Casade jaarverslag 2017

Stichting Casade Verantwoording

2017

? !

Bestuurs- en volkshuis­vestingsverslag Jaarrekening

Stichting Casade Verantwoording 2017  Bestuurs- en volkshuisvestingsverslag  Jaarrekening

1

Inhoud

BESTUURS- EN VOLKSHUISVESTINGSVERSLAG 2017 .............................................................................. 3 Inleiding bestuurder ................................................................................................................................ 3 1.

Volkshuisvesting .......................................................................................................................... 3

2.

Betaalbaarheid en beschikbaarheid ............................................................................................ 5

3.

Leefbaarheid en dienstverlening ............................................................................................... 13

4.

Duurzaamheid ........................................................................................................................... 15

5.

Organisatie ................................................................................................................................ 17

6.

Externe legitimatie en samenwerking ....................................................................................... 18

7.

Verbindingen ............................................................................................................................. 21

8.

Governance ............................................................................................................................... 21

9.

Financiën en financiële continuïteit .......................................................................................... 21

Verslag van de ondernemingsraad ........................................................................................................ 22 Verslag van de Raad van Commissarissen ............................................................................................. 24 Financieel verslag .................................................................................................................................. 38 1.

Financieel beleid........................................................................................................................ 38

2.

Interne risicobeheersings- en controlesystemen ...................................................................... 47

3.

Treasury ..................................................................................................................................... 47

4.

Risicomanagement .................................................................................................................... 48

5.

Bestuursverklaring..................................................................................................................... 51

JAARREKENING 2017 ............................................................................................................................. 52 1.

Balans voor resultaatbestemming............................................................................................. 53

2.

Winst- en verliesrekening .......................................................................................................... 55

3.

Kasstroomoverzicht ................................................................................................................... 57

4.

Toelichting op de jaarrekening .................................................................................................. 59

5.

Grondslagen voor waardering van activa en passiva ................................................................ 61

6.

Grondslagen voor bepaling van het resultaat ........................................................................... 72

7.

Grondslagen voor de opstelling van het kasstroomoverzicht ................................................... 75

8.

Toelichting op de balans............................................................................................................ 76

9.

Financiële instrumenten en risicobeheersing ........................................................................... 93

10.

Niet in de balans opgenomen regelingen ............................................................................. 96

11.

Toelichting winst- en verliesrekening.................................................................................... 98

12.

Overige toelichtingen .......................................................................................................... 104

13.

Gebeurtenissen na balansdatum ........................................................................................ 106

14.

Overige gegevens ................................................................................................................ 108

15.

14.1.

DAEB en niet-DAEB openingsbalans ............................................................................ 108

14.2.

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant ............................................... 113

Kengetallen .......................................................................................................................... 117 2

BESTUURS- EN VOLKSHUISVESTINGSVERSLAG 2017 Inleiding bestuurder Interne druk In het verslagjaar is door de medewerkers enorm hard gewerkt. Naast de primaire dienstverlening aan onze huurders en het beheren en verbeteren van onze woningen, vroegen ook grote projecten in de bedrijfsvoering veel tijd en energie. De vervanging van het zogeheten primaire systeem, een nieuw woonruimteverdeelsysteem, de voorbereiding op de (mogelijke) overdracht van het bezit van WSG en de vernieuwing van onze onderhoudsprocessen hebben een groot beroep gedaan op de flexibiliteit en veerkracht van medewerkers.

Visitatie We hebben in het verslagjaar een onafhankelijk onderzoek laten doen naar onze maatschappelijke prestaties in de periode 2013-2016, een periode waarin de fusie centraal stond.

Wij zien in het visitatierapport een bevestiging van de meerwaarde van de fusie en de destijds gemaakte keuzes. Samengevat ziet de visitatiecommissie Casade als een goed functionerende corporatie die de fusiedoelstellingen waarmaakt en die, ook in de ogen van belanghebbenden, ruim voldoende presteert. De commissie benadrukt de grote inzet van Casade op betaalbaarheid en duurzaamheid en de sterke daling van haar bedrijfslasten.

Het visitatierapport bevat ook enkele aanbevelingen maar die vormen op zich geen aanleiding om onze ambities bij te sturen.

Midterm review ondernemingsplan Halverwege de planperiode hebben we een tussenbalans opgemaakt van het Ondernemingsplan 2015-2019. We hebben ons daarbij de vraag gesteld of er maatschappelijk of anderszins aanleiding is om onze strategische ambities tussentijds bij te stellen.

Onze conclusie is dat Casade op koers ligt als het gaat om de realisatie van de strategische ambities.

We vinden extra inzet nodig om het tempo van de transformatie van de woningvoorraad en de daarmee samenhangende verduurzaming te verhogen. Gelukkig is er extra investeringsruimte beschikbaar voor deze gewenste intensivering en kunnen we de organisatie erop inrichten om dit mogelijk te maken.

Financieel Casade is financieel gezond. De afgelopen jaren is de schuld flink afgebouwd en de operationele kasstromen en verkoopkasstroom zijn goed op orde. Er is, met continuering van het huidige inflatievolgende huurbeleid, ruimte om extra te investeren waarbij we blijven voldoen aan de normen van de externe toezichthouders en de normen die we onszelf hebben opgelegd.

1. Volkshuisvesting 1.1 Ambities en opgaven 1.1.1 Strategie Wij zien het als onze kerntaak om –geworteld in de lokale samenleving- te werken aan prettig wonen voor mensen met een bescheiden inkomen of kwetsbare positie in de gemeenten Dongen, Loon op Zand en Waalwijk. Dat is onze missie.

De ambities en doelstellingen van Casade zijn verwoord in het Ondernemingsplan 2015-2019. In het ondernemingsplan zijn de doelen beschreven. Deze doelen zijn in een Balanced Scorecard vertaald in concrete, meetbare parameters. In het verslagjaar, dus halverwege de ondernemingsplanperiode,

3

vond een tussentijdse beoordeling plaats op de ambities, doelstellingen en prestaties. Op basis van deze zogeheten midterm review zijn enkele parameters bijgesteld en toegevoegd.

Onze visie op vastgoedsturing is gebaseerd op de ambities en doelstellingen in het ondernemingsplan. Bij de ontwikkeling van de vastgoedvoorraad kijken we naar transformatiesnelheid, differentiatie, omvang, rendement en doelmatigheid. Dit komt terug in ons portfoliobeleid.

We willen zo veel mogelijk actief zijn binnen de sociale volkshuisvesting, het DAEB-segment. Dat betekent dat we commercieel vastgoed afstoten, een bescheiden voorraad ‘duurdere’ woningen aanhouden en dat we onze verbindingen tot een minimum beperken.

De Woningwet verplicht DAEB en niet-DAEB-werkzaamheden te scheiden opdat er een zelfstandig levensvatbare en financierbare DAEB en niet-DAEB-tak ontstaat. Wij doen dat, met goedkeuring van de Autoriteit woningcorporaties (Aw), in de vorm van een administratieve scheiding.

1.1.2 Gemeentelijke woonvisie en prestatieafspraken Gemeentelijke woonvisie De drie gemeenten in het werkgebied van Casade hebben hun eigen woonvisie:  Gemeente Dongen; Woonvisie 2017-2027 ‘Dongen woont’  Gemeente Loon op Zand; Woonvisie 2016-2025 ‘Duurzaam, gevarieerd en betaalbaar’  Gemeente Waalwijk; Woonvisie 2010-2019 ‘Over woonlasten en lusten’ Bij de totstandkoming van deze woonvisies is Casade betrokken geweest.

Prestatieafspraken Via (jaarlijks te maken) prestatieafspraken geven we uitvoering aan de gemeentelijke woonvisie. We leggen daarin vast hoe we willen bijdragen aan de uitvoering van het gemeentelijk beleid.

De prestatieafspraken 2017-2021 waren de eerste afspraken op basis van de gewijzigde Woningwet.

In de afspraken zijn lopende werkafspraken geformaliseerd en is een duidelijke gezamenlijke koers afgesproken zonder specifiek onderscheid te maken tussen de korte en langere termijn. Een overzicht, per gemeente, van de afspraken die zijn gerealiseerd: Dongen - Voldoende betaalbare woningen.

- Input Casade bij woningbehoefteonderzoek regio Hart van Brabant.

- Onderzoek Casade naar woonruimteverdeelsysteem.

- Nieuwbouw van 42 NOM-woningen De Beljaart.

- WOM-convenant in ontwikkeling.

- Aansluiting woonruimteverdeling Casade bij regionaal systeem Woning in Zicht.

Loon op Zand - Voldoende betaalbare woningen.

- Afspraken over inzet en tegemoetkoming wijkinzet.

- Complexgewijze verkoop van woningen door Casade is in gang gezet.

- Afspraken over maandelijkse monitoring van prestatieafspraken.

- WMO-convenant in ontwikkeling.

- Aansluiting woonruimteverdeling Casade bij regionaal systeem Woning in Zicht.

Waalwijk - Voldoende betaalbare woningen.

- Realisatie van nieuwbouwproject waarin jongeren en vergunninghouders integreren.

- Complexgewijze verkoop van woningen door Casade is in gang gezet.

- Afspraken over maandelijkse monitoring van prestatieafspraken.

- WMO-convenant in ontwikkeling.

- Aansluiting woonruimteverdeling Casade bij regionaal systeem Woning in Zicht.

1.1.3 Realisatie ambities en opgaven Aan de hand van de speerpunten van ons beleid leggen we in dit verslag verantwoording af over onze prestaties. Elk speerpunt begint met een kader met daarin onze ambities en opgaven volgens de doelstellingen van ons ondernemingsplan.

4

2. Betaalbaarheid en beschikbaarheid We sluiten de woningvoorraad aan bij de woonwensen en –behoeften van de huurders en de woningzoekenden. Dat vraagt differentiatie in woningtype en kwaliteit. We gaan daarbij bewust op zoek naar (vernieuwende) initiatieven voor woonconcepten.

Woningen met een huur onder de huurtoeslaggrens en het sturen op betaalbare woonlasten voor onze huurders zijn speerpunten in ons ondernemingsplan. Dat betekent meer evenwicht in huurprijs, bijkomende energielasten en kwaliteit van de woning.

Ambities en opgaven Doelstellingen Ondernemingsplan 2015-2019 Eind 2019 min. 8.800 woningen huurprijs onder € 635,05 waarvan min. 1.100 woningen huurprijs onder € 414,02 Eind 2019 max. 2.200 woningen huurprijs € 635,05 - € 710,68 Eind 2019 400 woningen voor zorg- en ondersteuningsvraag Verkoop woningen van gemiddeld 70 per jaar Min. 95% woningtoewijzingen conform passendheidscriteria Min. 80% verhuringen aan huishoudens < € 36.165,Max. 10% verhuringen aan huishoudens € 36.165,- - € 40.349,Max. 10% verhuringen aan huishoudens > € 40.349,-

Dongen 1.860 355 254

Prestaties (eind) 2017 Loon op Zand Waalwijk 1.936 5.538 170 885 319 695

Totaal 9.334 1.410 1.268 181 76

10 14 52 97,6 % conform passendheidscriteria 95,2% aan huishoudens < € 36.165,1,2% aan huishoudens € 36.165,- - € 40.349,3,6% aan huishoudens > € 40.349,-

2.1 DAEB Totaal DAEB-bezit per 31 december 2017: Dongen 2.107 50 5

Zelfstandige woningen Onzelfstandige woningen Maatschappelijk vastgoed Overig bezit

Loon op Zand 2.249 28 9

Waalwijk 6.237 192 11 27

Heusden 7

Totaal 10.593 277 25 27

Mutaties zelfstandige DAEB-woningen in 2017: Dongen 2.087

Per 1 januari 2017 Mutaties 2017: Nieuwbouw Aankoop Verkoop Mutatie door andere categorie Overige mutaties Per 31 december 2017

46 5 -10 -21 2.107

Loon op Zand 2.296

Waalwijk 6.278

Totaal 10.661

1 -14 -29 -5 2.249

20 1 -52 -8 -2 6.237

66 7 -76 -58 -7 10.593

2.1.1 Nieuwbouw In 2017 zijn 66 woningen opgeleverd, alle zelfstandige woningen. Het gros daarvan heeft een huurprijs onder € 635,05:

Beljaart fase 2a; eengezinswoningen Raadhuisplein; appartem. zonder lift Totaal

Dongen < € 635,05 38

< € 710,68 8

38

8

5

Loon op Zand < € 635,05 < € 710,68

Waalwijk < € 635,05 20 20

< € 710,68

In 2017 waren 63 woningen in uitvoering c.q. voorbereiding (oplevering in 2018). Al deze woningen worden onder een huurprijs van € 635,05 gehouden:

Beljaart fase 3; eengezinswoningen Villa Dotterbloem; appartem. met lift Anton Pieckplein; appartem. met lift Totaal

Dongen < € 635,05 42

< € 710,68

Loon op Zand < € 635,05 < € 710,68

Waalwijk < € 635,05

< € 710,68

8 13 13

42

8

2.1.2 Verkoop Verkoopbeleid Wij zien verkoop als een belangrijk instrument dat bijdraagt aan een continue transformatie van de vastgoedvoorraad. De kaders van ons verkoopbeleid zijn gebaseerd op ons Ondernemingsplan 20152019, ons portfoliobeleid en het overheidsbeleid.

Verkoop bestaande bouw Door verkoop zijn 76 woningen verkocht. Het betreft hier over het werkgebied verspreid liggend bezit.

Om aankoop mogelijk te maken hebben wij in 11 gevallen aan de koper een Corporatie Starterslening verstrekt, in totaal omvattend een bedrag van € 228.585,-.

Complexgewijze verkoop Om onze transformatiedoelstellingen op basis van het portfoliobeleid versneld te realiseren zetten we het instrument van complexgewijze verkoop in. Het betreft hier voornamelijk woningen uit het middeldure en dure segment.

Na een eerste selectie van te verkopen woningen is een makelaar geselecteerd die ons ondersteunt in dit proces en zijn doorrekeningen van marktwaarderingen en scenario’s gedaan. Na verkregen goedkeuring van het Waarborgfonds Sociale Woningbouw en de zienswijzen van de huurdersorganisatie en de gemeenten in ons werkgebied is besloten tot de (complexgewijze) verkoop van 109 woningen. Daarop zijn deze woningen op de markt gebracht. Aan het einde van het verslagjaar waren de onderhandelingen met marktpartijen gaande. Na het bereiken van overeenstemming zal de voor verkoop vereiste goedkeuring van de minister worden aangevraagd.

Verkoop onder voorwaarden Om meer mensen in staat te stellen een woning te kopen, verkopen we woningen met korting op de marktwaarde. We werken daarbij met de producten ‘Slimmer Kopen’, ‘Koopgarant’ en ‘Koopcomfort’. Tegenover de korting staat dat koper verplicht is om bij eventuele verkoop, de woning te koop aan te bieden aan Casade.

Eind 2017 telt onze portefeuille 623 woningen die onder voorwaarden zijn verkocht: Koopcomfort Koopgarant Slimmer Kopen Totaal

Dongen

Loon op Zand

9 199 208

110 110

Waalwijk 14 271 20 305

Totaal 14 390 219 623

Omdat bij deze woningen een terugkoopplicht c.q. –recht bestaat, bestaat ook het risico dat we veel woningen tegelijk moeten terugkopen. We willen dat risico de komende jaren zo veel mogelijk beperken door de voorraad woningen ‘verkoop onder voorwaarden’ af te bouwen. Om die reden zijn van de 67 teruggekochte woningen, die destijds met korting zijn verkocht, 30 woningen verkocht in

6

de vrije verkoop. Daarnaast zijn nog eens 7 teruggekochte woningen opnieuw in de verhuur gebracht.

2.1.3 Sloop In 2017 zijn geen woningen gesloopt.

Casade beschikt over een sociaal statuut met afspraken rond de sloop van woningen. Zo voorziet het statuut, dat in het verslagjaar met instemming van de huurdersorganisatie is gewijzigd, in een verhuiskostenvergoeding.

2.2 Niet-DAEB Totaal niet DAEB-bezit per 31 december 2017:

Zelfstandige woningen Parkeerplaatsen/bergingen Zakelijk vastgoed Overig bezit

Dongen 41 122 12

Loon op Zand 67 108 14

Waalwijk 169 940 30 25

Totaal 277 1.170 56 25

Dongen 20

Loon op Zand 38

Waalwijk 161

Totaal 219

21 41

29 67

8 169

58 277

Mutaties niet-DAEB-zelfstandige woningen in 2017: Per 1 januari 2017 Mutaties 2017: Mutatie door andere categorie Per 31 december 2017

2.2.1 Zakelijk vastgoed Bedrijfsonroerend goed We kiezen er bewust voor om zo veel als mogelijk actief te zijn binnen de sociale volkshuisvesting, het zogeheten DAEB-segment.

Naast het DAEB-segment kent onze vastgoedportefeuille ook zakelijk vastgoed, dat bestaat uit maatschappelijk vastgoed en bedrijfsonroerend goed. Het zakelijk vastgoed dat niet past bij onze maatschappelijke opgave verkopen we. We hanteren daarbij een actieve verkoopstrategie en verkoopregels die recht doen aan een uniforme en transparante wijze van verkoop. Deze verkoopstrategie heeft in het verslagjaar geleid tot de verkoop van een aantal panden in de gemeenten Dongen en Waalwijk, zoals het voormalige kantoorpand van Casade in Waspik.

Maatschappelijk onroerend goed Ook in 2017 spraken wij met maatschappelijke partijen over hun huisvestingsstrategie, de gewijzigde financiering en (financiĂŤle) kaders waarmee partijen geconfronteerd worden. We denken mee met partijen en stimuleren onderlinge samenwerking om tot toekomstbestendige oplossingen te komen.

Daarbij merken wij dat zorgorganisaties bezig zijn met verdergaande scheiding van zorg en wonen.

De toenemende vraag om extramuralisering van intramurale zorgeenheden en de rolverdeling tussen zorginstelling en corporatie is een belangrijk thema.

Naast deze gesprekken is er intern gewerkt aan onder meer de implementatie van het nieuwe datamanagementsysteem en het beoordelen van marktconformiteit van onze zakelijke contracten.

2.3 Overname bezit WSG Stichting WSG is in 2010 in grote financiĂŤle problemen gekomen.

De kern van het probleem is dat WSG door grootschalige investeringen in de voorafgaande jaren een grote leningenportefeuille heeft opgebouwd. WSG is zelfstandig niet meer in staat om aan de renteen aflossingsverplichtingen te voldoen die voortvloeien uit deze leningenportefeuille. Het toenmalige Centraal Fonds voor de Volkshuisvesting heeft in juli 2013 een saneringsbesluit genomen en voor de 7

eerste fase saneringssteun toegekend van circa 118 miljoen euro. Dit bleek onvoldoende om WSG weer gezond te maken. Ondanks tal van maatregelen is het probleem van de overfinanciering niet op korte termijn op te lossen. WSG is in samenspraak met het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW; borger van de leningen en belast met de saneringsfunctie) in gesprek gegaan met AlleeWonen, Casade, Leystromen, Stadlander, Thuisvester, WonenBreburg, Woonkwartier, Woonlinie en Woonvizier om te komen tot een duurzame oplossing.

Deze duurzame oplossing moet voldoen aan de volgende voorwaarden:  De belangen van de huurders zijn gewaarborgd;  Het door de diverse gemeenten minimaal gewenste DAEB-bezit blijft behouden;  De kosten voor de sector zijn in verhouding tot andere oplossingen het laagst;  Volkshuisvestelijk gezien is het de meest verantwoorde oplossing.

Casade ziet het als haar maatschappelijke taak om een bijdrage te leveren aan de oplossing van het financiële probleem van WSG. Op 11 oktober 2017 ondertekende Casade samen met alle andere corporaties en WSG een intentieovereenkomst. Met het zetten van deze handtekening verklaren zij zich onder bepaalde voorwaarden bereid om ieder een deel van het WSG-bezit en een deel van de leningen over te nemen. In de intentieovereenkomst is de overname van ruim 400 woningen en bijbehorende leningen van WSG uitgewerkt.

De voorgenomen transactie is niet opgenomen in de jaarrekening van 2017. Op dit moment is er geen zekerheid of en in welke vorm deze transactie daadwerkelijk zal plaatsvinden.

8

2.4 Woonruimteverdeling 2.4.1 Verhuringen zelfstandige woningen In 2017 zijn 775 zelfstandige woningen verhuurd, waarvan 66 nieuwbouwwoningen: Huishouden Eenpersoons Jonger dan de AOW leeftijd

Inkomen

Huur

Lager dan € 22.200

< € 414,02 414,02-592,55 592,55 en hoger

Subtotaal Hoger dan € 22.200

Ouder dan de AOW leeftijd

Subtotaal Lager dan € 22.200

Subtotaal Hoger dan € 22.200

Dongen 29 13 1 43 9 4 14 27 6 9

< € 414,02 414,02-592,55 592,55 en hoger < € 414,02 414,02-592,55 592,55 en hoger

15 < € 414,02 414,02-592,55 592,55 en hoger

Lager dan € 30.150

Subtotaal Hoger dan € 30.150

Ouder dan de AOW leeftijd

Subtotaal Lager dan € 30.175

Subtotaal Hoger dan € 30.175

Subtotaal Drie- of meerpersoons Jonger dan de Lager dan € 30.150 AOW leeftijd Subtotaal Hoger dan € 30.150

Ouder dan de AOW leeftijd

subtotaal Lager dan € 30.175

Subtotaal Hoger dan € 30.175

< € 414,02 414,02-592,55 592,55 en hoger

7 8

37 1 7 9 17 2 6 1 9

Totaal

37 103 2 142 11 19 17 47 7 30 2 39 1

70 149 3 222 21 30 40 91 15 45 3 63 1 3 5 9

< € 414,02 414,02-592,55 592,55 en hoger

< € 414,02 414,02-635,05 635,05 en hoger

7 61 1 69

1

2 12 14

5 15 20

1 45

17

46

17

83 1 84

1 145 1 147

3 6 9

1 1

21 21

3 28 31

1

1 1 2

1

< € 414,02 414,02-635,05 635,05 en hoger

2 14 2 18

2 3 5

14 < € 414,02 414,02-592,55 592,55 en hoger

4 5

15

15 1 1 8 10 5 9

< € 414,02 414,02-592,55 592,55 en hoger

3

16 83 3 102 1 6 35 42 6 33 1 40

8 8 10 1 11

5 19 24 1 14

< € 414,02 414,02-635,05 635,05 en hoger < € 414,02 414,02-635,05 635,05 en hoger

subtotaal Instelling

4 33

Waalwijk

3 1 1

Subtotaal Tweepersoons Jonger dan de AOW leeftijd

Loon op Zand

1 < € 414,02 414,02-635,05 635,05 en hoger

3 2

subtotaal Eindtotaal

3 184

9

2 129

462

2 1 3 3 2 5 775

2.4.2 Bijzondere doelgroepen Casade heeft te maken met diverse doelgroepen. Voor sommige doelgroepen hebben we een bijzondere taakstelling.

Starters op de woningmarkt Ca. 30% van de verhuringen in 2017 betrof een woningzoekende jonger dan 30 jaar: Leeftijd Jonger dan 30 jaar 30 – 54 jaar 55 – 74 jaar 75 jaar en ouder Totaal

Dongen 58 75 32 19 184

Loon op Zand 39 46 30 14 129

Waalwijk 159 171 93 39 462

Totaal 256 292 155 72 775

Vergunninghouders Gemeenten krijgen van het ministerie een taakstelling om vergunninghouders te huisvesten en zetten deze taakstelling vaak een-op-een door naar de woningcorporaties.

We werken bij de huisvesting van vergunninghouders intensief samen met de gemeenten met als uitgangspunt dat Casade zorgt voor de huisvesting en de gemeente voor de begeleiding van vergunninghouders. Gezien de kenmerken van onze woningvoorraad richten we ons met name op de uitruil van gezinnen en alleenstaanden en worden de verschillende typen huishoudens zo gelijkmatig mogelijk verdeeld.

In 2017 omvatte de taakstelling, de drie gemeenten in ons werkgebied samengenomen, in totaal 131 personen.

Taakstelling 2017 Realisatie 2017 Extra gehuisveste vergunninghouders

Dongen 35 38 +3

Loon op Zand 32 38 +6

Waalwijk 64 121 +57

Totaal 131 197 +66

De taakstelling 2017 is meer dan volledig ingevuld. Er zijn 66 vergunninghouders méér geplaatst, waarmee een flink voorschot is genomen op de taakstelling 2018. Het overgrote deel van de vergunninghouders is in het kader van gezinshereniging geplaatst.

Ouderen Ouderen willen zo lang mogelijk zelfstandig in de eigen woonomgeving wonen, ook met een zorgvraag. In ons portfoliobeleid zijn deze ontwikkelingen doorgerekend: tot 2025 voegen we jaarlijks 100 voor zorg geschikte woningen toe.

Daarnaast hebben we een beleidskader Wonen en Zorg opgesteld waarin de huurder centraal staat.

Daarvoor opgeleide medewerkers gaan in gesprek met de oudere huurder om beeld te krijgen van zijn zorgvraag. Dat gesprek dient twee doelen. Enerzijds geeft dit ons informatie voor het formuleren van beleid over passend wonen en, anderzijds, krijgen we zicht op de woonsituatie en wat Casade daarin kan betekenen, bijvoorbeeld door het aanbrengen van (kleinere) voorzieningen opdat de huurder zo lang mogelijk in zijn woning kan blijven wonen.

Na de introductie van het beleidskader in de tweede helft van 2017 hebben bijna 300 huurders een aanvraag ingediend voor een voorziening die langer zelfstandig wonen mogelijk maakt. In de meeste gevallen betrof dit een steunbeugel, een verhoogd toilet of het verwijderen van een drempel.

Indachtig de gemaakte prestatieafspraken willen we met de gemeenten komen tot een convenant Wet maatschappelijke ondersteuning met heldere afspraken over wie welke verantwoordelijkheid heeft in het aanpassen van woningen en de woonomgeving. Het streven is er op gericht om in de eerste helft van 2018 hierover overeenstemming te hebben.

10

Soms biedt het aanpassen van de woning geen oplossing en is verhuizing naar een andere, meer geschikte woning het enige alternatief. In 2017 hebben we 21 huishoudens gehuisvest met een verhuisadvies van de gemeente op grond van de Wet maatschappelijke ondersteuning: Gehuisveste huishoudens met verhuisadvies

Dongen 5

Loon op Zand 6

Waalwijk 10

Totaal 21

Arbeidsmigranten In het verslagjaar is regionaal onderzoek gedaan naar de huisvesting van bijzondere doelgroepen. De belangrijkste uitkomst is dat er vooral een opgave ligt voor arbeidsmigranten die kort willen verblijven. De gemeenten zullen deze vraag invullen met de werkgevers. De regiocorporaties zullen zich richten op arbeidsmigranten die zich permanent willen vestigen. Hiervoor is geen speciale actie vereist.

Bijzondere (tijdelijke) begeleiding Wij stellen woningen beschikbaar voor mensen met een ondersteuningsvraag. Casade zorgt voor de huisvesting terwijl de gemeente zich garant stelt voor de invulling van de ondersteuningsvraag. In 2017 zijn als zodanig 18 woningen beschikbaar gesteld.

Woningen voor huishoudens met bijzondere begeleiding

Dongen 7

Loon op Zand 1

Waalwijk 10

Totaal 18

Stadsvernieuwingsurgenten In bijzondere omstandigheden kennen we een huurder de status van stadsvernieuwingsurgent toe, op basis waarvan hij met voorrang in aanmerking komt voor vervangende woonruimte. Een van die omstandigheden is wanneer huurder de woning moet verlaten vanwege sloop.

Met het oog op toekomstige sloop zijn in 2017 24 stadsvernieuwingsurgenten gehuisvest.

Gehuisveste stadsvernieuwingsurgenten

Dongen 20

Loon op Zand

Waalwijk 4

Totaal 24

2.4.3 Aansluiting bij Woning in Zicht In het Regionaal Woonkader hebben de gemeenten in de regio Hart van Brabant de wens uitgesproken om een gemeenschappelijke toegang te realiseren tot de sociale huurwoningvoorraad in de regio vanuit de veronderstelling dat huishoudens met lage inkomens beter kunnen beoordelen waar zij het meest kansrijk zijn om een woning te vinden die past bij hun inkomen.

Een gemeenschappelijke toegang tot de sociale woningvoorraad levert voordelen op. Voor de woningzoekenden betekent het meer (en transparanter) zicht op de gehele woningmarkt en meer keuzemogelijkheden. Bovendien hoeven ze zich dan maar ĂŠĂŠn keer in te schrijven voor woningen in de hele regio. En een regionaal systeem geeft Casade meer ruimte voor een betere klantbenadering en meer interactieve mogelijkheden naar haar woningzoekenden.

Casade heeft de aansluiting gezocht bij het woonruimteverdeelsysteem van Stichting Woning in Zicht, een aan corporaties gelieerde stichting in Tilburg die het te huur aanbieden van woningen in Tilburg en omgeving verzorgt. Gemeenten, huurdersorganisatie SHC en Autoriteit woningcorporaties hebben hieraan hun goedkeuring gegeven.

2.5 Huurbeleid Om voldoende woningen met een betaalbare huur te kunnen aanbieden maar ook het investeringsniveau te kunnen handhaven hanteert Casade een huurbeleid dat uitgaat van een vijftal vaste streefhuurprijzen.

11

2.5.1 Huurverhoging Gezien onze gezonde financiële positie hebben we, na overleg met de huurdersorganisatie SHC, besloten om de huurverhoging in 2016, 2017 en 2018 te beperken tot (gemiddeld) het inflatiepercentage. Voor 2017 kwam de gemiddelde huurverhoging uit op 0,3%.

2.5.2 Huurachterstanden We hebben onszelf ten doel gesteld de huurachterstand van zittende en vertrokken huurders onder 1% te houden (en die van alleen zittende huurders onder 0,8%). De cijfers over 2017 komen hoger uit: Huurachterstand zittende en vertrokken huurders Huurachterstand zittende huurders

Dongen 1,96% 0,98%

Loon op Zand 1,48% 0,84%

Waalwijk 2,51% 1,42%

Totaal 2,28% 1,24%

Omdat de huurachterstand hoog is zijn maatregelen benoemd om de huurachterstand terug te dringen, zowel in het directe incassoproces als in het proces van schuldhulpverlening. Processen en dienstenaanbod zijn nadrukkelijker afgestemd op de behoefte van de klant. De effecten daarvan worden zorgvuldig gemonitord.

Daarnaast zetten we meer in op persoonlijk contact. In plaats van een aanmaningsbrief krijgt de huurder bezoek van de wijkbeheerder. Deze medewerker heeft een signaalfunctie, waarna samen met andere instanties –zoals de gemeente- die hulp wordt geboden die nodig is om uit de schulden te komen.

2.5.3 Huisuitzettingen Wij gaan ervan uit dat de huurder zijn woning als een goed huisvader bewoont. Als een huurder in zijn verantwoordelijkheid ernstig tekortschiet moeten we soms tot huisuitzetting besluiten.

Huisuitzetting bij hennepteelt/drugs Hennepteelt en drugs zijn op grond van de huurovereenkomst verboden en we voeren hierop een zerotolerancebeleid. In de strijd tegen de productie van en handel in drugs en hennepteelt treedt Casade samen op met de gemeente. Op basis van de Wet Damocles kan de burgemeester besluiten om een woning direct te sluiten.

Bij ontdekking van hennep of andere drugs starten we een gerechtelijke procedure om de huurovereenkomst te beëindigen. De huurder krijgt eerst de gelegenheid om zelf de huurovereenkomst te beëindigen. In 2017 is in 12 situaties de huurovereenkomst door de huurder zelf beëindigd. Als de huurder de huur niet vrijwillig opzegt dan volgt een procedure bij de kantonrechter met huisuitzetting als gevolg.

Huisuitzettingen Op basis van Wet Damocles Vrijwillige opzegging Met gerechtelijke procedure Totaal

Dongen

1 1

Loon op Zand 1 2 2 5

Waalwijk 10 10 20

Totaal 11 12 3 26

2.6 Woningzoekenden Aan het eind van het verslagjaar heeft Casade zich aangesloten bij het regionaal woonruimteverdeelsysteem van Woning in Zicht. De verantwoording van woningzoekenden betreft de stand per 5 december 2017.

12

Per die datum telt Casade 15.088 woningzoekenden: Actief Gemiddelde wachttijd Woningzoekenden woningzoekenden* (in maanden) Jonger dan 30 jaar 3.310 863 49 30-54 jaar 5.610 1.194 60 55 jaar en ouder 6.168 430 85 Totaal 15.088 2.487 65 * Woningzoekenden die in 2017 minimaal éénmaal hebben gereageerd.

Slaagkans 20% 21% 27%

3. Leefbaarheid en dienstverlening Onze dienstverlening is op een niveau dat past bij de doelstellingen van een sociale verhuurder.

Huurders en relaties ervaren de dienstverlening als professioneel en persoonlijk. Hierbij gaan wij uit van de eigen kracht van de woningzoekenden en huurders. We zetten onze deskundigheid in om samen resultaat te behalen in wonen en wijken.

Ambities en opgaven Doelstellingen Ondernemingsplan 2015-2019 Op alle KWH-labelonderdelen een score boven de KWH-norm Eind 2019 vindt 90% huurders woonomgeving schoon, heel en veilig Eind 2019 vindt 80% huurders overlast verminderd

Prestaties (eind) 2017 Dongen Loon op Zand Waalwijk Totaal Casade scoort op alle labelonderdelen boven 7 In 2018 vindt een meting plaats In 2018 vindt een meting plaats

3.1 Leefbaarheid Met huurders, gemeenten en maatschappelijke organisaties werken we aan wijken die schoon, heel, veilig en prettig zijn. De veranderingen in het zorgstelsel doen een groter beroep op de eigen kracht van burgers en maken een goede sociale infrastructuur in de wijk noodzakelijk. Daar willen we een bijdrage aan leveren, met onze kerntaak als leidraad.

3.1.1 Leefbaarheidsactiviteiten Vaak nemen bewoners het voortouw om de directe omgeving te onderhouden. Daarbij ontstaat samenwerking tussen bewonerscommissies. Enkele voorbeelden van activiteiten die zijn opgepakt: Dongen - Bijeenkomst met alle ouderen van het complex Willem Dreeslaan samen met wijkverpleegkundigen met als thema ‘zorg aan huis’.

- Project Weide, samenwerking met gemeente Dongen en bewoners.

- Veranderen schoonmaak Mollerstraat/Goselinglaan met het oog op betaalbaarheid.

Loon op Zand - Herinrichting voetbalkooi Gerlachusstraat teneinde overlast voor de omgeving terug te dringen.

- Info aan wijkbewoners over hoe om te gaan met verwarde personen.

- Bijeenkomst met bewoners Residentie Markzicht over nieuwbouw en onderhoud.

Waalwijk - Nieuwe bewonerscommissie in nieuwbouwcomplex Raadhuisplein in Sprang-Capelle.

- Diverse met bewoners georganiseerde bewonersinitiatieven.

- Buurtontmoeting tussen de 22 jonge bewoners van de Anna van Burenstraat en de omwonenden.

- Initiatief vanuit bewoners Boekeloven om ouderen voorlichting te geven over ziektebeelden, de AED, dementie.

- Nieuwe activiteitencommissie in de Poort.

3.1.2 Scores op leefbaarheid Rond het creëren van een veilige woonomgeving en het verminderen van overlast hebben we onszelf doelstellingen opgelegd. Via de tweejaarlijkse buurtmonitor houden we zicht op de leefbaarheid in buurten en wijken. In de buurtmonitor 2016 waarderen bewoners de leefbaarheid in de drie gemeenten met een ruime voldoende. In 2018 zal bekeken worden of er een nieuwe meting wordt gehouden.

13

3.1.3 Wijkpunten Onze wijkpunten vervullen een centrale rol waar het gaat over de leefbaarheid in de wijk. Zij bieden accommodatie aan wijkbewoners om zo lang en zo zelfstandig mogelijk in de wijk te blijven wonen.

Wijkpunt Pannenhoef/De Rode Loper Kaatsheuvel De Rode Loper heeft als missie het ondersteunen van de wijkbewoners in Kaatsheuvel-West in hun zelfstandigheid om zo lang mogelijk in de wijk te kunnen blijven wonen en biedt daarmee alle ruimte om te werken aan het ontwikkelen van een participatiesamenleving. Door de transities binnen wonen en zorg hoopt de Rode Loper ook zichzelf beter te kunnen situeren in de wijk.

Na haar vertrek uit de Jan de Rooijstraat te Kaatsheuvel heeft ook Casade haar intrek genomen in dit wijkpunt om haar huurders en woningzoekenden uit met name Kaatsheuvel te kunnen bedienen.

Wijkpunt BaLaDe Waalwijk De exploitatie van het wijkpunt BaLaDe ligt in handen van stichting De Kansenfabriek, die bewoners stimuleert om weer mee te doen aan de samenleving. In de eerste jaren van haar bestaan is De Kansenfabriek zeer succesvol geweest, tot uitdrukking komend in een toename van het aantal activiteiten, vrijwilligers en bezoek. De borging van De Kansenfabriek van BaLaDe met de Waalwijkse samenleving zijn bepalend geweest voor het succes in 2017.

