Natuur.ruimte 02/2013

Natuur.ruimte Handekenskruid of koningskinderen

Cursus

Sprinkhanen

Natuurgebied

Ringgracht Schans van Smoutakker hersteld driemaandelijks verenigingsblad van Natuurpunt Antwerpen Noord vzw juni 2013 • jaargang 20 - nummer 2 verschijnt in maart, juni, september en december Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

Inhoud

ZEKER LEZEN

8

Natuurgebied: Schans van Smoutakker 4 hersteld

Van militaire naar ecologische infrastructuur

Studie: Op het land, in het water, voorlopig niet in de lucht...

8

Salamanders kennen en herkennen in Kooldries - Hoofsweer, Brecht

In gesprek met Stefan Versweyveld

12

Handekenskruid of koningskinderen!

Sfeerverslag: 15 jaar ‘t Asbroek!

16

Salamanders kennen en herkennen

35 wandelaars konden op zondag 14 april genieten van een mooie lentewandeling.

Nacht van de Vleermuis

36

Met behulp van een batdetector speuren we naar vleermuizen.

KEICOOL

EN VERDER Edito Prikbord

3 7 en 11

Winkelhoekje

33

Colofon

34

De pen van JNM Kampen en piepweekend.

20

Op stap met Snor

22

Muizenissen.

Actief met Eikeldop

24

Doetjes en datjes, niet voor watjes!

OM VAN TE LEREN

26

Cursus: Sprinkhanen & Co

15

Het wel en wee van sprinkhanen, krekels, kakkerlakken en oorwormen in Vlaanderen.

AAN DE SLAG Agenda

18

Zomerbeheer

26

Vergeet niet te genieten

28

Doe eens iets leuks

Zomerbeheer in Oude Landen

EDITO

Transitie

Na meer dan 10 jaar intens overleg werd op 30 april 2013 het gewestelijk ruimtelijk uitvoerings­plan afbakening Antwerpse haven definitief vastgesteld door de Vlaamse regering.

Daarmee liggen de grenzen van de Antwerpse haven vast. Voor de eeuwigheid? Wellicht niet. Zeg nooit ‘nooit’ als het gaat over economische ontwikkeling.

Toch is dit een mijlpaal. Op rechteroever werd er resoluut gekozen voor inbreiding en verdichting., dus voor optimaal gebruik van de bestaande ruimte binnen het havengebied. Op linkeroever ligt dit anders.

Het havengebied wordt daar met 1000 ha uitgebreid. Doel, Ouden Doel en Rapenburg verdwijnen definitief. Het had misschien anders gekund, maar een compromis is altijd geven en nemen.

Jarenlang stonden haven, polderinwoners en natuur lijnrecht tegenover elkaar. Met Benegora en Bewoners Berendrecht Zandvliet stond Natuurpunt Antwerpen Noord mee op de barricades. We vochten voor het behoud van leefbare polderdorpen. Tegen een logistiek park in de Zandvlietse Kabeljauw­polder, tegen een wachtdok voor lichters in Berendrecht, tegen sliblagunering in de Polders van Stabroek, tegen de verdere vernietiging van het natuurgebied De Kuifeend.

Met dit ruimtelijke plan komt er een nieuwe wachtplaats voor lichters aan het Schelde-Rijnkanaal, ver van de bewoning. Wordt binnen de contouren van het havengebied het Logistiek Park Schijns ontwikkeld als alternatief voor het Logistiek Park Zandvliet. Worden rond Berendrecht en Zandvliet buffers aangelegd. Krijgt de natuur nieuwe kansen in Opstalvallei, als compensatie voor verloren natuur binnen het havengebied.

Niet iedereen kan zich vinden in deze plannen. Het verlies van landbouwgrond in de polders, die ooit door onze voorouders werden veroverd op de Schelde, ligt moeilijk.

Wij hebben vanuit Natuurpunt intensief meegewerkt aan dit planningsproces en zijn van mening dat het een evenwichtig plan is. Opstalvallei zal de volgende jaren uitgroeien tot een natuurgebied van meer dan 200 ha waar opnieuw kansen worden gegeven aan roerdompen, blauwborsten en bruine kiekendieven. Een natuurgebied waar ook mensen welkom zijn om de natuur te beleven en in een groene omgeving rust te vinden, zelfs in de nabijheid van de haven.

Het had anders kunnen lopen: met ‘boten in het dorp’, met havenindustrie in de achtertuin en met een permanente confrontatie tussen haven en polderbewoners.

