ‫سایكۆلۆجیای بازرگانی‪ ،‬سایكۆلۆجیای‬ ‫كەسایەتی تایبەت‪ ،‬سایكۆلۆجیای سیاسی ‪.‬‬ ‫سایكۆلۆجیای س��ی��اس��ی‪ :‬بریتیە لە‬ ‫پەیوەندی كارلێكردنی زانستی سیاسەت‬ ‫و سایكۆلۆجیا بەیەكەوە‪ ،‬لەپاڵ ئەمەشدا‬ ‫بریتییە لە بەكارهێنانی شێوازوچەمك و‬ ‫تیۆرەكانی زانستی سایكۆلۆجیا لە شیكارو‬ ‫راڤەكردنی رەفتاری گشت كاراكتەرەكان‬ ‫و الیەنەكانی ن��او پ��رۆس��ەی سیاسەت‪،‬‬ ‫وەلێكدانەوە و تەفسیركردنی هەڵوێست‬

‫بریاردانی بەكۆمەڵیانە لەسەر لەشكركێشی و‬ ‫توندوتیژی سیاسی –(( بروانە ‪Oxford‬‬ ‫‪Handbook‬‬ ‫‪Of‬‬ ‫‪Political‬‬ ‫‪Psychology – Edit by David .‬‬ ‫‪O. Sear , Leonie Huddy and‬‬ ‫‪. )) 2003 Robert Jervis – Jul‬‬ ‫بەرای هەندێ‌ لە بیرمەندانی ئەم بوارە هیچ‬ ‫كاتێك لەمێژوودا هێندەی ئەمرۆ تێگەیشتن‬ ‫لەروانگەی سایكۆلۆجیاوە بۆ سیاسەت‬ ‫گرنگ نەبووە‪ ،‬بە بۆچوونی منیش وەك‬ ‫خوێنەرەوەیەكی ئارەزوومەندی ئەم بوارە‬ ‫هیچ پانتاییەكی جوگرافی‪ ،‬هێندەی خەڵكی‬ ‫عێراق و دانیشتوانی هەرێمی كوردستان‬ ‫پێویستیان بەوە نییە‪ ،‬كە بە باشی ئاگاداری‬ ‫توێژینەوەكانی ئەم بوارە بێت تا زۆر بەباشی‬ ‫ێ‬ ‫خۆیو بڕیارە چارەنووسازەكانی خۆی بناس ‌‬ ‫وە لەوە تێبگات‪ ،‬كە چۆن نزیكی سەدەیەكە‬ ‫بەردەوام كەسایەتی پیرۆزی سیاسی دروست‬ ‫ێ‬ ‫دەكات و دواییش باجێكی زۆر دەبەخش ‌‬ ‫تا لە ستەمی ئەو مقدەسە رزگ��اری بێت‪.‬‬ ‫كەچۆن خۆشی بەشداریەكی تەواوی كردووە‬

‫والحرام‪ ،‬علم النفس الجمعی وتحلیل االنا))‬ ‫بخوێنێتەوە دەگاتە ئە و دەرەنجامەی‪ ،‬كە‬ ‫تیۆری شیكردنەوەی دەروونی فەرهەنگێكی‬ ‫دەوڵەمەندی دەدات�ێ‌‪ ،‬كە تۆ بتوانیت زۆر‬ ‫دی��اردەی رەفتاری بەكۆمەڵ لە مەیدانی‬ ‫سیاسی و كۆمەاڵیەتیدا پێی بخوێنیتەوە‪.‬‬ ‫بەتایبەت تێگەیشتنێكی ق��واڵ لەتیۆری‬ ‫((ع��وس��اب��ی دەس��ت��ەج��ەم��ع��ی)) ف��رۆی��د‬ ‫روانگەیەكی باشە بۆ بیننینی پاڵنەرە‬ ‫شاروەكانی ژێ��ر رەف��ت��اری دەستەجەمعی‬ ‫نادروست ‪.