3.1.4 Bijdrage aan leefbaarheid In het verslagjaar hebben we € 1,077 miljoen geïnvesteerd om wijken leefbaar te houden en actief burgerschap te stimuleren. Dit bedrag bestaat uit € 317.000,- directe leefbaarheidsuitgaven plus € 760.000,- toegerekende personeels- en organisatiekosten.

Bewoners die ondersteuning nodig hebben staan centraal. We komen achter de voordeur en gaan het gesprek aan over de leefbaarheid in de buurt. Een deel van het bedrag is bestemd voor initiatieven van plaatselijk en algemeen belang die het woon- en leefklimaat in een wijk verbeteren en de sociale samenhang tussen bewoners versterken.

3.1.5 Geleiden naar werk Een grote groep mensen heeft al jaren een uitkering en staat laag op de participatieladder. Zij hebben geen tot nauwelijks sociale contacten. Samen met gemeenten en ketenpartners willen we mensen met een uitkering aan werk of een werkervaringsplaats helpen.

In het verslagjaar hebben we via vrijwilligerswerk en leerwerktrajecten 33 personen aan een werkervaringsplaats geholpen, hetzij bij Casade hetzij bij een van haar ketenpartners. Van deze groep hebben 24 personen een vaste baan gekregen. Daarmee beantwoorden we ruim aan onze jaarlijkse doelstelling van 20 werkervaringsplaatsen.

Daarnaast maken we afspraken met ketenpartners over het leveren van een maatschappelijke bijdrage als onderdeel van de opdracht bij de inkoop of aanbesteding van werken of diensten. Deze bijdrage bestaat uit het inzetten van personen uit potentieel kwetsbare doelgroepen bij het vervullen van de opdracht. Via de ketenpartners zijn vijf personen aan een tijdelijke baan geholpen, waarvan bij drie personen het contract is verlengd. We merken dat het plaatsen van kandidaten lastiger wordt omdat het aantal geschikte kandidaten afneemt; door de hoogconjunctuur zijn de mensen uit de doelgroepen inmiddels aan het werk.

3.2 KWH We meten de kwaliteit van onze dienstverlening via het Huurlabel van het Kwaliteitscentrum Woningcorporaties Huursector (KWH).

14

3.2.1 KWH-cijfers 2017: Labelonderdeel Contact Woning zoeken Nieuwe woning Huur opzeggen Reparatie uitvoeren Woning onderhouden Gemiddeld cijfer over alle labelonderdelen

KWH-norm 7 7 7 7 7 7 7

2017 7,3 7,6 7,6 7,7 7,5 8,0 7,7

Tevreden 83% 95% 94% 97% 89% 100%

Casade scoort op alle labelonderdelen van het KWH boven de landelijke norm van 7. Wat betreft het tevredenheidspercentage scoren we alleen op het onderdeel ‘contact’ onder de norm van 85%. Door verbetermaatregelen brengen we ook dit tot het gewenste niveau.

3.3 Online dienstverlening We bouwen onze online dienstverlening verder uit waarbij we steeds meer voldoen aan de behoefte van huurders en woningzoekenden die 24 uur per dag en 7 dagen per week dienstverlening via het internet verwachten. Daarvoor zetten we de website en een online klantenportaal in.

Omdat er altijd een doelgroep zal zijn die niet in de gelegenheid is om de dienstverlening online af te nemen, blijft de mogelijkheid om telefonisch of persoonlijk in een van de woonpunten de producten en diensten af te nemen.

3.4 Klachten Casade kent een heldere procedure die voorziet in de afhandeling van klachten. De kern van deze klachtenprocedure is dat uitingen van ontevredenheid vroegtijdig door de organisatie worden opgepikt. Niet alleen klachten maar ieder signaal noteren we om kennis op te doen.

Huurders en woningzoekenden die niet tevreden zijn over de afhandeling van de klacht kunnen zich wenden tot de Geschillencommissie. De onafhankelijke Geschillencommissie, die uit drie leden bestaat, bracht over vijf geschillen advies uit aan Casade. In één geval werd de klacht als gegrond aangemerkt. In de overige gevallen werden de klachten als ongegrond aangemerkt waarbij in twee situaties de Geschillencommissie opmerkte dat de communicatie vanuit Casade ernstig tekort heeft geschoten. In alle gevallen namen we een beslissing overeenkomstig het advies van de Geschillencommissie.

Werkwijze en samenstelling van de commissie zijn in een reglement vastgelegd.

4. Duurzaamheid We willen voldoen aan de afspraken die gemaakt zijn in het Nationaal Energieakkoord en streven naar duurzaamheid. Waar dat kan dragen we bij aan een beter milieu en een betere toekomst en dus betrekken we duurzaam ondernemen bij onze kernactiviteiten, bijvoorbeeld via energiebesparende maatregelen bij onderhoud en woningverbetering, maar ook door energieopwekking via onze woningen en overig vastgoed. En lagere energiekosten resulteren in lagere woonlasten en dragen dus bij aan het betaalbaar wonen.

Ambities en opgaven Doelstellingen Ondernemingsplan 2015-2019 Eind 2019 gemiddelde energie-index van < 1,33 Eind 2019 650 woningen energetisch verbeterd Eind 2019 minimaal 2.000 zonnepanelen Eind 2019 CO2-uitstoot auto’s Casade 40% lager dan in 2014

15

Dongen 1,45

Prestaties (eind) 2017 Waalwijk Totaal 1,42 1,44 65 2.696 47% lager dan in 2014

Loon op Zand 1,43

4.1 Investeringen in duurzaamheid Met de huurdersorganisatie SHC spraken we af om bij onderhoud, woningverbetering en nieuwbouw extra te investeren in energiebesparende maatregelen.

4.1.1 Woningverbetering Bij gelegenheid van woningverbetering voeren we ingrijpende maatregelen uit die zich op de langere termijn richten en die tot een hogere energetische kwaliteit leiden. We streven daarbij naar een energieindex van 1,2 (het oude energielabel A) of lager.

Loon op Zand In 2017 is gestart met de voorbereidingen voor een energetische en esthetische verbetering van 11 woningen aan het Anton Pieckplein te Kaatsheuvel. De werkzaamheden worden gelijktijdig met het naastgelegen nieuwbouwproject uitgevoerd.

Oplevering van de werkzaamheden is voorzien in oktober 2018.

Waalwijk Aan 127 eengezinswoningen in Elzenerven te Sprang-Capelle wordt onderhoud gepleegd, zoals het vervangen van kozijnen, ramen, deuren, daken en dakgoten. Ook zijn energiebesparende maatregelen getroffen, zoals het (na-)isoleren van gevels en daken. Oplevering van het grootste deel van deze werkzaamheden vond eind 2017 plaats. Daarnaast worden vijf eengezinswoningen gerenoveerd naar Nul op de Meter-woning. Oplevering van deze werkzaamheden is voorzien eind maart 2018.

4.1.2 Nul op de Meter In het streven naar verdergaande energiebesparing realiseren we zogeheten Nul op de Meterwoningen. Bij een NOM-woning zijn de in- en uitgaande energiestromen voor gebouw gebonden energie en het gebruik van huishoudelijke apparatuur op jaarbasis per saldo â&#x20AC;&#x2DC;0â&#x20AC;&#x2122;, onder standaard klimaatcondities zoals die gelden in Nederland en bij gemiddeld gebruik van de woning. Dat kan door een upgrade van de woningen door middel van bijvoorbeeld een gevelaanpak, slimme installatie of eigen energieopwekking.

Casade heeft drie projecten in voorbereiding waarbij in totaal 55 NOM-woningen worden gerealiseerd: - 8 woningen Villa Dotterbloem Waalwijk (nieuwbouw) - 42 woningen Beljaart fase 3 Dongen (nieuwbouw) - 5 woningen Elzenerve Sprang-Capelle (woningverbetering) 4.1.3 Energieopwekking Zonnepanelen De appartementencomplexen die daarvoor in aanmerking komen voorzien we van zonnepanelen om daarmee de servicekosten terug te brengen. De opbrengst daarvan komt terecht bij alle huurders waar elektriciteitskosten in de servicekosten zijn doorberekend.

En bij gelegenheid van nieuwbouw en woningverbetering plaatsen we zonnepanelen waarvan de opbrengst direct ten goede komt aan de betreffende woning. Eind 2017 liggen bijna 2.700 zonnepanelen op onze gebouwen.

Gelijktijdig met het plaatsen van zonnepanelen op de appartementencomplexen vervangen we de verlichting door LED. Het totale elektriciteitsverbruik van Casade is hierdoor met een kwart teruggebracht.

Grondwarmtepompen Bij de NOM-woningen die in voorbereiding zijn, gaan we uit van het toepassen van individuele warmtepompen met bodemwisselaars (zogenoemde gesloten systeem).

16

4.2 Onderhoud In 2017 hebben we ca. € 14,3 miljoen uitgegeven aan onderhoud: Planmatig onderhoud Klein cyclisch onderhoud Mutatieonderhoud Reparatieverzoeken en overig dagelijks onderhoud Totaal

Dongen 1.717.000,210.000,546.000,757.000,-

Loon op Zand 819.000,213.000,500.000,637.000,-

Waalwijk 3.174.000,804.000,1.716.000,2.652.000,-

Zakelijk vastgoed 252.000,145.000,40.000,125.000,-

Totaal 5.962.000,1.372.000,2.802.000,4.171.000,-

3.230.000,-

2.169.000,-

8.346.000,-

562.000,-

14.307.000,-

5. Organisatie In alles wat we doen redeneren we vanuit het perspectief van de doelstellingen in ons ondernemingsplan. We kunnen onze doelstellingen alleen realiseren als we een uitdagende, effectieve en efficiënte organisatie zijn.

Ambities en opgaven Doelstellingen Ondernemingsplan 2015-2019 Op 1 januari 2017 een organisatie van maximaal 97,65 fte

Prestaties (eind) 2017 Organisatie omvat 101,47 fte

5.1 Formatie Bij gelegenheid van de midterm review van ons ondernemingsplan is de streefformatie voor de jaren 2018 en 2019 bijgesteld naar 101,97 fte.

Per 31 december 2017 omvat de formatie 101,47 fte, terwijl de bezetting uitkomt op 108,8 fte. De hogere bezetting ten opzichte van de formatie is met name het gevolg van tijdelijke inzet van extra uren op de afdeling Wonen en de tijdelijke inhuur ten behoeve van de implementatie van nieuwe systemen.

5.2 Organogram

Raad van commissarissen Controller

Bestuur

Vestiging Waalwijk

Strategie en Bedrijfsvoering

Financiën en Waardesturing

Vestiging Dongen/Loon op Zand

Wonen

17

Vastgoed

5.3 Ontwikkeling van medewerkers De ontwikkeling van medewerkers loopt parallel aan de ontwikkeling van de organisatie. Langs de lijn van continue verbetering zorgen we voor een betere dienstverlening naar de huurder, maar ook voor een efficiĂŤnte en effectieve organisatie van het werk. In het verslagjaar is sterk ingezet op het verbeteren van processen en zijn trainingen georganiseerd voor medewerkers.

Ook de overgang naar een nieuw bedrijfssysteem levert een belangrijke bijdrage aan het efficiĂŤnter en effectiever werken.

Door deze ontwikkelingen ontstaat een organisatie die procesgerichter werkt en waarin medewerkers de rollen die bij een procesgerichte organisatie horen, met name die van proceseigenaar en procesexpert, goed oppakken.

5.4 Arbeidsomstandigheden Op de kantoorlocaties in Dongen en Waalwijk is een rondgang geweest inzake de opvolging van de aanbevelingen uit een eerder uitgevoerde Risico-Inventarisatie en Evaluatie.

In het kader van de veiligheid van medewerkers is in het verslagjaar bijzondere aandacht geschonken aan de selectie en invoering van een zogeheten alleenwerkersalarm. Dit is in gebruik genomen door de wijkmedewerkers en begin 2018 gaan ook de woonadviseurs daartoe over.

Daarnaast is een aanvulling gebracht op het asbestbeleid waar het gaat over hoe we hiermee omgaan in onze projecten en objecten.

In het reguliere overleg van de Arbowerkgroep met de managers is stilgestaan bij de uitvoering van het agressiebeleid, het asbestbeleid, het veiligheids- en gezondheidsbeleid en de nieuwe Arbowet.

5.4.1 Ziekteverzuim Het ziekteverzuim over 2017 komt uit op 4,3% (2016: 3,3%) en ligt daarmee boven de norm van 4% die we onszelf hebben opgelegd. Het hoge verzuimpercentage wordt vooral veroorzaakt door een hoog langdurig verzuim van 3,2%. Laten we de langdurig zieken (langer dan 42 dagen) buiten beschouwing, dan bedraagt het ziekteverzuim 0,8%.

5.5 Ondernemingsraad Zie het Verslag van de ondernemingsraad 2017.

6. Externe legitimatie en samenwerking We stellen onze maatschappelijke doelen vast in samenspraak met bewoners en gemeenten en leggen deze neer in prestatieafspraken. Daarbij hebben we oog voor andere belanghebbenden en staan we open voor feedback en discussie over de keuzes ten aanzien van de inzet van maatschappelijke middelen.

In het verslagjaar is het overzicht van belanghebbenden en de wijze waarop zij worden betrokken bij Casade geactualiseerd. Huurders en gemeenten zijn voor ons de belangrijkste belanghebbenden.

6.1 Huurders(organisaties) Bij het maken van plannen voor onderhoud, de inrichting van een wijk of beleidsmatige zaken hebben we intensief contact met de huurders. De samenwerking tussen huurders en Casade speelt zich op verschillende niveaus af.

6.1.1 Bij het beleid van Casade Op beleidsniveau werken we samen met de stichting Samenwerkende Huurdersorganisaties Casade (SHC), waarin de lokale huurdersorganisaties zich hebben verenigd. Op dit niveau vertegenwoordigen de bestuurder en enkele managers Casade.

18

We betrekken de SHC zo vroeg mogelijk bij onze plannen. Met de SHC maken we jaarlijks een overzicht van (beleids)onderwerpen vanuit de samenwerkingsovereenkomst SHC-Casade en het jaarplan van Casade, aangevuld met door de SHC aangedragen onderwerpen. In het verslagjaar is de SHC betrokken bij: Onderwerp Complexgewijze verkoop van woningen Juridische fusie Casade Energie BV-Stichting Casade Huurverhoging per 1 juli 2017 Wijziging sociaal statuut sloop woningen Deelname aan Woning in Zicht Sanering WSG via splitsing Vervallen servicekosten oplaadpunten Prestatieafspraken Huurdersdag 2017 Visitatie 2017

Standpunt SHC/resultaat Positief advies SHC Instemming SHC Positief advies SHC Instemming SHC Positief advies SHC Instemming SHC Instemming SHC Prestatieafspraken gemeente, SHC en Casade in Dongen, Loon op Zand en Waalwijk Gezamenlijke organisatie SHC en Casade Visitatierapport besproken met SHC

6.1.2 Bij projecten en processen van Casade Het beheer in specifieke complexen wordt besproken tussen de bewonerscommissies en de wijkteams van Casade. Voor elk proces en elke fase afzonderlijk is de participatie van bewoners vastgesteld in het document ‘Wijkprocessen’. Op deze wijze zijn bewoners betrokken bij onder andere planmatig onderhoud en het woningverbeteringsproject Elzenerven Waalwijk.

Daarnaast praten we regelmatig met de lokale huurdersorganisaties over algemene zaken. De gesprekken zijn met name gericht op het uitwisselen van informatie en het bespreken van de zorgpunten die er leven. In 2017 is onder andere gesproken over nieuwbouw- en woningverbeteringsplannen, de dienstverlening door Casade en de communicatie tussen de huurdersorganisaties en hun achterban.

6.2 Gemeenten Ook de samenwerking met de gemeenten Dongen, Loon op Zand en Waalwijk speelt zich op verschillende niveaus af.

6.2.1 Gemeenteraad en Casade In 2017 zijn, overeenkomstig de prestatieafspraken, bijeenkomsten georganiseerd met commissarissen, raadsleden, commissieleden en ambtenaren van de gemeenten over de financiële positie van Casade en volkshuisvestelijke onderwerpen.

Daarnaast vindt met enige regelmaat overleg plaats tussen raadsfracties en individuele raadsleden en de bestuurder en/of manager(s) van Casade over specifieke onderwerpen zoals het wonen voor ouderen.

6.2.2 Burgemeester en wethouders en Casade Het -bestuurlijk- overleg tussen de gemeente, vertegenwoordigd door de wethouder(s), en Casade, vertegenwoordigd door de bestuurder en/of manager(s), vindt veelvuldig plaats, op gestructureerde wijze en incidenteel, afhankelijk van de onderwerpen.

Daarnaast vindt regelmatig overleg plaats tussen de burgemeester en de bestuurder van Casade over specifieke onderwerpen, bijvoorbeeld leefbaarheidsaspecten.

6.2.3 Ambtenaren en Casade Tussen de gemeenteambtenaren en de medewerkers van Casade vindt veelvuldig overleg plaats, bijvoorbeeld in het kader van de ontwikkeling van nieuwbouw- en verbeteringsprojecten, het vormen van beleid, bij leefbaarheidsonderwerpen, armoedebestrijding en bij het beheer in wijken en 19

buurten. We betrekken elkaar en activiteiten die onze huurders raken proberen we zo veel als mogelijk op elkaar af te stemmen.

6.3 Overige belanghebbenden 6.3.1 Maatschappelijke Adviesraad Via de Maatschappelijke Adviesraad (MAr) zoeken we de verbinding met belanghouders. De leden van de MAr, maatschappelijk betrokken inwoners van ons werkgebied, zijn ambassadeurs en verbindingsschakels tussen Casade, inwoners, maatschappelijke organisaties en lokale netwerken.

De MAr geeft gevraagd en ongevraagd advies over de langetermijnontwikkelingen op het brede terrein van de volkshuisvesting in het werkgebied van Casade. In het verslagjaar heeft de MAr advies uitgebracht over de met de gemeenten en huurdersorganisatie gemaakte prestatieafspraken en over de communicatie vanuit Casade.

6.4 Strategische allianties Samenwerken is kennis delen en levert voor iedereen voordelen op. Waar mogelijk werken we daarom samen met diverse collega-corporaties en maatschappelijke partners in Brabant.

6.4.1 Samenwerking in ‘Lente’ Met de Brabantse corporaties AlleeWonen, Zayaz, WonenBreburg, Stadlander, Woningstichting Etten-Leur, Tiwos, Area en BrabantWonen neemt Casade deel aan ‘Lente’. Naast samenwerking bij inkoop delen de corporaties binnen deze netwerkorganisatie kennis en inspiratie op de beleidsthema’s betaalbaarheid, participatie, legitimatie en slimmer organiseren. In 2017 heeft deze samenwerking onder meer opgeleverd:  Verdere professionalisering van de inkoopfunctie en het daarmee samenhangende contracten leveranciersmanagement. Naast versterking van de professionaliteit brengt de samenwerking ook financiële voordelen met zich mee.  Samenwerking, ontwikkeling en onderling leren op het gebied van huurachterstanden en huurincasso.  De opzet van een samenwerking op het gebied van duurzaamheid, in het gezamenlijke streven naar CO2-neutraliteit in 2050.  Deskundigheidsontwikkeling bij de bestuurders in de vorm van een gezamenlijk ingekocht en gevolgd scholingsprogramma bestaande uit een aantal tweedaagse bijeenkomsten.

6.4.2 Thesaurus Een groeiende groep mensen, onder wie oudere senioren, heeft extra aandacht nodig bij het zelfstandig wonen. We stellen hiervoor vastgoed beschikbaar en bieden gemaksdiensten aan. Omdat daarbij de hulp nodig is van andere partijen zoeken we via de Thesaurus-groep de samenwerking met Prisma, Thebe, Schakelring, RIBW Midden-Brabant, Juvans en ContourdeTwern. Vanuit de eigen expertise levert elke partij een bijdrage aan volwaardig burgerschap voor mensen die ondersteuning behoeven.

20

7. Verbindingen Aan het begin van 2015 telde Casade 13 verbindingen. Sinds de wijziging van Woningwet in 2015 hebben we acties ondernomen met als doel de nevenstructuur te vereenvoudigen. Geheel in lijn met de Woningwet zijn commerciële activiteiten zoveel mogelijk afgebouwd en zijn door middel van juridische fusies activiteiten voor zover mogelijk ondergebracht in Stichting Casade.

In de loop van 2017 is de deelneming in de volgende vier werkmaatschappijen beëindigd:  Casade Centrum Kaatsheuvel B.V. en Kordial B.V. zijn geliquideerd;  Het belang in Casade Waalborgh Bouwontwikkeling B.V. is verkocht;  Casade Energie B.V. is door fusie opgegaan in Casade.

Ultimo 2017 heeft Casade uitsluitend nog een groepsrelatie met Casade Holding B.V. (100% belang).

Alle verbindingen met werkmaatschappijen zijn beëindigd.

Casade Holding B.V. is bij de inrichting van de groepsstructuur opgericht als tussenholding. De vennootschap verricht zelf geen activiteiten.

Ultimo 2017 bedraagt het eigen vermogen van Casade Holding B.V. € 9,9 miljoen, dit bestaat uit liquide middelen ter grootte van € 3,1 miljoen en een rekening-courant vordering op Casade van € 6,8 miljoen. Voor het overige heeft Casade Holding B.V. geen bezittingen, schulden of verplichtingen.

Het resultaat over 2017 van Casade Holding B.V. bedraagt € 26.603,-. Dit betreft voornamelijk ontvangen rente over de rekening-courant vordering met Casade.

8.

Governance

Zie het Verslag van de raad van commissarissen 2017.

9. Financiën en financiële continuïteit Zie het Financieel verslag 2017 en de Jaarrekening 2017.

21

Verslag van de ondernemingsraad Inleiding In dit jaarverslag blikken wij terug op het afgelopen kalenderjaar. Onder andere de overgang naar nieuwe systemen en de werkdruk binnen de organisatie waren het afgelopen jaar belangrijke thema’s. Welke zaken nog meer aan de orde zijn geweest lees je in dit jaarverslag.

Samenstelling Ondernemingsraad (OR) De volgende personen nemen zitting in de OR:  Michiel van Amelsfort : voorzitter  Linda Verheijen : secretaris  Dave Castelijns : lid  Alex Heeren : lid  Jos Krols : lid

Aantal vergaderingen De OR heeft in 2017 drie reguliere overlegvergaderingen met de directeur-bestuurder gehad. Ter voorbereiding van deze overlegvergaderingen heeft de OR zes overleggen gehad.

Met een afvaardiging van raad van commissarissen was er eenmaal overleg.

Onderwerpen van gesprek en overleg Advies –en instemmingszaken De OR heeft in 2017 één formele adviesaanvraag vanuit de directeur-bestuurder ontvangen: Benoeming van de heer Janssen als lid van de raad van commissarissen Op 30 maart 2017 heeft een afvaardiging van de OR een kennismakingsgesprek gehad met de heer Janssen. Op basis van dit gesprek heeft de OR een positief advies uitgebracht.

Diverse besproken zaken Overige onderwerpen die in de overlegvergaderingen aan de orde zijn geweest:  Werkdruk binnen de organisatie  Samenvoegen van de vestigingen  Organisatieontwikkelplan 2017/2018  Voortgang Medewerkers opiniemeting (MOM)  Voortgang risico-inventarisatie- en evaluatie (RIE)  Evaluatie sociaal plan  Collectieve verlofdagen 2018  Midterm review Ondernemingsplan 2015-2019  Nieuwe ARBO-wet  Problematiek Woningstichting Geertruidenberg  Cao-onderhandelingen Naast deze onderwerpen is de OR ook op de hoogte gehouden van de ontwikkelingen op de afdelingen Wonen en Vastgoed.

Raadplegen en informeren achterban In 2017 vond er geen bijeenkomst met de achterban plaats. Wel heeft er met de vakbonden FNV en CNV en de directeur-bestuurder een overleg plaatsgevonden inzake de evaluatie van het sociaal plan.

Ter voorbereiding op deze evaluatie hebben de vakbonden een enquête uitgezet onder hun leden.

22

Het aantal reacties op de enquête was gering. De geënquêteerden die hebben gereageerd waren positief over de wijze waarop uitvoering aan het sociaal plan gegeven is.

Daarnaast heeft de vakbond CNV inzake de Cao-onderhandelingen Casade bezocht. Doel van de bijeenkomst was om punten vanuit de werknemers te krijgen die de vakbonden kunnen inbrengen bij de onderhandelingen. De bijeenkomst is door ca. 15 medewerkers bijgewoond. Zij hebben de werknemerspartijen voor de cao-onderhandelingen de volgende onderwerpen meegegeven:  Actualisatie van de functiewaarderingen volgens CATS  Heb aandacht voor de werkdruk  Eenduidigheid over de inzet van het loopbaanbudget

Vertrouwenspersoon In 2017 heeft er een overleg plaatsgevonden met de vertrouwenspersoon en de bedrijfsarts.

Training en advies In 2017 heeft de OR onder begeleiding van adviseur Stans van Zuilen het eerste jaar van de OR geëvalueerd en aandachtspunten voor de komende jaren benoemd.

Lente-platform ondernemingsraden Het Lente-platform heeft als doel kennisuitwisseling (op actuele zaken) en scholing. De ondernemingsraden van AlleeWonen, Area, Casade, Leystromen, Stadlander, Thuis, WEL, WonenBreburg en Zayaz participeren in dit platform. Casade is door Alex Heeren in dit platform vertegenwoordigd. In 2017 zijn er vier bijeenkomsten geweest. De volgende onderwerpen zijn onder meer aan de orde geweest.  Cao (nieuws)  Arbeidsmarktonderzoek Woningcorporaties  Sociaal plan, vangnet stand van zaken bij de corporaties  Wijzigingen ARBO- wet  HRM-beleid & HR visie; power and love  Algemene Privacy wetgeving Europa van kracht  Wijziging functieprofielen n.a.v. een fusie/reorganisatie  Secundaire arbeidsvoorwaarden/bedrijfseigen regelingen  De tijd van ‘Ben blij dat je een baan hebt’ op de arbeidsmarkt is voorbij  Presentatie van expeditie loopbaan  Vernieuwing van cyclus planning, functionering en beoordeling  De inrichting van de klachtencommissie Daarnaast wordt tijdens elke bijeenkomst uitgewisseld wat er speelt bij elke organisatie.

Afsluiting Casade is een organisatie die volop in beweging blijft. De OR blijft alert op alle ontwikkelingen binnen de organisatie en voelt zich uitgedaagd zijn rol hierin op een adequate wijze te blijven vervullen.

Namens de Ondernemingsraad Casade Michiel van Amelsfort

Linda Verheijen

Voorzitter

Secretaris

23

Verslag van de Raad van Commissarissen 1. Inleiding Het afgelopen jaar heeft Casade zich andermaal sterk geconcentreerd op haar kerntaak, te weten het bouwen en beheren van huurwoningen voor mensen met lagere inkomens. In 2017 moesten woningcorporaties tenminste 80% van de vrijkomende sociale huurwoningen toewijzen aan huishoudens met een jaarinkomen onder de € 36.165,-. De raad van commissarissen heeft met instemming kennis genomen van het feit dat Casade zich ook het afgelopen jaar op die kwetsbare doelgroep heeft geconcentreerd. Niet alleen omdat de Woningwet dit voorschrijft maar vooral ook door de intrinsieke motivatie die bestuur en medewerkers van Casade zo kenmerkt.

Een belangrijke ontwikkeling betreft de verdere verduurzaming van het bezit. Enerzijds wordt dit streven gerealiseerd door bij renovaties sterk in te zetten op het terugbrengen van het energieverbruik. Een opgave die bij het oudere bezit in een aantal gevallen tot onverantwoord hoge investeringen leidt waardoor sloop en nieuwbouw een betere optie lijken. Anderzijds streven we bij nieuwbouwwoningen steeds meer naar de zogeheten Nul Op de Meter-optie waarbij door de nieuwste technieken het energieverbruik tot nul wordt teruggedrongen. Deze ontwikkeling zou ertoe moeten leiden dat in de toekomst, landelijk gezien, behalve de huurprijs ook het energieverbruik een rol gaat spelen bij het toewijzen van woningen aan de daarvoor in aanmerking komende doelgroep.

Het financieel resultaat van Casade stemt tot grote tevredenheid. De financiële kasstromen zijn op orde, de Loan to Value en de Interest Coverage Ratio liggen zelfs boven de norm die het WSW voorschrijft. Het is het resultaat van een zorgvuldig en daarmee succesvol volbrachte fusie en een verantwoorde concentratie op kerntaken. Mede daardoor blijft het risicoprofiel van Casade goed op orde. Ook de huurders profiteerden hiervan. Ook het afgelopen jaar is Casade erin geslaagd de huurverhoging te beperken tot het inflatiecijfer.

Wat betreft het waarmaken van de voorgenomen investeringsbesluiten is de raad van commissarissen vooralsnog kritischer. Ondanks de ruime financiële middelen waarover Casade beschikt komen deze nog onvoldoende tot hun recht bij de praktische invulling van de voorgenomen investeringen in nieuwbouw, renovatie en duurzaamheid. Ook bestuur en management zijn zich daar terdege van bewust en de raad heeft dan ook tot zijn genoegen met instemming kennis genomen van het besluit om het investeringsniveau in 2019-2022 te verhogen naar jaarlijks € 40 miljoen.

De overname van vastgoed en leningen van WSG vormde het afgelopen jaar een belangrijk aandachtspunt voor de raad van commissarissen. De raad heeft grote waardering voor de wijze waarop Casade, tezamen met acht andere corporaties, een uiterste poging doet om een bijdrage te leveren aan de oplossing van dit probleem. De raad heeft het voornemen om vastgoed en leningen van WSG over te nemen uiterst kritisch en nauwgezet beoordeeld en is tot de conclusie gekomen dat een goed evenwicht is gevonden tussen enerzijds de financiële en anderzijds de maatschappelijke en volkshuisvestelijke verantwoordelijkheid van Casade. Vaststaat dat dit Casade op geen enkele wijze belet in de verantwoorde uitvoering van de voorliggende investeringsplannen.

Met genoegen zien we terug op het afgelopen jaar. We danken de huurdersorganisatie, de ondernemingsraad, het managementteam en de Maatschappelijke Adviesraad voor het open en constructief overleg dat we ook het afgelopen jaar mochten ervaren. We danken bestuur en medewerkers voor hun inzet het afgelopen jaar en wensen hen veel succes met het realiseren van de voornemens voor 2018.

Michel van der Linden, voorzitter

24

2. Wettelijk kader en governance 2.1 Voldoen aan Woningwet Volgens de Woningwet richten corporaties zich op hun kerntaak, het huisvesten van de doelgroep, met daarbij een sterkere legitimatie vanuit huurders en gemeenten en een sterke lokale verankering.

Ook worden de risico’s in de sociale huursector beperkt door verscherping van intern en extern toezicht. De Woningwet stelt hiervoor de kaders die verder zijn uitgewerkt in het Besluit toegelaten instellingen volkshuisvesting 2015 en de ministeriële regeling.

2.2 Governancecode Woningcorporaties 2015 2.2.1 Verantwoording toepassing De Governancecode Woningcorporaties is niet vrijblijvend; het is verplicht de code te volgen voor leden van koepelorganisatie Aedes en de Vereniging van Toezichthouders in Woningcorporaties (VTW) en dus ook voor Casade en haar raad van commissarissen.

De code kent twee typen bepalingen: ‘pas toe’ en ‘pas toe of leg uit’. Op een aantal bepalingen is afwijking niet mogelijk, hiervoor geldt uitsluitend ‘pas toe’. Voor de overige bepalingen geldt dat corporaties daarvan af kunnen wijken als dit tot een beter resultaat leidt. Hierbij dient echter nog steeds in de geest van het principe gehandeld te worden en moet de corporatie op inzichtelijke wijze onderbouwen en actief verantwoorden (‘leg uit’) waarom zij hiervan afwijkt.

Casade is in het verslagjaar niet afgeweken van de Governancecode Woningcorporaties 2015.

2.2.2 Implementatie governance in verslagjaar  Statutenwijziging verbindingen Volgens de Woningwet moeten corporaties de statuten van hun verbindingen voor 1 januari 2018 in overeenstemming brengen met de Woningwet.

Na goedkeuring door de Autoriteit woningcorporaties (Aw) zijn de statuten van Casade Waalborgh Bouwontwikkeling BV gewijzigd. De statuten van Casade Holding BV, de andere verbinding, waren al eerder met de Woningwet in overeenstemming gebracht.  Addendum Reglement financieel beleid en beheer In 2016 heeft Casade een Reglement financieel beleid en beheer opgesteld, met goedkeuring van de Aw. Vanwege aanpassingen in de Woningwet is in het verslagjaar een addendum geformuleerd, overeenkomstig een model dat Aedes -in nauwe afstemming met de Aw- heeft opgesteld.  Toezichtskader en Toetsingskader Mede naar aanleiding van een opmerking van de Aw hebben we voor onszelf een nieuw Toezichtskader en een Toetsingskader geformuleerd. Beide documenten vindt u op www. Casade.nl.  Aan RvC-vergadering voorafgaand overleg zonder bestuurder Naar aanleiding van een aanbeveling vanuit de governance inspectie door de Aw in 2016 komt de raad voorafgaande aan zijn reguliere vergadering kort bijeen zonder de bestuurder.  Samenstelling raad van commissarissen Bij de zelfevaluatie van de raad van commissarissen over 2016 hebben we besloten om na het aftreden van de commissarissen G. Siegerink en V. Smit met zes commissarissen verder te gaan. Na hun beider aftreden in het verslagjaar, is één vacature ingevuld.

3. Toezichthoudende rol 3.1 Toezicht op financiële prestaties Via de viermaandelijkse rapportage houdt de raad toezicht op de financiële en operationele prestaties.

25

3.1.1 Jaarstukken 2016 In de vergadering van de raad op 18 april 2017 zijn de jaarstukken over 2016 met de accountant besproken. De accountant is positief gestemd over het in 2016 bereikte resultaat, zowel naar inhoud als naar wijze waarop dit stand is gekomen. De accountant constateert dat Casade er financieel goed voor staat, zeker wanneer wordt gekeken naar de financiële kasstromen. De Loan to Value, die een stijgende lijn vertoont, en de Interest Coverage Ratio, die zich ruim boven de norm van het WSW bevindt, zijn voor de accountant aandachtspunten.

Nadat is kennisgenomen van de controleverklaring van de accountant hebben we de jaarrekening en het jaarverslag/volkshuisvestingsverslag 2016 vastgesteld respectievelijk goedgekeurd.

3.1.2 Managementletter 2016 In de vergadering van de raad op 9 februari 2017 is de managementletter 2016 van de accountant besproken. In de managementletter meldt de accountant enkele procesbevindingen. Naar aanleiding daarvan zijn (proces)maatregelen getroffen.

3.1.3 Begroting 2018 In de vergadering op 27 november 2017 hebben we de Begroting 2018 goedgekeurd, inclusief meerjarenbegroting 2019-2022.

De activiteiten van Casade voor volgend jaar staan voor een groot deel in het teken van transformatie van de woningvoorraad en duurzaamheid. Ondanks het hogere investeringsniveau (in 2019-2022 jaarlijks € 40 miljoen i.p.v. € 20 miljoen) blijft Casade financieel gezond. De mogelijke overname van bezit en leningen van WSG (zie 3.2.6 Overname vastgoed en leningen WSG) is overigens niet in de begroting opgenomen, omdat de definitieve besluitvorming daarover nog moet plaatsvinden.

Ook na het inrekenen van de extra bestedingsmaatregelen (zie 3.2.5 Extra bestedingsruimte) blijft Casade ruim voldoen aan haar kengetallen en die van de externe toezichthouders (ministerie en WSW). Voor de komende jaren wordt zelfs nog wat ruimte binnen de begroting voorzien.

3.1.4 Auditcommissie De raad laat zich over financiële onderwerpen adviseren door de auditcommissie.

De auditcommissie, bestaande uit de commissarissen A. Jooren en C. Borgers kwam in het verslagjaar vijf keer bijeen met het bestuur en de manager financiën en controller: Datum 30 januari

10 april (in bijzijn accountant) 29 mei 2 oktober

20 november

Onderwerp Managementletter 2016 Verantwoordingsrapportage Verkoop commercieel vastgoed Juridische fusie Stichting Casade-Casade Energie BV Bestuursverslag, volkshuisvestingsverslag en jaarrekening 2016 Accountantsverslag 2016 Ontbinding Kordial BV Verkoop commercieel vastgoed Overname vastgoed en leningen WSG Verantwoordingsrapportage Intentieovereenkomst overname vastgoed en leningen WSG Complexgewijze verkoop van 109 woningen Verantwoordingsrapportage Addendum Reglement financieel beleid en beheer Jaarplan en Begroting 2018 Verkoop aandelen Casade Waalborgh Bouwontwikkeling BV Risico’s rond vervanging bedrijfs- en klantapplicaties

26

Advies aan raad Kennisneming Kennisneming Goedkeuring Goedkeuring Vaststellingc.q. goedkeuring Kennisneming Goedkeuring Goedkeuring Bredere afweging in raad Kennisneming Goedkeuring Goedkeuring Kennisneming Goedkeuring Goedkeuring Goedkeuring Kennisneming

3.2 Toezicht op volkshuisvestelijke en maatschappelijke prestaties Via de viermaandelijkse rapportage houdt de raad toezicht op de volkshuisvestelijke en maatschappelijke prestaties.

