FALARES 14
Leticia Muíños 6º E.P.
C.E.I.P. DE TENORIO CURSO 2005-06 SUBVENCIONADO POLA CONSELLERÍA DE EDUCACIÓN GABINETE DE NORMALIZACIÓN LINGÜÍSTICA
ÍNDICE: PÁXINAS FALARES POÉTICO
03 - 04
EXPOSICIÓN DE DOCES
05
CONTOFALARES
06 - 14
UN LIBRO, UN AMIGO
15
VERBILANDIA
16
FALARES DOS ASTROS
17
AXENDA CULTURAL
18 - 23
SEMANA INTERCULTURAL
24 - 29
FALARES DEPORTIVO
30 - 33
FALARES DE LUGRÍS
34 - 39
FALARES DA COCIÑA
40 - 43
FALARES VIAXANTE
44 - 47
FALARES INFORMATIVO
48 - 53
DESPEDIDA
54
FALARES DE RISA
55
2
FALARES POÉTICO
Javi 4º E.P.
Tania 4º E.P. Juan Carlos 4º E.P.
Laura 4º E.P.
3
CARAPUCHIÑA O POLBO Pola mar vai O polbo vermello Coas patas mutiladas Da pelexa cun cangrexo.
Había unha vez unha nena chamada Carapuchiña Vermella ía xunto a avoa a levarlle torta de piña. Ía polo camiño cantando e saltando. Apareceulle o lobo famento e cansado.
Os tentáculos van prestos Á busca de vinganza Leva a tinta preparada Para servirse dela na argallada. Marcos 6º E.P.
Chegou o lobo e petou na porta. Entrou na casa da avoíña, quitoulle a roupa comeuna e meteuse en camiña.
O SALMÓN Polo mar Salmón fraco Coas aletas Brincaleteando.
Chega Carapuchiña á casa e dálle a torta de piña. O lobo asusta a Carapuchiña cómea e feliz da vida. Pasou un cazador preto de alí oíu ruídos e achegou o nariz. Atrapouno e levouno ó río. Carapuchiña e a avoa quedaron salvadas. José Luis Caramés 6º
Fociño curto De atrapador Pasea a barriga Salomónida. José Manuel 6º E.P.
“A TARTARUGA E A LEBRE” Érase unha vez unha tartaruga que precisamente non era rápida coma un buga e tamén unha lebre moi chuleta máis rápida ca unha lambreta. Os dous animais propuxeron unha carreira e marcaron a saída e a meta. Xa estaban listos para a guerra. Unha vez na carreira, a lebre moita velocidade pero pouca intensidade, mentres que a tartaruga corría pouquiño pero adiantaba pasiño a pasiño. A lebre era moi fachendosa e paraba cada vez que vía unha boa moza. A tartaruga seguía a suar a gota gorda mentres tanto a lebre estaba comprando roupa. Xa na fin da carreira a lebre seguía a enredar cando a tartaruga xa case se vía gañar. Finalmente a tartaruga gañou e a lebre cun canto nos dentes levou. Néstor Alonso 6º
4
EXPOSICIÓN DE DOCES
5
CONTOFALARES PERSONAXES DUN CONTO LIBRO: “AS VACACIÓNS DE NICOLASIÑO” PERSONAXE: Nicolasiño. COMO É O MEU PERSONAXE: É un neno moi traveso ao que lle gusta viaxar. Tamén é moi alegre e moi xoguetón e gústalle ter moitos amigos sobre todo os da súa idade; a verdade é que é moi bo cando quere. Dedícase a facer trasnadas, por exemplo cando se puxo a correr polos corredores dun tren. OUTROS DATOS DE INTERESE: quere ser bo pero non pode porque bota de menos as trasnadas. Aínda que o ser bo non está nada mal. PÓDESE RECOÑECER PORQUE ten os ollos azuis coma o ceo, unha boca pequeniña que non entra nin un floco de millo, tamén lle gusta vestir con roupa de mariñeiro e encántanlle as gorras. Tania Rodríguez 4º E.P.
LIBRO: “UN CABALO NUNHA ILLA” PERSONAXE: O cabalo. COMO É O MEU PERSONAXE: É un cabalo solitario, gústalle a compañía doutros cabalos, abúrrese só, gustaríalle facer algo, ser útil ós demais. Segue a pacer e, mentres come, cavila no seu grande proxecto. PÓDESE RECOÑECER PORQUE cambia a súa vida de cabalo pobre, desgraciado e miserable pola dos cabalos máis gordos e mantidos que portan carrozas, eses queren impedir que fale. Sandra González 4º E.P.
LIBRO: “KIKA SUPERBRUJA EN EL SALVAJE OESTE” PERSONAXE: Kika COMO É O MEU PERSONAXE: É alta e delgada. Na cara ten pencas que lle dan un aire de nena travesa. Ten os ollos azuis coma o ceo, pelo longo e castaño que lle chega ós ombreiros. Ten o nariz chato, e as orellas grandes. É lista porque sempre ten os exercicios ben, é guapa e boa estudando porque saca boas notas. PÓDESE RECOÑECER PORQUE é bruxa, e sempre leva roupa escura. OUTROS DATOS DE INTERESE no colexio fai bruxería para sacar boas notas. Miguel Dios 4º E.P.
6
LIBRO: “KIKA Y SU HECHIZO DE LA NAVIDAD” PERSONAXE: Kika COMO É O MEU PERSONAXE: É alta, ten o pelo roxo, é unha nena corrente e moente, é un pouco pintoresca. Ten a boca pequena cuns labios algo grosos. O nariz teno achatado, e a súa estatura é mediana. DEDÍCASE A: estudar. PÓDESE RECOÑECER PORQUE viste moi rechamante , algo hippy, e algo alborotada. OUTROS DATOS DE INTERESE encántanlle os libro de bruxas e os de maxia, e ás veces non conta todo o que sabe. Jessica Marcial 4º E.P.
LIBRO: “LOS DUENDECILLOS DEL ARCO IRIS ” PERSONAXE: “Amarillo” COMO É O MEU PERSONAXE: É refungón, saltarín, contestón, ten os ollos verdes, o nariz redondiño, a boca grande e é de estatura media. DEDÍCASE A: pintar as cousas de cor amarela. PÓDESE RECOÑECER PORQUE leva un vestido de cor amarelo e cor canela.
ñas,...
OUTROS DATOS DE INTERESE, pinta flores, froitos, folliLaura Nóres 4º E.P.