‬‬ ‫بەرای پۆل رۆبنسون – نوسەری كتێبی‬ ‫(( الیسار الفرۆیدی )) ئەگەر ماركسیزم‬ ‫ێ‬ ‫بریتی بێت لە سۆسیۆلۆجیای بەربەرەكان ‌‬ ‫‪ ،‬ئەوە فرۆیدیزم بریتیە لە سایكۆلۆجیای‬ ‫ێ‪.‬‬ ‫بەربەرەكان ‌‬ ‫یەكێكی ت��ر ل��ەو رون��اك��ب��ی��ران��ەی لەو‬ ‫پەیرەوەوە خوێندنەوەی سایكۆلۆجیا دەكات‬ ‫بۆ دیاردەی سیاسی و رەفتاری كارەكتەری‬ ‫سیاسی(ویلهام رایش)ە ئەوەی كتێبەكانی‬ ‫رایش (علم النفس الفاشی الجمعی‪ ،‬الپورە‬

‫خ��ۆی تەرخانكردبوو بۆ لێكۆڵینەوە لە‬ ‫ئوسوڵی ئایدۆلۆجیای فاشیزم))‪ .‬وە یەكێك‬ ‫لە گرنگترین پرۆژەی بەكۆمەڵی قوتابخانەی‬ ‫فرانكفۆرت ئەولێكۆلینەوەیە بوو‪ ،‬كە لەسەر‬ ‫دەسەاڵت وە ئەمە لەواقیعدا لێكۆڵینەوەیەكی‬ ‫ئامادەكاری بوو بۆ لێكۆلینەوەیەكی ناودارتر‬ ‫بە ن��اوی كەسایەتی ئوتۆریتاری‪ .‬ئەمە‬ ‫جگەلەوەی ماركۆز وەك پسپۆرێكی شارەزا‬ ‫لەو قوتابخانە فكریەدا لەبواری فەلسەفەو‬ ‫سیاسەتدا ك��اری دەك����رد‪ -.‬ب��روان��ە پۆل‬ ‫رۆبنسون‪ :‬الیسار الفرویدی – ترجمە لگفی‬ ‫فگیم & شوقی جالل – دار الگلیعە للگباعە‬ ‫والنشر –بیروت ‪)) 1974‬‬ ‫دواتر لیكۆڵینەوە لەسەر سایكۆلۆجیای‬ ‫سیاسی ب��ووە بابەتی س��ەردەم لەگەلێك‬ ‫لە واڵتانی تری رۆژئ��اوادا هەر لەبریتانیاوە‬ ‫ب��ی��گ��رە‪ ،‬ك��ە ل��ەالی��ەن ه����ەردوو زان��ك��ۆی‬ ‫ئۆكسفۆردو كامبردج چەندەها كۆرسی‬ ‫هەمەرەنگ پیشكەشكرا لەسەر بابەتی‬ ‫پەیوەندیدار بەو مەعریفەیە‬ ‫ب��ڕوان��ە س���ەرچ���اوەی ئ��ام��اژە‬ ‫‪ -‬‬

‫پێكراوی پێشووتر ئەنترنێت‪-‬‬ ‫فری ئینسكلۆپیدیا ‪.‬‬ ‫یەكێك لەبەرهەمە دیارەكانی مێژووی‬ ‫پەرەسەندنی مەعریفەی سایكۆلۆجیای‬ ‫سیاسی بریتیە لە رێكخراوی كۆمەڵەی‬ ‫نێودەوڵەتی سایكۆلۆجیای سیاسی كە بە‬ ‫[‪ ] ISPP‬ناسراوە ‪.‬‬ ‫ئەم كۆمەڵەیە رێكخراویكی فرەپسپۆری‬ ‫جیهانییە‪ ،‬كەنمایندەی زۆر مەیدانی‬ ‫لیكۆڵینەوەی دی��اری��ك��راوە‪ ،‬ك��ە گرنگی‬ ‫دەدات بە پ��رۆس��ەو چاالكی دووالی��ەن��ەی‬ ‫سایكۆلۆجیاو سیاسەت‪ .