3.2.1 Realisatie ondernemingsplan De ambities en doelstellingen van Casade zijn verwoord in het Ondernemingsplan 2015-2019. In het ondernemingsplan zijn de doelen beschreven. Deze doelen zijn in een Balanced Scorecard vertaald in concrete, meetbare parameters.

In het verslagjaar, halverwege de ondernemingsplanperiode dus, vond een tussentijdse beoordeling plaats op de ambities, doelstellingen en prestaties. Op basis van deze zogeheten midterm review zijn enkele parameters bijgesteld en toegevoegd.

Via de viermaandelijkse rapportage aan de raad van commissarissen houdt de raad toezicht op de realisatie van de doelstellingen. De raad heeft vastgesteld dat er de komende jaren extra inspanningen geleverd zullen moeten worden om het achterblijvend investeringsniveau waar te maken.

3.2.2 Volkshuisvestelijke verantwoording Het volkshuisvestingsverslag dient de volkshuisvestelijke verantwoording over de geleverde prestaties te bevatten. Het volkshuisvestingsverslag dient ook inzicht te geven in de wijze waarop invulling is gegeven aan de met de gemeenten en de huurdersorganisaties gemaakte prestatieafspraken en dat de uitvoering van de prestatieafspraken in relatie staat tot de van rijkswege benoemde prioriteiten.

We zijn van mening dat het Volkshuisvestingsverslag 2017 daaraan voldoet en de verantwoording op het gebied van de volkshuisvesting voldoende beschrijft.

3.2.3 Klachtenbehandeling Het bestuur heeft aan de raad verslag gedaan van de werkzaamheden van de Geschillencommissie over 2017 aan de hand van het jaarverslag van de commissie over dat jaar. Belangrijke informatie daaruit is in het volkshuisvestingsverslag opgenomen.

Het reglement van de Geschillencommissie vindt u op www.casade.nl.

3.2.4 Visitatie Volgens de Woningwet laten corporaties ten minste een maal per vier jaar een onderzoek doen naar de resultaten van hun werkzaamheden en de wijze waarop belanghebbenden in de gelegenheid zijn gesteld invloed uit te oefenen op het beleid en op de kwaliteit van de governance.

Casade heeft in het verslagjaar onafhankelijk onderzoek laten doen naar haar maatschappelijke prestaties in de periode 2013-2016. In die jaren stond de fusie tussen Vieya, Slagenland Wonen en Casade centraal.

Na een uitgebreide selectieprocedure, met betrokkenheid vanuit de raad in de selectiecommissie, is de keuze gevallen op Ecorys als onafhankelijk deskundige. Drie auditoren van dit bureau hebben huurders en partners bevraagd over het werk van Casade.

Het visitatierapport bevestigt de meerwaarde van de fusie en de destijds gemaakte keuzes en bevat enkele aanbevelingen. In een van deze aanbevelingen adviseert de visitatiecommissie de raad van commissarissen om het Toetsingskader een meer nadrukkelijke rol te geven in het toezicht van de raad. In onze vergadering op 9 oktober hebben we een nieuw Toetsingskader als ook een Toezichtskader vastgesteld.

3.2.5 Extra bestedingsruimte Omdat de financiĂŤle positie daartoe mogelijkheden bood is in 2016, in overleg met de huurdersorganisatie SHC, besloten om extra bestedingsruimte in te zetten voor het beperken van de huurverhoging, de huisvesting van vergunninghouders, het langer thuis wonen met zorg en in duurzaamheid.

27

Ook bij de behandeling van de Begroting 2018 bleek er voor de komende jaren nog voldoende financiële ruimte te zijn. Besloten is deze ruimte aan te wenden voor extra investeringen in de transformatie van de woningvoorraad en duurzaamheidsmaatregelen.

3.2.6 Overname vastgoed en leningen WSG Woningstichting Geertruidenberg is in grote financiële problemen gekomen. De in 2012 aan WSG toegekende saneringssteun is ontoereikend om WSG weer gezond te maken.

WSG heeft Casade gevraagd om te participeren in een oplossing voor het probleem die eruit bestaat dat de negen regiocorporaties een deel van het vastgoed van WSG overnemen dat gelegen is in de gemeenten waar de corporatie actief is, en daartegenover ook een deel van de leningen van WSW overnemen. Voor Casade gaat het om onder meer 279 zelfstandige woningen en 143 zorgwoningen.

Casade is bereid om te participeren in dit zogeheten puzzelmodel vanuit haar volkshuisvestelijke en maatschappelijke verantwoordelijkheid. Bovendien is het over te nemen bezit van een goede kwaliteit en geschikt voor haar doelgroepen. Casade is ook bereid niet-Daeb bezit over te nemen met dien verstande dat ze niet meewerkt aan een verdere doorgroei van Daeb naar niet-Daeb, zoals WSG zichzelf voorgenomen had.

De bereidheid om mee te werken aan een oplossing geldt niet tegen elke prijs. Casade heeft met WSG stevig onderhandeld over de prijs en is op bestuurlijk niveau tot overeenstemming gekomen.

Onze raad heeft zijn goedkeuring gegeven aan de bereikte overeenstemming. Overeenstemming die ook de instemming behoeft van het Waarborgfonds Sociale Woningbouw en de Autoriteit woningcorporaties. Aan het einde van het verslagjaar bestond daarover nog geen duidelijkheid.

3.3 Toezicht op stakeholderdialoog Volgens de Governancecode Woningcorporaties 2015 spreekt het bestuur minimaal één maal per jaar met de raad van commissarissen over de omgang met en de participatie en invloed van belanghebbenden en oriënteert de raad zich regelmatig over wat er onder de gemeenten, (vertegenwoordigers van) huurders en andere stakeholders.

In april hebben we met het bestuur gesproken over de belanghebbenden van Casade en de wijze waarop met hen in het algemeen, en door de raad in het bijzonder, contact wordt onderhouden.

De bijdrage van een corporatie aan het volkshuisvestelijk beleid van de gemeente komt in samenwerking tussen gemeenten, huurdersorganisatie en corporatie tot stand. Daartoe doet de corporatie jaarlijks een voorstel (een bod) van haar bijdrage aan de gemeente, welk bod uiteindelijk leidt tot prestatieafspraken.

De raad is op de hoogte gehouden van het proces met de gemeenten en de huurdersorganisaties om te komen tot de bijdrage van Casade aan het volkshuisvestelijk beleid van de gemeenten in het werkgebied van Casade, resulterende in concrete prestatieafspraken.

De viering van bijzondere momenten in nieuwbouw- en verbeteringsprojecten, bijvoorbeeld de start bouw of het bereiken van het hoogste punt, geschiedt vaak in aanwezigheid van vertegenwoordigers van huurders, gemeenten en samenwerkingspartijen. We oriënteren ons bij die gelegenheden wat er onder de belanghebbenden leeft.

Via dit verslag van de raad van commissarissen leggen we aan belanghebbenden verantwoording af over ons toezicht. Het verslag vindt u op www.casade.nl.

3.4 Toezicht op risicobeheersing Via de viermaandelijkse rapportage houdt de raad toezicht op de beheersing van risico’s. Zo worden in de rapportage de meest risicovolle nieuwbouw- en verbeteringsprojecten toegelicht en wordt de raad geïnformeerd over de strategische risico’s en beheersingsmaatregelen.

28

Daarnaast is risicomanagement een onderwerp dat jaarlijks in de raad van commissarissen wordt besproken. In het verslagjaar hebben onderdelen van risicomanagement op de agenda gestaan van de raad doch het bredere kader van risicomanagement is niet expliciet besproken.

En met de controller heeft de raad gesproken over diens positie en functie en de wederzijdse verwachtingen daarbij.

Wij zijn van mening dat het risicobesef in de organisatie groot is, dat de risico’s verantwoord zijn gezien het maatschappelijk doel van de organisatie en dat de bestuurder transparant is over de risico’s en het risicomanagement.

3.5 Toezicht op verbindingen 3.5.1 Vereenvoudigen verbindingenstructuur Casade verricht haar activiteiten niet uitsluitend vanuit de toegelaten instelling maar ook in dochtermaatschappijen en samenwerkingsverbanden, gezamenlijk te definiëren als de verbindingenstructuur. Risicospreiding en overzichtelijkheid van de organisatie liggen daaraan ten grondslag.

Als gevolg van de fusie kende Casade in 2014 nogal wat deelnemingen. Mede omdat we ons veel meer willen richten op de sociale taak is ons beleid er vanaf dat moment op gericht om het aantal deelnemingen te minimaliseren. Daarop hebben we de laatste jaren flink ingezet. Bepaalde activiteiten zijn teruggebracht naar de toegelaten instelling en andere deelnemingen zijn beëindigd.

3.5.2 Fusie Stichting Casade - Casade Energie BV Zo kende Casade een eigen Energie BV voor het leveren van energie aan een aantal huurders van Casade en enkele particuliere woningeigenaren. Besloten is de activiteiten van Casade Energie BV onder te brengen bij de toegelaten instelling Casade door middel van een juridische fusie tussen beide rechtspersonen. Op 9 februari hebben wij goedkeuring gegeven aan deze juridische fusie.

3.5.3 Ontbinding Kordial BV Casade nam eerder deel in Kordial BV. Deze BV is indertijd opgericht voor de verwerving en exploitatie van commercieel vastgoed in het centrum van Dongen. Omdat de beoogde centrumontwikkeling niet is doorgegaan, is in 2015 de vastgoedportefeuille in deze BV verkocht. Op 18 april hebben wij goedkeuring gegeven aan de ontbinding van Kordial BV. 3.5.4 Beëindiging deelname Casade Waalborgh Bouwontwikkeling BV Vanwege het hogere risicoprofiel en omdat de activiteiten niet passen in het sociale profiel van Casade is ook de deelneming in Casade Waalborgh Bouwontwikkeling BV door middel van verkoop van de aandelen beëindigd. Op 27 november hebben wij hieraan onze goedkeuring gegeven.

3.5.5 Verbinding voor woonruimteverdeling Eerder spraken de gemeenten in de regio Hart van Brabant de wens uit om een gemeenschappelijke toegang te realiseren tot de sociale huurwoningvoorraad vanuit de veronderstelling dat huishoudens met lage inkomens beter kunnen beoordelen waar zij het meest kansrijk zijn om een woning te vinden die past bij hun inkomen.

Casade heeft ervoor gekozen om aan te sluiten op het woonruimteverdeelsysteem van Stichting Woning in Zicht; een regionale organisatie voor woonruimteverdeling in de regio Hart van Brabant en West-Brabant. Op 18 september hebben wij hieraan onze goedkeuring gegeven.

3.6 Beoordeling accountant In 2015 heeft de raad na een zorgvuldig selectieproces Ernst & Young Accountants met ingang van het boekjaar 2016 tot nieuwe accountant benoemd. We hebben ons voorgenomen om na twee controlejaren, dus in 2018, de accountant te beoordelen op zijn functioneren.

29

3.7 Beoordeling door Aw De Aw beoordeelt, in de vorm van een integraal toezicht, de corporatie op de governance, integriteit, rechtmatigheid en de bescherming van het maatschappelijk vermogen. Daarbij wordt het functioneren van de corporatie in samenhang bezien en afgezet tegen normen vanuit wetgeving en beleidsregels en het risicoprofiel van de corporatie.

Waar voorheen de Aw de corporaties elk jaar op hetzelfde moment voorzag van een integrale oordeelsbrief, vindt thans het jaarlijks oordeel van de Aw over corporaties meer verspreid per jaar plaats. Het integrale oordeel van de Aw voor wat betreft het verslagjaar 2016 mag Casade in de eerste helft van 2018 tegemoetzien.

Vooruitlopend daarop ontving Casade in het verslagjaar het oordeel van de Aw inzake de staatssteunnorm en de passendheidsnorm over het verslagjaar 2016. De Aw oordeelt dat Casade aan beide normen heeft voldaan.

4. Klankbordfunctie Naast zijn rol als toezichthouder en werkgever dient de raad het bestuur -op basis van expertise en het eigen netwerk- gevraagd en ongevraagd van advies.

Om meer accent te leggen op onze rol als adviseur organiseren we themabijeenkomsten die enerzijds zijn bedoeld voor een meer inhoudelijke verdieping van onderwerpen en anderzijds een extra mogelijkheid bieden voor kennismaking met medewerkers van de organisatie. Zo zijn in 2017 de onderwerpen ‘Onderhoud’ en ‘Sociale problematiek’ in themabijeenkomsten besproken.

5. Werkgeversrol 5.1 Invulling werkgeversrol bestuur 5.1.1 Bestuurder De bestuursfunctie werd bekleed door R. van Gurp.

R. van Gurp is op 1 maart 2011 in dienst getreden van Casade en per die datum voor vier jaren benoemd in de functie van bestuurder. In verband met de fusie van Slagenland Wonen, Vieya en Casade tot Stichting Casade is R. van Gurp op 1 juli 2014 herbenoemd voor een periode van vier jaar als bestuurder.

5.1.2 Nevenwerkzaamheden bestuurder De bestuurder is toezichthouder bij Partners voor Jeugd, een landelijk werkende instelling voor jeugdbescherming en jeugdreclassering voor kinderen met een verstandelijke beperking, en toezichthouder bij Combinatie Jeugdzorg, een instelling voor jeugdhulpverlening in Zuidoost Brabant.

5.1.3 Beoordeling bestuurder De raad besluit over benoemingen, beoordelingen en beloningen, schorsing en ontslag van de bestuurder en beoordeelt op grond daarvan periodiek het functioneren van de bestuurder.

De remuneratiecommissie voert de gesprekken met de bestuurder over diens functioneren. Op basis van haar bevindingen spreekt de raad een oordeel uit over het functioneren van de bestuurder.

De remuneratiecommissie heeft een tweetal gesprekken gehad met de bestuurder. Op basis van deze gesprekken en de ervaring van de raad als geheel heeft de raad zijn waardering uitgesproken voor de wijze waarop de bestuurder zijn intrinsiek aanwezige motivatie op volkshuisvestelijk en maatschappelijk gebied inzet voor de volkshuisvesting in het algemeen en Casade in het bijzonder.

5.1.4 Beloningskader en beloning bestuurder De Wet Normering Topinkomens (WNT) is leidend voor de bezoldiging van bestuurders. Casade wordt, op basis van het aantal eenheden en de omvang van de gemeente, volgens deze wet ingedeeld in bezoldigingsklasse G. De beloning van de bestuurder valt binnen deze normering. De in totaal over 2017 aan de bestuurder uitgekeerde beloning is opgenomen in de jaarrekening.

30

5.1.5 Remuneratiecommissie De raad laat zich over onderwerpen op het gebied van beoordeling en beloning van de bestuurder en van de raad adviseren door de remuneratiecommissie. Deze commissie, bestaande uit de commissarissen E. Wijnberg en M. van der Linden, kwam in het verslagjaar twee keer bijeen met de bestuurder.

5.1.6 Permanente educatie bestuurder In de Governancecode Woningcorporaties 2015 is opgenomen dat bestuurders van woningcorporaties in drie jaar 108 PE-punten dienen te behalen. Dit is gebaseerd op 108 studiebelastingsuren zoals vastgesteld door de geaccrediteerde opleidingsaanbieder. Door de bestuurder behaalde PE-punten:

R. van Gurp

2015 50

2016 58

2017 55

Totaal 2015-2017 163

5.1.7 Aandelen, leningen, garanties Er zijn in 2017 aan de bestuurder geen aandelen, leningen of financiĂŤle voordelen verstrekt die niet onder het beloningsbeleid vallen.

5.2 Organisatiecultuur en integriteit 5.2.1 Cultuur Uit de gesprekken met de bestuurder, met het managementteam en met de ondernemingsraad maken we op dat er binnen Casade sprake is van een integere en open cultuur waarbinnen ruimte is voor reflectie en tegenspraak. De bestuurder is zich daarbij bewust van zijn voorbeeldfunctie en zijn feitelijk gedrag draagt bij aan de gewenste organisatiecultuur.

Bestuur en raad voorkomen tegenstrijdige belangen en onterechte gehechtheid aan eerdere besluitvorming en zorgen voor voldoende ruimte en vrijheid om beslissingen uit het verleden â&#x20AC;&#x201C; in de context van toen genomen â&#x20AC;&#x201C; ter discussie te stellen.

5.2.2 Integriteit Casade beschikt over een klokkenluidersregeling en een integriteitscode die beschrijft welke waarden en normen medewerkers in acht moeten nemen. De integriteitscode geldt onverkort voor de commissarissen.

Integriteitscode en klokkenluidersregeling vindt u op www.casade.nl.

6. Samenstelling en functioneren 6.1 Samenstelling 6.1.1 Profielschets De raad heeft een profielschets voor zijn samenstelling met algemene functie-eisen en specifieke deskundigheden om het brede spectrum van de corporatie te kunnen overzien. In 6.1.3 is weergegeven aan welk profiel de commissarissen voldoen.

Het functioneren van de raad is gediend bij een goede teamsamenstelling en diversiteit en ook op dit gebied zijn in de profielschets criteria opgenomen. De leden dienen elkaar qua competenties aan te vullen en in goede harmonie met elkaar te kunnen samenwerken, maar moeten elkaar ook kritisch kunnen aanspreken.

De raad telt zes leden, waarvan twee zijn benoemd op voordracht van de huurdersorganisatie.

De profielschets van de raad van commissarissen vindt u op www.casade.nl.

31

6.1.2 Benoeming Als gevolg van het bereiken van de maximale zittingsduur hebben G. Siegerink en V. Smit op 30 maart 2017 hun functie als commissaris beëindigd. Eerder sprak de raad uit om na hun vertrek met zes commissarissen verder te gaan. Als zodanig is een werving- en selectieproceduren opgestart om in één vacature te voorzien.

Een selectiecommissie, bestaande uit drie commissarissen en de bestuurder als adviserend commissielid, heeft de procedure begeleid. Na bespreking van het functieprofiel (volkshuisvesting) is de vacature op de website van Casade geplaatst en openbaar opengesteld via een advertentie in de Volkskrant en het Brabants Dagblad.

Uit de ca. 50 belangstellenden heeft de selectiecommissie zes kandidaten uitgenodigd voor een gesprek. Op basis daarvan heeft de commissie een voorstel gedaan aan de raad van commissarissen.

Overeenkomstig het voorstel hebben we, na een positieve zienswijze van de Aw en een positief advies van de Ondernemingsraad van Casade, J.F.M. Janssen per 15 mei 2017 benoemd als commissaris.

6.1.3 Samenstelling en rooster van aftreden Volgens de statuten bestaat de raad uit ten minste vijf en ten hoogste zeven personen. In het verslagjaar hebben we het aantal commissarissen teruggebracht van zeven naar zes.

Mevr. drs. G.M. Siegerink (1951), op 30 maart 2017 afgetreden Persoonlijke gegevens Gegevens m.b.t. raad van commissarissen e Functie: Zelfstandig adviseur Aanvang 1 termijn: 30 maart 2009 Rol: --e Nevenfuncties: Voorzitter RvC zorgAanvang 2 termijn: 30 maart 2013 Profiel: Zorg, Maatschappelijk ondernemen organisatie, voorzitter bestuur Aftredend: 30 maart 2017 Stichting Voorzorg Utrecht, Herbenoembaar: Nee vicevoorzitter bestuur Vereniging het Benoemd op voordracht Zonnehuis huurdersorganisatie Dhr. dr. V.J.M. Smit (1953), op 30 maart 2017 afgetreden Persoonlijke gegevens Gegevens m.b.t. raad van commissarissen e Functie: Lector grootstedelijke Aanvang 1 termijn: 30 maart 2009 Rol: --e ontwikkeling Projectleider Raad voor Aanvang 2 termijn: 30 maart 2013 Profiel: Volkshuisvesting Leefomgeving en Infrastructuur Aftredend: 30 maart 2017 Nevenfuncties: --Herbenoembaar: Nee Dhr. drs. A.J.J. Jooren (1962) Persoonlijke gegevens Gegevens m.b.t. raad van commissarissen e Functie: Controller/directielid sector Aanvang 1 termijn: 1 januari 2010 Rol: Voorzitter auditcommissie e FIB, BZ en Griffie ’s-Hertogenbosch Aanvang 2 termijn: 1 januari 2014 Profiel: Financieel, Marketing & Nevenfuncties: Voorzitter Aftredend: 1 januari 2018 Communicatie rekenkamer gemeente Oisterwijk, lid Herbenoembaar: Nee rekenkamer Boxtel en St. Oedenrode Dhr. Mr. M.M.A.M. Knoops MPM (1953) Persoonlijke gegevens Gegevens m.b.t. raad van commissarissen e Functie: Manager Vastgoed Aanvang 1 termijn: 1 januari 2015 Rol: --e Zorggroep Elde Aanvang 2 termijn: --Profiel: Juridisch, Zorg Nevenfuncties: Interim Aftredend: 1 januari 2019 werkzaamheden via Knoops Herbenoembaar: Ja Management en Advies, klachtenfunctionaris Smart Coach Dhr. ing. M.F.F.M. van der Linden (1950) Persoonlijke gegevens Gegevens m.b.t. raad van commissarissen e Functie: --Aanvang 1 termijn: 12 juni 2012 Rol: Voorzitter, lid remuneratiecommissie e Nevenfuncties: Voorzitter RvT Cello, Aanvang 2 termijn: 12 juni 2016 Profiel: Volkshuisvesting, Vastgoedbeheer & lid RvT Nationaal Monument Kamp Aftredend: 12 juni 2020 Projectontwikkeling, Marketing & Vught, lid Raad van advies Thomas Herbenoembaar: Nee Communicatie Stichting, Penningmeester BZW Benoemd op voordracht Senior Management II, huurdersorganisatie toezichthouder Cultureel Centrum Sint Servaes

32

Dhr. Drs. J.F.M. Janssen (1964) Persoonlijke gegevens Functie: Burgemeester gemeente Oisterwijk Nevenfuncties: Voorzitter RvC Kleine Meijerij Rosmalen, bestuurslid Steunstichting Kamermuziek Tilburg, bestuurslid Landelijke Parochie voor Binnenvaart, Kermis en Circus Dhr. drs. C.H.M. Borgers RA (1966) Persoonlijke gegevens Functie: Directeur mede-eigenaar Hittech Group BV Nevenfuncties: lid RvC Stichting Woonpunt Maastricht, lid RvC Wonen Boven Winkels Maastricht NV Mevr. drs. E.J.A. Wijnberg (1968) Persoonlijke gegevens Functie: Manager Dienstencentra Zorgbedrijf Antwerpen Nevenfuncties: Bestuurslid Stichting Special Care Gulbarga

Gegevens m.b.t. raad van commissarissen e Aanvang 1 termijn: 15 mei 2017 Rol: --e Aanvang 2 termijn: --Profiel: Volkshuisvesting, maatschappelijk Aftredend: 15 mei 2021 ondernemen Herbenoembaar: Ja

Gegevens m.b.t. raad van commissarissen e Aanvang 1 termijn: 3 maart 2016 Rol: Lid auditcommissie e Aanvang 2 termijn: --Profiel: Financieel Aftredend: 3 maart 2020 Herbenoembaar: Ja

Gegevens m.b.t. raad van commissarissen e Aanvang 1 termijn: 1 juni 2016 Rol: Voorzitter remuneratiecommissie e Aanvang 2 termijn: --Profiel: Zorg, Personeel en Organisatie Aftredend: 1 juni 2020 Herbenoembaar: Ja Benoemd op voordracht huurdersorganisatie

Wij zijn van mening dat de profielschets en de hierin opgenomen competenties, deskundigheden en ervaringen goed zijn uitgebalanceerd.

6.1.4 Wijziging in samenstelling na 31 december 2017 In verband met het, volgens rooster, aftreden van A. Jooren is een procedure gevolgd om te voorzien in de vacature die op 1 januari 2018 in de raad ontstaat. Een procedure die in handen is gelegd van een extern bureau en die is begeleid door een selectiecommissie, bestaande uit twee commissarissen en â&#x20AC;&#x201C;als adviserend lid- de bestuurder. De procedure omvatte een online benadering van kandidaten en gebruikmaking van het netwerk van het extern bureau.

Het extern bureau heeft gesprekken gevoerd met een aantal kandidaten waarna de selectiecommissie met drie van hen heeft gesproken. Op basis daarvan heeft de commissie een voorstel gedaan aan de raad. Na een positieve zienswijze van de Aw en een positief advies van de ondernemingsraad hebben we A. van Dal-Peters per 19 maart benoemd als commissaris.

6.1.5 Diversiteit in samenstelling De Wet bestuur en toezicht noemt als norm dat ten minste 30% van de functies in het bestuur en de raad van commissarissen wordt vervuld door vrouwen. Casade voldoet nagenoeg aan deze norm.

6.2 Functioneren 6.2.1 Integriteit en onafhankelijkheid Wij zijn van mening dat elke commissaris zijn functie in 2017 onafhankelijk heeft uitgeoefend, onder meer blijkende uit het feit dat alle commissarissen voldoen aan de onafhankelijkheidscriteria zoals omschreven in de Governancecode Woningcorporaties.

Mogelijke strijdige belangen worden door leden van de raad gemeld in de plenaire vergaderingen. De bestuurder meldt mogelijke tegenstrijdige belangen bij de voorzitter van de raad.

Er zijn in het verslagjaar geen meldingen of transacties geweest waarbij sprake was van een tegenstrijdig belang.

33

6.2.2 Meldingsplicht volgens Woningwet Voor raden van commissarissen van corporaties geldt op basis van de Woningwet een brede meldingsplicht. Bij, bijvoorbeeld, financiële problemen, dreigende sanering, twijfel over de integriteit bij beleid of beheer bij de corporatie, rechtmatigheidskwesties of het niet halen van de toewijzingsnormen, dienen zij dit onverwijld te melden aan de Aw. In 2017 hebben zich bij Casade geen meldingsplichtige omstandigheden voorgedaan.

6.2.3 Informatievoorziening De raad ziet erop toe dat de ontvangen informatie de relevante aspecten laat zien op financieel, volkshuisvestelijk, maatschappelijk en organisatorisch gebied. De raad ontvangt daartoe elke vier maanden een rapportage.

Om de taken goed te kunnen vervullen hebben we ons in het verslagjaar regelmatig door de bestuurder laten informeren over specifieke onderwerpen, zoals in een tweetal themabijeenkomsten over onderhoud en sociale aangelegenheden.

De raad laat zich ook informeren door relevante stakeholders binnen en buiten de organisatie en zorgt er voor dat zelfstandig informatie wordt ingewonnen over de gang van zaken bij Casade. Zo zijn er gesprekken gevoerd met de ondernemingsraad, het managementteam, de huurdersorganisatie, de Maatschappelijke Adviesraad en de accountant. De raad krijgt daarmee vanuit verschillende invalshoeken informatie over het functioneren van Casade.

Wij zijn van mening dat de planning- en controlcyclus van Casade goed functioneert en toereikende informatie genereert voor onze toezichthoudende taak. De specifieke doelen die de organisatie zich stelt, zijn vertaald in goed meetbare prestatie-indicatoren en er wordt bijgestuurd als daar aanleiding toe is. Verandering van omgeving – zoals wijziging van wetgeving – wordt systematisch bijgehouden en de implementatie van veranderingen wordt beheerst.

6.2.4 Introductieprogramma Nieuwe commissarissen volgen een introductieprogramma waarin de relevante aspecten van de functie aan bod komen zoals de verantwoordelijkheden van de commissaris, de financiële verslaglegging, governance en educatie. Kennismaking met het managementteam, de ondernemingsraad en de huurdersorganisatie maakt onderdeel uit van het introductieprogramma.

De nieuwe commissaris J. Janssen heeft dit introductieprogramma gevolgd.

6.2.5 Lidmaatschappen De leden van de raad zijn lid van de Vereniging van Toezichthouders in Woningcorporaties (VTW). Ze ontvangen diverse vaktijdschriften en brochures. De leden worden daarnaast in de gelegenheid gesteld om opleidingen te volgen.

6.2.6 Zelfevaluatie De raad bespreekt ten minste één keer per jaar het eigen functioneren (in termen van effectiviteit) en dat van individuele leden van de raad. Eens per twee jaar doet de raad dat onder onafhankelijke, externe begeleiding.

De zelfevaluatie over 2017 heeft de raad in eigen beheer gedaan. Daarvoor is de commissarissen vooraf een vragenformulier gestuurd aan de hand waarvan het functioneren van de raad en van de individuele leden is besproken in een bijeenkomst op 24 januari 2018. Ook de bestuurder is naar zijn bevindingen gevraagd en heeft een deel van de bijeenkomst bijgewoond. In de bijeenkomst is geconstateerd dat de actiepunten uit de vorige zelfevaluatie zijn uitgevoerd en is gesproken over onder andere de regionale verankering binnen de raad en de aanspreekbaarheid van de commissarissen. Geconstateerd is dat de sfeer in de raad goed is, dat er een grote mate van vertrouwen bestaat tussen de commissarissen onderling en de commissarissen en het bestuur.

Daarbij is er ruimte voor kritische vragen en worden lastige onderwerpen niet uit de weg gegaan.

Naar aanleiding van de zelfevaluatie is afgesproken in de raad meer aandacht te hebben voor 34

ontwikkelingen en trends in de volkshuisvesting en de vertaling daarvan naar het beleid van Casade en tot meer afstemming te komen rond de professionalisering van de raad.

6.2.7 Permanente educatie Toezichthouders van corporaties die lid zijn van de VTW dienen in 2017 minimaal 5 punten te behalen, gericht op Permanente Educatie (PE). Dit is gebaseerd op 5 studiebelastingsuren zoals vastgesteld door de geaccrediteerde opleidingsaanbieder.

Commissaris A. Jooren M. Knoops M. van der Linden C. Borgers E. Wijnberg J. Janssen

PE-punten 2017 10 28 17 7 3

PU-punten 2016 3,5 19,5 25 6 2 1

PE-punten 2015 28,5 4 4

26

Opmerking Afgetreden op 1 januari 2018

Benoemd per 3 maart 2016 Benoemd per 1 juni 2016 Benoemd per 15 mei 2017

6.3 Bezoldiging De bezoldiging van commissarissen vindt plaats volgens de beroepsregel Bezoldiging commissarissen 2015 en 2016 van de VTW. De bezoldigingsmaxima in de beroepsregel zijn gekoppeld aan de zwaarte van de functie van de raad van commissarissen, die verband houdt met de zwaarte van de corporatie. De bezoldiging is onafhankelijk van de prestaties van de corporatie teneinde het onafhankelijk functioneren van de raad te waarborgen.

Wij onderschrijven de uitgangspunten van deze beroepsregel, waaronder de gepaste terughoudendheid die een raad van commissarissen betracht bij het vaststellen van de hoogte van zijn eigen bezoldiging. De bezoldiging die Casade hanteert ligt daarom beduidend onder de maximale bezoldiging op basis van de wettelijke bepalingen van de WNT. Bij Casade bedraagt de bezoldiging over 2017 voor een lid van de raad van commissarissen € 11.900,- (waar wettelijk € 17.000,- is toegestaan) en voor de voorzitter van de raad € 16.150,- (waar wettelijk € 25.500,- is toegestaan).

De btw die een commissaris in rekening brengt, komt voor rekening van Casade. Dat geldt ook voor de premie aansprakelijkheidsverzekering die we hebben afgesloten voor de commissarissen in verband met het uitoefenen van de functie. Daarnaast stellen we middelen ter beschikking voor activiteiten op het gebied van professionalisering, permanente educatie en evaluatie.

De in totaal over 2017 aan commissarissen uitgekeerde bezoldiging is opgenomen in de jaarrekening.

6.4 Vergaderingen, overig 6.4.1 Vergader- en besluitenschema De raad van commissarissen kwam in het verslagjaar acht keer bijeen met het bestuur: Datum 9 februari (reguliere vergadering)

18 april (reguliere vergadering)

Onderwerp Verkoop panden in Waalwijk en panden in Dongen (commercieel vastgoed) Juridische fusie Stichting Casade en Casade Energie BV In de investeringsbegroting 2017 opgenomen investeringen boven € 3 miljoen Verantwoordingsrapportage Managementletter 2016 Bestuursverslag, volkshuisvestingsverslag en jaarrekening 2016 Accountantsverslag 2016 Ontbinding Kordial BV Verkoop pand Dongen en locatie Waspik (commercieel vastgoed) Overzicht van en contact met belanghebbenden Jaarverslag 2016 Geschillencommissie

35

Uitkomst Goedkeuring Goedkeuring Goedkeuring Kennisneming Kennisneming Goedkeuring c.q. vaststelling Kennisneming Goedkeuring Goedkeuring Vaststelling Kennisneming

Datum 15 mei (themabijeenkomst) 19 juni (reguliere vergadering) 18 september (themabijeenkomst) 9 oktober (reguliere vergadering)

27 november (reguliere vergadering))

20 december (extra vergadering)

Onderwerp Onderhoud (inkoop, organisaties, financieel kader, relatie mutatie, planmatig en reparatieonderhoud) Benoeming J. Janssen tot commissaris Verantwoordingsrapportage Overname vastgoed en leningen WSG ‘Sociaal’ (armoede, schulden, multiproblematiek, langer zelfstandig wonen) Aangaan verbinding met Woning in Zicht Intentieovereenkomst overname vastgoed en leningen WSG Complexgewijze verkoop van 109 woningen Addendum Reglement financieel beleid en beheer Statutenwijziging Casade Waalborgh Bouwontwikkeling BV Verantwoordingsrapportage Visitatierapport 2017 Jaarplan en Begroting 2018 Statutenwijziging Casade Waalborgh Bouwontwikkeling BV Verkoop aandelen en beëindiging Casade Waalborgh Bouwontwikkeling BV Beloning 2018 bestuurder Vacature in RvC per 1 januari 2018

Uitkomst Verdieping Benoeming Kennisneming Kennisneming Verdieping Goedkeuring Goedkeuring Goedkeuring Goedkeuring Voorlopige goedkeuring Kennisneming Kennisneming Goedkeuring Goedkeuring Goedkeuring Vaststelling Voornemen tot benoeming

6.4.2 Overleg met belanghebbenden Teneinde de toezichthoudende taak in brede zin te kunnen uitoefenen heeft de raad jaarlijks overleg, buiten aanwezigheid van het bestuur, met andere gremia over de ontwikkelingen in de sector, regionale en lokale ontwikkelingen en de gevolgen daarvan voor de corporatie.  Overleg met de huurdersorganisatie Het overleg met de huurdersorganisatie SHC verloopt via de commissarissen die op voordracht van de SHC zijn benoemd.

In 2017 was er tweemaal overleg tussen de SHC en de huurderscommissarissen. De gespreksonderwerpen waren onder andere huurdersparticipatie, communicatie vanuit Casade, complexgewijze verkoop en de overname van vastgoed en leningen van WSG.

 Overleg met de ondernemingsraad In 2017 was er een maal overleg tussen de ondernemingsraad en (een afvaardiging van) de raad. In dat overleg is onder andere gesproken over de werkdruk in de organisatie, de organisatieontwikkelingen en de ondernemingsraad en zijn relatie naar de achterban.  Overleg met het managementteam In 2017 was er een maal overleg tussen het managementteam en de raad. In dat overleg is onder andere gesproken over de werkdruk binnen de organisatie, de overname van vastgoed en leningen van WSG en verduurzaming.  Overleg met de Maatschappelijke Adviesraad In 2017 was er een maal overleg tussen de Maatschappelijke Adviesraad (MAr) en de raad. In dat overleg is onder andere gesproken over de positie van de MAr en is ingegaan op enkele door de MAr uitgebrachte adviezen aan de bestuurder van Casade.

7. Slotwoord 7.1 Slotverklaring Het bestuur heeft het jaarverslag over 2017 opgesteld, met daarin opgenomen de jaarrekening. Ernst & Young Accountants LLP heeft de jaarrekening gecontroleerd en voorzien van een goedkeurende controleverklaring. De raad van commissarissen kan zich verenigen met het verslag van het bestuur.

De raad van commissarissen verleent het bestuur décharge voor het gevoerde beleid, en stelt de jaarrekening vast.

De middelen van Casade zijn uitsluitend in het belang van de volkshuisvesting besteed. Activiteiten hebben uitsluitend plaatsgevonden ten behoeve van de volkshuisvesting en de leefbaarheid, in 36

overeenstemming met de statuten van de stichting. Op het gebied van beleggen en verbintenissen zijn geen risicovolle posities ingenomen.

7.2 Ondertekening Dit verslag is vastgesteld door de raad van commissarissen van Casade.

Ing. M.F.F.M. van der Linden, voorzitter

Drs. E. Wijnberg, vicevoorzitter

Drs. A. van Dal-Peters

Mr. M.M.A.M. Knoops MPM

Drs. C.H.M. Borgers RA

Drs. J.F.M. Janssen

Waalwijk, 7 mei 2018.

