Natuur.ruimte 04/2014

Natuur.ruimte Soortenbeschermingsplan voor Antwerpse Haven

De zwarte herfstpinner

Wat veranderde er in Opstalvallei? driemaandelijks verenigingsblad van Natuurpunt Antwerpen Noord vzw december 2014 - januari 2015 - februari 2015 jaargang 21 - nummer 4 verschijnt in maart, juni, september en december Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

Inhoud

ZEKER LEZEN Educatie:

8

6

Dag van de Pad en Paddenoverzet

Natuurgebied: Mestbunker in De Merel 7 Nieuw vleermuizenverblijf

Actueel: Primeur in Vlaanderen

8

Een soortenbeschermingsplan voor de Antwerpse Haven

In gesprek met: Ivo De Belder

12

Tussen de boeken

Soortenbeschermingsplan 14

Soort in de kijker: De zwarte herfstspinner

14

Studie: Vleermuisbunkers in het

Mastenbos

16

Actie: Vogels voeren en beloeren

20

Beheer: Wat veranderde er in Opstalvallei

26

De zwarte herfstspinner KEICOOL

EN VERDER Edito

3

Winkelhoekje

33

Colofon

34

Braakballen pluizen met JNM

21

Op stap met Snor

22

Snor ziet spoken in de Nacht

Actief met Eikeldop

24

Doetjes en datjes, niet voor watjes!

OM VAN TE LEREN Planten het ganse jaar door II Libellen voor beginners

4

Basiscursus ecologische moestuin

Braakballen pluizen

21

5 6

AAN DE SLAG Agenda

18

Handen uit de mouwen

28

Natuurbeheer...

Vergeet niet te genieten

29

Doe eens iets leuks

Knot eens een wilg

36

EDITO

Vrijwilligers... Schol!

Voor je ligt de laatste Natuur.ruimte van 2014. Met de winter voor de deur en een nieuw werkjaar in zicht, is het tijd om alle vrijwilligers die het afgelopen jaar hun beste beentje hebben voorgezet voor onze vereniging “een dikke merci” toe te wensen.

Dat onze vrijwilligers er niet jonger op worden is een feit. Jongeren hebben in deze hectische tijden amper tijd. Het is studeren en na gedane studies wacht de werkvloer. Een gezinnetje stichten neemt eveneens veel tijd in beslag en zo is er maar weinig tijd over om vrijwilligerswerk te doen. Toch kan een handje toesteken in de natuur net dan een leuke ontspanning zijn. Weg van alle stress en drukte.

Alleen, met je partner of met het hele gezin. Of waarom niet met een groep vrienden?

En wanneer de kinderen uit huis zijn, krijg je tijd om andere dingen te doen: een leuke hobby, reizen, of je inzetten als vrijwilliger.

Een keuze die ieder voor zich moet maken. Maar heb je een hart voor de natuur, dan is die keuze snel gemaakt. Vrijwilligerswerk bij Natuurpunt is niet enkel beheerwerk verrichten in de door ons beheerde gebieden, etiketten plakken of gidsen op de geleide wandelingen. Er zijn tal van taken die kunnen ingevuld worden. Soms is het aangenaam werk, dan weer wat zwaarder maar ik ben er van overtuigd dat al onze vrijwilligers het met veel liefde en passie doen.

Om onze vereniging vlot te laten werken hebben we zo’n mensen nodig. Vrijwilligers zijn de basis van onze vereniging. Ieder uurtje dat door vrijwilligers wordt ingevuld is er eentje van goud.

Willen we onze kinderen en kleinkinderen een leefomgeving schenken waar het goed is om in te leven, dan is natuur een prioriteit. Dit kan enkel gewaarborgd worden wanneer we er met zijn allen onze schouders onder zetten. En dat kan via vrijwilligerswerk. Vrijwilligerswerk is bovendien leuk en geeft je veel voldoening!

Bij deze, beste lezer, aarzel dus niet en geef je op als vrijwilliger. Iedereen is van harte welkom. Laten we er samen een prettig nieuw werkjaar van maken.

Frank Goossens Vrijwilliger bij Natuurpunt Antwerpen Noord

Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

3

NATUUR.EDUCATIE

Planten het ganse jaar door - 2 Data en onderwerpen: donderdag 22 januari: Composieten les 1 donderdag 12 februari: Composieten les 2 donderdag 26 februari: Schermbloemigen les 1 donderdag 19 maart: Schermbloemigen les 2 zaterdag 4 april: Seizoensexcursie 1 donderdag 30 april: Kruisbloemigen donderdag 28 mei: Orchideeën zaterdag 20 juni: Seizoensexcursie 2 donderdag 10 september: Planten­gemeenschappen zaterdag 12 september: Seizoensexcursie 3 donderdag 8 oktober: Giftige planten donderdag 29 oktober: Varens en sporenplanten zaterdag 21 november: Seizoensexcursie 4

Foto: Luc Crols 4

donderdag 3 december: Planten en hun verhalen

Lesgever Hans Vermeulen dompelt ons weer gedurende een heel jaar onder in de wereld van de planten. De cursus is het vervolg op de cursus ‘Planten het ganse jaar door module 1’. De thema’s die dit jaar aan bod komen, zijn: composieten, schermbloemigen, kruisbloemigen, orchideeën, plantengemeenschappen, giftige planten, varens en sporenplanten en planten en hun verhalen. De seizoensexcursies zorgen ervoor dat het niet enkel bij theorie blijft.

De theorielessen gaan steeds door op donderdagavond van 19.30 u tot 22.30 u in de Ecoloods van Natuurpunt in Ekeren, Donkweg z/n (einde Lindenlei). De excursies gaan steeds door op zaterdagochtend van 9 u tot 12 u, de afspraakplaats wordt vooraf doorgemaild naar de cursisten.

De kostprijs van deze cursus is € 60 voor leden en € 87 voor niet-leden (inclusief lidmaatschap Natuurpunt).

Inschrijven kan door te mailen naar antwerpennoord@natuurpunt.be of door tijdens de kantooruren te bellen naar het Natuur.huis, tel. 03-541.58.25.

De inschrijving is pas definitief na overschrijving van het cursusgeld op rekeningnummer BE77 2200 3405 7342 met vermelding van je lidnummer + “cursus planten 2”.

Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

NATUUR.EDUCATIE

Cursus libellen voor beginners Libellen zijn dé luchtacrobaten onder de insecten. Zodra het zonnetje verschijnt, kan je niet naast deze prachtige gekleurde diertjes kijken. De Vlaamse libellenfauna telt een 60-tal soorten. Tijdens deze cursus leren we de verschillende families en de voornaamste soorten herkennen. We besteden eveneens aandacht aan de lichaamsbouw (met nadruk op de kenmerken die van belang zijn voor determinatie), leefgebieden, de ontwikkeling van eitje tot volwassen dier, ...

De kostprijs van deze cursus is € 20 voor leden en € 47 voor niet-leden (inclusief lidmaatschap Natuurpunt).

De theorielessen gaan door op maandagavond 5 en 12 januari 2015 van 19.30 u tot 22.30 u in de Ecoloods van Natuurpunt, op het einde van de Lindenlei in Ekeren.

De praktijkuitstap zal op 7 juni 2015 plaatsvinden.

Inschrijven kan door te mailen naar antwerpennoord@natuurpunt.be of door tijdens de kantooruren te bellen naar het Natuur.huis, tel. 03-541.58.25.

De inschrijving is pas definitief na overschrijving van het cursusgeld op rekeningnummer BE77 2200 3405 7342 met vermelding van je lidnummer + “cursus libellen”.

Cursussen in de pijplijn Later op het jaar zijn er nog meer cursussen gepland. Meer info hierover lees je in onze volgende tijdschriften. We geven je hier echter al onderwerp en data mee zodat je ze alvast kan aanduiden in je agenda.

Cursus Waterdiertjes - Brasschaat

Cursus Grassen - Ekeren en scheldeschorren

Cursus Paddenstoelen - Brecht

(2 lessen theorie en 2 lessen praktijk) Theorie op zaterdagen 18 en 25 april.

Praktijk op zaterdagen 9 en 30 mei.

(2 lessen theorie en 4 lessen praktijk)

(2 lessen theorie en 2 lessen praktijk)

Theorie op woensdagen 22 en 29 april.

Praktijk op woensdagen 13 en 27 mei, 3 juni en 17 juni.

Theorie op zaterdagen 16 en 23 september.

Praktijk wordt later afgesproken.

Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

Foto: Luc Crols 5

NATUUR.EDUCATIE

Basiscursus ecologische moestuin Deze cursus vormt een theoretische basis om ecologisch te gaan tuinieren. De eerste les is een inleiding over ecologisch tuinieren, bodem en bemesting. De tweede les draait rond netwerken in de tuin en biodiversiteit. Daarna komt bodembewerking aan bod. Tot slot is er aandacht voor vruchtwisseling en zaden.

Als cursusmateriaal is het boekje ‘Ecologisch tuinieren voor beginners’ een aanrader.

Bestellen kan via www.velt.be/webwinkel.

De cursus zal doorgaan op dinsdagavonden 13, 20 en 27 januari en 17 februari, telkens om 19.30 u.

Trefpunt: dienstencentrum ‘Ter Wezel’, Achter d’Hoven 65 in Wuustwezel. De kostprijs van deze cursus is € 20 voor leden en € 47 voor niet-leden (inclusief lidmaatschap Natuurpunt).

Inschrijven kan door te mailen naar antwerpennoord@natuurpunt.be of door tijdens de kantooruren te bellen naar 03-541.58.25.

De inschrijving is pas definitief na overschrijving van het cursusgeld op rekeningnummer BE77 2200 3405 7342 met vermelding van je lidnummer + “cursus ecologische moestuin”.

Dag van de Pad en Paddenoverzet

Draag jij de pad ook in het hart en ben je bereid om één of meerdere avonden of ochtenden per week deze dieren te helpen? Neem dan zeker contact op met de verantwoordelijken van onze paddenoverzetacties: • Brasschaat: Johan Neegers tel. 0479-99.54.01 (na de werkuren) Trefpunt elke avond om 20 u aan het infobord op de hoek Miksebaan-Kerkedreef, Brasschaat.

