Heima nr. 2 2019

Årgang 4 | Nr 2 | 2019

Kvam, Jondal og Samnanger

NÆRINGSLIV | TENESTER | TILBOD | AKTIVITET | HISTORIE | FAKTA | MENNESKE Sjarmen med Barmen s.6 Med hjarte for rette smalen s.12 Ordførarvalet s.30 Optimal såpe s.56

Hanskar, ull, sko, arbeidskle og anna personleg verneutstyr

KAMPANJE på vinterbekledning frå Victoria

25% ut november

VELKOMMEN INNOM BUTIKKEN VÅR I STEINSDALEN! Steinsdalsvegen 104 5600 Norheimsund Måndag - fredag 07:30 - 15:30 Torsdag 07:30-16:00

2 HEi MA

HEiMA - magasinet er eit samarbeidsprosjekt mellom Kvam Næringsråd, Norheimsund Næringslag og Øystese Næringslag.

Innhald

Etter eit kommuneval

- Kva gler du deg mest til å lese?

Smedverkstaden har tilpassa seg ei ny tid 4 Sjarmen med Barmen

Kortreist samarbeid

6

10

Med hjarte for rette smalen Kompetanseverksemd med vekstambisjonar

12

16

Miljøomsyn viktig for ung leiing i Lingalaks 18 Rein skit Fjerde generasjon kjøtkaker

22

26

Fruktgard med arbeidsplass for mange

28

Ordførarvalet

30

Ekte blomeglede på Haga 37 Vatn og vind i håret

40

Levemann i svevet 42 Desentralisert ultralydpraksis

46

Tett på gamle vrak og gamalt handverk 50 Møte mellom menneske

52

Optimal såpe

56

Dollarglis eller tenner å tyggja med?

60

Lei av hot dog og hamburgar?

62

Får du ikkje HEiMA-magasinet i posten, men skulle gjerne ønska det?

Meld deg på adresselista ved å senda ein e-post til knr@kvamnet.no.

HEiMA går ut til alle hytteeigarar i Kvam, Jondal og Samnanger som me kjenner heimeadressa til.

Redaktør

Design & utforming

Skribentar

Vi har lagt bak oss eit kommuneval, og i den samanheng har HEIMA intervjua ordførarane i Ullensvang, Kvam og Samnanger. For eit næringsmagasin som HEIMA er det av interesse å vita om ordførarane vil sjå ut over eigne kommunegrenser når det gjeld utvikling av næringslivet, offentlege tenester og samferdsel. Samarbeid er oftast til felles beste. Det er ikkje slik at nokon må tapa dersom andre vinn.

Jondal er frå nyttår ein del av Ullensvang kommune, men når det gjeld geografi, kultur og næringsliv er Jondal framleis ein del av regionen midt i Hordaland der Norheimsund er regionsenter. Det blir spanande å sjå kva det vil bety for dagleglivet i Jondal at kommunesenteret no blir Odda. Samnanger held fram som eigen kommune. Kommunen er prega av å vera nabo og forstadskommune til Bergen, men har felles interesse med Kvam om utvikling på Kvamskogen. Vi får berre vona at dei nyvalde kommunestyremedlemene i alle dei tre kommunane legg til rette for eit godt samarbeid om offentlege tenester og næringsliv på tvers av kommunegrensene.

Det er ein ting som det i alle fall burde vera lett å bli samde om: ynskje om ei rask opprusting av Hordalandsdiagonalen; vegen mellom Odda og Bergen som går gjennom bygdene våre. Eit steg i rett retning er ny rassikra veg mellom Steinsdalen og Kvamskogen som kan vera på plass om 4 – 5 år. Vi må nok venta mange år på realisering av framtidsdraumen om ein veg som har ny bru over fjorden og flat tunnel under Kvamskogen.

Torleiv Ljones Redaktør i HEIMA

Framsidefoto: Randi Jåstad

Motiv:

Kristine Håland frå Hardangersmak SA

Torleiv Ljones

Brit Aksnes

Arne Fykse

Randi Jåstad

Camilla Iversen

Ansvarleg utgjevar: Kvam Næringsråd | Norheimsund Næringslag | Øystese Næringslag Redaktør: Torleiv Ljones Design og utforming: Bukken Trykk: Norheimsund Trykkeri Opplag: 8700 www.heimamagasin.no | Merk oss gjerne på sosiale media med emneknaggen #HeimaMagasin

Smedverkstaden har tilpassa seg ei ny tid Jondal Precision Industries er vel framleis best kjent under namnet Jondal Stål, og bedrifta kan med rette kallast ei hjørnsteinsverksemd i Jondal sentrum. 27 tilsette har no sitt daglege arbeid her, dei fleste frå Jondal, men også folk frå Tyskland, Romania, Moldova, Polen og Nederland.

Tekst og foto: Torleiv Ljones

Framleis ei familiebedrift Jondal Smedverkstad vart etablert av Håkon Sandven (1916 – 94) i 1938. Seinare vart namnet Jondal Stål. Det er framleis familien Sandven som eig bedrifta, no representert med Håkon David Sandven (55). Han overtok etter far sin, Trygve (1938 - 2004), som både dagleg leiar og hovudaksjonær i 2005. Jan Gunnar Strand overtok som dagleg leiar i 2017.

Tilpassar seg ei ny tid Namnebytet til Jondal Precision Industries i 2015 var ei markering på at det ikkje var berre svart stål som er utgangspunkt og råmateriale for produksjonen i bedrifta. No er det like mykje aluminium, rustfritt stål og titan som vert bearbeidd. I tillegg til grovt smedarbeid er mange produkt laga i CNC verktøymaskiner med millimeter-presisjon. Det er krevjande å styre dei avanserte CNC-maskinene og dei er avhengige av kvalifisert personell.

Allsidig og tilpassingsdyktig På heimesida til Jondal Precision Industries kan vi lesa at bedrifta kan både konstruera, teikna og produsera når kundane har spesielle ynskje eller behov.

4 HEi MA

Gjennom mange år det bygd opp høg kompetanse hos dei tilsette og verksemda har utstyr og maskiner som kan utføra dei mest krevjande oppgåver. Det har teke tid å opparbeida eit godt renommé, men dei er fullt klar over at kan gå fort å riva det ned om ein ikkje utviklar seg i takt med behovet hos kundane.

Nye kundar - nye utfordringar Kundane er spreidde over mange bransjar og det gjer verksemda mindre følsam for svingingar i marknaden. For ein del år sidan var del-produksjon til livbåtprodusenten Harding i Kvinnherad ein stor del av aktiviteten. Til all lukke var kundegrunnlaget alt utvida då Harding gjekk konkurs i 1985. No har oppdrettsnæringa og vasskraftutbygging kome inn som store kundeområde.

Jondal Precision Industries har konstruert og bygd utstyr som kan skubba røyr inn i lange hol som er bora gjennom fjell for tilførsle av vatn til kraftverk. No i 2019 er kraftverket både på Fosse og Neteland i Kvam eksempel på slike. Spesialprodukt til smelteverksindustrien i Odda, Tyssedal og Ålvik har i årevis vore gode oppdrag.

For oppdrettsnæringa har Jondal Precision Industries laga både gangbanar over kara og utstyr og pumper som samlar og kvernar opp daudfisk. Det hadde vore ynskeleg å få fleire oppdrag med deleproduksjon i større seriar til andre produsentar. Ulempen er at prisane her er hardt pressa og at desse produsentane gjerne tek heim denne produksjonen til eigne avdelingar så snart dei har kapasitet til det.

Ein av dei store styrkane til Jondal Precision Industries er fleksibilitet og evne til å snu seg fort rundt når eit spesialoppdrag dukkar opp.

Det er ikkje alltid at det å vera stor er ein fordel.

Godt økonomisk resultat i 2018 Etter nokre tunge år med raude tal på sluttstreken i rekneskapen, har dette vorte snudd til eit tilfredsstillande resultat. Ein solid eigenkapital er bygd opp i gode år og har vore god å ha når det røyner på. Ein kan ikkje berre permittera og seia opp fagfolk i dårlege år. Då misser ein heilt nødvendig spisskompetanse og det vert nesten umogeleg å koma i gang når nye oppdrag dukkar opp. For et lite samfunn som Jondal er slike lokaleigde bedrifter som Jondal Precision Industries gull verd.

Dagleg leiar Jan Gunnar Strand (til venstre) Eigar Håkon Sandven (til høgre)

Store verkstadbygnader

Produkt som er laga på CNC-maskiner

HE iMA

5

Sjarmen med Barmen -gleda over gode smakar-

Som tidlegare deltakar i Masterchef og som næringsdrivande kokk er Espen Nordset Raknes vane med kamera rundt seg. Det han lagar, er stundom for auga og for sosiale media. Du treng likevel berre omlag eitt minutt saman med Espen før du forstår at han er lidenskapeleg oppteken av den gode smaken i alt han lagar. Det er det viktigaste, og det som tel mest. Supper og sausar kokar i timevis, i lag med ingrediensar som til slutt fell saman i ein opphøgd smakskombinasjon.

Tekst og foto: Arne Fykse Eigne oppskrifter Nysgjerrigheit og eksperimentell prøving gjennom mange år har resultert i mange eigne oppskrifter og framgangsmåtar for Espen, som i mindre grad eksperimenterer fram rettar no.

Erfaring, eigne smakspreferansar og truskap til råvarer og smakar gjer at han er trygg på sin eigen stil og karakter. Likevel hender det ofte at han overraskar både seg sjølv og andre med å laga noko som aldri har blitt laga før.

Om folk spør, deler han gladeleg av sin kunnskap med andre.

På den måten blir ein gjerne meir medviten

6 HEi MA

sjølv og. Men, som Espen seier i overført tyding: - Ein blir aldri like god som Messi ved berre å sjå på at han spelar fotball.

Kokar godt i lag Han og faren, Helge Raknes, deler same interesse og jobbar i lag i firmaet Barmen as. Dei har eigne arrangement eller blir innleigde for å laga mat til alle typar tilstellingar mange stader i Hardanger. Dei to kokar bokstaveleg tala godt i lag, arbeider i lag og samlar kunnskap og inspirasjon gjennom å delta på kurs og fagturar i inn- og utland.

Lidenskap blir yrke Espen fortel at lidenskapen for mat har gått framfor interessa for design og 3D film-produksjon, som er hans utdanningsbakgrunn.

Kanskje er likevel grunnideen mykje lik. Det skapande, kreative, det usikre, men likevel kalkulerte sluttresultatet. Den miljømedvitne kokken er og oppteken av å ta vare på alt som går an å bruka i produksjonen. Av bein og restar blir det kokt kraft. Til og med skalet på grønsaker blir bruna i omn og brukt til god og særeigen kraft. Denne kvelden førebur han eit herremåltid for 11 personar på nyopna

Ostekake med bringebærcoulis får si eiga form og sin eigen særeigne smak gjennom alle dei eksperimenta som Espen har gjort. Han kan no kalla det eiga oppskrift

Espen og faren, Helge Raknes, har mange timar saman på kjøkenet. Sausen treng ein testsmak.

Her frå oppdrag på Hardanger House i Jondal

Hardanger House i Jondal. Barmen-kokken let seg lett inspirera av råvarer frå øvste hylle.

Dei kjem frå Hardanger. Hovudretten i kveld er kylling frå Homlagarden. Forretten blir jordskokksuppe med bacon og eplesider vinagrette, smaksett med torvrøykt irsk whisky.

Desserten er ei smaksbombe av ei ostekake med bringebærcoulis, blåbær og heimelaga kjeks med ei aning av timian og sitron. Direkte herleg.

Travle tider Programmet er fullt denne veka. Tre nye oppdrag i Jondal, ein dag med varemottak og organi-

sering, helga med fødselsdagfeiring for femti gjester. Seinare i haust blir det stand på Siderfestivalen og gourmetmiddag i Holmatun med hardangersmakar. Espen fortel at han er glad i sushi. Han lagar det ofte heime. Når det blir ei opning mellom oppdraga, har han planlagt ein tur til Japan for å læra meir om sushi direkte frå kjeldene. Ein kokk stiller alltid med eige knivsett.

Japan er kjent for framifrå smedkunst. Etter turen ligg det kanskje ein handsmidd japansk kokkekniv der det før låg ein masseprodusert kniv. Inntil vidare har Barmen as base på Eike-

neset Herregård i Strandebarm. Far og son innreier nytt og eige lokale på Oma. Dei ser fram til å sleppa mykje arbeid med henting og bringing av koppar og kar. Elles kokar dei på dei stadene der dei vert innleigde. Oppdraga varierer sjølvsagt, både i pris, innhald og omfang. I samarbeid med kunden finn dei alltid fram til noko som høver for kvar enkelt.

Det er noko av sjarmen. Mesteparten er likevel ein solid porsjon fagleg dugleik, toppa med godt humør og eit stort smil.

Vel bekome!

HE iMA

7

Frå idè til ferdig bygg på ein god måte post@fuglafjell.no

tlf: 908 24 252

ENTREPRENØR: •TOTAL Entreprenør: ogtømmer tømmer •Grunn, Grunn, betong betong og Glassarbeid ••Byggjevareutsal • Byggjevareutsal • Trevarefabrikk • Trevarefabrikk ••Forhandlar Hørmann Forhandlar av av Hørmann garasjeportar garasjeportar

BODONI

www.fuglafjell.no

Kampanjetilbud som overbeviser

Sjå utstilt garasjeog indust ripo i butikken rt vår!

Ytterdør uten sidefelt

fra 9.490 *

Automatisk garasjeport fra 10.490 *

BODONI

Ytterligere informasjon får du hos din Hörmann-forhandler:

www.botnen.no Sandvenhagen Industrifelt, Norheimsund | Telefon 56 55 37 50 Ope: måndag-fredag 07.30-15.30, torsdag 07.30-17.30

8 HEi MA

Sandvenhagen Industrifelt, 5600 Norheimsund • Telefon 56 55 37 50 www.botnen.no Offisiell samarbeidspartner til Norges Fotballforbund

bukken.no

bukken.no

Ny aktør i Hardanger i grunn og betong!

VA

Tomtarbeid

post@kvam-maskin.no

Asfalt

Natursteinsmuring

tlf: 56 55 55 00

Forretningsjus og privatjus.

Vi har kunnskap, erfaring og leverer høg kvalitet.

•

Tvangssal

•

Jordskifte

•

Barnevern

•

Sal av eigedom

•

Bistandsadvokat

•

Eigedomsoppgjer

• • • • •

Strafferett Arbeidsrett Familie, arv og skifte Konkurs og gjeldforfølging Selskapsrett og kontraktsrett

•

Erstatningsrett og forsikringsrett

Borgen Advokatar AS har kontorlokaler på Stord, Husnes, Haugesund og i Norheimsund. Våre advokatar er tilgjengelege for personlige møter i regionen.

Tlf: 53 45 60 00 E-post firmapost@borgen.no

www.borgen.no

Her skal det bygges 7 bustader med flott beliggenhet.

Her skal det bygges 7 bustader med flott Salget starterstarter 01.11.2019 beliggenhet.

Salget 01.11.2019

Arbeidet utføres av: Arbeidet utføres av: Kontakt oss for priser og meir info:

Kontakt oss for priser Christian Smith tlf 951og18meir 496info: Christian Smith 9515218363 496 Kjell Høyland tlftlf928 Kjell Høyland tlf 928 52 363

HE iMA

9

Lokale kjøtprodukt får du tak i heile året på FK-butikken

Kortreist samarbeid - Hardangersmak SA-

Samfunnsgeograf Kristine Håland seier ho fekk den beste jobben ho kunne tenkja seg då ho vart tilsett som dagleg leiar i Hardangersmak SA i fjor. Geografifaget handlar om menneske, natur, kultur, regional utvikling, berekraft og økologi.

Alt dette har ho fått bruk for i jobben sin.

Tekst og foto: Randi Jåstad

10 HEi MA

Mål og meining Hardangersmak SA er eit samvirke av små lokale mat- og drikkeprodusentar i Hardanger.

Målet er å samarbeida om marknadsføring, sal og distribusjon for å kunne nå ut til store kundar, slik som hotell, restaurantar og cateringbedrifter. I tillegg ynskjer produsentane å få varene sine inn i spesialbutikkar og delikatessediskar i store butikkar. Produsentane eig og styrer samvirket sjølve og har fått hjelp til fagleg utvikling av Næringshagen i Hardanger.

I tillegg har Innovasjon Norge gitt samvirket treårig prosjektstøtte som bedriftsnettverk i landbruket.

Privatkundane tek kvar enkelt produsent seg av sjølv. Dei fleste har utsal på gardane sine eller sel på Bondens marknad og liknande. Kristine er einaste tilsett i Hardangersmak så langt, men har godt samarbeid med andre i fruktlagerbygget i Øystese, der ho har kontor i andre høgda.

Ein del av matfatet til Bergen Dette første året har Kristine brukt til å bli kjend med produsentane og varene deira, skaffa seg oversikt over kundegrupper og få på plass transportkanalar og bestillingssystem. No er samvirket i aktiv drift med sal og distribusjon.

– Målet mitt er at det skal bli like enkelt å tinga seg varer frå oss som frå Bama og andre store grossistar, seier Kristine.

– Fordelen for kundane er at dei slepp bruka tid på å leita seg fram til rett produsent. Fordelen for produsentane er at dei slepp bruka tid på sal, dei kan konsentrera seg om det dei er best på, å få fram kvalitetsprodukt. Dei fleste kundane høyrer til i Hardanger og Bergensregionen.

Kortreist kvalitet Samvirket kan mellom anna tilby eit breitt vareutval innan frukt og grønt, laks, bakverk og kjøtprodukt. Produksjonen er berekraftig, basert på dei topografiske og klimatiske tilhøva i Hardanger.

– Me er gode på å bruka dei naturressursane som finst her, seier Kristine.

– Jordbruksareala er små, men effektivt utnytta. Norsk sau på Vestlandet er noko av det mest berekraftige me kan få fordi dyra beitar på utmark som elles ville grodd igjen.

Varene fortel historie Verdien av varene ligg i at dei er kortreiste, har høg kvalitet, men òg at dei har ei historie å fortelja.

– Me prøver å finna måtar å formidla kunnskap om mat- og drikketradisjonar til bedrifts- kundane våre. På mange restaurantar i Bergen er kjøkkensjefane blitt flinke til å nytta lokalmat. Dei er interesserte i å høyra om produsentar, råvarer og så vidare. Denne kunnskapen formidlar dei vidare til sine gjester. Når me nordmenn reiser ut i verda, er me nyfikne på lokale tradisjonar og ventar å få servert lokale spesialitetar. Det same gjeld utanlandske turistar i Noreg, spesielt dei som reiser individuelt eller i små grupper.

Desse er ofte villige til å betala litt ekstra for å få kvalitet og synest det er stas med nye smaksopplevingar.

Korleis overleva på sikt?

– For å klara oss må me sjå litt vidare enn Hardanger-regionen, seier Kristine.

– Me må tenkja natur, kultur og nærleik.

No sit kanskje ein del produsentar på gjerdet og fylgjer med på utviklinga vår. Me vonar at desse kan sjå at Hardangersmak er eit positivt nettverk som fleire kan få noko ut av. Målsettinga vår er å få med alle småskala produsentane innover fjorden og gjerne også i nye Voss herad.

Kontakt med nye kundar Det er viktig å møtast ansikt til ansikt, har Kristine erfart. Ho tek direkte kontakt og reiser rundt med smaksprøvar til kjøkkensjefar og butikkar i Bergen. Hardangersmak har òg fått serveringsoppdrag som har blitt god marknadsføring, slik som kanapéar for Statens Vegvesen ved opninga av det nye turist- anlegget ved Vøringsfossen og pausemat på Hardangerkonferansane og hydrogensymposiet i Tyssedal.

