Natuur.ruimte 03/2017

Natuur.ruimte De Puihoek gered?

Gezocht: Vogelaars

De boommarter driemaandelijks verenigingsblad van Natuurpunt Antwerpen Noord vzw september 2017 - oktober 2017 - november 2017 jaargang 24 - nummer 3 verschijnt in maart, juni, september en december Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

De Puihoek in Ekeren

Inhoud

ZEKER LEZEN Natuur.beleid: De Puihoek in Ekeren

4

Gered als groene ruimte?

Natuur.samenleving

9

Gezocht: vogelaars voor citizen science-project

Soort in de kijker: de boommarter Een zeldzame soort in Vlaanderen

Natuur.actueel:

4

10

12

De boommarter

Ontdek mee het havenlandschap op de Antwerpse Rechteroever

Natuur.beweging:

16

Behaag ... Natuurlijk Gezocht: helpers tijdens de boekenbeurs Natuur.kennismaking

Natuur.beleving: fotoverslag

24

10

25

12

Sfeerbeelden van onze barbecue

Natuur.beheer: Dag van de Natuur Herstel oude hoogstamboomgaard in Huzarenberg (Stabroek)

EN VERDER Edito

3

Winkelhoekje

33

Colofon

34

Ontdek mee het havenlandschap Dag van de Natuur

25 KEICOOL Met Snor op stap

AAN DE SLAG 20

Snor en Eikeldop gaan op expeditie

Actief met Eikeldop Doetjes en datjes, niet voor watjes!

22

Agenda

18

Natuur.beheer

26

Handen uit de mouwen

Vergeet niet te genieten

28

EDITO

De buxusmot De zomer is weer voorbij. Ik hoop dat je de tijd vond om even tot rust te komen. Of net de dingen te doen waarvoor je anders de tijd niet voor had. Ver weg of dicht bij huis de natuur verkennen en beleven bijvoorbeeld.

Eens terug thuis in het vertrouwde ‘Antwerpen Noord’ geeft mij dat telkens opnieuw een dubbel gevoel.

In wat voor volgepropt en druk-druk land leven wij toch? Maar ook: er zijn hier dicht bij huis nog heel wat natuurlijke plekjes waar je rust kan vinden en kan genieten van ontiegelijk veel vormen, geuren en kleuren in het landschap!

Een groot deel van de open ruimte die we nu nog kennen in de Antwerpse noordrand is niet het gevolg van vooruitziend overheidsbeleid. Integendeel: de natuurgebieden Bospolder, Oude Landen, Kuifeend, Galgenschoor … zijn er maar gekomen dankzij de inzet van natuurbeschermers en van een maatschappelijke beweging zoals Natuurpunt. De natuurwaarden in deze prachtige natuurreservaten worden ondersteund door de ecologische infrastructuur in het Antwerpse havengebied. Samen op weg naar robuuste natuur.

Maar dat werk is lang niet af. Willen wij onze regio - en bij uitbreiding Vlaanderen - leefbaar houden dan moet er snel een betonstop komen die een einde maakt aan het opsouperen van de open ruimte. In elk van de gemeenten van ons werkingsgebied zijn er voorbeelden te vinden waarin het ruimtelijk beleid heeft gefaald. Soms is het te laat om het tij nog te kunnen keren maar de komende verkiezingen zijn het moment om oude strijdpunten terug boven te halen. Een van deze dossiers is het gebied de Puihoek in Ekeren. De tijd is rijp om hier knopen door te hakken en de toekomst om te turnen van rood naar groen.

Een van de meest vreemde berichten tijdens de zomermaanden was de dramatische terugval van het aantal insecten in het noordwesten van Duitsland. Min 80% de laatste 25 jaar. Niks wijst er op dat het in Vlaanderen beter is. Het is mooi meegenomen dat er minder zoemende muggen zijn om onze nachtrust te verstoren, maar het is best wel bijzonder verontrustend dat ook bloembezoekende insecten het alsmaar moeilijker krijgen.

Ook hier ligt, naast het gebruik van een nieuwe generatie niets ontziende landbouwpesticiden, de versnippering van de ruimte aan de basis van deze terugloop. Maar er is hoop: 8% van de oppervlakte van Vlaanderen zijn tuinen. De naderende herfst is het moment om die iets natuurvriendelijker, iets wilder en iets bloemrijker in te richten. Zo krijgen insecten die van nectar leven nieuwe kansen. Dit sluit nauw aan bij onze jaarlijkse -warm aanbevolen - behaagactie. Ik hoor de eigenaars van mooi geschoren buxushaagjes al tegenpruttelen. Ze hebben een punt: de prachtige buxusmot is een invasieve exoot die je wel handmatig dood kan meppen.

Natuurbeheer is geen exacte wetenschap …

Willy Ibens Voorzitte Natuurpunt Antwerpen Noord

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

Foto: Tim Vochten 3

NATUUR.BELEID

De Puihoek in Ekeren gered als groene ruimte?

Eén langgerekt lint van rijhuizen, snippers woonwijken, ambachtelijke zones, landbouwgronden en hier en daar een streepje natuur: dat is het ruimtelijk beeld in Vlaanderen.

Zo ongeordend en verspreid dat we Europees kampioen zijn qua aantal kilometers weg per huis.

Zodanig verhard dat we regelmatig met overstromingen geconfronteerd worden.

Tekst: Willy Ibens Foto’s: Willy Ibens, Lieze Truwant, Boek Puihoek 4

Betonstop In 2015 was 33% van de ruimte in Vlaanderen ingenomen voor huisvesting, handel, transport en recreatie. En het houdt niet op: nog elke dag sneuvelt er in Vlaanderen 6 ha open ruimte, waarvan 2,5 ha effectief wordt verhard.

Als de huidige trend zo verder gaat, blijft dit ruimtebeslag toenemen tot 41,5% in 2050.

Via het nieuwe Beleidsplan Ruimte Vlaanderen wil de Vlaamse Regering een halt toeroepen aan deze wildgroei. Het doel is om tegen 2040 geen nieuwe open ruimte meer aan te snijden. Wie dan nog open ruimte wil innemen kan dit enkel nog als het wordt gecompenseerd door elders nieuwe open ruimte te creëren.

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

Indien deze 13.000 ha voor nieuwe woningbouw worden aangesneden maken wij de ruimtelijke wanorde enkel groter.

In juni 2017 kregen de gemeentebesturen een brief van Minister Joke Schauvliege in de bus met de vraag wat hun plannen zijn met Of dit nieuwe Beleidsplan Ruimte Vlaanderen de WUG’s op hun grondgebied. Bedoeling al dan niet een dode letter blijft zal vooral is een positieve en afhangen van hoe negatieve lijst op te we omgaan met de toenemende vraag Nog elke dag sneuvelt er in Vlaanderen stellen met al dan niet naar nieuwe woningen 6 ha open ruimte, waarvan 2,5 ha te verkavelen reserve­ gebieden. Gebieden en wat we doen met de die op de positieve lijst grote voorraad aan nog effectief wordt verhard. onbebouwde percelen Als de huidige trend zo verder gaat blijft staan, zullen vlotter aangesneden kunnen i n woong e bie d en in niet ontwikkelde dit ruimtebeslag toenemen tot 41,5% worden. Gebieden die op de negatieve staan, w o o n u i t b r e i d i n g s ­ in 2050. zullen de nieuwe gebieden. bestemming krijgen Uit woonbehoeftestudies blijkt dat in als ‘gemengd open ruimte gebied’. Hier komen Vlaanderen de nood aan bijkomende woningen dan natuurbehoud, bosbouw, landschapszorg, tussen 2013 en 2060 zal toenemen met zo’n landbouw en recreatie aan bod.

506.000 eenheden. Dat lijkt enorm. Maar door leegstaande woningen te recycleren, goed Naar een nieuwe kans voor de gelegen bouwgronden in de bebouwde kom te Puihoek? gebruiken, verlaten fabrieksterreinen opnieuw Een van de grote woonuitbreidingsgebieden in te ontwikkelen voor woningen, onderbenutte ons werkingsgebied is de Puihoek, op de grens woningen op te delen en meer in de hoogte te tussen Ekeren en Kapellen. Planologisch kende bouwen kunnen wij de verwachte bevolkings­ de Puihoek een woelige geschiedenis. We gaan groei opvangen. daarvoor even terug in de tijd.

Een van de eerste concrete stappen die nu nodig In juli 1885 werd voor een Antwerpse notaris zijn is het schrappen van de reserve woon­ de stichtingsakte verleden van de verzekerings­ uitbreidingsgebieden (WUG). In Vlaanderen maatschappij Antverpia Leven. Terwijl in gaat dit over zo’n 13.000 ha open ruimte. die periode vooral welstellende burgers een levensverzekering konden veroorloven kwam stichter-directeur Antoon Van de Weyngaert af met een echte volksverzekering met lage premies waarmee je op belangrijke periodes in een mensenleven geld kon opvragen. Het legde Antverpia geen windeieren. Met de technische reserves werden systematisch honderden hectare heide en landduinen, braakliggende terreinen en marginale landbouw­g ronden opgekocht tussen Ekeren en Brasschaat. De woonwijken Sint-Mariaburg en Bunt zijn letterlijk een product van Antverpia en de aanverwante Bank van Sint-Mariaburg.

NATUUR.BELEID

Deze betonstop moet er komen in fases. Tegen 2025 mag er nog slechts 3 ha vrije ruimte per dag worden ingenomen in plaats van de huidige 6 nu. En tegen 2040 geen vierkante meter meer.

Ruimtelijke ordening was in Vlaanderen tot ver na WO II een onbekend begrip. Wie centen had, initiatief durfde te nemen en inspeelde op de (tot op vandaag onuitroeibare) ‘ons kent ons’-cultuur van de bestuurlijke elite, had zijn handen vrij om eigenzinnig de Vlaamse open ruimte in te vullen.

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

5

NATUUR.BELEID

Daar kwam pas in 1962 verandering in met een eerste wet op de Ruimtelijke Ordening.

De voornaamste opdracht was bestemmings­ plannen op te stellen via een interactief proces. Voor onze regio werd daarvoor begin van de jaren ’60 het Streekplan Schelde-Dijle opgesteld door een interdisciplinair team.

Vertegenwoordigers van Ufsia, Ruca en - toen nog jonge - planologen zoals Bob Cools, Jef Van den Broeck en Frans Tijsmans, maakten een vooruitstrevende planologische visie op.