LIBRO: “O GRAN XIGANTE BONACHÓN” PERSONAXE: Bonachón COMO É O MEU PERSONAXE: É un xigante alto, de 8 metros. É delgado e ata pode escoitar todos os sons, tamén pode escoitar como respiran os seres humanos. Os seus ollos son grandes e marróns, coma unha vasoira dunha bruxa. As veces a súa boca está seria, pero non sempre. Debe de ter xa 78 anos aproximadamente. É... doce, simpático e agradable. A Bonachón gústalle facer moitas cousas e inventalas. Caloroso si que o é porque sempre ten calor. DEDÍCASE A: cazar soños bos para os rapaces, tamén dedícase a facer cousas novas. PÓDESE RECOÑECER PORQUE viste con roupas marróns e tamén porque ten boas ideas. OUTROS DATOS DE INTERESE sempre está disposto a axudar a quen queira, ás veces gústalle saber todo. Pero case sempre quere facer todo á vez, como calquera adulto da súa idade. Gústalle a escuridade, por iso ten unha cova escura, sen luz. Fanny Bourdón 4º E.P.
7
8
9
10
11
O AMENEIRO E A NOGUEIRA Esta é a historia dun ameneiro que vive no monte de Viascón a rente do río. Ó longo da súa vida ten coñecido a moitísimos animais cos que comparte ese recuncho. Este ameneiro é moi activo. Está todo o día movendo as súas ponlas enerxicamente, sobre todo cando vai vento, que axuda máis a árbore no seu adestramento. Nas súas ponlas moitos paxariños pasan alí o día, falándolle do que oen nas casas da xente sobre o tempo. Nesta fraga hai moitas máis árbores. Un bo día naceu o seu carón (que non me explico como foi a nacer aló) unha nogueira que vai dar que falar neste conto. Todo comezou un bo día pola mañá cando o ameneiro espertou. A nogueira xa medrara en bo anaco e xa faltaba menos para que as súas ponlas se xuntaran. Cada día que pasaba estaban máis preto un do outro. Unha mañá chegaron ó río dous homes que eran os encargados de organizar a festa de Corpus, e tiñan que buscar follas de plantas para que as súas mulleres fixeran os felpudos. Desa vez tiveron sorte, porque só lles sacaron unhas poucas follas. Ó mediodía o ameneiro e a súa namorada déronse de conta polos paxaros que ían vir cortalas. O ameneiro estivo pensando e chamou a todos os insectos da fraga. Ordenoulles que se puxeran por todo o seu tronco e polo da súa namorada, a nogueira. Cando os homes chegaron alí, dispostos a levar un bo feixe de leña, decatáronse de que esa madeira estaba chea de bichos e dixeron: Esta madeira está podre! – dixo un. Sí, tes razón! – contestou o outro. No momento en que os dous homes marcharon todos os insectos descubriron as árbores. O ameneiro e a nogueira, se o pensades ben, as dúas árbores tiñan méritos dabondo para merecer o seu respecto: os paxariños descanNuria Bugallo E.I. saban nas súas ponlas; o pardal o merlo, o paporrubio, a rula, e polas noites o moucho. Outros animaliños coma a donicela o ourizo cacho e o coello teñen as matogueiras feitas ós seus pés. Despois de un día tan arriscado o ameneiro e a nogueira tiveron un pouco de tempo para eles, e entón falaron moi seriamente e declararon un ó outro o seu amor, xuntaron as súas ponlas e foron moi felices ata o día de hoxe...
NÉSTOR ALONSO 6º E.P. 12
“A ABELLIÑA E A PRIMAVERA” Había unha vez unha abelliña que vivía con outras moitas nunha colmea dentro do bosque. Estaban tristes porque o inverno era moi longo, e estábaselle acabando a comida, pasaban os días e a abelliña reboloteaba pola colmea, axudando ós demais a preparar todo para cando chegara a primavera, así terían todo listo para facer moita mel e para o nacemento das larvas dos ovos. Un día a abelliña viu unha luz moi forte e resplandecente que entraba na colmea. Ela pensou que xa chegara a primavera, e sen pensalo, e sen dicirlle nada a ninguén, saíu voando toda contenta. Pero ó saír deuse conta de só era un pequeno raio de sol que as nubes deixaron pasar. De repente comezou a chover, e ela asustouse porque as súas ás estábanse mollando e non podía seguir voando. Quería chegar a colmea pero non podía, había moitos paxaros en busca de comida e ela pensou que se a vían a comerían, e empezou a berrar: Socorro, socorro! Tivo moita sorte porque cando as súas ás xa empezaban a non poder co peso da auga a súa nai e outras abellas, que xa a estaban buscando, chegaron xunto a ela e salvárona. Ela sentiuse moi aliviada cando a colleron. Cando chegaron á colmea súa nai deulle unha bronca por saír sen dicir nada. Pasaron os días e ela seguía pensando no día que por fin coñecería a primavera, falábanlle tanto dela! Un día ó espertar viu que todos estaban moi contentos, foi correndo xunto a súa nai e ela díxolle: Vas coñecer a primavera! A abelliña non o podía crer, o que desecara tanto tempo por fin ía pasar. Saíu feliz xunto súa nai. “Que fermosa era!”, dixo a abelliña. Sentíase moi feliz, e non decidía en que flor poñerse, todas eran tan bonitas, víase todo verde e as flores parecían un carro de cores. Nos campos a abelliña voaba e voaba de flor en flor, toda contenta e gritando: - Viva! Viva a primavera!
Adrián Marcial 2º EP 13
14
UN LIBRO, UN AMIGO De n d e p e q u e n a s e mp r e me c o n t a b a n c o n t o s p a r a q u e d u r mi s e o u p a r a e s t a r e n t r e t i d a . Ao p r i n c i p i o e r a n l i b r o s mo i s i n x e l o s : d e a n i ma l i ño s , d e Di s n e y , e t c . O me u p r e f e r i d o e r a u n q u e s e t i t u l a b a “ 3 6 5 f áb u l a s ” e c o n t a b a u n h a f áb u l a p a r a c a d a d ía do ano. De s p o i s , c a n d o x a ía á e s c o l a e a p r e n d ín a l e r , a me s t r a s e mp r e n o s d a b a l i b r o s s i n x e l o s p a r a l e r a s f i n s d e s e ma n a , a s í f u n a f i c i o n án d o me á l e c t u r a . Mi ña n a i e mp e z o u c o mp r án d o me l i b r o s d a c o l e c c i ón “ Ba r c o d e Va p o r ” , d e P e r r a u l t , d o s i r mán s An d e r s e n . Ca n d o t e ño o me u c u mp l e o u p o r Re i s s e mp r e me r e g a l a n l i b r o s . Es t e a n o , p o r Re i s , c a ér o n me c a t r o l i b r o s mo i i n t e r e s a n t e s . Os me u s f a v o r i t o s s o n “ As Cr ón i c a s d e Na r n i a ” e “ Ki k a Supe r br uj a ” . Cu n l i b r o p o d e s v i a x a r s e n mo v e r t e d o a s e n t o , i r a l u g a r e s q u e n u n c a v i c h e s e i n c l u s o q u e a ín d a n o n e s t án d e s c u b e r t o s . S e p o s a l g o d a t úa p a r t e , l er l i br os che s er á mo i d i v e r t i d o e út i l p a r a o t e u c o ñe c e me n t o . P o r úl t i mo , o q u e q u e r o d i c i r e q u e u n l i b r o é u n a mi g o p o r q u e n u n c a t e a b u r r e s e c h e f a i c o mp a ña e q u e a x e n t e c a n d o f a g a r e g a l o s q u e o f a g a c o n u n l i b r o q u e é o me l l o r q u e h a i . I r e n e Go n z ál e z 3 º E . P .
