Natuur.ruimte 02/2015

Natuur.ruimte Wintervlinders, laatbloeiers met een koele strategie Samenwerking met Huis van het Nederlands

Cursussen:

Eetbare en wilde planten Zoogdieren driemaandelijks verenigingsblad van Natuurpunt Antwerpen Noord vzw maart 2016 - april 2016 - mei 2016 jaargang 23 - nummer 1 verschijnt in maart, juni, september en december Natuur.ruimte • maart 2016 - mei 2016

Inhoud

ZEKER LEZEN

Onder moeders paraplu

Natuur.gebied: Nolse Duinen

4

Nu nog in de steigers, straks in ere hersteld

Natuur.partner: Sponsoring Bospolder

7

In gesprek met Annick Criekemans

8

Al 6 jaar vrijwilligster bij Natuurpunt en nog steeds even enthousiast

Natuur.studie: Wintervlinders

12

10

Laatbloeiers met een koele strategie

Soort in de kijker: Onder moeders paraplu in de Antwerpse Haven

12

Paraplusoorten gebonden aan riet, water en natte depressies

Natuur.actief: Paddenoverzet

KEICOOL De pen van JNM

22

Dinosaurusexcursie

17

Help de amfibieĂŤn een handje

Op stap met Snor

24

Verstoppertje spelen in het bos

Natuur.samenleving: Het Huis van het Nederlands 20 Een leuke en leerrijke ervaring voor iedereen

Natuur.beheer: Ook voor doetjes

28

Natuur.beweging: Open vergadering

33

OM VAN TE LEREN Cursus giftige en eetbare planten

26

27

Agenda

18

Handen uit de mouwen

28

Cursus zoogdieren

Maak kennis met Natuurpunt in jouw buurt

AAN DE SLAG

EN VERDER Edito Colofon

3 34

Natuurbeheer...

Vergeet niet te genieten

Natuur.ruimte is het driemaandelijks ledenblad van Natuurpunt Antwerpen Noord vzw.

Foto voorpagina: Huis van het Nederlands - Guy Leys Oplage: 4.600 exemplaren Werkten mee aan dit nummer: Iris Buermans, An Casteels, Marc Conaert, Annick Criekemans, Ivo De Belder, Jos Francken, Guy Leys, Dries Martens, Johan Neegers, Thijs Nous, Mart Pauwels, Rina Peys, Guido Segerink, Alain van Veldhoven, Stefan Versweyveld

Illustraties en foto’s: Iris Buermans, Annick Criekemans, Luc Crols, Frank Goossens, Willy Ibens, Guy Leys, Dries Martens, Thijs Nous, Rex Peeters, Rina Peys, Jan Van Eeckhout, Walter Van Ginhoven, Frank Vanmuysen, Pascale Vantieghem, Frank Wagemans, foto-archief Natuurpunt Antwerpen Noord

30

EDITO

Puur genieten ...

Leve de lente! Winter?

Zalig! Op zondag de benen gestrekt in mijn favoriete natuurgebied. De zon staat laag en omhult het landschap met een gouden gloed. Een waterig zonnetje kietelt mijn blote armen terwijl ik door rietvelden struin. Verderop, langs de waterkant schrikt een groene specht die het hazenpad kiest en verderop verdwijnt in de bosrand. Met hun felle rode kleur trekken ze onmiddellijk de aandacht: bosaardbeitjes!

Even later kruist een dagpauwoog het modderpaadje en volgt de bosrand om verderop definitief te verdwijnen. Een perfecte dag!

Een perfecte lentedag.

Toch niet, het is ‘putteke’ winter. Het moment dat we erop uit trekken om te genieten van krakende sneeuw onder onze laarzen.

Is dit wel goed voor onze dagpauwoog? Neen, eigenlijk niet. Gewoonlijk wanneer het koud is, gaat deze vlinder in winterslaap om pas te ontwaken in de lente. Wanneer hij wakker is in de winter, verbruikt hij reserves en kan deze niet aanvullen omdat er geen bloemen of rottend fruit zijn. Dus duimen voor deze dagpauwoog dat hij de lente zal halen.

Natuurpunt en wij als vlinderwerkgroep gaan in deze uitzonderlijke situatie de vinger aan de pols houden.

Welke planten en dieren overleven onder deze toenemende druk, en hoe doen ze dat? Daarvoor hebben we hulp nodig. Als jullie een dagpauwoog, egel, bosaardbei of eigenlijk eender welke plant of dier zien tijdens een wandeling of in de tuin, vergeet dan zeker niet deze in te voeren via waarnemingen.be.

Zo krijgen we een idee wat er aan de hand is in Vlaanderen, en bij uitbreiding in de hele wereld, en kunnen we gerichte acties ondernemen.

Waarnemingen invoeren is helemaal niet moeilijk, zelfs ik kan het! Ondertussen hebben we al meer dan miljoenen waarnemingen ontvangen. Maar we hebben er nog meer nodig om de evoluties door de klimaatwijziging te kunnen opvolgen .

Zo kan elk van ons zijn kleine bijdrage leveren aan de natuur. Dus tijd voor actie in de natuur en achter de computer!

Guido Segerink Vlinderwerkgroep Natuurpunt Antwerpen Noord Natuur.ruimte • maart 2016 - mei 2016

Foto: Luc Crols 3

NATUUR.GEBIED

In ’t Asbroek racen snelheidsduivels rond!

Als je dacht dat alle kevers trage, plompe insecten zijn, dan kom je bedrogen uit. Op de bosbodem van ’t Asbroek wordt er immers aardig wat afgehold door, jawel … loopkevers.

Tekst: Stefan Versweyveld

Wegens hun verborgen levenswijze, zijn ze onbekend. Jammer, want ze kunnen onze aandacht best gebruiken.

Uit recent onderzoek blijkt dat bijna de helft van alle loopkeversoorten in Vlaanderen zeldzaam, bedreigd of reeds verdwenen is.

Gelukkig vinden vele soorten in natuurgebieden zoals ’t Asbroek in Schoten een veilig leefgebied.

Foto: Luc Crols 4

Natuur.ruimte • maart 2016 - mei 2016

Niet alleen hun verborgen levenswijze maakt hen onbekend bij het grote publiek, het is ook niet zo eenvoudig om loopkevers in Vlaanderen op naam te brengen. De Latijnse naam van de overigens algemene soort ‘carabus problematicus’ (korrelschalebijter) spreekt in dat opzicht boekdelen. Bovendien hadden de meeste loopkevers tot voor kort enkel een Latijnse naam, dus je begrijpt wel waarom ze zo onbekend zijn.

Een kennismaking Voor een wat ervaren insectenliefhebber zijn loopkevers vaak in één oogopslag te herkennen aan de slanke poten waarmee ze snel over de bodem of op boomstammen kunnen lopen. Erg groot zijn ze niet: hun afmetingen variëren van een paar millimeter tot 4 cm. Vele loopkevers zijn ‘gewoon’ zwart of metaalkleurig, maar ons land is ook een aantal bontgekleurde soorten rijk.

Naast hun slanke poten verschillen ze van andere kevers door hun lange, vaak draadvormige antennes en doordat minstens 3/4 van hun achterlijf met dekschilden bedekt zijn.

Loopkevers doen hun naam alle eer aan. De meeste loopkevers lopen over de grond; slechts enkele soorten lopen rond op boomstammen of klimmen af en toe op kruiden om er zaden en stuifmeel te verorberen. Naar insectenmaatstaven kunnen loopkevers behoorlijk ‘oud’ worden. De grotere soorten, zoals de schallebijters, leven meer dan twee jaar.

Gevarieerd kostje Slechts weinig vleesetende loopkevers zijn echt gespecialiseerd in een welbepaalde prooi. Een uitzondering hierop zijn de slakkenloopkevers die, zoals hun naam al aangeeft, dankzij hun smalle kop en borstschild de huisjes van slakken binnendringen en de inwoner verorberen.

Andere hebben dan weer een voorkeur voor kortschildkevers.

De meeste loopkevers hebben een gevarieerd kostje dat bestaat uit wortels, paddenstoelen, knollen, bodemdiertjes, … Hun dierlijke prooi kunnen ze zonder problemen inhalen – het zijn immers loopkevers – en vervolgens rustig opeten. Hiervoor zijn loopkevers met een paar stevige kaken, lijkend op een kniptang, voorzien.

Sommige onder hen hebben de taak als ‘opruimer’ in de natuur op zich genomen.

In plaats van achter levende prooien te jagen, ruimen ze kadavers op.

Lopen en vliegen?

Kunnen loopkevers, zoals vele andere insecten, ook vliegen? Op dit punt vertonen ze aardig wat variatie. Hoewel de meeste soorten stevig ontwikkelde vleugels hebben, worden die slechts door weinige (bijvoorbeeld de bekende groengekleurde zandloopkevers) echt gebruikt om te jagen of te vluchten. Het belangrijkste doel van het vliegen is het koloniseren van nieuwe voedselgebieden.

NATUUR.GEBIED

Onbekend

De meeste bosbewonende soorten, zoals de schallebijters, kunnen echter helemaal niet vliegen. Bij de slakkenloopkevers en andere ‘grotere’ soorten zijn de dekschilden dan weer vergroeid. Zelfs de gevleugelde loopkevers kunnen vaak niet vliegen, omdat hun vliegspieren niet of nauwelijks ontwikkeld zijn.