Voor hen was het evident dat de uitdeinende Antwerpse haven en aanhorende havenindustrie op Rechteroever moesten gebufferd worden door grote groene zones. Zo werden de Oude Landen en de Bospolder groen gekleurd en kreeg ook het landbouwgebied de Polder van Muisbroek en de aangrenzende Puihoek een bestemming als groene buffer. Het bestaande grondgebruik voor landbouw en veeteelt kon worden behouden maar de accenten zouden gelegd worden op natuurbehoud.

In deze planningsprocessen was een ruime inspraakronde voorzien. In maart 1971 adviseerde de Ekerse gemeenteraad om het noordelijk deel van deze groene zone echter te herbestemmen naar woonuitbreidingsgebied.

Antverpia - de grootste eigenaar van de Puihoek had hier immers haar technische reserves van haar levensverzekeringen belegd met als doel er een nieuwe woonwijk met een hoge woondichtheid te ontwikkelen.

Zuivere grondspeculatie dus waar de toenmalige politieke meerderheid wel oren naar had.

De toen nog autonome gemeente Ekeren had daarvoor zelfs een eigen grondregie opgericht. Toen in november 1976 het Ontwerp Gewestplan bekend gemaakt werd, bleek dat het noordelijk deel van de Puihoek inderdaad was ingekleurd als woonuitbreidingsgebied.

(zo’n 12.5 miljoen euro) aan het adres van de Gemeente Ekeren. Er werd beslist om hoogdringend een juridisch advies in te winnen.

Dat advies sloot een mogelijke toekenning van schadeloosstelling niet à priori uit. Als het op 30 augustus 1977 tot een stemming komt in de Ekerse gemeenteraad om de ‘Puihoek als agrarisch gebied te handhaven’ zijn er 20 stemmen tegen, 1 onthouding en 6 stemmen voor. De gemeenteraad zwichtte voor de chantage van Antverpia.

Tot op vandaag een onbegrijpelijke beslissing want iedereen weet dat een adviserende instantie nooit financieel aansprakelijk kan worden gesteld voor beslissingen die door een hoger beleidsniveau worden genomen.

Daarenboven was de schadeclaim belachelijk hoog en stond deze niet in verhouding met de werkelijke waarde van de grond.

Nieuwe eigenaars nemen de draad weer op Intussen bestaan de Bank van Sint-Mariaburg en Antverpia niet meer. In de jaren ‘80 werden ze overgenomen door een malafide Franse verzekeringsmakelaar die uit was op de rijke grondreserves en daarvoor een heuse witwasoperatie had opgezet. Antverpia ging in faling en kwam onder direct toezicht van de overheid. Het actief kwam eerst in handen van Crédit Suisse en na wat tussenstappen belandden de gronden aan de Puihoek bij de verzekeringsgroep Delta Lloyd.

De bevolking van Ekeren ging niet akkoord met deze gang van zaken en wilde hier de open ruimte behouden. Onder deze druk adviseerde de Ekerse gemeenteraad op 7 augustus 1977 aan de Regionale Commissie voor Advies éénparig dat het woonuitbreidingsgebied moest worden geschrapt en vervangen worden door agrarisch gebied.

Nog geen week later dreigde de advocaat van Antverpia met een schadeclaim van minstens 500 miljoen Belgische frank

6

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

Het basisprincipe is om 2/3 van het gebied niet te bebouwen en 1/3 van het gebied te reserveren voor woningbouw. Het onbebouwde deel zou in dit scenario ingericht kunnen worden op een natuurlijke manier, als overstroombaar meersengebied, met een aantal door­­kruisende wandel- of knuppelpaden. Zo zou er een toegankelijk landschapspark als groene ader voor de omgeving ontstaan van zo’n 25 ha.

De ontwikkelbare zone aansluitend op Sint-Mariaburg zou plaats kunnen maken voor 400 wooneenheden.

Door al de overnameperikelen lag de focus van de opvolgers van Antverpia jarenlang op de consolidatie van hun verzekerings­ activiteiten, niet op het ontwikkelen van de Puihoek. Bij de Ekerse bevolking ontstond geleidelijk de zekerheid dat de Puihoek, als de allerlaatste open ruimte tussen het centrum en de wijk Mariaburg, gevrijwaard zou blijven van verkaveling.

Maar daar kwam plots verandering in. In 2012 wordt op het kantoor van notaris De Bie uit Ekeren de vennootschap Immo Puyhoek NV opgericht. Delta Lloyd bracht hier 39 ha WUB aan de Puihoek in als kapitaal. Totale boekwaarde van deze eigendom: 2.200.000 euro. Heel wat minder dan de fictieve schadeclaim zo’n 40 jaar geleden! Een jaar later werd de meerderheid van de aandelen overgenomen door de aanverwante immobiliënmaatschappij Immobel NV. De bedoelingen van Delta Lloyd en Immobel waren duidelijk: het werk afmaken dat door Antoon Van de Weyngaert werd opgestart, namelijk de Puihoek ontwikkelen tot een nieuw woongebied.

Er werd door de projectontwikkelaar een lijvig rapport opgesteld. Dit onderzoekt op welke manier en binnen welke rand­voorwaarden dit gebied in de toekomst kan worden ingeschakeld in de ruimtelijke ontwikkeling van Ekeren. Een naar eigen zeggen ‘hoogwaardig en duurzaam’ voorstel kwam tot stand na verschillende bilaterale gesprekken met cruciale stakeholders

NATUUR.BELEID

en beleidsactoren op gemeentelijk, provinciaal en Vlaams niveau. Het is geen masterplan voor de site maar een visie voor mogelijke ontwikkeling gebaseerd op de juridische context, de waterhuishouding en de landschappe­ lijke structuur.

Omdat de ontwikkeling van de Puihoek niet paste binnen het huidige Antwerpse bestuurs­ akkoord (2012-2018) stelde Schepen Rob Van de Velde dat een ontwikkeling van de Puihoek niet aan de orde is binnen de huidige bestuurs­ periode. “Nu niet en later ook niet“ voegde hij er recent aan toe.

Dat ‘nu niet’ willen we best geloven. Een jaar voor de nieuwe gemeenteraadsverkiezingen in 2018 neemt geen enkel bestuur nog initiatieven die ingaan tegen haar bevolking. Maar voor de toekomst zijn hardere garanties nodig. De enige echte en duurzame oplossing is het planologisch schrappen van het woonuitbreidings­gebied Puihoek. Dit past naadloos in het nieuwe Vlaamse ruimtelijk beleid. Ook al is de voorraad aan uitbreidingsgebieden groter dan de maat­ schappelijke vraag, een evidente beslissing wordt dit niet en zoals uit de geschiedenis van de Puihoek blijkt, is waakzaamheid echt nodig.

Er zal wellicht opnieuw worden gelobbyd door financiële groepen, geschermd worden met schadeclaims en met woonbehoeftestudies.

Maar laat ons duidelijk zijn: met een actuele boekwaarde van 2.200.000 euro voor 39 ha grond, zo’n 5,6 euro/m² , moet voor de Puihoek nauwelijks planschade worden opgehoest. De Vlaamse overheid kan met beperkte middelen hier definitief de knop omdraaien. En wij als Natuurpunt willen zeker een poging doen om na de bestemmingswijziging mee een deel van de terreinen aan te kopen om ze als natuurlijk overstromingsgebied te behouden.

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

7

NATUUR.BELEID

We mogen die waterbergende rol niet uit het oog verliezen. Een functie die omwille van klimaatverandering trouwens alsmaar urgenter wordt. Het biedt daarenboven kansen voor nieuwe natuur met een hoge belevingswaarde.

Voor het noordelijke, drogere deel van de Puihoek kunnen dan andere open ruimte functies worden uitgedacht, inclusief alle mogelijke denkbare vormen van stadslandbouw, voedselbossen, samentuinen, enz.

Naar aanleiding van de bevraging door minister Joke Schauvliege werd op de zitting van het Antwerpse Schepencollege van 7 juli 2017 een evaluatienota goedgekeurd waarin wordt geadviseerd om de Puihoek niet aan te snijden als woonuitbreidingsgebied maar hier de open ruimte te vrijwaren. Dat is een belangrijke eerste stap maar hiermee is het verhaal niet af. Het blijft een niet-bindend advies dat finaal moet worden goedgekeurd door de Vlaamse Regering. Wie aan het recente debacle denkt van de kaart met de ruimtelijke bedreigde bossen weet dat de strijd niet is gestreden.

Red de akkers? Er is meer mogelijk!

We zijn niet opgezet met het idee dat de Puihoek moet worden omgekleurd tot agrarisch gebied. Het probleem van de ruimtelijke ordening in Vlaanderen zit niet in het aantal hectare landbouwgrond - er is voldoende agrarisch gebied beschikbaar voor de beroeps­ landbouw - maar wel in het ontbreken van waardevolle open ruimte met een hoge natuuren belevingswaarde.

Veel woonuitbreidingsgebieden kunnen zinvol ingezet worden voor bos- en natuurontwikkeling.

Het gaat meestal om grotere, aaneengesloten stukken grond, vaak gelegen aan de rand van gemeenten, waardoor ze de grote vraag naar ‘natuur op wandelafstand’ kunnen invullen.

Daarom stelt Natuurpunt al langer voor om de overbodige woonuitbreidings­gebieden om te zetten naar natuur- of bosuitbreidingsgebieden.

Dat geldt ook voor de Puihoek. Natuurlijk moet er rekening worden gehouden met de huidige pachters maar voor ons hebben enkele tientallen hectare ontoegankelijke maisvelden echt geen maatschappelijke meerwaarde.

Verheugend is wel dat het kabinet van minister Schauvliege recent aan de Ekerse CD&V-afdeling liet weten achter het idee te staan om de Puihoek op te nemen op de kaart van de te schrappen woonuitbreidingsgebieden.

We rekenen er op dat die negatieve kaart wordt goedgekeurd door de Vlaamse Regering en snel in openbaar onderzoek kan gaan zodat de politieke flaters van augustus 1977 - net 40 jaar geleden - eindelijk kunnen worden rechtgezet en de Puihoek als open ruimte behouden blijft.

Het grootste deel van de Puihoek is nu al gevoelig voor overstromingen. De idee van de projectontwikkelaars om twee derde van het gebied om te vormen naar overstromings­ gebied met een hoge natuurwaarde is zelfs lovenswaardig en willen we graag overnemen.

8

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

NATUUR.SAMENLEVING

Gezocht: vogelaars voor citizen science-project Heb je al langer de ambitie om aan een of ander monitoringsproject deel te nemen maar deed je dat niet omdat je denkt dat je niet de nodige kennis hebt?