RE COME NDACI ÓNS L I T E RARI AS : De 3 a 8 a n o s : “ Co c o r i c o ” . Co n t o p o p u l a r d e Bi r ma n i a a d a p t a d o p o r Ma r i s a Núñe z . OQO E d i t o r a . ( T r a t a s o br e a necesi dade de escoi t ar bos consel l os, do i mp o r t a n t e q u e é c u mp r i r a s p r o me s a s e d a d i f i c u l t a d e q u e s u p ón a p r e n d e r a c o mp a r t i r ) . - “ A pr i nc e s a que bocexaba a t odas
hor as ” .
Ca r me n Gi l . OQO Ed i t o r a . ( Un r e l a t o di ver t i do, si nxel o e ef i caz que l l e saca gr an p a r t i d o á l i n g u a x e e s u b l i ña o v a l o r d a a mi z a d e c u n h a me n s a x e c l a r a e d i r e c t a p a r a o s l e c t o r e s ” . “ Mi s t e r Co r v o ” . Co n t o p o p u l a r t ur co adapt ado por L u i s a Mo r a n d e i r a . OQO Ed i t o r a . ( O s i mb o l i s mo d o c o r v o e s t á c h e o d e c o n t r a d i c i ón s n a s di f er ent es ma n i f e s t a c i ón s cul t ur ai s . Pa xa r o de ma l a g o i r o p a r a a l g ún s , d e s e n v o l v e u n p a p e l e s e n c i a l n o u t r o s p o b o s , o n d e é c o n s i d e r a d o s ímb o l o d e g r a t i t u d e , p r o t e c t o r , a d i v i ño …
15
VERBILANDIA Tradicionalmente, en certos oficios da nosa terra empregábase unha xerga propia que só coñecían os traballadores, e que utilizaban cando non querían ser comprendidos (por exemplo, polos que lles encargaban algún traballo). Esto acontecía no gremio dos afiadores e os canteiros, principalmente, cunha xerga, nestes últimos, que se coñecía como “o verbo dos arxiñas” ou “o latín dos canteiros”. Pois ben, os de terceiro fixeron a súa particular invención de verbos: PLANETAR.– Acto ou acción de ir de planeta en planeta. PICHICHEAR.– Acto de dar toques a un balón. MAPANEAR.– Acto ou acción de mirar un mapa. INTANTEAR.– Tratar de inventar algo. LUCEDEAR.– Andar por debaixo da auga cunha luz. ESPAÑAR.– Poñer a bandeira. PAPELEAR.– Acto de tirar moitos papeis á papeleira. BILIAR.– Acto de escribir con moitos bolígrafos. BESUBEAR.– Acción de obrigar a alguén a dar un bico. BRICHUAR.– Acción de abrazar moi forte. PONCHEAR.- Andar moito con poncho. CLASEAR.– Estar moito tempo en clase. ICONDER.– Acto de arrancar unha folla de algún sitio. ACRAR.– Acto de roubar. COCHETEAR.- Fabricar coches. PONTEAR.– Facer pontes. CARTELEAR.- Acto ou acción de facer carteis. MUCHELEAR.– Acto ou acción de chulearse. VIDEAR.– Acto de mirar moito. MIMILOCHIAR.– Acto de ter moitos mimos. CHICLEAR.– Acto ou acción de mascar chicle. GALICIR.– Acción de ir a Galicia. XOMENER.– Voltar a ser rapaz. MASEER.– Coller unha enfermidade mortal. DEMONIAR.– Acto de ser como un demo.
ALUMNADO DE 3º E.P. 16
FALARES DOS ASTROS Nos tempos de Mar e Castaña había tres amigos moi diferentes. Unha estrela chamada Sol, un satélite chamado Lúa e un planeta chamado Terra. Os tres eran os mellores amigos do Universo universal. A Lúa xuntábase con eles contadas veces do ano e como non tiña móbil non podían estar comunicados. Por iso, xuntábanse aproximadamente sete veces ó ano. Coñecéronse a través dunha trasnada. Na primeira eclipse que vimos nós os catro, estabamos ansiosos no colexio de Tenorio. Era a primeira vez que ocorría un acontecemento tan grande, pois ía a acontecer unha eclipse solar. Para min foi a cousa máis impresionante da miña vida e o mellor foron as sensacións que sentín. Sentín emocións, como alegría e supoño que vos sentistes o mesmo ca min. Tamén sentín o cambio de temperatura. BÁRBARA 6º E.P.
Fany Bourdon 4º
17
AXENDA CULTURAL MAGOSTO Este ano vou en 6º. Supoño que o deste ano será o último magosto. Vouvos contar algún detalliño do “MAGOSTO 2005” Este día paseino moi ben. Tamén rin moito. Ó principio, cando chegaron os alumnos e alumnas de Carballedo, fomos xogar ós xogos que os profesores organizaron. Cada curso dun colexio ía a cada unha das seis actividades. Claro que... os de Infantil non participaron connosco. Cada curso dun colexio ía a un dos xogos, pero voume explicar mellor. Primeiro con primeiro, sexto con sexto... Cos dous cursos de 6º eramos 19 rapaces. Ós de sexto, o primeiro xogo que lle tocou foi o das cadeiras. Primeiro fixemos tres grupos de seis rapaces o grupo. O supervisor do xogo, don Fernando, daba palmadas. Correndo nós, ó redor das cadeiras; en canto as palmadas pararan de soar, tiñamos que sentar. O que non se sentase, porque faltaba unha cadeira, tíña que sentar enriba dun dos seus compañeiros. Así varias veces. No seguinte xogo, a supervisora foi dona Puri. Primeiro fixemos grupos de catro. En cada grupo había catro rapaces. Simplemente, neste xogo, había que facer un quebracabezas. O meu grupo máis eu, estivemos a piques de acabar o pasatempo, pero esta vez o tempo foi gañador. O seguinte xogo supervisábao don Marcos. Tiñamos que facer dous grupos de doce alumnos. Dous rapaces por parella. Cada parella collía unha saca e... a pasarse a pelota.! O xogo seguinte supervisábao dona Alicia. Tiñamos que facer dous grupos de dez membros. Cunha colchoneta había que levar ó compañeiro dun lugar ó outro. Cada volta cambiábase de compañeiro. No seguinte xogo o supervisor era don Manolo. O xogo que iamos practicar era moi popular no magosto. Coa guía tiñamos que controlar un aro de ferro, O Aro. O xogo seguinte supervisábao dona Lupe. Por uns circuítos debuxados con xiz, tiñamos que conducir unhas chapas. Logo marchamos todos a comer castañas. Fixemos unha fila cada curso, pero esta vez... Infantil estaba con nós. Os de sexto de Tenorio sentámonos xuntos. Ó acabar as castañas eu e Xosé Manuel fomos xogar ó pilla. Os de Carballedo moi cedo marcharon, tras comer as castañas. E así acabou este “MAGOSTO 2005” Diego Dios 6º E.P.
