Fyrir Kjartan, googlaðu og vertu forvitinn. Ekki er allt sem sýnist og ef þú skoðar rafsegulrófið og hið sýnilega ljós, og allt svo sem utan þess liggur( það sem við sjáum ekki ) þá er það alveg ljóst að við sjáum eki neitt, vitum enn minna og á meðan við getum ekki útskýrt lífgjafa okkar, ljósið, þá má alveg spyrja sig, fokk hvað við vitum lítið!
Ég vaknaði kl 02:00 og stóðst ekki að henda á þig eins einfaldri útskýringu og mér er unnt að koma frá mér. Hún gerir hins vegar kröfur til þín að skoða heimildir, fara á youtube því heimsmynd þín (mjög líklega, er að fara að gjörbreytast). Við fyllum ekki á fullt glas, gaman að heyra að þitt er ekki fullt og sérlega ánægjulegt að heyra forvitni þína og mér því ákveðið kapp að vekja upp fleiri spurningar en svör! Enda mun skemmtilegra að spyrja en að vera að svara alltaf einhverju eins og maður skilji nokkurn skapaðan hlut.
Neðangreint eru vísindi, ekki einhver djöf hómopati af skólavörðustíg, eða taroot lestur o.sfrv. Þetta eru stærstu spurningarnar um tilveru okkar, og engin haldbær svör til! Þær búa bara til fleiri spurningar
Einföld útskýring á Quantum-fyrirbærum og Multiverse
1. Quantum Entanglement
Quantum entanglement er þegar tvær agnir(rafeindir t.d) tengjast á furðulegan hátt. Ef þú breytir hegðun einnar, þá breytist hin samstundis líka, með nákvæmlega sama hætti - sama hversu langt þær eru frá hvor annarri! Þetta er eins og að hafa tvö hjól sem snúast alltaf saman, jafnvel þótt annað sé á Íslandi og hitt í öðru sólkerfi milljónir ljósára í burtu frá hvoru öðru! E=mc2 sem segir meðal annars að ekkert ferðast hraðar en ljósið er því fallin jafna að því leytinu til (margt annað sem gengur upp hins vegar)
Vísindamenn hafa sannað að þetta er staðan, þ.e raunveruleikinn RAUN-VERAN er allt annað en sýnist. Voru veitt nóbelsverðlaun 2022 fyrir uppgötvunina, en þær eru nú meginkrafturinn í því að skapa skammtatölvur sem gera ráð fyrir öllum mögulegum útkomum samtímis!
2. Double-Slit Experiment (Tvírifu tilraunin)
Þetta er mjög skrýtin tilraun. Þú tekur ljóseindir og skýtur þeim í gegnum tvær rendur í vegg.
Þegar enginn er að horfa: Agnirnar hegða sér eins og bylgjur í vatni og mynda fallegt mynstur með ljósum og dökkum röndun.
Þegar einhver er að horfa: Agnirnar hegða sér eins og litlir boltar og fara bara í gegnum aðra rifu í einu.
Þetta þýðir að það er engu líkara en að ljóseindirnar "vita" ef þú ert að horfa á þær! Hvernig er það hægt? Þetta er stóra spurningin um áhorfandann í eðlisfræðinni!
3. Schrödinger's Cat (Köttur Schrödinger)
Ímyndaðu þér að þú setjir kött í kassa með einhverju sem gæti drepið hann og/eða ekki.
Áður en þú opnar kassann: Er kötturinn lifandi eða dauður? Skammtfræðin segir okkur að hann sé bæði lifandi og dauður á sama tíma! Þetta hljómar fáránlega, ekki satt?
Schrödinger skapaði þessa pælingu/hugsanatilraun svo hann gæti sýnt fram á hvað skammatfræðin er skrítin (það er engu að síður okkar eini sanni raunveruleiki)
Fyrir Kjartan, googlaðu og vertu forvitinn. Ekki er allt sem sýnist og ef þú skoðar rafsegulrófið og hið sýnilega ljós, og allt svo sem utan þess liggur( það sem við sjáum ekki ) þá er það alveg ljóst að við sjáum eki neitt, vitum enn minna og á meðan við getum ekki útskýrt lífgjafa okkar, ljósið, þá má alveg spyrja sig, fokk hvað við vitum lítið!
4. Multiverse (Margir heimar, margar útgáfur af þér)
Hvað ef það væru margar útgáfur af þér til? Í multiverse hugmyndinni er það nákvæmlega það sem gerist!
Í hvert skipti sem eitthvað gerist, skiptist heimurinn niður í marga aðra heima. Í einhverjum heimi gerist eitt, en í hinum gerist eitthvað annað. Þetta þýðir:
Í einhverjum heimi náðir þú að vakna á réttum tíma í morgun
Í öðrum heimi svafst þú of lengi
Í enn öðrum heimi varstu ekki fæddur o.s.frv
Allar þessar útgáfur af þér eru jafn raunverulegar, en þær geta aldrei hist.
5. Er tíminn raunverulegur?
Margt bendir til þess að tíminn er alls ekki eins og við höldum. Líklegra er að allir tímar séu til á sama tíma - fortíð, nútíð og framtíð - og við upplifum bara einn bút í einu.
Þetta er eins og að horfa á kvikmynd. Öll myndin er til á disknum, en þú sérð bara einn ramma í einu.