37

Financieel verslag 1. Financieel beleid Corporaties zijn verplicht om het vastgoed te waarderen op basis van de ‘marktwaarde in verhuurde staat’. Bij de berekening van de marktwaarde wordt er van uitgegaan dat het gehele bezit marktconform wordt verhuurd en geëxploiteerd. Als verkoop leidt tot een hogere waarde, is het uitgangspunt bij deze waardeberekening dat het bezit ook daadwerkelijk verkocht wordt.

Het eigen vermogen van Casade is gebaseerd op deze grondslag. Dit eigen vermogen zal vanuit het beleid van Casade niet gerealiseerd worden. Hier toont zich een discrepantie tussen het eigen vermogen dat vanuit volkshuisvestelijk beleid gerealiseerd kan worden en het eigen vermogen dat vanuit een commerciële- marktoptiek gerealiseerd kan worden. Het beleid van Casade gaat immers niet uit van volledige verkoop van het gehele bezit en het laten stijgen van de huren naar hetgeen maximaal mogelijk is.

Geheel in de lijn met de nieuwe Woningwet kiest Casade er voor om zoveel als mogelijk actief te zijn binnen de sociale volkshuisvesting, binnen het DAEB-segment.

Ons financieel beleid is gericht op behoud van ons maatschappelijk vermogen. Daarbij willen we behoedzaam te werk gaan, zonder forse groei van het vreemd vermogen.

Om financieel gezond te blijven sturen we actief op zes financiële kengetallen en normen die zijn vastgelegd in ons financiële beleid. Daarnaast vindt ook toetsing plaats aan de kengetallen zoals opgenomen het risicobeoordelingsmodel van het WSW. De sturing in ons financieel beleid is primair gericht op kasstromen. Naast de sturing op onze operationele kasstromen, sturen we nadrukkelijk op investerings- en desinvesteringskasstromen. We kunnen pas investeren als er uit de operatie en uit desinvesteringen (verkopen) voldoende middelen worden gegenereerd. Hierbij hanteren we het principe ‘eerst verdienen, dan uitgeven’. We rekenen ons niet rijk en blijven behoedzaam.

Een jaarrekening is complexe stof om te doorgronden en zeker voor een leek bijna niet te doorgronden. Als we deze lastige materie vereenvoudigen, komen we snel uit bij het huishoudboekje. Wat zijn de echte kasstromen in 2017 geweest.

Hierbij splitsen we de kasstromen voor het jaar 2017 in 1) exploitatiekasstromen, 2) financieringskasstromen en 3) investeringskasstromen. Ter vergelijking zijn de gerealiseerde kasstromen 2016 opgenomen en de begrote kasstromen voor het 2018.

38

Jaarrekening 2017

Exploitatie Totaal bedrag: € 75 miljoen Herkomst

Besteding Saldo exploitatie €

19.296.000 Rente

€

15.888.000 Derving

€

951.000

Financiering

Leefomgeving €

Huur

Totaal bedrag: € 44 miljoen

307.000 Belasting/verz.

€ 75.306.000 €

Herkomst

3.834.000

€ 19.296.000

Heffingen (VH / S)

Verkoop € 13.724.000 vov € 10.861.000

€

8.446.000 Beheer

€

11.204.000 Onderhoud

€

15.380.000

Besteding

Saldo exploitatie

Investeringen € 14.953.000 vov €

Aflossing leningen

Nieuwe leningen €

Totaal bedrag: € 15 miljoen

€ 13.028.000

-

Investeringen

Afname liquiditeit €

Investeringen

9.233.000

Toename liquiditeit

-

€

(excl. vov) € 14.953.000

6.667.000

Jaarrekening 2016

Exploitatie Totaal bedrag: € 74 miljoen Herkomst

Besteding Saldo exploitatie €

20.979.000 Rente

€

16.996.000 Derving

€

885.000

Financiering

Leefomgeving Huur

€

Belasting/verz.

€ 73.585.000 €

Totaal bedrag: € 55 miljoen

404.000

Herkomst Saldo exploitatie

Besteding Investeringen

3.407.000

€ 20.979.000

€ 26.338.000

Heffingen (VH / S)

Verkoop € 12.123.000 vov € 8.315.000

vov € 10.130.000

€

7.584.000 Beheer

€

10.057.000 Onderhoud

€

13.273.000

Nieuwe leningen €

5.892.000

Totaal bedrag: € 26 miljoen

€ 18.841.000

8.000.000

Afname liquiditeit €

Aflossing leningen

Investeringen

Investeringen Toename liquiditeit €

39

-

(excl. vov) € 26.338.000

BEGROTING 2018

Exploitatie Totaal bedrag: € 75 miljoen Herkomst

Besteding Saldo exploitatie € 11.932.000 Rente € 15.604.000 Derving €

885.000

Financiering

Leefomgeving Huur € 75.274.000

€

Belasting/verz. €

3.860.000

Heffingen (VH / S) € 10.250.000 Beheer € 10.409.000 Onderhoud € 21.839.000

1.1.

Totaal bedrag: € 46 miljoen

495.000

Herkomst Saldo exploitatie € 11.932.000 Verkoop € 27.441.000 vov € 7.040.000 Nieuwe leningen €

€ 21.780.000 vov €

Investeringen

6.274.000 Totaal bedrag: € 22 miljoen

Aflossing leningen

€ 10.290.000

-

Afname liquiditeit €

Besteding Investeringen

-

Investeringen Toename liquiditeit €

(excl. vov) € 21.780.000

8.069.000

Resultaat 2017

Het resultaat 2017 is € 146,2 miljoen positief (2016: positief € 85,7 miljoen). De toename van het resultaat met € 60,5 miljoen is als volgt nader te specificeren (x € 1.000):

Resultaat exploitatie vastgoedportefeuille Resultaat verkocht vastgoed in ontwikkeling Resultaat verkoop vastgoedportefeuille Waardeveranderingen vastgoedportefeuille Overige activiteiten Leefbaarheid Financiële baten en lasten Belastingen Resultaat deelnemingen Resultaat na belastingen

2017 38.729 153 4.509 123.661 -44 -1.077 -15.511 -4.257 27

2016 39.263 116 3.845 42.882 23 - 1.126 - 16.913 17.796 -174

Toe-/afname -534 37 664 80.779 -67 49 1.402 -22.053 201

146.190

85.712

60.478

Resultaat exploitatie vastgoedportefeuille De afname van het resultaat exploitatie vastgoedportefeuille met € 0,5 miljoen wordt met name veroorzaakt door de stijging van de lasten verhuurderheffing en de hogere onderhouds-activiteiten.

Daar tegenover staat een stijging van de huuropbrengsten met € 1,5 miljoen.

Resultaat verkoop vastgoedportefeuille Het resultaat verkoop vastgoedportefeuille is toegenomen met € 0,7 miljoen. De verkoopopbrengst is gestegen van € 19 miljoen naar € 28 miljoen. Het aantal verkochte huurwoningen is gestegen van 54 naar 76. De verhouding verkoopopbrengst vastgoedportefeuille ten opzichte van boekwaarde is enigszins gedaald.

40

Waardeverandering vastgoedportefeuille De waardeverandering vastgoedportefeuille is gestegen van €43 miljoen (2016) naar € 124 miljoen (2017). Deze waardeverandering betreft voornamelijk een waardeverandering van de vastgoedportefeuille in exploitatie.

In 2017 is de waardeverandering vastgoedportefeuille in exploitatie uitgekomen op € 139,0 miljoen.

Dit is een stijging van de marktwaarde in verhuurde staat van ongeveer 11,5% van de marktwaarde in verhuurde staat per eind 2016. Deze forse waardeverandering in 2017 wordt voornamelijk veroorzaakt door de aanpassing van de disconteringsvoet (€ 113 miljoen). Daarnaast heeft de stijging van de leegwaarde (€ 22 miljoen) en andere parameters voor de niet-vrijheidsgraden (€ 20 miljoen) een positief effect op de marktwaarde. Daar tegenover staat het effect van de toepassing van de verkoopbeperking in de marktwaarde (€ 20 miljoen negatief) en een aanpassing van de markthuren (€ 16 miljoen negatief).

De grootste stijging van de marktwaarde wordt dus veroorzaakt door aanpassing van de disconteringsvoet. De disconteringsvoet bestaat uit de risicovrije rente, een sector opslag en een object specifieke opslag. Het totaal van risicovrije rente en sectoropslag kent voor Casade in 2017 een daling van 0,4%-punt. Daarnaast is de objectspecifieke opslag met 0,5%-punt gedaald in 2017.

Bij het bepalen van de disconteringsvoet is rekening gehouden met relevante ontwikkelingen in de beleggingsmarkt. Veel recente transacties vinden plaats met een relatief hoge leegwaarde-ratio. In de Randstad, maar ook daarbuiten, is deze ratio regelmatig hoger dan 100%. De aankoop vindt dan plaats op basis van doorexploiteren. Direct starten met uitponden levert immers minder op dan de aankoopsom. In het verleden was de disconteringsvoet bij doorexploiteren generiek ongeveer 0,3%punt lager dan die bij uitponden. Op basis van de huidige marktinzichten wordt de afslag afhankelijk gesteld van mutatiegraad en verhouding huur/ leegwaarde, met als maximale afslag 0,75%-punt.

Het Besluit Toegelaten Instellingen Volkshuisvesting stelt regels ten aanzien van verkoopbeperkingen van sociale huurwoningen. Op complexen met meer dan 10% eenheden van 144 of minder WWSpunten zijn de verkoopbeperkingen van toepassing. Bij Casade geldt dit voor circa 12% van de complexen. Dit betekent concreet dat bij die complexen in de kasstroomprognose pas vanaf jaar 8 woningen bij mutatie worden verkocht.

Voor Casade betekent dat bij een toenemend aantal complexen doorexploiteren een hogere waarde oplevert dan uitponden. Het effect van de verkoopbeperkende maatregelen leidt tot een negatief effect van € 20 miljoen.

De ontwikkelingen in de beleggingsmarkt komt dus tot uitdrukking in een fors gestegen marktwaarde in 2017. Deze marktontwikkeling is met een verlaging van de disconteringsvoet tot uitdrukking gebracht. De disconteringsvoet voor de woningportefeuille is gedaald van 7,63% (2016) naar 6,75% (2017), een daling van 0,88%-punt.

Belastingen In 2016 is een belastinglatentie gevormd. Het vormen van deze belastinglatentie is ten gunste gebracht van de winst- en verliesrekening. Dit leidt in 2016 tot een bate van € 17,8 miljoen. In 2017 is de belastinglatentie afgenomen met € 4,3 miljoen.

1.2.

Waardering van het bezit

Het vastgoed in exploitatie wordt gewaardeerd op basis van de marktwaarde in verhuurde staat. De marktwaarde geeft inzicht in de waarde waartegen vastgoed in verhuurde staat tussen een bereidwillige koper, niet zijnde de huurder, en een bereidwillige verkoper na behoorlijke marketing in een zakelijke transactie zou worden overgedragen op de waardepeildatum, waarbij de partijen met kennis van zaken, prudent en niet onder dwang zouden hebben gehandeld.

41

De waardering van het vastgoed in exploitatie is als volgt (x € 1.000): Marktwaarde in verhuurde staat DAEB vastgoed in exploitatie Niet-DAEB vastgoed in exploitatie

31-12-2017 1.269.493 73.164

31-12-2016 1.141.539 62.113

1.342.657

1.203.652

Het beleid van Casade is niet gericht op verkoop van de gehele vastgoedportefeuille. Voor inzicht in de verdiencapaciteit op basis van het beleid van Casade kan eerder de bedrijfswaarde worden gehanteerd.

De bedrijfswaarde van het vastgoed in exploitatie bedraagt eind 2017 € 629 miljoen (2016: € 664 miljoen). Daarmee is de marktwaarde in verhuurde staat € 714 miljoen hoger gewaardeerd.

In onderstaand overzicht is bij verschillende waarderingen het eigen vermogen gepresenteerd.

Hierbij zijn de volgende waarderingen gepresenteerd: - Marktwaarde in verhuurde staat zoals opgenomen in de balans eind 2017 € 1.343 miljoen - Marktwaarde in verhuurde staat, waarbij uitgegaan wordt van doorexploiteren (en dus niet verkopen) en waarbij uitgegaan wordt van (groei naar) streefhuren Casade in plaats van groei naar markthuren € 828 miljoen - Bedrijfswaarde; zijnde de netto contante waarde van kasstromen gebaseerd op beleid Casade € 629 miljoen Dit leidt tot het volgende overzicht:

42

Het eigen vermogen is dus sterk afhankelijk van de grondslag voor het waarderen. Het eigen vermogen op basis van marktwaarde in verhuurde staat bedraagt € 976 miljoen. Als het huidig beleid van Casade uitgevoerd wordt, wordt dit eigen vermogen niet gerealiseerd. Hier is de bedrijfswaarde een betere waarde. Bij hanteren van de bedrijfswaarde is het eigen vermogen € 267 miljoen.

De waarde van het vastgoed in exploitatie, gebaseerd op de meest recente WOZ-beschikking, bedraagt € 1.713 miljoen (waarde peildatum 1-1-2017).

1.3.

Investeringen

Casade heeft de komende jaren een forse investeringsopgave, zowel in nieuwbouw als in verbetering van het woningbezit. Financiering vindt voor een belangrijk deel plaats uit de operationele kasstromen en opbrengsten uit woningverkopen. We hanteren het principe ‘eerst verdienen en dan uitgeven’.

Door voorzichtige uitgangspunten, een strak toetsingskader (investeringsstatuut) en stringente bewaking van projecten (zowel bij start als tussentijds) worden de risico’s voor investeringen gemanaged. Daarnaast zien we de laatste jaren een verbetering van de financiële positie.

1.4.

Normen financieel beleid

In ons financieel beleid en in ons ondernemingsplan zijn de kaders vastgelegd waaraan we moeten voldoen voor een gezonde financiële positie. De financiële sturing vindt plaats op basis van kasstromen.

Voor de bewaking van de financiële continuïteit hebben we zes kengetallen en normen vastgesteld. We sturen nadrukkelijk op deze kengetallen en er vindt periodieke rapportage plaats naar managementteam en raad van commissarissen. Uit deze rapportages blijkt dat Casade haar beleid en ambities kan realiseren binnen de gestelde financiële grenzen.

Daarnaast worden de begroting en meerjarenraming ook getoetst aan de kengetallen zoals opgenomen in het risicobeoordelingsmodel van het WSW. Daarbij hanteren we minimaal de WSW norm of een strengere eigen norm.

De gehanteerde financiële kengetallen: 1. Interestdekkingsratio (ICR) Hoe vaak kan uit de operationele kasstroom (som van de winst voor belastingen en rentelasten) de verschuldigde rente betaald worden aan de verschaffers van het vreemd vermogen. De WSW norm > 1,4. Casade hanteert als norm > 1,7 op basis van het branche gemiddelde; 2. Debt service coverage ratio (DSCR) Kan bij doorexploitatie tot einde levensduur met de operationele kasstroom de leningenportefeuille worden afgelost. WSW norm > 1.

3. Financieringsratio (loan to value) De verhouding tussen de leningen en de waarde van het vastgoed, ofwel de mate waarin het vastgoed extern is gefinancierd (rentabiliteitswaarde van de leningen versus de waardering van het vastgoed op bedrijfswaarde. WSW-norm < 75%. Casade hanteert als norm < 70%.

4. Solvabiliteit De verhouding van het eigen vermogen in relatie tot het totale vermogen bij waardering van het vastgoed op bedrijfswaarde. WSW norm > 20%.

5. Dekkingsratio

43

De verhouding tussen het schuldrestant van de leningen en de WOZ-waarde van het onderpand. WSW-norm < 50%.

6. Duration leningen portefeuille De gewogen gemiddelde looptijd van de betaling van rente en aflossingen van langlopende leningen o/g. De norm is > 7 jaar.

In de onderstaande tabellen is van de belangrijkste kengetallen de geprognosticeerde ontwikkeling op basis van de begroting 2018 en meerjarenraming 2019-2022 weergegeven, afgezet tegen de norm.

Naast de bovengenoemde kengetallen hanteert Casade in haar financieel beleid nog enkele aanvullende kengetallen:  Direct rendement: operationele kasstroom uitgedrukt als percentage van de bedrijfswaarde – norm 4%;  Financieringsratio netto investeringen: het deel van de netto investeringen dat gefinancierd wordt uit de vrije kasstroom – norm minimaal 25%, gemiddeld over 5 jaar;  Het gemiddelde lening bedrag per woning - uitgangspunt is dat dit bedrag de komende jaren niet toeneemt.

De begroting 2018 en meerjarenraming 2019-2022 voldoen aan de gestelde normen uit het financieel beleid.

Interestdekkingsratio (ICR)

Interest dekkingsratio 002 002 002 002 002 002 002 002 002 002

2018

2019

2020

2021

2022

Norm (minimaal)

002

002

002

002

002

Begroting

002

002

002

002

002

Ondernemingsplan

002

002

44

Debt service coverage ratio (DSCR)

Debt Service Coverage Ratio 1,600 1,500 1,400 1,300 1,200 1,100 1,000 ,900 ,800

2018

2019

2020

2021

2022

Norm (minimaal)

1,000

1,000

1,000

1,000

1,000

Begroting

1,420

1,440

1,490

1,430

1,290

Ondernemingsplan

1,330

1,390

Financieringsratio (loan to value, o.b.v. eigen bedrijfswaarde)

Loan to Value (bedrijfswaarde) 80% 75% 70% 65% 60% 55% 50% 45% 40% Norm (maximaal) Begroting

2018

2019

2020

2021

2022

70%

70%

70%

70%

70%

66,500%

63,400%

62,400%

62,600%

62,800%

45

Solvabiliteit

Solvabiliteit (bedrijfswaarde) 50%

40%

30%

20%

10% Norm (minimaal) Begroting

1.5.

2018

2019

2020

2021

2022

20%

20%

20%

20%

20%

27,900%

29,600%

31,100%

32,400%

34,00%

Normen WSW en AW

Casade is voor haar activiteiten in belangrijke mate afhankelijk van de beschikbaarheid van externe financiering. Het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) speelt hierin een belangrijke rol. Het WSW verstrekt garanties aan de financiers, zodat corporaties de financiering af kunnen sluiten tegen relatief gunstige condities.

De zekerheid die het WSW verstrekt is dus van enorm belang voor de beschikbaarheid en de prijs (rente) van externe financiering. Dit is niet ongelimiteerd. Het WSW beoordeelt jaarlijks alle corporaties op kredietwaardigheid.

De uitkomst van het jaarlijkse onderzoek leidt tot een borgbaarheidsverklaring en de vaststelling van een borgingsplafond.

Het WSW hanteert een beoordelingssystematiek waarbij in belangrijke mate wordt gesteund op risicomanagement. Er vindt een risicoclassificatie plaats aan de hand van de beoordeling van business en financial risks. De business risks worden in kaart gebracht door middel van 24 vragen op diverse deelgebieden. De financial risks worden beoordeeld aan de hand van vijf eerder genoemde financiële beoordelingsratio’s welke Casade ook toepast voor haar eigen financieel beleid.

In juni 2017 heeft het WSW zijn beoordeling 2016 afgerond. Deze beoordeling is gebaseerd op het jaarverslag 2015 en de dPi 2016.

Het WSW heeft een borgbaarheidsverklaring afgegeven. Het vrijgegeven borgingsplafond is in lijn met de financieringsbehoefte zoals opgenomen in de dPi 2016. Het borgingsplafond ultimo 2017 is € 435 miljoen.

Het vastgestelde borgingsplafond daalt gedurende de prognose jaren 2018 en 2019 naar respectievelijk € 433 miljoen en € 425 miljoen. Deze daling is geheel conform onze eigen opgave in de dPi2016. Op basis van onze prognoses genereren we hogere inkomende operationele kasstromen en verkoopopbrengsten dan benodigd zijn voor de financiering van de DAEB-activiteiten.

46

De Autoriteit Woningcorporaties (Aw) oefent toezicht uit op individuele corporaties. Het integrale toezicht is gericht op de governance, integriteit, rechtmatigheid en de bescherming van het maatschappelijk vermogen. Hierbij wordt het functioneren van de corporatie in samenhang bezien en afgezet tegen normen (vanuit wetgeving en beleidsregels) en het risicoprofiel van de corporatie.

Aw ziet toezicht houden als een continu, iteratief proces dat zich niet beperkt tot één bepaald moment. Het jaarlijkse oordeel over corporaties zal daarom meer verspreid over het jaar plaatsvinden. Iedere corporatie wordt nog steeds jaarlijks beoordeeld, maar dat kan op elk moment zijn. Wij verwachten de uitkomsten van het integraal oordeel 2017-2018 te ontvangen in de eerste helft van 2018.

2. Interne risicobeheersings- en controlesystemen Het intern risicobeheersings- en controlesysteem is een gestructureerd systeem dat gehanteerd wordt om Casade te laten functioneren in overeenstemming met de uitgezette strategie en om de naleving van wet- en regelgeving te waarborgen. Dit systeem maakt onderdeel uit van het planningen controlproces. De opzet hiervan is besproken in zowel auditcommissie als raad van commissarissen.

De interne risicobeheersings- en controlesystemen gelden voor Stichting Casade en haar verbinding.

In begroting, jaarverslag en tussentijdse rapportages aan de raad van commissarissen wordt expliciet en apart gerapporteerd over de afzonderlijke verbinding. Deze activiteiten onttrekken zich dus niet aan het toezicht van de raad. Majeure besluiten worden vooraf ter goedkeuring voorgelegd aan de raad van commissarissen van Stichting Casade.

3. Treasury Treasury, en in het bijzonder onze derivatenportefeuille, heeft ook in 2017 bijzondere aandacht gekregen.

3.1.

Derivaten

De marktwaarde van de derivatenportefeuille bedraagt per ultimo 2017 € 33 miljoen negatief (2016: € 40,0 miljoen negatief. Voor een deel van de derivaten contracten geldt de contractuele verplichting tot bijstorting zodra de negatieve marktwaarde een bepaalde limiet overschrijdt (het thresholdbedrag). Het thresholdbedrag bedraagt € 14,8 miljoen. In 2015 is het risico op bijstorting tot en met 5 februari 2019 afgekocht met een gestort bedrag van € 16,5 miljoen. Dit bedrag is gestort op een geblokkeerde rekening van de betreffende bank. Over deze rekening wordt een rente vergoed op basis van Eonia. Als de Eonia negatief is bedraagt de rente nihil.

3.2.

Liquiditeitsbuffer

In de beleidsregels voor het gebruik van financiële derivaten is bepaald dat corporaties een liquiditeitsbuffer moeten aanhouden, die voldoende is om bijstortingsverplichtingen te kunnen opvangen in het geval dat de vaste rente in de markt met 2% zou dalen.

Door het afkopen van het bijstortingsrisico is de verplichting om een liquiditeitsbuffer aan te houden tot ultimo 2017 komen te vervallen.

3.3.

Financiering en renterisico

De totale schuldrest van de leningen o/g bedraagt per eind 2017 € 410,5 miljoen (eind 2016: € 423,6 miljoen). De gemiddelde rentevoet is eind 2017 3,77% (eind 2016 3,76 %).

De resterende gemiddelde looptijd van de leningen in portefeuille bedraagt eind 2017 14,0 jaar (eind 2016 14,4 jaar).

Het renterisico als gevolg van eindaflossingen en renteconversies blijft ruimschoots onder de renterisiconorm van maximaal 15% per jaar.

47

3.4.

Interne organisatie treasury

In het treasurystatuut zijn de kaders vastgelegd rondom de totstandkoming van de besluitvorming.

Alle derivaten van Casade zijn aflopend en er zijn geen open posities. In 2012 is door het bestuur en de raad van commissarissen het besluit genomen geen nieuwe derivaten af te sluiten. Dit uitgangspunt is ook vastgelegd in het treasurystatuut.

De marktwaarde van de derivatenportefeuille wordt periodiek berekend evenals de benodigde liquiditeitsbuffer bij een rentedaling van 2%. Deze berekening wordt ook gebruikt om verantwoording af te leggen aan het WSW en de AW. De eigen berekeningen worden afgestemd met periodieke opgaven van de verstrekkers van de derivaten.

Nadere informatie over financiële instrumenten is opgenomen in de jaarrekening.

4. Risicomanagement Net als elke organisatie wordt Casade geconfronteerd met risico’s als gevolg van externe bedreigingen, maar ook intern. We hebben een sterk risicomijdende houding en beperken ons tot risico’s die passend zijn bij onze doelstellingen.

De belangrijkste risico’s zijn risico’s die onze doelstellingen in gevaar brengen (de strategische risico’s). We denken actief na over deze risico’s en trachten deze zoveel als mogelijk te mitigeren. Zo werken we al jaren met een strategische risico top 10. Deze risico top 10 brengen we jaarlijks in beeld met externe referenten om te voorkomen dat we risico’s missen. De risico’s bespreken we met de raad van commissarissen.

In het verslagjaar omvat de strategische risico top 10 het (theoretische) risico dat: a. Casade er (in de ogen van huurders) onvoldoende in slaagt om huren betaalbaar te houden.

Dit risico wordt beperkt door het nauwlettend volgen en verantwoorden van het aantal betaalbare huurwoningen en passend toewijzen. Hiervoor is een monitor ingesteld. Op dit moment voldoet Casade ruim aan de gemaakte afspraken rondom het aantal betaalbare huurwoningen. b. Casade onvoldoende kennis in huis heeft om technologische ontwikkelingen bij te houden.

Dit risico wordt beperkt door continue professionalisering van de afdeling IV&A (ontwikkelingen op automatisering) en Vastgoed (ontwikkelingen op bouwtechnieken/ duurzaamheid). Indien wenselijk of noodzakelijk wordt gebruik gemaakt van externe ondersteuning voor aanvullende expertise en laatste ontwikkelingen. c. De inrichting van het nieuwe (efficiënter) klantproces niet voldoet aan minimaal dezelfde klanttevredenheid en lagere kosten.

Dit risico wordt beperkt doordat voorafgaand aan de herinrichting van de klantprocessen een businesscase is beschreven. Hierin is opgenomen wat de doelstelling is en tot welke voordelen en besparingen dit zal leiden. De realisatie wordt vergeleken met de businesscase. Voorafgaand aan de inrichting gaan wij in gesprek met de klant, zodat wij bij de daadwerkelijke inrichting, zo veel als mogelijk, rekening kunnen houden met de wensen van de klant.

De klanttevredenheid wordt onder andere gemeten volgens het Huurlabel van het Kwaliteitscentrum Woningcorporaties Huursector (KW). Hier scoren wij eind 2017 op alle gebieden boven de KWH-norm. d. De financieel en/of maatschappelijk kwetsbaardere positie van een behoorlijk grote groep huurders (druk op buurten, druk op betalingsgedrag) toeneemt.

48

Dit risico wordt beperkt door het naleven van het in 2015 nieuw vastgesteld portfolio-, huur- en toewijzingsbeleid. Daarnaast wordt vanuit de medewerkers een actieve houding aangehouden ten behoeve van de signalering van kwetsbare doelgroepen.

De afgelopen jaren is een druk op het betalingsgedrag goed merkbaar. De totale huurachterstand is dan ook opgelopen. Wij proberen hier samen met de betrokkenen goede afspraken over te maken. e. Het aanbod van huurwoningen niet overeenkomt met de vraag.

Dit risico wordt beperkt door het nastreven van het portfoliobeleid. In het portfoliobeleid is op basis van externe onderzoeksgegevens een lange termijn visie van 20 jaar gegeven. Daarnaast vindt er een periodieke afstemming plaatst in welke mate de streefvoorraad van Casade voldoet aan de veranderende (markt)omstandigheden.

Om blijvend te voldoen wordt maximaal ingezet op de transformatie en verbetering van ons bezit door nieuwbouw en verkoop, verbeteringen en duurzaamheidsmaatregelen. f.

(Onzekerheden in) bouwprojecten niet voldoende beheerst worden.

Om de risico’s van bouwprojecten te beheersen is een heel palet van maatregelen aanwezig. De kaders hiervan zijn in een overkoepeld document opgenomen, het investeringsstatuut. Jaarlijks wordt intern en extern getoetst op de naleving van dit statuut.

Op dit moment heeft Casade geen (meer dan) risicovolle projecten lopen.

g. Casade veel leegstand, onverkoopbaar en moeilijk verhuurbaar zakelijk vastgoed (zorg gerelateerd vastgoed en kantoren/winkels) kent.

Casade heeft maar een beperkte omvang aan bedrijfsonroerend goed en grondposities. Verdere beperking vindt plaats door het actief verkopen van vastgoed dat niet tot de kerntaak van Casade hoort. h. De kasstromen van Casade niet beheerst worden.

Casade heeft een gezonde financiële positie. Om dit te behouden stuurt Casade op meerdere financiële normen. Hierover wordt met regelmaat verantwoording afgelegd via o.a. de rapportages aan de raad van commissarissen en jaarrekening. Jaarlijks worden de toekomstplannen ingerekend in de begroting. De effecten hiervan op de financiële normen worden hierbij inzichtelijk gemaakt. De begroting dient goedgekeurd te worden door de raad van commissarissen. i.

Er onvoldoende financiële middelen intern aanwezig zijn voor een ongestoorde doorgang van de bedrijfsuitoefening.

Dit risico wordt beperkt door jaarlijks de financieringsbehoefte voor Casade te bepalen. Dit doen we bij begroting voor een periode van 5 jaar. Hierdoor kunnen tijdig acties genomen worden.

Op dit moment beschikt Casade over voldoende financiële middelen.

j.

Er onvoldoende checks and balances aanwezig zijn.

Dit risico wordt beperkt door een juiste tone at the top en het organiseren van natuurlijke tegengestelde belangen binnen het managementteam. Daarnaast worden binnen de processen waar mogelijk tegengestelde belangen ingebouwd. Vanaf de fusie is veel aandacht geweest voor de vastlegging van de taken en verantwoordelijkheden binnen de organisatie.

Daarnaast is gedurende 2017 specifiek rekening gehouden met de risico’s rondom de implementatie van het nieuw primair systeem (bedrijfs- en klantapplicaties). Inmiddels zijn de nieuwe systemen succesvol geïmplementeerd.

49

Bovengenoemde risico’s zijn de bruto-risico’s; risico’s zonder rekening te houden met enige beheersingsmaatregelen. Bij elk risico zijn de beheersingsmaatregelen beschreven. Hieruit zijn per risico de drie belangrijkste beheersingsmaatregelen gedestilleerd, waarna een netto-risico resulteert.

De bruto-risico’s en netto-risico’s (na beheersingsmaatregelen) zijn geplaatst in een kans/impactgrafiek. De grootste resultaten zijn te behalen in het beperken van de kans dat zich een strategisch risico voordoet. De impact is vaak meer een gegeven en is niet altijd even goed te beïnvloeden.

We bespreken de risico’s en beheersingsmaatregelen actief binnen het managementteam en leggen daarover verantwoording af aan de raad van commissarissen.

Naast risicomanagement op strategisch niveau maken we op projectniveau voor nieuwbouw en verbeteringen een afzonderlijke risico-inschatting (o.b.v. RISMAN-methode). In de viermaandelijkse rapportage aan de raad van commissarissen besteden we daar aandacht aan.

Daarnaast worden belangrijke treasury-besluiten voorzien van een risicoparagraaf en van een advies van een externe treasury-adviseur.

Waar het zaken betreft met materiële organisatorische impact verloopt de besluitvorming door de bestuurder in het managementteam langs de lijn van een afzonderlijk projectteam en wordt in de afweging een risicoparagraaf betrokken.

In het verslagjaar hebben zich geen risico’s voorgedaan met materiële impact op de organisatie.

Om het proces van risicomanagement te versterken is op strategisch niveau de opzet van ons interne risicobeheersing- en controlesysteem geformuleerd. Is op tactisch niveau een auditplan opgesteld.

Hierin staat beschreven welke interne controles er jaarlijks op welke processen en financiële transactiestromen plaatsvinden. En worden conform het auditplan op operationeel niveau per proces/thema audits uitgevoerd. Uitkomsten hiervan worden besproken met de proceseigenaar om de beheersing waar nodig te verbeteren.

Vanaf 2016 wordt op een gestructureerde wijze invulling gegeven aan compliance: het geheel van maatregelen dat zich richt op de implementatie, handhaving en naleving van externe wet- en regelgeving, sectorregelingen en (prestatie)afspraken met belanghebbenden evenals op de naleving

50

van interne regels en besluiten om te voorkomen dat de reputatie, integriteit en betrouwbaarheid van Casade wordt aangetast.

In een compliance-statuut zijn missie, doelstellingen, definitie en reikwijdte van compliance beschreven en is vastgelegd waar taken en verantwoordelijkheden liggen op het gebied van compliance. Het statuut vindt zijn uitwerking in een jaarplan, dat de compliance-activiteiten beschrijft voor het betreffende jaar. In 2017 en 2018 ligt het accent op de veiligheid van de informatie bij Casade. We pakken dit op in het bredere geheel van de Europese Algemene Verordening Gegevensbescherming. Op 25 mei 2018 vervangt de AVG de Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp). De AVG versterkt en breidt privacy rechten van mensen uit én zorgt voor meer verplichtingen voor organisaties die persoonsgegevens verwerken. De nadruk ligt –meer dan nu- op de verantwoordelijkheid van organisaties om te kunnen aantonen dat zij zich aan de wet houden.

5. Bestuursverklaring Het bestuur van Casade verklaart voorts dat:  Casade haar middelen uitsluitend voor werkzaamheden op het gebied van de volkshuisvesting bestemt;  De raad van commissarissen op 7 mei 2018 het jaarverslag 2017 heeft vastgesteld;  De accountant met betrekking tot de jaarrekening een goedkeurende verklaring heeft afgegeven en dat hij in zijn onderzoek heeft getoetst dat het bestuursverslag verenigbaar is met de jaarrekening.

Drs. R.J. van Gurp, directeur-bestuurder

51

JAARREKENING 2017

52

1. Balans voor resultaatbestemming ACTIVA (in duizenden euro’s)

31-12-2017

31-12-2016

Vaste activa Vastgoedbeleggingen (1) 1.

DAEB vastgoed in exploitatie

2.

3.

Niet-DAEB vastgoed in exploitatie Onroerende zaken verkocht onder voorwaarden Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie

4.

1.269.493

1.141.539

73.164

62.113

93.535

94.470

1.281

7.120 1.437.473

1.305.242

3.201

2.996

Materiële vaste activa (2) 5.

Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie

Financiële vaste activa (3) 6.

Deelnemingen in groepsmaatschappijen

7.

Overige deelnemingen

9.931

9.904

15

15

8.

Latente belastingvordering(en)

13.513

17.770

9.

Overige vorderingen

17.197

16.968 40.656

44.657

Vlottende activa Voorraad (4) 10.

Vastgoed bestemd voor verkoop

3.112

5.802

11.

Overige voorraden

5.766

4.252

Onderhanden projecten

8.878

10.054

-

-

Vorderingen (5) 12.

Huurdebiteuren

929

943

13.

Overige vorderingen

212

363

14.

Overlopende activa

1.017

882

Liquide middelen (6) TOTAAL ACTIVA

53

2.158

2.188

14.447

7.780

1.506.813

1.372.917

PASSIVA (in duizenden euroâ&#x20AC;&#x2122;s)

31-12-2017

31-12-2016

Eigen vermogen (7) 15.

Herwaarderingsreserve

612.629

518.889

16.

Overige reserves

217.359

225.387

17.

Resultaat

146.190

85.712 976.178

829.988

Voorzieningen (8) 18.

Voorziening onrendabele investeringen

19.

Overige voorzieningen

6.842

2.599

-

185 6.842

2.784

Langlopende schulden (9) 20.

Leningen overheid

21.

22.

Leningen kredietinstellingen

23.

Verplichting uit hoofde van onroerende zaken verkocht onder voorwaarden Derivaten

13.547

15.162

386.626

403.300

93.880

95.726

1.284

1.528 495.337

515.716

Kortlopende schulden (10) 24.

Schulden aan kredietinstellingen

10.289

5.103

25.

Schulden aan leveranciers

724

2.877

26.

Schulden aan groepsmaatschappijen

6.770

4.565

27.

Belastingen en premies sociale verzekeringen

1.728

2.187

28.

Schulden ter zake van pensioenen

29.

Onderhanden projecten

30.

Overige schulden

31.