Bio-indicatoren Loopkevers worden letterlijk overal aangetroffen: in de stad, in tuinen, parken, bossen, moerassen, heiden, ruigten… Of een bepaalde loopkeversoort ergens al dan niet wordt aangetroffen is, in tegenstelling tot vlinders bijvoorbeeld, zelden afhankelijk van het voedselaanbod omdat ze geen echt voedselvoorkeur hebben.

Hun aanwezigheid hangt meestal af van een aantal eigenschappen van hun leefgebied zoals zon, schaduw, vochtigheid en bodemreliëf.

Sommige soorten zijn sterk gebonden aan bossen, heiden of veengronden. Andere hebben bijvoorbeeld een grote voorkeur voor vochtige tot natte plaatsen, … In dat opzicht vormen loopkevers goede ‘bio-indicatoren’ – zeg maar een meetinstrument – voor de kwaliteit van een gebied.

’t Asbroek is een prima plek De voorbije jaren werd er onder leiding van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen een grootschalig onderzoek uitgevoerd naar de loopkeverfauna in onze regio. Tot onze aangename verbazing blijken er in ’t Asbroek, een relatief klein natuurgebied, dubbel zoveel loopkeversoorten voor te komen

Natuur.ruimte • maart 2016 - mei 2016

5

dan in het veel grotere Peerdsbos. Tot nog toe hebben ze er 29 verschillende soorten aangetroffen.

Alle soorten in ’t Asbroek zijn gebonden aan bossen en/of een vochtige bodem. Niet zo verwonderlijk overigens, want ’t Asbroek is ongetwijfeld één van de natste plekjes in Schoten, omdat er veel kwelwater omhoog borrelt. Heel wat loopkevers houden van dit natte, rustige bosmilieu, zoals de bosbulldozer, gewone breedborst, lederslakkenloopkever, oeversnelloper en donkere halsbandloper.

Hoeft het nog gezegd dat Natuurpunt Antwerpen Noord via het beheer van ’t Asbroek dit natte bosmilieu zoveel mogelijk wil bewaren en herstellen? Onze racende loopkevers zullen er alleszins wel bij varen … Kom gerust eens langs op onze beheerdagen!

6

Natuur.ruimte • maart 2016 - mei 2016

Natuur.ruimte • maart 2016 - mei 2016

7

NATUUR.ACTIEF

Kijk, de lente bloeit!

In de gebieden van Natuurpunt kleuren voorjaarsbloeiers de lente ...

Nog even en je kan weer genieten van de opvallende lentepracht in jouw buurt. In de door Natuurpunt beheerde gebieden kleuren bosanemonen, sleutelbloemen, wilde hyacinten, pinksterbloemen, bosviooltjes en gele dovenetels de bodem.

Gelukkig maar, want buiten onze natuurgebieden wordt de lente elk jaar minder kleurrijk.

Tekst: Stefan Versweyveld Foto: Luc Crols 8

Natuur.ruimte • maart 2016 - mei 2016

Ze zijn er vroeg bij, onze voorjaarsbloeiers.

Van zodra een lentezonnetje en warmere temperaturen enkele dagen de kop opsteken – en dat kan anno 2016 al heel vroeg in het jaar zijn - beginnen deze soorten aan een race tegen de tijd.

Dat is trouwens geen overbodige luxe.

Bosanemoon, gele dovenetel, speenkruid, gewone salomonszegel en muskuskruid zijn planten die we hoofdzakelijk in bossen aantreffen. Om te profiteren van de zonnestralen zit er dus voor hen maar één ding op: zo vroeg mogelijk bloeien, als er nog geen bladeren aan de bomen staan. Wanneer een dicht bladerdek elke zonnestraal naar de bodem tegenhoudt, zijn deze merkwaardige voorjaarsbloeiers weer onder de grond verdwenen.

Ook voor de typische lentebloeiers in onze hooilanden zoals pinksterbloem en gulden sleutelbloem geldt dezelfde regel. Zo nel mogelijk bloeien en zaden produceren vooraleer meer productieve soorten het heft in handen nemen. Daar maken vroeg vliegende insecten zoals hommels en voorjaarsvlinders zoals het oranjetipje, trouwens dankbaar gebruik van.

Voorraadkelder Om deze race tegen de tijd te winnen hebben voorjaarsbloeiers een speciale strategie ontwikkeld. Ze slaan al hun voedingsstoffen op in een speciaal daartoe ontwikkeld ondergronds orgaan, een soort voorraadkelder. De variatie in deze ‘voorraadkelders’ is groot: verdikte wortelstokken, knolletjes, bollen, … Ze hebben allen maar één doel: voldoende voedsel leveren op het moment dat het voorjaar gunstig is. Op die manier kan een kale bosbodem of een nog groen hooiland in enkele weken tijd omgetoverd worden tot een bloementapijt.

Bodem van doorslaggevend belang Hoe mooi die voorjaarspracht ook mag zijn, buiten onze natuurgebieden kleuren de voorjaarsbloeiers steeds minder de lente. Niet zo verwonderlijk overigens, want het zijn kieskeurige soorten. Vooral de bodem is van doorslaggevend belang.

Soorten als bosanemoon, wilde hyacint en slanke sleutelbloemen voelen zich pas thuis op een gerijpte bosbodem. Dat is een bodem

waarop al vele tientallen jaren bos groeit.

Voor de bosanemoon bijvoorbeeld moet de bosbodem meer dan 100 jaar oud zijn vooraleer ze erop wil groeien!

De lentebloeiers in onze hooilanden houden op hun beurt niet van bemeste bodems. En daar wringt helaas het schoentje: door de intensieve landbouw in Vlaanderen zijn niet bemeste graslanden enkel nog in natuurgebieden aan te treffen.

NATUUR.ACTIEF

Race tegen de tijd

Reden te meer om zuinig te zijn op de voorjaarsflora in onze natuurgebieden!

Goed beheer noodzakelijk Sommige gebieden zouden er maar kaal bij liggen zonder hun traditionele tapijt van voorjaarsplanten. Bovendien zou het voor ons en de komende generaties een gemis zijn om niet meer te kunnen genieten van de jaarlijkse lentebloei.

Daarom houden we bij het beheer van natuurgebieden zoals ’t Asbroek, Oude Landen en Ekers Moeras uitdrukkelijk rekening met de vereisten van onze lentebloeiers. Kom gerust genieten van de lentebloei in onze natuurgebieden!

Onopvallende maar bijzondere voorjaarsbloeiers Niet alle lentebloeiers in onze natuurgebieden zijn kleurrijk, maar vaak zijn ze wel heel bijzonder. Zo kan je in de hooilanden van de Oude Landen de addertong aantreffen. Neen, geen onderdeel van een giftige slangensoort.

Wel een zeer zeldzaam varentje van zo’n 10 cm hoog dat bovendien helemaal niet lijkt op de klassieke varens. De addertong groeit enkel in stabiel beheerde, niet bemeste hooilanden.

Met vele honderden exemplaren is de Oude Landen één van de belangrijkste vindplaatsen in Vlaanderen.

In de Oude Landen, Bospolder, Het Wijtschot en andere natuurgebieden kan je dan weer voorjaarspaddenstoelen zoals het gewone morielje, kapjesmorielje en witte kluifzwam ontdekken.

Met hun honingraatachtige of hersenvormige hoeden wijken ze sterk af van de meerbekende paddenstoelen.

Natuur.ruimte • maart 2016 - mei 2016

9

IN GESPREK MET

Johan Neegers Een ‘ancien’ binnen Natuurpunt Antwerpen Noord Voor zijn opleiding tot bioloog was Johan vaak te vinden in de Oude Landen om er waterdiertjes te determineren.

We mogen hem zeker een ‘ancien’ binnen Natuurpunt noemen, want als medeoprichter van de kern Brasschaat hoort hij er al bij sinds 1994.

De kern Brasschaat bestaat dus al sinds 1994?

Tekst: Rina Peys 10

“Ja, ons 20-jarig bestaan hebben we al gevierd.

In 1994 ontstond bij Natuurpunt (toen nog Natuurreservaten Antwerpen Noord) het idee om in verschillende gemeenten plaatselijke afdelingen op te starten met de bewoners uit de streek. Dat was mede ter voorbereiding

van het Europees jaar voor natuurbehoud dat gepland was voor 1995. De campagne kreeg de slogan: ’Onze gemeente natuurlijker’. We startten toen met 14 personen in onze afdeling.

Het was de bedoeling om plaatselijke acties te organiseren en de aanwezige natuur beter te beheren. De paddenoverzet in de Miksebaan en de Kerkedreef was toen al een feit, en we zijn mee op de kar gesprongen.”

Natuur.ruimte • maart 2016 - mei 2016

middenberm; eerst was er schade omdat die als extra parkeerplaats werd gebruikt. De gemeente plaatste paaltjes en je ziet het verschil al.”

“Neen, maar er is wel heel veel natuur in de gemeente en daar kunnen we onze energie zeker kwijt. Je hebt hier het Klein Schietveld, het park van Brasschaat, De Inslag, de Kaartse Beek en haar omgeving en ook nog het Fort van Brasschaat.”

Worden jullie betrokken bij het beheer van al dat groen?