Voor mij was dit planningsproces een belangrijke oefening in transitiedenken en een voorzichtige stap vooruit naar een groenere economie.

Laat ons er nu samen voor zorgen dat die plannen ook concreet worden uitgevoerd en dat dit echt een voorbeeld wordt van duurzaamheid, waarin naast economie ook mens en natuur hun gelijkwaardige plaats krijgen.

Foto: roerdomp

luben @skynet.be NP Bree

Willy Ibens

Voorzitter ad interim Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

3

NATUURGEBIED

Ringgracht Schans van Smoutakker hersteld

Van militaire naar ecologische infrastructuur Bij de aanleg van de Antitankgracht, in de jaren voor de Tweede Wereldoorlog, werd er bijzonder veel aandacht besteed aan de waterhuishouding. Er moest niet enkel permanent voldoende water in de gracht staan om een echte hindernis te vormen voor gepantserde voertuigen.

Ook de natuurlijke afvloei van het oppervlaktewater via de talrijke beken en grachten richting Schelde mocht niet worden verstoord.

Tekst: Willy Ibens Foto’s: Willy Ibens 4

Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

zeer bijzondere mossen en varens die hier hun groeiplaats vinden.

We hielden even ons hart vast. Op de ruïnes van de schans groeit ondermeer de voor Vlaanderen zeldzame schubvaren en op de oevers van de ringgracht groeien statige exemplaren van de koningsvaren.

Kappen en slibruimen

Slibruimwerken met zware machines vanaf de oevers zijn ingrijpende activiteiten. Wat zou er overblijven van die oeverbegroeiing? Er werd een werfbezoek met de medewerkers van de Vlaamse Milieumaatschappij georganiseerd.

We kwamen snel tot het compromis om de baggerwerken uit te voeren vanuit de bedding en niet vanaf de oevers. In ruil daarvoor zou Natuurpunt alle overhangende bomen en takken verwijderen uit de gracht. Een gevaarlijk, moeilijk en vuil werk, maar wel met de garantie dat de natuur maximaal gespaard zou blijven bij de baggerwerken.

In 2008 kwam het beheer van de Antitankgracht in handen van de Vlaamse Milieumaatschappij.

Die stelde prompt een herstelprogramma op om de gracht te herwaarderen tot een ecologisch waardevolle en landschappelijk aantrekkelijke waterloop.

Intussen bleek dat de opdracht werd toegewezen aan het Aannemingsbedrijf Aertssen uit Stabroek, gekend van de grote infrastructuurwerken in onze havens. Zouden zij zo’n klus op een omzichtige en natuurvriendelijke manier kunnen uitvoeren?

Na 70 jaar ‘niets’ doen, was de Antitankgracht dringend aan een opknapbeurt toe. Op veel plaatsen was de gracht sterk aangeslibd. Dat belemmerde de waterafvoer en beperkte de buffercapaciteit.

Opnieuw in overleg.

De antitankgracht zelf kwam in beheer bij NV De Scheepvaart. Dat zijn de eigenaars en beheerders van het Albertkanaal en de aangrenzende industriezones. Om de Antwerpse haven te verbinden met de Luikse staalindustrie werden plannen getekend om de Antitankgracht om te vormen tot een duwvaartkanaal. Gelukkig zijn die groteske dromen nooit uitgevoerd.

Het beheer van de gracht bleef beperkt tot het onderhoud van duikers en sluizen.

Daarnaast geraakte de gracht geleidelijk dichtgegroeid met uitschietende wilgen. Door een deel van de wilgen op de waterkant te kappen en door het instellen van hakhoutbeheer kan plaatselijk meer zonlicht het wateroppervlak bereiken. Dat zorgt voor een gevarieerder natuurlijk milieu en de terugkomst van meer soorten waterplanten en waterdieren.

NATUURGEBIED

De gracht zelf speelde in mei 1940 nauwelijks enige rol bij de inval van de Duitsers. Toen die in september 1944 op de loop gingen, bleek ze al evenmin een hindernis voor de oprukkende Canadezen. Het hoeft dus niet te verbazen dat in de jaren ‘50 werd beslist zowat alles te demilitariseren. De meeste forten en schansen werden verkocht en de natuur veroverde op haar beurt dit militair bolwerk.

Raf Aertssen begreep onze bekommernis.

Ook voor hem was dit soort werk een nieuwe ervaring. Er werd gezocht naar een betaalbare, efficiënte en natuurvriendelijke uitvoering.