Overlopende passiva

TOTAAL PASSIVA

54

316

98

-

653

73

53

8.556

8.893 28.456

24.429

1.506.813

1.372.917

2. Winst- en verliesrekening (in duizenden euroâ&#x20AC;&#x2122;s)

2017

32. Huuropbrengsten

2016

74.253

72.736

1.775

1.455

34. Lasten servicecontracten

- 1.532

- 1.353

35. Lasten verhuur en beheeractiviteiten

- 5.881

- 5.801

36. Lasten onderhoudsactiviteiten 37. Overige directe operationele lasten exploitatie bezit Netto resultaat exploitatie vastgoedportefeuille (11)

- 17.606

- 16.757

- 12.280

- 11.017

33. Opbrengsten servicecontracten

38.729

38. Omzet verkocht vastgoed in ontwikkeling

39.263

-

39. Uitgaven verkocht vastgoed in ontwikkeling

706

153

Toegerekende organisatiekosten Toegerekende financieringskosten Netto resultaat verkocht vastgoed in ontwikkeling (12)

-

590

-

-

-

153

40. Verkoopopbrengst vastgoedportefeuille

116

27.535

41. Toegerekende organisatiekosten

-

42. Boekwaarde verkochte vastgoedportefeuille Netto gerealiseerd resultaat verkoop vastgoedportefeuille (13)

- 22.289

18.634

737

-

553

- 14.236 4.509

43. Overige waardeveranderingen vastgoedportefeuille 44. Niet gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille 45. Niet gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille verkocht onder voorwaarden Niet gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille bestemd voor verkoop Waardeveranderingen vastgoedportefeuille (14)

3.845

- 11.458

2.310

134.208

40.174

911

398

-

123.661

46. Opbrengst overige activiteiten

42.882

247

47. Kosten overige activiteiten Netto resultaat overige activiteiten (15)

-

303

291

-

Overige organisatiekosten 48. Leefbaarheid

-

Bedrijfsresultaat (transporteren)

44

23

-

-

1.077 165.931

55

280

-

1.126 85.003

(in duizenden euroâ&#x20AC;&#x2122;s)

2017

Bedrijfsresultaat (transporteren)

2016 165.931

49. Waardeveranderingen van financiĂŤle vaste activa en effecten 50. Opbrengst van vorderingen die tot de vaste activa behoren en van effecten 51. Andere rentebaten en soortgelijke opbrengsten

244

85.003

-

36

159

9

52. Rentelasten en soortgelijke kosten Saldo financiĂŤle baten en lasten (16)

-

- 15.800

Resultaat voor belastingen 53. Resultaat deelnemingen

56

34

- 16.736 - 15.511

- 16.913

150.420

68.090

27

54. Belastingen Resultaat na belastingen

302

-

174

- 4.257

17.796

146.190

85.712

3. Kasstroomoverzicht (in duizenden euroâ&#x20AC;&#x2122;s) 2017

2016

Operationele activiteiten Ontvangsten: Huren Vergoedingen Overige bedrijfsontvangsten Renteontvangsten

74.355

72.663

2.001

1.912

296

238

8

32 76.660

Saldo ingaande kasstromen

74.845

Uitgaven: Personeelsuitgaven

7.262

7.566

Onderhoudsuitgaven

15.380

13.157

Overige bedrijfsuitgaven

10.073

8.208

Rente uitgaven

15.896

17.041

Sectorspecifieke heffing Verhuurderheffing Leefbaarheid Vennootschapsbelasting

61

61

8.385

7.523

307

404

-

Saldo uitgaande kasstromen

Kasstroom uit operationele activiteiten

-

26

57.364

53.934

19.296

20.911

(Des)investeringsactiviteiten MVA ingaande kasstroom Verkoopontvangsten bestaande huur, woon- en niet woongelegenheden Verkoopontvangsten woongelegenheden (VOV) na inkoop in dPi periode Verkoopontvangsten nieuwbouw, woon- en niet woongelegenheden

13.724

10.834

10.861

8.315

-

1.289

Verkoopontvangsten grond

-

-

(Des)investeringsontvangsten overig

-

24.585

Tussentelling ingaande kasstroom MVA

20.438

MVA uitgaande kasstroom Nieuwbouw huur, woon- en niet woongelegenheden Woningverbetering, woon- en niet woongelegenheden Aankoop, woon- en niet woongelegenheden Nieuwbouw verkoop, woon- en niet woongelegenheden Aankoop woongelegenheden (VOV) voor doorverkoop Aankoop grond

57

6.342

23.010

4.868

1.233

911

275

468

587

9.233

10.130

-

-

Desinvesteringen in overige financiĂŤle activa Investeringen overig Externe kosten bij verkoop

-

-

1.336

780

546

Tussentelling uitgaande kasstroom MVA

Saldo in- en uitgaande kasstroom MVA

391 23.704

36.406

881

- 15.968

FVA Ontvangsten verbindingen

-

3.336

Ontvangsten overig

-

60

Uitgaven verbindingen

-

-

Uitgaven overig

482

211

Saldo in- en uitgaande kasstroom FVA

-482

3.185

Kasstroom uit (des)investeringen

399

- 12.783

Financieringsactiviteiten Ingaand: Nieuwe door WSW geborgde leningen

-

8.000

13.028

18.841

Uitgaand: Aflossing door WSW geborgde leningen

-13.028

- 10.841

Mutatie liquide middelen

6.667

- 2.713

Liquide middelen per 1 januari

7.780

10.493

14.447

7.780

Kasstroom uit financieringsactiviteiten

Liquide middelen per 31 december

58

4. Toelichting op de jaarrekening Algemeen Stichting Casade is een stichting met de status van ‘toegelaten instelling volkshuisvesting’. De statutaire vestigingsplaats is Waalwijk. Casade is ingeschreven bij het Handelsregister Kamer van Koophandel onder nummer 18111768.

Het feitelijk actieve werkgebied bestaat uit de gemeenten Dongen, Loon op Zand en Waalwijk. Daarnaast bezit Casade 7 woningen in Heusden. De activiteiten bestaan voornamelijk uit de exploitatie en ontwikkeling van woningen voor de sociale huursector.

Deze jaarrekening heeft betrekking op de periode 1 januari 2017 tot en met 31 december 2017.

Alle bedragen luiden in duizenden euro’s, tenzij anders vermeld.

Regelgeving Stichting Casade heeft de jaarrekening opgesteld met inachtneming van artikel 35 van de Woningwet. Het eerste lid van dit artikel schrijft de toepassing van BW2 Titel 9 voor, behoudens enkele specifieke uitzonderingen. Behalve de Woningwet zijn tevens het Besluit Toegelaten Instellingen Volkshuisvesting (BTIV) en de Regeling Toegelaten Instellingen Volkshuisvesting (RTIV) van toepassing.

Verder zijn de Beleidsregels toepassing Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT) en de door de Raad voor de Jaarverslaggeving uitgegeven richtlijnen toegepast, waaronder Richtlijn 645 Toegelaten Instellingen Volkshuisvesting (herzien 2016) in het bijzonder.

Grondslagen voor consolidatie Aan het begin van 2015 telde Casade 13 verbindingen. Sinds de invoering van de nieuwe Woningwet in 2015 heeft Casade acties ondernomen met als doel de nevenstructuur te vereenvoudigen.

Geheel in lijn met de Woningwet zijn commerciële activiteiten zoveel mogelijk afgebouwd en zijn door middel van juridische fusies activiteiten voor zover mogelijk ondergebracht in Stichting Casade.

In de loop van 2017 is de deelneming in de volgende vier werkmaatschappijen beëindigd:  Casade Centrum Kaatsheuvel B.V. en Kordial B.V. zijn geliquideerd;  Het belang in Casade Waalborgh Bouwontwikkeling B.V. is verkocht;  Casade Energie B.V. is door fusie opgegaan in Casade.

Ultimo 2017 heeft Casade uitsluitend nog een groepsrelatie met Casade Holding B.V. (100% belang), alle verbindingen met werkmaatschappijen zijn beëindigd.

Casade Holding B.V. is bij de inrichting van de groepsstructuur opgericht als tussenholding. De vennootschap verricht zelf geen activiteiten.

Ultimo 2017 bedraagt het eigen vermogen van Casade Holding B.V. € 9,9 miljoen, dit bestaat uit liquide middelen € 3,1 miljoen en een rekening-courant vordering op Casade van € 6,8 miljoen.

Voor het overige heeft Casade Holding B.V. geen bezittingen, schulden of verplichtingen.

Het resultaat over 2017 van Casade Holding B.V. bedraagt € 26.603. Dit betreft voornamelijk ontvangen rente over de rekening-courant vordering met Casade.

Op grond van artikel 407 lid 1a, van Burgerlijk Wetboek Boek 2 is over 2017 geen geconsolideerde jaarrekening opgesteld. De betekenis van Casade Holding B.V. is te verwaarlozen op het geheel.

Deze wijziging heeft geen invloed op het vermogen en het resultaat van Casade, zoals opgenomen in de jaarrekening over 2016

Overige kapitaalbelangen (minder dan 20%) Smart Finance B.A. Casade is lid van Coöperatie Smart Finance B.A. te Eindhoven. De coöperatie heeft ten doel het verlenen van ondersteuning in de financieringslasten van particuliere kopers van woningen (o.a. de Starters Rente Regeling).

59

Fusie Stichting Casade is op 4 augustus 2017 samen gegaan met Casade Energie B.V. door middel van een juridische fusie. Stichting Casade is de verkrijgende rechtspersoon en Casade Energie B.V. de verdwijnende.

Voor de fusie had Casade al een 100% belang in deze vennootschap en als enige beslissende zeggenschap.

De financiële gegevens van de gefuseerde instellingen zijn verwerkt als een samensmelting van belangen. De activa en passiva van de gevoegde rechtspersonen, alsmede hun baten en lasten zijn samengevoegd alsof de fusie al per 1 januari 2017 plaatsvond.

Casade Energie B.V. was in de jaarrekening 2016 van Casade opgenomen als deelneming, tegen de nettovermogenswaarde, en hanteerde dezelfde grondslagen voor waardering en winstbepaling als Casade. De fusie heeft geen effect op het eigen vermogen en de resultaten van Casade, zowel voor het huidige boekjaar als over voorgaande boekjaren.

Oordelen en schattingen Bij toepassing van de grondslagen en regels voor het opstellen van de jaarrekening vormt het bestuur van Casade zich diverse oordelen en maakt schattingen die essentieel kunnen zijn voor de in de jaarrekening opgenomen bedragen. De belangrijkste oordelen en schattingen hebben betrekking op de activa in exploitatie (zowel het sociaal als het commercieel vastgoed), de voorzieningen, de waardeverminderingen en de acute en latente belastingen. Indien het voor het geven van het in artikel 2:362 lid 1 BW vereiste inzicht noodzakelijk is, is de aard van deze oordelen en schattingen inclusief de bijbehorende veronderstellingen opgenomen bij de toelichting op de betreffende jaarrekeningposten.

Salderen Een actief en een post van het vreemd vermogen worden gesaldeerd in de jaarrekening opgenomen uitsluitend indien en voor zover:  een deugdelijk juridisch instrument beschikbaar is om het actief en de post van het vreemd vermogen gesaldeerd en simultaan af te wikkelen; en  het stellige voornemen bestaat om het saldo als zodanig of beide posten simultaan af te wikkelen.

Financiële instrumenten Onder financiële instrumenten worden zowel primaire financiële instrumenten zoals vorderingen, effecten en schulden, als afgeleide instrumenten verstaan.

Alle aan- en verkopen volgens standaard markconventies van financiële activa worden opgenomen per transactiedatum, dat wil zeggen de datum waarop Casade de bindende overeenkomst aangaat.

Voor de grondslagen van de primaire financiële instrumenten wordt verwezen naar de behandeling per balanspost. Door de waardering en verwerking van afgeleide instrumenten wordt verwezen naar de afzonderlijke paragraaf Derivaten en hedge accounting.

60

5. Grondslagen voor waardering van activa en passiva Vastgoedbeleggingen (DAEB en Niet-DAEB) Vastgoed in exploitatie Classificatie en kwalificatie Het vastgoed in exploitatie wordt op objectniveau geclassificeerd naar DAEB (sociaal) en niet-DAEB (commercieel) vastgoed, conform het goedgekeurde scheidingsvoorstel rekening houdend met de criteria van de Beschikking van de Europese Commissie d.d. 15 december 2009 aangaande de staatssteun voor toegelaten instellingen.

Maatschappelijk vastgoed is bedrijfsonroerend goed dat wordt verhuurd aan maatschappelijke organisaties, waaronder zorg-, welzijn-, onderwijs- en culturele instellingen en dienstverleners en tevens is vermeld op de bijlage zoals deze is opgenomen in de EC-beschikking d.d. 15 december 2009.

Complexindeling Het sociaal vastgoed en het commercieel vastgoed is opgedeeld naar waarderingscomplexen. Een waarderingscomplex is een samenstel van verhuureenheden, dat in principe bestaat uit vergelijkbare verhuureenheden voor wat betreft type vastgoed, bouwperiode en locatie, en dat als één geheel aan een derde partij in verhuurde staat kan worden verkocht. Een waarderingscomplex kan daarom worden gedefinieerd als een aaneengesloten blok verhuureenheden van dezelfde bouwperiode. Alle verhuureenheden van de toegelaten instelling maken deel uit van een waarderingscomplex of zijn een afzonderlijk waarderingscomplex.

Het kan voorkomen dat een waarderingscomplex bestaat uit sociaal en commercieel vastgoed. In dat geval wordt, nadat de waarde van het waarderingscomplex is bepaald, de waarde opgesplitst in een deel dat aan het sociaal vastgoed, respectievelijk aan het commerciële deel kan worden toegerekend.

Waardering bij eerste verwerking sociaal en commercieel vastgoed Bij de eerste verwerking wordt het sociaal vastgoed in exploitatie en het commercieel vastgoed in exploitatie gewaardeerd tegen de kostprijs. De kostprijs omvat de verkrijgings- of vervaardigingsprijs, inclusief transactiekosten minus eventuele investeringssubsidies.

De verkrijgings- of vervaardigingsprijs wordt bepaald als de som van de bestede externe kosten en de hieraan direct toerekenbare kosten.

De in de toekomst te maken kosten van sloop worden ten laste van het resultaat verantwoord in het jaar dat de exploitatie door sloop wordt beëindigd .

Waardering na eerste verwerking Onroerende zaken in exploitatie worden op grond van artikel 35 lid 2 van de Woningwet na de eerste verwerking gewaardeerd tegen actuele waarde. Op grond van artikel 31 van het Besluit toegelaten instellingen volkshuisvesting 2015 vindt de waardering plaats tegen de marktwaarde.

Het Besluit actuele waarde is niet van toepassing. Op grond van artikel 14 van de Regeling toegelaten instellingen volkshuisvesting 2015 vindt de waardering tegen marktwaarde plaats overeenkomstig de methodiek die is opgenomen in bijlage 2 van de Regeling toegelaten instellingen volkshuisvesting 2015 (“Handboek modelmatig waarderen marktwaarde”).

Op basis van artikel 31 van het BTIV wordt bij de waardering onderscheid gemaakt naar de volgende categorieën:  Woongelegenheden  Bedrijfsmatig en maatschappelijk onroerend goed (BOG en MOG)  Parkeergelegenheden  Intramuraal zorgvastgoed

61

Casade hanteert de full versie van het Handboek modelmatig waarderen marktwaarde.

Bij de waardering van het vastgoed worden een doorexploiteer- en een uitpondscenario onderscheiden.

De marktwaarde is de hoogste van beide waarderingen. Het handboek volgt de netto contante waarde methode, de DCF-methode. Via de DCF-methode worden de toekomstige inkomende en uitgaande kasstromen contant gemaakt naar het heden aan de hand van een disconteringsvoet, inclusief de eindwaarde die de geschatte opbrengstwaarde is van het vastgoed aan het einde van de DCF-periode. Hierbij wordt verondersteld dat de jaarbedragen medio het jaar ontvangen, respectievelijk betaald worden. De berekening van de netto contante marktwaarde wordt bij alle typen vastgoed uitgevoerd voor een exploitatieperiode van 15 jaar.

De bepaling van de toekomstige inkomende en uitgaande kasstromen vindt bij woongelegenheden en parkeergelegenheden plaats aan de hand van twee scenario’s: enerzijds op basis van het doorexploiteerscenario en anderzijds op basis van het uitpondscenario. Bij BOG, MOG en intramuraal vastgoed is alleen het doorexploiteerscenario van toepassing.

Na eerste verwerking wordt een waardevermindering of – vermeerdering van de marktwaarde van onroerende zaken in exploitatie verantwoord in de winst-en-verliesrekening van de periode waarin de wijziging zich voordoet. De waardevermindering of – vermeerdering wordt separaat tot uitdrukking gebracht en in het resultaat verantwoord als “Niet-gerealiseerde waardeveranderingen”.

Uitgaven na eerste verwerking Uitgaven na eerste verwerking ten behoeve van het complex aangaande het sociaal en commercieel vastgoed, die voldoen aan de algemene activeringscriteria worden geactiveerd tegen kostprijs en vervolgens getoetst aan het verschil in marktwaarde van het complex vóór en na deze uitgaven. Het marktwaardeverschil wordt in het actief verwerkt als een waardevermindering of – vermeerdering en in het resultaat verantwoord als “Nietgerealiseerde waardeveranderingen Herwaarderingsreserve Jaarlijks wordt op balansdatum de marktwaarde van onroerende zaken in exploitatie opnieuw bepaald. Winsten of verliezen ontstaan door een wijziging in de marktwaarde worden verantwoord in de winst-enverliesrekening. Voor het positieve verschil tussen de marktwaarde van het waarderingscomplex en de initiële verkrijgings- of vervaardigingsprijs, zonder rekening te houden met enige afschrijving of waardevermindering, wordt een herwaarderingsreserve gevormd.

Het expliciet opnemen van een herwaarderingsreserve in de balans als onderdeel van het eigen vermogen benadrukt voor de gebruiker van de jaarrekening dat een deel van het eigen vermogen op het waarderingsmoment nog niet gerealiseerd is. Bij de bepaling van de herwaarderingsreserve wordt rekening gehouden met het effect van de belastingdruk op de ongerealiseerde herwaardering.

Afschrijvingen Op de onroerende zaken in exploitatie gewaardeerd op marktwaarde wordt niet afgeschreven.

Buitengebruikstelling als gevolg van sloop Indien op het waarderingscomplex of een deel daarvan, op de waardepeildatum 31 december 2017 een ook voor een derde, onherroepelijke verplichting tot sloop van toepassing is, wordt hier bij de waardering rekening mee gehouden. De sloopkosten worden in het jaar van uitgave ten laste van het resultaat gebracht.

Onroerende zaken verkocht onder voorwaarden Voor onroerende zaken in exploitatie die in het kader van een regeling Verkoop onder Voorwaarden (VOV) door Casade wordt overgedragen aan derden waarbij de regeling kwalificeert als financieringstransactie, eindigt het eigen gebruik en wordt het vastgoed gerubriceerd als vastgoed verkocht onder voorwaarden. De onroerende zaken verkocht onder voorwaarden worden gewaardeerd op de getaxeerde leegwaarde onder aftrek van de contractuele korting. Een eventuele waardevermeerdering of – vermindering van de boekwaarde van de

62

onroerende zaken op het moment van de herclassificatie wordt verantwoord in de winst-en-verliesrekening onder de post Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille verkocht onder voorwaarden.

Na eerste verwerking vindt waardering plaats tegen de getaxeerde leegwaarde na aftrek van de in het VOVcontract overeengekomen korting. De leegwaarde wordt jaarlijks opnieuw geschat. Waardeveranderingen worden in het resultaat verantwoord onder de post Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille verkocht onder voorwaarden.

De regeling kwalificeert als een financieringstransactie indien niet alle belangrijke economische voor- en nadelen zijn overgedragen. Dit is in het kader van een regeling VOV doorgaans het geval indien sprake is van een terugkoopplicht dan wel een terugkooprecht tegen een significant lagere terugkoopprijs dan de verwachte reële waarde op terugkoopmoment.

Voor de in de regeling overeengekomen overdrachtswaarde heeft Casade een terugkoopverplichting, die jaarlijks wordt gewaardeerd op de bij overdracht ontstane terugkoopverplichting, rekening houdend met de contractvoorwaarden inzake terugkoop waaronder de deling van de jaarlijkse waardeontwikkeling van de woning in het economisch verkeer. De terugkoopverplichting wordt als verplichting op de balans opgenomen zonder rekening te houden met de tijdswaarde van geld aangezien inschatting van het tijdstip waarop terugkoop in de toekomst zal plaatsvinden, mede gelet op de onbeperkte terugkooptermijn, niet goed mogelijk is. Indien de verwachting bestaat dat de terugkoop binnen één jaar zal plaatsvinden wordt de verplichting onder de kortlopende schulden verantwoord.

De waardeveranderingen ter zake van de woningen verkocht onder voorwaarden (na herclassificatie) en die ter zake de terugkoopverplichtingen worden in het resultaat verantwoord onder de post Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille verkocht onder voorwaarden.

Ultimo boekjaar wordt het verschil (indien positief) tussen de dan opnieuw vastgestelde leegwaarde na aftrek van contractuele korting en de – gefixeerde – boekwaarde op moment van herclassificatie op basis van de oude grondslag verwerkt in een herwaarderingsreserve.

Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie Vastgoed Dit betreft lopende investeringen in nieuwe complexen (nieuwbouw) en bestaande complexen (woningverbetering, herstructurering, zie hiervoor tevens de grondslag onder uitgaven na eerste verwerking hiervoor). De waardering bij eerste verwerking is tegen de kostprijs. De kostprijs omvat de verkrijgings- of vervaardigingsprijs), rekening houdend met eigen ontwikkelingskosten en overige hieraan direct toerekenbare kosten.

De waardering na eerste verwerking van het vastgoed in ontwikkeling is tegen de verkrijgings- of vervaardigingsprijs dan wel de lagere marktwaarde. De marktwaarde wordt bepaald met behulp van geprognosticeerde kasstromen op basis van aannames zoals hiervoor toegelicht onder vastgoed in exploitatie onder Waardering na eerste verwerking.

Indien gerede twijfel bestaat of de reeds bestede kosten terugverdiend kunnen worden, wordt het vastgoed tegen de lagere marktwaarde van het project in het bestaande ontwikkelingsstadium gewaardeerd en wordt het nadelig verschil in het resultaat verantwoord onder de post Overige waardeveranderingen.

In het geval per balansdatum sprake is van feitelijke dan wel juridische investeringsverplichtingen inzake sociaal en commercieel vastgoed in ontwikkeling, waarbij de geschatte kostprijs van het vastgoed hoger is dan de marktwaarde, wordt het verschil eerst in mindering gebracht op de reeds bestede kosten en wordt voor het resterend bedrag een voorziening gevormd voor onrendabele investeringen en herstructureringen. De

63

afwaardering van de bestede kosten tot nihil wordt in het resultaat verantwoord onder de post Overige waardeveranderingen vastgoedportefeuille.

Grondposities Ingenomen grondposities (al dan niet met opstallen) worden aangeschaft met het oog op (her)ontwikkeling van huur- en koopprojecten.

De grondposities worden bij eerste verwerking gewaardeerd tegen de kostprijs en bijkomende kosten. Na eerste verwerking worden de grondposities gewaardeerd tegen de kostprijs of lagere marktwaarde, welke de huidige marktverhoudingen omtrent de verwachte woningbouwwaarde van de grond weerspiegelt. De veranderingen in de marktwaarde worden in het resultaat verantwoord onder de post Overige waardeveranderingen vastgoedportefeuille.

Materiële vaste activa Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie De onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie worden gewaardeerd tegen de kostprijs (verkrijgingsprijs of vervaardigingsprijs), minus eventuele investeringssubsidies, verminderd met cumulatieve afschrijvingen en cumulatieve bijzondere waardeverminderingsverliezen. Er zijn geen rentekosten in de, tegen de vervaardigingsprijs gewaardeerde, materiële vaste activa opgenomen.

De afschrijving is lineair en gebaseerd op de verwachte gebruiksduur rekening houdend met de restwaarde.

Over grond wordt niet afgeschreven. Indien de verwachting omtrent de afschrijvingsmethode, gebruiksduur en/of restwaarde in de loop van de tijd wijzigingen ondergaat, worden deze wijzigingen als een schattingswijziging verantwoord.

Buiten gebruik gestelde materiële vaste activa worden gewaardeerd tegen de kostprijs dan wel de lagere opbrengstwaarde. Een materieel vast actief wordt niet langer in de balans opgenomen na vervreemding of wanneer geen toekomstige prestatie-eenheden van het gebruik of de vervreemding worden verwacht. De bate of last die voortvloeit uit de desinvestering wordt in de winst-en-verliesrekening verwerkt.

Financiële activa Deelnemingen Niet geconsolideerde deelnemingen waarin Casade invloed van betekenis uitoefent op het zakelijke en financiële beleid worden tegen de vermogensmutatiemethode gewaardeerd. Voor de bepaling of sprake is van invloed van betekenis worden mede in aanmerking genomen de financiële instrumenten die potentiële stemrechten bevatten.

Overeenkomstig de vermogensmutatiemethode worden de deelnemingen in de balans opgenomen tegen het aandeel van Casade in de netto-vermogenswaarde vermeerderd met haar aandeel in de resultaten van de deelnemingen en haar aandeel in de directe mutaties in het eigen vermogen van de deelnemingen vanaf het moment van verwerving, bepaald volgens de grondslagen zoals vermeld in deze jaarrekening, verminderd met haar aandeel in de dividenduitkeringen van de deelnemingen. In de winst-en-verliesrekening wordt het aandeel van Casade in het resultaat van de deelnemingen opgenomen. Indien en voor zover de vennootschap niet zonder beperking uitkering van de positieve resultaten aan haar kan bewerkstelligen, worden de resultaten in een wettelijke reserve opgenomen. Haar aandeel in de rechtstreekse vermogensvermeerderingen en – verminderingen van de deelnemingen wordt ook in de wettelijke reserve opgenomen met uitzondering van herwaarderingen van activa die in de herwaarderingsreserve worden verwerkt.

Na toepassing van de vermogensmutatiemethode bepaalt Casade of het noodzakelijk is om voor de deelneming een verlies wegens bijzondere waardevermindering op te nemen. De vennootschap bepaalt op elke verslagdatum of er objectieve aanwijzingen zijn dat de deelneming een bijzondere waardevermindering heeft ondergaan. Als dat het geval is, berekent de vennootschap het bedrag aan bijzondere waardevermindering als

64

zijnde het verschil tussen de realiseerbare waarde van de deelneming en de boekwaarde en verantwoordt zij het bedrag in de winst-en-verliesrekening.

Indien de waarde van de deelneming volgens de vermogensmutatiemethode nihil is geworden, wordt deze methode niet langer toegepast en blijft de deelneming bij ongewijzigde omstandigheden op nihil gewaardeerd.

Hierbij worden andere langlopende belangen in de deelneming die feitelijk worden aangemerkt als een onderdeel van de netto-investering, ook meegenomen. Indien en voor zover geheel of ten dele voor de schulden van de deelneming wordt ingestaan respectievelijk een feitelijke verplichting bestaat de deelneming tot betaling van haar schulden in staat te stellen, wordt een voorziening opgenomen.

Een vervolgens verkregen aandeel in de winst van de deelneming wordt pas weer verwerkt indien en voor zover het cumulatief niet-verwerkte aandeel in het verlies is ingelopen.

Deelnemingen waarop Casade geen invloed van betekenis uitoefent op het zakelijke en financiĂŤle beleid, worden tegen de verkrijgingsprijs gewaardeerd. Indien sprake is van een duurzame waardevermindering vindt waardering plaats tegen deze lagere waarde; afwaardering vindt plaats ten laste van de winst-enverliesrekening.

Overige financiĂŤle vaste activa Latente belastingvorderingen Voor de waardering en verwerking van latente belastingvorderingen wordt verwezen naar de afzonderlijke paragraaf Belastingen.

Vorderingen De verstrekte vorderingen op en leningen aan deelnemingen alsmede de overige verstrekte vorderingen worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reĂŤle waarde vermeerderd met de direct daaraan toe te rekenen transactiekosten en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs volgens de effectieverentemethode. Baten en lasten worden in de winst-en-verliesrekening verwerkt zodra de vorderingen aan een derde worden overgedragen of een bijzondere waardevermindering ondergaan, alsmede via het amortisatieproces .

Voorraden Vastgoed bestemd voor verkoop Dit betreft opgeleverde nieuwbouwwoningen en (NB: indien van toepassing) teruggekochte woningen uit hoofde van een terugkoopplicht, bestemd voor verkoop.

De waardering van de opgeleverde nieuwbouwwoningen is tegen vervaardigingsprijs en daaraan toegerekende directe kosten dan wel lagere opbrengstwaarde. De waardering van de teruggekochte woningen met een terugkoopplicht is op moment van verkrijging tegen de marktwaarde na aftrek van de contractuele korting, hetgeen tevens de verkrijgingsprijs is voor de waardering als voorraad, en na eerste verwerking rekening houdend met de lagere opbrengstwaarde.

De lagere opbrengstwaarde is de verwachte verkoopprijs en wordt bepaald op basis van taxaties dan wel recente verkooptransacties van referentiewoningen onder aftrek van kosten voor verkoop.

Overige voorraden Onder de post overige voorraden zijn grondposities zonder concrete bouwbestemming opgenomen. De waardering is tegen verkrijgingsprijs en daaraan toegerekende directe kosten dan wel lagere opbrengstwaarde.

65

Onderhanden projecten Een onderhanden project in opdracht van derden (hierna: onderhanden project) is een project dat is overeengekomen met een derde, voor de constructie van een actief of combinatie van activa waarbij de uitvoering zich gewoonlijk uitstrekt over meer dan één verslagperiode.

De onderhanden projecten worden gewaardeerd tegen de gerealiseerde projectkosten vermeerderd met de toegerekende winst ‒ indien deze betrouwbaar is te bepalen ‒ en verminderd met voorziening voor verwachte verliezen en gedeclareerde termijnen.

De projectopbrengsten en projectkosten uit hoofde van het onderhanden project worden als opbrengsten en kosten in de winst-en-verliesrekening naar rato van de verrichte prestatie per balansdatum verwerkt, indien het resultaat van een onderhanden project op betrouwbare wijze kan worden ingeschat (percentage of completionmethode). Voor het bepalen van het percentage gereedheid wordt uitgegaan van de gemaakte projectkosten in verhouding tot de geschatte totale projectkosten.

Als het resultaat van een onderhanden project niet op betrouwbare wijze kan worden ingeschat, worden de opbrengsten alleen verwerkt in de winst-en-verliesrekening tot het bedrag van de gemaakte projectkosten dat waarschijnlijk kan worden verhaald en worden de projectkosten in de winst-en-verliesrekening verwerkt in de periode waarin ze zijn gemaakt (percentage of completion with zero profit-methode).

Als het waarschijnlijk is dat de totale projectkosten de totale projectopbrengsten zullen overschrijden, worden de verwachte verliezen onmiddellijk in de winst-en-verliesrekening verwerkt.

De projectkosten bestaan uit de directe projectkosten, de opslag voor kosten die toerekenbaar zijn aan projectactiviteiten in het algemeen en toewijsbaar zijn aan het project gebaseerd op het normale niveau van projectactiviteiten en andere kosten die contractueel aan de opdrachtgever kunnen worden toegerekend, exclusief de rente op het vreemd vermogen.

Uitgaven die verband houden met projectkosten die na de balansdatum tot te verrichten prestaties leiden, zijn als voorraden (onderhanden werk of vooruitbetalingen op voorraden) of als overlopende activa verwerkt, indien het waarschijnlijk is dat ze in een volgende periode zullen leiden tot opbrengsten.

Het nettobedrag per onderhanden project wordt verwerkt als vlottend actief of als kortlopende schuld, indien het saldo van het onderhanden project een debet- respectievelijk creditstand vertoont.

Zolang het project nog niet is voltooid worden de in het boekjaar gerealiseerde projectopbrengsten gepresenteerd als “Omzet verkocht vastgoed in ontwikkeling”. In het jaar van voltooiing van het project worden dan de resterende projectopbrengsten gepresenteerd als “Omzet verkocht vastgoed in ontwikkeling”. De projectkosten worden gepresenteerd als “Uitgaven verkocht vastgoed in ontwikkeling”.

Vlottende vorderingen De verstrekte leningen en overige vorderingen die geen onderdeel zijn van de handelsportefeuille, worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde vermeerderd met transactiekosten en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs minus benodigde voorziening voor oninbaarheid.

Liquide middelen Onder liquide middelen worden verstaan kasmiddelen, de tegoeden op bankrekeningen en wissels en cheques.

Liquide middelen worden gewaardeerd op basis van nominale waarde. Deposito’s worden onder liquide middelen opgenomen indien zij in feite – zij het eventueel met opoffering van rentebaten- ter onmiddellijke beschikking staan. Liquide middelen die (naar verwachting) langer dan twaalf maanden niet ter beschikking staan van Casade, worden als financiële vaste activa gerubriceerd.

66

Bijzondere waardevermindering van financiële activa Casade beoordeelt op elke balansdatum of een financieel actief of een groep van financiële activa bijzondere waardevermindering heeft ondergaan. Voor alle categorieën financiële activa die tegen (geamortiseerde) kostprijs worden gewaardeerd, wordt bij aanwezigheid van objectieve aanwijzingen voor bijzondere waardeverminderingen, de omvang van het verlies uit hoofde van de bijzondere waardevermindering bepaald en in de winst-en-verliesrekening verwerkt.

Bij financiële activa die gewaardeerd zijn tegen geamortiseerde kostprijs wordt de omvang van het verlies bepaald als het verschil tussen de boekwaarde van het actief en de best mogelijke schatting van de toekomstige kasstromen, contant gemaakt tegen de effectieve rentevoet van het financiële actief zoals die is bepaald bij de eerste verwerking van het instrument. Een voorheen opgenomen waardevermindering wordt teruggenomen, indien de afname van de waardevermindering verband houdt met een objectieve gebeurtenis na afboeking, tot maximaal het bedrag dat benodigd is om het actief te waarderen op de geamortiseerde kostprijs ten tijde van de terugname als geen sprake zou zijn geweest van een bijzondere waardevermindering.

Het teruggenomen verlies dient in de winst-en-verliesrekening te worden verwerkt. De boekwaarde van de vorderingen wordt verlaagd met gebruikmaking van een voorziening wegens oninbaarheid.

Classificatie eigen vermogen en vreemd vermogen Een financieel instrument of de afzonderlijke componenten van het instrument worden in de jaarrekening als vreemd vermogen of als eigen vermogen geclassificeerd overeenkomstig de economische realiteit van de contractuele overeenkomst waaruit het financieel instrument voortvloeit. Rente, dividenden, baten en lasten met betrekking tot een (deel van een) financieel instrument worden in de jaarrekening opgenomen afhankelijk van de classificatie van het financieel instrument als financiële verplichting respectievelijk als eigenvermogensinstrument.

Voorzieningen Een voorziening wordt gevormd indien Casade op balansdatum een in rechte afdwingbare of feitelijke verplichting heeft waarvan het waarschijnlijk is dat voor de afwikkeling een uitstroom van middelen noodzakelijk is en waarvan de omvang betrouwbaar is te schatten. De omvang van de voorziening wordt bepaald door de beste schatting van de bedragen die noodzakelijk zijn om de desbetreffende verplichtingen en verliezen per balansdatum af te wikkelen. Tenzij anders vermeld, worden voorzieningen gewaardeerd tegen nominale waarde.

Indien het waarschijnlijk is dat voor uitgaven die noodzakelijk zijn om een voorziening af te wikkelen een vergoeding van een derde zal worden ontvangen, wordt deze vergoeding gepresenteerd als een afzonderlijk actief.

Voorziening onrendabele investeringen en herstructureringen In het geval per balansdatum sprake is van feitelijke dan wel juridische investeringsverplichtingen inzake sociaal en commercieel vastgoed in ontwikkeling, waarbij de geschatte kostprijs van het vastgoed hoger is dan de aan deze investeringsverplichtingen toe te rekenen marktwaarde per balansdatum op basis van het Handboek modelmatig waarderen marktwaarde, wordt het verschil eerst in mindering gebracht op de reeds bestede kosten en wordt voor het resterend bedrag een voorziening gevormd voor onrendabele investeringen en herstructureringen. De afwaardering van de bestede kosten tot nihil en de vorming van de voorziening wordt in het resultaat verantwoord onder de post Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille.

Daarnaast wordt deze voorziening gevormd voor bijzondere waardeveranderingen inzake nieuwbouwwoningen in ontwikkeling die bij oplevering aan derden worden overgedragen onder een “verkoop onder voorwaarden” regeling.

Overige voorzieningen De overige voorzieningen betreft een voorziening die is gevormd ter dekking van de verplichtingen voortvloeiend uit een garantstelling voor een tweetal leningen ten behoeve van de Dutch International

67

Guarantees for Housing (DIGH). De voorziening is opgenomen voor de beste schatting van het bedrag dat noodzakelijk is om de verplichtingen af te wikkelen

Belastingen Acute belastingen De belastingen worden berekend op basis van het verantwoorde resultaat uitgaande van het geldende belastingtarief, rekening houdend met fiscaal vrijgestelde posten, de vaststellingsovereenkomst (VSO) en geheel of gedeeltelijk niet-aftrekbare kosten.

De belastingvorderingen en -verplichtingen worden gesaldeerd indien is voldaan aan de algemene voorwaarden voor saldering.

Latente belastingen Voor alle belastbare tijdelijke verschillen tussen de commerciële en fiscale balanswaardering, wordt een latente belastingverplichting opgenomen. Voor alle verrekenbare tijdelijke verschillen tussen de commerciële en fiscale balanswaardering en voor beschikbare voorwaartse verliescompensatie wordt een latente belastingvordering opgenomen voor zover er latente verplichtingen tegenover staan, of het waarschijnlijk is dat er fiscale winst beschikbaar zal zijn voor verrekening. De latente belastingvorderingen en -verplichtingen worden opgenomen onder de financiële vaste activa respectievelijk voorzieningen.