“Best wel. Met het ANB (Agentschap voor Natuur en Bos) hebben we een zeer goed contact. In De Inslag bijvoorbeeld werden ondiepe putten, of beter gezegd ‘poeltjes’, uitgegraven. Het is de bedoeling dat het een open gebied blijft voor de amfibieën. We steken dan een handje toe. Er zijn in De Inslag eveneens enkele heideveldjes die door ons beheerd worden. We hebben al enkele boswachters zien komen en gaan, maar dat ging steeds prima. De vorige boswachter, Mark Schuermans, die pas op rust gesteld is, gidst nog voor ons tijdens de Winterwende­ wandeling. Hij doet dat voortreffelijk. Zijn betrokkenheid is fantastisch en hij weet telkens verbanden te leggen met het verleden van de streek. Heel interessant dus. Wij vullen dan aan met actualiteit of milieuproblemen. Er komt nog steeds veel volk op af, dus deze succesformule houden we nog even aan. We kiezen telkens een ander traject voor die wandeling en we proberen er plekjes bij te betrekken die niet zo voor de hand liggen.”

Hebben jullie bij het gemeente­bestuur ook wat inspraak?

“Toch wel, de gemeente heeft een retentiebekken aangelegd ter hoogte van het Weverbos. De Kaartse Beek meandert daar door. Er komt teveel wilgenopslag en dat verwijderen wij dan, in samenspraak met de gemeente en met de hulp van scholen uit de omgeving. Het moet daar een rustgebied voor watervogels blijven en dus houden we de verbossing tegen. De gemeente is ook betrokken bij de paddenoverzet.

In de eerste periode zorgde ze voor de paaltjes waar de netten tegen komen, en er werden ook, met subsidies, 8 amfibieëntunnels aangelegd, waarvan 3 op de Miksebaan en de rest in de Kerkedreef. We zitten momenteel ook met 4 personen in de milieuraad. We hebben daar een bermbeheerplan en dat wordt regelmatig bijgewerkt. Een prachtig staaltje hiervan is te vinden in de Voshollei. Daar is een

De paddentrek in Brasschaat is beroemd.

Hoe loopt dat?

“We werken aan de Miksebaan en in de Kerkedreef. Het startsein is niet zozeer een datum, want dat kan nogal variëren. Normaal komt de trek op gang bij een temperatuur van 7°C om 20 uur en liefst wat druilerig weer.

De rasters zijn dan al gezet en de scholen zijn aangeschreven. De kinderen komen ’s morgens helpen. Eerst krijgen ze algemene info over de soorten, het geslacht en de werkwijze. Dan kunnen ze aan de slag. We streven ernaar dat ze toch minstens allemaal een diertje in de hand hebben gehouden. Vorig jaar kregen we zo’n 8 klassen over de vloer, of beter gezegd, langs de berm. En dat het een succes is! De cijfers liegen er niet om: we hebben op 1 jaar maar liefst meer dan 8.000 dieren geholpen. Het cijfer is gezakt dankzij de tunnels. Spijtig genoeg sterft nog steeds ongeveer 10% van de diertjes op het asfalt. Vijf jaar geleden kregen we zelfs hoog bezoek. In het kader van een internationaal onderzoek, waarbij de Zoo van Antwerpen betrokken was, kwam er een Australische prof kijken. Het was verontrustend om te horen dat in zijn thuisland hele populaties uitstierven door een of andere schimmelziekte. Inmiddels zijn er hier ook al gevallen bekend. Om kruisbesmetting te voorkomen blijft al het materiaal dat voor de padden in Brasschaat gebruikt wordt dan ook in Brasschaat.”

IN GESPREK MET

Jullie hebben geen eigen terreinen in beheer?

Jullie richten ook cursussen in?

“Ja, dat doen we al jaren. Al heel wat onderwerpen kwamen aan bod, maar de roofvogelcursus was een echte topper. We hebben ook al enkele malen meegedaan aan de Nacht van de Vleermuis. De Sint-Antoniuskerk staat nu op de planning maar ook in het Fort van Brasschaat worden vleermuizen geteld. Dat wordt gedaan door de vleermuizenwerkgroep.”

Nog wensen, Johan?

“Zoals de meeste afdelingen kampen we met een vergrijzing; we zijn tegenwoordig nog maar met een kleine groep. Dus doe ik hierbij graag een warme oproep aan allen die al eens graag bezig zijn in de natuur. Kom gerust kijken en wie weet heb je er meteen een nieuwe hobby bij.”

Natuur.ruimte • maart 2016 - mei 2016

11

NATUUR.STUDIE

Natuurwaarnemingen niet langer verborgen in obscure notitieboekjes

Het opstarten van de website Waarnemingen.be in 2008 bracht een hele omwenteling teweeg bij veel natuurliefhebbers.

Waarnemingen.be is een website die werd ontwikkeld door Natuurpunt Studie en de Stichting Natuurinformatie.

Iedereen kan er zijn of haar natuurwaarnemingen op een heel makkelijke manier invoeren.

Je kan ook zien welke planten en dieren andere natuurliefhebbers ontdekt hebben.

Alle plant- en diersoorten vind je erin terug.

Tekst: Ludo Benoy 12

Natuur.ruimte • maart 2016 - mei 2016

Er is echter nog altijd een tussenstap nodig.

Al je waarnemingen moet je nog steeds noteren in een notitieboekje om ze thuis in Waarnemingen.be te kunnen invoeren.

Om dit dubbele werk te vermijden werd een speciale softwareapplicatie ontwikkeld die je rechtstreeks in het veld kunt gebruiken. Het gaat om ObsMapp (Android), IObs (Iphone) of WinObs (Windows Phone): een gebruiksvriendelijke app die via de site van Waarnemingen. be gratis en eenvoudig door iedereen kan gedownload worden op een tablet, iPhone of smartphone. Via deze app kan je op het moment van de waarneming alle nuttige informatie over de waargenomen soort, het aantal, het geslacht, de bloeiwijze, het gedrag e.d. met enkele eenvoudige klikken in te voeren en op te slaan. En niet onbelangrijk: via een beschikbare luchtfoto of kaart voer je de exacte puntlocatie van je waarneming in via een GPS-locatie. Voor de regelmatige gebruiker een enorme tijdwinst.

Voor het gebruik van deze app in het veld hoef je niet over een internetverbinding te beschikken.

Al de opgeslagen gegevens kan je thuis met één eenvoudige druk op de knop via je wifi naar Waarnemingen.be uploaden.

blemen en, wat belangrijker is, grote tijdwinst en exactere gegevens als resultaat. ObsMapp Speech kun je gratis downloaden, maar voor het gebruik van deze spraakherkenningstechnologie is een 3G of 4G netwerk noodzakelijk.

Download via https://play.google.com/store/ apps/details?id=org.obsmapp.

En dan is er Avimap, een gebruiksvriendelijke en intelligente methode om broedvogelgegevens in te voeren. Voor Vlaanderen berust de coördinatie bij Natuurpunt Studie i.s.m. INBO (Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek).

Deze site laat je toe om, volgens vooropgestelde criteria, broedvogels in te voeren op exacte puntlocatie. De gegevens voor Avimap voer je eveneens in via ObsMapp.

NATUUR.STUDIE

Intussen werd dit invoerportaal de grootste natuurdatabank van Vlaanderen. Duizenden vrijwilligers voeren er jaarlijks gemiddeld 2 miljoen waarnemingen in. Via eenvoudige handelingen kun je selecties maken op gebruikers, soorten, gebieden, juiste locatie, gedrag, biotoop, fenologie enz … Tijd en datum worden automatisch vastgelegd. Ook onze afdeling beschikt over een eigen regioscherm.

Avimap berekent op basis van voldoende gegevens via automatische clustering het aantal broedvogelterritoria. Alle informatie en richtlijnen vind je via http://www.avimap. be. Voor het gebruik van Avimap is vooraf aanmeldenbij het INBO wel noodzakelijk. Je krijgt dan toegang tot de gegevens van het gebied dat je wil opvolgen.

Tot slot nog een leuk weetje. Recent werd een nieuwe app Warblr ontwikkeld. Hiermee kun je de zang van zo’n 220 Europese vogels identificeren. Je maakt gewoon een geluidsopname met je smartphone. De app bepaalt dan welke soort je gehoord hebt.

Benieuwd welke vogels zich zoal in jouw buurt ophouden? Download dan deze app via http:// warblr.net/.

We wensen je veel ontdekkingsplezier!

De wereld van de waarnemingsapplicaties staat trouwens niet stil. Intussen werd voor de gebruikers van ObsMapp een versie ontwikkeld die op spraakherkenning werkt: ObsMapp Speech. Geen gegevens meer intikken op je tablet of smartphone maar ze gewoon inspreken. Bijzonder handig om nog sneller en vollediger waarnemingen in te voeren of om handenvrij verkeersslachtoffers in te voeren in je auto of op de fiets. Soortnaam, aantal, geslacht, gedrag - de volgorde heeft zelfs geen belang spreek je in via je smartphone of tablet en ze worden meteen opgeslagen. Het systeem werkt zo vlot dat je makkelijk meerdere honderden waarnemingen per dag kunt invoeren. Testen hebben uitgewezen dat theoretisch tot 230 waarnemingen per uur en tot meer dan 1.000 per dag best haalbaar zijn. Geen invoerpro-

Natuur.ruimte • maart 2016 - mei 2016

13

SOORT IN DE KIJKER 14

Natuur.ruimte • maart 2016 - mei 2016

SOORT IN DE KIJKER Natuur.ruimte • maart 2016 - mei 2016

15

SOORT IN DE KIJKER

Groenknolorchis De groenknolorchis is een weinig opvallende orchidee. Met zijn kleine, groene bloemetjes valt hij weinig op en ben je er zonder dat je het weet voorbij. Dat maakt hem echter niet minder waardevol.