18
19
20
21
ENTROIDO Son un obxecto esquecido. O mundo dáme de lado. Xa ninguén xoga comigo. Voume presentar: Son un dado! Noutra hora fun o rei de todos os xogos de mesa e por mor da Play e a videoconsola gardáronme nesta artesa. Pero eu aínda me resisto a estar nesta situación e este tempo de Entroido vaime dar a solución. Chamarei a catro amigas que aínda conservo agora. Moito xogaron comigo! Tanto Lupe ou Luisa, como Puri ou Aurora. Chamarei a unha por unha. Que boa idea a desta testa! e cos nenos e nenas de Tenorio faremos unha festa Xa están todas avisadas. Non tardarán en chegar. Irei preparando todo e fartarémonos de xogar. Sonvos nenas das de antes. Xa están un pouco crecidiñas pero encántame xogar con elas. Son moi boas rapaciñas! Xogaremos coa baralla co dominó e cos birlos e ó remate do lance Acabarán todos rendidos.
Eu só tardarei moito e levarame algún tempo. Que me axuden os peóns do xadrez pois teñen moito talento! Cara alá van as rapazas Que feliz está este dado! pronto comezarán os xogos pois xa está todo arranxado. Aurora quere xogar ós birlos cos de infantil. Caerán moitas veces, seguro que máis de mil. No primeiro intento a bóla, non lanzou con moita fe e como lle saíu desviada os birlos quedaron de pé. O segundo intento foi un pouco máis atinado caeron seis birlos e catro quedaron no seu lado. A terceira foi a boa. Apuntou e apuntou, foi tan certeiro o tiro que ningún birlo de pé quedou Luisa está un pouco arrefriada De súpeto, esbirrou: achisss! e despois de soar os mocos propuxo xogar ó Parchís. Ela escolleu as fichas verdes. Aurorita as amarelas as azuis foron para Lupe e a Puri tocáronlle as vermellas. Cando este xogo comezou, para mín, foi un momento brillante, pois despois de moito tempo vin un dado rebrincar cara diante.
22
Remataron co parchís e propuxeron as catro: Xoguemos ó dominó! Diso sabemos un anaco! Co primeiro ciclo de primaria completaron este xogo e repartiron as fichas para comezaren logo. Despois daquela partida deixaron as fichas moi aliñadas e cun pequeno empurrón Lupe deixounas todas espalladas. Fixeron un pequeño receso para a gorxa refrescar e mentres tanto unha delas as cartas comezou a barallar. Coas cartas ben mesturadas Lupe propuso axiña: Cambiamos outra vez de xogo? Xogamos unha partidiña? Xogaron ó tute e a escoba, ó burro máis á brisca e eu decateime que a unha sota a coñecía de vista. Aurora gardou o naipe nunha caixa de cristal e Puri propuxo logo: Xogamos a algo máis intelectual? O acordo foi unánime e todas dixeron á vez Eso é!. Estou de acordo! Xogaremos ó xadrez!
Un era Dieguiño Espaski a outra Nerea Casparov e todo quedou disposto para que xogaran os dov. A partida foi moi dura, ningún cedía no combate, e como non remataba, a cousa quedou nun empate. Os de quinto de primaria tamén veñen a xogar e un xogo de habilidade queren amosar. Hai que estar moi atentos e estirar ben as ourellas para interpretar ben as ordes que nos darán esas parellas. Xa son horas de marchar fíxose tarde axiña recollamos todo ben e vaiamos á casiña. Pero antes de liscar teño que recoñecer que xogar aquí en Tenorio foi un inmenso pracer. Grazas ós/ás nenos e nenas pola súa participación e dende aquí recomendámoslles xogos con animación.
23
SEMANA INTERCULTURAL
Emigrantes galegos embarcando en Vigo, nos primeiros anos do século XX
Luns 28: - Proxección de películas
Martes 29: - Inauguración da exposición “Sabías que…”
Mércores 30: - Día dos bailes.
Xoves 1: - Proxección dun conto infantil
Luns 5: - Representación teatral
24
OS CABALEIROS DE CORES
“A nosa é a cor das nubes cando se pon o sol e o aire aínda é morno”
Nós si que somos fermosos! Mirade o sol, o ouro, os limóns...
“Cando as plantas están fortes e mozas as súas follas son verdes”
“De que cor son as montañas
cando as miramos ó lonxe á media tarde?
“Que guapo son!...” “Que figura teño!...” “Quen lles dera ser coma min!...”
“Que fantástico ese arco de cores!”
“Que fermosas todas xuntas!”
2º Ciclo E.P. 25
ES TES S ON ALGÚNS DOS F RAGMENTOS QUE AP ARECEN NA NOS A EXP OS I CI ÓN: A i n f a n c i a a me a z a d a Po b r e z a , Co n f l i t o s Ar ma d o s e o VI H/ SI DA. Mi l mi l l ón s d e n e n o s e n e n a s n o n p o d e n a p r o vei t ar dos seus der ei t os debi do a que car ecen pol o me n o s d u n o u mái s d o s b e n s e s e r v i c i o s b ás i c o s necesar i os par a sobr evi vi r , cr ecer e desenvol ver se. Ne n o s e n e n a s q u e v i v e n n a p o b r e z a Os n e n o s e n e n a s q u e vi ven na pobr eza enf r ón t a n s e á p r i v a c i ón de mo i t o s dos seus der ei t os: a super vi venci a, a s a úd e e a n u t r i c i ón , a educac i ón , a p a r t i c i p a c i ón e a p r o t e c c i ón c o n t r a os danos, a expl ot ac i ón e a d i s c r i mi n a c i ón . Mái s de 1. 000 mi l l ón s de nenos e nenas sof r en gr aves p r i v a c i ón s d e p o l o me n o s u n d o s b e n s e s e r v i c i o s esenci ai s que necesi t an par a sobr evi vi r , cr ecer e des envol ver s e. Mi l l ón s d e n e n o s e n e n a s p a d e c e n g r a v e s p r i v a c i ón s e n ma t e r i a d e n u t r i c i ón , auga, i n s t a l a c i ón s de s a n e a me n t o , acceso ós s er vi ci os b ás i c o s de a t e n c i ón da s a úd e , vi venda adecuada, e d u c a c i ón e i n f o r ma c i ón . Ne n o s e n e n a s a t r a p a d o s e n c o n f l i t os Os n e n o s e a s n e n a s s o n s e mp r e as p r i me i r a s v ít i ma s dos conf l i t o s a r ma d o s . I ncl uso cando non mo r r e n ou sof r en mu t i l a c i ón s , p o d e n q u e d a r o r f o s , s e r secuest r ados ou padecer c o mp l i c a c i ón s p s i c o l óx i c a s debi do a unha e x p o s i c i ón di r ect a á vi ol enci a, á pobr eza ou á per da de ser es quer i dos.