Onze vogelwerkgroep biedt je nu de kans om die wens waar te maken in het kader van een citizen science-project. Deze term, in het Nederlands ‘burgerwetenschap’ genoemd, wordt gebruikt voor wetenschappelijke projecten waarbij vrijwilligers, al dan niet in netwerken verbonden, deelnemen aan onderzoeksgerichte projecten zoals experimenten of monitoring.

Concreet gaat het om de monitoring van nestlocaties van enkele zeer kwetsbare vogelsoorten: kerkuilen, steenuilen, gierzwaluwen en huiszwaluwen. Meestal gaat het om gekende locaties, maar we zijn ervan overtuigd dat er door de uitgestrektheid van ons werkingsgebied nog onbekende locaties zijn.

Kerk- en steenuilen vind je voornamelijk in de buurt van landbouw: de meeste in nestkasten, maar ook in holtes in gebouwen. Het zoeken van nestlocaties van gierzwaluwen en huiszwaluwen gebeurt dan weer voornamelijk in verstedelijkt gebied. Jij kan aan deze projecten een belangrijke bijdrage leveren door zelf op zoek te gaan of mee op stap te gaan om gekende locaties te monitoren.

Je wordt niet zonder enige voorbereiding het veld ingestuurd. Integendeel. Vooraf krijg je de kans om op korte tijd de nodige basiskennis te vergaren tijdens een verkennende excursie.

Met die kennis in je rugzak kun je zelfstandig of samen met andere vrijwilligers aan de slag volgens je eigen tempo, beschikbare tijd of het te bezoeken gebied.

Je stelt je misschien de vraag of we deze oproep niet te laat doen? Het broedseizoen is immers bijna voorbij. Nee, we willen tegen het broedseizoen van 2018 een ruime lijst met nieuwe vrijwilligers opstellen, zodat we deze projecten tijdig kunnen opstarten en geïnteresseerden de kans kunnen geven om zich voor te bereiden.

Een kleine inspanning met onschatbare resultaten!

Interesse?

Stuur een mailtje naar Mathias Michielsen, mathias.michielsen@natuurpunt.be, die jou in contact zal brengen met de project­ verantwoordelijken.

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

Tekst: Ludo Benoy Foto: Mathias Michielsen 9

SOORT IN DE KIJKER Foto: boommarter - Franรงois Van Bauwel

De boommarter, een zeldzame soort in Vlaanderen

Tekst: Diemer Vercayie, Lotte Gielis

De boommarter wordt vaak het zeldzame broertje van de steenmarter genoemd.

Maar in het noorden van de provincie Antwerpen is dat (althans voorlopig) misschien nog wel omgekeerd.

Foto: Franรงois Van Bauwel 10

Natuur.ruimte โ ข september 2017 - november 2017

Zoals de naam doet vermoeden, leven ze hoofdzakelijk in en rond bomen, liefst in grote, structuurrijke bossen. Boomholtes blijken de favoriete nestplaats te zijn. Door de lange pluimvormige staart kan het diertje zich met hoge snelheid in boomkruinen verplaatsen.

Dankzij speciale heupgewrichten is hij in staat om via boomstammen naar beneden te lopen.

De boommarter is een carnivoor. Knaagdieren, konijnen en vogels kunnen best uit de buurt blijven, maar ook heel wat bessen worden terloops naar binnen gewerkt. Vaak dienen bessen als noodrantsoen voor jonge boommarters die de jaagtechnieken nog niet goed genoeg beheersen.

Boommarters in Antwerpen Noord De boommarter is een Europees beschermde soort en een prioritaire soort voor de provincie Antwerpen. In Vlaanderen is de soort zeldzaam.

Ze lijken echter van de regio tussen Kapellen en Essen hun bolwerk gemaakt te hebben en van daaruit uit te breiden. De laatste jaren zijn er heel wat waarnemingen van dit dier gemeld.

van de populatie? Dat er in 2016 niet minder dan 5 verschillende meldingen waren van aangereden boommarters ten noorden van de E19 ten opzichte van één melding in 2015 lijkt toch te wijzen op een toename van het aantal in de regio.

Tegelijkertijd wijst dit op een versnipperings­ probleem. Investeringen in manieren om boommarters veilig de weg te laten kruisen zijn dus heel erg welkom. Ze lijken geen grote liefhebbers te zijn van boombruggen zoals eekhoorns, maar recent onderzoek toont aan dat ze wel gebruik maken van paddentunnels.

SOORT IN DE KIJKER

Qua grootte is de boommarter, met een lengte van ca. 40 - 50 cm en een staart van ongeveer 25 cm, vergelijkbaar met een slanke huiskat. De vacht is donkerbruin tot licht rossig. Opvallend is de witte tot feloranje keelvlek.

Het is erg belangrijk dat we samen de verdere ontwikkeling van de boommarterpopulatie blijven opvolgen. Zelfs in dichtbevolkte gebieden kunnen ze opduiken. Zo werd er recent zelfs in Amsterdam voortplanting van boommarters vastgesteld.

Veilig naar de overkant In het voorjaar van 2017 werd een onderzoek uitgevoerd door Lotte Gielis (masterstudente biologie aan de UA) naar de efficiëntie van amfibieëntunnels in Essen en Brasschaat.

Met behulp van cameravallen, zandbedden en fuiken werd het gebruik van 19 tunnels in kaart gebracht.

In de tunnels in Brasschaat passeerden Maar zijn ze altijd aanwezig geweest, en heel wat amfibieën, bos- en woelmuizen, weer ontdekt dankzij de opkomst van de spitsmuizen en wezels. Op 9 maart werd een cameravallen, of is er werkelijk een toename boommarter gefotografeerd in een van de tunnels. Op 17 maart werden zelfs twee boommarters gefilmd. Dat ze Verspreiding boommarter Antwerpen (bron waarnemingen.be) geen angst hebben voor tunnels is positief nieuws aangezien ze op deze manier veilig een weg kunnen kruisen en zo minder makkelijk verkeersslachtoffer kunnen worden.

Ook in de buurt van het domein Ertbrand in Kapellen, dat Natuurpunt recent verwierf, werden al boommarters waargenomen.

Met enkele doelgerichte ingrepen kan het bos van Ertbrand een steentje bijdragen aan het behoud van de boommarter en deze boomklimmers een veilige thuishaven bieden.

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

11

NATUUR.ACTUEEL

Groot Buitenschoor

Opstalvallei

Galgeschoor De Kuifeend

Bospolder - Ekers Moeras

Ontdek mee het havenlandschap op de Antwerpse Rechteroever

Tekst: Dries Martens, Willy Ibens

De Antwerpse haven … haveninstallaties en industriële activiteiten domineren hier als vanzelfsprekend het landschap.

Je denkt er niet spontaan aan landschappelijke waarden, toch is er aan natuur en natuurlijk erfgoed heel wat te ontdekken!

Foto’s: Dries Martens 12

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

NATUUR.ACTUEEL

Als we aan natuur in de haven denken, komen in de eerste plaats de grotere natuurgebieden in beeld: De Kuifeend, de Bospolder en de Schelde­schorren. Maar er is zoveel meer natuur te vinden. Denken we maar aan de Opstalvallei, waar natuur wordt gecompenseerd die plaats moe(s)t maken voor allerhande havenontwikkelingen.

Of de kleinere reststukjes natuur die een verbinding vormen tussen grotere natuurgebieden. Ook aan de industriële activiteiten in het havengebied is heel wat natuur verbonden, zoals nestelende vogels aan gebouwen, op pylonen of zelfs aan industriële opslagtanks.

Foto: De Kuifeend

Natuurgebieden en/of -reservaten in de haven Bijna te midden van de haven op rechteroever ligt het natuurreservaat De Kuifeend. Dit gebied maakte vroeger deel uit van de historische Polder van Oorderen. Om tegemoet te komen aan het toenemende scheepvaartverkeer in de haven, werd reeds in 1928 het NMBS-rangeerstation Antwerpen-Noord aangelegd. Gedurende de daaropvolgende decennia werden grote delen van de Polder van Oorderen geleidelijk opgespoten met een (soms metersdikke) laag fossiel schelpenzand. Toch bleven - eerder toevallig - stukjes van de polder bewaard ter hoogte van het huidige natuurreservaat De Kuifeend.

Omdat de afwaterende poldergrachten werden doorsneden, liepen die polderrelicten geleidelijk Foto: Groot Buitenschoor

onder water. Tussen de sporenbundels ontwikkelde zich een mozaïek van grote en kleine plassen. Al snel bleek dit terrein een ware oase voor tal van vogels, vooral voor watervogels.

Het gebied kreeg niet toevallig de naam van de eendensoort die hier in grote dichtheden broedde (zeker naar Vlaamse normen). De Kuifeend was geboren en werd in 1972 een natuurgebied in beheer bij de Belgische Natuuren Vogelreservaten vzw, de voorganger van Natuurpunt. Door de hoge aantallen watervogels kreeg De Kuifeend internationale bekendheid als Ramsarsite en Vogelrichtlijngebied.

De Kuifeend is echter niet het enige natuurgebied in de haven. De oevers van de Schelde bestaan nog gedeeltelijk uit natuurlijke slikken en schorren. De grootste restanten op rechteroever zijn het Galgeschoor en het Groot Buitenschoor, beide in beheer bij Natuurpunt Antwerpen Noord. Door hun ligging op de scheiding tussen zoet rivierwater en zout zeewater ontstonden er brakwaterschorren: een uniek en onvervangbaar landschap.

Het Groot Buitenschoor is het grootste brakwaterschor van België en vormt samen met het Galgeschoor, het Schor Ouden Doel en het Verdronken Land van Saeftinghe (Nederland) zelfs het grootste brakwater­schorrengebied van West-Europa. Omwille van hun uitzonderlijk belang voor de fauna en flora werden beide gebieden geselecteerd als Vogelen Habitatrichtlijngebied.

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

13

NATUUR.ACTUEEL

Natuurcompensatiegebieden

Foto: Grazende galloways in Bospolder

Natuurgebieden aan de rand van de haven Voor je vanuit Ekeren de haven ingaat, vormen de Bospolder en het Ekers Moeras een laatste oase van rust. Dit gebied werd bij de haven­ uitbreidingen eind jaren ‘60 - begin jaren ‘70 opgespoten met enkele meters zand uit de pas gegraven dokken. Nadien kon de natuur geleidelijk het gebied heroveren. Door nieuw gegraven afwateringsgreppels werd de Bospolder sterk gedraineerd naar de Verlegde Schijns toe. De laaggelegen poelen en plassen verdroogden tijdens de zomermaanden en de oevers verruigden ten nadele van de aanwezige moerasfauna en -flora.