Groenknolorchissen zijn gebonden aan een specifieke biotoop.

De soort is vooral te vinden in jonge, primaire duinvalleien, net op de rand van de duinen. Als de bodem ouder wordt en de dynamiek verdwijnt, dreigt ook deze orchidee te verdwijnen.

Daarnaast kan je groenknolorchissen ook aantreffen in trilvenen en alkalische laagveenmoerassen. Gezien de specifieke habitat die een groenknolorchis nodig heeft, is het een erg zeldzame orchidee. Ze wordt bovendien nog verder bedreigd door zowel natuurlijke (concurrentie van andere soorten) als artificiële (ontginning, ontwatering) oorzaken.

In Vlaanderen komt de groenknolorchis nog maar op twee plaatsen voor, namelijk aan het Sluismeer in Mol en in het havengebied op Linkeroever. De populatie in Mol bestaat uit slechts enkele exemplaren, terwijl de populatie in het Antwerpse havengebied enkele duizenden exemplaren telt, een dikke 99% van de Vlaamse populatie dus. Door een optimaal natuurbeheer (vooral gericht op het tegengaan van de natuurlijke successie) is de populatie sinds de ontdekking in 2007 al ongeveer vertienvoudigd.

Onderstaande tabel biedt een overzicht van de meelifters van de in dit artikel opgenomen paraplusoorten. Meelifters zijn soorten die mee genieten van het beheer en de inrichtingen die voor de paraplusoorten worden uitgevoerd. De meeliftende soorten van blauwborst en bruine kiekendief zijn dezelfde, aangezien beide soorten in een gelijkaardige habitat leven. Hoewel de soorten groenknolorchis en moeraswespenorchis toch een ietwat verschillende habitat innemen, wordt aangenomen dat ook zij dezelfde meelifters hebben.

Naast de in het SBP (soortenbeschermingsprogramma) opgenomen soorten genieten er nog een heel aantal andere soorten mee van dat beheer. Die genieten echter geen wettelijke bescherming en zijn daarom ook niet in het SBP opgenomen.

Paraplusoort

Groep

Meelifters

blauwborst/bruine kiekendief

amfibieën

alpenwatersalamander, bruine kikker, Europese meerkikker, gewone pad, groene kikker(complex), kleine watersalamander

juffers/ libellen

bruine korenbout, glassnijder, variabele waterjuffer, vroege glazenmaker, zuidelijke heidelibel

planten

heemst

vogels

baardmannetje, cetti’s zanger, dodaars, geoorde fuut, knobbelzwaan, krakeend, kuifeend, lepelaar, porseleinhoen, rietgors, rietzanger, roerdomp, slobeend, snor, tafeleend, woudaap, zomertaling

planten

fraai duizendguldenkruid, rietorchis, vleeskleurige orchis

vogels

graspieper, grutto, tureluur

zoogdieren

bosspitsmuis

groenknolorchis/ moeraswespenorchis

16

Natuur.ruimte • maart 2016 - mei 2016

Ook in 2016 organiseren we opnieuw een aantal amifibieën­overzetacties in ons werkingsgebied.

De overzetactie gaat traditioneel van start met de Dag van de Pad in Brasschaat. Op die dag worden de geleidingselementen geplaatst op de Miksebaan en krijg je meer informatie over amfibieën, over de trek en de overzetactie zelf.

NATUUR.ACTIEF

Dag van de Pad

Afspraak op zaterdag 23 januari vanaf 10 u op de hoek van de Miksebaan en de Papestraat, Brasschaat. Stevige schoenen of laarzen en regenkledij zijn aangeraden. Warme drank zal voorzien worden.

Paddenoverzet Tijdens de voorbije eenentwintig jaar zijn in Brasschaat meer dan 67.000 dieren overgezet, voornamelijk gewone pad en bruine kikker, maar ook verschillende soorten water­salamanders.

Honderden leerlingen van lagere en middelbare scholen hebben daarbij één of meerdere dagen komen helpen en hebben kunnen kennismaken met de fascinerende leefwereld van de amfibieën. Onder de Kerkedreef liggen al zes jaar amfibieëntunnels, maar het sluipverkeer op de Miksebaan blijft nog steeds slachtoffers maken. Daarom worden elk jaar geleidingselementen geplaatst die de dieren van de weg afhouden. Ze worden door de vrijwilligers overgezet.

Voor de padden rond het kasteel Ravenhof in Stabroek hebben we geen alledaagse actie.

Omdat vele amfibieën hier in de keldergaten vallen hebben we in de zomer van 2014 laddertjes gezet om ze toe te laten uit de putten te klimmen. In 2015 hebben we slechts 2 padden uit de putten gehaald tegenover een honderdtal de jaren daarvoor.

Tijdens de paddentrek houden we toezicht op de situatie en houden we met een beurtrol gedurende de ganse paddentrek controles.

Wil je graag één of meerdere avonden of ochtenden per week deze dieren helpen? Neem dan zeker contact op met de verantwoordelijken van onze paddenoverzetacties: • Brasschaat: Johan Neegers tel. 0479-99.54.01 (na de werkuren) Trefpunt elke avond om 20 u aan het infobord op de hoek Miksebaan-Kerkedreef, Brasschaat.

• Kapellen: Robert Wynants tel. 03-605.68.80 robert.wynants@hotmail.com Trefpunt: Hoek Kasteeldreef – Kapelsestraat, Kapellen.

• Brecht: Peter Block tel. 0472-29.99.38 peterblock1@hotmail.com Trefpunt: hoek van de Mieksebaan en de Vriendschaps­laan, Brecht.

• Stabroek: Harry Van der Horst tel. 03-568.15.78 harry.vdhorst@telenet.be Trefpunt: Parking Ravenhof, Oudbroek, Stabroek.

Natuur.ruimte • maart 2016 - mei 2016

17

Agenda

december

do 17 20 u, Raad van Bestuur, zie info Natuur.huis Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen Ekeren

do 17 9 u, Groene Tornado’s, zie p.28 Trefpunt: Ecoloods Natuurpunt, Donkweg, Einde van de Lindenlei, Antwerpen Ekeren za 19

9.30 u, Werkdag in Bospolder, zie p.29 Trefpunt: Voetgangersbrug over de A12 (kant domein Muisbroek), op het einde van de Vierkerkenstraat, Antwerpen Schoonbroek

zo 20 13.30 u, WinterWendeWandeling, zie p.30 Trefpunt: Loskade einde Licht Vliegwezenlei (vroeger Bondgenotenlei) aan Klein Schietveld, Brasschaat

januari za 2

9.30 u, Knotwilgenactie, zie p.28 Trefpunt: Mariahoeve, Puihoek 78, Antwerpen Ekeren

do 7

9 u, Groene Tornado’s, zie p.28 Trefpunt: Ecoloods Natuurpunt, Donkweg, Einde van de Lindenlei, Antwerpen Ekeren

za 9

9.30 u, Werkdag Opstalvallei, zie p.29 Trefpunt: Hoek Reigersbosdreef en Antwerpsebaan (ter hoogte van het Teutebos), Antwerpen Berendrecht

zo 10

10 u, Schorrenborrel, zie p.30 Trefpunt: e-paviljoen BASF (Scheldelaan tegenover ingang 6), Antwerpen Zandvliet

zo 10

14 u, Winterwandeling in ‘t Asbroek, zie p.30 Trefpunt: Asbroeklaan, Ingang ‘t Asbroek, Schoten

za 16

Het Grote Vogelweekend (Vogels voeren en beloeren), zie p.36

zo 17

Het Grote Vogelweekend (Vogels voeren en beloeren), zie p.36

do 21 9 u, Groene Tornado’s, zie p.28 Trefpunt: Ecoloods Natuurpunt, Donkweg, Einde van de Lindenlei, Antwerpen Ekeren za 23 9.30 u, Werkdag in Bospolder, zie p.29 Trefpunt: Voetgangersbrug over de A12 (kant domein Muisbroek), op het einde van de Vierkerkenstraat, Antwerpen Schoonbroek za 23 10 u, Dag van de Pad, zie p.17 Trefpunt: Hoek Miksebaan - Papestraat, Brasschaat za 23

zo 24 Paddenoverzet + schoolbezoeken tem 09/04, zie p.17 Trefpunt: Kruispunt Miksebaan Kerkedreef, Brasschaat ma 25 20 u, Vergadering Vlinderwerkgroep, zie p.33 Trefpunt: Steenstraat 25, Natuur.huis, Antwerpen Ekeren do 28 20 u, Raad van Bestuur, zie info Natuur.huis Trefpunt: Steenstraat 25, Natuur.huis, Antwerpen Ekeren do 28 9 u, Groene Tornado’s, zie p.28 Trefpunt: Ecoloods Natuurpunt, Donkweg, Einde van de Lindenlei, Antwerpen Ekeren za 30 9.30 u, Knotwilgenactie, zie p.28 Trefpunt: Bruggetje ter hoogte van Puihoek 28, Antwerpen Ekeren zo 31

do 14 9 u, Groene Tornado’s, zie p.28 Trefpunt: Ecoloods Natuurpunt, Donkweg, Einde van de Lindenlei, Antwerpen Ekeren za 16