De waardering van latente belastingverplichtingen en -vorderingen wordt gebaseerd op de fiscale gevolgen van de door Casade, per balansdatum, voorgenomen wijze van realisatie of afwikkeling van activa, voorzieningen, schulden of overlopende passiva. Latente vorderingen worden opgenomen voor zover het waarschijnlijk is dat er in de toekomst belastbare winsten zullen zijn die voor realisatie van het tijdelijk verschil dan wel compensabele verliezen kunnen worden aangewend. Hierbij wordt uitgegaan van het geldende belastingtarief.

De latente belastingverplichtingen en -vorderingen worden gewaardeerd tegen contante waarde.

De latente belastingvorderingen en -verplichtingen worden gesaldeerd indien Casade een in rechte afdwingbaar recht heeft om actuele belastingvorderingen te salderen met actuele belastingverplichtingen en de uitgestelde belastingvorderingen en de uitgestelde belastingverplichtingen verband houden met winstbelastingen die betrekking hebben op dezelfde fiscale eenheid en door dezelfde belastingautoriteit worden geheven.

Langlopende schulden Bij de eerste opname van langlopende schulden worden deze opgenomen tegen reële waarde verminderd met de direct daaraan toe te rekenen transactiekosten.

De langlopende schulden worden na de eerste waardering gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs volgens de effectieve-rentemethode. Winst of verlies worden in de winst-en-verliesrekening opgenomen zodra de verplichtingen niet langer op de balans worden opgenomen, alsmede via het amortisatieproces.

Voor de waarderingsgrondslag inzake terugkoopverplichtingen uit hoofde van onroerende zaken in exploitatie die in het kader van een regeling Verkoop onder Voorwaarden (VOV) door Casade zijn overgedragen aan derden, wordt verwezen naar paragraaf Vastgoed verkocht onder voorwaarden van dit hoofdstuk.

Kortlopende schulden Bij de eerste opname van kortlopende schulden worden deze opgenomen tegen reële waarde verminderd met de direct daaraan toe te rekenen transactiekosten.

De kortlopende schulden worden na de eerste waardering gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs volgens de effectieve-rentemethode. Winst of verlies worden in de winst-en-verliesrekening opgenomen zodra de verplichtingen niet langer op de balans worden opgenomen, alsmede via het amortisatieproces.

68

Reële waarde van financiële instrumenten De reële waarde van de financiële instrumenten die op actieve markten worden verhandeld per de verslagdatum, wordt bepaald op basis van genoteerde beurskoersen, zonder aftrek van transactiekosten.

Voor financiële instrumenten die niet op een actieve markt worden verhandeld, wordt de reële waarde bepaald met passende waarderingsmethoden. Dergelijke methoden zijn onder meer: – het gebruikmaken van recente markttransacties tussen onafhankelijke partijen; – het gebruikmaken van de actuele reële waarde van een ander instrument dat nagenoeg hetzelfde is; – analyse op basis van contant gemaakte kasstromen of andere waarderingsmodellen.

Een overzicht van de reële waarden van de financiële instrumenten wordt verschaft in de toelichting op de financiële instrumenten.

Derivaten en hedge accounting Casade maakt gebruik van afgeleide financiële instrumenten in de vorm van renteswaps ter afdekking van de gelopen risico’s betreffende de renteschommelingen.

Casade scheidt een in een contract besloten derivaat (embedded derivative) af van het basiscontract, indien aan onderstaande voorwaarden is voldaan: – er bestaat geen nauw verband tussen de economische kenmerken en risico’s van het in het contract besloten derivaat en de economische kenmerken en risico’s van het basiscontract; – een afzonderlijk instrument met dezelfde voorwaarden als het in het contract besloten derivaat zou voldoen aan de definitie van een derivaat; en – het samengestelde instrument wordt niet tegen reële waarde gewaardeerd met verwerking van de reëel waardeveranderingen in het resultaat.

Het afgescheiden derivaat wordt gewaardeerd in overeenstemming met onderstaande grondslagen.

Voor zover het afgescheiden derivaat niet kan worden aangewezen als onderdeel van een hedgerelatie en hedge-accounting kan worden toegepast (zie hierna onder “Derivaten met toepassing van kostprijshedgeaccountning”) wordt het afgescheiden derivaat geclassificeerd als “Overige derivaten”.

Op het moment van de eerste verantwoording rubriceert Casade de derivaten onder de reikwijdte van RJ 290 op portefeuillebasis in de onderstaande subcategorieën: Derivaten met toepassing van kostprijshedge-accounting Casade past hedge accounting toe op basis van generieke documentatie.

Casade documenteert het volgende: ‒ de algemene hedgestrategie, hoe de hedgerelaties passen in de doelstellingen van risicobeheer en de verwachting aangaande de effectiviteit van deze hedgerelaties; ‒ de in het soort hedgerelatie betrokken hedge-instrumenten en afgedekte posities.

De afdekkingen die aan deze strikte voorwaarden voor hedge accounting voldoen, worden als volgt verantwoord.

De waardering van het derivaat is afhankelijk van de afgedekte post en is als volgt: ‒ Indien de afgedekte post tegen kostprijs in de balans wordt verwerkt, dan wordt ook het derivaat tegen kostprijs gewaardeerd. ‒ Zolang de afgedekte post in de kostprijshedge nog niet in de balans is verwerkt, wordt ook het hedge-instrument niet geherwaardeerd.

De resultaatbepaling is als volgt: ‒ Op elke balansdatum wordt bepaald of sprake is of is geweest van ineffectiviteit.

69

‒ Indien de kritische kenmerken van het hedge-instrument en van de afgedekte positie niet aan elkaar gelijk zijn of zijn geweest, is dit een indicatie dat de kostprijshedge een ineffectief deel bevat. ‒ Het eventuele ineffectieve deel wordt bepaald door middel van de dollar offset methode. ‒ Indien en voor zover de ineffectiviteit per balansdatum op cumulatieve basis in een verlies resulteert, wordt de ineffectiviteit verwerkt in de winst-en-verliesrekening. ‒ Indien de afgedekte positie van een verwachte toekomstige transactie leidt tot een financieel actief of een financiële verplichting, dan worden de daarmee verbonden nog niet in het resultaat verwerkte winsten of verliezen in dezelfde periode(n) in de winst-en-verliesrekening verantwoord als waarin het verkregen actief of de aangegane verplichting van invloed is op het resultaat. Indien wordt verwacht dat een (deel van een) verlies dat nog niet in de winst-en-verliesrekening is verwerkt, in de toekomst niet met een tegengestelde winst uit de afgedekte positie wordt gecompenseerd, dan wordt dit verlies direct in de winst-enverliesrekening opgenomen.

Kostprijshedge-accounting wordt beëindigd indien: – Het hedge-instrument afloopt, wordt verkocht, beëindigd of uitgeoefend. Het cumulatieve gerealiseerde resultaat op het hedge-instrument dat nog niet in de winst-en-verliesrekening is verwerkt toen er sprake was van een effectieve hedge, wordt afzonderlijk in de overlopende posten in de balans verwerkt tot de afgedekte transactie plaatsvindt.

– De hedge-relatie niet meer voldoet aan de criteria voor hedge accounting. Indien de afgedekte positie een in de toekomst verwachte transactie betreft, vindt de verwerking van de hedgeresultaten als volgt plaats: – Indien de verwachte transactie naar verwachting nog plaatsvindt, wordt hedge accounting vanaf dat moment stopgezet. Het hiermee samenhangende cumulatieve resultaat op het hedge-instrument dat in de periode waarin de hedge effectief was buiten de winst-en-verliesrekening of off-balance was gehouden, blijft afhankelijk van de situatie off balance of op de balans.

– Indien de verwachte transactie naar verwachting niet meer plaatsvindt wordt het hiermee samenhangende cumulatieve resultaat op het hedge-instrument dat in de periode waarin de hedge effectief buiten de winst-en-verliesrekening of off-balance was gehouden, naar de winst-enverliesrekening overgebracht.

Overige derivaten Overige derivaten met beursgenoteerde aandelen of obligaties als onderliggende waarde worden na de eerste waardering gewaardeerd tegen de reële waarde. Baten en lasten die voortvloeien uit veranderingen in de reële waarde worden verwerkt in de winst-en-verliesrekening.

Overige derivaten met een andere onderliggende waarde dan beursgenoteerde aandelen of obligaties, worden na de eerste waardering gewaardeerd tegen de kostprijs of lagere reële waarde. In geval de reële waarde negatief is, wordt dit negatieve bedrag volledig opgenomen. Bij de bepaling van de lagere reële waarde wordt het effect van lopende rente buiten beschouwing gelaten. Baten en lasten worden in de winst-enverliesrekening verwerkt zodra de derivaten aan een derde worden overgedragen of een bijzondere waardevermindering ondergaan.

Van opgenomen leningen afgescheiden embedded derivaten worden op moment van eerste verwerking van de lening de reële waarde van het embedded derivaat bepaald; de initieel bepaalde reële waarde is de kostprijs voor de door Casade toegepaste waardering van embedded derivaten tegen kostprijs of lagere marktwaarde.

De initiële waardering van de lening (zonder het embedded derivaat) wordt bepaald als het verschil tussen de reële waarde van het gehele contract en de initiële reële waarde van het embedded derivaat; het verschil tussen het nominaal af te lossen leningbedrag en de reële waarde van de lening wordt door middel van de effectieve rente geamortiseerd over de looptijd van de lening; Op elke balansdatum wordt de reële waarde van het embedded derivaat opnieuw bepaald. Is sprake van een waardedaling (in de zin van een toegenomen negatieve waarde) dan wordt het waardeverschil ten laste van het resultaat verwerkt; een afname van de waardedaling op een later tijdstip wordt in dat betreffende boekjaar

70

teruggenomen tot het bedrag van de kostprijs van het embedded derivaat. De initieel negatieve waarde van het derivaat wordt lineair geamortiseerd over de looptijd van het derivaat.

Niet langer in de balans opnemen van financiële activa en passiva Een financieel instrument wordt niet langer in de balans opgenomen indien een transactie ertoe leidt dat alle of nagenoeg alle rechten op economische voordelen en alle of nagenoeg alle risico’s met betrekking tot de positie aan een derde zijn overgedragen.

Leasing De beoordeling of een overeenkomst een lease bevat, vindt plaats op grond van de economische realiteit op het tijdstip van het aangaan van het contract. Het contract wordt aangemerkt als een leaseovereenkomst als de nakoming van de overeenkomst afhankelijk is van het gebruik van een specifiek actief of de overeenkomst het recht van het gebruik van een specifiek actief omvat.

In geval van financiële leasing (waarbij de voor- en nadelen verbonden aan de eigendom van het lease-object geheel of nagenoeg geheel door de lessee worden gedragen) worden het lease-object en de daarmee samenhangende schuld bij het aangaan van de overeenkomst in de balans verwerkt tegen de reële waarde van het lease-object op het moment van het aangaan van de leaseovereenkomst of, indien dit lager is, tegen de contante waarde van de minimale leasebetalingen. De initiële directe kosten van de lessee worden opgenomen in de eerste verwerking van het actief. De leasebetalingen worden gesplitst in rentelasten en aflossing van de uitstaande verplichting, waarmee een constante rentevoet wordt bereikt over de resterende netto-verplichting.

Het geactiveerde lease-object wordt afgeschreven over de kortste termijn van de leaseperiode of de gebruiksduur van het object, in geval er geen redelijke zekerheid is dat de lessee aan het einde van de leaseperiode eigenaar wordt.

In geval van operationele leasing worden de leasebetalingen lineair over de leaseperiode ten laste van de winst-en-verliesrekening gebracht.

71

6. Grondslagen voor bepaling van het resultaat Algemeen Baten worden toegerekend aan het jaar waarop ze betrekking hebben voor zover deze gerealiseerd zijn. De kosten worden bepaald met inachtneming van de hiervoor vermelde grondslagen voor waardering en toegerekend aan het verslagjaar waarop zij betrekking hebben. (Voorzienbare) verplichtingen en mogelijke verliezen die hun oorsprong vinden voor het einde van het boekjaar worden in acht genomen indien zij voor het opmaken van de jaarrekening bekend zijn geworden en overigens wordt voldaan aan de voorwaarden voor het opnemen van voorzieningen.

Bijzondere baten of lasten die behoren tot de gewone bedrijfsuitoefening, worden op grond van aard, omvang of het incidentele karakter afzonderlijk toegelicht teneinde een goed inzicht te geven in het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening van Casade en met de ontwikkeling daarin. Bijzondere posten worden met het oog op de analyse en de vergelijkbaarheid van de resultaten zoveel mogelijk naar aard en omvang afzonderlijk toegelicht.

De winst-en-verliesrekening wordt zoals voorgeschreven in de Woningwet, gepresenteerd op basis van de functionele indeling, op basis van het op 25 oktober 2017 door het ministerie van Wonen en Rijksdienst uitgevaardigde modellenbesluit.

Huuropbrengsten Opbrengsten uit de levering van (huur)diensten worden verantwoord naar rato van de geleverde prestaties.

De huuropbrengsten zijn het resultaat van het gevoerde huurprijsbeleid van Casade, rekening houdend met de door het Rijk bepaalde kaders (zoals maximale huurverhoging, maximaal redelijke huur en maximale huursomstijging) en onder aftrek van huurderving wegens leegstand en oninbaarheid.

Opbrengsten servicecontracten De opbrengsten servicecontracten betreffen vergoedingen van huurders boven de netto huurprijs voor leveringen en diensten (zoals energie, water, huismeesters, schoonmaakkosten, glasverzekering). De opbrengsten worden verminderd met derving wegens oninbaarheid. De kosten van de leveringen en diensten worden verantwoord onder de lasten servicecontracten.

Lasten verhuur en beheeractiviteiten Hier worden zowel de directe lasten voor de verhuur en beheeractiviteiten als de indirecte lasten via de kostenverdeelstaat verantwoord.

Lasten onderhoudsactiviteiten De werkelijke onderhoudskosten voor dagelijks- en mutatieonderhoud en planmatig onderhoud worden ten laste van de exploitatie gebracht. Het dagelijks- en mutatieonderhoud wordt onderscheiden in de kosten van derden en de kosten van eigen dienst. De lasten van onderhoud onderscheiden zich van activeerbare uitgaven wanneer geen sprake is van waardevermeerdering van het actief.

Onder deze post worden alle direct aan het verslagjaar toe te rekenen kosten van onderhoud verantwoord.

Van toerekenbaarheid is sprake als de daadwerkelijke werkzaamheden in het verslagjaar hebben plaatsgevonden.

Reeds aangegane verplichtingen waarvan de werkzaamheden nog niet zijn uitgevoerd op balansdatum worden verwerkt onder de niet in de balans opgenomen verplichtingen.

Overheidsheffingen Casade verwerkt de overheidsheffingen zoals onroerendezaakbelasting in de periode waarop de overheidsheffing betrekking heeft.

72

Overige directe operationele lasten exploitatie bezit Hieronder worden verantwoord de verhuurderheffing, de kosten gerelateerd aan het niet kunnen incasseren van vorderingen op huurders anders dan huur en andere exploitatiekosten die niet tot een meer specifieke kostensoort behoren.

Omzet verkocht vastgoed in ontwikkeling De opbrengsten van de verkopen van het vastgoed in ontwikkeling en onderhanden projecten.

Lasten verkocht vastgoed in ontwikkeling en toegerekende organisatie- en financieringskosten De lasten van het verkochte vastgoed in ontwikkeling inclusief de toegerekende organisatiekosten vanuit de kostenverdeelstaat en rente in het kader van financiering worden hieronder verantwoord.

Netto gerealiseerd resultaat verkoop vastgoedportefeuille De post Netto gerealiseerd resultaat verkoop vastgoedportefeuille betreft het saldo van de behaalde verkoopopbrengst minus de toerekenbare verkoop- en organisatiekosten en de geactiveerde waarde met betrekking tot het vastgoed.

Opbrengst uit verkoop van vastgoed wordt in de winst-en-verliesrekening verwerkt als alle belangrijke rechten op economische voordelen alsmede alle belangrijke risicoâ&#x20AC;&#x2122;s met betrekking tot de activa zijn overgedragen aan de koper, het bedrag van de opbrengst op betrouwbare wijze kan worden bepaald en ontvangst van de opbrengst waarschijnlijk is.

Op basis van deze criteria wordt onder deze post de verkoopopbrengst van vastgoed in exploitatie onder aftrek van verkoopkosten en de boekwaarde verantwoord. De boekwaarde is op basis van de marktwaarde. Daarnaast wordt onder deze post verantwoord de opbrengstwaarde van verkocht vastgoed bestemd voor de verkoop (koopwoningen voor derden) onder aftrek van de gemaakte direct toerekenbare verkoopkosten en de vervaardigingsprijs en daaraan toegerekende directe kosten, dan wel de lagere opbrengstwaarde. Verder wordt hieronder verantwoord de verkoopopbrengst van onder VOV teruggekochte en vervolgens zonder voorwaarden doorverkochte woningen onder aftrek van de boekwaarde. De boekwaarde is de marktwaarde op terugkoopmoment onder aftrek van de contractuele korting.

Gerealiseerde verkoopresultaten worden verantwoord op het moment van levering (passeren transportakte).

Eventuele verliezen op koopprojecten worden verantwoord zodra deze voorzienbaar zijn.

Woningen verkocht onder voorwaarden worden niet in het resultaat verantwoord in het geval de belangrijkste economische voor- en nadelen niet zijn overgedragen aan de koper. Dergelijke transacties worden verantwoord als financieringstransactie. Verwezen wordt naar de post Vastgoed verkocht onder voorwaarden in de grondslagen van balanswaardering.

Waardeveranderingen vastgoedportefeuille Hieronder zijn begrepen de overige waardeveranderingen en de waardeveranderingen met betrekking tot de vastgoedportefeuille bestaande uit vastgoed in exploitatie, vastgoed in ontwikkeling, vastgoed verkocht onder voorwaarden en vastgoed bestemd voor verkoop. Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille betreffen winsten of mogelijke verliezen, die ontstaan door een wijziging in de waarde van het vastgoed bestemd voor verkoop in het verslagjaar.

Netto resultaat overige activiteiten Hieraan zijn de opbrengsten en kosten van een Warmte- en Koudopslaginstallatie (WKO), beheer voor derden en VvE-beheer als ook opbrengsten zendmasten en erfpachtopbrengsten toegerekend.

Leefbaarheid Onder deze post zijn leefbaarheidsuitgaven inzake sociale activiteiten en fysieke activiteiten opgenomen.

De uitgaven inzake sociale activiteiten omvatten wijk gebonden uitgaven voor ondersteuning van bewonersinitiatieven, gebiedsgericht personeel (zoals leefbaarheidscoĂśrdinator, wijkbeheerder, huismeester), leefbaarheidsonderzoeken en uitgaven voor activiteiten zoals welkomstbijeenkomsten nieuwe bewoners,

73

bestrijding woonoverlast, buurtbemiddeling, opvang van dak- en thuislozen, schuldsaneringen, tweede kansbeleid et cetera.

De uitgaven inzake fysieke activiteiten omvatten wijkgebonden uitgaven voor buurtcentra, bijzondere gebouwen (zoals wijksteunpunten, buurtposten, HOED), onderhoud groenvoorziening, speeltoestellen, beveiliging openbare ruimte, cameratoezicht, schoonmaakacties et cetera en uitgaven voor activiteiten zoals inbraakbeveiliging, brandpreventie, verlichting achterpad, afsluiting portieken et cetera.

Rentebaten en rentelasten Rentebaten worden tijdsevenredig in de winst-en-verliesrekening verwerkt rekening houdend met de effectieve rentevoet van de desbetreffende actiefpost, indien hun bedrag bepaalbaar is en hun ontvangst waarschijnlijk.

Rentelasten worden toegerekend aan de opeenvolgende verslagperioden naar rato van de resterende hoofdsom. (Dis)agio en aflossingspremies worden als rentelast aan de opeenvolgende verslagperioden toegerekend zodanig dat tezamen met de over de lening verschuldigde rentevergoeding de effectieve rente in de winst-en-verliesrekening wordt verwerkt en in de balans de amortisatiewaarde van de schuld. Periodieke rentelasten en soortgelijke lasten komen ten laste van het jaar waarover zij verschuldigd worden.

Personeel Lonen, salarissen en sociale lasten worden op grond van de arbeidsvoorwaarden verwerkt in de winst-enverliesrekening voor zover ze verschuldigd zijn aan werknemers respectievelijk de belastingautoriteit .

Casade neemt een verplichting op als zij zich aantoonbaar onvoorwaardelijk heeft verbonden om een ontslagof transitievergoeding te betalen. Als het ontslag onderdeel is van een reorganisatie worden de kosten van een ontslag- of transitievergoeding opgenomen in een reorganisatievoorziening.

Belastingen De belasting over het resultaat wordt berekend op basis van het in de winst-en-verliesrekening verantwoorde resultaat, rekening houdend met fiscaal vrijgestelde posten en geheel of gedeeltelijk niet-aftrekbare kosten.

Tevens wordt rekening gehouden met de wijzigingen in de latente belastingvorderingen en â&#x20AC;&#x201C;schulden uit hoofde van respectievelijk wijzigingen in het belastingtarief, herbeoordeling van de mogelijkheid tot realisatie van latente belastingvorderingen of een wijziging van de verwachte realisatie van een actief- of passiefpost.

De aldus bepaalde belastingpost wordt in de winst-en-verliesrekening opgenomen, behoudens voor zover deze betrekking heeft op posten die rechtstreeks in het eigen vermogen worden opgenomen, in welk geval de belasting in het eigen vermogen wordt verwerkt.

Aandeel in resultaat van deelnemingen Het aandeel in resultaat van deelnemingen gewaardeerd op nettovermogenswaarde is het resultaat van de deelnemingen bepaald op de waarderingsgrondslagen van Casade. Het resultaat op deelnemingen gewaardeerd tegen de kostprijs is bepaald op basis van de ontvangen dividenden.

74

7. Grondslagen voor de opstelling van het kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de directe methode.

De geldmiddelen in het kasstroomoverzicht bestaan uit de liquide middelen.

Ontvangsten en uitgaven uit hoofde van interest, ontvangen dividenden en winstbelastingen zijn opgenomen onder de kasstroom uit operationele activiteiten.

De verkrijgingsprijs van de verworven groepsmaatschappij en de verkoopprijs van de verkochte groepsmaatschappij zijn opgenomen onder de kasstroom uit investeringsactiviteiten, voor zover betaling in geld heeft plaatsgevonden. De in deze groepsmaatschappijen aanwezige geldmiddelen zijn op de aankoopprijs respectievelijk de verkoopprijs in aftrek gebracht.

Transacties waarbij geen ruil van kasmiddelen plaatsvindt, waaronder financiĂŤle leasing, zijn niet in het kasstroomoverzicht opgenomen. De betaling van de leasetermijnen uit hoofde van het financiĂŤle leasecontract zijn voor het gedeelte dat betrekking heeft op de aflossing als een uitgave uit financieringsactiviteiten aangemerkt en voor het gedeelte dat betrekking heeft op de interest als een uitgave uit operationele activiteiten. De ontvangst uit hoofde van een sale and financial leasebacktransactie wordt gepresenteerd als een ontvangst uit hoofde van financieringsactiviteiten.

75

8. Toelichting op de balans Vastgoedbeleggingen (1)

1.

2.

3.

4.

31-12-2017 1.269.493 73.164 93.535 1.281

DAEB vastgoed in exploitatie Niet-DAEB vastgoed in exploitatie Onroerende zaken verkocht onder voorwaarden Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie

31-12-2016 1.141.539 62.113 94.470 7.120

De mutaties in de onroerende en roerende zaken in exploitatie zijn in het navolgende schema samengevat: 1.DAEB vastgoed in exploitatie

Boekwaarde 1 januari Invloed stelselwijziging (cumulatief effect) Herrekende boekwaarde Mutaties 2016: Opleveringen Investeringen Verwervingen via fusie Desinvesteringen Herclassificatie Aanpassingen marktwaarde Totaal mutaties Boekwaarde 31 december Inbegrepen ongerealiseerde herwaardering

Boekwaarde 1 januari 2016: Invloed stelselwijziging (cumulatief effect) Herrekende boekwaarde

2. Niet-DAEB vastgoed in exploitatie 2017 2016 62.113 52.910 8.380 62.113 61.290

2017 1.141.539 1.141.539

2016 620.948 463.895 1.084.843

9.691 1.824 1.708 -7.222 -4.974 126.927 127.954

19.636 2.191 -3.818 -187 38.874 56.696

25 234 -1.828 5.339 7.281 11.051

-664 187 1.300 823

1.269.493 662.968

1.141.539 558.303

73.164 18.495

62.113 14.138

3. Onroerende zaken verkocht onder voorwaarden 2017 2016 94.470 95.663 94.470 95.663

4. Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie 2017 2016 7.120 2.921 510 7.120 3.431

Mutaties: Investeringen Opleveringen Desinvesteringen Herclassificatie Aanpassingen marktwaarde Overige waardeveranderingen Overige mutaties Totaal mutaties

4.179 -5.346 -2.215 4.508 -2.061 -935

5.559 -6.496 -1.625 1.134 235 -1.193

10.483 - 9.691 - 127 - 6.245 - 259 --5.839

21.085 - 20.940 -621 4.165 3.689

Boekwaarde 31 december Inbegrepen ongerealiseerde herwaardering

93.535 22.916

94.470 21.937

1.281 -

7.120 1.498

76

De in de verloopoverzichten weergegeven herclassificaties hebben betrekking op:  Woningen en parkeervoorzieningen die in het splitsingsplan zijn overgeheveld van de DAEB naar de niet-DAEB tak. Het splitsingsplan is door het Ministerie goedgekeurd;  sfeerovergangen tussen DAEB en niet-DAEB als gevolg van nieuwe contracten;  Herrubricering van woningen verkocht onder voorwaarden bij terugkoop;  Herrubricering van vastgoed in ontwikkeling naar voorraden.

De overige mutaties bij de onroerende zaken verkocht onder voorwaarden heeft voornamelijk betrekking op de afkoop van koopgarant bepalingen.

De herclassificaties, voor zover het overhevelingen en sfeerovergangen betreft van DAEB naar niet-DAEB, en de herrubricering van vastgoed in ontwikkeling naar voorraden hebben niet geleid tot een andere waarderingsgrondslag, en hebben daarom géén effect op vermogen of resultaat.

Bij terugkoop van woningen vindt herrubricering plaats in samenhang met het afboeken van de terugkoopverplichting. De waarderingsverschillen zijn beperkt, afhankelijk van de aard van de verschillen worden deze verantwoord als verkoopresultaat of als niet gerealiseerde waardeveranderingen.

Waardeverandering vastgoed in exploitatie De waardeverandering van het vastgoed in exploitatie (DAEB en niet-DAEB is als volgt nader te specificeren:

In 2017 is de waarde van het vastgoed in exploitatie met € 139,0 miljoen toegenomen, dit is 11,5%.

Deze toename bestaat voor € 4,8 miljoen uit voorraadmutaties en voor € 134,2 miljoen uit waardeveranderingen.

Deze forse waardeverandering in 2017 wordt voornamelijk veroorzaakt door de aanpassing van de disconteringsvoet (€ 113 miljoen). Daarnaast heeft de stijging van de leegwaarde (€ 22 miljoen) en andere parameters voor de niet-vrijheidsgraden (€ 20 miljoen) een positief effect op de waardering.

Daar tegenover staat het effect van de toepassing van de verkoopbeperking in de marktwaarde (€ 20 miljoen negatief) en een aanpassing van de markthuren (€ 16 miljoen negatief).

De grootste stijging van de marktwaarde wordt dus veroorzaakt door aanpassing van de disconteringsvoet. De disconteringsvoet bestaat uit de risicovrije rente, een sector opslag en een object specifieke opslag. Het totaal van risicovrije rente en sectoropslag kent voor Casade in 2017 een daling van 0,4%-punt. Daarnaast is de objectspecifieke opslag met 0,5%-punt gedaald in 2017.

Bij het bepalen van de disconteringsvoet is rekening gehouden met relevante ontwikkelingen in de beleggingsmarkt. Veel recente transacties vinden plaats met een relatief hoge leegwaarde-ratio. In de Randstad, maar ook daarbuiten, is deze ratio regelmatig hoger dan 100%. De aankoop vindt dan plaats op basis van doorexploiteren. Direct starten met uitponden levert immers minder op dan de aankoopsom. In het verleden was de disconteringsvoet bij doorexploiteren generiek ongeveer 0,3%punt lager dan die bij uitponden. Op basis van de huidige marktinzichten wordt de afslag afhankelijk gesteld van mutatiegraad en verhouding huur/ leegwaarde, met als maximale afslag 0,75%-punt.

77

Het Besluit Toegelaten Instellingen Volkshuisvesting stelt regels ten aanzien van verkoopbeperkingen van sociale huurwoningen. Op complexen met meer dan 10% eenheden van 144 of minder WWSpunten zijn de verkoopbeperkingen van toepassing. Bij Casade geldt dit voor circa 12% van de complexen. Dit betekent concreet dat bij die complexen in de kasstroomprognose pas vanaf jaar 8 woningen bij mutatie worden verkocht.

Voor Casade betekent dat bij een toenemend aantal complexen doorexploiteren een hogere waarde oplevert dan uitponden. Het effect van de verkoopbeperkende maatregelen leidt tot een negatief effect van â&#x201A;Ź 20 miljoen.

De ontwikkelingen in de beleggingsmarkt komen dus tot uitdrukking in een fors gestegen marktwaarde in 2017. Deze marktontwikkeling is met een verlaging van de disconteringsvoet tot uitdrukking gebracht. De disconteringsvoet voor de woningportefeuille is gedaald van 7,63% (2016) naar 6,75% (2017), een daling van 0,88%-punt.

78

1. DAEB vastgoed in exploitatie en 2. niet-DAEB vastgoed in exploitatie Bij het bepalen van de marktwaarde in verhuurde staat is gebruik gemaakt van meerdere macro economische parameters en schattingen. Het handboek modelmatig waarderen marktwaarde bepaalt de marktwaarde van de onroerende zaken in exploitatie op basis van de contante waarde van de geschatte toekomstige kasstromen (Discounted Cash Flow methode).

De toekomstige kasstromen worden bepaald aan de hand van een doorexploitatie- en een uitpondscenario.

Bij het doorexploitatiescenario is de veronderstelling dat het volledige complex in exploitatie blijft gedurende de DCF-periode. Bij het uitpondscenario is de veronderstelling dat na mutatie tot verkoop van individuele woningen tegen leegwaarde wordt overgegaan. Sinds maart 2017 geldt er, onder bepaalde voorwaarden, voor gereguleerde woningen een verplichting de woning minstens zeven jaar door te exploiteren. Met deze verkoopbeperking is in de bepaling van de marktwaarde volgens het uitpondscenario rekening gehouden.

De berekening wordt uitgevoerd over een DCF-periode van 15 jaar. In het doorexploiteerscenario wordt de huur bij mutatie aangepast naar de markthuur of de maximale huur, afhankelijk of de woongelegenheid bij mutatie is te liberaliseren.  Indien de maximale huur lager dan of gelijk is aan de huurliberalisatiegrens, dan is de nieuwe huur het minimum van de markthuur en de maximale huur volgens het woningwaarderingsstelstel.  Indien de maximale huur hoger is dan liberalisatiegrens, dan is de nieuwe huur de markthuur.

Om de te verwachten kasstromen in de DCF-berekening te bepalen, wordt gebruik gemaakt van de macroeconomische parameters: Parameters woongelegenheden Prijsinflatie Looninflatie Bouwkostenstijging Leegwaardestijging

Mutatieonderhoud per vhe – EGW Mutatieonderhoud per vhe – MGW Mutatieonderhoud per vhe – Studenteneenheid Mutatieonderhoud per vhe – Zorgeenheid (extramuraal) Beheerkosten per vhe – EGW Beheerkosten per vhe – MGW Beheerkosten per vhe – Studenteneenheid Beheerkosten per vhe – Zorgeenheid (extramuraal) Belastingen, verzekeringen en overige zakelijke lasten (% van de WOZ) Huurstijging boven prijsinflatie voorgaand jaar – zelfstandige eenheden Huurstijging boven prijsinflatie voorgaand jaar – onzelfstandige eenheden Huurderving (% van de huursom) Verkoopkosten bij uitponden (% van de leegwaarde)

2017 1,30% 2,20% 2,20% 4,50%

2018 1,50% 2,20% 2,20% 4,20%

2019 1,70% 2,20% 2,20% 2,00%

2020 2,00% 2,50% 2,50% 2,00%

2021 e.v.

2,00% 2,50% 2,50% 2,00%

2017 € 836 € 628 € 188

2018 2019 2020 Indexeren met bouwkostenstijging Indexeren met bouwkostenstijging Indexeren met bouwkostenstijging

€ 628

Indexeren met bouwkostenstijging

€ 427 € 420 € 395 € 387

Indexeren met prijsinflatie Indexeren met prijsinflatie Indexeren met prijsinflatie Indexeren met prijsinflatie

0,13%

0,13%

0,13%

0,13%

0,13%

1,0%

0,8%

0,6%

0,3%

0,3%

0% 1%

0% 1%

0% 1%

0% 1%

0% 1%

1,6%

1,6%

1,6%

1,6%

1,6%

2021 e.v.

De verhuurderheffing is ingerekend volgens het wettelijk kader als % van de WOZ-waarde en bedraagt gedurende de DCF-periode: Verhuurdersheffing 2018 2019 2020 2021 2022 2023 en verder 0,591% 0,591% 0,592% 0,592% 0,593% 0,567%

79

Het instandhoudingsonderhoud is gebaseerd op de normbedragen per woningtype volgens de Vastgoed Taxatiewijzer (VTW) 2017 van Koeter.

De gemeentelijke OZB is ingerekend op basis van de vier gemeentelijke tarieven (% van de WOZ-waarde) waarbinnen ons woningbezit gelegen is.

De mutatiekans is per complex bepaald op basis van een 6-jaars gemiddelde met een ondergrens van 5% en een bovengrens van 15%.

De basis voor de disconteringsvoet wordt gevormd door een risicovrije rentevoet van 0,33%, een sectoropslag van 5,47% en per woningcomplex bepaalde objectopslagen. De gemiddelde disconteringsvoet voor de gehele woningportefeuille bedroeg in 2017: 6,67% (2016: 7,63%).

Voor splitsingskosten is een norm gehanteerd van € 500,- per te splitsen eenheid. De overdrachtskosten, bestaande uit overdrachtsbelasting alsmede notaris- en registratiekosten, bedragen 3% van de berekende waarde van een verhuureenheid.

Parameters bedrijfsmatig en maatschappelijk onroerend goed Instandhoudingsonderhoud per m² VVO Mutatieonderhoud per m² VVO / mutatie Beheerkosten % van de markthuur - BOG Beheerkosten % van de markthuur - MOG Belastingen, verzekeringen en overige zakelijke lasten (% van de WOZ)

2017

2018

2019

€ 5,10 € 10,20 3% 2%

Indexeren met bouwkostenstijging Indexeren met bouwkostenstijging 3% 3% 3% 2% 2% 2%

0,13%

0,13%

Parameters parkeerplaatsen Instandhoudingsonderhoud per m² VVO Mutatieonderhoud per m² VVO / mutatie Beheerkosten % van de markthuur – parkeerplaats Beheerkosten % van de markthuur – parkeerplaats Belastingen, verzekeringen en overige zakelijke lasten (% van de WOZ)

2017 € 5,10 € 10,20 3% 2%

2018 2019 2020 e.v.

Indexeren met bouwkostenstijging Indexeren met bouwkostenstijging 3% 2%

0,13%

0,13%

Parameters intramuraal zorgvastgoed Instandhoudingsonderhoud per m² VVO Mutatieonderhoud per m² VVO / mutatie Beheerkosten % van de markthuur Belastingen, verzekeringen en overige zakelijke lasten (% van de WOZ)

2017 € 8,00 € 10,20 2,5%

2018 2019 2020 e.v.

Indexeren met bouwkostenstijging Indexeren met bouwkostenstijging 2,5% 2,5% 2,5%

0,37%

0,37%

0,13%

0,13%

0,37%

2020 e.v.

0,13%

0,13%

0,37%

Inschakeling taxateur Jaarlijks wordt 1/3 deel van de onroerende zaken in exploitatie getaxeerd door een onafhankelijke en ter zake deskundige externe taxateur, ingeschreven bij het Nederlands Register Vastgoed Taxateurs. Dit betekent dat elk derde deel van de onroerende zaken in exploitatie minimaal eens per drie jaar opnieuw wordt getaxeerd.

Het taxatierapport en het taxatiedossier waarin de waardering en de daarbij gehanteerde aanpassingen ten opzichte van de basisvariant zijn onderbouwd en vastgelegd zijn in het bezit van Casade en op aanvraag beschikbaar voor de Autoriteit woningcorporaties.

Toepassing vrijheidsgraden Casade heeft voor de marktwaardering van haar vastgoedbezit de full versie van het waarderingshandboek toegepast. Hieronder is een beschrijving opgenomen van de toegepaste vrijheidsgraden waarbij wordt ingegaan op de reikwijdte, de aard en de omvang.