In 2015 organiseren we opnieuw een aantal amifibieën­overzetacties in ons werkingsgebied.

6

• Brecht: Peter Block tel. 0472-29.99.38 peterblock1@hotmail.com Trefpunt: hoek van de Mieksebaan en de Vriendschaps­laan, Brecht.

De overzetactie gaat traditioneel van start met de Dag van de Pad in Brasschaat. Op die dag worden de geleidingselementen geplaatst op de Miksebaan en krijg je meer informatie over amfibieën, over de trek en de overzetactie zelf.

Die actie start dezelfde dag nog en loopt tot einde maart, en gaat door elke avond vanaf 20 u, als de weersomstandigheden het toelaten.

• Kapellen: Robert Wynants tel. 03-605.68.80 robert.wynants@hotmail.com Trefpunt: Hoek Kasteeldreef – Kapelsestraat, Kapellen.

Afspraak op zondag 25 januari vanaf 10 u op de hoek van de Miksebaan en de Papestraat, Brasschaat. Stevige schoenen of laarzen en regenkledij zijn aangeraden. Warme drank zal voorzien worden.

• Stabroek: Harry Van der Horst tel. 03-568.15.78 harry.vdhorst@telenet.be Trefpunt: Parking Ravenhof, Oudbroek, Stabroek.

Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

NATUURGEBIED

Nieuw vleermuizenverblijf in de mestbunker in Brecht De mestbunker in het 167 ha grote domein De Merel heeft eindelijk de juiste bestemming gekregen: een winterverblijf voor vleermuizen.

In 1912 werd de mestbunker gebouwd met een inhoud van 10 000 m². Hij werd naast het Kempisch kanaal gebouwd, zodat schepen de beer van Antwerpen naar de mestbunker in Brecht konden brengen. Tot 1930 werden uitwerpselen in Brecht gebruikt om de arme Kempense grond te verrijken. Zo konden deze woeste gronden worden gebruikt voor de landbouw.

Na 1930 stond de mestbunker er werkloos bij.

Hij werd nog even gebruikt om champignons in te telen. Maar de laatste 30 à 40 jaar is er niets meer mee gebeurd. Dat maakt dat hij stilletjes aan helemaal verbost is. Rondom de mestbunker en op het dak stonden al grote bomen, die de bunker dreigden te beschadigen.

Tijd voor actie! In overleg met de gemeente Brecht, ANB, Regionaal Landschap en Natuurpunt hebben we voor 9 jaar een

beheerovereenkomst met de gemeente Brecht afgesloten om de mestbunker in te richten als vleermuizenverblijf.

We zijn meteen aan de slag gegaan. Voor de veiligheid van onze bezoekers, maar ook om een vrije invliegroute voor vleermuizen te creëren, moesten een aantal bomen worden gekapt.

Met de hulp van Sint-Ludgardis Antwerpen, de sociale werkplaats van Natuurpunt en een professionele boomverzorger hebben we al 50% van de mestbunker vrij gekapt. De 2de fase volgt in november. Daarna zal de mestbunker volledig vrij staan.

Omdat het winterseizoen van de vleermuizen bijna gaat beginnen, zal de inrichting van de mestbunker pas starten in 2015. We inventariseren de bunker nu al 3 jaar en er overwinteren al 3 soorten vleermuizen. Het kan vanaf volgend jaar alleen maar beter worden.

Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

Tekst Rudi Bosschaerts Foto’s: Willy Ibens 7

NATUUR.ACTUEEL

Een primeur in Vlaanderen: een soortenbeschermingsplan voor de Antwerpse haven

Tekst & Foto: Willy Ibens 8

Het Antwerpse zeehavengebied, zo’n Het project ‘De Antwerpse Haven Natuurlijker’ 12 000 ha groot, is naast een economische startte met de opmaak van een natuur­inventaris groeipool ook één van de belangrijkste voor het havengebied. Dat was een hele schatkamers van Europees bedreigde natuur klus. Een grote oppervlakte moest worden in Vlaanderen. Daarom werden grote delen onderzocht en geïnventariseerd. De dynamiek van het havengebied ingekleurd als ‘speciale in het havengebied, waarin steeds nieuwe beschermingszones’. Die zones vallen onder terreinen werden ontwikkeld, maakten dat het de bescherming van de Europese Vogelrichtlijn werk nooit af was. (tot stand gekomen in 1979) en de Europese Habitatrichtlijn (die dateert van 1992). De Natuurpunt Antwerpen Noord nam de eerste richtlijn zorgt voor het behoud van inventarisatie van de rechteroever voor haar de vogelstand, de tweede voor het in stand rekening, Natuurpunt WAL zorgde voor het houden van de natuurlijke leefgebieden verzamelen van de natuurdata op de linkeroever. van zeldzame planten De coördinatie en dieren. De Antwerpse lag bij Natuurpunt Haven is daarmee een “Het doel is om 5% van het Antwerpse V l a a n d e r e n e n cruciaal onderdeel van het zeehavengebied, ongeveer 600 ha, te bij het Antwerpse Europese Natura 2000 vrijwaren en te beheren in functie Havenbedrijf. Zodra netwerk dat zich uitstrekt er een duidelijk van de natuur. ” van Gibraltar tot aan de zicht was op welke Baltische zee. beschermde soorten er voorkwamen, waar Havenontwikkeling en natuurbehoud spoorden ze werden gevonden en in welke aantallen, niet altijd samen. Dat leidde tot ergernis, kon worden gestart met het opmaken van frustraties en gemiste kansen. Het Havenbedrijf kwantitatieve en kwalitatieve doelstellingen en Natuurpunt gingen aan tafel zitten en voor het behoud ervan. In totaal werden ondertekenden in 2001 een samenwerkingser 90 soorten gevonden die een wettelijke verband. Het doel hiervan: aantonen dat bescherming genieten. economie en ecologie best kunnen samengaan en zelfs nieuwe kansen kunnen creëren voor De Universiteit Antwerpen zorgde voor zowel de natuur als voor de haven. de wetenschappelijke onderbouw: hoeveel exemplaren van een soort zijn er nodig om te Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

NATUUR.ACTUEEL kunnen spreken van een duurzame populatie?

Welke oppervlakte is daarvoor nodig? Welke verbindingen moeten er komen tussen de deelpopulaties? En wat is de kwaliteit van die verbindingen?

Deze ruimtelijke infrastructuur moet voldoende kansen geven aan de havenspecifieke fauna en flora om op lange termijn te overleven zonder afbreuk te doen aan de ontwikkeling en de exploitatie van de Antwerpse Haven.

Het studiebureau Arcadis zorgde voor een kritische evaluatie en het geheel werd afgestemd op de Vlaamse en Europese wetgeving.

Nood aan meer rechtszekerheid voor bedrijven

Finaal leidde al dit denkwerk tot een netwerk van ecologische infrastructuur. Het gaat om deels ‘kleine’ natuur die combineerbaar is met de andere functies in het havengebied: wegbermen, spoorwegen, afwateringsgrachten, veiligheidszones, pijpleidingstraten en ‘verloren’ overhoekjes.

Wanneer er op bedrijfsterreinen in de Antwerpse haven beschermde soorten worden aangetroffen, mogen volgens de Vlaamse en de Europese wetgeving economische activiteiten het voortbestaan van deze soorten niet in het gedrang brengen. Voor bedrijven biedt zulke situatie niet meteen de nodige rechtszekerheid om nieuwe investeringen te plannen.

Binnen het havengebied ligt momenteel een kleine 500 ha ecologische infrastructuur. Het uiteindelijke doel is om 5% van het Antwerpse zeehavengebied, ongeveer 600 ha, te vrijwaren en te beheren in functie van de natuur.

Met een gebiedsgerichte soortenbescherming worden heel wat van deze ‘natuurproblemen’ op bedrijventerreinen opgelost, zelfs voor soorten die strikt worden beschermd via de Vogel- of Habitatrichtlijn.

De grote natuurgebieden net buiten het afgebakende havengebied zoals de Oude Landen, de Bospolder en het Ekers Moeras zijn essentieel om mee de duurzaamheid en de robuustheid te verzekeren. Vandaar het grote belang dat wij vanuit Natuurpunt hechten aan de verdere ontwikkeling van de Opstalvallei in de Polder van Berendrecht en Stabroek.

Het wettelijke instrument voor deze soortenbescherming is een soortenbeschermingsprogramma (SBP). Hierbij wordt het hele havengebied als één ecologische eenheid omschreven. Op basis van dit programma kunnen afwijkingen op verbodsbepalingen uit het ‘Soortenbesluit’ worden toegestaan, zolang de acties maar leiden tot de goede en duurzame

Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

9

NATUUR.ACTUEEL

instandhouding van de betrokken soorten op havenniveau.

Een soortenbeschermingsprogramma voor de Haven van Antwerpen werd een volgende opdracht. Het bundelt 14 individuele soort­ beschermingsprogramma’s. Voor elk van de 14 soorten worden de nodige inrichtings­ maatregelen genomen. Daarna volgt het periodieke natuurbeheer. Dit beheer zorgt eveneens voor het duurzame voortbestaan van de andere 76 beschermde soorten die in het Antwerpse havengebied voorkomen. Omdat tal van andere planten en dieren mee zullen genieten van deze 14 beschermings­programma’s, worden die 14 soorten ‘paraplusoorten’ genoemd.

Het gaat hier over soortbeschermings­ programma’s voor vogels en planten: zelfs een vlindertje, een amfibie en een vleermuis maken deel uit van een bonte verzameling kwetsbare en zeldzame soorten. Naast de algemeen gekende vogelsoorten zoals gier- en oeverzwaluwen, zwartkopmeeuwen, visdieven en bruine kiekendieven vinden we de zeldzamere rugstreeppadden, meervleermuizen, bruine blauwtjes, moeraswespenorchissen, witte bosvogeltjes en groenknolorchissen.