18

9 u, Werkdag in De Kooldries, zie p.29 Trefpunt: Ingang De Kooldries, Boudewijnstraat (langs de Paepestraat achter de Cuvee Hoeve), Brecht

Belgische vogeldag

10 u, Winterwandeling in Het Wijtschot, zie p.31 Trefpunt: Wijtschotbaan, Parking Vier Notelaers, Schoten

februari do 4

9 u, Groene Tornado’s, zie p.28 Trefpunt: Ecoloods Natuurpunt, Donkweg, Einde van de Lindenlei, Antwerpen Ekeren

za 6

9.30 u, Werkdag in Ruige Heide, zie p.29 Trefpunt: Hoek straat Ruige Heide en Putsebaan, Antwerpen Zandvliet

zo 7

10 u, Evolutie van zeehonden, zie p.31 Trefpunt: e-paviljoen BASF (Scheldelaan tegenover ingang 6), Antwerpen Zandvliet

zo 7

14 u, Glühweinwandeling Moretusbos, zie p.31 Trefpunt: Parking Ravenhof, Oudbroek, Stabroek

do 11

9 u, Groene Tornado’s, zie p.28 Trefpunt: Ecoloods Natuurpunt, Donkweg, Einde van de Lindenlei, Antwerpen Ekeren

za 13

Ankona ontmoetingsdag

za 13

9 u, Werkdag in De Kooldries, zie p.29 Trefpunt: Ingang De Kooldries, Boudewijnstraat (langs de Paepestraat achter de Cuvee Hoeve), Brecht

zo 14

14 u, Valentijnswandeling in Bospolder, zie p.31 Trefpunt: Voetgangersbrug over de A12 (kant domein Muisbroek), op het einde van de Vierkerkenstraat, Antwerpen Schoonbroek

do 18 20 u, Raad van Bestuur, zie info Natuur.huis Trefpunt: Steenstraat 25, Natuur.huis, Antwerpen Ekeren do 18 9 u, Groene Tornado’s, zie p.28 Trefpunt: Ecoloods Natuurpunt, Donkweg, Einde van de Lindenlei, Antwerpen Ekeren vr 19

19.30 u, Fauna en flora in Brecht en omliggende gemeenten, zie p.32 Trefpunt: De Lindeboom, Kerklei 18, Brecht

za 20 9.30 u, Werkdag in Ekers Moeras, zie p.29 Trefpunt: Voetgangersbrug over de A12 (kant domein Muisbroek), op het einde van de Vierkerkenstraat, Antwerpen Schoonbroek zo 21

9.30 u, Op zoek naar wintervogels, zie p.32 Trefpunt: Steenstraat 25, Natuur.huis, Antwerpen Ekeren

do 25 9 u, Groene Tornado’s, zie p.28 Trefpunt: Ecoloods Natuurpunt, Donkweg, Einde van de Lindenlei, Antwerpen Ekeren za 27

09.30 u, Werkdag De Kuifeend, zie p.29 Trefpunt: Parking Kuifeend, Noorderlaan, Toegang 3 (Rangeerstation), Antwerpen

maart wo 2

20 u, Giftige en eetbare planten (theorie), zie p.26 Trefpunt: Zaal De Kroon (Boven in Oud Gemeentehuis), Kapellen

wo 2

20 u, Kernvergadering Brecht, zie p.33 Trefpunt: De Lindeboom, Kerklei 18, Brecht

do 3

9 u, Groene Tornado’s, zie p.28 Trefpunt: Ecoloods Natuurpunt, Donkweg, Einde van de Lindenlei, Antwerpen Ekeren

za 5

9.30 u, Werkdag Opstalvallei, zie p.29 Trefpunt: Hoek Reigersbosdreef en Antwerpsebaan (ter hoogte van het Teutebos), Antwerpen Berendrecht

wo 9

20 u, Kernvergadering Stabroek, zie p.33 Trefpunt: Steenstraat 25, Natuur.huis, Antwerpen Ekeren

do 10 9 u, Groene Tornado’s, zie p.28 Trefpunt: Ecoloods Natuurpunt, Donkweg, Einde van de Lindenlei, Antwerpen Ekeren za 12

9 u, Giftige en eetbare planten (praktijk), zie p.26 Trefpunt: nog af te spreken

za 12

9 u, Werkdag in De Kooldries, zie p.29 Trefpunt: Ingang De Kooldries, Boudewijnstraat (langs de Paepestraat achter de Cuvee Hoeve), Brecht

zo 13

9.30 u, Excursie naar Kuifeend en Grote Kreek, zie p.32 Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen Ekeren

zo 13

11 u, Laagwaterwandeling, zie p.32 Trefpunt: e-paviljoen BASF, Scheldelaan tegenover ingang 6, Antwerpen Zandvliet

zo 13

13.30 u, Oefensessie determineren in Oude Landen, zie p.32 Trefpunt: Kasteel Veltwijck, Veltwijcklaan 27, Antwerpen Ekeren 19

NATUUR.SAMENLEVING

Hoe biodivers is jouw tuin in 2016?

Ofwel: “Stapstenen” naar een aangename leefomgeving voor mens en dier.

Tekst: Rina Peys Foto’s: Gilbert Van looveren, Rafaël Delaedt 20

Het woord ‘stapsteen’ spreekt voor zich, denk ik. Alhoewel niet opgenomen in mijn versie van Van Dale, bedoelen we dat deze ‘stenen’ een verbinding vormen tussen bijvoorbeeld een terras en de moestuin. Voor dieren komt dat ongeveer op hetzelfde neer: ze willen op verschillende plaatsen voedsel sprokkelen of ergens een veilige schuilplaats veroveren en gebruiken onze tuinen hierbij als ‘stapstenen’.

Voor vogels geeft dat minder problemen (ah ja, die kunnen vliegen). Eekhoorns, egels, padden, kikkers en vaak ook insecten hebben het daar veel moeilijker mee. Je begrijpt dus vast wel hoe belangrijk het is om de dieren om ons heen wat hulp te bieden, zeker in onze verstedelijkte gebieden. Nestkastjes en voederhuisjes zijn algemeen ingeburgerd en ik hoop dat dit ook

geldt voor insectenhotels en vleermuiskasten.

Al die diertjes zijn immers een hele hulp om onze planten of de natuur gezond te houden.

Zij maken allemaal deel uit van een uitgekiend ecosysteem.

Goedkoop werkvolk Meesjes eten bijvoorbeeld een deel van de rupsen uit onze kolen; vleermuizen verorberen een heel leger muggen. Lieveheersbeestjes, oorwormen en gaasvliegen doen zich tegoed aan ettelijke duizenden luizen en padden plukken de slakken uit de hosta’s. Bijen verzorgen en bestuiven de bloemen dat het een lieve lust is. Allemaal prima tuiniers dus.

Verscheidenheid in beplanting, ook tegen een

Natuur.ruimte • maart 2016 - mei 2016

De luie tuinier Biodiversiteit is, in tegenstelling tot wat sommigen denken, geen synoniem voor ‘wildernis’. Zelfs als je een strakke tuin mooier vindt en weinig tijd hebt voor tuinklusjes, dan nog is er genoeg keuze aan plantgoed dat hiervoor geschikt is. We zouden toch eens af moeten van dat weidse gazon (wekelijks afrijden en regelmatig verticuteren, bemesten, het houdt niet op). We harken onder bomen en struiken, arbeid die slecht is voor de rug. En misschien, heel misschien mogen hagen wat vrolijker en losser?

Plant eventueel eens een fruitboom. Je hebt ze voor iedere tuin of terras. Hoog, laag, in leivorm of voor in een pot. Voor de prijs van 4 boeketten heb je een jaar rond plezier. Wil je er maar één, informeer dan of het een zelfbestuivende soort is. Wil je er meer en heb je geen plaats, plant er dan twee in hetzelfde plantgat. De boompjes zullen kleiner blijven door de concurrentie.

Tuinieren zoals moeder natuur Zelf ben ik een aanhanger van ‘de bedekte aarde’. Ook de natuur zal er steeds naar streven om alle kale aarde te bedekken. Zelfs in een bos, onder hoge bomen, barst de lente los.

Bodembedekkers zoals boshyacint, speenkruid, maarts viooltje en daslook maken graag gebruik van het licht dat door de nog kale bomen schijnt.

Onder struiken hebben bosaardbeitjes en rode bosbessen het best naar hun zin. Als het toch allemaal wat strakker moet, kun je naast grassen in alle mogelijke hoogten ook kiezen voor vaste planten die geen steun behoeven. Al gehoord van schildpadbloem, ereprijs of phlox? Daar groeit geen onkruid onder!