‬وە لەنێوەندی ئەم‬ ‫رێكخراوەدا گەلێك ئەندامی لەخۆگرتووە‬ ‫هەر لە زانایانی سیاسەت و سایكۆلۆجیستی‬ ‫ن��اودارو پزیشكی دەروون��ی و مێژوونوسان‬ ‫و زانایانی كۆمەڵناسی و ئابوری ناسان و‬ ‫ئەنترۆپۆلۆجیست و بەرپرسانی دەوڵەتی و‬ ‫رۆژنامەنووسان‪ .‬وە ئەم رێكخراوە ئەندامانی‬ ‫لەزۆر واڵتانی دنیاوە بەشداریان تیاكردووە‬ ‫هەر لە ئەمریكای سەروو خواروو ئەوروپاو‬ ‫ئاسیاو ئەفریقاو رۆژهەاڵتی نێوەند‪ .‬ئەم‬ ‫رێكخراوە لەساڵی ‪ 1978‬وە دام��ەزراوەو‬ ‫نزیكەی هەشت سەد ئەندامی لە بیرمەندانی‬ ‫ك��ارا ل��ەوان��ەی گرنگی ب��ەم ب����وارەدەدەن‬ ‫لەخۆگرتووە‪ .‬ئەم رێكخراوە سەرەڕای گشت‬ ‫چاالكیەكانی گۆڤارێكی وەرزی دەردەك��ات‬ ‫بەناوی سایكۆلۆجیای سیاسی ((بۆ زیاتر‬ ‫ش��ارەزای��ی لە سەرئەم رێكخراوە خوێنەر‬ ‫دەتوانیت لەرێگەی ئەم سایتەوە زانیاری‬ ‫زیاتر وەرگرێ‌ ‪. ] www.ispp.org [ :‬‬ ‫ئەوەی گرنگە لێرەدا بوترێت ئەوەیە‪ ،‬كە‬ ‫هەر سایكۆلۆجیستێك بخوازێت لەم بوارەدا‬ ‫كاربكات بەپشت بەستن بەو باكگراوندە‬ ‫ئەكادیمیاییەی خوێندویەتی یا دروسترە‬ ‫بڵێین بە تەنها پسپۆرێتی و شارەزایی لە‬ ‫بواری سایكۆلۆجیادا بەس نییە بۆ ئەوەی‬ ‫بتوانێت نهێنییەكانی پشت رەف��ت��اری‬ ‫كارەكتەری سیاسی تاك و بەكۆمەڵ بخاتە‬ ‫روو ئ��ەگ��ەر كەسێكی ب��ەت��وان��اش نەبێت‬ ‫لەبواری رۆشنبیری سیاسی و ئایدۆلۆجیا و‬ ‫راگەیاندن و پڕوپاگندەی سیاسی و نیفاقی‬ ‫سیاسیانەدا‪ ،‬كە هەتا ئیستاش لەپانتایی‬ ‫سیاسەتی رۆژهەاڵتی ناویندا بۆتە خەسڵەتی‬ ‫بلیمەتی و لێهاتوویی كارەكتەری سیاسی‪.‬‬ ‫وەدەب��ێ��ت روناكبیری ب��ەت��وان��ا ل��ەب��واری‬ ‫سایكۆلۆجیای سیاسی دا ئاگاداری رەوتی‬ ‫ئابوری نیشمانی خۆی بێت لەنزیكیشەوە‬ ‫ئاگاداری ژیانی ئابوری سیاسی كۆمەاڵیەتی‬ ‫گروپ و چینە جیاوازەكان بێت‪ .