Ved slike høve får ein direkte tilbakemeldingar, og produsentane kjem saman og får vist fram mangfaldet i vareutvalet. Samvirket har også hatt produsentar ute i bedrifter.

ein delikatessebutikk på Nesttun. Slikt set folk pris på. I fjor vinter inviterte Hardangersmak med seg kjøkkensjefar, kokkar og butikktilsette frå Bergen på busstur rundt til produsentane.

Etter denne turen auka kundelista monaleg.

– Me ynskjer å arrangera fleire slike turar, helst om sommaren og hausten, sjølv om det er ei travel tid for alle, seier Kristine.

Utstillingsvindauge Alle produkta vert selde i gardsmatbutikken til Kvam Fruktlager i Øystese. Siste torsdag i månaden stiller ein eller to av produsentane i butikken for å dela ut smaksprøvar. Heile sesongen leverer Bjørketeigen ferske potet- kaker kvar torsdag.

Mange har kanskje ikkje kjennskap til denne butikken og vareutvalet som finst der, og difor arbeider Hardangersmak med å gjera han meir kjend.

Mykje å ta tak i – No leverer me varer i Bergen ein til to gonger for veka, seier Kristine.

– Me har akkurat starta faste ruter. Dei store grossistane klarer ikkje logistikken med å få sesongfrukt fort tilbake til Hard- anger frå sentrallager i Oslo. Her er ei nisje for oss, me hentar på fruktlageret og leverer til kunden same dag. I tillegg kan me handtera små volum som dei store grossistane ikkje er interesserte i. Me har ikkje krav til volum i bestillingane og vil helst vera fleksible. Me er no på veg til å få etablert oss sterkare i butikkane og hotella her i distriktet. Det er tullete å kjøpa morellar frå Tyrkia eller eple frå Telemark her i Hardanger midt i sesongen, seier Kristine.

– Målet vårt er at folk skal finna lokalprodusert frukt i lokalbutikken sin. Eple, morellar og bringebær konkurrerer på pris, men ikkje på smak! Mange betaler gjerne litt ekstra for kvalitet! Me vil jobba for å få folk til å velja lokale kjøtprodukt i staden for importert skinke frå Spania eller biffkjøt frå Argentina.

Slik målsetting har me for alle produkta me kan tilby.

Til dømes tok Anne Lise Boye på Bjørketeigen med seg takka si og bakte krotekaker og potetkaker i

Kven kan bli medlem?

I dag tel Hardangersmak 14 produsentar. For å kunna bli medlem må fylgjande kriterium oppfyllast: Varene må vera produserte i Hardanger eller geografisk nær denne regionen.

Råvarene skal så langt råd er, koma frå Hardanger.

Råvarene som ikkje kan produserast her, skal helst vera norske.

Produksjonen skal vera godkjend av Mattilsynet.

Varene skal ha høg kvalitet, både i produksjon og som ferdig produkt.

Birgit Nødtvedt har ansvaret for lokalmatavdelinga på FK-butikken. Ho kan òg skaffa deg andre produkt enn dei som til ei kvar tid finst i butikken.

H E iMA

11

Med hjarte for rette smalen - og for andre menneske Tekst og foto: Arne Fykse

Kva som er rette smalen? Det kan Siri Byrkjeland, eigar og drivar av gamle prestegardseigedomen i Vikøy, svara ganske greitt på. Det er gamal norsk spæl. Nesten borte over store deler av landet då Siri starta opp som gardbrukar i 1997. Sauen har eigenskapar som Siri tykkjer mun i. Rasen er sjølvstendig, klok, omtenksam, passar på lamma, pleier landskap og har eit godt lynne. Då får det heller vera, at ein ikkje sit att med så mykje på botnlina i den økonomiske rekneskapen. Kjærleiken til dyra, og andre vegen, er lett å sjå når Siri og barnebarnet Susanne Byrkjeland er i smalagarden for å ta oppteljing. Kor mange er komne heim, og kor mange er att på fjellet? Det må ein ha klart for seg.

Lam nr 90095 blir ropt opp av Susanne. Siri noterer i boka, der ho sit på krakken midt i flokken. Susanne merkar lammet med fargestift i skolten.

Så er det det å gripa tak i neste for å lesa av på øyremerket. Nokre av dyra er meir nysgjerrige enn andre og vil gjerne ta del i både skriving og lesing.

Når alle har blitt avlesne, er dei 45 i talet. Alle i flokken kom heim i dag.

Frå forpaktar til sjølveigande Far og mor til Siri, Ola og Brita, var forpaktarar på prestegarden i Vikøy, garden der Adolph Tidemann budde på sine målarferder i Hardanger.

Der måla han Haugianerne i Borgstova frå 1815 Ola og Brita hadde forpakta i over 30 år og hadde etter midlertidig lov i 1985, forkjøpsrett på bruket. Kvam herad sette seg på bakbeina, noko som førde med seg lang tid med tolmod og søvnlause netter. Det fekk si løysing til slutt og garden er no sjølveigande. Siri har ein livsfilosofi: Aldri angra og gnaga på gamalt grums. Det er forkasteleg. Ein må sjå løysingar, moglegheiter og tenkja positivt framover.

Frå menneske til dyr og omvendt I åra etter at ho flytte frå Sørlandet og heim til Vikøy, gjekk ho inn med alt ho hadde. Ho tok landbruksutdanning. Etter overtakinga har ho drive, bygt og restaurert, planlagt og disponert og omdisponert. Fjøsbygningar trong restaurering og ombygging til lettare og meir moderne drift. Siri

12 HEi MA

hadde arbeidd mange år i helsevesenet før ho kom tilbake til Vikøy, og lika svært godt arbeidet ho hadde med menneske med ulike utfordringar.

For å vidareføra den delen, saman med gardsdrifta, vølte ho deler av driftsbygningen for å kunna brukast til det som vart kalla "Grøn omsorg."

Det krev ei sertifisering, som ho har, men nærmiljø og institusjonar har nytta dette for lite til at det vart ei permanent og inntektsgivande driftsgrein. Siri har likevel hatt mange gode opplevingar. Ho har sett at møte mellom fordomsfrie og tillitsfulle dyr og menneske kan endra folk sitt syn på livet ganske radikalt.

Flaum og filosofi Eldste delen av driftsbygningen fekk Siri mange råd om å brenna ned, men det vart ikkje gjort. Det har ho aldri angra på. Den blir brukt som lembegarde og til den tradisjonelle "Førjulsmoro" som kvart år har blitt arrangert på prestegarden. Her heng jomfru Maria i det gamle vindauga, som høgaste beskyttar, med "Olemann" som nummer to. Det er ein bamse oppkalla etter tidlegare landbruksdirektør Ole Bakkebø.

Gamle utedoen er og bevart. Den vart eit krav å kunna disponera av eit brudlaupspar i sommar og likeins god å ha under flaumen i haust.

Flaumen var stygg i byrjinga av september. Det fløymde over alle gamle mål og tok med seg 63 rundballar. Nokre for inn i urtehagen og opp i potetåkeren. Ein hang fast i eit tre og mange for på sjøen.

Ein kan gjerne stå med hua i handa når 63 rundballar nett er forne på sjøen og naturkreftene ikkje er til å rå med

Vatnet braut sund bruer og velta vekk oppmurt stein langs bekkefaret.

- Eg blir kvalm av å tenkja på det, kjem det forsiktig frå Siri. - Eg var nesten i sjokk. Heldigvis fekk eg fantastisk hjelp av Jan Tjosaas på kommunen til å finna løysingar på kva me måtte gjera for å få orden på alt same dag. Det går seg til.

I dag går det 15 storfe på beite, og ho har 75 vinterfôra sau. Vikøy, Aksnes og Vangdal har dei siste åra hatt ein stor auke i talet på bruk som driv med sau.

- Det har utvikla seg til eit godt driftsmiljø, med samarbeid både heime på gardane og på fjellet, seier Siri.

- Det er veldig moro. Eg håpar verkeleg miljøet held seg, og at gardane her blir drivne vidare. At yngre folk ser verdien i arbeidet med dyr og jord, gler meg veldig. Ein fare er at me ikkje har nok kontinuitet, og at gamal kunnskap forsvinn. Det er ikkje sikkert at det blir sjølvsagt å fylla diesel på traktoren utan å tenkja meir over det. Det skjer nok ikkje med ein gong, men kanskje ein dag blir me tvinga til å nytta gamal kunnskap og setja pris på det nære og jordnære.

- Far sa, då han vart spurd, at han hadde hatt eit godt liv her på garden.

Det vonar eg, at eg og vil seia ein dag. Men det er vel kanskje slik at ein jobbar meir med hjarta enn med fornufta. Eg vel å ta det beste med meg, kvar einaste dag. Slik er det berre.

Siri Byrkjeland er ein svoren tilhengjar av den gamle norske spelrasen. Sauene er sjølvstendige og kloke og klarar det meste på eiga hand

H E iMA

13

NYE COROLLA TOURING SPORTS PRIS FR Å 324.300,-* PRIVATLEIGE FRÅ 2.885,-/MD** 2,95 % FASTRENTE 3 ÅR*

OPPLEV ALLE FORDEL ANE MED EIN HYBRID FR Å TOYOTA

KØYRER ELEKTRISK HALVPARTEN AV TIDA

TRENGER MINDRE VEDLIKEHALD

REDUSERER DRIVSTOFFFORBRUKET

LADAR MENS DU KØYRER

SMARTERE OG SPREKERE

IKKJE AKKURAT A4-HJULSTREKK

KRAFTFULL ELEGANSE

NYE COROLLA HYBRID

NYE RAV4 AWD-i HYBRID

NYE CAMRY HYBRID

PRIS FR Å 312.300,-* PRIVATLE IGE FRÅ 2.975,-/MD** 2,95 % FASTRENTE 3 ÅR*

PRIS FR Å 441.500,-* PRIVATLEIGE FRÅ 3.980,-/MD** 2,95 % FASTRENTE 3 ÅR*

FR Å 444.900,-* PRIVATLEIGE FRÅ 3.990,-/MD** 2,95 % FASTRENTE 3 ÅR*

*Inkl. frakt, reg og lev.omk. Leasingeksempel: Bindingstid 3år/ 45000 km. Fastrente 1,95% i 3 år. Corolla: Startleige/etabl.geb.: 67 990,-. Totale kostn.: 175 090. Corolla TS: Startleige 67 990,-. Totale kostn.: 171 850,-. Forbruk blanda køyring, utslepp CO2 og NOx: CAMRY HYBRID frå 0,42 l/min, frå 98 g/km, frå 2,2 mg/km Corolla HYBRID frå 0,34 l/mil, frå 76g/ km, frå 3 mg/km. Rav4 HYBRID frå 0,45 l/mil, 102g/km, 2,1 mg/km. Avbilda modell kan ha ekstrautstyr. Me tek atterhald om trykkfeil.

Toyota Norheimsund AS toyotanorheimsund.no

14 HEi MA

Norheimsund Norheimsund

140 SteindalsvegenSteindalsvegen 140 Tlf: 56 55 04 55 Tlf.: 56 55 04 55

bukken.no

Gratis synfaring!

- Nybygg - Rehabilitering - Service - Varmeanlegg John Asle Lie Ring 957 84 848

jonasle@brekkeoglie.no

Harald Brekke Ring 948 94 188

Harald@brekkeoglie.no

www.brekkeoglie.no

40 liters sekker med tørr fin norsk

bjørkeved for sal.

Perfekt for kalde vinternetter!

Ingen moglegheit for å hente? Frykt ikkje. Me leverer gjerne veden heim til deg og i Kvam er utkøyring inkludert i prisen.

bukken.no

Kan og anbefala opptenningsrullane våre. Desse produserer me sjølve av avispapir dyppa i stearin og parafin.

Kom gjerne innom eller ta kontakt!

56 55 01 60/ 474 77 040 � firmapost@hardangeraks.no

H E iMA

15

Dagleg leiar i H2 Hardanger Håkon Hjartnes

Kompetanseverksemd med vekstambisjonar Litt bortgøymt, men likevel sentralt i Norheimsund, ligg kontorbygget Kassen. Her har det utvikla seg eit kontorfellesskap for fleire firma som driv med ingeniørfag, planlegging og tekniske tenester. H2 Hardanger AS og Kåre Neteland Eigedom AS eig bygget saman.

Tekst og foto: Torleiv Ljones Telenor reiste i si tid bygget som ny telefonstasjon i Norheimsund og utvida det seinare for å hysa Opplysningen 1881. Dette vart ein stor arbeidsplass med over 100 heil- og deltidstilsette, for det meste kvinnelege arbeidstakarar. På 90-talet minka trongen for opplysningstenester og talet på tilsette og behovet for kontorareal vart redusert. 1881 vart utskilt frå Telenor som eige selskap og flytta til nytt lokale i Steinsdalsvegen.

Fire ungdomar med lokal tilknyting kjøpte bygget frå Telenor i 2011.

Håkon Hjartnes, Geir Neteland, Geir Otto Skjervheim og Lars Ljones skipa selskapet Apal Kassen AS og kunne 1. januar 2012 invitera til opning av 13 nyoppussa kontor.

Godt fagmiljø er betre enn heimekontor Utflytte kvemmingar som kan tenkja seg å flytta heim, gjerne også for å starta eiga verksemd, er ei viktig målgruppe når Kassen søkjer nye leigetakarar til kontora sine. Fleire av dei som har arbeidsplassen sin i Kassen, er tilsette i store firma med hovudkontor andre stader. Familiær tilknyting eller oppvekst, trygge oppvekstmiljø for born og ungdom og eit godt tilbod på fritida er ofte medverkande til at dei vil bu i Kvam.

Då kan det vera greitt med eit slags «heimekontor» i Kassen. Dei kan dermed sleppa dag- eller vekependling til jobben, og arbeidsgjevarane har fordel av stabil arbeidskraft. Slike kontormiljø som Kassen no har vorte, kan medverka til å skapa nye arbeidsplassar lokalt for folk med høgare utdanning. Det treng vi meir av i bygde-Noreg. Her kan ein skapa gode fagmiljø og laga nettverk som bedrifter har fordeler av.

16 HEi MA

Planar for utviding Håkon Hjartnes, dagleg leiar i H2 Hardanger, seier at eigarane av Kassen no kan tenkja seg å utvida med ein etasje. Her kan det bli mange nye topp-moderne kontor. Deretter kan ein oppgradera eksisterande kontoretasje. Han meiner Kassen då vil kunna framstå som det aller beste og mest moderne kontorfellesskapet i Kvam. Sjølv kan han tenkja seg å utvida verksemda i H2 Hardanger til eit mykje større firma enn det er i dag, då treng han meir plass.

Desse bedriftene er hausten 2019 leigetakarar i Kassen: > > > > > > > > > > >

H2 Hardanger – prosjektadministrasjon og konstruksjonsteknikk– 5 tilsette Geoplan – arkitekt og arealplanlegging – 3 tilsette Multiconsult – konsulent- og ingeniørtenester - 3 tilsette Westcon – Ingeniørtenester - 1 tilsett Goodtec - automasjon og miljøteknikk 1 tilsett Reblock - container- leasing og leige modulbygg. 1 tilsett Kruse Smith - entreprenør – tunellteknikk 1 tilsett NLT - avløysar og vikartenester - 1 tilsett NCC-roads - vegvedlikehald - 2 tilsette Hjartnes Trafikkskule- trafikkopplæring Frøken Fonneland Trafikkskule – trafikkopplæring

> Telenor leiger plass til telefonsentral > Kvamnet har leigeavtale på naudstraumsaggregat

Bak: Håkon Hjartnes (H2), Kjetil Kvittingen (H2), Silje Løvås (KSmith), Thomas Mælen (H2), Arild Kvittingen (H2), Olav Mikal Fykse (Reblock) Framme: Jostein Storebø (Westcon), Ingeborg Jensen (Geo) Solveig Valland (Geo), Johannes Måge (NCC), Ingvild Eikefjord (Geo), Harald Fykse (Multiconsult)

Geoplan AS er eit lokalt firma som driv med arkitekt- og planleggingstenester.

Sivilarkitekt Solveig Valland er eineeigar. Saman med henne arbeider sivilarkitekt Ingvild Eikefjord og ingeniør Ingeborg Steine. Dei flytta inn i Kassen våren 2019.

Fagleg fellesskap med andre som driv med tekniske tenester og planlegging gjorde at dei flytte til Kassen

Silje Løvås (28) fekk seg kontor i Kassen i august og er dermed den ferskaste leigetakaren her. Ho er tilsett i Entreprenør Kruse Smith AS som assisterande avdelingsleiar for tunneldrift i selskapet.

Entreprenørselskapet med 900 tilsette har hovudkontor i Kristiansand og har stor aktivitet på veg- og bustadbygging. Når ho no har busett seg med familie på Fykse, er det godt å kunna ha kort veg til eige kontor i Norheimsund og samtidig oppnå fagleg og sosialt fellesskap

H E iMA

17

Produksjonsleiar Siri Secher Myrmel og dagleg leiar Kristian Botnen

Miljøomsyn viktig for ung leiing i Lingalaks Framtida til oppdrettsnæringa i Hardangerfjorden er avhengig av at den kan tilpassa seg strenge miljøkrav frå offentlege styremakter. Leiinga i Lingalaks seier dei er klar for å ta denne utfordringa.

Tekst og foto: Torleiv Ljones

Ei ung toppleiing har no teke roret i Lingalaks.

Kristian Botnen (38) rykte opp til toppjobben som dagleg leiar frå 1. april 2019. Frå august har Siri Secher Myrmel (39) overteke jobben som produksjonsleiar. Ho er sivilingeniør med bioteknologi som fagretning. Yrkeserfaring har ho frå Kavli, Toro og firmaet Seacalx, som utvikla middel mot lakselus. Førebels pendlar ho frå Nesttun, men sambuaren har familiær tilknyting til Kvam, så kven veit: Kanskje det ein gong i framtida blir flytting til Kvam?

Kristian flytta heim til Kvam i 2017 og har busett seg med familie på Valland. Han har mastergrad i leiing og har tidlegare hatt arbeid i banksektoren. Kristian er litt stolt over at det i leiargruppa på fire personar er halvparten kvinner.

18 HEi MA

Hovudkontor i Norheimsund med mange kompetansearbeidsplassar Etter at hovudkontoret vart flytta frå Linga til Norheimsund i 2017, har det vorte lettare å rekruttera godt utdanna personar til administrative stillingar som det er mange av her. 67 personar er tilsett i Lingalaks, og av desse har 18 arbeidet sitt i bygget som i si tid hyste Vikøy Sparebank. Fiskeoppdrett er mykje meir enn berre arbeid på mærdkanten.

Styring av dagleg drift og økonomi, sal og innkjøp, langsiktig produksjonsplanlegging, kontakt med offentlege styremakter, personalbehandling, fôringa til fisken på alle anlegg i Kvam, Kvinnherad og Radøy skjer frå kontoret i Norheimsund.

Hardangerfjorden er attraktiv for oppdrett - Hardangerfjorden har svært gode naturgjevne tilhøve for fiskeoppdrett, seier Kristian Botnen. Skjerma lokalitetar, gode tempera- turar og ei god blanding av ferskvatn og saltvatn er gunstig for oppdrett, men oppdrett i fjorden må tilpassast miljøet. Fagfolk innan havbruk og miljøorganisasjonar er usamde i om utslepp av avføring frå fisken er innanfor tolegrensa, og om oppdrett er årsaka til lus på villfisken og at lokale laks- og sjøaurestammer er i tilbakegang. Oppdrettsnæringa legg beslag på sjøareal som avgrensar ålmenta sin frie bruk av fjorden. Det er langt fram til at lønsamt lakseoppdrett heilt fram til slakting kan skje i lukka anlegg i sjøen eller flyttast på land.