26
ESCRITORES GALEGOS NA EMIGRACIÓN
LORENZO VARELA O nacemento de Xesús Lorenzo Varela está vencellado ó fenómeno da emigración galega, pois ven ó mundo no barco chamado “La Navarra” que transportaba a súa familia desde o seu pobo chamado Monterroso (Lugo) ata a Habana (Cuba). Chegaron a illa, na que permaneceron ata 1920, e logo trasládanse a Buenos Aires (Arxentina). Os primeiros tempos de Lorenzo Varela aconteceron no barrio de Nueva Pompeya. Varela, aínda sendo un neno, recordaba o entorno rural de Monterroso, o seu pobo. El volve a Lugo nos anos 30 para estudar Bacharelato. Participa na fundación, o 11 de xaneiro de 1933, das Mocidades Galeguistas de Lugo con Ramón Piñeiro e outros compañeiros como Celso Emilio Ferreiro. En Lugo toma amizade con Anxel Fole, que por entón editaba unha revista periodista chamada “Yunque”. Estes anos marcaron algúns escritos posteriores como o poema “Eramos tres irmáns”. Na década dos 30 (1934) Xesús Lorenzo Varela abandona a cidade das murallas para estudar Filosofía e Letras en Madrid. Esta etapa na biografía de Xesús onde contacta co grupo PAN (Poetas Andantes e Navegantes) interrómpese en 1936 co comezo da Guerra Civil española. Ao condicionado o seu labor xornalista Lorenzo Varela reacciona enrolándose como voluntario para loitar ca fronte donde pasou a comandar unha brigada da primeira división e afiliarse ao Partido Comunista. O ano pasado adicouse o Día das Letras Galegas a este escritor. RAMÓN CABANILLAS ENRIQUEZ Ramón Cabanillas naceu o 3 de xuño do ano 1876. A súa casa natal é unha pequena edificación situada no barrio de Fefiñáns, Cambados. Tras iniciarse nas letras e no latín foi seminarista. Entre 1889 e 1893 camiñou os claustros de San Martiño Penario, onde ós 13 anos escoitou por primeira vez as palabras dun mestre enaltecendo a beleza da nosa fala. Do seminario marchou para asumir tarefas de contabilidade no Concello de Cambados durante 10 anos. No ano 1910 houbo de emigrar a La Habana, Cuba, onde foi contable de comercio e administrador do Teatro Nacional, propiedade do Centro Galego. En 1913 sae do prelo na Habana o seu primeiro libro “No desterro” e en 1915 edita tamén na capital das Antillas o seu segundo libro “Vento Mareiro”, ambas as dúas obras unha exaltación de Galicia como unidade colectiva. De volta á terra, publica en Vilagarcía no ano 1917 “Da terra asoballada” e ingresa na Academia Galega en 1920, aceptando en 1929 a cadeira de representante da Lingua Galega na Real Academia Española. Pasa en Madrid a Guerra Civil e marcha a Valencia onde asiste á Tertulia do Café Acuarium. Xubílase e pasa un tempo no Mosteiro de Samos, e volta a Cambados. Alí finou o 9 de novembro de 1959. Cabanillas foi unha das máis importantes e destacadas figuras galegas do Movemento Galeguista, poeta fecundo de técnica variada.
ALUMNADO DE 6º E.P.
27
A NOSA CAMISETA TODOS/AS XOGAMOS:
NON IMPORTA DE ONDE PROCEDAMOS
28
29
FALARES DEPORTIVO No noso colexio continuamos participando no Deporte en Idade Escolar na zona de Terra de Montes. Coma sempre que competimos nestas actividades temos uns obxectivos que procuramos cumprir, facendo máis fincapé no apartado humano e non no competitivo. Este ano voltamos a organizar o Campionato de Campo a Través e o fixemos cun percorrido ao redor do campo de fútbol de As Covas en Tenorio e alí competimos todo os centros da zona. Volvemos facer dous grupos debido ao número de colexios. Nun deses grupos estabamos nós, o colexio de Soutelo de Montes, o colexio de Carballedo e máis o de Forcarei, e no outro estaban os colexios de Cerdedo, Campolameiro e Pontecaldelas. Os nosos resultados e clasificacións Do noso COLE foron os seguintes:
FÚTBOL-SALA BENXAMÍN
CLASIFICACIÓN
CEIP DE CARBALLEDO 0—2 CEIP DE TENORIO
1º CEIP DE TENORIO
CEIP DE TENORIO 1—0 CEIP DE FORCAREI
2º CEIP DE FORCAREI
CEIP DE SOUTELO 1—5 CEIP DE TENORIO
3º CEIP DE CARBALLEDO 4º CEIP DE SOUTELO
FÚTBOL-SALA ALEVÍN
CLASIFICACIÓN
CEIP DE CARBALLEDO 4—0 CEIP DE TENORIO
1º CEIP DE CARBALLEDO
CEIP DE TENORIO 2—3 CEIP DE FORCAREI
2º CEIP DE FORCAREI 3º CEIP DE TENORIO
BALONCESTO BENXAMÍN
CLASIFICACIÓN
CEIP DE CARBALLEDO 4—14 CEIP DE TENORIO
1º CEIP DE TENORIO
CEIP DE TENORIO 18—0 CEIP DE FORCAREI
2º CEIP DE CARBALLEDO 3º CEIP DE FORCAREI
BALONCESTO ALEVÍN
CLASIFICACIÓN
CEIP DE CARBALLEDO 14—2 CEIP DE TENORIO
1º CEIP DE CARBALLEDO