1. Markthuur: De markthuur is rekenkundig vastgesteld op basis van een tabel, waarin percentages van de leegwaarden zijn opgenomen. Deze tabel is opgesteld door de externe taxateur op basis van marktgegevens, waarbij onderscheid wordt gemaakt in woningtype (eengezins- en meergezinswoningen), de grootte van de woning in m² GBO en de leegwaardeklasse van de woning.

2. Markthuurstijging: De markthuurstijging is in principe gekoppeld aan de prijsinflatie. Bij de marktwaardering waren er geen gegronde redenen hiervan af te wijken.

80

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

Exit yield: Voor het berekenen van de eindwaarde in jaar 15 gaat Casade uit van het wederom doorexploiteren van (de overgebleven) woningen met een voortdurende looptijd (in de praktijk is dat een voortgezette exploitatie van nog eens 50 jaar). Alle afzonderlijke kasstromen ontwikkelen zich dan met de eigen groeivoet. De eindwaarde in jaar 15 is gelijk aan deze kasstromen, contant gemaakt met de gehanteerde disconteringsvoet.

Leegwaarde: Bij het bepalen van de leegwaarde gaat Casade in principe uit van de geïndexeerde WOZ waarde per eenheid. Daarnaast wordt gebruik gemaakt van de database van Calcasa, indien er geen WOZ waarde beschikbaar is. Ook wordt de database van Calcasa gebruikt als referentie voor de WOZ waarden. De leegwaarde wordt door de taxateur getoetst aan de hand van recente verkooptransacties.

Leegwaardestijging: De leegwaardestijging wordt voor de eerste drie jaren door de taxateur voorgesteld op basis van NVM cijfers. Vanaf het vierde jaar wordt een vaste stijging per jaar ingerekend.

Bijzondere uitgangspunten: Voor 2017 heeft Casade geen bijzondere uitgangspunten gehanteerd.

Disconteringsvoet: De disconteringsvoet betreft de rendementseis waartegen de verwachte inkomsten en uitgaven contant worden gemaakt. De disconteringsvoet is als volgt opgebouwd: a) Risicovrije rentevoet b) Vastgoedsector specifieke opslag (extra opslag ter compensatie voor het extra risico dat wordt gelopen voor investeren in vastgoed) c) Opslagen voor het markt- en objectrisico. Deze opslagen zijn opgebouwd uit: Kasstroom: actieve mutatie eerste jaren (uitponden) Kasstroom: passieve mutatie (leegstand) Locatie: binnen de gemeente en voorzieningen Locatie: landelijk Object: beperking in eigendom Object: energielabel Object: leeftijd/onderhoudsintensiteit Object: mutatiegraad Object: soort woning en grootte Ieder kenmerk wordt beoordeeld op een vijf-puntschaal waarvoor een op- of afslag geldt ten opzichte van de basis-disconteringsvoet.

De optelsom van de percentages bij a) t/m c) vormt de disconteringsvoet per complex.

Mutatie- verkoopkans: De mutatiegraad wordt per complex bepaald op basis van het gemiddelde historische mutatiecijfer van de afgelopen 6 jaar. In overleg met de taxateur is een ondergrens van 4% en een bovengrens van 15% gehanteerd. In het uitpondscenario wordt de mutatiegraad vanaf jaar 6 verlaagd met 30%.

Erfpacht: Erfpacht is bij Casade niet van toepassing.

Technische splitsingskosten: Casade heeft geen technische splitsingskosten opgenomen in de marktwaardering.

Bijzondere omstandigheden: Bij Casade zijn er geen bijzondere omstandigheden van toepassing.

Onderhoud: Casade hanteert voor het onderhoud de normen volgens de Vastgoed Taxatiewijzer (VTW) van Koeter.

Er wordt onderscheid gemaakt op basis van type woning, bouwjaar, type kozijn en aanwezige installaties voor verwarming, lift en hydrofoor. De indeling van de complexen heeft plaatsgevonden op basis van bouwstroom, typering, bouwjaar en ligging in wijk en buurt. Dit betekent dat er vaak per complex maar één typering (VEX-type) volgens de VTW van toepassing is.

In enkele gevallen is in overleg met de externe taxateur het normatieve bedrag volgens de VTW aangepast. Hierbij moet worden gedacht aan (studenten-)kamers of veel grotere of kleinere woningen dan bedoeld in de VTW. De aanpassing van het normbedrag vindt plaats door middel van een percentage op- of afslag. Dit is apart zichtbaar in het taxatie overzicht van de externe taxateur.

81

Schattingen Bij de bepaling van de reële waarde van het vastgoed in exploitatie zijn door zowel de interne als externe taxateurs aannames en schattingen gehanteerd van de toekomstige marktontwikkelingen.

Afwijkingen van de werkelijke marktontwikkelingen, ten opzichte van deze ramingen, kunnen van significante invloed zijn op de uitkomsten van de huidige waardering in de jaarrekening.

Om inzicht te geven in de effecten van redelijkerwijs mogelijke wijzigingen in belangrijke parameters op de reële waarde, is ten aanzien van woningen gewaardeerd volgens de DCF-methode, de volgende gevoeligheidsanalyse opgenomen: Parameters

Gehanteerd in reële waarde

Stel mogelijke afwijking

Effect op reële waarde x € 1000

Leegwaardestijging

Disconteringsvoet

Zie toelichting op toegepaste vrijheidsgraden

-/- 10 % in jr. 1; daarna 0 %

-

6,75 % gemiddeld

+/+- 1,0 %

- 157.231

25.875

1

In % van de reële waarde 2,0 % 12,2%

Bedrijfswaarde-informatie De bedrijfswaarde bedraagt: 31-12-2017 561.886 66.795 628.681

Sociaal vastgoed Commercieel vastgoed

31-12-2016 610.217 53.965 664.182

Uitgangspunten bedrijfswaarde In de Woningwet is opgenomen dat toegelaten instellingen volkshuisvesting hun bezit op marktwaarde moeten waarderen. Door de waardering van de onroerende zaken in exploitatie tegen marktwaarde wordt inzicht gegeven in de mogelijke verdiencapaciteit van de vastgoedportefeuille van Casade. De marktwaarde geeft, rekening houdend met de uitgangspunten van het Handboek modelmatig waarderen marktwaarde, het bedrag op balansdatum weer waartegen het vastgoedbezit op de vrije markt kan worden vervreemd tussen ter zake goed geïnformeerde partijen die tot een transactie bereid zijn. Omdat de doelstelling van Casade is om te voorzien in passende huisvesting voor hen die daar niet zelf in kunnen voorzien en een relatief beperkt aantal woningen zal verkopen, betekent dit dat slechts een deel van de in de jaarrekening verantwoorde marktwaarde in de toekomst zal worden gerealiseerd.

De bedrijfswaarde sluit aan op het beleid van Casade en beoogt inzicht te geven in de verdiencapaciteit van haar vastgoed uitgaande van dit beleid. De bedrijfswaarde van de onroerende zaken in exploitatie wordt gevormd door de contante waarde van de kasstromen uit hoofde van toekomstige exploitatieopbrengsten en toekomstige exploitatielasten over de geschatte resterende exploitatieperiode van de complexen. De bedrijfswaarde is bepaald overeenkomstig de voorgeschreven parameters en richtlijnen van het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW).

De bedrijfswaarde is gebaseerd op doorexploitatie van de onroerende zaken totdat het vastgoed door sloop teniet gaat. Hierbij wordt een restwaarde voor de grond ingerekend afgeleid van de huidige bestemming van het vastgoed (i.c. lange termijnverhuur).

De kasstroomprognoses zijn gebaseerd op redelijke en onderbouwde veronderstellingen die de beste schatting van het bestuur weergeven van zijn beleid en de economische omstandigheden die van toepassing zullen zijn

1

Het effect op de reële waarde is berekend per afzonderlijke afwijking (overige parameters blijven gelijk)

82

gedurende de resterende economische levensduur van het complex. Deze veronderstellingen zijn nader geconcretiseerd in de onderstaande uiteenzetting van de gehanteerde uitgangspunten.

De kasstroomprognoses zijn voor de eerste vijf jaar gebaseerd op de intern geformaliseerde meerjarenbegroting. De kosten van planmatig onderhoud worden gebaseerd op de in de meerjarenonderhoudsbegroting onderkende cycli per component. Voor latere jaren worden de kasstroomprognoses geschat door extrapolatie van de meerjarenbegroting gebruikmakend van een vast groeipercentage voor inflatie en huurstijging.

Bij de bedrijfswaardeberekening zijn door Casade de volgende uitgangspunten gehanteerd: -

-

Prijsinflatie oplopend in 6 jaar van 0,94% naar 2,00% (2016 0,60% oplopend naar 2,50%) Looninflatie oplopend in 6 jaar van 1,54% naar 2,50% (2016 1,60% naar 2,50%) Bouwindex aflopend in 6 jaar van 4,56% naar 2,50% (2016 1,60% naar 2,50%) Onderhoudsindex aflopend in 6 jaar van 2,52% naar 2,50% (2016 1,60% naar 2,50%) Marktindex aflopend in 6 jaar van 7,04% naar 2,00% (2016 gelijkblijvend 2,00%) Huurderving gelijkblijvend op 1,20% (2016 1,20%) Huurverhoging is gelijk aan het inflatiepercentage van het voorgaande jaar, huurverhogingen zijn begrensd op streefhuren, gebaseerd op de betaalbaarheidsniveaus; Mutatiegraad woningen 6,6% (voorgaand jaar 6,6%), Mutatiegraad niet-woning/ parkeervoorzieningen 6% (voorgaand jaar 6%); Huuraanpassing bij mutatie tot de vastgestelde streefhuur Jaarlijkse stijgingen van de variabele lasten conform de jaarlijkse inflatie, met uitzondering van de personeelslasten tegen looninflatie; Genormeerde variabele lasten (personeelskosten, beheerkosten, heffingen en overige bedrijfslasten); Genormeerde kosten reparatieonderhoud, klein cyclisch onderhoud en kosten mutatieonderhoud (bedrijfseconomische interne norm) volgens begroting 2018 – 2022 goedgekeurd door Raad van Commissarissen de datum 27 november 2017; Kosten van planmatig onderhoud, conform meerjarenonderhoudsbegroting. De laatste vijf jaar van de exploitatieperiode is het planmatig onderhoud op nihil gesteld.

Verhuurderheffing ingerekend op basis van het wettelijke kader als % van de WOZ-waarde Verhuurderheffing 2018 2019 2020 2021 2022 2023 en verder 0,591% 0,591% 0,592% 0,592% 0,593% 0,567%

Discontering Een rekenrente van 5,00% (voorgaand jaar: 5,00%) voor woningen en overige onroerende zaken; Moment van verdiscontering is medio numerando; De periode waarover contant gemaakt wordt loopt parallel met de geschatte resterende levensduur van de complexen/investering met een minimum van 15 jaar (variërend van 15 tot 50 jaar).

Overige aspecten Ingerekende restwaarde gesaldeerd € 10.000, jaarlijks geïndexeerd met inflatie% en contant gemaakt tegen de rekenrente (is conform voorgaand jaar); De rentabiliteitswaardecorrectie wordt niet in de bedrijfswaarde meegenomen; De te betalen vennootschapsbelasting maken geen onderdeel uit van de bedrijfswaarde; Inrekenen woningverkopen: tegen de contante waarde van de verwachte opbrengstwaarde minus verkoopkosten voor maximaal de eerstkomende vijf jaar op basis van een geformaliseerd verkoopplan en indien verkoop juridisch mogelijk is; Inrekenen woningverkopen: tegen de contante waarde van de verwachte opbrengstwaarde minus verkoopkosten voor maximaal de eerstkomende vijf jaar op basis van een geformaliseerd verkoopplan en indien verkoop juridisch mogelijk is.

Inrekenen woningverkopen Woningverkopen zijn ingerekend tegen de contante waarde van de verwachte opbrengstwaarde minus verkoopkosten voor de eerstkomende vijf jaar, op basis van een geformaliseerd verkoopplan.

83

Schattingselementen bepaling bedrijfswaarde Bij de bedrijfswaardebepaling worden schattingen en aannames gehanteerd, op basis van de verwachtingen van het management. Deze ramingen kunnen significant afwijken van de werkelijke toekomstige ontwikkelingen. Om inzicht te geven in de effecten van redelijkerwijs mogelijke wijzigingen in belangrijke parameters op de bedrijfswaarde, is de volgende gevoeligheidsanalyse opgenomen: Parameters

Huurverhoging Disconteringsvoet

Gehanteerd in bedrijfswaarde

Stel mogelijke afwijking

2,0 % (vanaf jr. 5) 5,0 %

-/- 0,5% + 0,25%

1

Effect op bedrijfswaarde )

(x € 1.000,-) -39.100 -16.756

In % van de bedrijfswaarde 6,2 % 2,7 %

1) het effect op de bedrijfswaarde is berekend per afzonderlijke afwijking (overige parameters blijven gelijk) Verstrekte zekerheden Zonder toestemming van het WSW is het Casade niet toegestaan om de woningen die met door het WSW geborgde leningen zijn gefinancierd te bezwaren met een beperkt recht (recht van pand/hypotheek, recht van opstal, recht van erfpacht, recht van vruchtgebruik) of de verplichting aan te gaan om deze woningen met een zekerheidsrecht te bezwaren (positieve hypotheekverklaring). Als gevolg hiervan zijn de woningen die met geborgde leningen zijn gefinancierd, niet met hypothecaire zekerheden bezwaard. Daarnaast heeft het WSW recht van eerste hypotheek op de woningen van Casade betreffende de door het WSW geborgde financiering.

Voor de door het WSW verstrekte borgstelling heeft Casade een obligoverplichting gebaseerd op de omvang van de door het WSW geborgde leningen. Deze obligoverplichting is in de toelichting op de balans vermeld onder de ‘Niet in de balans opgenomen regelingen’.

WOZ-waarde 31-12-2017 1.713.137

WOZ-waarde (DAEB en niet DAEB)

31-12-2016 1.685.270

3. Onroerende zaken verkocht onder voorwaarden In de post Onroerende zaken verkocht onder voorwaarden zijn in totaal 623 verhuureenheden opgenomen.

Gebruik wordt gemaakt van contractvormen die de goedkeuring van de Minister hebben.

Het grootste deel van de contracten (390) is gebaseerd op het “Koopgarant” principe waarbij sprake is van verleende kortingen op de marktwaarde tussen 10% en 30%. Hiervoor geldt een terugkoopplicht.

Voorts zijn een aantal contracten (219) afgesloten vanuit het “Slimmer Kopen” principe. Hiervan geldt voor 10 contracten een terugkoopplicht en voor 209 contracten een terugkooprecht. Er zijn kortingen verleend tussen 10% en 30%. Aangezien deze transacties zijn te classificeren als financieringstransactie dient verwerking onbalance plaats te vinden.

Daarnaast zijn een beperkt aantal contracten (14) afgesloten vanuit het “Koopcomfort” principe met terugkoopplicht, er zijn geen kortingen verleend en is er bij een reguliere verkoop een terugkoopplicht overeengekomen.

4. Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie Dit betreft lopende investeringen in nieuwbouw en woningverbetering. De waardering vindt plaats op verkrijgings- of vervaardigingsprijs dan wel de lagere marktwaarde.

84

Materiële vaste activa (2) 5. (On)roerende zaken ten dienste van de exploitatie 2017 2016 Stand per 1 januari Verkrijgingsprijzen Cumulatieve waardeverminderingen en afschrijvingen Boekwaarde

12.840 - 9.844 2.996

12.672 -9.427 3.245

Mutaties boekjaar Investeringen Desinvesteringen Afschrijvingen Totaal mutaties

1.311 - 607 - 499 205

168 -417 -249

10.910

12.840

- 7.709 3.201

- 9.844 2.996

Stand per 31 december Verkrijgingsprijzen Cumulatieve waardeverminderingen en afschrijvingen Boekwaarde

-

Afschrijvingen De afschrijvingen op de onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie zijn bepaald volgens de lineaire methode rekening houdend met een eventuele restwaarde en gebaseerd op de volgende verwachte gebruiksduur: Grond geen afschrijving Bedrijfsgebouwen lineair 25-50 jaar Installaties lineair 10-15 jaar Inventaris lineair 5-10 jaar Automatisering lineair 3-5 jaar

Financiële vaste activa (3) De mutaties in de financiële vaste activa zijn in het navolgende schema samengevat: 6.Deelnemingen in groepsmaatschappijen 1 januari 2016 Boekwaarden Mutaties Dotatie / vrijval Resultaat deelnemingen Stortingen/aflossingen Totaal mutaties 31 december 2016 Boekwaarden

7.Overige deelnemingen

8.Latente belastingvordering

9.Overige vorderingen

9.904

15

17.770

16.968

27 27

-

- 4.257 - 4.257

229 229

9.931

15

13.513

17.197

De deelnemingen in groepsmaatschappijen betreft de nettovermogenswaarde van het 100% belang in Casade Holding B.V.

85

Overige deelnemingen betreft het bedrag dat is gestort als ledenkapitaal in Coöperatie Smart Finance B.A.  Latente belastingvordering(en): Voor verrekenbare tijdelijke verschillen tussen de commerciële en fiscale boekwaarde wordt een latente belastingvordering of –schuld opgenomen. Een latente belastingvordering wordt gevormd tot het bedrag waarvan het waarschijnlijk is dat er fiscale winst beschikbaar zal zijn voor de verrekening.

Op basis van de prognose van de toekomstige fiscale resultaten werd er door Casade tot en met 2015 geen latente belastingen vordering opgenomen.

De fiscale strategie en planning die daarbij door Casade werd gevolgd was gebaseerd op gangbare en pleitbare standpunten binnen de sector, die echter voor een deel nog niet door de door de fiscus werden bekrachtigd.

Een belangrijk discussiepunt daarbij betrof de afwaardering naar lagere WOZ-waarde. In de tweede helft van 2016 is het besluit genomen om het standpunt van de belastingdienst te volgen. Dit betekende met terugwerkende kracht een fiscale afwaardering in belastingaangifte over de jaren 2013, 2014 en 2015.

De keuze voor deze fiscale strategie heeft belangrijke gevolgen voor de prognose van de toekomstige fiscale resultaten, maar geeft daarover ook meer duidelijkheid. Daarnaast is door de afwaarderingen een fiscaal compensabel verlies ontstaan ten bedrage van ruim € 81 miljoen ultimo 2015.

Een en ander heeft tot gevolg gehad dat in de jaarrekening 2016 wel latente belastingen zijn opgenomen.

De waarderingsverschillen en de daaruit voortvloeiende belastingvorderingen zijn als volgt toe te lichten: a Vastgoed in exploitatie De commerciële waardering van het vastgoed in exploitatie is € 151,5 miljoen lager dan de fiscale waardering. Dit leidt in aanleg tot een actieve belastinglatentie, waarbij rekening wordt gehouden met de toekomstige afwikkeling van deze verschillen.

Binnen een beleidshorizon van 10 jaren is alleen sprake van de realisatie van tijdelijke verschillen door de verkoop van woningen. Na deze periode bestaat er onvoldoende zekerheid over de beschikbaarheid van toekomstige winsten voor verrekening.

Om die reden is alleen voor de te verwachten verkopen een actieve latentie gevormd. Bij de vorming van de belastinglatentie is uitgegaan van de verwachte verkopen in de komende 10 jaren op basis van het huidige verkoopbeleid. Van het totale waarderingsverschil wordt op deze wijze € 143,0 miljoen niet meegenomen bij de vorming van de latentie.

De latente belastingvordering is berekend tegen de contante waarde met een disconteringsvoet van 2,85%. b Projecten in ontwikkeling Bij projectontwikkeling kan de fiscale waardering afwijken van de commerciële waardering. Aangezien het voornamelijk vastgoed in ontwikkeling voor eigen exploitatie betreft, worden de verschillen bij oplevering niet gerealiseerd maar doorgeschoven naar vastgoed in exploitatie. Om die reden is deze latentie op nihil gewaardeerd. Vanaf de oplevering wordt het verschil bij het sociaal vastgoed in exploitatie tot waardering gebracht. c Vastgoed ten dienste van de exploitatie De commerciële waardering is lager dan de fiscale waardering. Het moment van realisatie van dit verschil is onzeker. Om die reden is deze latentie op nihil gewaardeerd. d Verkoop woningen onder voorwaarden Hierbij is sprake van een waarderingsverschil tussen de commerciële en fiscale boekwaarde. Een gedeelte van de fiscale boekwaarde wordt afgewikkeld en een gedeelte van de boekwaarde in de vorm van een winstrecht wikkelt pas na terugkoop af. Voor dit tijdelijk verschil is sprake van een actieve belastinglatentie.

Het moment van terugkoop en daarmee het moment van afwikkeling van de latentie staat op voorhand niet vast. Om die reden is deze latentie gewaardeerd op nihil.

86

e Leningen o/g en u/g In de jaarrekening is voor de leningenportefeuille een latente belastingvordering tegen de contante waarde verantwoord voor het verschil tussen de waardering die de fiscus toepast (i.c. reële waarde) en de waardering als toegepast in de jaarrekening (geamortiseerde kostprijs). De latentie loopt af over de resterende looptijd van de leningen. f

Derivaten In de jaarrekening is voor de gewaardeerde derivaten (afgescheiden embedded derivaten of derivaten waarbij geen kostprijs hedge-accounting is toegepast) een verschil tussen de waardering die de fiscus toepast en de waardering als toegepast in de jaarrekening. De latentie loopt af over de resterende looptijd van de derivaten en is tegen contante waarde verantwoord, op basis van een disconteringsvoet van 2,85%.

g Fiscaal verrekenbare verliezen Er wordt een latente belastingvordering uit hoofde van fiscaal compensabele verliezen gevormd voor zover er voldoende sterke aanwijzingen zijn dat er in de toekomst voldoende fiscale winst beschikbaar zal zijn ter realisatie van de latente vordering. In de jaarrekening is hiervoor een latente belastingvordering tegen de contante waarde verantwoord, op basis van een disconteringsvoet van 2,85%.

De specificatie van de in de jaarrekening tot waardering gebrachte latente belastingvorderingen per 31-12-2017 en de waarderingsverschillen waarop deze zijn gebaseerd is als volgt:

Zoals toegelicht werd er de belastinglatentie in 2016 voor het eerst tot waardering gebracht. De vorming van de latente belastingvordering in 2016 kwam dan ook geheel ten gunste van het resultaat over 2016.

De latente belastingvordering is in 2017 afgenomen met € 4,257 miljoen. Dit bedrag komt ten laste van het resultaat over 2017.

De gehanteerde netto-disconteringsvoet bedraagt 2,85 % (2016: 2,85%). De gemiddelde looptijd van de tot waardering gebrachte latente belastingverplichtingen is 6,4 jaar. Van de latente belastingvordering wordt een bedrag van € 2,8 miljoen naar verwachting binnen 1 jaar gerealiseerd. 

Overige: Waarde 31-12-2017 16.500 697 17.197

Bijstorting derivaten* Startersleningen

*Casade heeft in 2016 de bijstortverplichting vanwege de negatieve marktwaarde op derivatencontracten tot en met 5 februari 2019 afgekocht, met een storting van € 16,5 miljoen.

87

Dit betreft gelden op een afzonderlijk bankrekening die niet vrij ter beschikking staan. Als de negatieve marktwaarde daalt onder â&#x201A;Ź 16,5 miljoen zal het verschil worden teruggestort.

Over het saldo wordt rente vergoed op basis van EONIA.

Voorraden (4) 10. Vastgoed bestemd voor verkoop

Voorraad bestemd voor verkoop Totaal

31-12-2017 3.112 3.112

31-12-2016 5.802 5.802

31-12-2017 5.766 5.766

31-12-2016 4.252 4.252

31-12-2017 1.661 732 929

31-12-2016 1.727 784 943

2017 784 139 -191 732

2016 788 397 -401 784

31-12-2017 3 209 212

31-12-2016 278 85 363

Er zijn geen voorzieningen voor verwachte verliezen opgenomen.

11. Overige voorraden

Overige voorraden Totaal

Vorderingen (5) 12. Huurdebiteuren

Huurdebiteuren Af: voorziening dubieuze debiteuren Totaal huurdebiteuren

Verloop voorziening dubieuze debiteuren Voorziening dubieuze debiteuren 1/1 Dotaties Onttrekkingen Voorziening dubieuze debiteuren 31/12 13. Overige vorderingen

Debiteuren Overige vorderingen Totaal

Onder de overige vorderingen zijn twee leningen begrepen die in 2002 resp. 2004 zijn verstrekt aan particulieren, in totaal â&#x201A;Ź 85.000. Dit is een niet toegestane activiteit. Aw heeft aangegeven voor het verstrekken van deze leningen geen boete op te leggen. In 2018 heeft Aw een gedoogbeschikking voor deze leningen afgegeven. Daarmee kunnen de betreffende leningen worden gehandhaafd.

14. Overlopende activa 31-12-2017 1.017 1.017

Overige Totaal

88

31-12-2016 882 882

Liquide middelen (6) Kas/bank/giro Niet direct opeisbare tegoeden Totaal

31-12-2017 12.597 1.850 14.447

31-12-2016 2.695 5.085 7.780

2017 612.629 217.359 146.190 976.178

2016 518.889 225.387 85.712 829.988

Eigen vermogen (7) Het eigen vermogen is als volgt samengesteld: 15. Herwaarderingsreserve 16. Overige reserves 17. Resultaat boekjaar Stand 31 december 15. Herwaarderingsreserve Het verloop van de herwaarderingsreserve is als volgt: DAEB vastgoed in exploitatie

niet-DAEB vastgoed in exploitatie

Woningen verkocht onder voorwaarden

Totaal

Stand 1 januari 2017

487.396

12.342

19.151

518.889

Toevoeging uit overige reserves

93.203

3.831

1.644

98.678

Realisatie uit hoofde van verkoop

-3.987

-87

-864

-4.938

576.612

16.086

19.931

612.629

Af: effect belastinglatenties

662.968 - 86.356

18.495 - 2.409

22.916 - 2.985

704.379 - 91.750

Stand per 31 december 2017

576.612

16.086

19.931

612.629

Stand per 31 december 2017

De herwaarderingsreserve is als volgt nader te specificeren: Totaal ongerealiseerde herwaardering per 31 december 2017

De herwaarderingsreserve betreft het positief verschil tussen de boekwaarde op basis van de marktwaarde en de initiĂŤle verkrijgings- of vervaardigingsprijs. Bij de bepaling van de herwaarderingsreserve is rekening gehouden met het effect van de (latente) belastingdruk over de waarderingsverschillen. Dit effect is bepaald tegen de contante waarde op basis van de restant levensduur van de betreffende activa en een disconteringsvoet van 2,85%.

16. Overige reserves Het verloop van de overige reserves is als volgt 2017 225.387 85.712 -98.678 4.938 217.359

Stand 1 januari Toebedeeld resultaat voorgaand boekjaar Dotatie aan herwaarderingsreserve Realisatie herwaarderingsreserve door verkopen Stand 31 december

In de vergelijkende cijfers over 2016 is het effect van de stelselwijziging in 2016 verwerkt.

89

2016 221.556 36.672 -34.897 2.056 225.387

Bestemming van het resultaat In de statuten zijn geen bepalingen opgenomen aangaande de resultaatbestemming.

Het bestuur stelt aan de Raad van Commissarissen voor het resultaat over het boekjaar 2017 ad € 146.190.000 toe te voegen aan de overige reserves.

De resultaatbestemming is nog niet in de jaarrekening verwerkt.

Voorzieningen (8) De mutaties van de voorzieningen kunnen als volgt worden toegelicht:

18. Voorziening onrendabele investeringen nieuwbouw 2017 2.599 5.210 - 967 6.842

Stand per 1 januari Toevoegingen Onttrekking Vrijval Stand per 31 december

2016 2.047 2.405 -1.853 2.599

Hiervan heeft € 1.632.000 een looptijd korter dan 1 jaar en €5.210.000 een looptijd korter dan 5 jaar.

19. Overige voorziening 2017 185 -185 -

Stand per 1 januari Toevoegingen Onttrekkingen Stand per 31 december

2016 230 - 45 185

Dit betreft een voorziening in verband met een garantstelling voor een twee leningen ten behoeve van het Dutch International Guarantees for Housing (DIGH). Een lening is in 2017 afgewikkeld, de andere lening is, vooruitlopend op afwikkeling, door de garantiegevers afgelost. Hierdoor is de garantstelling vervallen en heeft Casade een vordering op DIGH van € 241.000.. Deze is opgenomen onder de overige vorderingen onder aftrek van een voorziening voor oninbaarheid van € 135.000.

Langlopende schulden (9)

20. Leningen overheid 21. Leningen kredietinstellingen 22. Verplichtingen uit hoofde van onroerende zaken verkocht onder voorwaarden 23. Derivaten Totaal

Stand 31 december 2017 13.547 386.626

AflossingsResterende verplichting looptijd 1 tot 2017 5 jaar 1.615 7.842 8.674 86.859

93.880 1.284 495.337

10.289

94.701

Resterende looptijd > 5 jaar 5.705 299.767

Stand 31 december 2016 15.162 403.300

93.880 1.284 400.636

95.726 1.528 515.716

Aflossingsverplichtingen binnen 12 maanden na afloop van het boekjaar zoals hierboven toegelicht zijn opgenomen onder de schulden op korte termijn.

90

20 en 21. Leningen overheid en kredietinstellingen De mutaties in 2017 van de langlopende schulden kunnen als volgt worden toegelicht: 20. leningen overheid Stand per 31 december 2016 Kortlopend deel 2017 Stand per 31 december 2016, jaarrekening

16.085 923 15.162

Bij: nieuwe leningen Af: extra aflossingen 2017 Stand per 31 december 2017 Kortlopend deel 2018 Stand per 31 december 2017, jaarrekening

15.162 1.615 13.547

21. leningen totaal Gemiddelde kredietrentevoet instellingen 407.480 423.565 4.180 5.103 403.300 418.462 3,76% - 8.000 395.300 8.674 386.626

- 8.000 410.462 10.289 400.172

3,77%

Alle leningen zijn aangetrokken met borgstelling van de stichting Waarborgfonds Sociale Woningbouw, met gemeenten als achtervang.

De reële waarde van de langlopende leningen bedraagt € 503,2 miljoen (2016: € 533,2 miljoen) en is gebaseerd op de rentecurve ultimo 2017. De reële waarde is exclusief de marktwaarde van afgesloten renteswaps.

De renterisico’s in de leningenportefeuille ultimo 2017, als gevolg van contractueel overeengekomen aflossingen en renteaanpassingen voor de komende 10 jaren zijn als volgt:

De resterende gemiddelde looptijd van de leningen in portefeuille bedraagt 14,0 jaar (2016: 14,4 jaar).

91

22. Verplichtingen uit hoofde van onroerende zaken verkocht onder voorwaarden

1 januari Terugkoopverplichting ontstaan bij overdracht Verminderingen/vermeerderingen Mutaties Verkochte woningen Teruggekochte woningen Afwaarderingen 31 december Terugkoopverplichting ontstaan bij overdracht Verminderingen/vermeerderingen

2017

2016

107.849 -12.123 95.726

110.176 -12.859 97.317

4.179 -9.623 3.598 -1.846

6.174 -8.501 736 -1.591

102.405 -8.525 93.880

107.849 -12.123 95.726

23. Embedded derivaten 2017 1.528 -244 1.284

Stand per 1 januari Waardeveranderingen Stand per 31 december

2016 1.226 302 1.528

Dit betreft een embedded derivaat dat is afgescheiden van het basiscontract.

Kortlopende schulden (10)

24. Schulden aan kredietinstellingen, kortlopend deel van de langlopende schulden 25. Schulden aan leveranciers 26. Schulden aan groepsmaatschappijen 27. Belasting en sociale premies 28. Schulden ter zake van pensioenen 29. Onderhanden projecten 30. Overige schulden 31. Overlopende passiva Totaal

31-12-2017

31-12-2016

10.289 724 6.770 1.728 316 73 8.556 28.456

5.103 2.877 4.565 2.187 98 653 53 8.893 24.429

De schulden aan groepsmaatschappijen betreft een rekeningverhouding met Casade Holding B.V. Over het gemiddeld saldo van deze rekeningâ&#x20AC;&#x2018;courantverhouding wordt per jaareinde een rente berekend op basis van 12-maands Euribor plus 0,5%. Omtrent aflossing en zekerheden is niets overeengekomen.

31. Overlopende passiva

Transitorische rente leningen Transitorische rente derivaten Overige overlopende passiva Totaal

92

31-12-2017

31-12-2016

4.185 1.692 2.679 8.556

4.209 1.689 2.995 8.893

9. Financiële instrumenten en risicobeheersing Algemeen De in deze toelichting opgenomen gegevens verschaffen informatie die behulpzaam is bij het schatten van de omvang van risico’s die verbonden zijn aan zowel de in de balans opgenomen als de niet in de balans opgenomen financiële instrumenten.

Doelstellingen en beleid inzake beheer financiële risico’s In het treasurystatuut van Casade staan de kaders benoemd omtrent het beheersen van risico’s. De financiële instrumenten voldoen aan deze kaders.

De primaire financiële instrumenten van Casade, anders dan derivaten, dienen ter financiering van haar operationele activiteiten of vloeien direct uit deze activiteiten voort. Een belangrijke doelstelling van het financieringsbeleid van Casade is het voorkomen dan wel spreiden van ongewenste financiële risico’s zoals rente- en liquiditeitsrisico’s.

Voor derivaten geldt dat Casade zich onverkort houdt aan de beleidsregels voor het gebruik financiële derivaten zoals vastgelegd in de Woningwet en uitgewerkt in het BTIV. In het treasurystatuut van Casade is als uitgangspunt vastgelegd dat er geen nieuwe derivatencontracten worden afgesloten.

Voorheen was het gebruik van de afschermende rente-instrumenten toegestaan ter beheersing van het renterisico op kasstromen, afgesloten met kredietwaardige partijen (rating minimaal ‘AA’).

De gebruikte financiële instrumenten voldoen aan de toen geldende richtlijnen van het WSW. De belangrijkste risico’s uit hoofde van de financiële instrumenten van Casade zijn het kredietrisico, liquiditeitsrisico, valutarisico, renterisico (prijs- en kasstroomrisico) en marktrisico.

Het beleid van Casade om deze risico’s te beperken is als volgt.

Kredietrisico Dit betreft het risico dat financiële instellingen niet aan hun contractuele verplichtingen kunnen voldoen. Door het spreiden van transacties over verschillende financiële instellingen wordt getracht dit risico te beperken.

Casade heeft haar leningen en derivaten verspreid over diverse instellingen. Verder dienen de financiële instellingen te voldoen aan de kredietwaardigheidseisen (rating) zoals opgenomen in het treasurystatuut.

Liquiditeitsrisico Het gaat hierbij om het risico dat over onvoldoende middelen wordt beschikt om aan de directe verplichtingen te kunnen voldoen. Dit geldt voor alle verplichtingen van Casade en haar tegenpartijen, ongeacht of dit nu crediteuren of financiële instellingen zijn. Casade heeft op verschillende manieren gewaarborgd dat zij altijd aan haar verplichtingen kan voldoen. Naast het aantrekken van langlopende leningen, wordt er gebruik gemaakt van twee leningen met een variabele hoofdsom, waardoor meer flexibiliteit ontstaat voor de invulling van de financieringsbehoefte. Casade heeft het bijstortrisico op derivatencontracten tot en met 5 februari 2019 afgekocht, met een storting van € 16,5 miljoen.

De derivatencontracten bevatten twee breakclauses op basis van een mutual break. Deze vallen beide in 2019.

In de liquiditeitsprognoses wordt rekening gehouden met een mogelijk afkoop in 2019 van de negatieve marktwaarde.

Valutarisico Casade verricht enkel transacties in euro’s en loopt derhalve geen valuta risico.

Renterisico (prijs- en kasstroomrisico) Casade loopt renteprijs- en rentekasstroomrisico’s over de rentedragende vorderingen (met name begrepen onder financiële vaste activa), liquide middelen en rentedragende langlopende en kortlopende schulden (waaronder schulden aan kredietinstellingen).

Voor de vastrentende langlopende leningen loopt Casade het risico dat de reële waarde van leningen zal dalen respectievelijk stijgen als gevolg van veranderingen in de marktrente (i.c. prijsrisico). Voor deze schulden

93

worden geen financiële derivaten uit hoofde van veranderingen in de marktrente afgesloten. Casade heeft geen vastrentende vorderingen.

Voor vorderingen en schulden met variabele renteafspraken loopt Casade risico ten aanzien van toekomstige kasstromen als gevolg van veranderingen in de marktrente (i.c. kasstroomrisico).

De belangrijkste kasstroomrisico’s hebben betrekking op:  Het saldo van de liquide middelen. Hierover wordt geen rentevergoeding ontvangen, over een deel van de liquide middelen is een rentevergoeding verschuldigd.  De storting op een afzonderlijke bankrekening, als afkoop van de bijstortverplichting vanwege de negatieve marktwaarde op derivatencontracten. Over deze vordering wordt rente vergoed op basis van EONIA.  Een WSW gegarandeerde roll-over lening met variabel hoofdsom, maximaal € 20 miljoen, looptijd tot 2 juli 2019. Over deze lening is een rente verschuldigd op basis van de 1-weeks Euribor. Van deze lening is op 31-12-2016 € 4 miljoen opgenomen.