NATUUR.SAMENLEVING

gevel of op een terras, is van levensbelang voor dat kleine grut en wees nu eerlijk, je wordt er toch zeker zelf vrolijk van? Wandelen in je eigen tuin, op je terras zitten terwijl je het voorjaar ruikt, luisteren naar het gebabbel van een familie mussen of kijken hoe zorgzaam moeder en vader merel hun kroost voederen en beschermen: dat is pure ontspanning.

Een nieuw geluid ...

De lente is voor velen de start om iets aan de tuin te veranderen. Denk daarbij dan ook eens aan al die andere die ook graag van jouw stukje grond zouden willen meegenieten. Ga misschien eens shoppen in de tuincentra, koop een struik of boom bij de volgende behaagactie (meer info http://users.telenet.be/behaag/) of bel aan bij buren-tuiniers die iets naar jouw zin in de tuin hebben. Je zult er versteld van staan hoe graag mensen je verder helpen met goede raad en vaak een scheutje van de begeerde plant.

Veel succes!

Natuur.ruimte • maart 2016 - mei 2016

21

De pen van JNM

JNM, de Jeugdbond voor Natuur en Milieu, is een jeugdbeweging voor iedereen van 7 tot 26 jaar die zich goed voelt in de natuur en zijn schouders niet ophaalt voor het milieu.

De afdeling Akerland staat open voor iedereen die interesse heeft voor onze activiteiten in en rond Brasschaat.

eroĂŻsch Groot H ekend e WerkW

an 6 kend v e e w t e In h ek ber stre ed rond i m b e e v o g t n e tot 8 r in h leef in hap nee c s l e ze verb z e r a a w het g tal rsven twintig Stappe t n e e h E . m e o de huisj en met achters m w s a o s b g t a e it h zaterd nden u k a a h t e s d n nters n jongere tuurpu struike a n n o r e d k j n i e l dod plaatse grote ro m o n e m de w de mou et bos. O h t i u e riem ijderen onder d t r a te verw h enhopen atie een g l n u a p l o s p r adde ondag ders erden z w r de ad n o e o k d e t n s e e l t gen ze zul nige da egd. De n l o e z g n p o a a om h te worden gen zic a t d k i e u d r u b o ge n op k rmen e a w e t op ilen. verschu

22

Natuur.ruimte • maart 2016 - mei 2016

Ben jij ook wild van de natuur en wil je eens proeven van de JNM? Dan nodigen we jou graag uit om samen met ons een dagje op reis te gaan naar de prehistorie!

Dinosaurusexcursie Een klassieker in de Akerland-geschiedenis is een bezoekje aan het Koninklijk Museum voor Natuurwetenschappen. Hier komen we meer te weten over de mens, dinosauriërs, evolutie, biodiversiteit in de stad en veel meer. Nog niet overtuigd? Dit museum is door CNN zelfs uitgeroepen tot derde beste dinomuseum ter wereld!

Wie: Ini’s, de leeftijdsgroep van JNM’ers van 12 tot 15 jaar Wanneer: zaterdag 19 december de hele dag Waar: In Brussel, maar we nemen samen de trein Deelnemen kost slechts € 15, daarvoor kan je niet naar het Jura reizen.

De pen van JNM

Maak kennis met JNM

Inschrijven is verplicht en doe je bij Thijs voor 9 december (thijs@jnm.be, 0477 60 24 67).

Voor meer informatie: bezoek www.jnm.be/afdeling/akerland of contacteer Thijs Nouws (thijs@jnm.be, tel. 0477 60 24 67).

Natuur.ruimte • maart 2016 - mei 2016

23

MET SNOR OP STAP

Ik heb een rode jas met zeven zwarte stippen …!

Tekst: Mart Pauwels Tekening: Pascale Vantieghem

Jullie hebben het misschien al geraden?

We nemen een kijkje in de wereld van de lieveheersbeestjes!

Familie Lieveheersbeestjes zijn de bekendste kevers. Ze zijn meestal helder van kleur met donkere stippen. Er zijn ongeveer 5.000 soorten: rode, gele, zwarte met 2, 7, 14 of 24 stippen, zonder stippen … Elke soort heeft zijn eigen stippenpatroon.

Na de winter meteen aan het werk Als de lentezon verschijnt, is het voor de lieveheersbeestjes de hoogste tijd om weer actief te worden. Het mannetje gaat snel op zoek naar een vrouwtje. Twee weken na 24

Natuur.ruimte • maart 2016 - mei 2016

Larven Het jong dat uit het eitje kruipt noemen we een larve. Deze ziet er nog helemaal niet uit als een lieveheersbeestje. Het lichaam is niet rond, bol en glad maar langwerpig, plat en stekelig.

Winterrust Aan het einde van de zomer stoppen ze met eten. Ze zoeken een beschutte plaats op om te overwinteren.

Lieveheersbeestjes naar je tuin lokken Het zijn nuttige kevertjes om in je tuin te hebben. Ze zijn immers dol op bladluizen.

Als je graag meer lieveheersbeestjes naar je tuin lokt kan je een paar dingen doen: laat wat brandnetels staan, ze zijn er verzot op, ruim bladeren niet op, het is een ideale beschutting in de winter. Je kan ook een kastje voor hen ophangen, daarin kunnen ze schuilen en overwinteren. Zo’n kastje kan je kopen in onze Natuur.winkel.

MET SNOR OP STAP

de paring zet ze haar eitjes af. Die worden in groepjes vastgekleefd aan de onderkant van een blad.

Bedreiging voor inheemse soorten

Te eng De larven groeien snel, maar hun huid groeit niet mee. In minder dan drie weken barsten ze vier keer uit hun vel. De oude krappe huid valt af. Er komt een nieuwe, iets ruimere huid in de plaats. De larve vormt een stevig omhulsel om zich heen en wordt dan ‘pop’ genoemd. Binnenin deze pop gebeurt iets wonderlijk: de larve verandert tot een volwassen lieveheersbeestje.

Geen stippen?

Acht dagen later komt een lieveheersbeestje uit de pop tevoorschijn. Maar waar zijn de stippen? Die komen na een paar uur.

Pas in de loop van de maand krijgen de dekschilden hun definitieve kleur.

Enkele jaren geleden kwam het veelkleurig Aziatisch lieveheersbeestje bij ons helemaal niet voor. Het werd ingevoerd in de vorm van eitjes, als bestrijdings­ middel tegen bladluizen in de fruitteelt. Het is een echte vreetzak.

Weg bladluizen dus.

Maar de mens heeft zijn vraatzucht wat onderschat. Deze lieveheersbeestjes eten zoveel dat ze stilaan een bedreiging vormen voor andere soorten.

Ze eten zelfs soortgenoten en ook rupsen en eieren van vlinders. Bovendien planten ze zich razendsnel voort en dreigt er een overbevolking.

Leuk om weten In West-Vlaanderen heeft het lieveheersbeestje een speciale naam. Men noemt het daar een “pim-pam-poentje”.

Tof om te onthouden hé.

Natuur.ruimte • maart 2016 - mei 2016

25

NATUUR.BEHEER

Werk je in het zweet en leef je uit!

Met schoppen, zagen, rieken, bijlen en kruiwagens trekken we naar een stuk natuur dat dringend toe is aan een helpende hand. Maar er staat niet alleen hard werken op het programma …

Al doende leer je waarom menselijk ingrijpen nuttig of zelfs noodzakelijk is voor de natuur. Dankzij natuurbeheer kunnen we in onze gebieden de biodiversiteit verhogen.

Misschien kom je een bijzonder diertje of plantje tegen. Dé kans om zo’n zeldzaamheid eens van dichtbij te bekijken.

Zweten en zwoegen dus , maar zeker ook ontdekken en genieten!

Schans van Smoutakker

Opstalvallei

We gaan de draad opnemen waar we op onze vorige werkdag door het slechte weer gestopt zijn: verwijderen van Amerikaanse vogelkers.

Door opslag van wilgen te verwijderen geven we het riet meer kans om uit te breiden. Sommige wilgen staan in het water, dus laarzen zijn aan te raden!

Afspraak op zaterdag 26 maart om 10 u, Schans van Smoutakker, Hoogeind (tegenover de Vossenveldlaan) in Stabroek.

26

Afspraak op zaterdag 5 maart vanaf 9.30 u, Hoek Reigersbosdreef en Antwerpsebaan (ter hoogte van het Teutebos) in Antwerpen, Berendrecht.

Natuur.ruimte • maart 2016 - mei 2016

‘t Asbroek

Met meer dan 600 ha natuur in beheer is er altijd wat te doen. Ons vrijwilligersteam ‘Groene tornado’s’ springt iedere donderdag in waar nodig. Van het Rood in Kapellen, het Stappersven in Kalmthout tot het Groot Buitenschoor in Zandvliet.

De winter is stilaan voorbij en onze vrijwilligers staan te popelen om eens flink aan de slag te gaan in ‘t Asbroek. Enkele werkzaamheden dringen zich op.

Stormschade opruimen, vogelkers bestrijden, wilgen kappen, broedplaatsen voor oeverzwaluwen afgraven ... We doen het allemaal!

Afspraak elke donderdag om 9 u, Ecoloods Natuurpunt, einde van de Lindenlei, Ekeren.

We werken tot 15.30 u.

Kooldries - Hoofsweer Het natuurgebied Kooldries - Hoofsweer in Brecht is als waterrijk natuurgebied een perfecte biotoop voor allerlei amfibieën. We beheren poelen en graslandjes. Vergeet zeker geen laarzen!