De Antwerpse haven heeft hiermee een primeur, want het is het eerste gebiedsgerichte programma dat door de Vlaamse overheid einde mei 2014 werd goedgekeurd. Het trad in werking op 1 juni 2014.

Het soortenbeschermingsprogramma geldt voor een periode van 5 jaar. Tijdens deze periode zullen een aantal inrichtingswerken worden uitgevoerd binnen de afgebakende ecologische infrastructuur. Die werken moeten onder meer zorgen voor betere verbindingen tussen deelpopulaties en voor het optimaliseren van habitats van beschermde planten of dieren.

Het Havenbedrijf neemt als gebiedsbeheerder de taak op van coördinator en regisseur voor een correcte en tijdige uitvoering van alle

10

afgesproken acties. Daarvoor werd een akkoord ondertekend met minister Joke Schauvliege.

Door het Havenbedrijf en de Maatschappij Linkerscheldeoever is een budget voorzien voor de uitvoering van de acties door aannemingsbedrijven die gespecialiseerd zijn in natuur­ inrichting en natuurbeheer. Wij kunnen dus als natuurbeheerders onze focus blijven leggen op het beheer van onze natuurgebieden op de rand van het havengebied.

Uiteraard moeten de resultaten van al deze werken worden opgevolgd via monitoring en inventarisaties zodat bijsturing mogelijk is. Samen met het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) kunnen hier onze vrijwilligers een bijdrage leveren met hun soortenkennis en telwerkervaring.

Door het realiseren van een netwerk van kerngebieden en corridors kan de haven­ specifieke flora en fauna op lange termijn overleven. Hierdoor wordt het voor het Agentschap voor Natuur en Bos mogelijk om aan de havengebruikers afwijkingen toe te staan op de geldende verbods­bepalingen uit het Soortenbesluit voor alle 90 beschermde soorten.

Daarmee krijgen de haven­exploitatie en de nieuwe ontwikkelingen bij de havengebonden bedrijven alle kansen.

Het soortenbeschermingsprogramma voor het Antwerps havengebied zorgt er dus voor dat individuele bedrijven niet beperkt worden in hun economische groei wanneer zich op hun terrein een bedreigde soort bevindt. Het ziet immers toe op een goede instandhouding van de beschermde soorten in het ganse havengebied, veeleer dan op het niveau van het individuele bedrijfsterrein. Dit zorgt voor meer rechtszekerheid én voor robuuste havennatuur.

Economie en natuurbeheer in harmonie in de Antwerpse haven wordt hiermee realiteit en daar mogen wij als Natuurpunters terecht fier op zijn.

Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

NATUUR.ACTUEEL Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

11

IN GESPREK MET

Ivo De Belder tussen de boeken Op de eerste verdieping van het Natuur.huis in Ekeren bevindt zich al geruime tijd een bibliotheek met een heuse bibliothecaris. Ivo De Belder beheert hier zijn kleine domein met kalmte en expertise.

Hij helpt je graag je weg te vinden tussen de talloze boeken en naslagwerken.

Tekst: Rina Peys Foto: Bieke Dierick 12

Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

Weet jij alles zo direct te vinden?

Ivo, boeken zullen je wel interesseren, denk ik zo?

“Ja, voor mijn pensionering ben ik in bijberoep bibliotheekassistent geweest in de bib van Schoten.

Sinds 2007 ben ik met pensioen en naast mijn tuinwerkzaamheden en het vertroetelen van de kleinkinderen, kwam er wat tijd vrij. Ik ben nu ongeveer 7 jaar lid van Natuurpunt en zo kwam ik te weten dat ze een vrijwilliger zochten om de bibliotheek te beheren en opnieuw wat orde op zaken te stellen. Dat sprak mij dadelijk aan.

Het klasseersysteem bleef behouden maar er komen regelmatig dingen bij en dus moet er telkens wat aangepast worden.”

Wat voor materiaal kunnen we hier zoal verwachten?

“We hebben hier niet enkel boeken over fauna en flora, hoor. Het gaat veel breder. Er is bijvoorbeeld informatie over het verwerken en voorkomen van afval. Er zit ook heel wat bij over milieukunde en milieurecht. Interessant zijn zeker ook de brochures over oppervlaktewateren, rivieren en zeewater, gekoppeld aan de waterkwaliteit en de vervuiling daarvan. Er staan oude en recente magazines. Niet enkel de uitgaven van Natuurpunt maar bijvoorbeeld ook van Zeeuws Landschap, van Aquafin en drukwerk van de Provincie. Wandelkaarten zitten vaak in het midden van de magazines van Natuurpunt. Er is volop keuze.”

Wat is je grootste troef in vergelijking met de gemeentelijke bibliotheken?

“Onze informatie is gespecialiseerder en gaat dieper in op bepaalde thema’s. Ook ligt hier een schat aan info over natuurgebieden uit de naaste omgeving. Het zijn soms rapporten of cursussen die niet uitgegeven werden en dus uniek zijn.

Het gaat niet enkel om natuurgebieden die eigendom zijn van Natuurpunt. Er ligt hier bijvoorbeeld wel wat over de Kalmthoutse Heide, over de Oude Landen en over het

“Het hele systeem zit in de computer. Je kan de gewenste informatie opvragen door een trefwoord in te tikken. Bijvoorbeeld: “Bospolder” en je krijgt een overzicht van alles wat aanwezig is en wat ermee te maken heeft.”

IN GESPREK MET

“We hebben hier niet enkel boeken over fauna en flora”

Klein en Groot Schietveld. Eindwerken van natuurgidsen worden hier ook bewaard en bevatten vaak een schat aan weetjes, meestal over een specifiek gebied. Je kunt hier ook terecht voor informatie over vrijwilligerswerk en gidsenwerking.”

Is iedereen hier welkom?

“In principe wel. We hebben natuurlijk het liefst dat de mensen lid zijn van Natuurpunt.

Het uitlenen is immers gratis. Dan is het wel fijn dat er iets tegenover staat.

De klanten kunnen ook steeds ter plaatse de werken en boeken inkijken. Het is hier rustig, er is voldoende licht en aan een ruime tafel kun je gemakkelijk je opzoekwerk doen.

Ikzelf ben alleen op dinsdagmiddag aanwezig.

In geval van nood kunnen de mensen van het secretariaat je wegwijs maken. Zij helpen je graag verder.

Het zou misschien wel interessant zijn om via een link met Natuurpunt het bestand te kunnen raadplegen. Dan kun je thuis al zien of er iets naar je zin bijzit en kom je het gewoon even halen. Maar dat is voorlopig nog toekomstmuziek.”

Bedankt Ivo!

En dus... alle boekenwurmen, leerkrachten, studenten, gidsen of gewoon jan-met-de-pet, spring gerust eens binnen. Oude boeken die je zelf niet meer gebruikt, zijn steeds welkom. We kunnen er misschien een ander mee plezieren.

En als je dan toch in het Natuur.huis bent, kijk eens rond in onze winkel. Er zijn weer vele nieuwe boeken en er is zeer zeker ook aan de kleinsten gedacht. De kerstman vindt hier vast een leuk geschenk.

Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

13

SOORT IN DE KIJKER Foto: Philippe Vanmeerbeeck

De zwarte herfstspinner Poecilocampa populi (Linnaeus, 1758) De zwarte herfstspinner is een uitermate mooie verschijning in oktober en vooral in november.

Als je nu ’s nachts een lamp of een skinnerval kan buitenzetten in de buurt van een park of een bosrijk gebied, dan heb je veel kans dat je er nog kan waarnemen.

Tekst: Guido De Prins 14

Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

SOORT IN DE KIJKER

De mannetjes, met sterk geveerde antennes, komen - in het juiste gebied en op het goede moment - gemakkelijk op het licht af, soms met tientallen tegelijk. De vrouwtjes in iets mindere mate.

Deze soort behoort tot de vlinderfamilie van de “spinners” ofwel de “Lasiocampidae”. Dit zijn vrij grote, robuuste vlinders (zoals de hageheld) die, afhankelijk van de soort, bijna het hele jaar te vinden zijn. Er zijn van deze familie 16 soorten in ons land waar te nemen.

De rupsen zijn zwaar behaard. Ze gebruiken een deel van de haren om een stevige taaie cocon te spinnen om daarin te verpoppen, vandaar de naam spinners.

Foto: Jeannine Simonis Links: mannetje (sterk gekamde sprieten) Rechts: vrouwjte (gelijnde sprieten)

Levenswijze De imago’s (volwassen vlinders) vliegen in het late najaar en kunnen bij gunstige winters tot eind december waargenomen worden. Het is zelden dat de soort rustend op een takje of een boomstam wordt gezien. Dan paren ze en worden de kleine bruine eitjes afgelegd op een blad of een twijgje. De eitjes overwinteren en in april en mei komen er kleine rupsjes uit.

Die vervellen tijdens het groeien een viertal keer. De rupsen eten ’s nachts en zijn daardoor moeilijk te vinden. Als de rupsen in juli of Rups - Foto: George Sinnema

augustus volwassen zijn, zoeken ze tegen de grond of achter schors een verpopplaats. Ze spinnen een cocon van spinsel, vermengd met wat haren en wat grond. De vlinders komen uit, bij voorkeur na een eerste koude periode, in oktober en vooral november. Dan begint de cyclus opnieuw.

Waardplanten De zwarte herfstspinner komt vooral in bosrijke gebieden voor waar eiken, populieren en lindes groeien. Dit zijn de voornaamste voedselbronnen van de soort, maar ook andere loofbomen worden gebruikt.

Verspreiding De soort wordt in het hele land waargenomen, uiteraard met een voorkeur voor de grotere oude bosgebieden.

Er zijn sinds de tellingen van waarnemingen.be een 2000 exemplaren gezien. In ons werkingsgebied hebben we enkel weet van een waarneming in Brasschaat.

Laat het ons dus zeker weten als je hem in één van onze natuurgebieden hebt gezien!

Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

15

NATUUR.STUDIE

Vleermuisbunkers in het Mastenbos De eerste winterverblijfplaatsen die in Kapellen werden ingericht door de vleermuizenwerkgroep van Natuurpunt Antwerpen Noord waren twee oude ijskelders nabij het atheneum.

Ijskelders zijn - als voorlopers van onze ijskasten - evenwel vrij zeldzaam. We vinden ze alleen terug bij oude landgoederen die over een grote moestuin en een vijver beschikten om het ijs uit te hakken.

Wil je graag meehelpen?

Tekst & Foto’s: Filip Borms 16

Wil je graag meehelpen aan de activiteiten van de vleermuizenwerkgroep neem dan contact op met Filip Borms (tel 0473-91.90.51) of met An Casteels, email: an.casteels@natuurpunt.be.

Met of zonder voorkennis, iedereen is welkom!

Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

NATUUR.STUDIE

Waar er in Kappelen geen gebrek aan is, zijn bunkers uit de eerste wereldoorlog. De meeste werden gebouwd door de Duitse bezetters om een mogelijke inval vanuit Nederland te voorkomen. Vandaag kent bijna iedereen die Duitse ‘Nordabschnitt’ nadat die recent werd herontdekt. Al zo’n 20 jaar geleden ontdekten wij het belang ervan als winterverblijfplaats.

Uit wintertellingen in enkele opengebroken exemplaren - de bunkers werden op bevel van de Duitsers dichtgemetseld in 1943-1944 - bleek dat deze zware betonnen constructies heel wat aantrekkingskracht hadden op overwinterende vleermuizen.

In 1996 werd door de vleermuizenwerkgroep gestart met het vleermuisvriendelijk inrichten van enkele bunkers langsheen de antitankgracht. De eerste twee in “De Uitlegger”, op de grens tussen Kapellen en Brasschaat.

Een object (kelder, bunker, ijskelder, …) voor vleermuizen aantrekkelijk maken, houdt in dat men de ingang afsluit met een stevige deur met invliegopening. Een meter verder volgt een tweede deur, eveneens met een invliegopening.

Zo ontstaat binnen een perfect klimaat voor de winterslaap en is het object verstoringsvrij.

Indien nodig worden aan de wand wat holle bakstenen opgehangen waarin vleermuizen zich kunnen wegstoppen.

We boekten met deze eerste objecten goede resultaten. Dat werkte als een inspirerend voorbeeld.

Toen het Mastenbos in Kappellen door het agentschap Natuur en Bos werd aangekocht, konden wij aan tafel zitten met beheerder Dirk Leyssens. In één klap werden toen 15 bunkers ingericht. In de jaren die daarop volgden zijn in verschillende fasen nog ettelijke bunkers onder handen genomen. Niet alleen in het Mastenbos in Kapellen maar ook in het Elzenbos en de Schans van Smoutakker in Stabroek. Soms met vallen en opstaan, want op de Schans van Smoutakker bleken de deuren keer op keer niet sterk genoeg om vandalisme te voorkomen.

Ondertussen proberen we het inrichten te optimaliseren. Samen met Ralf Gyselinckx, Luc De Bruyn en Ben Van Der Wijden zijn wij in het Mastenbos in Kapellen begonnen met metingen van luchtvochtigheid en temperatuur met behulp van dataloggers in de bunkers.

We proberen de keuze van slaapplek van de verschillende soorten vleermuizen in kaart te brengen in functie van temperatuur, lucht-

vochtigheid en verstoring. De metingen van de winter van 2012-2013 resulteerden in een analyse die afgelopen september door Ralf werd gepresenteerd op het vleermuizensymposium in Kroatië. Voor deze winter (2014-2015) hebben we 21 bunkers geselecteerd waar we half oktober opnieuw loggers geplaatst hebben en tegelijk een eerste telling hebben uitgevoerd.

Half december, half januari en eind maart tellen we opnieuw.

Voor dit winterseizoen zijn nog niet alle soorten binnen. Meestal komt eerst de watervleermuis.

Ze wordt voorafgegaan door de sterk bedreigde ingekorven vleermuis, maar daarvan hebben we in al die jaren nog maar één individu mogen begroeten in onze bunkers. Wanneer het echt begint te vriezen, verschijnen dan de franjestaartvleermuis, baardvleermuis, brandt’s vleermuis en de grootoorvleermuis.

Toch mochten we al 99 watervleermuizen en 1 baard/brandt’s vleermuis begroeten. Vorig jaar kwamen we aan een recordaantal van om en bij de 250 vleermuizen in de bunkers van het Mastenbos.

Samen met de bekende vleermuizenforten (Brasschaat, Schoten en Oelegem) creëren de ingerichte bunkers van de ‘Nordabschnitt’ het belangrijkste netwerk voor overwinterende vleermuizen in Vlaanderen. Dat weten wij dankzij ons jaarlijks telwerk. Dat is het werk van vele vrijwilligers en niet in het minst aan Wout Willems die al jaren de vleermuizenbunkers in onze regio opvolgt.

De bunkers van het Mastenbos hebben nooit enige rol gespeeld in de krijgsverrichtingen maar vandaag zijn ze van levensbelang voor onze vleermuizen. Daar heeft men 100 jaar geleden beslist niet aan gedacht.

Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

17

Agenda

DECEMBER do 4

za 6

za 6

zo 7

za 13

19.30 u, Cursus Planten, zie vorig nr Trefpunt: Ecoloods Natuurpunt, Einde van de Lindenlei, Antwerpen - Ekeren 9 u, Werkdag in De Kooldries, zie p.28 Trefpunt: Ingang reservaat De Kooldries, Boudewijnstraat (ingang langs de Paepestraat achter de Cuvee Hoeve), Brecht 9.30 u, Werkdag Opstalvallei, zie p.28 Trefpunt: Hoek van de Reigersbosdreef en de Antwerpsebaan (ter hoogte van het Teutebos), Antwerpen - Berendrecht

zo 1114 u, Winterwandeling in ‘ Asbroek, zie p.30 Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen - Ekeren zo 11

9.30 u, Excursie naar Kuifeend en Grote Kreek, zie p.29 Trefpunt:ingang ‘t Asbroek, Asbroeklaan, Schoten

ma 12 19.30 u, Cursus Libellen (theorie), zie p.5 Trefpunt: Ecoloods Natuurpunt, Einde van de Lindenlei, Antwerpen - Ekeren di 13

9.30 u, Werkdag in Oude Landen, zie p.28 Trefpunt: Ecoloods Natuurpunt, Einde van de Lindenlei, Antwerpen - Ekeren

19.30 u, Basiscursus ecologische moestuin, zie p.6 Trefpunt: Dienstencentrum Ter Wezel, Achter d’Hoven 65, Wuustwezel

za 17

9 u, Werkdag in De Kooldries, zie p.28 Trefpunt: Ingang reservaat De Kooldries, Boudewijnstraat (ingang langs de Paepestraat achter de Cuvee Hoeve), Brecht

za 17

9.30 u, Werkdag in Oude Landen, zie p.28 Trefpunt: Ecoloods Natuurpunt, Einde van de Lindenlei, Antwerpen - Ekeren

za 17

Het Grote Vogelweekend (Vogels voeren en beloeren)

zo 18

Het Grote Vogelweekend (Vogels voeren en beloeren)

di 20

19.30 u, Basiscursus ecologische moestuin, zie p.6 Trefpunt: Dienstencentrum Ter Wezel, Achter d’Hoven 65, Wuustwezel

za 20 9.30 u, Werkdag in Bospolder, zie p.28 Trefpunt: Hoofdparking Bospolder op het einde van de Ekerse Dijk (tegen de Noorderlaan), Antwerpen Schoonbroek 13.30 u, WinterWendeWandeling, zie p.29 Trefpunt: parking van het Woon- en zorgcampus Amandina, Bredabaan 737, Gooreind (Wuustwezel)

JANUARI

18

9.30 u, Werkdag Opstalvallei, zie p.28 Trefpunt: Hoek van de Reigersbosdreef en de Antwerpsebaan (ter hoogte van het Teutebos), , Antwerpen - Berendrecht

10 u, Wintergasten op het schor, zie vorig nr Trefpunt: e-paviljoen BASF (Scheldelaan tegenover ingang 6), Antwerpen - Zandvliet

do 18 19.30 u, Cursus Planten, zie vorig nr Trefpunt: Ecoloods Natuurpunt, Einde van de Lindenlei, Antwerpen Ekeren

zo 21

za 10

za 3

9.30 u, Knotwilgenactie, zie p.36 Trefpunt: Mariahoeve, Puihoek 78. Van de Mariahoeve leidt een aarden weg je naar de werkplek, Antwerpen - Ekeren

zo 4

10 u, Schorrenborrel, zie p.29 Trefpunt: e-paviljoen BASF (Scheldelaan tegenover ingang 6), Antwerpen - Zandvliet

do 22 20 u, Raad van Bestuur, meer info Natuur.huis Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen - Ekeren

ma 5

19.30 u, Cursus Libellen (theorie), zie p.5 Trefpunt: Ecoloods Natuurpunt, Einde van de Lindenlei, Antwerpen - Ekeren

za 24 9.30 u, Werkdag in Bospolder, zie p.28 Trefpunt: Hoofdparking Bospolder op het einde van de Ekerse Dijk (tegen de Noorderlaan), Antwerpen - Schoonbroek

do 22 19.30 u, Cursus Planten II, zie p.4 Trefpunt: Ecoloods Natuurpunt, Einde van de Lindenlei, Antwerpen - Ekeren

zo 25 10 u, Dag van de Pad, zie p.6 Trefpunt: Hoek Miksebaan en Papestraat, Brasschaat ma 26 Paddenoverzet + schoolbezoeken tem 04/04, zie p.6 di 27

za 31

19.30 u, Basiscursus ecologische moestuin, zie p.6 Trefpunt: Dienstencentrum Ter Wezel, Achter d’Hoven 65, Wuustwezel 9.30 u, Knotwilgenactie, zie p.36 Trefpunt: Bruggetje ter hoogte van Puihoek nr 28, Antwerpen - Ekeren

di 17

do 19 20 u, Raad van Bestuur, meer info Natuur.huis Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen - Ekeren vr 20