Derimot vil tida i sjøen kunna forkortast vesentleg ved å setja ut større smolt. Då vil både risiko for rømming og påslag av lus bli redusert. Set ein ut smolt på 5 – 600 gram blir den 5 kg etter 8 – 10 månader i sjøen.

Oppdrett er best på djupt vatn med mykje straum Miljøomsyn har den seinare tida kome særleg i fokus fordi Lingalaks har søkt om å flytta visningskonsesjonen i Fyksesund ut til sørsida av Kvamsøy. Kristian og Siri meiner dette vil vera ein lokalitet som ikkje øydelegg for miljøet. Oppdrett bør drivast på opne lokalitetar, med gode straumtilhøve på djupt vatn. All matproduksjon av set eit fotavtrykk, men dette tilfelle meiner dei det ligg innanfor det som bør aksepterast.

God status for lus i Hardanger Det er særleg lus og rømming som blir brukt som argument mot fiskeoppdrett. Offentlege styremakter set ei grense på 0,5 kjønnsmoden holus pr. laks som tiltaksgrense for behandling. Hos Lingalaks har dei sjølve sett tiltaksgrensa til 0,1, men har no i 2019 hatt eit gjennomsnitt på 0,098. Dei enkeltanlegg som har nærma seg 0,1, har vorte behandla med ein såkalla optilicer. Det er å pumpa fisken opp i ein båt til varmt vatn som gjer at lusa slepper fisken. Medisinsk behandling mot lus vart det slutt på hos Lingalaks i 2015. Problemet med varmebehandling er at den stressar fisken kan oppstå skade på nota som kan medføra rømming.

Har laga statusrapport for berekraft og miljøpåverknad I ein nyleg utgjeven statusrapport for berekraft for Lingalaks i 2018 er det sett fokus på både miljø, samfunnspåverknad og økonomi. Her er

også målsettingar for tida som kjem. Skal ein i framtida halda dagens nivå på oppdrett i Hardangerfjorden, eller kunna auka det, må ein ta omsyn til miljøet. Rammevilkåra oppdrettsverksemda får, vil bli påverka av opinionen og politiske vedtak. Sakleg ekstern informasjon er derfor viktig for Lingalaks. Difor skal bedrifta ha ei informasjons-avdeling i bygget til Hardangerbadet. Herifrå skal ein kunna transportera folk ut på visningsanlegget med rib-båtar, anten det no blir ved Kvamsøy eller i Fyksesund. Berekraftrapporten syner også store økonomiske bidrag til lokalsamfunnet.

I 2018 betalte Lingalaks 162,5 millionar i skattar og avgifter, lokale innkjøp av tenester var på 54 millionar og skattekroner frå tilsette 10,5 millionar. Samla produksjon var 11.000.000 kg laks og for kvart kilo vart kr 14,77 ført attende til samfunnet. Så får vi alle vona at den unge leiinga vil lukkast slik at Lingalaks AS framleis skal vera eit lokalt eigd selskap der overskotet blir investert i nærmiljøet, og at arbeidsplassar og skattekroner gjev solide bidrag til oss alle.

Fakta Eigarselskapet Rolv Haugarvoll AS, med heimeadresse 5630 Strandebarm, har 98,5% av aksjane i Lingalaks AS. Etter at Erlend Haugarvoll trekte seg attende som dagleg leiar i 2017, er familien Haugarvoll ute av den daglege leiinga, men har innverknad på drifta med å ha fleirtal i styret.

Anlegget i Saltkjelen ved Vangdalsberget

H E iMA

19

Ynskjer du hjelp til oppussing?

Treng du interiørhjelp i heimen?

T: 458 99 976 E: johannes@hardangermaalarmeister.no

Pris: frå kr. 1500,- (inkl. moodboard) T: 56 55 17 33 E: post@nhsfarge.no

Våre dyktige målarar og golvleggarar kan hjelpa deg med alt innan sparkling, måling, golvlegging, tapetsering, golvsliping og våtromsarbeid. I samarbeid med Fargerike Norheimsund tilbyr me hjelp frå planlegging til ferdig utført arbeid. Ta kontakt for eit u forpliktande tilbod!

www.hardangermaalarmeister.no

20 HEi MA

Enten du har eit litt upersonleg hus eller treng nye impulsar til oppussing, så kan me hjelpa deg! Våre flinke interiørkonsulentar kan koma heim til deg å bistå med gardiner, solskjerming, golv, maling, tapet eller heilthetlige løysingar tilpassa deg og din stil.

www.nhsfarge.no

VERDIFULLE GAVER FÅR DU HOS OSS

bukken.no

Gje eit gåvekort på synsprøve til jul!

Bjelland

bukken.no

56 55 20 50

Gå til ein som kan det - gå til Felleskjøpet

> Driftsmidlar og utstyr til landbruk og hage

Gå til ein som kan det - gå til Felleskjøpet

> Godt utval i lokalprodusert frukt og matvarer > Ferske brød og bollar frå Hjelle kvar torsdag

Bukken.no

Kvam Fruktlager AS, Sjusetevegen 27, 5610 Øystese Tlf: 56 55 50 48

Ferske brød og bollar frå Hjelle kvar torsdag

Er du klar for vinteren? Utstyret finner du hos oss!

BODONI

BODONI

Ferske brød og bollar frå Hjelle kvar torsdag

Kvam AS, Fruktlager Kvam Fruktlager Sjusetevegen 27, 5610 Øystese Sjusetevegen 27, 5610 Øystese � Tlf. 56 55 50 48 Tlf: 56 55 50 Finn tilbodsvarer på48vår Facebookside

H E iMA

21

Rein skit

-med reinseanlegg på NotanesNei, folk flest er nok ikkje heilt klar over kor mange krav - og kor mykje planlegging og arbeid som ligg bak Kvam herad sitt reinseanlegg på Notanes i Øystese. Dei fleste av oss er heller ikkje klar over kor bra det no er blitt.

Tekst og foto: Arne Fykse

Noko måtte gjerast Tidleg på 90-talet var det mange rare løysingar på vatn, kloakk og avløp.

Kvamskogen var problemområde nummer ein. Mange lettvinte løysingar gjorde at ein fleire stader ikkje heilt visste kva ein fekk i springen, om vatnet var frå eigen brønn eller kanskje ispedd litt avløpsvatn frå grannen. Deler av Øystese og Norheimsund hadde kvar sine ristanlegg, med utslepp frå ulike delområde i bygdene. Avrenninga frå desse gjekk direkte i fjorden, der måsen heldt vakt for å snappa ein godbit. Noko måtte gjerast. På slutten av 90-talet vart det gjort eit omfattande arbeid

22 HEi MA

med å leggja vatn- og avløpsnett på Kvamskogen. Kommunen eig og driv hovudnettet med vassleidningar på 4 tommar og avløp på 6 tommar og over. Alt vart samla i eit reinseanlegg på Tolo, som no er omgjort til pumpestasjon etter at røyrer vidare til Øystese vart lagt ned under bygging av Børvenestunnelen og veganlegg i Kvammapakken. Avløpsvatn frå Eikedalen i aust til Øystese i vest endar no på Notanes.

Kva skjer på Notanes ?

Kloakkvatn frå heile området kjem inn og blir pumpa opp i ein tank, som

er høgaste punktet i reinseprosessen. Fyrst blir grove artiklar, slike som i utgangspunktet ikkje skulle vore i toalettet i det heile, skilt ut i ein sil. Hit kjem det til slutt: Q-tips, bleier, serviettar og anna rask. Alle er hermed oppmoda om å tenkja seg om før ein slepper ting i toalettet. Vidare går vatnet gjennom eit sandfangkasse som tek opp sand og grus. Dette blir vaska og kan brukast som strøsand om vinteren. Vidare renn det ned i to store tankar der småpartiklar blir bunde til luftbobler som kjem ut frå botnen av tanken. Dette stig opp og samlar seg på toppen i tankane. Her blir det skrapa mekanisk av og går til avfukting. Det endar som tørt avfall i ein container. Dette blir sendt til biogassanlegg i Bergen. Der blir det varma opp, og det organiske stoffet rotnar. I denne prosessen blir det danna metangass, som igjen blir oppgradert til drivstoffkvalitet og brukt til drift av biogassbussar. Den vesle bioresten som blir att, vert avvatna og omdanna til dyrkingsjord.

Tilfredstiller strenge krav Leiar for kommunalteknikk i Kvam herad, Nils Eivind Stranden, fortel at anlegget no skal tilfredsstilla alle krava i Vassforskift og Forurensingsforskrift og i utsleppsløyve frå Fylkesmannen. Det blir gjennom året regelmessig teke prøvar som viser om reinsinga er god nok. Restvatn blir ført ut på 36 meters djup. Dette er godt innafor grensa som NIVA (Norsk institutt for vannforskning) sette som krav for utslepp i fjorden. Stranden poengterer at det er djupna for utslepp av restvatn som er viktig, ikkje kor langt ut i fjorden det går. Ingenting av restvatnet som blir sleppt ut, kjem i dag opp til overflata. Mange har kanskje lurt på kvifor bygget på Notanes er både stort og høgt.

Det har sine gode grunnar. Anlegget er konstruert for 16400 personekvivalentar. Det er klargjort for 2 ekstra reinsesteg, kjemisk og biologisk. Om det på eit seinare tidspunkt vert naudsynt med slik utviding, er alt klart.

Det er lagt vekt på å gi bygget eit særeige arkitektonisk ytre. Inni er alt funksjonelt og reint, som i ei næringsmiddelverksemd

I dag klarar truleg anlegget å tilfredsstilla krava utan desse reinsestega. Førebels treng ikkje abonnentane bli pålagt gebyr for investeringar på 8-10 millionar ekstra.

Vidare seier Stranden at anlegget er konstruert slik at høgdeskilnaden gjer at gangen gjennom prosessane er sjølvgåande. Dette er ei stor sikkerheit, og gjer at ein ikkje får driftsstans med overfløyming i anlegget ved straumbrot.

Flinke lokale fagfolk Bygginga av anlegget har i stor grad vorte gjort av lokale entreprenørar i samarbeid med kommunen. Stranden gjev særs gode karakterar til Fuglafjell, som er samansett av H2-byggteknikk, GBS, Kvammabygg og Tecno. Deira samla kompetanse innan mange fag, inkludert byggleiing og samordning, har gjort sitt til at tekniske løysingar vart av høg kvalitet. Gjennom årelang innsats har mange medarbeidarar i Kvam herad lagt ned eit stort arbeid med å få orden på ureining til fjord og vassdrag. Kven tenkjer på det når me med den største sjølvfølge dreg i snora?

Nils Eivind Stranden er leiar for kommunal teknikk i Kvam herad. Teknisk rom inneheld hjernen, som styrer alle funksjonar i bygget

H E iMA

23

Takk for straumen!

Bukken/ T.T.

- Nora, med turfølge

Les meir www.kvam-kraftverk.no

Få ei unik handleoppleving hos Landhandleriene Hos oss finn du eit breitt utval av gardsmat og drikke frå lokale produsentar i Hardanger,Voss, Samnanger og Vaksdal.

Du får også alt det andre du treng av daglegvarer, anten du skal på hytta, campingvogna eller berre heim til middag

bukken.no

Velkomen til oss!

Landhandleriene EVANGER KVAMSKOGEN TYSSE HERAND MJØSVÅGEN SLETTA HAUGESUND

www. landhandleriene.no

24 HEi MA

HAUST KAMPANJE SPAR

BEGRENSA ANTAL!

SPAR

BEGRENSA ANTAL!

HAUST 54.000,- KAMPANJE 54.000,-

S–CROSS 4x4 frå kr 370.900,-

Leasing frå kr 2.827,- pr mnd*

Automatgir + 15.000,-

*med SkyTechpakke og met. lakk kr 402.300,- levert Øystese

S–CROSS 4x4

Leasing frå kr 2.827,- pr mnd*

*36mnd/30.000km. Startleie: kr. 62.500,- ink.mva. Etableringsgebyr: 5.363 ink.mva. Totalpris 169.635, I tillegg kommer årsavgift og forsikring. 3 års bindingstid.

frå kr 370.900,Automatgir + 15.000,-

*med SkyTechpakke og met. lakk kr 402.300,- levert Øystese

SPAR

64.000,-

*36mnd/30.000km. Startleie: kr. 62.500,- ink.mva. Etableringsgebyr: 5.363 ink.mva. Totalpris 169.635, I tillegg kommer årsavgift og forsikring. 3 års bindingstid.

SPAR

64.000,-

Skap ditt

draumebad!

Eit draumebad skal både sjå bra ut og vera funksjonelt. Me i Comfort Norheimsund - Nils Aksnes & Co AS står klare til å hjelpa deg med alt frå totalrenovering av bad, bytte av kjøkkenkran og alle andre røyrleggjartenester. Du finn oss i Sandvenvegen 28, 5600 Norheimsund, eller sjå comfort.no for meir informasjon.

Eit draumebad skal både sjå bra ut og vera funksjonelt. Me i Comfort Norheimsund Nils Aksnes & Co AS står klare til å hjelpa deg med alt frå totalrenovering av bad, bytte av kjøkkenkran og alle andre røyrleggjar tenester.

Velkomen til oss!

Vitara SUV 4x4 frå kr 355.900,-

Leasing frå kr 2.901,- pr mnd*

Automatgir + 15.000,-

*med 1,4L 140HK, Norgespakke og met. lakk kr 402.300,- levert Øystese

Vitara SUV 4x4

*36mnd/30.000km. Startleie: kr. 62.500,- inkl.mva Etableringsgebyr: 5.363 ink.mva. Totalpris 172.587,- I tillegg kommer årsavgift og forsikring. 3 års bindingstid.

frå kr 355.900,-

Leasing frå kr 2.901,- pr mnd*

Automatgir + 15.000,-

HJÅ OSS KJØPER DU BRUKTBIL TRYGT

*med 1,4L 140HK, Norgespakke og met. lakk kr 402.300,- levert Øystese

Me tilbyr finansiering på brukte og nye bilar til gode vilkår!

*36mnd/30.000km. Startleie: kr. 62.500,- inkl.mva Etableringsgebyr: 5.363 ink.mva. Totalpris 172.587,- I tillegg kommer årsavgift og forsikring. 3 års bindingstid.

HJÅ OSS KJØPER DU BRUKTBIL TRYGT Me tilbyr finansiering på brukte og nye bilar til gode vilkår!

Du finn oss i Sandvenvegen 28, 5600 Norheimsund, eller sjå comfort.no for meir informasjon.

Velkomen til oss!

For meir opplysingar sjå bilane på www.ømv.no eller kontakt Christoffer Gjerde | T: 481 84 305 | E: cg@omvas.no | www.ømv.no

For meir opplysingar sjå bilane på www.ømv.no eller kontakt Christoffer Gjerde | T: 481 84 305 | E: cg@omvas.no | www.ømv.no Øystese mek. Verkstad AS | Ditt bilsenter i Kvam | T: 56 55 03 00

Øystese mek. Verkstad AS | Ditt bilsenter i Kvam | T: 56 55 03 00

H E iMA

25

Kjersti Stiksholmen Gjerde i finstasen under 90-årsfeiringa i 2016

Fjerde generasjon kjøtkaker Kvar gong du køyrer til by’n, passerer du Bjørkheim Kro- og Motell. Kor lenge har den eigentleg eksistert, denne brune bygningen som formeleg osar obligatorisk pause?

Tekst: Brit Aksnes Foto: Privat

Midt mellom Kvam og Bergen ligg Samnanger.

I 1907 opna vegen opp Tokagjelet, og brått var byen berre ei dagsreise unna med hest over Kvamskogen før toget vidare frå Trengereid. Då var det likevel greitt å kunna ta ein rast undervegs. I 1926 opna Bjørkheim Hotel, og over nitti år seinare er det oldebarnet til han som starta opp, som driv vidare.

såg ned mot den store tomta ved Samnangerfjorden og sa: ”Då flyttar eg ned og startar hotell”. Dette gjenfortel Kjersti Stiksholmen Gjerde, oldebarnet til Knut, og dagleg leiar for Bjørkheim. Han døydde i 1966, då ho var berre 3-4 år gamal. Bestefaren hennar, som også heitte Knut eller Knutemann, hadde då allereie teke over.

Starten Tomas og broren Knut voks opp på Reistad.

Tomas tok over garden og starta opp gartneri på oppsida av det som no er hovudvegen. Knut

– Det skulle eigentleg berre vera attåtnæring til gardsdrifta, det blei fort fulltidsjobb og vel så det. Så han søkte kokke, og frå Fosnavåg kom Kanutta som fekk jobben – og ring på fing.

26 HEi MA

Dei to gifta seg i 1936 og fekk tre ungar, blant dei mor mi, fortel Kjersti. Kanutta, eller Nutto, vart eit knutepunkt og ei viktig inspirasjonskjelde for familien. Mora, Anne Karin Reistad, gjekk lærlingtida si som servitør på Hotel Bristol i Bergen, der ho trefte Per Stiksholmen. Dei to flytta heim med ungar og fagbrev og tok over Bjørkheim i 1969, same året som dottera Kjersti byrja på skulen.

Frå Neptun til Bjørkheim Då besteforeldra framleis dreiv, vart meste- parten av tida brukt på det som på den tida heitte

Bjørkheim Gjestgiveri om lag slik det såg ut til langt ut på åttitalet

Bjørkheim gjestgiveri. Her var det ope heile året, utanom mellom jul og nyttår. Men sjølv då var det ikkje tomt for gjester.

– Bestefar og familien budde på vanlege gjesterom på Bjørkheim heilt til dei reiv bygningen, og alle måltid vart innteke nede i storkjøkenet. Jula feira me saman, sjølvsagt, og fram til 1980 føregjekk feiringa på hotellet. For at alle skulle få kjensla av ei slags normal jul, vart det bore bord og stolar inn i ein av salane, slik at det blei litt ”ekte” julestemning. Og folk kom innom - alle skulle få mat av Nutto. Midt i tenåra var ikkje dette så stas, syntest eg, men i ettertid ser eg på det som viktig, dette å gje noko tilbake til bygdefolket, fortel Kjersti.

Sjølv tok ho kokkefagbrev på Hotell Neptun midt på åttitalet, før ho flytta heim og jobba saman med mora og tanta, som då dreiv staden.

På denne tida var den gamle gjestgivarstaden så nedsarva at han vart riven.

– Ja, det var ikkje så mykje snakk om å restaurera på den tida. Nye krav til brann-sikkerheit og ventilasjon gjorde andre alternativ enn riving nærast umogleg, seier ho og viser fram bilete av den staselege bygningen. Kafeen vart bygd opp på nabotomta til gamlebygget, som vart rive i 1987.

Sidan det framleis var etterspurnad etter overnattingsstad, vart motellet bygt nede ved sjøen i 1990. Både det og kafeen kom til med innsats frå bygdefolket, som ordna finansieringa ved å

Knut Reistad saman med oldedottera Kjersti

kjøpa seg aksjar. Aksjemajoriteten sat framleis familien på, både systrene til Kjersti samt mora, faren og tanta. Samstundes var Kjersti i gang med å sikra femte generasjon.