Om deze fauna en flora opnieuw kansen te geven, drong een natuurherinrichting zich op met als doel het water zoveel mogelijk op te houden. Zo werd in 2002 de Bospolder - als eerste Vlaams natuur­ inrichtingsproject - heringericht door de Vlaamse Landmaatschappij en de afdeling Natuur van de Vlaamse Gemeenschap. Dit in samenwerking met de Stad Antwerpen (als eigenaar) en Natuurreservaten Antwerpen Noord (als beheerder). Het moeras werd hersteld en wielen en plassen werden opnieuw uitgegraven.

Het gebied werd terug natter en waardevoller. Zowel voor de natuur als voor de wandelaars.

14

Tevens aan de rand van de haven, maar ditmaal aan het polderdorpje Berendrecht, ligt het natuur­ compensatiegebied Opstalvallei. Het gebied was grotendeels voorbehouden voor het ontwateren van havenslib maar werd recent herbestemd tot natuurgebied. Het wordt ingericht in functie van verloren gegane natuur in het Vogelrichtlijngebied De Kuifeend, ter hoogte van het Rangeerstation Antwerpen-Noord.

In de Opstalvallei is ook plaats voor natuur die moe(s)t wijken voor haveninbreiding, of nog te ontwikkelen havenactiviteiten tussen reeds bestaande havenindustrie. In 2008 werd reeds een eerste fase (± 40 ha) van dit gebied aangelegd ter compensatie van de ingebruikname van de plas aan de Hooge Maey voor het mechanisch slibontwateringsproject AMORAS. Fasen 2 en 3 (± 175 ha) zullen in de loop van de volgende jaren aangelegd worden ter compensatie van reeds uitgevoerde en nog geplande uitbreidingen in het rangeerstation Antwerpen-Noord en ter compensatie van de ontwikkeling van het Logistiek Park Schijns. Omdat deze te verdwijnen gebieden voornamelijk bestaan uit rietmoeras, open water, natte graslanden en struweel, zal de compensatie in de Opstalvallei zich vooral op die vegetatietypes toespitsen. Zo worden nieuwe kansen gecreëerd voor de doelsoorten bruine kiekendief, blauwborst, roerdomp en rietzanger.

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

Foto: Opstalvallei - zicht vanaf kijkwand

Tot slot vinden we in de Antwerpse haven heel wat organismen die afhankelijk zijn van de specifieke haven­ structuren. We denken hier onder andere aan de slechtvalk.

Slechtvalken zijn de waaghalzen van de natuur. Ze moeten het hebben van hoogte en snelheid.

In de natuur broeden ze op hoge kliffen en op bergwanden. In de haven vinden ze gelijkaardige broedlocaties op masten en schoorstenen. Ook aan de Foto: Netwerk ecologische infrastructuur aan de Kuifeend kerncentrale van Doel broedt jaarlijks een koppel. Jagen doen Netwerk van ecologische ze aan duizelingwekkende snelheden tot meer infrastructuur dan 300 km/u. De hoogst gemeten snelheid van een slechtvalk bedraagt zelfs 389 km/u, Deze natuurgebieden vormen grote brokken waarmee de slechtvalk de snelste vogel op natuur in het havenlandschap, maar zijn vaak aarde is. niet of nauwelijks met elkaar verbonden. Een netwerk van ecologische infrastructuur biedt Er zijn nog andere vogels sterk gebonden daar een oplossing voor. Dit zorgt voor een aan de havenstructuren. Denken we maar natuurlijk web tussen de grotere natuurgebieden aan zwaluwen. Oeverzwaluwen broeden in in en op de rand van de haven. Dankzij dit zandstocks op werven, boerenzwaluwen in netwerk zijn de natuurgebieden met elkaar open loodsen en gierzwaluwen tussen kieren verbonden via bestaande spoor- en wegbermen, en spleten van oude bakstenen loodsen. pijpleidingstraten en veiligheidszones die een Huiszwaluwen hebben dan weer een voorkeur aangepast natuurbeheer krijgen. Het initiatief voor oude gebouwen met een uitstekende rand hiervoor komt van het Antwerps Havenbedrijf. zoals die van drie grote olieopslagtanks van de Natuurpunt Antwerpen Noord werkt eraan mee raffinaderij van ExxonMobil. Dit jaar behoorde door het opstellen van natuurbeheerplannen deze kolonie zelfs tot de grootste huiszwaluwen­ en via een jaarlijkse monitoring van tientallen kolonies van België. soorten planten en dieren die in dit netwerk voorkomen. Zo wordt de samenhang tussen de grote natuurgebieden Foto: Slechtvalkenkast SAMGA versterkt en zorgen wij samen voor een robuuste ecologische structuur. Via deze corridors kunnen planten en dieren zich verplaatsen zodat populaties niet geïsoleerd raken.

Daarnaast is het de opdracht om in dit netwerk bijkomende, duurzame populaties te creëren voor soorten die plaats moeten maken voor nieuwe haven­ activiteiten of voor nieuwe industriële ontwikkelingen.

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

NATUUR.ACTUEEL

Natuur gebonden aan havenindustrie

15

NATUUR.BEWEGING

Iedereen kan zijn steentje bijdragen aan het landschap door zijn tuin een natuurlijke tint te geven. Al enkele jaren biedt Natuurpunt in samenwerking met de lokale besturen de mogelijkheid om haagplanten aan te kopen tegen zeer gunstige prijzen.

Tijdens de Behaag … Natuurlijk-actie kan je streekeigen haagplanten en struiken aankopen.

Er is een ruime keuze aan hagen, houtkanten, fruitbomen en bessenstruiken. Streekeigen planten hebben als voordeel dat ze beter zijn aangepast aan de bodem en het klimaat in onze streek. Met de bomen van het jaar, winterlinde en okkernoot, willen we twee bomen promoten die uit het landschap aan het verdwijnen zijn.

District Ekeren Bestellen: www.behaag-antwerpen.be Contact: Natuur.huis Tel: 03-541.58.25 Email: antwerpennoord@natuurpunt.be Gemeente Kapellen Bestellen: Onthaal Administratief Centrum Contact: Kathleen Vandeputte Tel: 03-660.66.53 Email: ruimte@kapellen.be

Is er in jouw tuin nog plaats voor een struik of haag? Maak jij over tien jaar heerlijke notenporto? Bekijk het aanbod aan planten op onze website: www.antwerpennoord.be.

Bestellen kan tot vrijdag 20 oktober. Afhalen gebeurt op zaterdag 25 november aan een afhaalpunt in jouw buurt.

Gemeente Schoten Bestellen: www.schoten.be, gemeentehuis, bibliotheken, milieudienst Contact: Milieudienst, Willem-Jan Bruyninckx Tel: 03-685.04.62 Email: willemjan.bruyninckx@schoten.be

Dit jaar worden er ook opnieuw bijenhotels aangeboden! Hang ze niet meteen op maar bewaar het hotelletje voor de lente van volgend jaar. Hang het bij de eerste warmere dagen buiten en geniet van het zoemend spektakel!

Gemeente Stabroek Bestellen: Milieudienst, Dorpsstraat 99 Contact: Milieudienst, Ruben Daelemans Tel: 03-210.11.50 Email: ruben.daelemans@stabroek.be

Welke gemeenten nemen deel?

Gemeente Wuustwezel Bestellen: Groendienst, Gemeentepark 1 Contact: Wilfried Pockelé Tel: 03-690.46.24 Email: groen@wuustwezel.be

District Berendrecht-Zandvliet-Lillo Bestellen: www.behaag-antwerpen.be Contact: Natuur.huis Tel: 03-541.58.25 Email: antwerpennoord@natuurpunt.be 16

Gemeente Brecht Bestellen: www. brecht.be/behaagactie Contact: Milieudienst, Jill Verschueren Tel: 03-660.25.64 Email: milieudienst@brecht.be

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

De Boekenbeurs en Natuurpunt Antwerpen Noord werken opnieuw samen ten voordele van de natuur.

Al enkele jaren schieten we de organisatoren van de Boekenbeurs in Antwerp Expo ter hulp.

Onze vrijwilligers halen het papier en karton van de standhouders op en zorgen er mee voor dat de beurs elke ochtend netjes kan openen.

Tijdens de editie van 2016 verzamelden we maar liefst 5260 kg papier en karton!

NATUUR.BEWEGING

Gezocht: helpers tijdens de boekenbeurs

De opbrengst van dit gerecycleerde papier en karton wordt gebruikt voor de uitbreiding van ons natuurgebied de Huzarenberg in Stabroek. Boek.be, de organisator van de boekenbeurs, beloont ons met een mooie gift waarmee we weer één van de versnipperde percelen van deze voormalige weekendzone kunnen aankopen. In ruil voor hun engagement krijgen onze vrijwilligers een gratis duoticket voor de beurs.

De boekenbeurs loopt van 29 oktober tot en met 5 november, en van 9 tot en met 12 november.

Wil je er dit jaar graag bij zijn? Laat iets weten aan Mathias, mathias.michielsen@natuurpunt.be en je ontvangt in september meer informatie.

Natuur.kennismaking Voor en achter de schermen van Natuurpunt Antwerpen Noord werken heel wat vrijwilligers aan het natuurbeheer en de organisatie van onze activiteiten. In elke gemeente binnen ons werkingsgebied zijn we vertegenwoordigd met een lokale kern. Zij verzorgen het Natuur.programma in jouw buurt!

Wil je graag eens kennismaken met deze mensen, hen een hart onder de riem steken of bekijken welk steentje jij kan bijdragen? Je bent van harte welkom op onze Natuur.kennismaking: Kern Brasschaat: maandag 6 november om 20 u, zaaltje kinderboerderij Mikerf, Mikhof 25, Brasschaat.

Kern Brecht: woensdag 4 oktober om 20 u, De Lindenboom, Kerklei 18, Brecht, Sint-Job-in-‘t-Goor.

Kern Ekeren: woensdag 8 november om 20 u, vergaderzaal Natuur.huis, Steenstraat 25, Ekeren.

Kern Stabroek: woensdag 27 september om 20 u, vergaderzaal (ingang langs kerk) Frans Oomsplein 9, Hoevenen.