20 u, Reisverslag, zie p.31 Trefpunt: De Lindeboom, Kerklei 18, Brecht

za 21

9.30 u, Werkdag in Ekers Moeras, zie p.28 Trefpunt: Voetgangersbrug over de A12 (kant domein Muisbroek) op het einde van de Vierkerkenstraat, Antwerpen - Ekeren

FEBRUARI zo 1

10 u, Drenkelingen door de eeuwen heen - door Albert Dijkstra, zie p.30 Trefpunt: e-paviljoen BASF (Scheldelaan tegenover ingang 6), Antwerpen - Zandvliet

zo 1

10 u, Winterwandeling in Het Wijtschot, zie p.30 Trefpunt: Parking Vier Notelaers, Wijtschotbaan, Schoten

zo 1

za 7

14 u, Glühweinwandeling Ravenhof, zie p.30 Trefpunt: Parking Ravenhof, Oudbroek, Stabroek 9.30 u, Werkdag Opstalvallei, zie p.28 Trefpunt: Hoek van de Reigersbosdreef en de Antwerpsebaan (ter hoogte van het Teutebos), Antwerpen - Berendrecht

do 12 19.30 u, Cursus Planten II, zie p.4 Trefpunt: Ecoloods Natuurpunt, Einde van de Lindenlei, Antwerpen - Ekeren za 14

za 14

9 u, Werkdag in De Kooldries, zie p.28 Trefpunt: Ingang reservaat De Kooldries, Boudewijnstraat (ingang langs de Paepestraat achter de Cuvee Hoeve), Brecht 9.30 u, Werkdag inRuige Heide, zie p.28 Trefpunt: aan het hoek van de Ruige Heide en de Putsebaan, Antwerpen - Zandvliet.

za 14

Ankona ontmoetingsdag

zo 15

14 u, Winterwandeling in Bospolder, zie p.31 Trefpunt: Voetgangersbrug over de A12 (kant Vierkerkenstraat), einde van de Vierkerkenstraat, Antwerpen - Schoonbroek

19.30 u, Basiscursus ecologische moestuin, zie p.6 Trefpunt: Dienstencentrum Ter Wezel, Achter d’Hoven 65, Wuustwezel

zo 22 9.30 u, Excursie naar Kuifeend en Grote Kreek, zie p.31 Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen - Ekeren do 26 19.30 u, Cursus Planten II, zie p.4 Trefpunt: Ecoloods Natuurpunt, Einde van de Lindenlei, Antwerpen - Ekeren vr 27

19.30 u, Algemene Vergadering NAN, zie p.32 Trefpunt: Ecoloods Natuurpunt, Einde van de Lindenlei, Antwerpen - Ekeren

za 28 9.30 u, Werkdag in Bospolder, zie p.28 Trefpunt: Hoofdparking Bospolder op het einde van de Ekerse Dijk (tegen de Noorderlaan), Antwerpen - Schoonbroek za 28 14 u, Stiltewandeling in Het Rood, zie p.31 Trefpunt: Hoek Biartlei - Streepstraat, Kapellen za 28 Week van de Vrijwilliger tem 8/03 za 28 Belgische vogeldag

MAART zo 1

10 u, Een rondje golf, zie p.32 Trefpunt: e-paviljoen BASF (Scheldelaan tegenover ingang 6), Antwerpen - Zandvliet

za 7

9.30 u, Werkdag in Oude Landen, zie p.28 Trefpunt: Ecoloods Natuurpunt, Einde van de Lindenlei, Antwerpen - Ekeren

za 7

Dag van de educatieve vrijwilliger

19

NATUUR.ACTIE

Vogels voeren en beloeren voer dat je ze aanbiedt. Daarom is een goed gevarieerde zadenmengeling belangrijk. Die bevat voldoende kleine zaden, zonnepitten en ongezouten stukjes pinda. Deze zaden kunnen op de voedertafels en op de grond worden aangeboden.

Vetbollen leveren veel energie en worden opgehangen in struiken en bomen. Als het vriest kan je ze in stukken op de voedertafel leggen. Pindablokken die rijk zijn aan zaden, fruit en insecten zijn een bom van energie voor onze vogels. Pinda’s in de dop, waar vogels zoals spechten meer moeite moeten doen om ze open te krijgen, laten je toe om de vogels langer te bekijken. Ongezouten pinda’s in een netje, evenals de in potjes aangeboden pindakaas met stukjes fruit en zaden erin, lusten alle vogels.

Zonnepitten, en dan liefst de zwarte, zijn een geliefkoosd hapje voor mezen, vinken, kepen en groenlingen.

In de handel zijn gedroogde insecten zoals meelwormen, pinky’s en buffalowormpjes te verkrijgen, maar geef deze met mate.

Fruit zoals appel, peer, banaan en druiven, een lekkernij voor onze lijsterachtigen, zijn een goede aanvulling op hun menu en mogen zeker niet ontbreken.

Wat zeker niet als voeder gebruikt mag worden zijn vloeibare olie, margarine, gezouten pinda’s, erwten, bonen en linzen.

Tekst: Frank Goossens 20

Wanneer de winter zijn intrede doet en het aanbod aan bessen, insecten en zaden schaars wordt in de natuur, breekt er voor onze vogels een moeilijke periode aan. Om in conditie te blijven moeten ze extra energie opdoen om te overleven. Daarom steken we ze een handje toe door ze bij te voederen in onze tuin, zodat ze de winter ongeschonden kunnen doorkomen.

Al deze producten worden aangeboden in onze winkel en zijn van uitstekende kwaliteit.

Ook de nodige voedersilo’s, voedertafels en nestkastjes worden er te koop aangeboden.

Een nestkastje nu ophangen verschaft vogels een warm en beschut slaapplekje in deze barre tijd en mogelijk wordt het gebruikt om erin te nestelen in de lente.

Het vraagt echt maar weinig moeite om jouw tuin vogelvriendelijk te maken: enkele vetbollen, een pindablok, een netje met pindanootjes, één of twee voedertafels en een open plekje op de grond zijn al voldoende.

Wanneer jouw tuin in deze kille periode druk bezocht wordt door allerlei vogels, dan is het genieten wanneer je ze knusjes in je warme zetel kunt gadeslaan en bewonderen.

Niet alle vogels eten hetzelfde. Ze zullen ook nooit alleen maar kunnen leven van het

Dus doen zou ik zeggen! Maak van je tuin een vogelparadijs en help de vogels de winter ongeschonden door te komen. DOEN hé!

Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

Ik zal me even voorstellen. Ik ben Snor, een kleine bosmuis en woon in bosjes en struiken.

Je krijgt me niet zo gemakkelijk te zien. Ik kom vooral ’s nachts uit mijn schuilplaats. Dan leg ik hele grote afstanden af.

Ik eet plantjes en kleine diertjes. In de winter kom ik maar weinig buiten. Dan is het te koud en blijf ik lekker warm in mijn huisje. Als je mij voor het eerst tegenkomt, valt vooral mijn snuitje op. Ik heb grote oren en ogen en kan heel goed ruiken. Mijn lange snor gebruik ik om allerlei dingen te onderzoeken.

Eikeldop is mijn beste vriend.

Hij heeft op een nacht mijn leven gered toen ik op de vlucht was voor een bosuil. Die zag in mij een lekker hapje. Ik rende hard door het bos, op zoek naar een schuilplaats.

Plots kwam er een klein kereltje tussen de wortels van een eik piepen. Hij liet me in zijn holletje schuilen tot de uil weg was.

VOOR COOLE KIDS

Ken je Snor en Eikeldop al?

Nu zijn we vrienden voor het leven.

Samen met hem beleef ik de mooiste avonturen in de natuur.

Doe je met ons mee?

JNM Akerland www.jnm.be/akerland Stijn Sackesyn e-mail: stijnsackesyngmail.com tel: 0495-43.20.18 Veronika Thiers e-mail: veronika.thiershotmail.com tel: 0497-25.73.86, 03-605.07.43

Braakballen pluizen zaterdag 14 december van 14 u tot 16.30 u - ini’s (12-15 jarigen) Op de Snorpagina kan je lezen hoe uilen muizen eten en andere prooidieren waarvan ze onverteerde resten terug uitbraken. Wel, jongens en meisjes, vandaag is de dag aangebroken dat wij ons gaan verdiepen in deze materie: braakballen!

Misschien heb je het wel als eens in de lessen van biologie gezien, misscheien ook niet. Vandaag krijgt iedereen de kans om als echte speurder op zoek te gaan naar de herkomst van de vele kleine botjes die deze braakballen bevatten. Houd jullie vergrootglas en peutervingers maar al klaar!

Waar: afspraak aan ons lokaal, Vliegwezenlaan (Bondgenotenlei) Brasschaat aan de rand van het Klein Schietveld Meenemen: pincet, lekker warme trui

Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

21

MET SNOR OP STAP

Snor ziet spoken in de nacht!

Het is nacht en donker. Een muisje loopt over de bosbodem, op zoek naar voedsel. Hij staat er niet bij stil dat de uil boven hem zelfs het minste geluid hoort. Plots klinkt er geritsel. De roofvogel stort zich op zijn prooi. Een bal met haar en botjes is alles wat er van het muisje zal overblijven…

Ogen voor de duisternis

Braakballen

Uilen zijn nachtdieren. Ze jagen ’s nachts, dus overdag slapen ze. Dat doen ze op een vaste plaats. Deze noemt men ‘roestplaats’.

Ze hebben grote ogen en vooral een zeer scherp gehoor.

Uilen eten hun prooien helemaal op: zelfs haartjes, veertjes en botjes gaan mee naar binnen. Maar niet alles is goed verteerbaar.

De onverteerbare delen worden door de uilen uitgebraakt in de vorm van ballen.

Deze worden ‘braakballen’ genoemd.