Familieverksemda Kjersti fekk etterkvart fire ungar og budde nokre hundre meter unna Bjørkheim, forbi Haukanestunellen. Til no er det ingen av hennar eigne born som ser ut for å ta over, men eldste barnebarnet på 13 år har meldt seg til teneste.

– Klart eg håpar det skal haldast i familien, det er vel naturleg? Men det er meir enn berre ein heiltidsjobb. Eg vil ikkje seia høgt kor mange timar i veka eg jobbar, men eg har no valt det sjølv. Her skjer så mykje uføresett, kvar einaste dag, seier ho og fortel vidare om ein episode for nokre år sidan då grendalaget hadde bestilt komper til levering på samfunnshuset. Men akkurat denne helga vart bygda råka av ein orkan. Straumen forsvann, og festen måtte avlysast. Straumen var vekke heilt til måndag, og 600 komper (!) måtte hivast og nye lagast helga etter. Då hjelper det at Stiksholmen Gjerde likar å koka store panner med mat.

Endringar Så kva står øvst på menyen på Bjørkheim i dag?

– Det er framleis kjøtkaker som er mest populært, men om kvelden går det mykje hamburgarar. Me prøver å ha litt kortreist mat, men det vert dyrt og mykje svinn. Og så testa me ut å baka eigne brød, men det heller var ikkje noko

suksess. For femten år sidan gjekk me konkurs og låg nede ein månad før me starta oppatt. Då gjekk me inn i Mix-gruppen. Det å stå utanfor kjeder er mest ikkje råd lenger, seier ho og legg til at det fungerer bra med levering, og at dei står bra fritt til å bestilla det dei vil. Og varer trengst – motellet er i drift året rundt, og frukosten står klar frå kl 6 på kvardagar. Dei fleste overnattingsgjestene er vegarbeidarar, og dei startar tidleg. Frukosttilbodet er også tilgjengeleg for alle mellom 8 og 10 om morgonen.

Kundegrunnlaget har elles endra seg mykje dei siste åra.

– Det er vorte fleire norske turistar. Det tener me på, pluss at me slepp at dei prutar! Før var det meir bussar som kom, der alle passasjerane skulle eta. Asiatane no har med mat sjølve, det same gjeld ofte bubilturistane, som har fått oppstillingsplass ikkje langt frå kafeen. Så det er alltid spennande å sjå kva framtida bringar, om kundegrunnlaget er der. Eg har ikkje noko leveregel eller filosofi, skulle eg hatt det? ler sjefen på Bjørkheim og konstaterer at så lenge ho lever i nuet og likar å preika med folk, så kjem ho til å halda det gåande lenge enno.

– Far jobba til han var 62 år, og eg tenkte eg skulle ikkje gå ein dag lenger enn eg trong før eg pensjonerte meg. Men eg er ikkje så sikker lenger – me får ta det som det kjem!

H E iMA

27

Heidi Helgheim, Ola Steinstø og Ruth Fjose

Fruktgard med arbeidsplass for mange Du skulle nesten ikkje tru at den bratte fruktgarden på Steinstø på berre 60 dekar skulle gje levebrød til to familiar, og når ein tek med innleigd arbeidshjelp i sesongane, skapar garden til saman over 10 årsverk. No er det ikkje berre frukt og bær åleine som gjev inntekter, men dei kombinerer fruktdyrking med aktivitetar innan reiseliv og matproduksjon.

Tekst og foto: Torleiv Ljones Heile familien i arbeid Søskenparet Ola Steinstø og Heidi Helgheim har heile året god hjelp frå kona til Ola, Ruth Fjose, den aktive pensjonist og gamlefar Arnvid og ein polsk gjestearbeidar. Ola eig garden, og Heidi har eiga verksemd i Steinstø Kakebu. Ho driv også cateringverksemd og selskapslokale i Kjedlaren oppe i tunet på garden.

Godt mikroklima er avgjerande Garden har ein allsidig produksjon. Kring 5000 epletre, med til saman 28 eplesortar, både tidlege og seine, gjer at ein har ein lang sals-sesong.

Elles har dei både jordbær, bringebær, moreller, kirsebær, plommer og pærer. Eit godt klima er ein føresetnad for å produsera bær og frukt med god smak, og det har dei på Steinstø. Garden ligg solrikt og skjerma frå dei fleste skadelege vindkast, men den er bratt og arbeidskrevjande. Så bratt at på enkelte teigar sig jorda nedover, men så langt har dei ikkje hatt ras som har gjort stor skade. Det kan bli ei større utfordring i framtida.

28 HEi MA

Kakebua er ein god salsplass Det meste av det som blir produsert på garden, kan du i sesongen finna på utsalet i Kakebua nede ved fylkesvegen. Her er det også kafé. På torsdagar serverer dei komler og om sundagane norsk tradisjonsmat. Elles kan ein kjøpa middag i heile opningstida i Kakebua. På grunn av omleggingar i ferjetrafikken og nye tunnelar i Hardanger har trafikken på FV7 mellom Øystese og Granvin minka dei seinare åra. Det har også påverka salet i Kakebua. Ein større del av produksjonen på garden vert no vidareforedla til saft og syltetøy. Det gjev ein lengre salssesong og god utnytting av råvarer som ikkje held høg nok kvalitet til direkte konsum.

Reiseliv og mat har vorte viktig Inntekter frå reiseliv og matproduksjon har etter kvart vorte viktigare.

I Kjedlaren tek dei mot heile busslaster med reisande til matservering, gjerne kombinert med omvising i frukthagen. Sesongen startar tidleg i mai og varer ut september. No i år har 350 bussar stoppa på Steinstø.

Ei gruppe frå Kina får både omvising, gode historier og sider servert av Ola Steinstø

Steinstø Fruktgard og Kakebua ligg solrikt til, like ved Fyksesund bru

Frå Kjedlaren driv Heidi cateringverksemd heile året. Heidi og Ola fortel at det er nødvendig å kunna både engelsk og tysk når ein skal driva guiding eller matservering. Verre er det med det aukande talet kinesiske gjester, men ved hjelp av gode tolkar, nokre få enkle velkomst- ord og namnet på fruktsortar som Ola seier han har lært seg på kinesisk, går det bra. Talet på reisande frå gulfstatane har også auka sterkt, og bruk av medbrakt bøneteppe er derfor ikkje noko særsyn på Steinstø.

Trong tomt og parkeringsplass ved Kakebua Det ville vore sterkt ynskeleg å utvida tomta der Kakebua og parkeringsplassen ligg, seier Ola og Heidi. I sesongen er parkeringsplassen alt for liten, og utviding av kafédelen på Kakebua trengst. Problemet er den nærliggjande freda gravhaugen. Den er ferdig utgraven og undersøkt, men ikkje frigjeven. Bussgjester får no servering oppe i Kjedlaren, men bussane må parkera nede ved vegen. Når passasjerane skal gå over vegen, må trafikken stoppast til alle er komne trygt over. Sjølv om fartsgrensa her er nedsett til 50 km/t, køyrer mange alt for fort.

Fartsdumpar har vorte etterlyst, men førebels ikkje kome på plass.

H E iMA

29

Samnanger Fire nye år i ordførarstolen for Knut Harald Frøland Tekst og foto: Torleiv Ljones Det vart eit brakval for Bygdalista i Samnanger ved kommunevalet i september. Lista fekk 38% av røystene, opp frå 24% ved valet i 2015 og ein auke frå 5 til 8 representantar i kommunestyret som har 21 medlemer.

- Det vart eit ordførarval, seier skuffa leiarar i andre parti til lokalavisa Samningen.

Knut Harald Frøland (48) må derfor ha gjort noko rett som ordførar dei fire åra han hadde bak seg som ordførar i Samnanger. Frå å vera anonymt listefyll på Høgre-lista i 1990 vart han utfordra til å toppa Bygdelista som ordførarkandidat i 2015. Han hadde då markert seg på folkemøte og i sosiale media med sterke meiningar om at Samnanger skulle halda fram som eigen kommune. Ei folkerøysting i 2016 synte at 63,2 % av samningane meinte det same.

Knut Harald vart innsett som ordførar for fire nye år på møte i Samnanger kommunestyre den 27. oktober i år. Frå 17. juni til 17. november har han vore ute i 60% farspermisjon. I denne tida har han kombinert noko politisk arbeid med å ha ansvar for den no eitt år gamle Samuel og dei litt eldre Sunniva og Malin heime på Lønnebakken medan kona Karina er ute på arbeid i Frivilligheitssentralen i Samnanger. Då vart det også litt tid til å dyrka interessa for fotball (Liverpool spesielt), turar i skog og mark og oppgåver på heimegarden som han har teke over på Frøland.

Store utfordringar ventar Samnanger kommune dei næraste åra. Rådhuset tilfredsstiller ikkje dagens krav til arbeidsmiljø og må anten totalrenoverast, eller ein må byggja nytt. Flytting av ungdomsskulen på Tysse til Gjerde for å få samlokalisering med barneskulen på Gjerde vil gje ein betre skule og driftsmessige innsparingar. Fleirbrukshall er på planstadiet, men skal den liggja attmed skulen på Gjerde? Skal det leggjast stor vekt

30 HEi MA

på å utvikla Bjørkheim til å blir det samlande sentrum for både service, handel og tenester? Knut Harald tok jobben som ordførar fordi han gjerne ville medverka til å utløysa det unytta potensialet han meinte at Samnanger har for å få vekst og utvikling. Trass i nærleiken til Bergen har folketalet stått nærast stille dei siste 10 åra. Av dei yrkesaktive er det berre 48 % som har funne arbeidsplassen sin i heimekommunen. Det er lågast i Hordaland. No har han håp om endring. Datasenteret i Børdal kan gje 100 nye arbeidsplassar i nær framtid, og sentrumsutviklinga på Bjørkheim vert stadig viktigare for både arbeidsplassar, trivsel og servicetilbod. Vidare utvikling av Eikedalen/Kvamskogen-området er no mogeleg når ein i samarbeid med Kvam har bygt ut avløp- og kloakksystema.

Reiselivet er ei næring i vekst som Samnanger så langt ikkje har utnytta.

Plassert midt mellom Bergen og Hardanger langs FV 49 skulle det vera mogeleg å få til i godt samarbeid med andre.

Ein samarbeidsavtale mellom Bygdelista, SP, FRP og KrF gjer at denne grupperinga har 14 av dei 21 representantane i kommunestyret bak seg, men Knut Harald legg vekt på at alle må inkluderast i det politiske arbeidet. Ikkje minst er det nødvendig fordi den lokale Bygdelista ikkje har etablerte nettverk inn mot fylke og stat slik dei store partia har. Ein liten kommune som Samnanger kan ikkje ha tilsette med spisskompetanse på alle område og er heilt avhengig av å kjøpa inn enkelte tenester utanfrå.

Eksempel på dette er barneverntenester som no vert utført i samarbeid med Bergen. Kommunalminister Monica Mæland har sagt at kommunereforma ikkje er avslutta, og at utviklinga i retning av færre og større kommunar vil halda fram, men Knut Harald Frøland er framleis overtydd om at Samnanger har den beste framtida som eigen kommune i godt samarbeid med nabokommunane.

Opnar 2. mars

Alle som bur på hotellet har gratis tilgang til Hardangerbadet.

Folkeleg kvalitet

glynt.no

Hardangerfjord Hotel har eit rikt tilbod til både hotellgjester og lokale.

Gjennom eit tett samarbeid med produsentane, kan me servera deg ærleg og god lokalmat og -drikke. Hotellet skal vera ein naturleg møteplass, anten du vil overnatta, eta, drikka eller leiga eit lokale.

HARDANGERFJORD-HOTEL.NO

H E iMA

31

glynt.no

Frisk og aktiv Det nye Hardangerbadet i Øystese har opplevingar for heile familien.

Lat ungane plaska, klatra og symja motstraums. Torer du å «dødse» frå tremeteren? Kven vert fyrst til å symja 10 000 meter? Har du prøvd ei rutsjebane med fjordutsikt? Babysymjing i ekstra varmt vatn. Ta ein time på tredemølla etter symjeøkta. Spring du ut i snøen før eller etter du går i badstova?

Familiebasseng

Stupetårn

Treningsbasseng

Rutsjebane

Opplærings-/ terapibasseng

Badstu

www.hardangerbadet.no

32 HEi MA

Julegåvetips!

Kjøp gåvekort til ein du er glad i.

Treningsrom

Kafé

glynt.no

HARDANGERBADET

OPNAR MED STOR FEST 15. DESEMBER

Velkomen til alle!

Me inviterer alle – absolutt alle – til orientering, omvising, underhaldning og mat og drikke for å feira opninga.

Opningstider i romjula: kl. 11–17

Velkomen til deg som kjem til å få gåvekort i badet til jul.

Velkomen til deg som skal kjøpa medlemskap i både badet og treningsrommet. Velkomen til deg som berre er nyfiken, og velkomen til deg som likar gratis kake.

Alle som har kjøpt medlemsskap for 2020 får fri tilgang resten av 2019

ARRANGEMENTET VARER FRÅ KL. 14–16.

2019 I HARDANGERBADET Veka etter opning er ei testveke der inviterte grupper får prøva badet.

Fyrste publikumsdag: 2. juledag

Sjå hardangerbadet.no for prisar og ordinære opningstider for 2020.

H E iMA

33

Hardangerbadet er eit fyrtårnprosjekt med helsepark, bade- og symjeanlegg, hotell og visningssenter for laks, lokalisert i Øystese.

Bygget vil husa eit mangfald av tenester fordelt over tre etasjar.

Leigetakarane frå Helsebanken flyttar inn i desember.

VELKOMEN

Ærverdige Boots apotek Linnea flyttar inn i nye, flotte lokale i Hardangerbadet.

Nye opningstider: 9:00–16:30 (man–fre), 10:00–15:00 (lør).

Velkomen til stor opningsfest

Me flyttar inn i desember. Med kort ventetid gler me oss til å ta imot både gamle og nye pasientar!

Bestill time på oystesetannklinikk.no eller ring oss: 56 55 59 30

15. januar 2020!

Tungpust

Angst og depresjon

Nakke og rygg

Diabetes 2

Øystese helsestasjon

Helsebanken fysioterapi Me flyttar inn i desember og gler oss til å ynskje gamle og nye pasientar velkomne.

Helsebanken legekontor

Helse i Hardanger opprettar kjende behandlingsmetodar som er dokumentert effektive – i eit nytt format.

Programma er intensive, varierte og verksame. Oppstart etter påske.

Les meir på helseihardanger.no eller facebook.com/helseihardanger

HARDANGER AKVASENTER FLYTTAR TIL HARDANGERBADET Hardanger Akvasenter har sidan 2007 drive visningsaktivitet i Fyksesundet ved Steinstø.

Tilbodet og aktiviteten me driv har vorten meir og meir attraktiv for kvart år. I 2019 har me hatt 11.500 besøkande i Fyksesundet. Me har dessverre måtta seia nei til mange grunna manglande kapasitet og utfordringane rundt infrastrukturen i Steinstø.

15. desember gjev me ein liten forsmak på kva senteret kan tilby. I vestibylen på Hardangerbadet vert det sett opp ein glasskjerm som viser og simulerer laks i merda.

Her kan ein heil skuleklasse vera interaktiv med laksen og få eit innblikk i den si åtferd. Teknologien her er heilt ny og utvikla spesielt for denne intallasjonen.

Den offisielle opninga av senteret vil skje i mars 2020.

Det overordna temaet for utstillinga er «Det er her me bur». Tematikken tek også for seg bærekraftsmåla til FN og korleis desse kan praktiserast.

34 HEi MA

glynt.no

Me flyttar difor no til Hardangerbadet for å opna eit nytt og topp moderne visningslokale der. I samarbeid med produksjonsselskapet Mount Visual og designbyrået Haltenbanken bygger me topp moderne visningsfasilitetar i Hardangerbadet. Her skal folk kunna få eit djupt innblikk i aspekta og stega gjennom laksen sitt liv og ringverknader.

Kvam Tekst og foto: Randi Jåstad

Kulturinteressert bankmann i ordførarstolen i Kvam 52 år gamle Torgeir Næss vaks opp i det vesle bygdesamfunnet Mundheim, der alle kjende alle. I bokhylla til foreldra som var trugne AP-veljarar, fann lesehesten Torgeir politiske biografiar og skjønnlitteratur som vekte samfunnsinteressa hans. I ungdomstida engasjerte han seg i SV og arbeidet mot apartheid i Sør Afrika og atomvåpen.

Med juridisk embetseksamen frå Universitetet i Bergen kom han heim til arbeid på trygdekontoret i Kvam i 1996. Frå 2007 har han arbeidt med bedriftsrådgiving i Sparebanken Hardanger og Sparebanken Vest. I 2003 melde han seg inn i Kvam Arbeidarparti, og no sit han som nyvald ordførar, leiar for ein fleirtalskoalisjon av FrP, H, KrF og Ap. – Ordførarvervet er særs viktig for eit parti. Det å kunna arbeida med politikk på heiltid og setja politisk dagsorden gagnar partiorganisasjonen. I sist periode har Ap og FrP arbeidt godt saman, og resultatet av forhandlingane etter valet gav FrP varaordførarvervet. Dei politiske skiljelinjene ein finn sentralt, er mindre synlege lokalt, seier Næss.

Eldreomsorg Eldreomsorg er ei viktig politisk sak for Næss.

Han vil ta grep for å redusera ufrivillig deltid i helsevesenet. Det blir godt for eldre og demente å sleppa forhalda seg til mange ulike pleiarar heile tida. Fulle stillingar gjev ringverknader både for arbeidstakarane og for næringslivet.

Når du får 100 % stilling, kan du få lån i banken, ingen får lån med berre 23 % stilling. Me treng fleire helsefagarbeidarar, og det er meir attraktivt for folk å søkja jobb hjå oss i Kvam når me kan tilby fulle stillingar.

Næringsliv og kultur Næss er oppteken av å spela på lag med næringslivet. Frå banken kjenner han til ein del av utfordringane lokale bedrifter har, og han veit kor viktig kommunal service er for næringslivet.

– Me har mange flinke unge bedriftsleiarar med ambisiøse utviklingsplanar, desse skal me støtta opp under, seier han.

Han rosar også tidlegare politikarar og administrasjon for å ha fått til Hardangerbadet og hotellet i Øystese, som han trur vil gi mange nye arbeidsplassar. Sameleis vert planlegginga av den nye vidaregåande skulen viktig framover. Næringslivet må vera med når ein skal planleggja innhaldet i skulen. Kvam manglar kultursjef no, og Næss ser behovet for at kommunen styrkjer arbeidet med kultur og næring.

Regionsamarbeid Samarbeid utover kommunegrensene er også ei kjernesak for Næss. I Børdalen i Samnanger kjem det snart ei stor bedrift med om lag 100 arbeidsplassar. Den kan gi folketalsauke og ringverknader også i Kvam. Utvikling av Kvamskogen kan òg vera eit samarbeidsområde for Samnanger og Kvam. Tunnelen som skal erstatta Tokagjelet, er viktig i denne samanhengen.

Arbeidet med traséval, bompengespørsmål og vegfinansiering står høgt oppe på arbeidslista til ordføraren akkurat no.

riske løyper og opplevingar på digitale flater. Her ligg det store utviklingsmoglegheiter. Sameleis er det viktig å halda oppe turistbåtruta om sommaren og sjå reiselivsdestinasjonane i heile Hardangerfjorden i samanheng.