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

17

Uitstap arboretum Wespelaar, zie p.29

wo 4

20 u, Open Kernvergadering, zie p.17 Trefpunt: De Lindeboom, Kerklei 18, Brecht

zo 8

14 u, Snor en Eikeldop op expeditie, zie p.23 Trefpunt: Voetgangersbrug over de A12 (kant Vierkerkenstraat), op het einde van de Vierkerkenstraat, Antwerpen Ekeren

za 23 9.30 u, Werkdag Opstalvallei, zie p.27 Trefpunt: Hoek Zoutestraat - St. Janbaptiststraat, Antwerpen Berendrecht

za 14

9.30 u, Werkdag Opstalvallei, zie p.27 Trefpunt: Hoek Reigersbosdreef Antwerpsebaan, Antwerpen Berendrecht

za 23 14 u, Roefeldag, zie p.28 Trefpunt: Scoutslokalen De Reigers, Putsebaan 171 / 1, Antwerpen Zandvliet

za 14

zo 24 10 u, Bessen in Het Wijtschot, zie p.28 Trefpunt: Parking Vier Notelaars, Wijtschotbaan 12, Schoten

10 u, Dag van de Trage Weg Bospolderloop, zie p.36 Trefpunt: Parking Ekersedijk, ingang Bospolder, Antwerpen Ekeren

zo 15

wo 27 20 u, Open Kernvergadering, zie p.17 Trefpunt: Vergaderzaal, Frans Oomsplein 9, (ingang langs kerk), Stabroek

10 u, Dag van de Trage Weg, zie p.30 Trefpunt: Hoek Reigersbosdreef Antwerpse­baan, Antwerpen Zandvliet

zo 15

do 28 20 u, Raad van Bestuur Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen Ekeren

10 u, Herfstwandeling in ‘t Asbroek, zie p.29 Trefpunt: Ingang ‘t Asbroek, Asbroeklaan, Schoten

zo 15

za 30 9 u, Werkdag in De Kooldries, zie p.27 Trefpunt: Ingang De Kooldries, Boudewijnstraat, ingang langs de Paepestraat naast de Cuvee Hoeve, Brecht

14 u, Paddenstoelenwandeling in Noordheuvel, zie p.29 Trefpunt: parking Noordheuvel, langs de Ertboringenweg, Wuustwezel

za 21

9 u, Werkdag in De Kooldries, zie p.27 Trefpunt: Ingang De Kooldries, Boudewijnstraat, ingang langs de Paepestraat naast de Cuvee Hoeve, Brecht

za 21

13.30 u, Planten determineren in De Uitlegger, zie p.29 Trefpunt: Ingang De Uitlegger, Sionklooster­ laan 36, Kapellen

Agenda

zo 1

elke donderdag

9 u, Groene tornado’s, zie p.26 Trefpunt: Ecoloods Natuurpunt, Donkweg 1, Einde van de Lindenlei, Antwerpen Ekeren

september

za 30 10 u, Werkdag in De Inslag, zie p.26 Trefpunt: Ingang De Inslag, Kerkedreef, tegenover ingang kinderboerderij, Brasschaat

oktober zo 1

18

10 u, Recent onderzoek in en om de Schelde, zie p.28 Trefpunt: e-paviljoen BASF, Scheldelaan tegenover ingang 6, Antwerpen Zandvliet

zo 22 9.30 u, Herfst in De Kuifeend en Grote Kreek, zie p.30 Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen Ekeren

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

zo 22 14 u, Paddenstoelenwandeling in de Kooldries - Hoofsweer, zie p.30 Trefpunt: Ingang De Kooldries, Boudewijnstraat, ingang langs de Paepestraat naast de Cuvee Hoeve, Brecht do 26 20 u, Raad van Bestuur Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen Ekeren za 28 9.30 u, Werkdag Schans Van Smoutakker, zie p.27 Trefpunt: Schans van Smoutakker, Hoogeind, tegenover Vossenveldlaan, Stabroek

november za 4

zo 5

9.30 u, Werkdag in Ruige Heide, zie p.27 Trefpunt: Hoek Kalmthoutse Baan Gaspeldoorn­straat, Antwerpen Zandvliet 9 u, Laagwaterwandeling met soep en brood, zie p.31 Trefpunt: e-paviljoen BASF, Scheldelaan tegenover ingang 6, Antwerpen Zandvliet

ma 6

20 u, Open Kernvergadering, zie p.17 Trefpunt: Kinderboerdij Mikerf, Mikhof 25, Brasschaat

wo 8

20 u, Open Kernvergadering, zie p.17 Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen Ekeren

Afhaalpunt: Serres groendienst Schoten, Wijtschotbaan 16, Schoten Afhaalpunt: Containerpark Hoevenen, Krekelberg 30, Stabroek Afhaalpunt: Serres groendienst Wuustwezel, Slijkstraat 5, Wuustwezel zo 26 9.30 u, Vogels kijken in De Kuifeend en Grote Kreek, zie p.31 Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen Ekeren do 30 20 u, Raad van Bestuur Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen Ekeren

december za 2

9 u, Werkdag in De Kooldries, zie p.27 Trefpunt: Ingang De Kooldries, Boudewijnstraat, ingang langs de Paepestraat naast de Cuvee Hoeve, Brecht

za 2

Oxfam Wereldwinkelbeurs, zie p.31 Trefpunt: Akerzaal van het Ekers Hof, Groot Hagelkruis 6/1, Antwerpen Ekeren Trefpunt: Zaal Moorland, Sportweg 1, achter het gemeentehuis, Stabroek Trefpunt: Parochiecentrum De Ark, Achter d’ Hoven 63, Wuustwezel

zo 3

Oxfam Wereldwinkelbeurs, zie p.31 Trefpunt: Akerzaal van het Ekers Hof, Groot Hagelkruis 6/1, Antwerpen Ekeren Trefpunt: Zaal Moorland, Sportweg 1, achter het gemeentehuis, Stabroek Trefpunt: Parochiecentrum De Ark, Achter d’ Hoven 63, Wuustwezel

za 9

9.30 u, Werkdag in Het Wijtschot, zie p.27 Trefpunt: Hoek Hoogmolendijk Wijtschotbaan, Schoten

zo 10

14 u, Diersporen in de winter, zie p.32 Trefpunt: Voetgangersbrug over de A12 (kant Vierkerkenstraat), op het einde van de Vierkerkenstraat, Antwerpen Ekeren

za 16

13.30 u, Wandeling Mastenbos, zie p.29 Trefpunt: Hoofdingang Mastenbos, Oude Galgenstraat 65, Kapellen

zo 17

10 u, Winter op slik en schor, zie p.32 Trefpunt: e-paviljoen BASF, Scheldelaan tegenover ingang 6, Antwerpen Zandvliet

do 16 Werkdag in Werverbos, meer info Johan Neegers za 18

zo 19

za 25

10 u, Dag van de Natuur in Huzarenberg, zie p.25 Trefpunt: Ravenhof, Oudbroek, Volg de pijlen naar de boomgaard, Stabroek 13.30 u, Wandeling Moretusbos, zie p.29 Trefpunt: Ravenhof ‘ Koetshuis, Oud Broek 2, Stabroek Behaag Natuurlijker, zie p.16 Afhaalpunt: Ecoloods Natuurpunt, Donkweg, Einde van de Lindenlei, Antwerpen Ekeren Afhaalpunt: Bomenbank Berendrecht, Booswegske 1, Antwerpen Berendrecht Afhaalpunt: Gemeentemagazijn, Van Pulstraat 15, Brecht Afhaalpunt: Containerpark Kapellen, Kapelsestraat 235, Kapellen

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

19

MET SNOR OP STAP 20

Snor en Eikeldop gaan op expeditie

Tekst: Mart Pauwels Tekening: Pascale Vantieghem

Hallo, beste vriendjes.

Ik woon nu al 20 jaar in de Oude Landen.

Maar ik ben zeer nieuwsgierig en wil, samen met mijn vriend Eikeldop, een kijkje nemen in een ander natuurgebied van Natuurpunt Antwerpen Noord.

Snor onze bosmuis vertelt

Grote muizenoren

Overdag slaap ik. Maar ’s nachts ben ik heel actief. Ik ren en spring van het ene plekje naar het andere. Ik onderzoek en besnuffel alles wat vreemd is. Ik heb een vaste woonplaats, maar tijdens de nacht leg ik makkelijk afstanden af van vijfhonderd meter en meer.

Samen met mijn vriendjes graaf ik een eigen gangenstelsel, waarin ik het voedsel bewaar. Overdag slaap ik in die gangen en help ik bij de opvoeding van de jongen. Ik heb opvallend lange achterpoten. Mijn ogen en oren zijn zeer groot. Daarom word ik vaak de ‘Mickey Mouse’ van de muizen genoemd.

Mijn lange snor kan ik niet missen. Die gebruik ik voor het aftasten van allerlei hindernissen.

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

Ik ben niet erg kieskeurig. Ik eet zowel plantaardige als dierlijke hapjes. Ik scharrel met mijn voorpoten in de bodem, op zoek naar insecten, larven en wormen.

In het voorjaar ga ik op strooptocht. Ik ben dol op vogeleieren. In de herfst zijn de bessen, beuken- en hazelnootjes, de eikels en de zaden van den en spar volop in trek. Ik breng die herfstzaden naar mijn schuilplaats. Hamsteren zit me in het bloed.

Een echte winterslaap hou ik niet.

Snor en zijn vijanden Zelf ben ik ook een lekker hapje. Ik ben het belangrijkste voedsel voor veel uilen. Maar ook wezel, hermelijn, das, marter, vos en sommige valken jagen op me. Je ziet het: ik heb vijanden genoeg.

Putten en grenst aan het rangeerstation Antwerpen-Noord. Het gebied is zeer makkelijk bereikbaar vanuit het Ekerse dorpscentrum via de Vierkerkenstraat en de voetgangersbrug over de A12 autosnelweg. Samen met de aangrenzende natuurgebieden Ekers Moeras en Bospolder vormt het Muisbroekbos een brok prachtige natuur van meer dan 100 ha!

Een muis in Muisbroekbos!

MET SNOR OP STAP

Snormenu

Op zondag 8 oktober, tijdens de ‘Week van het Bos’, gaan Snor en Eikeldop op expeditie. Samen met familie en vrienden gaan we op ontdekkingstocht in het Muisbroekbos. Gaan jullie met ons mee?

Het wordt beslist een spannende tocht!

Mijn beste vriend Eikeldop is mijn beste vriend. Hij heeft op een nacht mijn leven gered toen ik op de vlucht was voor een bosuil. Die zag in mij een lekker hapje. Ik rende hard door het bos, op zoek naar een schuilplaats.

Plots kwam er een klein kereltje piepen tussen de wortels van een eik. Ik mocht me verstoppen in zijn holletje, tot de uil weg was. Nu zijn we vrienden voor het leven.

Samen beleven we de mooiste avonturen in de natuur.

Een nieuw natuurgebied voor Snor en Eikeldop.