Goede jagers

Tekst: Mart Pauwels Tekening: Pascale Vantieghem 22

Uilen hebben een sterke, gebogen snavel en stevige klauwen met vlijmscherpe nagels.

De veren van hun vleugels hebben fijn vertakte uiteinden die ervoor zorgen dat ze geluidloos kunnen vliegen.

Uilenmenu Uilen jagen op kleine zoogdieren zoals veldmuizen en bosmuizen. Als er een tekort is aan muizen, vangen uilen ook wel eens kleine vogels, padden, kikkers en insecten.

Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

De ‘kerkuil’ kan je herkennen aan zijn hartvormig gezicht. Zijn geliefkoosde plekjes zijn kerktorens, zolders en oude schuren.

MET SNOR OP STAP

Uilensoorten in onze regio

Op kamp De meeste uilen bouwen zelf geen nest.

Ze zoeken een boomholte op of het verlaten nest van een andere vogel. Het uilenvrouwtje legt verschillende eieren, maar niet allemaal in één keer. Als de jongen uitgekomen zijn, speelt mama voor oppas. En papa? Die mag de boodschappen doen en eten zoeken.

Uilskuikens Jonge uilen worden uilskuikens genoemd.

Pasgeboren zijn ze helemaal bedekt met zachte donshaartjes. Na verloop van tijd maken ze plaats voor een echt verenkleed.

Uilskuikens groeien snel; binnen amper zeven weken zijn ze even groot als hun ouders. Dan is het tijd om te leren vliegen en jagen.

De ‘bosuil’ leeft - je raadt het al - in en rond bossen en parken. Hij maakt zijn nest in een holle boom.

De ‘steenuil’ is een zeer kleine uil. Hij leeft in de buurt van grasland en voelt zich het best thuis in een oude boom. Als je deze uil wilt observeren, moet je heel goed opletten.

In het landschap lijkt hij wel een steen of een oud stuk boomschors.

Uilenweetjes Voor de Grieken uit de oudheid was de uil het embleem van Athene. Hij is het symbool van de wijsheid! Op de Griekse munten van 1 euro wordt nog steeds een uil afgebeeld.

Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

23

ACTIEF MET EIKELDOP

Doetjes en datjes, niet voor watjes !!!

We dagen jullie uit om de wereld eens op een andere manier te bekijken.

Al knutselend en puzzelend ontdek de wondere wereld van de natuur.

je

Maak je eigen sneeuwuil Iedereen kent wel Hedwig, de sneeuwuil van Harry Potter. Wat zou het leuk zijn om zo’n uil in je tuin te zien zitten, niet?

Spijtig genoeg leven deze uilen enkel in het uiterste noorden van Azië, Europa en Noord-Amerika.

Maar dan maken we er toch gewoon zelf één!

Het is niet moeilijk en je hebt er niet veel voor nodig: • een dennenappel met open • • • •

Tekst: Iris Buermans 24

schubben witte watten 2 witte pijpenragers voor de vleugels een pindanoot een beetje geel en zwart vilt of papier voor de ogen. Of wiebeloogjes, die maken ons uiltje nog leuker

Met een lucifersstokje druk je de watten tussen de schubben van de dennenappel tot je een volledig wit lijfje hebt.

Snijd voor de snavels de pindanoot in twee en plak ze tussen de schubben van de kop.

Daarna maak je oogjes en die kleef je boven de snavel.

Van de pijpenragers maak je lussen en die zet je vast aan elke kant van de dennenappel.

Nu heeft je sneeuwuil ook vleugels.

Laat Voldemort nu maar komen!

Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

ACTIEF MET EIKELDOP

De uil zoekt de weg naar Snor. Help jij hem even?

25

NATUUR.BEHEER

Wat veranderde er in Opstalvallei?

In oktober 2014 heeft een aannemer in opdracht van het Gemeentelijk Havenbedrijf van Antwerpen – in samenspraak met Natuurpunt Antwerpen Noord – herinrichtingswerken uitgevoerd in Opstalvallei. Die werken hadden als doel de natuurlijke omgeving nog beter geschikt te maken voor zeldzame vogelsoorten zoals roerdomp en blauwborst.

Tekst & foto: Dries Martens 26

Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

De Opstalvallei wordt gerealiseerd ter compensatie van de haveninbreiding. Bij het uitbouwen van de haveninfrastructuur tussen de reeds bestaande industrie gaat waardevolle natuur verloren. Het westelijke deel van de Opstalvallei (fase 1 genoemd) werd reeds ontwikkeld in 2008; dit ter compensatie van de plas aan de Hooge Maey. In het kader van het AMORAS-project voor mechanische slibontwatering wordt die opgevuld met ontwaterd slib. Het oostelijke deel (fasen 2 en 3) van de Opstalvallei zal in de loop van de komende jaren gerealiseerd worden ter compensatie van de Verlegde Schijns. Die moet plaats maken voor het Logistiek Park Schijns. Ook delen van De Kuifeend aan het rangeerstation Antwerpen-Noord, waar nieuwe spoorinfrastructuur is voorzien, wordt hiermee gecompenseerd.

het gebied zo ingericht en beheerd worden dat aan deze doelstellingen wordt voldaan.

De evolutie wordt strikt gemonitord. De ontwikkelde oppervlakte rietmoeras in fase 1 bleek onvoldoende zodat een bijkomende herinrichting noodzakelijk was aan de oostelijke plas.

Aan de noordzijde van de plas werden tien ondiepe greppels uitgegraven, aan de zuidzijde vijf. Die komen in de winter onder water te staan. Aan de westkant werd een stuk van de oever afgegraven die eveneens in de winter onder water komt. Het riet houdt van hoge waterstanden in de winter en kan dan in de zomer via zaadzetting en uitgroei van de reeds aanwezige wortelstokken de droogvallende, modderige oevers koloniseren. De uitgegraven grond werd op een lang, smal dijkje langsheen het fietspad opgeworpen.

NATUUR.BEHEER

De naam Opstalvallei verwijst naar de Opstalbeek die door het gebied stroomt. Meer naar het oosten lagen vroeger ook de gebieden met de naam Leegen Opstal, Derden Opstal en Tweeden Opstal (Popp-kaart, 1842-1879).

Enkele eeuwen daarvoor lag de dorpskom van Berendrecht zelfs in de huidige Opstalvallei, tot het bij grote overstromingen in 1328 volledig door het water werd opgeslorpt. Na die ramp bouwden de bewoners van Berendrecht opnieuw op de hoger gelegen gronden, ten noorden van de Opstalbeek, achter de reeds aanwezige Berendrechtse dijk. Toen was dit nog grondgebied van Zandvliet! Enkele tientallen jaren eerder was de Berendrechtse dijk door de bewoners van Zandvliet aangelegd om Zandvliet tegen het water te beschermen bij dijkdoorbraken langsheen de Schelde.

Om het riet optimale kansen te geven, wordt ook de boomopslag aan de westelijke plas verwijderd. Dat is een klus die op de winterplanning staat. Enkele medewerkers van Chiquita kwamen op dinsdag 4 november al een handje toesteken om de oevers boomvrij te maken. Wil je ook meewerken aan dit rietherstel, dan ben je zeker welkom op onze beheerwerkdagen (zie p. 28).

Door de haveninbreiding verdwijnen voornamelijk rietmoeras, open water, natte graslanden en struweel.

Het compensatiegebied Opstalvallei moet zich dus op die vegetatietypes toespitsen.

De gecreĂŤerde habitats moeten kansen bieden voor de doelsoorten bruine kiekendief, blauwborst, roerdomp en rietzanger.

Gezien zowel de oppervlakte aan habitats als de aantallen van de doelsoorten gebonden zijn aan Europese instandhoudingsdoelstellingen, moet Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

27

NATUUR.EDUCATIE

Winterbeheer...

Oude Landen

Bospolder

Wil je graag meehelpen in de Oude Landen?

In de winter bestrijden we de boomopslag in de rietkragen. Je bent zeker welkom!

Als het koud is kunnen we maaiwerken uitvoeren in de Bospolder. We verwijderen ook de opslag van wilgen en zwarte els.

Wij zorgen voor soep, een drankje en het goede gevoel dat je zelf iets tastbaar doet om onze natuur en onze biodiversiteit te beschermen en te behouden voor de toekomst.

Afspraak op zaterdagen 20 december, 24 januari, 28 februari en 14 maart vanaf 9.30 u.

Trefpunt aan de voetgangersbrug over de A12, langs de kant van domein Muisbroek, op het einde van de Vierkerkenstraat, Schoonbroek.

Afspraak op zaterdagen 13 december, 17 januari en 7 maart vanaf 9.30 u, Ecoloods Natuurpunt, einde van de Lindenlei, Ekeren.

Ruige Heide

Ekers Moeras

We kappen Amerikaanse vogelkers om open plekken te creëren voor de heide. We maken ook van de gelegenheid gebruik om zwerfvuil en sluikstort te verzamelen. Het is meteen een goede kans om kennis te maken met het hoe en waarom van natuurbeheer. ‘s Middags wordt er warme soep met brood opgediend.

Als het koud is kunnen we maaiwerken uitvoeren in het Ekers Moeras. We verwijderen ook de opslag van wilgen en zwarte els.

Afspraak op zaterdag 14 februari om 9.30 u aan het hoek van de Ruige Heide en de Putsebaan in Zandvliet.

Opstalvallei

Kooldries - Hoofsweer

Op onze volgende werkdagen pakken we de opslag aan de oostelijke plas aan. We verwijderen de opslag van wilgen en zwarte els.

Het natuurgebied Kooldries - Hoofsweer in Brecht is als waterrijk natuurgebied een perfecte biotoop voor allerlei amfibieën. Het gebied is Europees beschermd en is aandachtsgebied voor de kamsalamander.

Er zal een tentje geplaatst worden zodat we daar onze boterhammen met een lekkere kom soep kunnen eten.

Afspraak op zaterdagen 6 december, 10 januari en 7 februari om 9.30 u, aan de hoek van de Reigersbosdreef en de Antwerpsebaan (ter hoogte van het Teutebos) in Berendrecht.