6. Af hverju multiverse er sennilegri raunvera en sú sem við upplifum?
Multiverse útskýrir öll þessi skrýtnu fyrirbæri (ofangreint):
Quantum entanglement: Allt er tengt! Í skammtafræðinni erum við öll eitt og heimurinn allur, alls staðar, er sá sami alls stðar, núna, í gær og á morgun
Double-slit theory: Agnir fara í gegnum báðar rendurnar í mismunandi heimum! (Multiverse)
Schrödinger's Cat: Kötturinn er lifandi í einhverjum heimum en dauður í öðrum
Þetta er miklu einfaldara en að segja að agnir "viti" hvort þú sért að horfa! (gátan leyst?)
7. Niðurstaða
Multiverse hugmyndin segir að raunveruleikinn er mun flóknari og undarlegri en við sjáum og upplifum! Í stað þess að hlutirnir "ákveði" hvað á að gera, þá gerast allir möguleikarnir NÚNA - bara í mismunandi heimum.
Þú ert því að lesa þennan texta í þúsundum mismunandi heima NÚNA. Í sumum heimum skilur þú þetta fullkomlega, í öðrum ertu ruglaður, og í enn öðrum ert þú orðinn vísindamaður!
Fyrir Kjartan, googlaðu og vertu forvitinn. Ekki er allt sem sýnist og ef þú skoðar rafsegulrófið og hið sýnilega ljós, og allt svo sem utan þess liggur( það sem við sjáum ekki ) þá er það alveg ljóst að við sjáum eki neitt, vitum enn minna og á meðan við getum ekki útskýrt lífgjafa okkar, ljósið, þá má alveg spyrja sig, fokk hvað við vitum lítið!
YouTube Vídeó til að læra meira
Quantum Entanglement
MinutePhysics - Quantum Entanglement: Leitaðu að "quantum entanglement minutephysics"
Veritasium - Spooky Action: Leitaðu að "veritasium quantum entanglement"
Double-Slit Experiment
Dr Quantum - Double Slit: Leitaðu að "dr quantum double slit experiment"
Veritasium - Double Slit Mystery: Leitaðu að "veritasium double slit"
MinutePhysics - Wave Particle Duality: Leitaðu á MinutePhysics
Schrödinger's Cat
MinutePhysics - Schrödinger's Cat: Leitaðu að "minutephysics schrodinger cat"
TED-Ed - Quantum Cat: Leitaðu að "ted ed schrodinger cat"
Multiverse
MinutePhysics - Many Worlds: Leitaðu að "minutephysics many worlds"
Kurzgesagt - Quantum Mechanics: Leitaðu að "kurzgesagt quantum mechanics"
Heimildir
Fræðilegar heimildir: Bell, J. S. (1964). On the Einstein Podolsky Rosen paradox. Physics Physique Fizika, 1(3), 195-200.
Everett III, H. (1957). "Relative State" formulation of quantum mechanics. Reviews of Modern Physics, 29(3), 454-462.
Young, T. (1801). Experiments and calculations relative to physical optics. Philosophical Transactions of the Royal Society, 94, 1-16.
Nútíma rannsóknir: Florio, A., Nape, I., Koch, R., & Forbes, A. (2023). Real-time nonperturbative dynamics of jet production: Quantum entanglement and vacuum modification. Physical Review Letters, 131, 021902.
Neukart, F. (2025). Quantum entanglement may rewrite the rules of gravity. Annals of Physics.
Ornelas, P., Nape, I., Koch, R., & Forbes, A. (2024). Non-local skyrmions as topologically resilient quantum entangled states of light. Nature Photonics
Fyrir Kjartan, googlaðu og vertu forvitinn. Ekki er allt sem sýnist og ef þú skoðar rafsegulrófið og hið sýnilega ljós, og allt svo sem utan þess liggur( það sem við sjáum ekki ) þá er það alveg ljóst að við sjáum eki neitt, vitum enn minna og á meðan við getum ekki útskýrt lífgjafa okkar, ljósið, þá má alveg spyrja sig, fokk hvað við vitum lítið!
Regula, B., & Lami, L. (2024). Reversibility of quantum resources through probabilistic protocols. Nature Communications, 15(1).
Kennslubækur: Deutsch, D. (2011). The Beginning of Infinity: Explanations that transform the world. Viking Press.
Saunders, S., Barrett, J., Kent, A., & Wallace, D. (Eds.). (2010). Many Worlds? Everett, Quantum Theory, & Reality. Oxford University Press.
Wallace, D. (2012). The Emergent Multiverse: Quantum theory according to the Everett interpretation. Oxford University Press.
Vefheimildir: Baird, C. S. (2013, July 30). What did Schrodinger's Cat experiment prove? Science Questions with Surprising Answers. https://www.wtamu.edu/~cbaird/sq/2013/07/30/what-did-schrodingers-catexperiment-prove/
RIKEN. (2024, May 1). Scientists show that there is indeed an 'entropy' of quantum entanglement. ScienceDaily. https://www.sciencedaily.com/releases/2024/05/240501091652.htm
Stanford Encyclopedia of Philosophy. (n.d.). Many-worlds interpretation of quantum mechanics. https://plato.stanford.edu/entries/qm-manyworlds/
Vienna University of Technology. (2024, October 22). How fast is quantum entanglement? ScienceDaily https://www.sciencedaily.com/releases/2024/10/241022153838.htm