Afspraak op zaterdag 12 maart vanaf 9 u aan de ingang van De Kooldries, Boudewijnstraat (ingang langs de Paepestraat achter de Cuvee Hoeve), Brecht. We werken tot 13 u.

We gaan een kamp opruimen achteraan het natuurreservaat. Een hele klus, want alle rommel moet naar de hoofdingang gebracht worden.

NATUUR.BEHEER

Groene tornado’s

We maken het wandelpad vrij van omgewaaide bomen en overhangende bramen en vullen hier en daar de putten op. Daarnaast trachten we de bomkraters zoveel mogelijk te zuiveren van takken en indien mogelijk ook van slib.

In het bos zijn ook vele elzen die vroeger om de tien jaar gekapt werden voor de houtopbrengst.

Zo ontstonden zogenaamde hakhoutstoven.

Deze elzen kunnen op die manier heel oud worden. Hakhoutstoven zijn zeer interessant wegens het autochtone genetische materiaal van onze inheemse bomen. Om die reden gaan we enkele elzen op deze wijze onderhouden.

Je ziet het, werk genoeg! En wat is er leuker dan een half dagje actief bezig te zijn in het bos?

Kris Van den Eede leidt alles in goede banen.

Meer info: 0477 23 32 29 (na de werkuren).

Afspraak op zaterdag 19 maart om 9.30 u, ingang ‘t Asbroek, Asbroeklaan in Schoten.

r g voo n i t r n ko 10% rpuntlede art) a u Natu n van lidk ertoo (op v

Natuur.ruimte • maart 2016 - mei 2016

27

VERGEET NIET TE GENIETEN

Planten determineren in onze gebieden Geobsedeerd door planten? Dan ben je klaar om deel te nemen aan onze activiteiten. Onder het motto ‘al doende leert men’ komen we maandelijks samen om planten te determineren aan de hand van plantenboeken, loepje en parate kennis.

Verwacht geen uiteenzetting over planten of een educatieve wandeling, wel een zoektocht naar

en oplijsting van planten die we in een bepaald gebied tegenkomen.

Zaterdag 9 april om 13.30 u bezoeken we ’t Asbroek in Schoten.

Soms leggen we een lange afstand af, maar meestal geraken we amper 500 meter ver, afhankelijk van de groei en de bloei rondom ons.

Zondag 8 mei om 9.30 u verkennen we de geluidsberm in Brasschaat.

Onze zoektocht gaat doorheen heel ons werkingsgebied.

Zondag 13 maart om 13.30 u trekken we door de Oude Landen in Ekeren.

Wil je graag deelnemen, stuur dan een mail naar Christel Cools: vrf.cch@gmail.com.

Je krijgt dan per mail het juiste trefpunt en startuur door. Bij slecht weer gaat de activiteit niet door.

Lentewandeling in ‘t Asbroek Deze wandeling is zonder twijfel een van de hoogtepunten voor de afdeling Schoten. ‘t Asbroek kleurt geel door de honderden slanke sleutelbloemen afgewisseld door witte plekjes met bosanemonen. In de beken vinden we dotterbloemen, de waterviolier begint hier en daar ook al te bloeien. In de poelen vinden we hopelijk al kikkers en salamanders. De zeldzame vinpootsalamander komt hier voor. Het is de tijd van het botten van de bomen. Sommige struiken laten al het frisse groen zien van jonge blaadjes.

De populieren laten nog even op zich wachten, dat is de reden waarom de vele voorjaarsbloeiers profiteren van het nog beschikbare licht.

Laarzen aanbevolen, helaas niet geschikt voor rolstoelgebruikers.

Afspraak op zondag 10 april om 10 u, ingang ‘t Asbroek, Asbroeklaan in Schoten.

28

Natuur.ruimte • december 2015 - februari 2016

Het wordt lente binnenkort en dan beginnen je groene vingers vanzelf te jeuken. Moet jouw tuin nog worden aangelegd, heeft hij een natuurlijke opfrisbeurt nodig of vervang je graag eens een saai stuk gazon door een kleurrijke plantenborder?

Kom dan zeker een keer langs op de Plantendag. Je hebt de keuze uit tal van doorlevende kruiden en

planten, bloeiende en besdragende struiken en heesters. Twijfel je bij een aankoop? Deskundigen helpen je zo nodig met advies: de juiste plant op de juiste plaats staat garant voor jaren onbezorgd tuinplezier.

Jij wordt er vrolijker van en met jou de bijen en de vlinders die je dankbaar gaan zijn voor wat meer

Natuur.ruimte • december 2015 - februari 2016

variatie op hun menu. Aangepaste en inheemse soorten zijn hiervoor het meest geschikt. Die vind je in overvloed in ons gevarieerd aanbod.

Afspraak op zondag 17 april van 9 tot 12 u, Kerkplein Gooreind, Kerkplein 1 in Wuustwezel.

VERGEET NIET TE GENIETEN

Jaarlijkse Plantendag in Wuustwezel

29

VERGEET NIET TE GENIETEN Voorjaar op het Galgeschoor In het voorjaar komt de natuur weer tot leven. Zo ook op het Galgeschoor. Wij nemen je mee op een verkenning van de lente op het schor. Belangrijk: goed aansluitende rubberlaarzen zijn noodzakelijk!

Afspraak op zondag 24 april om 10 u, parking Lillo Fort; Havenmarkt in Antwerpen Lillo. (Voor wegwijzer zie www.scheldeschorren.be).

30

Amfibieënwandeling in de Kooldries Ook dit jaar organiseren we opnieuw onze amfibieënwandeling. We wandelen in de Kooldries langs de verschillende kleiputten, waarbij zowel over de geschiedenis van het gebied als over het belang voor de amfibieën (in het bijzonder de kamsalamander) wordt verteld . Je kan in verschillende aquariums de 4 watersalamanders bewonderen die in het gebied voorkomen.

Natuur.ruimte • december 2015 - februari 2016

Voor meer info kan je contact opnemen met Peter Block, via tel. 0472 29 99 38.

Afspraak op zondag 24 april om 14 u, ingang van De Kooldries, Boudewijnstraat (ingang langs de Paepestraat achter de Cuvée Hoeve), Brecht.

Wist je dat de Oude Landen één van de lievelingsplekken in Vlaanderen is van de nachtegalen? Elk jaar komen er zo’n 20 koppels om er een nest te bouwen en hun kroost groot te brengen. De mannetjes bakenen hun territorium af en lokken de vrouwtjes met hun mooie zang…

We maken een wandeling en hopen op talrijke zangers! De Oude Landen zijn erg drassig; trek dus rubberen laarzen of waterdichte schoenen aan.

Afspraak op zaterdag 7 mei om 20 u, parking districtshuis Veltwijck, Veltwijcklaan 27 in Ekeren.

VERGEET NIET TE GENIETEN

Nachtegalen in Oude Landen

Nachtvlinderhappening op de Schans van Smoutakker Dit weekend staat in teken van de nachtvlinders in gans Vlaanderen én Nederland. De vlinders lokken we met UV-licht en met smeer op de bomen. Het is zeer opmerkelijk dat deze nachtvlinders zulke mooie vormen hebben. Ze kunnen zeer klein zijn, maar toch met veel kleuren. Ze kunnen ook zeer groot zijn, zelfs groter dan onze dagvlinders! Ben je nieuwsgierig, Kom dan dit aparte vlinderwereldje mee bewonderen ...

Afspraak op vrijdag 3 juni om 21.30 u, Schans van Smoutakker, Hoogeind (tegenover de Vossenveldlaan) in Stabroek.

Natuur.ruimte • december 2015 - februari 2016

31

VERGEET NIET TE GENIETEN

Open tuin- en vijverweekend Kom ons een bezoekje brengen op de tuin- en vijvermarkt. We geven je alle informatie over Natuurpunt en de natuur in de omgeving.

Op de markt vind je bovendien ongetwijfeld inspiratie voor je eigen tuin.

Verder zijn er nog tientallen activiteiten om er een plezante dag

van te maken. Zo kan je genieten van een geleide wandeling naar Opstalvallei (zaterdag om 14 u en zondag om 11 u, 14 u en 16 u).

Afspraak op zaterdag 4 juni en zondag 5 juni, Bomenbank, Antwerpsebaan 110, Antwerpen, Berendrecht.

Bezoek aan de zeehondenopvang A Seal in Stellendam We brengen een bezoek voor en achter de schermen van de sinds 25 juli 2014 actieve zeehondenopvang A Seal in Stellendam.

Inschrijving is noodzakelijk en kan tot 27 mei via www.scheldeschorren.be.

Afspraak op zaterdag 4 juni om 11 u, e-paviljoen BASF (Scheldelaan tegenover ingang 6) in Antwerpen Zandvliet.

Orchideeën in Oude Landen Orchideeën in Vlaanderen worden meer en meer gekend en gewaardeerd.

In de Oude Landen worden verschillende veldjes door onze vrijwilligers onderhouden met het oog op de verbetering van de biotoop van de orchideeën. En met succes!

Het wordt vast een mooie wandeling met boeiende uitleg over deze wonderlijke planten.