Politiske spenningar i kommunen Den store politiske saka som har engasjert folk i haust, har vore arealplanen og lokalisering av akvakulturområde ved Kvamsøy. Vern har stått mot næringsliv. Næss seier aksjonsgrupper er bra for demokratiet. At naturverdiar vert sette opp mot økonomisk utvikling, er sunt, og det driv næringslivet framover mot meir miljøvennleg verksemd. Det same gjeld Ålvikopprøret. Det førte til at politikarar måtte stoppa opp og lytta til meiningane til folk i Ålvik. Den langstrekte kommunen vår kjenner på spenningane mellom sentrum og periferi. Dialog og samarbeid må til for å byggja bruer mellom folk og grupper med ulikt syn.

Fritid Næss er busett i Norheimsund, har kone, born, bonusborn og bonusbarneborn. I tillegg til å vera saman med familien vil han ta seg tid til å lesa skjønnlitteratur, få med seg ein og annan pop- eller pianokonsert og kanskje også ein gutetur til England for å heia på favorittlaget Leeds. Sist, men ikkje minst, han må trena litt.

Det trengst for å kunna gjera ein god jobb som ordførar, trur han.

Innan reiselivsutvikling ser Næss mest over og innover Hardangerfjorden. Han er oppteken av å bruka ny teknologi for å utvikla kulturhisto-

H E iMA

35

Odda Tekst og foto: Randi Jåstad

Den politiske tungvektaren i nye Ullensvang kommune Den 47 år gamle AP-ordføraren, Roald Aga Haug, tenkjer, snakkar og arbeider med politikk døgeret rundt, året rundt.

– Eg jobbar sikkert meir enn det som hadde vore nødvendig, men eg likar å vera med der det skjer noko, eg likar å møta folk, og eg er levande oppteken av å utvikla den nye kommunen slik at både dei som bur i utkantane og i Odda sentrum, kjenner seg stolte over å høyra til i Ullensvang, seier han.

Fritidsinteresser har han ikkje tid til, anna enn ein tur på hytta på Reinsnos i ny og ne. Heldigvis har han heile familien sin, sambuar, born og barneborn, buande i Odda slik at det er lettvint å halda kontakt med dei.

Tæring etter næring Haug er utdanna sosionom og har hatt ulike jobbar innan velferdsetaten i Odda fram til han vart heildagspolitikar som ordførar i 2015.

Såleis har han inngåande kjennskap til kva som trengst innan omsorgsfeltet. Folketalsprognosane viser at gjennomsnittsalderen i distriktet vert høgare, og det vil krevja store kommunale ressursar for å gje gode tenester til alle. Haug understrekar at for å skapa tenlege velferds-tilbod til innbyggjarane må ein ha orden på kommuneøkonomien. Å laga eit ansvarleg budsjett i den nye kommunen no blir krevjande, tøffe prioriteringar må gjerast.

Det viktigaste for kommunestyret er å leggja til rette for næringsutvikling som kan skapa arbeidsplassar og generera skatteinntekter.

By og land, hand i hand Haug seier Ap helst ville ha samarbeidd med SP, men slik vart det ikkje. No leiar han ein fleirtals-

36 HEi MA

koalisjon med Venstre, KrF, SV og Raudt.

– Eg har alltid tenkt at Odda og Ullensvang høyrer saman geografisk, historisk og kulturelt, seier Aga Haug.

Fjordsidene i Sørfjorden møtest i Odda, og fram til 1913 var Odda og Ullensvang ein kommune.

Odda åleine har ikkje nok arbeidskraft til arbeidsplassane sine og er difor avhengig av innpendling. Den største innpendlaren er Ullensvang, der over 10 % av innbyggjarane arbeider i Odda. Desse to kommunane har heilt sidan tungindustrien vart etablert i Odda for vel hundre år sidan, vore gjensidig avhengige av kvarandre. Landfast samferdsel gjer at Jondal no er blitt nærare knytt til Odda og Sørfjorden. Til dei som er redde for at for mykje skal bli sentral isert til Odda i den nye kommunen, seier han at han er mykje meir redd sentraliseringstendensane frå distriktet til Oslo og Bergen enn frå utkantbygdene til Odda. Intensjonsavtalen for samanslåinga mellom dei tre kommunane legg vekt på desentraliserte tenester. Det skal vera lys og aktivitet i heradshusa både i Jondal og i Kinsarvik. Sentraladministrasjonen vert effektivisert og lagt til Odda, men 80 % av dei kommunalt tilsette skal jobba der dei jobbar i dag.

Regionalt samarbeid Aga Haug ivrar for at heile Hardanger bør samarbeida meir.

– Koplinga mellom Kvam og Ullensvang er underkommunisert, seier han.

– Folk sit på kvar sin haug og driv på med sitt.

Det finst mange høgkompetente arbeidstakarar som har moglegheiter for å utvikla nye arbeidsplassar saman. Kommunane må leggja til rette

for møte mellom ulike fagmiljø og støtta opp om gründerar. Norheimsund/Øystese og Odda bør utviklast som lokomotiv i utviklinga mot tettare felles bu- og arbeidsmarknad. Det krev investeringar i betre og rassikre vegar.

Reiselivet viser veg i regionalt samarbeid. For å få turistar til å leggja igjen meir pengar her hjå oss må dei lokale reiselivsbedriftene samarbeida på tvers av kommunegrensene, understrekar Aga Haug. Tusenvis vitjar Folgefonna, Trolltunga, Steinsdalsfossen og andre turistmål kvar sesong.

Det finst potensiale for fleire aktivitetstilbod og turistmål, men ein må passa på slik at ein ikkje sel Hardanger på billegsal til store internasjonale reiselivsaktørar.

Siderproduksjon er eit næringsområde som utviklar seg rasande fort i heile Hardanger. Høgt utdanna ungdomar kjem heim til fjorden med familien sin og startar med sider. Til no har det vore plass til alle. Koplinga mellom eit aktivt industrimiljø, fruktdyrking, landbruk og reiseliv vil gjera heile regionen attraktiv som buplass, trur Aga Haug. Med slektsrøter på vestsida av Sørfjorden kjenner han godt til moderniseringa innan fruktdyrkinga i Sørfjorden.

Den nye ordføraren viser stolt fram utviklinga som er i gang i Odda med nytt kollektivknutepunkt på smelteverkstomta, leilegheits- og forretningsbygg, nytt hotell, oppgradering av hamneområdet og mykje meir. Odda sentrum skal vera eit tenleg senter både for oddingane og for folk i bygdene, og Aga Haug er ivrig etter å koma i gang med å utvikla heile kommunen vidare.

Judith har Oline som mellomnamn - derav namnet på blomebutikken

Ekte blomeglede på Haga Biltrafikken har minka sidan Hagaåstunellen kom, men kundetrafikken er det mindre å seia på – å driva blomebutikk på Haga er både inspirerande og til inspirasjon.

Tekst og foto: Brit Aksnes Rett ved gamle hovudvegen mellom Kvam og Bergen står det kassar med blomar og potter fulle av fargerik flora. I den gamle snikkarverkstaden er høvling og banking bytt ut med kransebinding og bukettstyling. Huset tilhøyrer same familien som bygde det. I dag er det dotter Judith Oline Espelid Svensdal som driv Oline’s Blomsterverksted oppe, medan underetasjen er bygd om til leilegheit og lager.

Bygningen var eigentleg brukt til overnattingsstad og kafé på 60-talet, og har sidan husa både postkontor, tannlege, gåveforretning, klesbutikk, frisør og hudpleiesalong. Sidan februar 2018 har Espelid Svensdal hatt blomebutikk her, for andre gong.

– Eg tok fagprøve som blomedekoratør i 2006 samtidig som eg jobba i det som då heitte Oline Blomar og Interiør, som eg dreiv i rundt ni år.

Etter det hadde eg blant anna nokre kjekke år i Austevoll på blomsterbutikken på Bekkjarvik, der eg vekependla til Samnanger. Det er kjekt å prøva seg på nye utfordringar, særleg når eg får halda på med det eg alltid har interessert meg for, nemleg interiør og blomar.

Sjølv om Bjørkheim har bygd ut mykje dei siste åra, er det store fordelar med å driva andre stader i kommunen.

– Sidan me eig huset, vert utgiftene til hus forholdsvis låge. Det betyr også at eg ikkje treng forhalda meg like strengt til opningstider. Eg held ope frå 12 til 18 på kvardagar og frå 10 til 14 på laurdagar. Dette gjer at eg ikkje er avhengig av å tilsetja fleire folk, noko som hadde kosta meir enn det eg økonomisk kan tillata, seier ho.

Heldigvis har ho tidlegare tilsette som ringevikarar som kan ta ei og anna vakt slik at ho stundom får ei frihelg. Andre fordelar er at her er godt med parkeringsplass og plass utandørs til plantene. Då slepp ho også ta alt inn og ut kvar morgon og kveld.

– Arbeidskyrkja ligg rett over vegen, Helsetunet med lege, jordmor og fysioterapeut har me her, Samnangerheimen ligg berre nokre hus frå butikken, så Haga er framleis eit livleg sentrum. Eg føler at eg har tillit, og ein kjenner jo kvarandre rundt her, så det er rom for både handel og hygge. Me har mellom anna hatt nattope to gongar i året, med uteservering av kaffi og sveler, noko som har vore svært vellukka og triveleg, seier Judith medan ho opnar dørane for nok ein travel dag i blomeverkstaden.

Det er god plass til både parkering og utstilling framfor butikken på Haga

H E iMA

37

56 55 00 00 E-post: post@kvamelektro.no www.kvamelektro.no bukken.no

Tlf:

Lydplanke

JBL bar studio

Bluetooth høgtaler

kr. 1990,-

Amadeus Coro

kr. 591,Varmeteppe

Kjøkkenmaskiner

Ankarsrum Assistent AMK6230

Playstation

Point varmeteppe m/ justerbar varme

PS4 500 GB

kr. 2490,-

kr. 499,-

kr. 5990,-

Bellisimo tak

Kullsyremaskin

SodaStream Genesis

kr. 699,-

Monarque tak Stort utval i butikk på lampar og dekorpærer i mange ulike typar

Samme pris i butikk som på nett - velkommen til ein hyggeleg handel!

Hardangerfjordvegen 642, 5610 Øystese

VI HAR ET STORT UTVALG AV OVNER!

Tlf. 413 30 500 38 HEi MA

FOTO & DESIGN: HORDALAND FOLKEBLAD

Går du med ein hyttedraum i tankane?

Me teiknar og byggjer hytter på Kvamskogen MONTÉR KVAM Me leverer nybygg, tilbygg og rehabiliterer

Steinsdalsvegen 104, 5600 Norheimsund 56 90 40 89 info@monterkvam.no

Tlf. 99 55 12 32

bukken.no

Steinsdalsvegen 187 5600 Norheimsund

Tlf. 975 92 488

H E iMA

39

Vatn og vind i håret -seafari på HardangerfjordenTekst og foto: Arne Fykse

Reisande i Kvam, grupper og enkeltpersonar, har lenge etterspurt eit tilbod om å koma seg ut på fjorden, ein tur som ikkje tek for lang tid, og som ikkje er bunde opp til morgon- og kveldsavgangar på dei etablerte rutene. To RIB-selskap etablerte seg i sommar for å gje desse reisande eit tilbod. Begge båtane er registrert for inntil 12 personar og vert drivne av 2 kraftige utanbords-motorar, kvar på 300 Hk. Ein RIB er ein stiv, oppblåsbar båt (engelsk: rigid-inflatable boat).

Norheimsund Rib Seafari, er ein del av Norheimsund Hamneutvikling SA og Norheimsund Gjestehamn. I utgangspunktet er det eit selskap drive av entusiastar som ynskjer å utvikla hamneområdet i Norheimsund, tilretteleggja for båtgjester og ha aktivitetar på fjorden.

40 HEi MA

Informasjonsansvarleg Hallvard Bjørgum i Norheimsund Rib Seafari talar varmt om alle dei som er med å drifta gjestehamna. Båtkompetansen er høg, og partshavarane likar å vera med å skapa aktivitet.

Saman arbeider dei no med planar for bensinfylling og ladestasjon for framtidige el-båtar for å gi god sørvis til vitjande maritime gjester.

Turane til Norheimsund Rib Seafari er tilpassa individuelt reisande, og hadde i sommar faste avgangar frå Norheimsund med fast innhald og pris. Turane marknadsførte dei, ubeskjedent på engelsk, som "The Ultimate Fjord Experience."

Turistinformasjonen i Bergen selde billettar, og dei kunne fortelja at det var fyrste produktpakken dei nokon sinne hadde selt frå Kvam.

Den inneheld buss frå og til Bergen, tur på fjorden, besøk på Hardanger fartøyvernsenter

og gåtur rundt Movatnet til Steinsdalsfossen.

Hallvard Bjørgum fortel at rib-turar ofte vert knytt til fart og spenning.

- På våre turar får ein både vatn og vind i håret, men høg fart og bråk er ikkje ein del av vår profil.

Bjørgum synest det er viktig at gjestene får med seg den lange og viktige båtbyggjartradisjonen me har i Hardanger. Difor er Hardanger Fartøyvernsenter med i programmet. Utanlandske gjester har ofte høyrt om Roald Amundsen, men dei færraste veit at den 70 fot store jakta Gjøa vart bygd i 1872 i Jørafjero i Rosendal av Knut Johannesson Skaala. Fyksesundet er trolsk, hardingfelene har opphav i Botnen, og fossar frå fjellveggene gjev gjestene endå til ferskvatn i håret.

Passasjerar på båtane til Norheimsund Rib Seafari og Hardangerfjord adventure as har stortrivest på Hardangerfjorden i sommar.

Foto: Bård Gauden

Foto: Bård Gauden

Skreddarsaum

Hardangerfjord Adventure AS driv den andre rib-båten. Selskapet tilbyr førehandstinga pakketurar frå Norheimsund, Øystese, Jondal og Herand.

Dagleg leiar Thor Arvid Pedersen fortel at dei har litt andre kundegrupper og produkt som er skreddarsydde for desse. Såleis blir ikkje den eine turen lik den andre. Samarbeid med mange andre tilbod kring fjorden gjer at firmaet kan gje kundane ei heil smørbrødliste av aktivitetar tilpassa den enkelte.

Dei mest populære turane i prøvesesongen har vore reine rib-turar, kombinert med besøk på Steinstø Fruktgard eller fjellturar. For neste sesong ser dei behovet for å tilby fleire fjellturalternativ og litt meir fart og spenning. Dei ynskjer og å vera eit tilbod for kurs-, konferanse- og turgruppe-

Hallvard Bjørgum syner fram flytedressar. Godt og godkjent overlevingsutstyr er påbode. Det er og viktig at alle er trygge og held seg varme på turen

marknaden. Det krev langsiktig marknadsføring og tilpassa produkt.

Frå preik til praksis

Hallvard Bjørgum meiner dei med desse etableringane har gått «frå preik til praksis». Det er mange brikker som må på plass for å skapa eit godt produkt. Tilfeldigheiter gjorde at begge tok tak i forretningsideen same året. Men med ulike kundesegment og ulike produkt ser dei ikkje på kvarandre som konkurrentar. Med eit samarbeid i framtida kan dei utfylla kvarandre og gjerne stå saman om større oppdrag når det er behov for det. Begge aktørane synest det har vore ein vellukka prøvesesong og ser fram til å ta fatt på neste. Dei legg si sjel i å levera gode og trygge opplevingar, helst meir enn det gjesten forventar.

H E iMA

41

Håkon Fosso i flygarasjen sin i Vikøy

Levemann i svevet ”Han er god”, seier ein og observerer eit akrobatfly som forsvinn bak nybygget på strandpromenaden i Norheimsund. ”Han er galen”, seier ein annan og sidemannen nikkar. ”Han” er Håkon Fosso, flyentusiast og god galning. Men også levemenn treng tena til livets opphald.

Tekst og foto: Brit Aksnes Godt over ein time sein kjem Håkon Fosso for å verta intervjua. Han skulle nett på trelasten, han skulle nett på Coopen, han skulle nett gjera alt som fall han inn anna enn å gjera som han hadde fått beskjed om. Håkon Fosso har rukke å verta 54 år gamal, men sjølv om håret er grått, er det framleis eit ungdomleg glimt i auga og ei innstilling som viser at han blæs i dei vanlege rammene ein gjerne har innfunne seg med i vaksen alder.

Så kva har Håkon Fosso eigentleg drive med i livet, og kva planar har han for framtida? Svaret på det siste veit han lite om, men så har han aldri vore ein mann som bryr seg besynderleg med anna enn det som skjer her og no. Oppveksten hadde han i Vikøy, med far Kåre som

42 HEi MA

var lensmann, mor Berit og bror Torstein. Skule var han aldri særleg interessert i, men utdanning har han likevel fått.

– Eg har alltid vore praktisk anlagt, men teori synest eg er dritande kjedeleg, så noko gymnas var aldri aktuelt for meg. På yrkesskulen gjekk eg fileog gnikke-linja, som me kalla mekaniske fag tidleg på åttitalet. Det var fyrst då eg tok teknisk fagskule, at eg tenkte det var noko vits i det teoretiske, for då vart det meir matnyttig. Konstruksjon, styrkeberekning og teknisk teikning, det kunne jo brukast til noko, i motsetning til norsk og samfunnsfag.

underleg var det viktig for entreprenørane å laga eit stabilt livsgrunnlag i verksemda, noko som ofte medfører faste tider og nokolunde føreseielege dagar: ikkje lett for ein som Håkon Fosso.

– Eg har ein gong vorte kalla bohem, men eg veit ikkje heilt kva det betyr*. Eg veit berre at eg ikkje ville stå opp til same tid og gå til same jobb resten av livet, så eg fekk heller ein avtale der eg tok oppdrag for NSI i staden. På denne måten kunne eg styra dagane sjølv og samstundes tena litt pengar.

Og utdanninga kom heilt konkret til nytte. I 1991 starta han og fem til opp Norheimsund Sveis og Industriservice AS (NSI), det som i dag heiter Socon Norheimsund Sveis. Ikkje så

På den tida organiserte arbeidskontoret kurs for sjølvstendig næringsdrivande. Såleis fekk Fosso grunnleggjande økonomikurs, EDB-opplæring samt nok eit frilansbein å stå på, mobilkranførar. I 1999

selde han sin del av NSI, kjøpte gravemaskin og arbeidde med den til 2005. Sidan har det vorte mest mobilkran, men utan faste kontraktar, kun oppdragsvis.

– Nei, kva eg tener, det er eg ikkje sikker på.

Eg har ikkje noko mål om å bli rik, men kva er uansett rik? Har du masse, brukar du masse, men eg ser ikkje poenget i å jobba og spara. Det viktigaste er å ha nok, seier han. Og tak over hovudet har han, med småbruket og gamlehuset på Fosso, både for seg, kona Cristina og ikkje minst: flyet sitt.

Det starta tilbake på slutten av åttitalet, som eit veddemål: Han og kompisane var ute på festbåten sin, plastsnekka Fevik, og Håkon skulle snart i militæret. Båtinteressa hadde han pleia i mange år, men denne kvelden var det ein anna farkost han vart utfordra på. Og utfordringa tok han: Klart han kunne bygga sitt eige fly!

– Dette var lenge før både YouTube og googling, så det var ingen som trudde eg kom til å klara det. Men eg gjekk og kika på sjøflyet som låg i Grova, eit Cessna 206, som eg tok meir eller mindre augemål av. Skissa laga eg på eit millimeterark og tok høgde for mine eigne mål,

kor høg og tung eg var. Så brukte eg ein gamal folkevognsmotor, sveisa propell og skrog og sette det saman. Tyngdepunktet testa eg ved å setja flyet på eit par bukkar. Sidan eg ikkje hadde floge før, tok eg eit par timar på Flesland, berre så eg skulle få kjensla av kva det gjekk i.