Laarzen niet vergeten!

28

Afspraak op zaterdag 21 februari vanaf 9.30 u.

Trefpunt aan de voetgangersbrug over de A12, langs de kant van domein Muisbroek, op het einde van de Vierkerkenstraat, Schoonbroek.

Wij nodigen je graag uit om mee te komen helpen tijdens één of meer werkdagen.

Iedereen is van harte welkom, ook kinderen !

Afspraak op zaterdagen 6 december, 17 januari, 14 februari en 14 maart vanaf 9 u aan de ingang van De Kooldries, Boudewijnstraat (ingang langs de Paepestraat achter de Cuvee Hoeve), Brecht.

Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

De WinterWendeWandeling van Natuurpunt Brasschaat, in samenwerking met het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), gaat dit jaar voor de dertiende maal door.

Sinds enkele jaren is daarbij de gewoonte ontstaan om elk even jaar het Groot Schietveld als doelwit te nemen. Ook dit jaar is het weer zover.

Na het Marum in 2012 keren we dit jaar terug naar een stukje Groot Schietveld wat dichter bij huis. We starten aan de Woon- en zorgcampus Amandina in Gooreind, het voormalige kloosterdomein van de zusters Franciscanessen.

Schorrenborrel Na een allesverfrissende wandeling op het Groot Buitenschoor bieden we jullie, ter gelegenheid van het nieuwe jaar, een schorrenborrel aan.

Voor een droge en moddervrije kennismaking met onze brakwaterschorren is ons bezoekerscentrum open vanaf 9.30 u.

Afspraak op zondag 4 januari om 10 u, e-paviljoen BASF (Scheldelaan tegenover ingang 6) in Antwerpen Zandvliet.

Het Groot Schietveld is nooit bebouwd of intensief bewerkt geweest, wat maakt dat er nog sporen van de voor onze streken allereerste menselijke bewoning te vinden zijn – zoals een kampplaats uit de Middensteentijd, 7 000 jaar oud. Ook recentere sporen van landgebruik, zoals de rabatten gebruikt in de bosbouw of de voormalige militaire spoorlijn, zullen we ongetwijfeld te zien krijgen. Maar bovenal staat het Groot Schietveld bekend als één van de laatste grote en woeste natuurgebieden in ons dichtbebouwde Vlaanderen. Een gebied met uitgestrekte heide-,

ven- en beekbegeleidende vegetaties die reeds honderden jaren zo goed als onveranderd zijn gebleven, samen met de typische planten- en diersoorten, waarvan we er tijdens de verkenning hopelijk een aantal te zien gaan krijgen.

Naar ondertussen aloude traditie vieren we de winterwende - de kortste dag van het jaar - met een warm of koud drankje voor alle deelnemers.

Afspraak op zondag 21 december om 13.30 u, parking van het Woon- en zorgcampus Amandina, Bredabaan 737 in Gooreind (Wuustwezel).

VERGEET NIET TE GENIETEN

Dertiende WinterWendeWandeling

Kuifeend en Grote Kreek in putje winter

Putje winter. De periode om een grote diversiteit aan vogels te kunnen zien. Vogels die tijdens de zomer in het hoge Noorden broeden en hier komen overwinteren. Met wat geluk zie je duizenden watervogels met een grote diversiteit aan soorten en aantallen. We bezoeken de Kuifeend en de Grote Kreek. Enkel het weer kan spelbreker zijn. Warme en waterdichte kledij is daarom zeker aan te raden.

Afspraak op zondag 11 januari om 9.30 u, Natuur.huis, Steenstraat 25 in Ekeren.

Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

29

VERGEET NIET TE GENIETEN

Winterwandeling in ‘t Asbroek ’t Asbroek in de winter, dat zijn zwermen sijsjes en staartmezen die zich tegoed doen aan elzenproppen of ander schaars goed. Reeën laten hun sporen na. De boomknoppen vertellen al iets over de lente. En ja, misschien staat de hazelaar al in bloei! Mossen en korstmossen staan in volle glorie. Heb je deze kleine natuurwonderen al eens door een loep gezien?

Glühweinwandeling Ravenhof

Naar jaarlijkse traditie gaan we vanuit deze toegangspoort tot het grenspark De Zoom zien wat dit domein te bieden heeft aan de natuurliefhebber. Als afsluiter worden leuke dingen verloot die je in eigen tuin kan gebruiken en is er een gluhweintje voorzien.

Afspraak op zondag 1 februari om 14 u, ingang Ravenhof, Oud Broek in Stabroek.

Laat je niet doen door weer en wind! We bezorgen jullie een fijne winternamiddag. Nadien zal de koffie of maaltijd thuis zo veel meer deugd doen. Maar vergeet niet om stevig schoeisel aan te doen.

Afspraak op zondag 11 januari om 14 u, ingang ‘t Asbroek, Asbroeklaan in Schoten.

Winterwandeling in het Wijtschot Je moet beslist eens naar het Wijtschot komen. Niet alleen om even uit te waaien of een frisse neus te halen. Onze gids vertelt je over de boeiende evolutie van dit kleine stukje natuur. Beheer is het centrale thema. Een ferme ingreep gebeurde op de Dag van de Natuur op 15 november. We vertellen je er alles over. De ervaren vogelaar zal nog heel wat soorten kunnen

waarnemen. Wie weet komt ook deze winter de pestvogel zich tegoed doen aan de bessen van de gelderse roos. Dus, trek die warme jas aan en kom naar het Wijtschot. Je zult er geen spijt van krijgen.

Afspraak op zondag 1 februari om 10 u, parking Vier Notelaers, Wijtschotbaan in Schoten.

Drenkelingen door de eeuwen heen Voordracht door Albert Dijkstra van de strandreddingsdienst Vlissingen over de benadering en aanpak van drenkelingen en verdrinkingsslachtoffers door de eeuwen heen.

30

Deelnameprijs: € 3,- per persoon (koffie, thee en koekjes tijdens de pauze inbegrepen).

Het aantal plaatsen is beperkt dus graag vooraf online aanmelden via www.scheldeschorren.be.

Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

Afspraak op zondag 1 februari om 10 u, e-paviljoen BASF (Scheldelaan tegenover ingang 6) in Antwerpen Zandvliet.

Vogels kijken in de Kuifeend en Grote Kreek.

Weer of geen weer. Dankzij onze kijkhutten en kijkwanden kunnen we, zelfs tijdens de winter, beschut en vlakbij naar vogels kijken.

Je maakt er kennis met de vele eendensoorten die er overwinteren.

Maar ook andere vogelsoorten genieten onze aandacht. En een speciale soort is nooit uitgesloten.

We bezoeken de Kuifeend en de Grote Kreek. Warme en waterdichte kledij is zeker aan te raden. Einde voorzien rond 12 uur.

Afspraak op zondag 22 februari om 9.30 u, Natuur.huis, Steenstraat 25 in Ekeren.

Natuurpunt Brecht organiseert een voorstelling met reisverslag door Bart Vannieuwenhuyse. Tijdens de avond vertelt Bart de ervaringen en waarnemingen opgedaan tijdens 2 reizen naar Spitsbergen. De tweede reis was een bootreis vanaf Hansweert tot Spitsbergen en hierbij komt ook Schotland, Fair Isle, Jan Mayen en het pakijs aan bod.

Het verhaal wordt in twee delen gebracht. Tijdens de pauze kan je iets nuttigen. Verwacht einde rond 22 u.

Interesse om dit boeiende en rijkelijk geïllustreerde verhaal bij te wonen?

Afspraak op vrijdag 20 februari om 20 u (deuren open vanaf 19.30 u), zaal de Lindenboom, Kerklei 16 in St. Job in ’t Goor.

VERGEET NIET TE GENIETEN

Spitsbergen, land van ijs... Naar het dak van de wereld

Winterwandeling in de Bospolder In de winter is het zo belangrijk om eens goed je benen te strekken en vooral in het licht te komen!

Wij zullen ervoor zorgen met een hele fijne Winterwandeling in de Bospolder. Waarschijnlijk staat de hazelaar al in bloei en zien we wel typische wintergasten als sijsjes, koperwieken, kramsvogels en tal van eenden op de waterplassen.

Aan vele kleine dingen kan je zeker zien dat de winter stilaan wijkt voor de lente!

Bij nat weer zijn laarzen aan te raden!

Afspraak op zondag 15 februari om 14 u, voetgangersbrug van de Vierkerkenstraat (Schoonbroek), Ekeren.

Stiltewandeling in Het Rood

Overal om ons heen is er geluid.

Door onze jachtige levensstijl hebben we af en toe behoefte aan momenten van rust en stilte. Even ontsnappen aan het lawaaierige geronk van auto’s, de overal aanwezige muziek en het gepiep van gsm’s kan deugd doen.

Wie van de stilte wil genieten, kan mee komen wandelen in Het Rood tijdens een ‘stiltewandeling’.

Afspraak op zaterdag 28 februari om 14 u, hoek van de Streepstraat – Biartlei in Kapellen.

Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

31

VERGEET NIET TE GENIETEN

Algemene Vergadering Natuurpunt Antwerpen Noord Onze afdeling wordt gevormd door mensen zoals jij, die zich betrokken voelen bij hun omgeving en ook aan hun (klein)kinderen een boeiende leefomgeving mét natuur willen doorgeven.

We vinden het erg belangrijk dat ook jij je stem kan laten horen én willen je bedanken voor je steun.

Daarom organiseren we met NP Polderdistrict op vrijdag 27 februari onze jaarlijkse ledenbijeenkomst met een gevuld programma!

Een unieke avond om kennis te maken met onze vereniging én de vrijwillige en professionele medewerkers in een ongedwongen sfeer.

Een algemene vergadering zonder cijfers is onmogelijk. Maar ze worden kort naar voren gebracht, op een aangename manier zodat niemand zich gaat vervelen.

Een aantal vrijwilligers geven nadien een presentatie over hun passie voor de natuur. Herinner je de kerkuilen van Frank, de kamsalamanders van Bart en de paddenoverzet van Johan.