Afspraak op zondag 5 juni om 14 u, ingang Station Antwerpen Noorderdokken, Argentiniëlaan, 2030 Antwerpen. Graag laarzen of wandelschoenen.

32

Natuur.ruimte • december 2015 - februari 2016

WINKELHOEKJE

Als we de eerste zonnestralen zien verschijnen en vogels horen fluiten, krijgen we de kriebels om naar buiten te gaan. In de tuin werken, een dagje naar zee,... Het maakt niet uit, als we maar kunnen genieten van de buitenlucht en de natuur. Onze winkel heeft vanalles in huis om zo’n dag nog nét iets leuker te maken.

Mijn eerste tuinboek Dit boek bevat, behalve uitleg over het echte tuinieren, ook leuke informatie over de dieren en insecten die kinderen tegenkomen. Achterin het boek is een extra deel voor ouders met ontwerpen van verschillende kindertuinen, tips over geschikte planten en veiligheid.

Voor kinderen vanaf vijf jaar.

Prijs: € 18 voor leden, € 20 voor niet-leden

Herken de kustvogel Dé onmisbare gids tijdens strandwandelingen en vogeltrips.

In deze handige gids vind je ruim 160 soorten kust- en zeevogels. De auteurs laten zien hoe je vogels in één oogopslag aan hun silhouet, hun kenmerken en bewegingen kunt herkennen.

Prijs: € 15,30 voor leden, € 17 voor niet-leden

Nestkastjes voor vogels Een nestkast in de tuin geeft veel kijkplezier: je kan de vogels en hun gedrag van dichtbij volgen.

Bovendien help je de vogels zo een handje, want steeds meer natuurlijke nestplaatsen verdwijnen: gaten en kieren in gebouwen worden gedicht, kapotte dakpannen worden vervangen en oude boomholtes zijn zeldzaam. Doe dus jezelf én de vogels een plezier en hang een nestkast in je tuin.

Natuur.ruimte • maart 2016 - mei 2016

Tekst: Iris Buermans 33

COLOFON

Natuurpunt Antwerpen Noord vzw is een regionale afdeling van Natuurpunt.

Lid worden Lidgeld per gezin: € 27/jaar. Storten op rekeningnr. BE77 2200 3405 7342 met vermelding van lidnummer of voor nieuwe leden met vermelding van naam en adres. Je ontvangt dan zowel Natuur.blad als Natuur.ruimte. Bovendien krijg je korting bij aankopen in onze Natuur.winkel.

Leden van Natuurpunt uit een ander werkingsgebied kunnen voor € 7 een abonnement op Natuur.ruimte nemen. Te storten op rekeningnr. BE77 2200 3405 7342 met vermelding van je lidnummer, naam en adres.

Giften Donateurs storten een extra bijdrage bovenop hun lidgeld. Vanaf € 40 per kalenderjaar krijg je een fiscaal attest. Storten op BE56 2930 2120 7588 met vermelding ‘project 3797 Antwerpen Noord’.

Legaten Geregeld besluiten mensen om een legaat op te nemen in hun testament. Voor legaten aan een vzw zoals Natuurpunt Antwerpen Noord voorziet de wetgever erfenisrechten van slechts 8,8%. Zo weet je dat jouw schenking bijna volledig ten goede komt aan onze vereniging. De opbrengst van deze legaten gebruiken we voor de aankoop van natuurgebieden.

Er bestaan verschillende formules. Het systeem van duolegaten bijvoorbeeld is zowel voor het goede doel als voor je erfgenamen een interessante formule. Zeker als je erfgenamen verre familieleden zijn of zelfs mensen met wie je geen familieband hebt. Met dit systeem betalen zij immers geen torenhoge successierechten.

Overweeg je ook om die stap te zetten en onze vereniging te begunstigen, dan raden wij je aan een notaris te raadplegen. Die kan je exact meededelen hoe je te werk moet gaan en welke formule best bij jou past. Voor meer informatie kan je ook terecht bij Willy Ibens (GSM: 0475-91.03.16).

Natuur.huis, Natuur.winkel en Natuur.documentatiecentrum Steenstraat 25, 2180 Ekeren tel. 03‑541.58.25, fax 03‑541.63.55 Open van maandag tot en met vrijdag van 10 tot 17 u e‑mail: antwerpennoord@natuurpunt.be website: www.antwerpennoord.be BTW‑nummer: BE 0429 415 832 Rekeningnr. BE77 2200 3405 7342

Contacten secretariaat: Iris Buermans (administratie): iris.buermans@natuurpunt.be An Casteels (bewegingsconsulent): an.casteels@natuurpunt.be

Antwerpse haven Natuurlijker: Johan Baetens: johan.baetens@natuurpunt.be Dries Martens: dries.martens@natuurpunt.be Ilf Jacobs: ilf.jacobs@natuurpunt.be Opvangcentrum voor Vogels en Wilde Dieren Brasschaat vzw Holleweg 43 2950 Kapellen tel. 0473‑48.48.97 e-mail: peeters.m@skynet.be

34

Natuurpunt Afdeling Antwerpen Stad: info Natuur.huis (03‑541.58.25) Werking Kerk- en Steenuilen: Frank Goossens (0487-46.82.69) Fons Vervoort (03‑647.18.70) Werking Natuur- en Milieueducatie: info Natuur.huis (03‑541.58.25) Werking Vleermuizen: Filip Borms (0473‑91.90.51) Werking Vlinders: Hugo Wouters (03‑569.05.78) Werking Vogels: Ludo Benoy (0476-43.15.42) Werking Berendrecht, Zandvliet en Lillo: Guy Leys (03‑569.00.38) Werking Brasschaat: Johan Neegers (0479-99.54.01) Werking Brecht: info Natuur.huis (03‑541.58.25) Werking Ekeren: info Natuur.huis (03‑541.58.25) Werking Kapellen: Marie-Paule Schelfout (03‑665.11.01) Werking Schoten: info Natuur.huis (03‑541.58.25) Werking Stabroek: Harry Van der Horst (03‑568.15.78) Werking Wuustwezel: Marc Vanbrabant (03‑669.88.07)

Natuur.ruimte • maart 2016 - mei 2016

Polderke - bio Eén Polderke (33 cl) kost € 1,50 (€ 1,70 voor niet-leden) + € 0,10 waarborg leeggoed.

Een bak (24 flesje) kost € 34 (€ 38 voor niet-leden).

Waarborg van € 4.50 voor leeggoed (flesjes en bak) niet inbegrepen.

De opbrengst gaat integraal naar het reservatenfonds.

Oplossing van Eikeldop p. 24 De spin, de hooiwagen en de pissebed zijn geen insecten. Insecten hebben maar 6 poten.

1. C - meikever 2. E - wesp 3. A - libel 4. I - spin 5. B - mug

6.

7.

8.

9.

H - oorworm D - lieveheersbeestje G - hooiwagen F - pissebed

Natuur.ruimte is het driemaandelijks ledenblad van Natuurpunt Antwerpen Noord vzw.

Werkten mee aan dit nummer: Iris Buermans, An Casteels, Ivo De Belder, Guido De Prins, Willy Ibens, Marijke Kloeck, Dries Martens, Mart Pauwels, Rina Peys, Guido Segerink Illustraties en foto’s: Chris Bal, Iris Buermans, Willy Ibens, Niels Luyten, Dries Martens, Els Roos, Hug Van Beek, Pascale Vantieghem, Frank Wagemans, foto-archief Natuurpunt Antwerpen Noord Foto voorpagina: Willy Ibens Oplage: 4.400 exemplaren

Natuur.ruimte • maart 2016 - mei 2016

Verantw. Uitg.: Willy Ibens, Steenstraat 25 - 2180 Ekeren

Afgiftekantoor Antwerpen X p702 133 Retouradres: Natuurpunt Antwerpen Noord vzw Steenstraat 25 2180 Ekeren

Algemene Vergadering Natuurpunt Antwerpen Noord Onze afdeling wordt gevormd door mensen zoals jij, die zich betrokken voelen bij hun omgeving en ook aan hun (klein)kinderen een boeiende leefomgeving mét natuur willen doorgeven.

We vinden het erg belangrijk dat ook jij je stem kan laten horen én willen je bedanken voor je steun.

Daarom organiseren we met onze afdeling Brasschaat op vrijdag 18 maart onze jaarlijkse ledenbijeenkomst met een gevuld programma!

Een unieke avond om kennis te maken met onze vereniging én de vrijwillige en professionele medewerkers in een ongedwongen sfeer.

Een algemene vergadering zonder cijfers is onmogelijk. Maar ze worden kort naar voren gebracht, op een aangename manier zodat niemand zich gaat vervelen.

Een aantal vrijwilligers geven nadien een presentatie over hun passie voor de natuur. Wat het dit jaar wordt, blijft vooralsnog een verrassing, maar dat het boeiend wordt, dat is zeker!

De algemene ledenbijeenkomst vindt plaats op vrijdagavond 18 maart in Perron Noord,einde Licht Vliegwezenlei (vroeger Bondgenotenlei) aan het Klein Schietveld in Brasschaat.

De deuren openen om 19.30 u, om 20 u gaan we van start. Deelname is gratis voor alle leden.

Graag vooraf inschrijven via e-mail naar ons Natuur.huis, antwerpennoord@natuurpunt.be.

Tot dan!