Ben je nog niet bekend met het Muisbroekbos? Het gebied bestaat uit enkele bosjes, afgewisseld met graslanden en ligt op het grondgebied van de stad Antwerpen. Het ligt ten noorden van de Bospolder en de Ekerse

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

21

ACTIEF MET EIKELDOP

Doetjes en datjes, niet voor watjes !!!

We dagen jullie uit om de wereld eens op een andere manier te bekijken.

Al knutselend en puzzelend ontdek je de wondere wereld van de natuur.

Koken met oma: maak samen een medicijn met vlierbessen Nodig voor 1 liter vlierbessensap

• 1 kg vlierbessen • 100 ml water • Netel- of theedoek (een fijne zeef werkt ook!)

• Eventueel 1 eetlepel honing of suiker

1. Knip de besjes van de takken. Je kan ze ook met een vork eraf halen. Zorg dat er zo weinig mogelijk takjes overblijven.

TIP: Vlierbessensap is erg lekker in combinatie met appel- en perensap of met bruiswater voor een prikkelende limonade!

2. Was de bessen in een kom met water en roer een paar keer om zodat de groene, minder rijpe besjes boven komen drijven.

Houd enkel de donkerpaarse bessen over.

TIP: Je kan van vlierbessen ook een lekkere en gezonde siroop maken. Stap 1 t.e.m. 4 zijn dezelfde. Breng het sap hierna aan de kook met 500 gram suiker per liter sap, een kaneelstokje en het sap van 1 citroen. Laat 30 minuten inkoken op een laag vuur. De siroop kan je in een glazen fles 2 maanden in de koelkast bewaren.

3. Breng de vlierbessen samen met het water aan de kook tot ze openbreken en het sap vrijkomt. Dit duurt ongeveer 25 minuten.

4. Giet het mengsel door een theedoek of fijne zeef en laat al het sap eruit lekken.

5. Warm het sap terug op tot net onder het kookpunt. Nu kan je eventueel een beetje suiker, honing of vruchtensap toevoegen om het sap iets zoeter te maken.

Tekst: Barbara De Block 22

6. Eens afgekoeld kan je het vlierbessensap 3 dagen bewaren in een goed afgesloten glazen fles.

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

Materiaal Grote muis

Kleine muis

een kleine denappel 2 eikels een stuk mos 2 takjes dik touw ijzerdraad lijmpistool

een kleine denappel napjes van de eikel of 2 eikeldopjes een touw lijmpistool

ACTIEF MET EIKELDOP

Maak je eigen Snorrenfamilie

Voor de grote muis: • Maak het mos met de ijzerdraad vast in de vorm van een driehoek aan de denappel.

• Bevestig met het lijmpistool de twee stokjes vooraan in kruisvorm. Daarna kleef je de twee eikels er net boven. Opgelet, de lijm is heel warm, dus vraag aan mama of papa om je hierbij te helpen.

• Maak het stukje touw vast achter aan de denappel. Maak er een krulletje van.

Zo, je muis is klaar.

Wil je graag een klein broertje of zusje voor je muis?

• Neem dan een denappel. Lijm de twee napjes vooraan de snuit en maak een touwtje vast aan de achterzijde.

Zo maak je een hele muizenfamilie!

Heb je een ander idee om een muis te knutselen met herfstmateriaal? Breng het binnen in het Natuur.huis. Je eigen Snor krijgt dan een plekje in onze etalage!

Snor en Eikeldop op expeditie Snor zit verstopt in het Muisbroekbos en Eikeldop kan hem maar niet vinden! Help!

Samen met een echte bosdetective speuren we naar deze twee sloebers om te kijken wat ze hebben uitgespookt. Vergeet je rugzakje niet om alle verrassingen in te steken die je onderweg verzamelt. Op het einde van de zoektocht is er een prijsje voor iedereen.

Terwijl de kinderen op zoektocht zijn met de bosdetectives, kunnen de ouders het gebied verkennen tijdens een wandeling.

Inschrijven is noodzakelijk! Stuur een mail naar antwerpennoord@natuurpunt.be en vermeld met hoeveel volwassenen + kinderen je zal deelnemen.

Per gezin vragen we € 5. Over te schrijven op BE77 2200 3405 7342.

Afspraak op zondag 8 oktober om 14 u, aan de voetgangersbrug over de A12 (kant Vierkerkenstraat), einde van de Vierkerken­ straat, Schoonbroek.

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

Tekst en foto’s: Kristel Van Brusselt 23

NATUUR.BELEVING 24

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

NATUUR.BEHEER

Dag van de Natuur Herstel oude hoogstamboomgaard in Huzarenberg (Stabroek) De Huzarenberg in Stabroek is één van onze kleinste natuurgebieden. Het ligt op de overgang tussen Polder en Kempen en een deel ervan is agrarisch gebied. Ooit werd het verkaveld in kleine percelen om er weekendhuisjes op te trekken. Gelukkig - voor de natuur toch - gingen die plannen nooit door. Natuurpunt tracht nu deze kleine percelen één voor één aan te kopen om er terug een groot natuurgebied van te maken: een HUZARENstukje!

Het overgrote deel van de Huzarenberg bestaat uit aanplant van grove den. Op de rand van de polder liggen evenwel verlaten boomgaarden met oude variëteiten appels en peren. Die boomgaarden zijn er heel slecht aan toe. Landschappelijk en omwille van de genetische diversiteit is het wel interessant om die te behouden en op te waarderen.

Voor het herstel van één van die boomgaarden kregen we de financiële steun van Indaver NV. De voorbije maanden werd er gemaaid, werd gestart met het vrijstellen en opsnoeien van de gezonde fruitbomen en werden dode en zieke fruitbomen verwijderd.

Tijdens de Dag van de Natuur starten we met de heraanplant van fruitbomen op de reeds vrijgemaakte ruimte. We kiezen voor variëteiten appelaars en perelaars die van oudsher werden aangeplant in onze regio. We plaatsen ook nieuwe boomkorven zodat wij hier in 2018 een schapenbegrazing kunnen opstarten.

18 & 19

Afspraak op zaterdag 18 november om 10 u, Ravenhof, Stabroek (volg de Natuurpunt-pijlen richting de boomgaard).

We sluiten af om 15 u met een biologisch (fruit)drankje en een stukje appeltaart.

NOV

r u tu a N e d n a v g Da , snoeien, Kom planten, kno...tten r de maaien, kappen w voo natuur in jou buurt.

Meer info kan je opvragen bij Rina Peys, tel. 03-664.97.91 of Willy Ibens, tel. 0475-91.03.16. Of stuur een mailtje naar het Natuur.huis, antwerpennoord@natuurpunt.be.

25

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

UR.BE ANDENATU WWW.DAGV

V.U. Chris Steenwegen • Coxiestraat 11 • 2800 Mechelen © Shutterstock.com

Tijdens de middag voorzien we een polders groentesoepje.

Werkhandschoenen en werkmateriaal zijn ter plaatse beschikbaar.

Tekst en foto: Willy Ibens 25

NATUUR.BEHEER

Handen uit de mouwen Foto: Jongeren van de Scouts Bunt Ekeren en het Huis van het Nederlands helpen bij het hooibeheer in Oude Landen - Guy Leys

Groene Tornado’s

Werkdag in De Inslag

Iedere donderdag zijn de Groene Tornado’s present in één van onze natuurgebieden.

We komen samen om 9 u aan de Ecoloods en vertrekken met ons werkmateriaal en Natuurpunt­vervoer naar de plaats waar gewerkt wordt. We zijn terug rond 15.30 u.

Natuurpunt Brasschaat beheert sinds jaren, samen met het Agentschap voor Natuur en Bos, een perceel heide en enkele amfibieënpoelen in domein De Inslag. Om de biodiversiteit in deze perceeltjes te behouden moet er regelmatig gewerkt worden: pijpenstrootje gemaaid, heide geplagd, poelen geruimd, enz. Ook jij kan de kwetsbare natuur in De Inslag een handje helpen!

Wil jij ook een Groene Tornado worden? Kom dan zeker langs om kennis te maken met deze actieve ploeg natuurvrijwilligers. Voor meer informatie neem je best contact op met Mathias Michielsen in het Natuur.huis.

Afspraak elke donderdag om 9 u, Ecoloods Natuurpunt, Donkweg, einde van de Lindenlei, Ekeren.

Breng stevige schoenen of laarzen, lunch, goed humeur en werklust mee. Wie later komt, volgt de wegwijzers.

Wil je graag meewerken, geef dan even een seintje aan het secretariaat of aan Johan Neegers, johan.neegers@skynet.be.

Afspraak op zaterdag 30 september om 10 u, ingang Kerkedreef, tegenover de ingang kinder­ boerderij, Brasschaat.

26

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

Kooldries - Hoofsweer

Trek je werkplunje aan en steek de handen uit de mouwen! Wij zorgen voor een warm soepje.

Het natuurgebied Kooldries - Hoofsweer in Brecht is als waterrijk natuurgebied een perfecte biotoop voor allerlei amfibieĂŤn. We onderhouden poelen en graslandjes.

Op zaterdag 23 september trekken we naar de westelijke plas in de Opstalvallei om de resten van de verwijderde wilgenopslag van het voorjaar op te ruimen en te verhakselen.

Afspraak op zaterdag 23 september om 9.30 u, aan het kruispunt St.-Jan Baptiststraat en Zoutestraat, Berendrecht.

Op zaterdag 14 oktober maken we de oostelijke plas onveilig voor wilgen. Weer een dagje wilgen trekken!

Afspraak op zaterdag 14 oktober, om 9.30 u, kruispunt Antwerpsebaan en Reigerbosdreef, Berendrecht.

Werkdag in Het Wijtschot Met de winter voor de deur is het tijd om de handen uit de mouwen te steken in ons Schotens natuurreservaat Het Wijtschot. We maken de wandelpaden vrij van oprukkende bramen en maaien jonge wilgen en berkjes om de zandwinningsput niet volledig te laten verbossen. Alles moet terechtkomen in een container dus we kunnen wel wat hulp gebruiken. Wij zorgen voor een lekker soepje om je op te warmen.

Afspraak op zaterdag 9 december om 9.30 u, bovenaan de zandwinningsput, ook bereikbaar langs de kanaaldijk. Parkeren kan op de hoek van de Hoogmolendijk en de Wijtschotbaan, Schoten.

Afspraak op zaterdag 30 september, 21 oktober en 2 december vanaf 9 u, ingang De Kooldries, Boudewijnstraat (ingang langs de Paepestraat naast de Cuvee Hoeve), Brecht.

NATUUR.BEHEER

Opstalvallei

Schans van Smoutakker We gaan rond de Schans van Smoutakker de bramen en brandnetels die de toegang bemoeilijken terugdringen, zodat dit unieke stukje natuur toegankelijk blijft tijdens de geleide wandelingen.