Voor de overige schulden met variabele renteafspraken is het kasstroomrisico afgedekt door het afgesloten renteswapcontracten, waarbij de variabele rente wordt geruild voor een vaste rente. Verwezen wordt verder naar paragraaf Hedges van dit hoofdstuk.

Ter beoordeling van het prijsrisico dat Casade loopt voor de vastrentende leningen is in onderstaand overzicht een indeling weergegeven naar rentepercentages en looptijden:

De effectieve rentevoet van de vastrentende leningen bedraagt gemiddeld 3,41% (2016: 3,57%)

Hedges Hedge strategie Het huidige treasurystatuut staat het afsluiten van nieuwe rentederivaten niet toe. Daarvoor werd gebruik gemaakt van renteswaps om het risico van wijzigingen in de rentevoet af te dekken. Met een renteswap ontvangt Casade een variabele rente van de tegenpartij en betaalt zij een vaste rente terug.

Als voorwaarde moest daarbij sprake zijn van een volledige effectieve hedge.

Hedge accounting Op basis van de hiervoor genoemde hedgestrategie past Casade in de jaarverslaggeving hedge-accounting toe waarbij de waarderingsresultaten van de afgedekte posities (leningen) en het dekkingsinstrument(renteswaps, rentecaps) gelijktijdig in de winst-en-verliesrekening worden verwerkt teneinde aldus de toegepaste risicoafdekking in de verslaggeving tot uitdrukking te brengen.

94

Effectiviteit hedge-relatie Hedge accounting wordt toegepast aangezien sprake is van een effectieve hedge-relatie. De kritische kenmerken (onder andere omvang en looptijd) van de hedge-instrumenten komen overeen met die van de afgedekte en nog af te dekken posities. Voor elke verslaggevingsperiode wordt de effectiviteit van de hedge relaties getest middels het vergelijken van de kritische kenmerken, die de waarde van de instrumenten het meest beïnvloeden. Indien ineffectiviteit wordt vastgesteld, wordt deze in de winst-en-verliesrekening verwerkt.

Op de volgende derivaten wordt kostprijshedge-accounting toegepast.

Renteswaps Casade heeft een aantal payerswapcontracten afgesloten om renterisico’s voortvloeiend uit leningcontracten met een variabele rente af te dekken. De betalingscondities van de renteswaps stemmen overeen met die van de onderhandse leningen. Zoals onder de waarderingsgrondslagen toegelicht, past Casade daarbij kostprijshedge-accounting toe, waardoor de renteswaps tegen kostprijs worden gewaardeerd (nagenoeg nihil) en waardemutaties niet in het resultaat worden verantwoord.

De opbouw van de afgesloten renteswapportefeuille naar looptijd en waarde is als volgt:

De renteswaps met ABN-Amro betreft overgenomen contracten, oorspronkelijk afgesloten met Fortis Bank.

Voor deze swaps is een bijstortverplichting overeengekomen als en voor zover de negatieve marktwaarde meer is dan € 14,82 miljoen. In 2015 is deze bijstortverplichting afgekocht tot 5-2-2019 met een storting van € 16,5 miljoen. Dit betekent dat we in 2016 en 2017 geen liquiditeitsbuffer hoeven aan te houden en niet onderworpen zijn aan de stresstest. Vanaf 2018 moet bij de beoordeling van de benodigde buffer ook rekening worden gehouden met de twee breakclauses in februari 2019. Voor de aan te houden liquiditeitsbuffer is een WSW gegarandeerde roll-over lening met variabele hoofdsom afgesloten, max € 20 miljoen, één weeksfaciliteit. Van deze lening is op 31-12-2017 € 4 miljoen opgenomen.

De swaps met de Deutsche Bank zijn overgenomen contracten, oorspronkelijk afgesloten met ABN-Amro. Voor deze swaps is geen bijstortverplichting overeengekomen.

De aan vorengenoemde derivaten gekoppelde variabel rentende leningen betreffen:

95

10. Niet in de balans opgenomen regelingen Fiscale eenheid Casade vormt een fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting en omzetbelasting met Casade Holding B.V. Op grond van de standaardvoorwaarden zijn Casade en de met haar gevoegde dochterondernemingen ieder hoofdelijk aansprakelijk voor de ter zake door de combinatie verschuldigde belastingen.

Obligo WSW Per 31 december 2017 heeft Casade een obligo uitstaan ten bedrage van € 16.082.000 uit hoofde van door het WSW verstrekte borgstellingen (31-12-2016: € 16.278.000).

Investeringsverplichtingen Per 31 december 2017 is Casade verplichtingen aangegaan ten behoeve van materiële vaste activa in exploitatie ter grootte van € 10,5 miljoen.

Voor uit te voeren werkzaamheden met betrekking tot planmatig onderhoud is Casade per 31 december 2017 voor € 2,1 miljoen verplichtingen aangegaan, waarvan de werkzaamheden nog niet zijn uitgevoerd en de openstaande termijnen nog niet op de balans zijn opgenomen.

Bij vier grondverwervingen is overeengekomen dat onder bepaalde voorwaarden een bijbetaling op de grondprijs moet plaatsvinden. Voor één locatie vindt een afrekening plaats op basis van nacalculatie van de residuele grondwaarde. Voor één locatie is een nabetaling op de koopprijs verschuldigd indien en voorzover door een bestemmingswijziging voor 1 januari 2020 woningbouw kan worden gerealiseerd, of ingeval de gronden na 1 januari 2020 in eigendom worden houden. Voor twee locaties is een nabetaling op de koopprijs overeengekomen indien en voorzover door een bestemmingswijziging, voor 1 juni 2021 respectievelijk voor 1 mei 2036, woningbouw kan worden gerealiseerd. Het bedrag van de nabetalingen voor alle vier de locaties tezamen wordt geraamd op maximaal € 4 miljoen.

Terugkooprecht op woningen verkocht onder voorwaarden Casade heeft het terugkooprecht op 101 woningen (2016: 111) die zijn verkocht onder voorwaarden en zijn gekwalificeerd als een verkooptransactie. Het betreft woningen die zijn verkocht onder het label Slimmer Kopen. Bij de verkoop is een lage korting verleend (0% tot 10%) waardoor deze transacties niet als financieringstransactie kwalificeren, maar als verkooptransactie.

Bij het voornemen tot verkoop moet de eigenaar de woning eerst aanbieden aan Casade.

96

Financiering Casade heeft in 2017 geen nieuwe leningen aangetrokken voor 2018.

Verplichtingen persoonsgebonden loopbaanbudget In de CAO Woondiensten is een persoonsgebonden loopbaanbudget per medewerker afgesproken. Elke medewerker heeft recht, afhankelijk van indiensttreding, op een budget ten behoeve van zijn loopbaanontwikkeling. Ultimo 2017 bedraagt het budget € 250.785 (31-12-2016: € 302.962).

Verenigingen van eigenaren Casade neemt deel in een aantal verenigingen van eigenaren. Gezien het beperkte belang van deelname zijn de vve’s niet meegeconsolideerd.

Rechtszaken Al enkele jaren loopt er een rechtszaak tegen een aannemer en vanuit deze aannemer tegen Casade.

Inmiddels zijn alle geschilpunten afgewikkeld. Wat nog resteert is de discussie over de rente: is de wettelijke rente of de wettelijke handelsrente van toepassing. De rechter zal hier uitspraak doen. Wij zijn van mening dat de wettelijke rente van toepassing is. Om die reden is in het jaarverslag 2017 als uitgangspunt de toepassing van de wettelijke rente gehanteerd.

Operationele leases Ultimo 2017 zijn de verplichtingen uit hoofde van operationele leases als volgt te specificeren: Te betalen binnen één jaar Te betalen tussen één en vijf jaar

€ 54.000 € 79.000

Dit betreft operationele lease van bedrijfswagens. In 2017 is € 54.000 aan leasebetalingen in de winst- en verliesrekening verwerkt.

97

11. Toelichting winst- en verliesrekening Netto resultaat exploitatie vastgoedportefeuille (11) 32. Huuropbrengsten

Woningen en woongebouwen DAEB Woningen en woongebouwen niet-DAEB Onroerende zaken niet zijnde woningen DAEB Onroerende zaken niet zijnde woningen niet-DAEB Af:

dotatie voorziening dubieuze debiteuren huurderving wegens leegstand Totaal

2017 69.061 2.657 1.467 2.158 75.343 - 139 - 951 74.253

2016 68.221 1.730 2.723 1.343 74.017 - 396 - 885 72.736

2017

2016

1.775 1.775

1.455 1.455

2017

2016

1.532

1.353

-

-

1.532

1.353

De gemiddelde huurverhoging per 1 juli 2017 bedroeg 0,3% (1 juli 2016: 0,6%).

33. Opbrengsten servicecontracten

Vergoedingen van huurders voor leveringen en diensten Derving wegens oninbaarheid Totaal 34. Lasten servicecontracten

Servicecontracten Toegerekende organisatiekosten Totaal

De bedragen die in rekening worden gebracht voor levering en diensten, en overige onroerende en roerende zaken zijn gebaseerd op de geraamde c.q. werkelijke kosten. Zij worden jaarlijks, indien noodzakelijk, aangepast.

Jaarlijks vindt afrekening plaats met de huurders met betrekking tot de leveringen en diensten over het voorgaande jaar.

35. Lasten verhuur en beheeractiviteiten 2017 5.881 5.881

Toegerekende organisatiekosten Totaal

2016 5.801 5.801

De toegerekende organisatiekosten aan verhuur en beheeractiviteiten volgen uit de kostenverdeelstaat.

Daarin worden de organisatiekosten, welke onder andere bestaan uit lonen en salarissen en overige bedrijfskosten, op basis van een interne inschatting van de urenbesteding naar activiteiten verdeeld. Hierbij wordt in hoofdlijnen onderscheid gemaakt naar exploitatie, projectontwikkeling, verkoop en leefbaarheid.

98

Lonen en salarissen De lasten betreffende lonen en salarissen betreffen: 2017 5.459 842 845 318 7.464

Salarissen Sociale lasten Pensioenen Overige personeelskosten Totaal

2016 5.427 919 826 391 7.563

Het aantal werkzame werknemers, berekend op fulltime basis bedraagt gemiddeld 106,2 fte (2016: 101,7).

Deze werknemers waren in 2017 allen in Nederland werkzaam (2016: idem).

Ultimo boekjaar en uitgesplitst naar activiteiten, bedroeg het aantal fte: 2017 1,0 14,9 18,3 17,1 34,2 23,3 108,8

Afdeling Directie Afdeling Financiën en waardesturing Afdeling Strategie en bedrijfsvoering Afdeling Vastgoed Afdeling Wonen Vestigingen Totaal

2016 1,0 13,0 16,3 15,9 33,2 23,3 102,7

Pensioenlasten De gehanteerde pensioenregeling van Casade is ondergebracht bij het bedrijfstakpensioenfonds Stichting Pensioenfonds voor de Woningcorporaties (SPW). De belangrijkste kenmerken van deze pensioenregeling zijn ‒ Er is sprake van een ouderdoms- en nabestaandenpensioen. ‒ Er is sprake van een middelloonregeling. ‒ De pensioenleeftijd is afhankelijk van de AOW pensioenleeftijd. ‒ De regeling kent zowel een levenslang als een tijdelijk partner- en wezenpensioen, waarbij het partner- en wezenpensioen is verzekerd op risicobasis. ‒ Als de middelen van het pensioenfonds het toelaten, zal het bestuur van het pensioenfonds de ingegane pensioenen en de premievrije aanspraken van gewezen deelnemers aanpassen overeenkomstig de consumentenprijsindex voor alle huishoudens. De toeslagverlening is voorwaardelijk. Er is geen recht op toeslagverlening en het is voor de langere termijn niet zeker of en in hoeverre toeslagverlening zal plaatsvinden. Het bestuur van het pensioenfonds beslist evenwel jaarlijks in hoeverre pensioenuitkeringen en pensioenaanspraken worden aangepast.

De belangrijkste kenmerken van de uitvoeringsovereenkomst zijn: ‒ Deelneming in het bedrijfstakpensioenfonds is verplicht gesteld voor de werknemers en bestuurder van de toegelaten instelling ‒ De toegelaten instelling is uitsluitend verplicht tot betaling van de vastgestelde premies. In geen geval bestaat een verplichting tot bijstorting. ‒ Er is geen sprake van recht op teruggave/premiekorting.

Per 31 december 2017 bedroeg de beleidsdekkingsgraad (gemiddelde dekkingsgraad over de laatste 12 maanden) van SPW 113 % (2016; 104 %).

De vereiste dekkingsgraad ligt eind 2016 op 125%. Het fonds heeft dus een reservetekort. SPW heeft eind maart 2017 een herstelplan ingediend bij de toezichthouder. waarmee wordt aangetoond dat SPW verwacht ruim binnen de gestelde termijn van 10 jaar weer te beschikken over het wettelijk vereiste vermogen.

Herstel moet vooral komen uit het beleggingsrendement, naar verwachting zal dit herstelplan niet lijden tot aanvullende premieheffing. Zolang het vereiste eigen vermogen nog niet is bereikt moet jaarlijks een nieuw herstelplan worden ingediend.

99

Toerekening organisatiekosten Lonen en salarissen Overige personeelskosten ICT projecten Afschrijvingen activa ten dienste van Advieskosten Overig toe te rekenen kosten Toe te rekenen organisatiekosten

2017 7.145 835 1.181 499 794 375 10.829

2016 7.172 785 777 417 932 229 10.312

2017 5.881 3.299 687 192 770 10.829

2016 5.801 2.961 666 162 722 10.312

Organisatiekosten toegerekend aan: Lasten verhuur en beheeractiviteiten Lasten onderhoudsactiviteiten Voorbereidingskosten projecten Lasten behorende tot nettoresultaat verkoop vastgoedportefeuille Lasten leefbaarheid Totaal toegerekende organisatiekosten

De organisatiekosten zijn toegerekend op basis van een kostenverdeelstaat, op basis van het aantal fte (2016: idem).

36. Lasten onderhoudsactiviteiten

Planmatig onderhoud Mutatieonderhoud Reparatie en overig onderhoud Toegerekende organisatiekosten Totaal

2017 7.334 2.802 4.171 3.299 17.606

2016 7.255 2.759 3.782 2.961 16.757

2017 289 3.545 8.446 12.280

2016 254 3.179 7.584 11.017

2017 -

2016 706 706

37. Overige directe operationele lasten exploitatie bezit

Verzekeringen Belastingen exploitatie Verhuurderheffing en bijdrage AW Totaal

Netto resultaat verkocht vastgoed in ontwikkeling (12) 38. Omzet verkocht vastgoed in ontwikkeling

Omzet verkocht vastgoed in ontwikkeling Totaal

100

39. Uitgaven verkocht vastgoed in ontwikkeling

Uitgaven verkocht vastgoed in ontwikkeling Totaal

2017 153 153

-

2015 590 590

Netto gerealiseerd resultaat verkoop vastgoedportefeuille (13) Voor het verkochte sociaal en commercieel vastgoed in exploitatie is de boekwaarde de marktwaarde in verhuurde staat. Voor het teruggekochte vastgoed onder VOV dat is doorverkocht zonder voorwaarden, is de boekwaarde de marktwaarde op terugkoopmoment onder aftrek van de contractuele korting.

Het in de winst-en-verliesrekening verantwoorde resultaat bij verkoop van vorengenoemd vastgoed is derhalve beperkt, gezien het geringe verschil tussen de opbrengstwaarde en de boekwaarde.

De specificatie van de verkoopresultaten is als volgt : 2017 27.535

40. Verkoopopbrengst vastgoedportefeuille

737

2016 18.634

41. Toegerekende organisatiekosten (inclusief directe verkoopkosten)

-

42. Boekwaarde verkochte vastgoedportefeuille

- 22.289

- 14.236

4.509

3.845

13.724

10.319

Netto gerealiseerd resultaat verkoop vastgoedportefeuille

-

553

Dit resultaat is nog nader onder te verdelen in verkopen bestaand bezit en verkopen onder voorwaarden: Netto verkoopresultaat bestaand bezit Opbrengst verkopen bestaand bezit af: toegerekende organisatiekosten

-

af: boekwaarde

- 9.829

- 6.128

3.480

3.830

10.861

8.315

416

Netto verkoopresultaat bestaand bezit

-

361

Netto verkoopresultaat verkoop onder voorwaarden Verkoopopbrengst verkopen onder voorwaarden af: toegerekende organisatiekosten

-

Verkoopopbrengst per saldo

10.540

8.122

9.983

8.484

Aankopen verkoop onder voorwaarden Opboeking vanuit voorraad

321

-

193

2.478

2.248

- 2.950

- 2.625

Boekwaarde verkopen

9.511

8.107

Resultaat verkoop onder voorwaarden

1.029

15

af: boeking naar voorraad/verhuur

De verkoopopbrengst vastgoedportefeuille betreft 76 verkochte woningen en 5 overige panden (2016:54 woningen). De door verkoop in 2017 gerealiseerde waardestijging ten opzichte van de boekwaarde begrepen in de herwaarderingsreserve in het eigen vermogen, bedraagt â&#x201A;Ź 4,1 miljoen

101

De verkoopopbrengst verkoop onder voorwaarden betreft het resultaat van de verkoop van 56 woningen, waarvan 55 woningen zijn verkocht na terugkoop. Door de verkopen onder voorwaarden is in 2017 is € 0,8 miljoen van de waardestijging begrepen in de gerealiseerd.

Waardeveranderingen vastgoedportefeuille (14) 43. Overige waardeveranderingen vastgoedportefeuille

Afwaardering en terugnemingen vastgoed in ontwikkeling Voorbereidingskosten projecten Totaal last respectievelijk bate

2017 10.747 711 11.458

2016 - 3.586 1.276 - 2.310

2017 127.010 7.198 134.208

2016 38.874 1.300 40.174

44. Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille

Waardeveranderingen DAEB vastgoed in exploitatie Waardeveranderingen niet DAEB vastgoed in exploitatie Totaal

45. Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille verkocht onder voorwaarden

Waardeveranderingen vastgoed verkocht onder voorwaarden Waardeveranderingen terugkoopverplichtingen vastgoed verkocht onder voorwaarden Totaal - bate

2017 - 935

2016 - 1.134

1.846 911

736 398

2017 247 -291 -44

2016 303 -280 23

2017 307 770 1.077

2016 404 722 1.126

2017 244 36 9 289

2016 - 302 159 34 - 177

Netto resultaat overige activiteiten (15) 46. Opbrengsten uit hoofde van warmte- en koudeopslaginstallaties 47. Kosten uit hoofde van warmte- en koudeopslaginstallaties Netto resultaat overige activiteiten 48. Leefbaarheid De leefbaarheidskosten laten zich uitsplitsen als zijnde: Leefbaarheidskosten Toegerekende organisatiekosten Totaal

Saldo financiële baten en lasten (16) 49. Waardeveranderingen van financiële vaste activa en effecten 50. Opbrengst van vorderingen die tot de vaste activa behoren en van effecten 51. Andere rentebaten en soortgelijke opbrengsten Totaal financiële baten

102

52. Rentelasten en soortgelijke kosten: Rente op leningen overheid Rente op leningen kredietinstellingen Rente groepsmaatschappijen Borgstellingsvergoeding Totaal financiĂŤle lasten

386 15.300 28 86 15.800

408 16.204 26 98 16.736

Per saldo - last

15.511

16.913

2017 27 27

2016 -174 -174

53. Resultaat deelnemingen

Resultaat Casade Holding B.V. Totaal 54. Belastingen

Schattingen De acute en latente belastingen in de jaarrekening zijn bepaald met inachtneming van de fiscale regels volgens de door de sector met de belastingdienst gemaakte afspraken (Vaststellingsovereenkomst I en II). De toepassing van deze regels is op een aantal onderwerpen niet zonder meer duidelijk en voor discussie vatbaar.

Deze onderwerpen zijn onder andere het onderscheid tussen onderhoudskosten en verbeteringen, de toerekenbare kosten inzake projectontwikkeling en de inschatting van het op basis van een fiscale winstplanning naar verwachting te verrekenen deel van beschikbare fiscale verliezen. Eerst bij de aangifte zal blijken of en in hoeverre de fiscus de door Casade gevolgde standpunten zal overnemen en accorderen. Om die reden kan de in de jaarrekening bepaalde acute en latente belasting achteraf nog aan veranderingen onderhevig zijn.

Belastingdruk winst-en-verliesrekening De belastinglast/-bate over het resultaat in de winst-en-verliesrekening bestaat uit de volgende componenten: 2017 2016 Acute belastingen boekjaar Aanpassingen acute belastingen vorige boekjaren -26 Mutatie latente belastingen 4.257 - 17.770 Totaal belastinglast/-bate 4.257 -17.796 De acute belasting over het boekjaar is als volgt bepaald: Resultaat voor belastingen Resultaat deelnemingen Waardeveranderingen vastgoedportefeuille Opwaarderingen fiscale boekwaarde Waardeveranderingen derivaten Verkoopresultaten fiscaal lager Lagere fiscale afschrijvingen Onderhoud Overige verschillen

150.420 27 - 124.725 6.200 244 - 4.662 - 4.800 500 15 - 128.747 21.700 - 21.700 -

Fiscaal resultaat 2017 Af: verrekening compensabele verliezen Belastbaar bedrag 2017 Acute belastingen boekjaar

-

103

Voor een toelichting op de mutatie latente belastingen wordt verwezen naar de toelichting op de financiële vaste activa.

Aansluiting toepasselijk en effectieve belastingtarief Het toepasselijk wettelijke belastingtarief bedraagt 25%. Het effectieve belastingtarief, zijnde de belastinglast in de winst-en-verliesrekening uitgedrukt als % van het jaarresultaat voor belastingen, bedraagt 2,8 % (2016: negatief 22,7 %).

De effectieve belastingdruk in de jaarrekening wijkt af van het gemiddelde toepasselijke belastingtarief door de volgende oorzaken: tijdelijke verschillen tussen de commerciële en de fiscale resultaatbepaling die vanwege de onzekerheid over het moment van realisatie niet gewaardeerd kunnen worden in een belastinglatentie; permanente verschillen tussen de commerciële en de fiscale resultaatbepaling; het effect van waardering van de belastinglatentie op contante waarde.

12. Overige toelichtingen Verantwoording uit hoofde van de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen Voor de bezoldiging van de bestuurder kwam in 2017 een bedrag van € 162.781 ten laste van de Casade (2016: € 158.911).

De lasten van de bezoldiging van commissarissen bedroegen in 2017 €77.138 (2016: € 86.008).

De lasten van de bezoldiging van bestuurders en commissarissen bestaan uit de volgende onderdelen:  beloning (bruto jaarsalaris inclusief loon in natura zoals bijtelling lease auto, vakantiegeld en overige bruto loonbestanddelen);  belaste vaste en variabele kostenvergoedingen (met uitzondering van vergoedingen/verstrekkingen die als eindheffingsbestanddeel zijn aangemerkt onder de werkkostenregeling);  beloningen betaalbaar op termijn (zoals werkgeversbijdrage pensioen e.d.).

De bezoldigingsbedragen zijn exclusief omzetbelasting Vanaf 1 januari 2013 is de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT) van kracht. De WNT kent een openbaarmakingsregime en een maximale bezoldigingsnorm. Onder de WNT geldt een publicatieverplichting in de jaarrekening evenals een opgave daarvan bij vakminister.

De bezoldigingsmaxima voor topfunctionarissen van woningcorporaties in 2017 zijn vastgelegd in een sectorspecifieke regeling: Regeling bezoldigingsmaxima toegelaten instellingen volkshuisvesting 2014.

Op grond van deze regeling gelden er voor woningcorporaties bezoldigingsnormen op basis van een bezoldigingsklasse. De bezoldigingsklasse wordt per woningcorporatie bepaald aan de hand van het aantal verhuureenheden en het aantal inwoners van de grootste gemeente waarin Casade werkzaam is.

Voor bestaande bezoldigingsafspraken, die vóór inwerkingtreding van de WNT of de sectorspecifieke regeling zijn gemaakt, zijn overgangsbepalingen opgenomen. Bij Casade zijn deze bepalingen niet van toepassing, de bezoldigingsmaxima worden niet overschreden.

Het bezoldigingsmaximum in 2017 voor Casade is het WNT-maximum voor woningcorporaties klasse G en bedraagt € 170.000 (bij een fulltime dienstverband).

Het individuele WNT-maximum voor leden van de Raad van Commissarissen bedraagt voor de voorzitter 15% en voor de overige leden 10% van het bezoldigingsmaximum, berekend naar rato van de duur van het dienstverband. Voor de bezoldiging van de leden van de raad van Commissarissen hanteert Casade de bezoldigingsmaxima van de VTW-beroepsregel Bezoldiging commissarissen 2017. Deze liggen beduidend onder de wettelijke maxima.

104

De volgende functionarissen zijn, op basis van de bepalingen in de WNT, aan te merken als topfunctionaris: Naam

Functie

Duur dienstverband

De heer R.J. van Gurp

Directeur-bestuurder 1-1-2017/31-12-2017

De heer M.F.M. van der Linden

Lid/Voorzitter RvC

1-1-2017/31-12-2017

De heer A.J.J. Jooren

Lid RvC

1-1-2017/31-12-2017

De heer M.M.A.M. Knoops

Lid RvC

1-1-2017/31-12-2017

Mevr. E.J.A. Wijnberg- van der Wiel

Lid RvC

1-1-2017/31-12-2017

De heer C.H.M. Borgers

Lid RvC

1-1-2017/31-12-2017

Mevr. G.M. Siegerink

Lid RvC

1-1-2017/31-03-2017

De heer V.J.M. Smit

Lid RvC

1-1-2017/31-03-2017

De heer J.F.M. Janssen

Lid RvC

15-5-2017/31-12-2017

Aard / omvang dienstverband full-time dienstverband

Naast bestuurders en de leden van de RvC is er geen sprake van topfunctionarissen, zoals bedoeld in de WNT. De bezoldigingsgegevens van de topfunctionarissen kunnen als volgt worden gespecificeerd: Beloning

Bijtelling Belastbare Voorzieningen privé gebruik kostenbetaalbaar op auto vergoedingen termijn

Naam

Functie

De heer R.J. van Gurp

Directeur-bestuurder

141.039

-

1.062

20.680

De heer M.F.M. van der Linden

Lid/Voorzitter RvC

16.150

-

-

-

De heer A.J.J. Jooren

Lid RvC

11.900

-

-

-

De heer M.M.A.M. Knoops

Lid RvC

11.900

-

-

-

Mevr. E.J.A. Wijnberg- v.d. Wiel

Lid RvC

11.900

-

-

-

De heer C.H.M. Borgers

Lid RvC

11.900

-

-

-

Mevr. G.M. Siegerink

Lid RvC

2.975

-

-

-

De heer V.J.M. Smit

Lid RvC

2.975

-

-

-

De heer J.F.M. Janssen

Lid RvC

7.438

-

-

-

Er zijn geen functionarissen bij Casade met een beloning die uitstijgt boven het maximum volgens de WNT en er is geen sprake geweest van ontslagvergoedingen die meer bedragen dan € 75.000.

Bij Casade is een voormalige topfunctionaris werkzaam in een nieuwe functie, waarin hij geen werkzaamheden als topfunctionaris meer verricht. Op basis van de WNT wordt hij aangemerkt als gewezen topfunctionaris. De bezoldigingsgegevens over 2017 kunnen als volgt worden gespecificeerd: Naam

Functie

De heer A.J.P.M. Kock

Portefeuillemanager waardesturing

Beloning 89.964

105

Bijtelling Belastbare Voorzieningen privé gebruik kostenbetaalbaar op auto vergoedingen termijn 6.324

-

16.544

Werkgeversheffingen hoge lonen en excessieve vertrekvergoedingen Voor het boekjaar 2017 is er binnen Casade geen sprake van de eenmalige werkgeversheffing hoge lonen en excessieve vertrekvergoedingen.

Accountantskosten De ten laste van het boekjaar 2017 gebrachte kosten van de externe accountant Ernst & Young en het gehele netwerk waartoe deze accountantsorganisatie behoort, zijn als volgt: 2017 97 16 42 155

Onderzoek van jaarrekening Andere controleopdrachten Nagekomen kosten onderzoek jaarrekening 2016 Totaal

2016 87 12 99

Bovenstaande honoraria voor onderzoek van de jaarrekening is gebaseerd op de totale honoraria voor het onderzoek van de jaarrekening 2017 ongeacht of de werkzaamheden reeds gedurende 2017 zijn verricht.

13. Gebeurtenissen na balansdatum Complexgewijze verkoop In februari 2018 heeft Casade een voorwaardelijke koopovereenkomst afgesloten voor de complexgewijze verkoop van 109 huurwoningen, verdeeld over de gemeenten Dongen, Loon op Zand en Waalwijk.

De huurdersbelangenorganisatie SHC en de drie betrokken gemeenten hebben een positieve zienswijze respectievelijk advies gegeven op de voorgenomen verkoop.

Om de verkoop definitief te maken moeten nog een aantal stappen (met goed gevolg) doorlopen worden, zoals de aanvraag voor de zienswijze vanuit de drie gemeenten en SHC op de koper. Ook wordt er nog een integriteitsonderzoek uitgevoerd naar de kopende partij. Het is eindelijk de Autoriteit Woningcorporaties die op basis van het doorlopen traject haar goedkeuring moet verlenen op de verkoop. Ten tijde van het opstellen van het jaarverslag zijn deze stappen nog niet volledig afgerond. Als alle stappen positief doorlopen worden verwachten wij uiterlijk 31 oktober 2018 de woningen over te dragen. De koopovereenkomst geeft geen aanleiding om de balanswaardering van de betreffende woningen aan te passen.

106

Ondertekening van de jaarrekening Waalwijk, 7 mei 2018

Directeur bestuurder:

Raad van Commissarissen:

Drs. R.J. van Gurp

Ing. M.F.F.M. van der Linden

Mr. M.M.A.M. Knoops

Drs. E.J.A. Wijnberg

Drs. C.H.M Borgers RA

Drs. J.F.M. Janssen

Drs. A van Dal

107

14. Overige gegevens 14.1.

DAEB en niet-DAEB openingsbalans

In de Regeling Toegelaten Instellingen Volkshuisvesting artikel 15 lid 6 is opgenomen dat bij de jaarrekening over het verslagjaar 2017 de op de eindbalans van dat jaar gebaseerde beginbalansen voor het jaar 2018 worden gevoegd, waarbij onderscheid wordt aangebracht tussen de activa en passiva die samenhangen met de werkzaamheden die behoren tot de diensten van algemeen economisch belang en de overige activa en passiva.

108

Openingsbalans DAEB ACTIVA (in duizenden euro’s)

1 januari 2018

Vaste activa Vastgoedbeleggingen DAEB vastgoed in exploitatie

1.269.493

Niet-DAEB vastgoed in exploitatie Onroerende zaken verkocht onder voorwaarden Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie

33.510 1.281 1.304.284

Materiële vaste activa Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie

3.201

Financiële vaste activa Deelnemingen in groepsmaatschappijen

-

Overige deelnemingen

-

Latente belastingvordering(en)

10.652

Overige vorderingen

17.197

Interne lening Netto-vermogenswaarde niet-DAEB

4.851 83.384 116.084

Vlottende activa Voorraad Vastgoed bestemd voor verkoop

293

Overige voorraden

128 421

Onderhanden projecten Vorderingen Huurdebiteuren

879

Overige vorderingen

200

Overlopende activa

962 2.041

Liquide middelen

13.363

TOTAAL ACTIVA

1.439.394

109

PASSIVA (in duizenden euroâ&#x20AC;&#x2122;s)

1 januari 2018

Eigen vermogen Herwaarderingsreserve

612.629

Overige reserves

363.549 976.178

Voorzieningen Voorziening onrendabele investeringen

6.842

Overige voorzieningen

6.842

Langlopende schulden Leningen overheid

13.547

Leningen kredietinstellingen Verplichting uit hoofde van onroerende zaken verkocht onder voorwaarden

386.626 33.852

Derivaten

1.284 435.309

Kortlopende schulden Schulden aan kredietinstellingen

10.289

Schulden aan leveranciers

685

Schulden aan groepsmaatschappijen

-

Belastingen en premies sociale verzekeringen

1.634

Schulden ter zake van pensioenen

299

Onderhanden projecten

-

Overige schulden

68

Overlopende passiva

8.090 21.065

TOTAAL PASSIVA

1.439.394

110

Openingsbalans niet-DAEB ACTIVA (in duizenden euro’s)

1 januari 2018

Vaste activa Vastgoedbeleggingen DAEB vastgoed in exploitatie

-

Niet-DAEB vastgoed in exploitatie Onroerende zaken verkocht onder voorwaarden Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie

73.164 60.025 133.189

Materiële vaste activa Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie

-

Financiële vaste activa Deelnemingen in groepsmaatschappijen

9.931

Overige deelnemingen

15

Latente belastingvordering(en)

2.861

Overige vorderingen

12.807

Vlottende activa Voorraad Vastgoed bestemd voor verkoop

2.819

Overige voorraden

5.638 8.457

Onderhanden projecten

-

Vorderingen Huurdebiteuren

50

Overige vorderingen

12

Overlopende activa

55 117

Liquide middelen

1.084

TOTAAL ACTIVA

155.654

111

PASSIVA (in duizenden euroâ&#x20AC;&#x2122;s)

1 januari 2018

Eigen vermogen Herwaarderingsreserve

16.086

Overige reserves

67.298 83.384

Voorzieningen

-

Voorziening onrendabele investeringen

-

Overige voorzieningen

-

Langlopende schulden Leningen overheid

-

Leningen kredietinstellingen Verplichting uit hoofde van onroerende zaken verkocht onder voorwaarden

60.029

Derivaten

-

Interne lening

4.851 64.880

Kortlopende schulden Schulden aan kredietinstellingen

-

Schulden aan leveranciers

39

Schulden aan groepsmaatschappijen

6.770

Belastingen en premies sociale verzekeringen

94

Schulden ter zake van pensioenen

17

Onderhanden projecten

-

Overige schulden

4

Overlopende passiva

466 7.390

TOTAAL PASSIVA

155.654

112

14.2.

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant

113

114

115

116

15. Kengetallen Realisatie 2017

Realisatie 2016

12.450

12.468

11.147 1.170 25 108 12.450

11.136 1.187 31 114 12.468

Zelfstandige huurwoningen Onzelfstandige huurwoningen Totaal woningen in exploitatie

10.870 277 11.147

10.875 261 11.136

Betaalbaarheid zelfstandige huurwoningen Woningen (≤ 414,02 ) Woningen (≤ 635,05 ) Subtotaal betaalbare woningen Woningen tot Ht (≤ 710,68 )* Woningen boven Ht (> 710,68 )* Totaal % betaalbare woningen van totaal

1.410 7.924 9.334 1.268 268 10.870 86%

1.376 7.844 9.220 1.395 260 10.875 85%

Mutaties Aantal sloop Aantal verkopen Aantal aankopen Aantal nieuwbouw huur Aantal verbouwingen/ splitsing Totaal mutaties verhuureenheden

-91 7 66 -18

-54 2 118 -35 31

Verkoop onder voorwaarden (VOV) Aantal VOV ultimo jaar totaal

623

663

Woningvoorraad Aantal verhuureenheden ultimo jaar totaal Bestaande uit: Woningen in exploitatie Garages en parkeerplaatsen Maatschappelijk vastgoed Commercieel vastgoed

* Huurtoeslag grens € 710,68 is t/m 2017 bevroren

117

Realisatie 2017

Realisatie 2016

588 2.787 2.735 3.096 786 850 214 91 11.147

319 2.155 2.648 3.496 1.162 1.092 193 71 11.136

83% 55% 1,44

77% 46% 1,51

70.528 4.815 4,40% 775

69.939 4.078 4,39% 881

108,8

102,7

x € 1.000 1.269.493 73.164 561.886 66.795 1.713.137 396.915

x € 1.000 1.141.539 62.113 610.217 53.965 1.685.270 418.462

Financiële ratio’s WSW ICR DSCR Loan to Value (bedrijfswaarde) Solvabiliteit (bedrijfswaarde) Dekkingsratio (o.b.v. WOZ waarde)

2,21 1,48 63,1% 33,1% 23,2%

2,23 1,45 63,0% 34,9% 24,8%

Financieel beleid Financieringsratio netto-investeringen Duration leningen o/g Gemiddelde rentevoet leningen o/g Gemiddeld lening bedrag per woning (x € 1.000)

6,87 3,77% 35,6

6,95 3,76% 37,6

Indeling naar energielabel * A+/A++ A B C D E F G Totaal Percentage A t/m C Percentage A t/m B Gemiddelde Energie Index Huren Huursom DAEB (x € 1.000) Huursom niet DAEB (x € 1.000) Huur / WOZ-waarde - percentage Aantal verhuringen Personeel Formatie ultimo jaar Waardering

Marktwaarde DAEB Marktwaarde niet DAEB Bedrijfswaarde DAEB Bedrijfswaarde niet DAEB WOZ-waarde (DAEB en niet DAEB) Schuldrestant geborgde leningen

118