Og så var det no berre å prøva, då.

å ha låg fart om du flyg lågt. Sjølv er han aldri redd, men han tenkjer to gongar på alt før han set seg inn i cockpiten. Han gjer ingenting tilfeldig, og det har vorte mange og lange svev etter fyrste turen forbi Aksnesholmane. Både i år og i fjor vann han NM i mikroflyging, og sist år vart det sølvplass i VM i Ungarn.

”Flystripa” er bøen ut forbi huset, nedover bakkane på Fosso og lukst opp over Vikøy. Men fyrste gong han testa flyging var det som sjøfly. Ein haustdag i 1989 køyrde han utover fjorden, og rundt Aksnesholmane kom motvinden, og dermed tok flyet av. Fyrste flyturen var han i lufta rundt eitt minutt, meir eller mindre tilfeldig.

Men veddemålet vann han, til store auge frå kompisane som følgde etter i båt. Dagen etter hadde han meir kontroll, og dermed var den nye hovuddilla sikra – Håkon Fosso vart småflypilot.

Den gamle BMW-en som står i garasjen, vitnar om at Håkon har brei mekanisk interesse, og seinare i haust reiser han til Storbritannia på damptog-safari. Om han stadig likar å vera i svevet, så kan det til og med koma til å gå på skinner framover. Eller kva er eigentleg planen, Håkon Fosso?

– Eg plar ikkje ha planar. Og når folk snakkar om meininga med livet, så tenkjer eg at det er berre tull, heile greia. Om eg er her eller ikkje, gjer det same nytten. Det er berre å sviva med, seier han før han forsvinn inn i nuet.

Det skulle bli fleire fly etterkvart. Det han har ståande i løa i dag, er skrudd saman frå eit amerikansk byggesett ved namn Kitfox. Og til alle som meinar han er galen der oppi lufta, så er det ifylgje den no erfarne piloten langt verre

*bohem m1 (bohe´m; franskbohème, eigenleg 'person frå Böhmen' (latin Boihaemum), krins av personar, særleg kunstnarar, som lever eit fritt liv utan omsyn til vanleg moral.

(Den norske ordboka)

Frå årets Wing & Wheels Hardanger i Norheimsund

H E iMA

43

Velkomen til Hardanger!

Saman gjer vi det betre Skal vi ta vare på alt det verdifulle vi har her på Vestlandet, må vi gjere det saman – for saman gjer vi det betre.

Saman for ei endå sterkare næringog samfunnsutvikling i Hardanger.

44 HEi MA

Foto: GettyImages

bukken.no

Kvam herad

www.visitkvam.no

Velkommen til

Thon Hotel Sandven!

Me startar årets jolebordsesong 23. november

Hugs komler kvar torsdag!

Sjå oss på facebook!

bukken.no

Åpningstider mån-fre 8-16, laur 10-14.

Adr. Sjusetevegen 6, 5610 Øystese.

Tlf. 56 55 55 26 /e.post.signe@bunadsbua.no

bukken.no

Kjøp julegåvene her.

Tips: Gåvekort!

FREDAGAR: Buffet med varmmat og dessertar Kr 595,- per person LAURDAGAR: Buffet med varmmat og dessertar.

Dans i Bankettavdelinga.

Kr 675,- per person

THE BEATLES Til våren 2020 kjem det ei heidundrande førestilling om dei 4 gutane frå Liverpool sitt liv og sin musikk. Lys, lyd og musikk skal halda vanleg høgt Kvammakor-nivå. Her er det berre å gle seg.

Kvammakoret veks også i talet medlemer. I dag er det 50 glade røyster som fyller Øystese barneskule kvar torsdag. Men her er det plass til fleire. Ta gjerne kontakt med dirigent Olav Skeie Lid, tlf 91 64 13 25, om du kjenner at det rykkjer i foten og vibrerer i stemmebanda dine.

Song forlenger livet - garantert

Me tek imot små og store selskap, som bryllaup, konfirmasjon, feiring av åremålsdagar og slektstreff.

Me serverer jolamat kvar dag frå 15. desember.

bukken.no

Kvammakoret legg stadig alen til sin vekst. Ikkje før hadde dønningane etter suksessen Les Miserables lagt seg, før neste prosjekt ligg klart:

SERVERING KVAR DAG: Lunsj/smårettar frå kl. 12.00 - 16.00 À la carte frå kl. 16.00 - 21.30 Dagens kvar dag frå kl. 14.00 - 21.30

Tinging av bord på 56 55 20 88 eller sandven@olavthon.no

H E iMA

45

Helga Laupsa får sjekka indre organ

Desentralisert ultralydpraksis Sjølv om Noreg har eit svært godt offentleg helsevesen, viser det seg å vera marknad for private helsetilbod. Mange synest det er for lang ventetid i det offentlege og vel å betala for undersøkingar privat, slik som hjå Marit Tepstad og Ultralydpraksis AS.

Tekst og foto: Randi Jåstad Lege Marit Tepstad har spesialisert seg innan radiologi, fagfeltet som omfattar røntgen, CT, MR og ultralyd. Ho har alltid vore fascinert av ultralyd og den rivande teknologiske utviklinga innan denne delen av radiologien. Etter å ha arbeidt nokre år for Unilabs og Austad, bestemte ho seg for å etablera sitt eige firma. Resultatet vart Ultralydpraksis AS med kontor i Oslo, Bergen, Stavanger, Førde, Eikelandsosen og sist, men ikkje minst, Norheimsund, der ho starta for om lag eit år sidan. Tepstad fortel at ho har fått pasientar frå Kvam, Granvin, Jondal og Odda.

Kvinnehelsesjekk Tepstad tilbyr ein pakke ho kallar kvinnehelsesjekk, det vil seia undersøking av bryst, eggstokkar og livmor. I tillegg tek ho celleprøvar og sender dei til laboratoriet på Haukeland. Viss det finst indik-

46 HEi MA

asjonar på noko spesielt, kan ho ta blodprøvar, som vert analyserte på Haukeland eller hjå Fürst, som ho samarbeider med. Det er ofte lang ventetid for å få time hjå gynekologar, og kvinner i distriktet må gjerne ta seg fri frå arbeid for å gå til gynekolog. Kvinnehelsesjekken her kan vera eit alternativ.

Ultralyd kontra mammografi Kvinner mellom 50 og 70 år får tilbod om mammografi hjå det offentlege. Tepstad hevdar det er lettare å oppdaga brystkreft på eit tidleg stadium med ultralyd enn med mammografi, spesielt hjå kvinner med tett kjertelstruktur. Ultralyd er ei smertefri undersøking utan stråling. For kvinner under 50 som har brystkreft i familien, gir det tryggleik å få sjekka brysta. Ved ultralyd får ein resultatet med ein gong. Ein del eldre kvinner synest òg det er for

tidleg å slutta med mammografi når dei er 70 og er villige til å betala sjølve for å få sjekka brysta sine.

– Finn eg noko, henviser eg kvinnene vidare, seier Tepstad.

Gravide – No har det blitt vanleg at folk vil ta tidleg ultralyd.

Mange opplever spontanabort, og det er tøft å mista eit barn ein ber på. Etter ein spontanabort blir ein lett bekymra dersom ein blir gravid igjen og vil difor gjerne ha ei tidleg stadfesting på at det er liv i fosteret. Dersom Tepstad oppdagar indikasjonar på at noko kan vera gale, henviser ho kvinna vidare til foster- diagnostisk avdeling på Haukeland.

Total helsesjekk med ultralyd Mange utan sjukdomssymptom synest det er greitt å sjekka helsetilstanden sin med jamne

Åge Midtun i samtale med Marit Tepstad

mellomrom utan å belasta det offentlege helsevesenet. Ein slik sjekk kostar kr 2390 hjå Tepstad, som går systematisk gjennom det meste av kroppen, med spesielt fokus på eventuelle avleiringar eller tronge parti i blodårane. I tillegg ser ho på lymfeknutar, kjertlar, mageregionen og elles kroppen som heilskap. HEIMA har møtt to som har teke denne sjekken.

Helga Laupsa (80) kjem frå ei slekt der mange slit med tette årar og hjarteproblem. Difor ville ho spandera på seg heilsjekk på Ultralydpraksis i vår. Ingenting var gale med hjarta, men Tepstad fann ein stor svulst, som viste seg å vera kreft, i eine nyra. Vegen vidare til kreftspesialist og operasjon på Haukeland gjekk fort.

– Eg er evig takksam for at Tepstad oppdaga dette i tide slik at eg fekk fjerna nyra før sjukdomen fekk utvikla seg vidare, seier Helga Laupsa, som no er heilt frisk og i full vigør. Åge Midtun (69) såg at mange han kjende, vart ramma av ulike alvorlege sjukdomar.

– Eg har éi helse, seier Midttun, og det er mitt ansvar å ta vare på den. Tepstad fann ei svært tett åre hjå Midtun, som no treng rask behandling. Både han og kona har bestemt seg for å sjekka helsa si hjå Tepstad ein gong for året.

– Ja, det kostar pengar, men tenk på alt anna me brukar pengar på. Me tek vare på hus og alt me eig, men passar ikkje alltid godt nok på helsa vår. Midtun trur me må belaga oss på å ta større ansvar for vår eiga helse i framtida. Det offentlege må vera tilgjengeleg for alle, men i tillegg er det fint å ha private tilbod.

Plutselege eller kroniske smerter Mange kjem med smerteproblematikk, slik som plutselege smerter i mageregionen. Ultralydundersøking kan påvisa gallestein, nyrestein, blindtarmbetennelse, kreft i tjukktarm, brokk og andre ting.

– Viss det er mistanke om kreft, henviser eg til pakkeforløp, der folk skal koma til vidare undersøking innan ei veke, understrekar Tepstad.

Somme med hevelsar og smerter i beina lurer på om dei har blodpropp. Dette kan enkelt påvisast eller avkreftast med ultralyd. Det hender at foreldre kjem med born som brått får svært vondt i magen for å få avkrefta at det er noko alvorleg gale. Mange slit med kroniske smerter i muskelog skjelettsystemet. Ultralydbilete kan visa rota til smerteproblematikk, slik som betennelse, slitasje eller avrivne senar.

Omfattande investeringar Ultralyd krev dyrt utstyr, og biletkvaliteten i ny maskinvare vert stadig betre. Den som skal bruka utstyret, må kontinuerleg oppdatera seg. Tepstad har investert i tre stasjonære maskiner og eit berbart ultralydapparat som ho kan ta med i bilen.

Ho har kjøpt seg stor bil med god plass til utstyr som trengst når ho reiser på heimebesøk. Det kan vera ulike grunnar til at folk ikkje klarer koma seg på kontoret, og Tepstad prøver å strekkja seg langt når folk ligg sjuke heime. Somme brukar henne òg som fastlege. Dette året held ho på med å bli ferdig med spesialisering innan allmennmedisin.

Vegen vidare Tepstad er nøgd med mottakinga ho har fått i Kvam og glad for å ha kontor sentralt i Norheimsund slik at det er lettvint for pasientar som brukar offentleg transport. Fram til no har ho vore ein til to dagar i veka i Norheimsund. Viss folk ikkje får det til å klaffa med time her, er det mogleg å dra til kontoret hennar i Bergen eller Eikelandsosen.

Tepstad prøver å vera fleksibel slik at folk slepp venta lenge på time.

H E iMA

47

GRUNN – BETONG – STEINARBEID

NYBYGG OG REPARASJONAR

Byggmeister

Magnar Tveit AS

Sal av Trelast/ Byggjevarer • Skurlast

• Glas/dørar

• Impregnert

• Isolasjon

Bukken.no

Lokal Idéhusleverandør

• Panel/

Tlf: 56 55 56 49 post@gbs-entreprenor.no

listverk

Innstrandavegen 295, 5620 Tørvikbygd Tlf. 977 17 038 | magntve@online.no

Bustadprosjekt til sals: Sjoaskår & Torebøen

Aut. Maskinentreprenør

Henrik Steine A/S

Aut. Maskinentreprenør

Henrik Steine A/S Steine 46, 5600 Norheimsund +47 91 71 49 82 Brøyting – Grunn – Terreng – Betongarbeid 48 HEi MA

Kvinnhovden Camping

Tlf. 917 14 982 Adr. Steine 46, 5600 Norheimsund

Bukken.no

Brøyting Grunn Terreng Betongarbeid Kvinnhovden Camping

bukken.no

Har du behov for å rydde vekk kratt og småskog?

Med krattknuser tar maskina opptil 15 cm småskog. Maskina kan opereres i skråninger opptil 60 graders helling.

Ta kontakt for gratis befaring!

Tlf. 91162615 jarle@jmagekrattogbeite.no

Gamle Dalavegen 116, 5600 Norheimsund post@kjosasmaskin.no // 56 55 25 00

www.kjosasmaskin.no

J. Måge Kratt og Beiterydding AS

Jondal Jondal Bygg AS, 5627 Jondal Telfon 53 66 88 41 Epost: info@jondal.byggern.no

I tillegg til trelast og byggevarer driv me med bygging av hus, hytter, påbygg, vedlikehald og liknande.

T! E H Y N S NORGE ET! H Y N S UMPER NORGE VARMEP FT/VANN

3 A M R E H T L A 3 A M R E H T L A LU DEN FOR TANDAR S E Y N N DE

ER MEPUMP ANN VAR V / T F U L DEN FOR STANDAR E Y N N E D

Vi forhand ler tomter i va kre Hesvik hyt tegrend.

hans@kvteknikk.no 56 55 44 22 www.kvteknikk.no 56 55 44 22

H E iMA

49

Tett på gamle vrak og gamalt handverk - Framtidsretta utviklingsplanar på Hardanger fartøyvernsenter-

Det som no er Hardanger fartøyvernsenter (HFS), starta for 35 år sidan med Torbjørn Kaarbø og Kristian Djupevåg i spissen. Då vart vraket av det som no er HFS sitt flaggskip, hardangerjakta «Mathilde» kjøpt. Dei hadde som mål å restaurera og drifta båten som eit regionalt sysselsettings- og kulturprosjekt.

Tekst og foto: Arne Fykse I dag er HFS del av Hardanger og Voss museum (HVM) med 35 personar i arbeid. Det livskraftige arbeidsmiljøet ved senteret ynskjer vidare utvikling.

Siste år har Riksantikvaren kosta bølgebrytar for sjø og vêr frå sydvest.

Bakom denne er det no laga ei naudhamn for båtar som står i kø for vurdering om restaurering. HFS har i oppgåve å halda desse fartøya flytande i påvente av Riksantikvaren si avgjerd. Seniorkonsulent Geir Madsen fortel om nye planar for framtida.

Nytt innhald i ICA-bygget.

I fleire år hadde området og det såkalla ICA-bygget, vest for noverande verft, lege inne i reguleringsplan som utviklingsområde for HFS. Med HVM på laget vart det økonomiske musklar til å kjøpa området og bygget av Kvam herad. Det gav ny kveik til vidare satsing. Fartøyvernsenterert har allereie fått etablert eit utstillingslokale og nytt lager i bygget. Madsen er særleg nøgd med å ha fått til ein læringsarena for Fagskulen i Hordaland.

Den er plassert i øvste enden av bygget. Hordaland fylkeskommune ønskte å oppretta ei line innan bygningsvern og klassisk restaurering. Avgjerande for

50 HEi MA

valet av studiestad var det aktive handverkarmiljøet ved senteret i Norheimsund.

Fylkeskommunen har finansiert ombygging, og i haust har 16 studentar teke til. Vidare har ein og fått Norsk teknisk naturvitskaplege universitet (NTNU) med på laget. Dei ynskjer å ha base her for aktivitetar innan tradisjonelle handverk. I det inngår bygningsvern, lafting, materialkunnskap, utval av material, verktøy og verktøybruk.

Målet i framtida er i tillegg å få opp fartøyvern på fagskule- eller høgskule- nivå, med tilhøyrande forsking og utvikling. HFS har og høve til å leiga ut handverksverkstad til lokal vidaregåande skule i Kvam, eller til elevar på barne og ungdomstrinn. Geir Madsen brenn for det gamle sløydfaget og for at ungdom skal ha eit alternativ til teoretisk lærdom. Bruken av det nye bygget er enno midlertidig. Det føregår i desse dagar eit stort arbeid med å planleggja eit nytt og permanent publikumsmottak med filmframsyningar, utstillingar, barneaktivitetar og kafé. Vidare seier Geir Madsen at dei på sikt vil ha alle kontora på HFS samla i andre høgda i bygget. Planen er å ha kapasitet på omlag 30.000 besøkjande i året. Gjester kjem frå heile verda, anten

via turoperatørar eller som individuelt reisande. Den typiske turisten i Kvam er svært ofte innom fartøyvernsenteret. Med betra tilkomst via både hovudveg og strandveg ligg infrastrukturen godt til rette for fleire besøkjande.

Planar for verftet "Tett på" har dei kalla visjonsplanen, som går meir på utvikling av sjølve verftet. I den inngår påbygg på smia, ny mekanisk verkstad og lager for material og utstyr. Besøkjande kan gå inn på verftsområdet og koma tett på handverkarar og praktisk arbeid. Her kan dei sjå og læra korleis ting blir til. Geir Madsen trur at dette kan bli veldig populært. Facebook- og YouTube-filmar som er laga på verftet, har oppnådd

høge sjåartal. Det vitnar om aukande interesse for ekte handverk verda over. Geoplan i Kvam er i full sving med å planleggja alle nye bygg og innhaldet i desse. Heile utviklingsplanen har eit budsjett på 100 millionar kroner. Av dette er no 28 millionar på plass. Leiinga ved Hardanger og Voss museum er i gang med å få stat, fylke, kommune og andre gode hjelparar med på å finansiera utbygginga.

Fartøyvernsenteret i Norheimsund er eit lysande føredøme på korleis ein kan kombinera museumsverksemd med kommersiell drift for restaurering av fartøy og båtbygging. Det blir spanande å fylgja med utviklinga i åra som kjem.

Seppe Lehembre er smed og er ein av dei som får romslegare arbeidsplass. Den gamle smia blir tilknytt ein større mekanisk verkstad. (ref 1 på biletet under)

2 1 3 Modell av korleis Hardanger og Voss museum ser føre seg at verftet skal sjå ut etter at 100 millionar kroner og mange arbeidstimar har gjort sitt.

1. Smie og mekanisk verkstad.

2. Lager for deler, material og utstyr 3. Publikumsområde med utstillingar, film, kafé og barneaktivitetar. Kontor i 2. høgda

H E iMA

51

Møte mellom menneske - Jondal frivilligsentral-

Målsettinga for frivilligsentralar i Noreg er å oppretta organiserte møteplassar for folk både i grisgrendte strok og i urbane deler av landet. Frivilligsentralane opererer ikkje med medlemskap, men får inntektene sine frå stat og kommune. I dag finst det 466 frivilligsentralar i Noreg, kvar med sitt lokale nedslagsfelt. Jondal fekk sin i 2012.

Tekst og foto: Randi Jåstad

– Det frivillige arbeidet i Jondal artar seg kanskje annleis enn i andre kommunar, seier Kristine Drake, som er tilsett som dagleg leiar i 50 % stilling.

– Me er så få her i kommunen, berre 1100 innbyggjarar, og me har ikkje noko offentleg kulturtilbod, bortsett frå biblioteket, som er ope berre nokre få timar for veka. Alt som skjer i Jondal utanom arbeidstid, er styrt av frivillige.