‬لە ئەوروپا‪،‬‬ ‫لەقۆناغی گەشەسەندنی س��ەرم��ای��ەداری‬ ‫و سەرهەڵدانی ئایدۆلۆجیاو قەڵەمڕەوی‬ ‫فاشیدا‪ ،‬سایكۆلۆجیستی سیاسی دەبوایە‬ ‫ئاگاداری پەیوەندییەكانی بەرهەمهێنانی‬ ‫سەرمایەداری بێ‪ .‬وەل��ەدوای خوێندنەوەی‬ ‫ت��ەواو لە مەعریفەی ئابوری سیاسیدا بۆ‬ ‫پەیوەندی چینایەتی ئینجا دەكەوتە پرسیار‬ ‫بۆ لە دەوڵەتێكی قەڵەمرەوی فاشی وەك‬ ‫ئەڵمانیادا چینی كرێكاران و توێژی الوان‬ ‫دەچوونە ژێر سێبەری حزبی سوشیالستی‬ ‫نیشتمانی هیتلەریدا لەكاتێدا ستراتیژی ئەو‬ ‫حزبە لەدژی بەرژەوەندی یەكانیانیش بوو‪،‬‬ ‫لێرەوە خوێندنەوەی سایكۆلۆجیاو فرۆیدیزم‬ ‫دەب��ووە یارمەتیدەر بۆ گەیشتن بەوەاڵمی‬ ‫پرسیارەكان ‪.‬‬ ‫بروانە كتێبی ویلیام رایش (( ما الوعی‬ ‫الگبقی – نحو علم نفس سیاسی للجماهیر‬ ‫– ترجمە جورج گرابیشی – بیروت ‪1979‬‬ ‫الگبعە الپانیە)) ‪.‬‬ ‫لێرەوەیە‪ ،‬كە ئەو سایكۆلۆجیستانەی‬ ‫ل����ەب����واری س��ای��ك��ۆل��ۆج��ی��ای س��ی��اس��ی‬ ‫ك���اردەك���ەن بەتەنها ب��ە مەعریفەیەكی‬ ‫(س��ری��ری)– كلینیكیەوە‪ ،‬مامەڵە لەگەاڵ‬ ‫كارەكتەرو نەخۆشەكانیان ناكەن لەكاتی‬ ‫چ��ارەس��ەرك��ردن��ی��ادا بەڵكو بەكلتوورێكی‬ ‫سیاسی ش��ۆرش��گ��ێ��ڕی م��رۆڤ��دۆس��ت��ان��ەوە‬ ‫مامەڵەیان لەگەڵدا دەكەن لەو روانگەیەشەوە‬ ‫دەگ��ەڕێ��ن ب��ۆ بنەبڕكردنی هۆكارەكانی‬ ‫پەشێوی سایكۆلۆجی الی نەخۆشەكانیان‪.‬‬ ‫بۆیە كەسایەتی سایكۆلۆجیستی سیاسیی‬ ‫جگەلەوەی‪ ،‬كە كەسایەتییەكی ئەكادیمی و‬ ‫زانستخوازە لەهەمانكاتیشدا لەگەاڵ ئەوەشدا‬ ‫كەسایەتی یەكی بەهەڵوێست و شۆرشگێرە‪،‬‬ ‫شۆرشگێڕ بە مانای جەنگخوازو پارتیزان‬ ‫نا بەڵكو بەمانی رادی��ك��ااڵ و گۆرانخواز‪.‬‬ ‫وە هەمیشە ب��ە چ��اوێ��ك��ی گ��ۆران��خ��وازی‬ ‫ی��ەوە دەڕوان��ێ��ت��ە سیستەمی گ���وزەران و‬ ‫قەڵەمڕەوی واڵتەكەی و هاوكات بە چاوێكی‬ ‫پێشكەوتنخوازیشەوە دەروانێتە ئاسۆی‬ ‫داهاتووی گەلەكەی ‪.‬‬