CEIP DE TENORIO 10—2 CEIP DE FORCAREI
2º CEIP DE TENORIO
CEIP DE SOUTELO 2—26 CEIP DE TENORIO
3º CEIP DE FORCAREI 4º CEIP DE SOUTELO
XADREZ ALEVÍN FEMININO CEIP DE TENORIO 4—0 CEIP DE FORCAREI
CLASIFICACIÓN 1º CEIP DE TENORIO 2º CEIP DE FORCAREI
30
XADREZ BENXAMÍN FEMININO CEIP DE TENORIO 2,5—1,5 CEIP DE FORCAREI
CLASIFICACIÓN 1º CEIP DE TENORIO 2º CEIP DE FORCAREI
XADREZ BENXAMÍN MIXTO
CLASIFICACIÓN
CEIP DE CARBALLEDO 0—4 CEIP DE TENORIO
1º CEIP DE TENORIO
CEIP DE TENORIO 3—1 CEIP DE FORCAREI
2º CEIP DE FORCAREI
CEIP DE SOUTELO 0—4 CEIP DE TENORIO
3º CEIP DE SOUTELO 4º CEIP DE CARBALLEDO
XADREZ ALEVÍN MIXTO
CLASIFICACIÓN
CEIP DE CARBALLEDO 0—4 CEIP DE TENORIO
1º CEIP DE TENORIO
CEIP DE TENORIO 4—0 CEIP DE FORCAREI
2º CEIP DE SOUTELO
CEIP DE SOUTELO 0,5—3,5 CEIP DE TENORIO
3º CEIP DE FORCAREI
TENIS DE MESA ALEVÍN FEMININO
4º CEIP DE CARBALLEDO CLASIFICACIÓN
CEIP DE CARBALLEDO 4—1 CEIP DE TENORIO
1º CEIP DE SOUTELO
CEIP DE TENORIO 4—1 CEIP DE FORCAREI
2º CEIP DE CARBALLEDO
CEIP DE SOUTELO 2—3 CEIP DE TENORIO
3º CEIP DE TENORIO 4º CEIP DE FORCAREI
31
TENIS DE MESA ALEVÍN MASCULINO
CLASIFICACIÓN
CEIP DE CARBALLEDO 3—2 CEIP DE TENORIO
1º CEIP DE FORCAREI
CEIP DE TENORIO 0—5 CEIP DE FORCAREI
2º CEIP DE CARBALLEDO
CEIP DE SOUTELO 5—0 CEIP DE TENORIO
3º CEIP DE SOUTELO 4º CEIP DE TENORIO
O mércores 5 de abril celebráronse, no noso colexio, as finais do deporte escolar da nosa zona “Terra de Montes”, onde se produciron os seguintes resultados:
FÚTBOL-SALA BENXAMÍN: CEIP CORDO BOULLOSA-CEIP DE TENORIO (1-1) (Gañou o colexio de Tenorio por penaltis) FÚTBOL-SALA ALEVÍN: CEIP CORDO BOULLOSA-CEIP DE CARBALLEDO (1-4) BALONCESTO BENXAMÍN: CEIP DE CERDEDO-CEIP DE TENORIO (4-18) BALONCESTO ALEVÍN: CEIP DE CERDEDO-CEIP DE CARBALLEDO (2-28) XADREZ BENXAMÍN FEM.: CEIP DE CERDEDO-CEIP DE TENORIO (2,5-1,5) XADREZ BENXAMÍN MIX.: CEIP DE CAMPO LAMEIRO-CEIP DE TENORIO (1-3) XADREZ ALEVÍN FEM.: CEIP. DE CAMPO LAMEIRO-CEIP DE TENORIO (2,5-1,5) XADREZ ALEVÍN MIX.: CEIP DE CAMPO LAMEIRO-CEIP DE TENORIO (2-2) (Gañou o colexio de Tenorio) TENIS DE MESA ALEVIN MAS: CEIP DE CERDEDO-CEIP DE FORCAREI (0-3) TENIS DE MESA ALEVIN FEM: CEIP DE CERDEDO-CEIP DE SOUTELO (3-2) Este ano, ao igual que o ano pasado, o Campionato de Campo a Través foi organizado polo noso cole, e volvémolo facer no campo de fútbol de Tenorio. Nesta fase participamos todo os colexios da zona de Terra de Montes e tivemos os seguintes resultados: BENXAMÍN FEMININO: ALEVÍN FEMININO: INFANTIL FEM.: 3ª Irene Varela 4ª Nerea Castro 37ª Leticia Muiños 6ª Noelia Domatos 6ª Sandra González 11ª Sheila Sueiro 7ª Tania Rodríguez INFANTIL MAS.: 21ª María Alonso 8ª Mercedes González 12º J. Luis Caramés 22ª Carla Rey 9ª Jessica Marcial 16º J. Manuel Landín 23ª Irene González 16ª Victoria Marcial 35º Sergio Corbacho 25ª Sonia Gil 17ª Natalia Meijueiro 36º Diego Dios 27ª Antía Gondariz 18ª Laura Nores 43º Marcos Magdaleno 38ª Tania Bugallo 19ª Fanny Bourdón 46º Néstor Alonso 29ª Rocío Couto BENXAMÍN MASCULINO: ALEVÍN MASCULINO: 1º Anxo Peleteiro 1º Hugo Riveiro 15º Ernesto Rivas 7º Juan C. Argibay 18º David Nores 10º Eloy Lorenzo 19º Alvaro Búa 17º Roberto Rodríguez 20º Juan Abilleira 21º Javier Vieitez 25º Alberto Ventín 22º Alejandro Provenzano 37º Jorge Monteagudo 53º Miguel Dios 44º Daniel Vidal 68º Isaac González 46º Pedro Iglesias 77º Jose Carlos Lameiro 51º Carlos Martínez 78º Alberto Quintá 81º Cristian Pichel
32
Na seguinte fase, o 4 de febreiro, fomos uns cantos/as rapaces/as a Moaña para participar na Final Provincial de Campo A Través de Pontevedra, e os resultados deportivos foron: BENXAMÍN FEM. BENXAMIN MASC. ALÉVÍN FEM. 47ª Irene Varela 1º Anxo Peleteiro 54º Mercedes González 49ª Noelia Domatos 62º Nerea Castro 55ª Irene González ALEVÍN MASC. 74º Jessica Marcial 57ª María Alonso 17º Hugo Riveiro 58ª Sheila Sueiro 71ª Carla Rey Tamén participamos na seguinte fase de Xadrez Alevín mixto, que se celebrou en Pontevedra, no Pazo de Congresos e Exposicións o 21 de abril. Xogamos cos seguintes clubs e colexios: CEIP A XUNQUEIRA 2, CC XADREZ FONTECARMOA, COLEXIO MARCOTE e CEIP DE HIO. Quedamos no 5º posto pero temos que recoñecer que en fronte tiñamos clubs ou colexios que posuían rapaces que viñan de participar no Campeonato Galego de Xadrez, e incluso un deles é o actual campión Sub-12 de Galicia.
33
FALARES DE LUGRÍS
34
5º de E.P. 35
3º de E.P.