Koordinator Frivilligsentralen er ein koordinator for lag og organisasjonar. Blant anna blir velferdstilboda ved Vikevollen sjukeheim arrangert i samarbeid mellom Frivilligsentralen og Jondal og Herand Kvinne- og familielag, som står for den praktiske gjennomføringa. Ein skipar til basarar, kaffistunder, bingo, utflukter og andre ting.

Til saman finst det 65 ulike lag og foreiningar.

Det vitnar om stort engasjement sett i forhold til folketalet! Frivilligsentralen arbeider med å finna samarbeidsformer som jondølingane er nøgde med, og som stettar behov folk spør etter.

Kristine er sekretær for kvinne- og familielaget og hjelper til med å setja opp halvtårsplanar for aktivitetane til laget. Somme lag treng hjelp til å få laga plakatar om arrangement, medan andre igjen treng informasjon om støtteordningar. I tillegg stiller frivilligsentralen opp i mange arrangementskomitéar, slik som til Herands-dagane, landsbydagane

og no i sommar kongebesøket. Saman med folkehelsekoordinatoren arrangerer ein Frisk Trim både i Jondal og Herand ein gong i veka og organiserer symjing for eldre kvar veke. Psykisk helse er eit stikkord for arbeidet. Frivilligsentralen støttar opp under aktivitetar som etablerer sosiale nettverk for folk i alle aldrar.

– Å høyra til i ein flokk og kjenna fellesskap er godt for folkehelsa, seier Kristine. Arbeid med integrering står høgt på prioriteringslista til Frivilligsentralen. Ein gong for året vert det arrangert internasjonal matfestival, der folk frå ulike land lagar mat frå heimlanda sine som jondølingane får smaka på. I tillegg vert FN-dagen markert kvart år. 30 flyktningar frå Syria bur i Jondal, og i tillegg finst det 21 ulike nasjonalitetar blant dei fastbuande.

4H-møte i Sentralen

52 HEi MA

Foto: Ranveig Espeland Øye

Kristine Drake (til høgre) og Grete Vik inviterer folk inn på møteplassen Sentralen

– Når ein skal jobba med integrering, må ein sjølvsagt ikkje laga tiltak berre for innvandrarar, seier Kristine.

– Arrangement der nordmenn og innvandrarar møtest og lærer kvarandre å kjenna, fungerer best.

Seniormiddagar har frivilligsentralen stått for to gonger fram til no, og ein ny er under planlegging i haust. Den vert halden i bedehuset, som har tenleg kjøken. Frivillige lagar nydeleg og rimeleg lapskaus. Eldrerådet i kommunen har ytt tilskot til desse middagane. På middagen i sommar diskuterte folk gruppevis kva aktivitetstilbod dei sakna i Jondal. I tillegg melde folk seg på som frivillige innan ulike aktivitets- område. Kort sagt, frivilligsentralen har ein finger med i spelet i ein stor del av det mang- faldige kulturlivet i Jondal.

Kurs Kristine fortel òg at ho skipar til kompetansegjevande kurs for laga. Mellom anna rekneskapsføring og styre- og media-arbeid har stått på programmet. Slike tiltak gir påfyll og kunnskap til dei frivillige. Sparebankstiftinga har støtta desse kursa. No planlegg frivilligsentralen førstehjelpskurs for alle interesserte. Odda Røde Kors står ansvarleg for det faglege innhaldet.

Sentralen Nytt av året er møteplassen Sentralen, som vart høgtidleg opna på landsbydagen 20. mai. Ordføraren og styreleiaren stod for snorklipping, og alle som møtte fram, fekk servert kaffi og vaflar. Grete Vik er tilsett i 20 % stilling for å gje dette lokalet innhald. Sentralen ligg i same bygget som kontoret til frivilligsentralen i Jonavegen. Huseigaren, Trygve Johnson, gav Grete og medhjelparar lov til å pussa opp lokalet, og i sommar stilte folk på dugnad for å måla, snikra og gjera lokalet fint og tenleg til ulike aktivitetar. Ein fekk tak i rimelege møblar og elles utstyr som trengst.

No skal rommet fyllast med aktivitetar. Elevane på ungdomstrinnet ynskjer seg spelekveldar og ein stad å vera etter skuletid. Somme treng ein stad å vera medan dei ventar på skulebussen eller i tida mellom skuleslutt og fritidsaktivitetar.

Elevar som byrjar på ungdomstrinnet, treng òg ein uformell stad der dei kan bli kjende med nye klassekameratar. På sentralen har dei tilbod om gratis wifi, og dei kan lunka seg mat i mikrobølgeomn.

– Ungdomane ynskte seg sofa, og sofa har dei fått, seier Grete.

Grete er oppteken av brukarmedverknad. Det er viktig at folk sjølve kjem med innspel til kva behov dette lokalet skal dekka. Det praktiske med reingjering og ordensreglar må drøftast med dei som brukar lokalet. Grete er førebels fleksibel når det gjeld arbeidstid. Ho og Kristine snakkast om måndagane, og elles arbeider Grete etter mottoet «Vegen blir til mens me går».

Ikkje alle menneske likar å vera med i organiserte fritidsaktivitetar. Somme vil ha uorganiserte lågterskeltilbod, der ein ikkje treng møta fast eller teikna medlemskap. For desse kan Sentralen vera ein uformell møteplass der ein kan stikka innom og få seg ein kopp kaffi og snakka med folk. Møtelokale i Sentralen kan leigast gratis. No medan skulen i Jondal blir renovert, er det færre klasserom til utleige, og Sentralen kan vera eit godt alternativ for laga.

Rekruttering Grete og Kristine skaffar seg no oversikt over kven som kan tenkja seg å gjera noko saman med andre, og blir glade når folk kjem med idéar eller har lyst til å vera med.

H E iMA

53

www.kvamauto.no

Baderomstilbehør

-25%

KVAM AUTO

Tilbodet gjeld veke 48

• PKK på lette og tunge køyretøy • Service og reparasjonar på alle typar køyretøy, landbruks- og anleggsmaskiner Karosserireparasjon og lakkering Hydraulikkslangar etter behov Delar og bilrekvisita Dekk i dei fleste dimensjonar Kontroll og service på brannsløkkingsutstyr

BLACK FRIDAY

BODONI

KVAM AUTO AS

Føl oss på sosiale medier for inspirasjon og tilbod

Knalltilbod i butikken denne dagen

Haugamyrvegen 12, 5600 Norheimsund Telefon: 56 55 37 30 • Telefax: 56 55 37 31 • E-post: post@kvamauto.no

Nå åpner bakkene snart...

56 55 36 00 - www.tecno.no

JULEGÅVETIPS Kom innom vår julebutikk for tips

glynt.no

• • • • •

REDUSERTE PRISAR PÅ SESONGKORT Vinteren nærmar seg og vi hiv oss på trenden med rimeligare prisar på sesongkort.

Frå 1.november til 30. november vil sesongkorta kunne kjøpes på nettsida for:

Familiesesongkort: 7000,Voksne: 2000,Ungdom: 1700,-

ULØYSTE OPPGÅVER?

ME KJENNER DEI DU TRENG!

NLT Hordaland hjelper deg gjerne!

Familiesesongkort gjeld for foreldre og barn (under 20) registrert på samme adresse.

Ungdom 7-17 / voksne 18 - 64 / pensjonist 65+

JULEGÅVETIPS:

ner bakkene snart...

Nå åpner bakkene snart...

GÅVEKORT på reingjering

REDUSERTE PRISAR PÅ SESONGKORT

Vask i private heimar, hos bedrifter og organisasjonar.

Ta kontakt!

REDUSERTE PRISAR Vinteren nærmar seg trenden Vinteren nærmar seg ogog vi vi hivhiv ossoss på på trenden PÅrimeligare SESONGKORT med prisar på på sesongkort. med rimeligare prisar sesongkort.

www.furedalen.no

Avløysarar ⋅ Vikarar ⋅ HT-gjerde ⋅ Stillas- og liftutleige

Vinteren nærmartilseg og vi hiv ossvil påsesongkorta trenden Frå 1.november Frå 1.november til30.november 30. november vil sesongmed rimeligare på sesongkort. kunne kjøpes påprisar www.furedalen.no: korta kunne kjøpes på nettsida for: Frå 1.november til 30. november vil sesong-

korta kunne kjøpes på nettsida Familiesesongkort: 7000,-for: Voksne: 2000,- 7000,Familiesesongkort: Ungdom: 1700,Voksne: 2000,-

Ungdom: 1700,-

Familiesesongkort gjeld for foreldre og barn (under 20) registrert Familiesesongkort gjeldpå forsamme foreldreadresse. og barn (under 20) registrert på samme adresse.

Ungdom 7-17 / voksne 18 - 64 / pensjonist 65+

bukken.no

Ungdom 7-17 / voksne 18 - 64 / pensjonist 65+

www.furedalen.no www.furedalen.no

www.furedalen.no

54 HEi MA

Sjusetevegen 27, 5610 Øystese | post@nlth.no | 415 31 490

bukken.no

USRAPPORT BÆREKRAFT

Lid Jarnindustri AS

FAKTA: KG CO2EQ / KG PRODUSERT HEIL LAKS For kvar kilo laks Lingalaks produserer, er miljøbelastninga, omrekna til CO2-avtrykk, på 1,83 kilo CO2 per kilo produsert fisk. Oppdrett av laks har ein av dei lågaste miljøbelastningene samanlikna med annan produksjon av proteinhaldig mat. I dette reknestykket er heile fisken tatt med i berekninga, frå fisken kjem inn i selskapet, til den forlet FÔR FOR BEVISSTE KUNDER selskapet.

FAKTA: SAMFUNNSINDIKATOR Lingalaks benytter Salmon Group sin fôrresept og utforsker I KRONER PERogså KILOandre PRODUSERT LAKS inn i fôr-resepten. I 2018 lanserte innsatsfaktorer For kvar kilo laks Lingalaks verter NOK 14,77 ført tilbake Lingalaks enproduserer, type laks som produsert med marintil algeolje*. samfunnet. Kvart år produserer Lingalaks omlag 11.000 tonn laks Denne distribueres nå til Tyskland og Frankrike hvor produktet og bidreg med NOK 162,5 millionar tilbake til fellesskapet.

rettes mot et forbrukersegment som orienterer seg særlig

mot sunn mat som har høyt næringsinnhold og kan vise til FAKTA: ØKONOMISK BÆREKRAFT produksjonsforhold med lav miljøbelastning. Laksen selges hos PER KILO PRODUSERT LAKS dagligvarekjedene Kaufland i Tyskland og Supermarché For kvar kilo laks Lingalaks produserer, er resultatbidraget NOK 6,83. Match Kvart år investerer Lingalaks ny teknologi og sørger for å effektivisera i Frankrike og imarkedsføres som bærekraftig laks fra Norge, arbeidsoperasjonane på ein måte som sikrar utvikling av selskapet og med underteksten: «God for de rette grunnene». næringa, samstundes som både menneska og fisken vert ivaretekne på beste måte. Dette auker produksjonskostnadane, men denne investeringa Har i 2018 et totalforbruk av fôr på 13 300 tonn lønar seg i det lange løp. Kun med eit langtidsperspektiv og målretta arbeid for sunn ressursforvalting vil det vere mogleg å oppnå berekraft Har en fôrfaktor på 1,16 og fokuserer på i havbruk. ressurseffektivitet inn i fôret FAKTA: BÆREKRAFTSSCORE FOR ÉIN SLAKTEKLAR LAKS 80% av fotavtrykket i produksjon av laks tillegges fôret For å berekne den totale berekraftsscoren for éin slakteklar laks, reknar for at har et vekstmiljø ogpå er sunn og frisk fiskens vekt gonga medSørger indikator.

Forfisken eksempel vilgodt ein slakteklar laks 5 kg gje eit CO2-avtrykk på 9,15 kg, eit samfunnsbidrag på NOK 73,85 Produserer laks med høyt proteinog næringsinnhold og eit resultatbidrag på NOK 34,15

14

som gir et godt sluttprodukt for bevisste kunder

* Leverandør Veramaris

Broad Peak Hooded

Kenwood kjøkkenmaskin

syr» Godt utaval, me «skreddar om! inn en din skipakke, velkom

1200W inkl. smoothie og kjøttkvern

kr. 5999,-

in fjell- og DMammut topptur butikk!

Nytt varemerke hjå oss

bukken.no

bukken.no

Tlf. 56 55 36 60 ne@nhselektro.no

2018 LINGALAKS

Ei bedrift i utvikling

Wilfa vakumeringspakker

frå kr. 999,-

Toppturpakke!

Völkl VTA98 Dynafit Radical ST Salomon MTN

Bosch Oppvaskmaskin SMU24AW01S

kr. 3999,-

Wilfa oppskjærsmaskin

kr. 1499,-

Fjellskipakke!

Fischer E109, Rottefella Magnum Crispi Stetind GTX

Følg oss på:

Du finn oss i Sandvenhagen Industrifelt!

Opningstider: Måndag - fredag 08.30 - 16.00

MO SPORT AS Norheimsund Tlf: 56 55 15 80

Sport1.no

Kvardager 9-16:30 Torsdag: 9- 19 Laurdag: 9-15

H E iMA

55

Optimal såpe Frå venstre: Sidsel Irene Heltveit, Asle Tjøstheim og dagleg leiar Ingunn Bjørke framfor ein av såpeblandarmaskinene

På Sandven industriområde ligg ei verksemd som er tufta på økologiske prinsipp – og ein god dose pågangsmot og oppfinnarånd.

Tekst og foto: Brit Aksnes Har du lagt merke til den grøne såpa som luktar svakt av eddik? Den dukkar stadig oftare opp, både på sjukeheimar, helsekostbutikkar, apotek og offentlege kontor. Optima står det på etiketten, og jammen er det ikkje produsert i Norheimsund.

Stadig fleire har vorte merksame på alt som er merka ”økologisk”, men dette produktet har ikkje vorte til i hurten og sturten for å kasta seg på ei bølge. Den spede starten går tilbake til Ølen på åttitalet og ein engasjert dyrlege ved namn Magne Skjervheim.

I jobben som veterinær kom Skjervheim over mange slags dyreplager. Medan han jobba for næringsmiddelkontrollen i Ølen, kom han tilfeldigvis over den organiske syra som viste seg å vera seg så gunstig for hud og mage. Det kom inn grisar som hadde fått fôr av fiskeavfall

56 HEi MA

tilsett maursyre. Kjøtet dunsta av fisk, men Skjervheim fekk kjennskap til kor fine magane på grisane var. Maursyre er kjent for dei fleste som driv med landbruk, syra er merka med skumle dødningeskallar og etsesymbol. Men at syre kan nyttast til det gode, er mindre kjent.

Tenkjer ein derimot tilbake til naturfagstimane på skulen, demrar det kanskje at låg pH-verdi er bra for mangt. Då Skjervheim fekk jobb i Bergen på veterinærinstituttet, var det god tilgang på utstyr til testing og prøving og her fann han ut at eddiksyre, som er om lag ti gongar svakare enn maursyre, var eit godt utgangspunkt for vidare forsking.

I 1995 flytta han og kona Inger Berit til Kvam.

På Norheim fekk dei bygd ein garasje der han kunne fortsetja eksperimenteringa med blanding

av ingrediensar oppi gamle mjølketankar. Det fyrste produktet Skjervheim satsa på, var ein spenespray.

Men Optima-konseptet skulle nå langt breiare ut enn til takksame bønder. ”Naturen skal berre hjelpast for at hennar eiga kraft skal verka.” Dette har vore filosofien til Skjervheim. Orda kjem ikkje frå han, men frå sjølvaste legevitskapens far, Hippokrates. Lidenskapen og trua på det Skjervheim dreiv med, vart også ei drivkraft for dei som jobba med han. Den aller fyrste han tilsette tilbake i 1997, var Ingunn Bjørke. Næringsmiddelteknologen flytta heim etter 11 år i Haugesund og starta med å hjelpa til med blanding i garasjen éin dag i veka.

– Det var også berre éin forhandlar, eit firma i Trøndelag, som hadde seljarar ut til bøndene.

Den grøne sprayen fekk gode skuss og hestar. På denne tida var det berre eg som produserte, og noko større marknadsføringsbudsjett hadde me ikkje. Jungeltelegrafen har vore og er framleis den beste reklamekanalen for oss, seier Bjørke.

Til å vera ei så godt utprøvd vare, har veksten likevel vore gradvis og stødig. Dette var endå ein av hovudtankane til Skjervheim: kontrollert vekst og nøkterne produkt - ikkje noko sjansetaking, ikkje noko jåleri.

Det at såpe, gel og spray i dag er tilgjengeleg for folk så vel som fe, skuldast nok ein gong tilfeldigheitene.

– Ein gong tidleg på 2000-talet hadde Magne eit uhell og fekk eit stygt brannsår. Han tenkte det kunne ikkje skada å spraya på litt av det grøne middelet, og ni dagar seinare var han fin igjen, fortel Bjørke, som opplyser om at i dag finst det ni produkt til folk og åtte til dyr, samt to reinhaldsmiddel. I volum er det framleis spenesprayen som sel mest, men dei mange spesialutvikla preparata for menneske står for nesten halvparten av omsetninga.

– Den store utfordringa vår framover vert nok kva som skjer med landbruket. Fleire legg ned eller sel mjølkekvoten, og det merkast. Å prøva utanlands vert for dyrt, då frakt kostar svært mykje. Men me sel til Sverige og Danmark gjennom nettbutikken. No har me fått veganstempel òg, det vert spennande å sjå om det kan ha noko utslag, kanskje særleg mot dei unge. Og så held Stord sjukehus på med å testa Optima på sårbakteriar. Ein lyt vera tolmodig for å sjå effekt mot eksem og andre hudproblem, men resultatet av testane her kan bety mykje.

Dokumentasjon inn mot helsesektoren er viktig og avgjerande for auka sal her.

I 2010 fekk Skjervheim den tunge beskjeden om alvorleg kreftdiagnose. Det hindra han ikkje i å jobba til siste slutt, men i 2017 døydde den allsidige opphavsmannen til Optima. Men livsverket hans fortset, med Ingunn Bjørke som dagleg leiar sidan 2011. Med 6 tilsette fordelt på 4,2 årsverk og meir enn 7 millionar kroner i omsetning, har ho nok å henga fingrane i. Tre gongar i veka vert det sendt ut varer, og Bjørke skryter av dei lokale forhandlarane.

Optima har heile vegen vore ei familieverksemd.

Kona til Magne, Inger Berit, jobba fyrst på Posten, før ho gjekk inn i drifta frå 2007. På denne tida bygde dei huset som i dag rommar produksjon, pakking, varelager og administrasjon. Før det hadde Ingunn og Magne teke med seg mjølketankane og leigd ei løe som gjekk under namnet Andahuset.

– Ja, det var ikkje særleg høg standard der.

Ei gamal campingvogn gjorde nytten som do.

Men me hadde fått kontrakt med AK Maskiner, hadde ei enkel nettside og ein seljar på Sør- landet som dekka heile kystbeltet og selde på provisjon til veterinærar og fotterapeutar.

Diabetikarar kan få nedsett følsemd og merkar ikkje når det oppstår gnagsår og andre fotrelaterte problem. Då er Optima-produkta midt i blinken, får me tilbakemeldingar på, seier Bjørke.

Optima har også eit utsal der folk kan koma innom i arbeidstida.

– Salet her er ikkje så stort, men det er hyggeleg å slå av ein prat. Og så fortel kundane gjerne om ting me har bruk for å vita. Det er noko med å få folk til å forstå kva produkta kan brukast til. I tillegg diskuterer me mykje, me som jobbar her – det vert stadig testa nye blandingar og måtar å marknadsføra oss på. Ikkje ein dag er lik, slik er det på ein liten arbeidsplass der alle er litt poteter og må trø til der det trengst.