Interessant, mooi, ontroerend en met een kwinkslag tussendoor.

Wat het dit jaar wordt, blijft vooralsnog een verrassing, maar dat het boeiend wordt, dat is zeker!

Inschrijven kan via mail naar antwerpennoord@natuurpunt.be.

Graag tijdig inschrijven want het aantal tafels is beperkt tot 12.

Afspraak op donderdag 12 maart om 20 u, Den Biz, Eikendreef 3 in Kapellen.

Tafels van max. 6 personen kosten € 15,-.

32

De deuren openen om 19.15 u, om 19.45 u gaan we van start.

Deelname is gratis voor alle leden.

Graag vooraf inschrijven via e-mail naar ons Natuur.huis, antwerpennoord@natuurpunt.be.

Tot dan!

Voor wie nog steeds twijfelt: de hapjes en drankjes zijn elk jaar overheerlijk!

Natuur- en Milieuquiz in Kapellen Je hoeft geen bolleboos te zijn om deel te nemen aan deze gezellige quiz. Naast natuur en milieuvragen komen ook onderwerpen aan bod zoals geuren en kleuren, gezondheid, dierenweetjes, media en natuurlijk een praktijktoets.

De algemene ledenbijeenkomst vindt plaats op vrijdagavond 27 februari in onze ecoloods, Donkweg - Ekeren (vlakbij ingang Oude Landen aan de Lindenlei) in Ekeren.

Een rondje golf Een wandeling rond het golfterrein van Bath, langs het ScheldeRijnkanaal en de oever van de Westerschelde.

Voor een droge en moddervrije kennismaking met onze brakwaterschorren is ons bezoekerscentrum open vanaf 9.30 u.

Afspraak op zondag 1 maart om 10 u, e-paviljoen BASF (Scheldelaan tegenover ingang 6) in Antwerpen Zandvliet.

Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

Ben je nog op zoek naar een leuk kerstcadeau? Kom dan eens langs in onze winkel.

Je vindt er vast en zeker iets leuks voor onder de kerstboom!

WINKELHOEKJE

In de maand december zijn we uitzonderlijk geopend op zaterdag van 9.30 u tot 12.30 u.

Geschenkverpakking Bio-Polderke Ons Polderke is intussen ruim gekend en beroemd bij onze leden, maar ook daarbuiten.

Speciaal voor deze feestdagen verkopen we ons biologisch bier in een geschenkverpakking. Dit cadeau bevat 4 flesjes Polderke en een officieel Polderglas.

Prijs: € 12,50 voor leden, € 13,30 voor niet-leden

Voordeelpakket agenda en kalender 2015 Geniet van de mooiste natuurfoto’s met de nieuwe agenda en kalender van Natuurpunt. Nu verkrijgbaar in een voordeelpakket.

Actieprijs!!!!

Normaal € 24,50 nu € 22,Ledenprijs: € 19,95

Weleda verwenpakket Drie natuurlijke verzorgingsprodukten op basis van duindoorn: een vitaliseringsdouche, handcrème en voedende bodylotion. De bessen van duindoorn bevatten een olie die rijk is aan antioxidanten, essentiële vetzuren en vitamines A en E.

Bovendien steun je meteen 12 m² natuur!

Prijs: € 30 Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

33

COLOFON

Natuurpunt Antwerpen Noord vzw is een regionale afdeling van Natuurpunt.

Lid worden Lidgeld per gezin: € 27/jaar. Storten op rekeningnr. BE77 2200 3405 7342 met vermelding van lidnummer of voor nieuwe leden met vermelding van naam en adres.

Je ontvangt dan zowel Natuur.blad als Natuur.ruimte. Bovendien krijg je korting bij aankopen in onze Natuur.winkel.

Leden van Natuurpunt uit een ander werkingsgebied kunnen voor € 7 een abonnement op Natuur.ruimte nemen. Te storten op rekeningnr. BE77 2200 3405 7342 met vermelding van je lidnummer, naam en adres.

Giften Donateurs storten een extra bijdrage bovenop hun lidgeld. Vanaf € 40 per kalenderjaar krijg je een fiscaal attest. Storten op BE56 2930 2120 7588 met vermelding ‘project 3797 Antwerpen Noord’.

Natuurpunt Afdeling Antwerpen Stad: info Natuur.huis (03‑541.58.25) Werking Kerk- en Steenuilen: Frank Goossens (0487-46.82.69) Fons Vervoort (03‑647.18.70) Werking Natuur- en Milieueducatie: info Natuur.huis (03‑541.58.25) Werking Vleermuizen: Filip Borms (0473‑91.90.51) Werking Vlinders: Hugo Wouters (03‑569.05.78) Werking Vogels: Ludo Benoy (03‑825.45.59) Werking Berendrecht, Zandvliet en Lillo: Guy Leys (03‑569.00.38) Werking Brasschaat: Johan Neegers (0479-99.54.01) Werking Brecht: Rudi Bosschaerts (03‑636.38.62) Werking Ekeren: info Natuur.huis (03‑541.58.25) Werking Kapellen: Marie-Paule Schelfout (03‑665.11.01) Werking Schoten: Dominique Put (0476‑77.32.29) Werking Stabroek: Harry Van der Horst (03‑568.15.78) Werking Wuustwezel: Marc Vanbrabant (03‑669.88.07)

Opvangcentrum voor Vogels en Wilde Dieren Brasschaat vzw Holleweg 43 2950 Kapellen tel. 0473‑48.48.97 e-mail: peeters.m@skynet.be

34

Natuur.huis, Natuur.winkel en Natuur.documentatiecentrum Steenstraat 25, 2180 Ekeren tel. 03‑541.58.25, fax 03‑541.63.55 Open van maandag tot en met vrijdag van 10 tot 17 u e‑mail: antwerpennoord@natuurpunt.be website: www.antwerpennoord.be BTW‑nummer: BE 0429 415 832 Rekeningnr. BE77 2200 3405 7342

Contact: Iris Buermans (administratie): iris.buermans@natuurpunt.be An Casteels (bewegingsconsulent): an.casteels@natuurpunt.be Dries Martens (Antwerpse haven Natuurlijker): dries.martens@natuurpunt.be

Bospolder, Ekers Moeras & Muisbroekbos: Willy Ibens (0475-91.03.16) Marc Smolders (03‑542.05.71) Stefan Versweyveld (03‑645.94.10) De Kuifeend en Grote Kreek: Ludo Benoy (03‑825.45.59) Fort van Brasschaat: Willy Ibens (0475-91.03.16) Filip Borms (0473‑91.90.51) Galgeschoor & Groot Buitenschoor: Koen Vanagtmael (0471-02.52.38) Frank Wagemans (0472-41.44.28) Het Rood: Paul Osterrieth (03‑237.08.11) Het Wijtschot: Fonne Bruggemans (0498‑39.71.73) Leo Claessens (03‑646.94.81) Hoekse Beemden: Rudi Bosschaerts (03‑636.38.62) Huzarenberg: Harry Van der Horst (03‑568.15.78) Kooldries-Hoofsweer: Rudi Bosschaerts (03‑636.38.62) Opstalvallei: Guy Leys (03‑569.00.38) Frank Goossens (0487‑468.269) Oude Landen: Willy Ibens (0475-91.03.16) Guy Leys (03‑569.00.38) Fons Vervoort (03‑647.18.70) Ruige Heide: Guy Leys (03‑569.00.38) Schans van Smoutakker: André D’Hoine (03‑664.02.42) ‘t Asbroek: Kris Van den Eede (0476‑77.32.29)

Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

Polderke - bio Eén Polderke (33 cl) kost € 1,50 (€ 1,70 voor niet-leden) + € 0,10 waarborg leeggoed.

Een bak (24 flesje) kost € 34 (€ 38 voor niet-leden).

Waarborg van € 4.50 voor leeggoed (flesjes en bak) niet inbegrepen.

De opbrengst gaat integraal naar het reservatenfonds.

Natuur.ruimte is het driemaandelijks ledenblad van Natuurpunt Antwerpen Noord vzw.

Werkten mee aan dit nummer: Filip Borms, Rudi Bosschaerts, Iris Buermans, An Casteels, Guido De Prins, Jos Franken, Frank Goossens, Willy Ibens, Dries Martens, Mart Pauwels, Rina Peys Illustraties en foto’s: Filip Bomrs, Iris Buermans, Luc Crols, Rafaël Delaedt, Bieke Dierick, Willy Ibens, Dries Martens, Pascale Vantieghem, Frank Wagemans, foto-archief Natuurpunt Antwerpen Noord Foto voorpagina: Els Roos Oplage: 4.400 exemplaren

Natuur.ruimte • december 2014 - februari 2015

Verantw. Uitg.: Willy Ibens, Steenstraat 25 - 2180 Ekeren

Afgiftekantoor Antwerpen X p702 133 Retouradres: Natuurpunt Antwerpen Noord vzw Steenstraat 25 2180 Ekeren

Knot eens een wilg!

Een knotwilg heeft, naast een grote landschapswaarde, ook een aanzienlijke natuurwaarde door de aanwezigheid van vele mossoorten, zwammen en holten die gebruikt worden door o.a. de steenuil en knaagdieren.

Vroeger stond Vlaanderen vol met knotbomen. Dit waren bomen waarvan de kruin verwijderd werd, zodat deze de volgende jaren langzaam aangroeide. Omdat dit gebruik verdwijnt in Vlaanderen, verdwijnen ook de knotbomen. Om dat te voorkomen, worden op verschillende plaatsen knotwilgen geknot door vrijwilligers van Natuurpunt.

Als je ook vindt dat knotwilgen thuis horen in ons landschap, dan zijn deze knotwilgenacties zeker iets voor jou.

Afspraak op zaterdag 3 januari vanaf 9.30 u, Mariahoeve, Puihoek 78, Ekeren. Van hieruit leidt een aardeweg je naar de werkplek.

Op zaterdag 31 januari vanaf 9.30 u, weiland tegenover Puihoek 26, Ekeren.