SADA
36
2º de E.P. 37
4º de E.P. 38
ED. INFANTIL Manuel Lugrís nace o 12 de febreiro de 1863 na vila de Sada. En 1883 emigrou a Cuba chamado polo seu irmán Plácido que xa vivía na illa. No ano 1885 funda xunto con Ramón Armada Teixeiro “A Gaita Gallega”, a primeira publicación periódica integramente en galego na emigración. En 1894 publica o libro “Soidades”, con prólogo gabancioso pero bastante crítico de Curros Enríquez. En 1896 volta a Galicia casado coa cubana de ascendencia española Concepción Orta Iglesias. Entre 1898 e 1899 nace a súa filla Socorro e morre a muller no parto. En 1901 publica “Noitébregos” libro de poemas onde combina o pesimismo pola morte da esposa con outros de intención social e crítica. En 1902 casa en segundas nupcias con Concepción González Varela. Entre 1903-1906 publica varias obras teatrais e participa na fundación da Real Academia Galega. En 1907 promove o Sindicato de Solidaridade Galega xunto con Rodríguez Sanz. Entre 1908-1909 reúne nun volume “Contos de Asieumedre”, oito relatos publicados n´A Nosa Terra. En 1916 participa na fundación das Irmandades da Fala. En 1922 publica Gramática do Idioma Galego, a primeira escrita integramente en galego. En 1927 publica “Ardencias”, considerado o seu mellor libro. O 13 de xuño de 1930 os veciños de Sada organízanlle unha homenaxe pola súa permanente defensa da vila. En 1932 colabora na redacción do Anteproxecto do Estatuto xunto con Alexandre Bóveda. En 1934 é nomeado Presidente da Real Academia Galega. Entre 1936 e 1940, durante a Guerra Civil, sobrevive desanimado. Morre en 1940.
6º de E.P. 39
FALARES DA COCIÑA 6º de E.P.
2º de E.P. 40
41
3º de E.P. 42
43
Jessica 4º E.P.
FALARES VIAXANTE “Excursión ás dunas de Corrubedo O venres cando iamos as dunas de Corrubedo pasamos por Catoira e vimos un barco vikingo e unhas torres destruidas. Despois fomos a Boiro á fábrica de conservas. Alí preparaban o atún en latas de conserva. Ao final da visita déronnos unha lata de atún de regalo. Logo fomos á Curota e miramos a Ría de Vilagarcía. Na Curotiña comemos e tamén xogamos un pouquiño. Despois fomos ao dolmen de Axeitos, que era moi bonito. Don Manolo díxonos que dunha árbore que había alí sacaban o cortizo. Tamén fomos ao Parque Natural de Corrubedo. Alí explicáronnos varias cousas, e fixemos un xogo moi divertido. Logo fomos ás dunas que eran moi bonitas pero non se podía subir porque podía haber niños de paxaros e podiamos destrozalos. Ao final, fomos ao faro de Corrubedo, onde merendamos e había unhas ondas moi grandes e de novo para casa. E así foi a excursión ás dunas de Corrubedo. Alejandro 5º E.P.
1º de E.P. 44
45
46
47
FALARES INFORMATIVO Os ma i o s s o n f i g u r a s c ón i c a s , c u b e r t a s c o n r a ma l l o s , f l o r e s , f r oi t os , ovos … É u n h a c e l e b r a c i ón r e l a c i o nada co esper t ar da nat ur eza e c o a c h e g a d a d o b o t e mp o . Ce l éb r a s e c a n t a n d o u n g r u p o de n e n o s a r r e d o r d u n ma i o , g o l p e a n d o u n s p a u s p a r a ma r c a r o c o mp ás . L e v a n t a t e ma i o A avoa de Ne r e a c a n t o u n o s d e a r r i b a d e mi n , n o n s e x a est a cant i ga: o caso T a mén c o ñe c e mo s e s t e s r e f r án s : Ma r z o v e n t o s o e a b r i l c h u v i o s o s a c a n a ma i o f l o r i d o e f e r mo s o . -
e
Au g a d e ma i o , qui t a acei t e e non da gr an. I mo s f a l a r a g o r a d e p a l a b r a s e x p r e s i ón s r e l a c i o n a d a s c o a p a l a b r a ma i o :
1 . – Qu i n t o me s d o a n o . 2 . – Co n s t r u c i ón o r n a me n t a l mo n t a d a c o n r a ma l l o s e f l o r e s q u e s e s a c a á r úa n a f e s t a d o s ma i o s . 3 . – Fe s t a s p o p u l a r e s c o a s q u e s e c e l e b r a a f l o r a c i ón d a s p l a n t a s e c h e g a d a d o s p r i me i r o s f r oi t os. 4 . – Ca n t i g a s , x e r a l me n t e d e c a r ác t e r s a t ír i c o , q u e s e r e c i t a n o u c a n t a n n a s f e s t a s d o s ma i o s . 5 . – E x p r e s i ón s : An d a r c o ma i o : t e r o án i mo d e c a íd o . L o n g o c o mo u n ma i o : l o n g o , mo i l o n g o . T e r o ma i o pegado ó cu: cus t ar mo i t o e r guer se d a c a ma . 6. – F a mi l i a de pa-
OS MAI OS
l a b r a s : Ma i o , ma i a l , ma i e i r o , ma i o l a , ma i ón ,
ALUMNADO DE 5º E.P.
48
Cristovo Colón, navegante e descubridor, tal vez de orixe xenovés, ao servicio da coroa de Castela, home polémico e misterioso, autodidacta e gran observador, descubriu o Novo Mundo o 12 de outubro de 1492. Foi o primeiro almirante, vicerrei e gobernador das Indias, e ensinou os homes de mar do seu tempo o camiño a seguir para ir e volver do continente que debería chamarse América. Cristovo Colón, naceu probablemente en 1426 en Xénova. Téñense apuntado diversas hipóteses sobre a súa orixe. Poida que fose catalán, mallorquín, xudeu, galego, castelán, estremeño, francés, inglés, grego e ata suízo. Seguindo a tese xenovesa, os seus pais foron Domenico Colombo e Susana Fontanarossa. O 20 de xaneiro de 1486, os Reis Católicos recibiron por primeira vez a Colón na cidade castelá de Alcalá de Henares e a continuación nomearon unha xunta de expertos para valorar o proxecto colombino: A gran viaxe de Colón. Pero “Las capitulaciones de Santa Fe” non serían firmadas ata 1492. Nelas tiña dereito á décima parte do que obtivese nas terras alcanzadas. Tres embarcacións, Pinta, Niña e Santa María; unha morea de marabedís; e arredor de 100 homes, recrutados coa axuda inestimable dos irmáns Martín Alonso e Vicente Yáñez Pinzón, formaron a flota máis transcendental da historia. O 12 de outubro de 1492, Cristovo Colón e a súa tripulación pisaron territorio americano. O feito tivo lugar na illa de Huanahaní (que eles bautizaron como San Salvador), situada no arquipélago das Bahamas. Colón tomou posesión da nova terra no nome dos Reis Católicos pensando que acadara As Indias viaxando cara ó Occidente. Ao longo da súa vida Cristovo realizou tres viaxes máis despois do descubrimento de América e faleceu, no ano 1506. É falso que Colón morrera na pobreza; conservaba o crédito que lle outorgaban os seus privilexios, e o seu fillo, Diego, casou cunha sobriña do duque de Alba.
6º E.P.