No har eg gode kollegaer og kan til og med ta ut ferie utan å tenkja for mykje på jobben! Så lenge Optima fortset sin stødige vekst, vidarefører Ingunn Bjørke og staben visjonen til Magne Skjervheim: å hjelpa naturen til å hjelpa oss.

Forhudsrens – eit av dei tidlegaste og for mange eksotiske produkta til Optima

Produksjonsmedarbeidar Sidsel Irene Heltveit syter for fleire dunkar til lageret

H E iMA

57

bukken.no

Bukken.no

Nyheit

frå Optima

- Vår kompetanse, ditt smil

• vask Årgang 1 •| Nr 2 | 2016 post@norheimsundtannlegesenter.no tørk • spray Din annonsestorleik i mm (B X H): Bestill time på tlf. 56

E-post:

KOR

55 53 33

1/4 side

90 x 120

Frist for tilbakemelding: fredag 26. august til e-post: heima@rissgrafisk.no

Mange

bruksområde!

Opningstider Måndag - fredag kl 8:00 - 16:00

Adresse Sandvenvegen 40, 5600 Norheimsund

Kjøkkenpakke -for god mathygiene Universalvask og organiske syrer har låg pH og god effekt på uønska bakteriar og sopp.

Guro Øvsthus Kolltveit, Marthe Langeland, Anita Lie Vikør og Nina Elisabeth Mo

www.norheimsundtannlegesenter.no

Miljøvenleg vask med eddik • Mild og hudvenleg optima-ph.no

bukken.no

Lokale forhandlarar: FK, Boots, Sunkost, Joker Oma, Fotterapeuten og Hardanger glassmagasin

tlf. 909 44 888 ultralydpraksis.no

Timebestilling online

Ultralyd helsesjekk Diagnostisk ultralyd Allmenn legetjeneste Tarm Bryst Prostata Testikler

Tidlig ultralyd gravide Ultralyd muskel / skjelett Celleprøve / livmorhals Urinveier Eggstokker Lymfebaner Hovedpulsåre

Bukspyttkjertel Blodårer på hals Skjoldbruskkjertel Lever og galleblære

Pb. 204 - Nedstegata 4 5602 Norheimsund Tlf. 95 15 25 22 norheimsund@sunkost.no

PÅ GRØN RESEPT

Iversenbygget Grova 35 5600 Norheimsund

58 HEi MA

facebook/Sunkost Norheimsund

rissgrafisk.no

LEV SUNT - LEV BEDRE

Bukken.no

bukken.no

Velkomen innom for gode råd og ein triveleg handel!

Hundeseng i ull med opphøgd kant!

Me har inne ullprodukter frå Canelana. Frå ulike senger til ulldekken, velkomen innom for ein kikk.

Autorisert rekneskapskontor Rekneskap, lønn, fakturering, skatt Taksering landbrukseigedom, hjelp eigarskifte ASP- løysing og skanning av bilag

Følg oss gjerne på Facebook

Sjusetevegen 27, 5610 Øystese Telefon: 56 52 07 70 - E-post Hardanger@vekstra.no

Hunden frys, sjølv om den har pels √ Å halda hunden varm mellom treningsøkter er skadeførebyggande og god dyrevelferd.

AMBASSADØR ulldekken - 100% merinoull

√ Hunden slappar betre av i kvile om den ikkje frys √ Eldre hundar treng varmedekken ved kulde, uansett pelstype Hardangerfjordvegen 640, Øystese Tlf. 404 00 826 � www.tomogjerryzoo.no

www.visitkvam.no

www.kvamnr.no

bukken.no

Ope: Kvardagar 10 - 17 Tors 10 - 18 � Laur 10 - 15

BLI MEDLEM I KVAM NÆRINGSRÅD! KNR er ein interesseorganisasjon for næringslivet i Kvam med 105 medlemer. Våre medlemer representerer 60% av dei tilsette i privat næringsliv og 80% av verdiskapinga. Ved å bli medlem kan du få innverknad på dei saker vi arbeider med og du får informasjon gjennom e-post og møteverksemd.

KNR står bak utgjevinga av næringsmagasinet HEIMA der vi set fokus på bedrifter og enkeltpersonar som skapar arbeidsplassar og aktivitet. I 2012 overtok KNR arbeidsoppgåver og medlemer i Kvam Reiselivslag.

Informasjonssida www.visitkvam.no vart laga ny i 2018 og den skal vi oppdatera kvart år. Går du turar i skog og mark i Kvam vil du finna turstiar som er merka av KNR. Tone Søgaard er leiar i styret og Torleiv Ljones er dagleg leiar. Ta kontakt med ein av desse om du ynskjer meir opplysningar, eller kom innom kontoret vårt i Øystese eller Norheimsund for ein prat. Som medlem blir du med i nettverket og bidreg på dugnaden med å laga gode rammevilkår for næringslivet i Kvam!

knr@kvamnet.no Torleiv – 913 47 997 // Tone - 915 53 338 Facebook: https://www.facebook.com/kvamnr E-post: Tlf:

H E iMA

59

Frå høgre: Tannlegeassistent Nina Elisabeth Mo, apotekteknikar og tannhelsesekretær Guro Øvsthus Kolltveit, tannlege Anita Lie Vikør og tannpleiar Marthe Langeland

Dollarglis eller tenner å tyggja med?

Dei siste åra har ein sett eit generasjonsskifte i tannlegebransjen i Kvam. Nyutdanna tannlegar med familiebakgrunn i Kvam har kome tilbake og etablert seg. HEIMA har snakka med den siste i rekkja, Anita Lie Vikør, som driv klinikken Norheimsund Tannlegesenter AS. Tekst og foto: Randi Jåstad Anita vaks opp i Norheimsund og såg alltid for seg at ho skulle koma tilbake til Kvam som vaksen.

Nyutdanna byrja ho i 2016 å jobba på Tannlegesenteret i Norheimsund. Då senteret skulle seljast i fjor, slo ho til og etablerte si eiga bedrift 1. januar 2019. Med seg på laget har ho tannpleiar Marthe Langeland, tannlegeassistent Nina Elisabeth Mo og tannhelsesekretær og apotekteknikar Guro Øvsthus Kolltveit. Anita gjekk frå å vera kollega til sjef, men i praksis arbeider dei som før.

– Me er fire lokale jenter som likar oss godt i lag, seier ho.

Eigne tenner eller kjøpetenner?

Vaksne og eldre som ikkje kjem inn under den offentlege tannhelsetenesta, er den største pasientgruppa. Mange av dei som tidlegare budde på institusjon, men som no bur heime åleine, plagast med sjukdomar og dårleg tannhelse. Før hadde nesten alle over ein viss alder, gebiss. Slik er det ikkje lenger, no ser ein 90-åringar med eigne, naturlege tenner i behald, men dette kan òg by på problem for dei som ikkje er oppegåande og klarer stella tennene sine.

Mangelfullt reinhald i munnen kan fort resultera i hol, tannkjøtsjukdomar og andre problem.

60 HEi MA

Nøyaktig tannpuss er minst like viktig for eldre som for born.

– Ingenting er betre enn å ha eigne, naturlege tenner, seier Anita. – Likevel, av og til er gebiss einaste løysinga.

Det estetiske Levealderen aukar, og folk vil ha fine tenner heile livet.

– Men korleis definerer ein fine tenner? spør Anita. – Etter mi meining skal dei sjå ekte ut, godt stelte tenner er fine! Me merkar òg auka etterspurnad etter bleiking. Berre tannlegar har lov til å selja bleikemiddel her i Noreg, men på nettet blir det selt ein del ulovleg stoff, som ofte har for høg konsentrasjon av bleikemiddel etter norske retningsliner. Det er opp til kvar enkelt om dei vil bleika tennene sine eller ikkje, det er dei som skal sjå seg sjølv i spegelen kvar morgon. Likevel seier eg frå dersom eg meiner at dei har kvite nok tenner. Sosiale media og reklame vi-ser folk med kritkvite tenner, men det ser ikkje alltid naturleg ut. Om ein har høge tannhalsar eller problem med ising i tennene, er det ikkje noko lurt å bleika tennene.

Få folk til å smila igjen Framtennene er viktige for oss.

– Viss nokon har ei øydelagd framtann, er det kjekt å kunna fiksa den slik at folk torer smila igjen, seier Anita.

– Eg ser av og til menn som kjem med skjegg, bart og tannproblem. Når tennene blir fiksa, forsvinn gjerne skjegget og barten, karane treng ikkje lenger denne kamuflasjen. Det nye klasseskillet er tannhelse, blir det sagt. Det er ikkje kjekt å søkja jobb og mangla ei framtann når du skal på jobbintervju. Dei som ikkje har økonomi til å gå til tannlegen, slit i eit samfunn som vårt, der alle skal sjå fine ut. Tennene er ikkje berre estetikk.

Så lenge ein har tenner, tek ein dei gjerne for gitt, men den dagen ein misser dei og ikkje klarer tyggja brødskiver eller kjøt, taper ein mykje livskvalitet.

På institusjonar ser ein at når eldre får problem med tennene, misser dei fort matlysta. Maten er ei glede ein kan ha heile livet.

Tannhelse, livskvalitet og matlyst heng saman.

Gamle metodar og nytt utstyr Tannlegar nyttar framleis mange av dei tradisjonelle behandlingsmetodane, men teknologi

og utstyr endrar seg heile tida. Norheimsund Tannlegesenter har kjøpt eit røntgenapparat, (OPG), som tek panoramabilete av heile kjeven. Ein kan sjå på biholer, kjeveledd og oppdaga ulike sjukdomstilstandar. Så vidt Anita veit, er det ingen andre tannlegar som har dette utstyret i Kvam. Ho undrar seg over at den offentlege tannhelsetenesta ikkje får lov til å bruka deira apparat her i staden for å senda pasientar til Bergen.

Tannlegeskrekk Anita har utdanninga si frå Institutt for odontologi ved Universitetet i Bergen. I tillegg til den fem årige utdanninga tok ho eit ekstrafag i tannlegeskrekk, såkalla odontofobi. Med utgangspunkt i kognitiv åtferdsterapi lærer ein seg korleis ein skal gå fram når ein møter pasientar med tannlegeskrekk. Dette faget har ho mykje bruk for.

– Mange utset tannlegebesøk fordi dei er redde tannlegen. Somme skjelv som ospelauv, andre prøver å skjula redsla si. Det er best å vera open om at ein er redd, då er det lettare for oss å gje rett hjelp, seier Anita.

Tannbehandling i utlandet?

– Du får som oftast det du betalar for, både i Noreg og i utlandet, hevdar Anita.

– Diverre kjem det folk til meg som har fått billeg og dårleg behandling ute. Eg skal ikkje skjera alle over ein kam, eg har òg sett fint arbeid utført av tannlegar i utlandet, sjølvsagt, men i desse tilfella har folk betalt vanleg pris. Diverre finst det mykje villeiande reklame for tannlegebehandling i andre land. Folk har ikkje reklamasjonsrett, og norsk pasientskadeerstatning gjeld ikkje for behandling i utlandet. I tillegg har ein problematikken med resistensutvikling for bakteriar, som ein finn blant anna i austeuropeiske land. Den dagen antibiotika ikkje verkar lenger, er vi ille ute. Munnen er ein inngangsport for bakteriar. Eg hadde aldri reist til utlandet og late ein tannlege trekkja ei tann og risikert at eg fekk med meg heim bakteriar som vi enno ikkje har her til lands.

Omsorg Anita kjenner ansvar og omsorg for pasientane sine på fritida òg.

– Viss nokon knuser ei tann, plar eg stilla opp og hjelpa dei viss eg er heime. Folk kan ringja slik at eg kan vurdera situasjonen. Med ein telefon til meg kan dei kanskje sleppa reisa til Bergen og sitja i timevis i kø på Tannlegevakten.

Tilhøvet mellom tannlege og pasient blir ofte nært, ein blir etter kvart godt kjent.

– Eg likar godt det personlege tilhøvet eg får til pasientane mine, avsluttar Anita.

Svanhild Birkenes kvir seg ikkje for å setja seg i tannlegestolen

Guro Øvsthus Kolltveit likar å arbeida med menneske

H E iMA

61

Suanson Aksnes i butikken sin

Lei av hot dog og hamburgar?

-«Sånn Mat» i Grova har gode alternativ-

Nordmenn får stadig tilgang på fleire typar utanlandsk mat i butikkar og på restaurantar. I Norheimsund har ein lenge hatt pizza- og kinarestaurant, og no kanein og få tak i thaimat.

Tekst og foto: Randi Jåstad Restauranten Sånn Mat er oppkalla etter eigaren, thailandske Suanson Aksnes. Det thailandske kjælenamnet hennar som tyder grantre, vert uttala «sånn». Restauranten driv ho saman med mannen sin, Erling Aksnes. I 2017 flytta familien til heimegarden til Erling på Øvre Aksnes, og det viste seg vanskeleg å få jobb for Suanson her i distriktet. Difor måtte ho laga seg sin eigen eigen arbeidsplass. Då skaffa dei seg ei salsvogn der Suanson laga take away thairettar. Vogna fekk dei mellombels ha ståande i Grova.

Inspirasjon og smak frå naturen Suanson har alltid vore interessert i mat. I barndomsheimen sin nordaust i Thailand lærde ho å laga tradisjonelle thailandske rettar.

Ho er kvalitetsbevisst og oppteken av å bruka råstoff frå naturen.

62 HEi MA

– Folk i Thailand er mykje flinkare til å bruka alt dei finn i naturen enn nordmenn, seier Erling, som har budd i Thailand i mange år. Om sommaren plukkar ho sopp, bær og urter i skogen på Øvre Aksnes, og ho reiser til Hardangervidda for å finna molter. I fjøresteinane finn ho krabbe og blåskjell. Kort sagt, alt i naturen som kan etast, gjer ho seg nytte av. Ho utvekslar erfaringar med andre thaiar i Noreg om kva type norske planter som kan erstatta urter og grønnsaker dei kjenner frå heimlandet.

Typisk thaimat Thaiane har varm mat til alle måltid, og alt skal lagast frå ferske råvarer. I hennar heimedistrikt blir det brukt spesielt sterk mat. Når Suanson lagar thaimat her i Noreg, lagar ho mildare variantar. Ris og grønnsaker er felles for alle asiatiske land, men elles har kvar region sine

spesialitetar. Thaiane bukar meir chilli og andre typar krydder enn nabolanda. Grashopper, biller og maur står ikkje på menyen på restauranten i Norheimsund, men heime på Aksnes har dei ulike typar insekt i frysaren. Kven veit, det er ikkje usannsynleg at proteinrike insekt kjem på restaurantmenyar også her i landet i framtida.

Frå vogn ute til restaurant inne Thaimatvogna vart populær.

– Då me fekk beskjed frå kommunen om at me ikkje fekk lov til å stå på fortauet i sentrum lenger, måtte me flytta på oss, men ikkje lengre enn rett over gata, seier Erling.

– Lokalet me har no, har me heile tida leigd til lager. Vogna vart fort for liten og tungvint, og det vart mykje springing att og fram over vegen.

Butikk Samtidig starta dei butikk inst i lokalet.

– Framleis er me i prosess med butikken, me har ikkje fått ordna det slik me har planar om, seier Erling. – Difor har me ikkje butikkskilt utanfor. Likevel, dei som er vane til å laga thaimat, veit kva me har og er faste kundar.

– Mange nordmenn prøver å laga thaimat heime etter at dei har smakt maten hjå oss, seier Suanson.

– Då kjem dei og spør etter ingrediensane me brukar. Ein gong for veka får me får inn ferske grønnsaker og andre varer frå ein importør i Oslo.

Varene kjem med fly direkte frå Thailand. Tidlegare måtte folk i Kvam heilt til Bergen for å skaffa seg ingrediensar til å laga thaimat. Suanson og Erling oppmodar alle å ta ein titt inn i butikken, spesielt i fryseboksane. Der finst blant anna sneglar, froskar og andre ting ein ikkje finn i andre butikkar i Norheimsund. Den mest populære retten i restauranten er Phat met ma moang – steikte kyllingbitar med cashewnøter og grønnsaker. Mange likar også godt Paneng, som består av kjøt i karrisaus med kokusmjølk. Vårrullane får me òg mykje ros for, seier Suanson.

Suanson diskuterer innkjøp for neste veke med ektemannen og medhjelparen sin, Erling Aksnes

Arbeidsplassar Suanson arbeider eit fullt årsverk og vel så det. I tillegg har tre-fire andre kvinner frå Thailand som bur fast i Kvam, deltidsarbeid.

– Dei har andre jobbar i tillegg, og me prøver å sy saman stillingar som kan kombinerast med dei andre jobbane , seier Erling.

– Det er svært stor skilnad mellom vinter- og sommarsesongen, me sel tre gongar så mykje om sommaren. Utfordringa er vinteren med færre gjester og mindre trong for arbeidshjelp. Likevel prøver me så godt me kan å ha noko jobb til alle heile året til desse flinke kvinnene, som ikkje er lette å erstatta.

Festivalmat På Bygdalarm dei to siste åra har Suanson og medhjelparane hennar servert mat utover natta. Første året vart overveldande, dei visste ikkje kor stor etterspurnaden kom til å bli, og dei hadde for lite mat. I år var dei betre førebudde. Før dei tre timane med sal om natta ligg ei heil vekes arbeid for fem personar. Sånn Mat stod òg for matservering inne i teltet på trebåtfestivalen i Norheimsund i sommar, og det gjekk fint. No byrjar dei få god trening i å få ekspedert bestillingane fort. Nordmenn likar ikkje å stå i kø. Vårrullar er god festivalmat, enkelt å ha i handa og eta ute, men dei er tidkrevjande å laga. På Siderfestivalen i Øystese i fjor serverte Sånn Mat både på dagtid og seint på kvelden. Festivalmarknaden er stor, men det krevst tid. – Dei fleste er glade for å få smaka thaimat, men det finst og dei som er misnøgde fordi me ikkje serverer pølser i brød, seier Erling.

Suanson Aksnes med to av medhjelparane sine, Jamrun Sanguansitthikun (i midten) og Chayanan Chandaeng

Kva no?

Suanson har mange planar for framtida, ho drøymer om å kunna reisa rundt på festivalar med vogna og kanskje starta ein restaurant til, men ho konkretiserer ikkje noko meir enno.

– Dagane strekk ikkje til, seier Erling. Han har eigen fulltidsjobb på dagtid, og dei har to små born. Suanson seier ho er avhengig av hjelp frå ektemannen til papirarbeid og andre praktiske ting. Sånn Mat er Suanson sitt prosjekt, ho bestemmer kva som skal gjerast framover, men førebels har dei meir enn nok med bedrifta i Norheimsund.

Hytteturistar frå Børvenes kosar seg med vårrullar.

Frå høgre: Ida Bruland Knutsen, Benedikte Berg, Elsa Flåterud og Hanne M.F. Fjermeros

H E iMA

63

Avsendar: Kvam Næringråd Sjusetevegen 27 5610 Øystese

Hardanger er verdas navle, for oss.

Kjetil Aarsand 988 20 428

Svein Olav Holdhus 970 01 895

Kom innom vårt kontor i Norheimsund.

Vi er din lokale meklar med lang erfaring og god lokalkjennskap til marknaden i Hardanger. Du finn oss i Sparebanken Vest sine lokale i Norheimsund. Vi gir deg gode råd anten du skal kjøpe eller selje.

Kom innom våre kontorer

Ring oss 915 05560

Kontakt oss på emvest.no