Afspraak op zaterdag 28 oktober van 9.30 u tot 14 u, Hoogeind, tegenover Vossenveldlaan, Stabroek.

Ruige Heide Exotenbestrijding en heideherstel. Na bijna 15 jaar beheer in de Ruige Heide beginnen we de exoten onder controle te krijgen. De droge heide die bedreigd wordt door bosvorming krijgt nieuwe kansen op opengekapte plaatsen in het reservaat. Kom dit uniek stukje natuur een handje helpen!

Afspraak op zaterdag 4 november om 9.30 u, Hoek Kalmthoutse Baan en Gaspeldoornstraat, Zandvliet.

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

27

VERGEET NIET TE GENIETEN

Roefeldag Ik roefel. Jij roefelt? Iedereen roefelt!

Vandaag timmeren we bijenhotels en voedertafels in elkaar. Alle kinderen zijn welkom om de natuur op een speelse manier een handje te helpen. Jong geleerd is oud gedaan!

Afspraak op zaterdag 23 september om 14 u, Scoutslokalen De Reigers, Putsebaan 171/1, Zandvliet.

Bessenwandeling in Het Wijtschot Eind september is voor veel dieren een tijd van overvloed. De meeste bomen en struiken dragen stilaan rijpe vruchten. In Het Wijtschot zijn er zeker te vinden. De blauwe pruimpjes van de sleedoorn smaken nog wat zuur, deze kunnen best nog wat blijven hangen. Prachtig zijn de bessen van de kardinaalsmuts. Kom eens kijken hoe deze plant aan zijn naam komt.

Voor onze natuur is de herfst al volop bezig.

Hier en daar merken we al paddenstoelen.

Trek stevige schoenen aan. Helaas niet geschikt voor rolwagens. Honden niet toegelaten, ook niet aan de leiband.

Foto: Kardinaalsmuts - Fonne Bruggemans

Afspraak op zondag 24 september om 10 u, parking van de “Vier Notelaars” aan de Wijtschotbaan 12, Schoten.

Voordracht prof. Patrick Meire over ‘Recent onderzoek in en om de Schelde’ Patrick Meire is, wat de Schelde betreft, één van de oude rotten.

Als hoogleraar ‘geïntegreerd waterbeheer’ aan de Universiteit Antwerpen, is hij de geknipte persoon om het verleden en heden van de Schelde te onthullen. Van zijn hand verschenen twee boeken, die je best tot de standaardwerken over de Schelde mag rekenen.

28

Op een boeiende manier komt hij ons meer vertellen over het recente onderzoek in de Schelde.

Het aantal plaatsen is beperkt, dus graag vooraf aanmelden via de website www.scheldeschorren.be.

Afspraak op zondag 1 oktober om 10 u, e-paviljoen BASF, Scheldelaan tegenover ingang 6, Zandvliet.

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

Op zondag 1 oktober maken we letterlijk en figuurlijk een uitstap naar het arboretum, een apart universum waarin schoonheid, exclusiviteit en status primeren op louter “zijn”. Ook dit is boeiend, ontdekten we eerder dit jaar in de plantentuin van Meise.

Deze keer kozen we voor een verkenning van het Arboretum Wespelaar in Tildonk (Haaght).

Meer informatie over dit mooie arboretum vind je op hun website www.arboretumwespelaar.be.

We spreken af om samen te rijden, de toegangsprijs bedraagt € 5. Meer info krijg je van Hilde Peeters, blangenois.peeters@skynet.be.

Herfstwandeling in ‘t Asbroek De zomer is alweer voorbij. In ‘t Asbroek zijn de canadapopulieren er al vlug bij om hun bladeren te laten vallen. Deze populieren­ aanplant ruimt meer en meer plaats voor een natuurlijk broekbos. De afgestorven bomen zorgen voor een ideaal biotoop voor mossen en zwammen. Onze natuurgids kan jou hier veel over vertellen.

Trek je laarzen of stevige schoenen aan en kom eens genieten van één van de mooiste Schotense plekjes.

Niet geschikt voor rolwagens.

Honden niet toegelaten.

VERGEET NIET TE GENIETEN

Bezoek Arboretum Wespelaar

Afspraak op zondag 15 oktober om 10 u, ingang ’t Asbroek, Asbroeklaan, Schoten.

Paddenstoelen in de Noordheuvel Temeer daar we deze periode op iets extra worden getrakteerd.

Paddenstoelen in vele soorten en vormen decoreren de dreven en verrassen ons met hun kleuren en geuren.

Bonte bladeren, herfstgeuren in het bos, … Wat nodigt er meer uit tot een boswandeling?

Wil je graag meer weten over deze bonte bosbewoners? In domein Noordheuvel worden jaarlijks meer dan 70 verschillende soorten zwammen gespot. De sappige verhalen die de deskundige gids

erbij weet te vertellen zijn mooi meegenomen.

Zin in een namiddagje zwammen zoeken? Ook voor kinderen een leuke activiteit. Hartelijk welkom!

Bij regenweer zijn laarzen aanbevolen.

Afspraak op zondag 15 oktober om 14 u, parking Noordheuvel, Ertboringenweg, Wuustwezel.

Planten determineren in onze natuurgebieden Ook in het najaar valt er nog steeds heel wat boeiends te onderzoeken en determineren. We trekken er met de plantenwerkgroep opnieuw op uit om bomen en planten, met behulp van determinatiegidsen, onder te brengen bij de juiste plantenfamilie.

Zaterdag 21 oktober zoeken we zegge in De Uitlegge(r). Afspraak om 13.30 u, Sionkloosterlaan 36, Brasschaat.

Zondag 19 november jammer genoeg geen Galapagos maar wel het Moretusbos. Afspraak om 13.30 u, parking ’t Koetshuis Ravenhof, Oud Broek 2, Stabroek.

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

Zaterdag 16 december determineren we er een laatste keer op los in het Mastenbos. Afspraak om 13.30 u, Oude Galgenstraat 65, tegenover het fort Ertbrand, Kapellen.

29

VERGEET NIET TE GENIETEN

Wandel mee langs oude en nieuwe dijken In Berendrecht en Zandvliet zijn er nog veel trage wegen.

Tijdens de Dag van de Trage Weg stippelen we een wandeling van 7 km uit langs eeuwenoude dorps- en recentere bufferdijken. Sommige delen van het parcours worden uitzonderlijk opengesteld.

Afspraak op zondag 15 oktober om 10 u, kruispunt Antwerpsebaan en Reigerbosdreef, Berendrecht.

Herfst in De Kuifeend en de Grote Kreek Herfst! De natuur past een ander kleedje. Bladeren vallen, alles wordt grauwer van kleur.

Maar vogels zijn er genoeg. Meer nog, de herfst- en wintergasten trekken nu in grote drommen over ons heen. En watervogels zijn er bij de vleet. Kom kennismaken met de natuur in het Rangeerstation en geniet van de verscheidenheid in kleur en pracht van onze vogels.

Afspraak op zondag 22 oktober om 9.30 u, Natuur. huis, Steenstraat 25, Ekeren.

Paddenstoelenwandeling in de Kooldries-Hoofsweer Oktober is herfstperiode. Nu de dagen korter worden en de nachten langer, is het een ideale periode om te gaan wandelen. Je kan dan genieten van de herfstkleuren en geuren. Maar vooral van de vele soorten paddenstoelen die de kop op steken.

Onder leiding van een ervaren natuurgids gaan we in de Kooldries op zoek naar de mooie en minder mooie exemplaren die er voorkomen. Bij slecht weer laarzen voorzien.

Afspraak op zondag 22 oktober om 14 u, Kooldries, Boudewijnstraat (ingang langs de Paepestraat naast de Cuveehoeve), Brecht.

Foto: grijze slanke amaniet - Bob Verselder 30

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

Slikken en schorren zijn waterrijke, in Vlaanderen uiterst zeldzame, biotopen van internationaal belang.

Samen maken ze slechts voor 0,06 tot 0,08 % (830-1110 ha) deel uit van de Vlaamse natuur.

Een slik is een droogvallende plaat in een getijdengebied. Slikken vallen droog bij laagwater en lopen onder water bij hoogwater. Hierdoor zijn slikken, in tegenstelling tot schorren, onbegroeid. Toch komt er veel leven voor op slikken, met name waterdieren die zich verbergen in

het zand. Deze vormen een rijke voedselbron voor vogels.

Een schor is de begroeide buitendijkse landaanwas die bij een gemiddeld hoogwater niet meer onderloopt. Alleen bij erg hoge waterstanden komt hij blank te staan.

Dankzij het gunstige getij kunnen wij een heel stuk op de slik- en zandplaat van het Groot Buitenschoor wandelen.

Na deze wandeling kan je voor € 5 per persoon van verse huisgemaakte soep met brood genieten. Gelieve je hiervoor online aan te melden op www.scheldeschorren.be.

Let op! Door werken op de Scheldelaan kan je ons enkel bereiken via de Noordlandbruggen.

Een gedetailleerde wegwijzer vind je op www.scheldeschorren.be.

Afspraak op zondag 5 november om 9 u, e-paviljoen BASF, Scheldelaan tegenover ingang 6, Zandvliet.

VERGEET NIET TE GENIETEN

Laagwaterwandeling Groot Buitenschoor met nadien soep en brood

Vogels kijken in De Kuifeend - Grote Kreek De dagen worden al behoorlijk kort. De vogeltrek is rond deze tijd van het jaar grotendeels afgelopen.

Maar watervogels uit het Hoge Noorden zijn intussen in grote aantallen toegekomen om hier in alle rust te overwinteren.

Kom mee genieten in De Kuifeend en Grote Kreek.

Vanuit onze kijkhutten en kijkwanden krijg je de kans om vele vogels van nabij te bekijken.

Afspraak op zondag 26 november om 9.30 u, Natuur. huis, Steenstraat 25, Ekeren.

Foto: brilduiker - Bram Vogels

Oxfam Cadeaudagen In de aanloop naar de eindejaars­ periode kunnen jullie opnieuw terecht op de Oxfam Cadeaudagen .

Je steunt een heleboel noodzakelijke projecten in het Zuiden en geeft jouw dierbaren een duurzaam en kwaliteitsvol cadeau. Win-Win! Ook Natuurpunt zal aanwezig zijn op enkele beurzen in jouw buurt met een infostand en heel wat materiaal uit onze winkel: nestkasten, vogelvoer en boeken voor jong en oud over allerlei natuurthema’s. Iedereen is van harte welkom!

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

Zaterdag 2 en zondag 3 december vind je ons op de beurs.