CRISTOVO COLÓN 49
50
51
L OBOS Ni n g ún a n i ma l t en mi t o s e l endas dos l obo. Qu e d a n h o x e d úa s gr i
un papel t an des t acado nos pobos set ent r i onai s c o mo o
e s p éc i me s de l obos . O l obo s e o l o b o v e r me l l o . Os l obos c o me n unha a mp l a var i edade de a l i me n t o s . . . Os ma míf e r o s mái s pequenos c o mo o t ei xugo e a l ebr e, s oen ser pr esas i mp o r t a n t e s sobr e t odo no v e r án . Os a n i ma i s novos , v e l l o s o u o s mái s d e b i l i t a d o s , s o n a s v ít i ma s mái s p r o b a b l e s . En o c a s i ón s c o me n pr ea e vexet ai s ; i ncl uso chegan a f ozar nos cal dei r os do l i xo e nos ver t edei r os. Pa r a encont r ar en c o mi d a suf i ci ent e as ma n d a s de l obos nec esi t an ext ensas z o n a s q u e v a r ía n e n t r e o s 1 0 0 e os 1000 Km. dependendo sobr e t odo da dens i dade das p r e s a s . As ma r c a s o l o r o s a s e as v o c a l i z a c i ón s ( os l ongos e pr of undos ouveos que xunt o cos l adr i dos , g r u ñi d o s e x e mi d o s , c o n s t i t úe n o vocabul ar i o do l obo) axudan a def i ni r e a def ender est os t er r i t or i os. Mo i t a s ma n d a s ocupan dur ant e t odo o ano t er r i t or i os est abl es en zonas boscosas. O n úc l e o d a ma n d a d o s l o b o s é a par el l a r epr odut or a, x e r a l me n t e o s l o b o s s ó a p a r e a n de por vi da. As post ur as do c o r p o s o n p a r t e i mp o r t a n t e d a l i nguax e que c r ea e r ef or z a a x e r a r q u ía d a ma n d a . A r e p r o d u c i ón t en l ugar a f i nai s do i nver no e nacen de cat r o a set e cachor r os cegos e i n e r me s n u n h a l o b e i r a . O c a b o d u n me s s a e n d e l a p a r a r e c i b i r c o mi d a e a t e n c i ón s d o s s e u s p a i s e o u t r o s me mb r o s d a ma n d a . Se a c o mi d a abunda, os axudant es poden c o n t r i b u ír a cr i anza dos cachor r os at a que aos t r e s o u c a t r o me s e s x a p o d e n v i a x a r c o a c a ma d a . Se o a l i me n t o escasea, as posi bi l i dades de 52
“A VIDA DUNHA ÁRBORE” DE QUE SE ALIMENTA UNHA ÁRBORE? As árbores para alimentarse precisan aire,auga, sales minerais da terra e luz solar.As sales minerais son mois importantes para a alimentación das árbores ou das plantas. POR ONDE RESPIRA? Cando respiras, inhalas osíxeno e exhalas dióxido de carbono.Cando unha árbore respira,inhala dióxido de carbono e exhala osíxeno. QUE TIPOS DE FOLLAS PODE TER? Pode ter follas perennes ou caducas. Perennes: son as follas que duran todo o ano. Caducas: son as follas que caen no outono. POR QUÉ AS FOLLAS CAMBIAN DE COR NO OUTONO? Cando o outono empeza e o inverno está chegando te darás de conta de que non hai tanta luz como había no verán. Iso implica que as follas non reciban tanta luz como acostumaban. Entón a clorofila empeza a decrecer. Acórdate de que a clorofila e o que lles da ás follas a cor verde. Entonces a clorofila empeza a decrecer e as follas comenzan a cambiar o verde por algunha outra cor. QUE PASA DENTRO DAS FOLLAS? Pensa que as follas son como pequenos paneis solares dunha árbore.Da mesma maneira que os paneis solares usan a luz solar para producir electricidade, para recargar baterías, as follas usan a luz solar para producir alimentos para as árbores. Este proceso coñécese como a fotosíntese, que significa “usar a luz para mezclar”. Cando a luz entra na folla unha parte especial da folla chamada cloroplasto, usa a luz para cambiar o dióxido de carbono e a auga por osíxeno respirable e un azucre chamado glucosa. Dentro do cloroplasto hai unha substancia Chamada clorofila. A clorofila é moi importante porque permite a fotosíntese e dálles cor verde ás follas.
HUGO RIVEIRO E JUAN GIL 5º E.P.
53
DESPEDIDA
NÉSTOR ALONSO
EDUARDO GONZÁLEZ
JOSÉ LUIS CARAMÉS
J. MANUEL LANDÍN
SERGIO CORBACHO
MARCOS MAGDALENO
DIEGO DIOS
DIMITRI MARTÍNEZ
BÁRBARA GARCÍA
LETICIA MUÍÑOS
6200506 54
FALARES DE RISA
Un pescador pregúntalle a un aldeán: Eh! Pódese pescar aquí? Sí! -díxolle o aldeán. Non será delito? Non, será un milagre.
- Sabes porque os de Lepe tiran cebolas nas beirarrúas? - Porque son boas para a circulación.
Sabes porque os homes se tiran ao fondo dun pozo? Porque no fondo non son tan idiotas.
É aquí onde sacan as moas gratis? A primeira vez si. E a segunda? Non o sei, ninguén volve.
Un home gordo atou ao seu gato cunha correa e sacouno a pasear, cando se lle acerca unha muller que lle pregunta: Araña? Non gato!
Doutor, que me dixo? Pises ou Xémini? Cáncer, muller, cáncer.
Un día unha nai dixo ao seu fillo: Filliño! É a hora de erguerse para ir ao cole. E que non quero ir, mamá, por tres razóns: Primeira porque me aburro. Segunda porque se burlan de min. E terceira porque non quero ir. Pois eu dígoche que tes que ir por dúas razóns: primeira porque é a túa obriga e segunda porque eres o director.
Ten zapatos do trinta e cinco? Non, de antes da guerra non temos nada!
Riiing, Riiing Aí lavan a roupa? Non Uf! Que porquiños!
Meu xeneral, perdemos a batalla. Pois búsquena.
O profesor ó alumno: Sabes que Colón descubriu América? Nin sequera sabía que estivera perdida.
Doutor, síntome mal. Pois, séntese ben.
Sabes porque os lepeiros non practican o esquí alpino? Porque non saben subir ao pino cos esquís postos.
Un soldado diríxese ao sarxento: Señor, o soldado Rodríguez lanzouse sen paracaídas! Outra vez?
É a Sociedade Protectora de Animais? Si. Guau, guau! Protéxame.
CARLOS MARTÍNEZ 3º E.P. 55
C.E.I.P. DE TENORIO TENORIO S/N 36120 COTOBADE (PONTEVEDRA) TLFNO/FAX: 986764102 CORREO ELECTRÓNICO: CEIP.TENORIO@EDU.XUNTA.ES