• in Ekeren, Zaal Akerzaal van Ekers Hof, Groot Hagelkruis 6/1.

Openingsuren van 10 u tot 17 u.

• in Stabroek, Zaal Moorland, (achter het gemeentehuis), Sportweg 1.

Openingsuren op zaterdag van 11 u tot 21 u en zondag van 10 u tot 17 u.

• i n W u u s t w e z e l , p a r o c h i e ­ centrum De Ark, Achter d’Hoven Openingsuren op zaterdag van 10 u tot 20 u en zondag van 10 u tot 17 u.

31

VERGEET NIET TE GENIETEN

Dierensporen in de winter Heb jij al eens een veer gevonden en je weet niet van welke vogel? Of een holletje ontdekt van een muis, of was het van een rat of misschien wel een konijn? Pootafdrukken van een hond of vos zijn ook verschillend.

Wil je er meer over weten?

Afspraak op zondag 10 december om 14 u, voetgangersbrug over de A12 (kant Vierkerkenstraat), op het einde van de Vierkerkenstraat, Schoonbroek.

Foto: houtduif - diersporengids.nl

Winter op slik en schor Winter is het seizoen waarbij het lijkt alsof de natuur in slaap gedommeld is. Echter schijn bedriegt! Wij nemen je mee op een verkenning in en om het Groot Buitenschoor op zoek naar winters leven.

Ons bezoekerscentrum is open vanaf 9.30 u voor een droge en moddervrije kennismaking met onze unieke slikken en schorren.

Let op! Door werken op de Scheldelaan kan je ons enkel bereiken via de Noordlandbruggen. Een gedetailleerde wegwijzer vind je op www.schelde­ schorren.be.

Afspraak op zondag 17 december om 10 u, e-paviljoen BASF, Scheldelaan tegenover ingang 6, Zandvliet.

32

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

Foto: Frank Wagemans

Onze Natuurpunt kalender en agenda 2018 et Pakk el: voorde 9 4,9 van € 2 ,49 22 voor €

WINKELHOEKJE

Ze zijn er weer ...

Natuurpunt kalender 2018 - Prijs: € 10 De Natuurpunt kalender is een verzameling van 13 adembenemende natuurfoto’s van de lens van bekende natuur- en landschapsfotografen.

De kalender is overzichtelijk ingedeeld en bevat voldoende schrijfruimte. Alle dagen van de week beschikken over dezelfde ruimtes. Voorzien van week­ nummervermelding, feestdagen en ophangoog.

Met het bestellen van de Natuurpunt kalender heb je niet alleen een steuntje voor het geheugen, maar je ondersteunt ook de goede doelen van Natuurpunt! Ook leuk als cadeautje.

Natuurpunt agenda 2018 - Prijs: € 14.99 Met de Natuurpunt agenda 2018 haalt u elke week een prachtige natuurfoto in huis, van de beste kwaliteit. Alle foto's zijn met zorg en passie gemaakt door de meest enthousiaste fotografen die respect hebben voor de natuur.

Onze agenda is zeer gebruiks­ vriendelijk en heeft een luxe uitstraling. Je hebt veel schrijfruimte en de landelijke feestdagen zijn al voorgedrukt. Door het prettige formaat is de agenda handig voor op je bureau of om altijd bij te hebben. De schrijfbaarheid is verbeterd door het FSC papier. Elke foto is voorzien van sfeervolle en leerzame tekst. Kortom: een must voor elke vogel- en natuurliefhebber! Uiteraard perfect om cadeau te doen.

Indeling: 1 week per pagina inclusief weeknummers Luxe harde kaft met gesloten binding Inclusief leeskoordje Formaat 215x160 mm Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

33

COLOFON

Natuurpunt Antwerpen Noord vzw is een regionale afdeling van Natuurpunt.

Lid worden Lidgeld per gezin: € 27/jaar. Storten op rekeningnr. BE77 2200 3405 7342 met vermelding van lidnummer of voor nieuwe leden met vermelding van naam en adres. Je ontvangt dan zowel Natuur.blad als Natuur.ruimte. Bovendien krijg je korting bij aankopen in onze Natuur.winkel.

Leden van Natuurpunt uit een ander werkingsgebied kunnen voor € 7 een abonnement op Natuur.ruimte nemen. Te storten op rekeningnr. BE77 2200 3405 7342 met vermelding van je lidnummer, naam en adres.

Giften Donateurs storten een extra bijdrage bovenop hun lidgeld. Vanaf € 40 per kalenderjaar krijg je een fiscaal attest. Storten op BE56 2930 2120 7588 met vermelding ‘project 3797 Antwerpen Noord’.

Legaten Geregeld besluiten mensen om een legaat op te nemen in hun testament. Voor legaten aan een vzw zoals Natuurpunt Antwerpen Noord voorziet de wetgever erfenisrechten van slechts 8,8%. Zo weet je dat jouw schenking bijna volledig ten goede komt aan onze vereniging. De opbrengst van deze legaten gebruiken we voor de aankoop van natuurgebieden.

Er bestaan verschillende formules. Het systeem van duolegaten bijvoorbeeld is zowel voor het goede doel als voor je erfgenamen een interessante formule. Zeker als je erfgenamen verre familieleden zijn of zelfs mensen met wie je geen familieband hebt. Met dit systeem betalen zij immers geen torenhoge successierechten.

Overweeg je ook om die stap te zetten en onze vereniging te begunstigen, dan raden wij je aan een notaris te raadplegen. Die kan je exact meededelen hoe je te werk moet gaan en welke formule best bij jou past. Voor meer informatie kan je terecht bij Willy Ibens .

Natuur.huis, Natuur.winkel en Natuur.documentatiecentrum Steenstraat 25, 2180 Ekeren tel. 03‑541.58.25, fax 03‑541.63.55 Open van maandag tot en met vrijdag van 10 u tot 12.30 u en van 13 u tot 17 u e‑mail: antwerpennoord@natuurpunt.be website: www.antwerpennoord.be BTW‑nummer: BE 0429 415 832 Rekeningnr. BE77 2200 3405 7342

Contacten secretariaat: Iris Buermans (administratie): iris.buermans@natuurpunt.be Mathias Michielsen (bewegingsconsulent): mathias.michielsen@natuurpunt.be

Antwerpse haven Natuurlijker: Johan Baetens: johan.baetens@natuurpunt.be Dries Martens: dries.martens@natuurpunt.be Tim Vochten: tim.vochten@natuurpunt.be

Opvangcentrum voor Vogels en Wilde Dieren Brasschaat vzw Holleweg 43 2950 Kapellen tel. 0473‑48.48.97 e-mail: peeters.m@skynet.be

34

Voorzitter: Willy Ibens willy.ibens@natuurpunt.be GSM: 0475-91.03.16 Werking Kerk- en Steenuilen: Frank Goossens (0487-46.82.69) Fons Vervoort (03‑647.18.70) Werking Planten: Hilde Peeters (0485‑12.91.82) Werking Vleermuizen: Wout Willems (0485-03.79. 85) Werking Vlinders: Hugo Wouters (03‑569.05.78) Werking Vogels: Ludo Benoy (0476-43.15.42) Werking Berendrecht, Zandvliet en Lillo: Guy Leys (03‑569.00.38) Werking Brasschaat: Johan Neegers (0479-99.54.01) Werking Brecht: Rudi Bosschaerts (03‑636.38.62) Werking Ekeren: info Natuur.huis (03‑541.58.25) Werking Kapellen: Ria Verduyckt (0486-79.47.63) Werking Schoten: Fonne Bruggemans (0498-39.71.73) Werking Stabroek: Harry Van der Horst (03‑568.15.78) Werking Wuustwezel: Thea Van Bueren (03‑658.99.07)

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

Natuur.ruimte is het driemaandelijks ledenblad van Natuurpunt Antwerpen Noord vzw.

Polderke - bio Eén Polderke (33 cl) kost € 1,50 (€ 1,70 voor niet-leden) + € 0,10 waarborg leeggoed.

Een bak (24 flesje) kost € 34 (€ 38 voor niet-leden).

Waarborg van € 4.50 voor leeggoed (flesjes en bak) niet inbegrepen.

De opbrengst gaat integraal naar het reservatenfonds.

Met de steun van

Werkten mee aan dit nummer: Katleen Anthierens, Ludo Benoy, Iris Buermans, Barbara De Block, Jos Franken, Lotte Gielis, Willy Ibens, Dries Martens, Mathias Michielsen, Mart Pauwels, Diemer Vercayie, Kristel Van Brusselt Illustraties en foto’s: Fonne Bruggemans, Luc Crols, Frank Goossens, Willy Ibens, Guy Leys, Dries Martens, Mathias Michielsen, Peter Michielsen, Lieze Truwant, François Van Bauwel, Kristel Van Brusselt, Pascale Vantieghem, Bob Verselder, Tim Vochten, Bram Vogels, Frank Wagemans, foto-archief Natuurpunt Antwerpen Noord www.waarnemingen.be www.diersporengids.nl Rapport Puihoek - Ekeren (nv Puyhoek - Immobel Group, SPACE-LAB.be, Antea Group, AJArchitectos) Foto voorpagina: Bospolderloop - Peter Michielsen Oplage: 4.500 exemplaren

Natuur.ruimte • september 2017 - november 2017

Verantw. Uitg.: Willy Ibens, Steenstraat 25 - 2180 Ekeren

Afgiftekantoor Antwerpen X p702 133 Retouradres: Natuurpunt Antwerpen Noord vzw Steenstraat 25 2180 Ekeren

Bospolderloop 2017 Dag van de Trage Weg Natuurpunt Antwerpen Noord en de werkgroep Trage Wegen Ekeren nodigen je uit voor een sportieve voormiddag in de Bospolder.

Kom je beentjes strekken op ons loop- en wandelparcours van 3 of 5 km. Supporters zijn ook van harte welkom!

Leden van Natuurpunt starten gratis, niet-leden betalen â‚Ź 1. Vergeet je lidkaart niet! Na afloop wordt er aan alle lopers en wandelaars een drankje aangeboden.

Om de groepen wat te scheiden starten we op verschillende momenten. Lopers kunnen starten om 10.30 u, 10.40 u en 11 u. De wandelingen onder begeleiding van een gids vertrekken om 10.45 u en 11.05 u.

Je kan vooraf inschrijven via mail naar Mathias Michielsen, mathias.michielsen@natuurpunt.be of ter plaatse op de dag zelf.

Afspraak op zaterdag 14 oktober vanaf 10 u aan de parking van de Ekersedijk, ingang Bospolder, Ekeren.

Het parcours is geopend tot 14 u.