Die werd gevonden bij het Nederlandse bedrijf Bartels Grondwerken BV.

Raf Aertssen nam zelf de stuurknuppel in de hand

In waterbodemstalen werden giftige koolwaterstoffen gevonden en overschrijdingen vastgesteld voor verontreinigende stoffen zoals arseen. Slibruiming zou de ecologische toestand verbeteren.

In het najaar van 2012 werd de slibruiming tussen Putte en het Fort van Stabroek aanbesteed door de Vlaamse Milieumaatschappij. In dat traject zat ook de Schans van Smoutakker, die eigendom is van onze vereniging en die wordt beheerd in functie van de vleermuizen en de

Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

5

NATUURGEBIED

Met de inzet van een kleine baggerduwboot, die was uitgerust met een hydraulisch schuifbord en die met een lier werd voortbewogen, zou vanuit het water het slib kunnen weggeduwd worden tot aan een open oever. Hier zou dan een grote grijpkraan het werk overnemen.

Eens de beslissing over de inzet van de veegboot genomen, ging het allemaal razendsnel. Zij het niet zonder hindernissen. Waar liggen de juiste perceelgrenzen? Welke bomen mogen er weg en welke dienen absoluut gespaard? Wat met betonblokken die in 1914 bij de explosie van de schans in de gracht werden geslingerd? Wat met het huisvuilstortje uit de jaren ‘60?

Ook al was er een uitgebreid lastenboek, niet alles kon worden voorzien binnen de overheidsopdracht.

Er werden afspraken gemaakt om voor rekening van Natuurpunt een deel van het stort en de betonblokken uit de gracht te halen. Het was aangenaam dat Raf Aertssen begrip had voor onze vraag om de ringgracht zoveel mogelijk in zijn oorspronkelijke toestand te herstellen.

Omdat zijn graafmachines toch ter plaatse waren, bood hij aan om deze extra graafwerken uit te voeren bij wijze van sponsoring aan Natuurpunt. Na wat overleg stemde onze buurman toe om met een zware kraan ter

plaatse te komen. En Raf Aertssen nam zelf de stuurknuppel van de kraan in de hand om de klus te klaren.

Intussen zijn het graaf- en baggerwerk uitgevoerd. Er blijft nog heel wat werk aan de winkel: twee storthopen moeten opgeruimd worden en geselecteerd worden afgevoerd. Dat is werk voor na het broedseizoen. We zijn er evenwel zeker van dat tegen begin 2014 - het jaar waarin de aanvang van WO I uitvoerig wordt herdacht en waar ook de Schans van Smoutakker bij zal worden betrokken - de ringgracht terug een natuurpareltje zal zijn vol nieuw waterleven. Met de steun van Indaver NV zullen trouwens ook de invliegdeuren voor de vleermuizenbunkers worden hersteld.

Met dank aan de vrijwilligers van het beheerteam: Hugo Wouters, Harry Van der Horst, Rina Peys, Johan Laenen, André D’hoine en Luc Cant voor hun inzet.

Ook dank aan onze buurman boswachter Gaston Janssens voor de nieuwe beukenhaag op de perceelgrens en het Stabroekse Aannemingsbedrijf Aertssen voor de gesponsorde graafwerken.

En niet te vergeten de enthousiaste medewerkers van de Vlaamse Milieumaatschappij die dit project mogelijk maakten en tot een goed einde brachten.

Harry Van der Horst en André D’Hoine aan de hakselaar

6

Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

In het vorig nummer hadden we een leuk gesprek met Dirk Swaenen. Een zetduiveltje zorgde echter voor een nogal grote vergissing in het artikel (pag 10, laatste kolom): “Voor de sterk bedreigde ingekorven vleermuis werden er maar enkelen gevonden in 2001. Nu is dat aantal naar 9 exemplaren gestegen.”

Er werden niet 9 maar 93 ingekorven vleermuizen geteld! Toch wel de moeite van het verbeteren waard, niet?

Moretus Ekeren gaat opnieuw voor propere Oude Landen Het natuurgebied Oude Landen wordt gekenmerkt door een enorme verscheidenheid: hooilanden, rietkragen en ruigten worden afgewisseld met moerasbosjes, struwelen en spontaan opgeschoten bossen. Geen wonder dat vele duizenden planten en dieren zich thuisvoelen in dit prachtige gebied. Vaak is Oude Landen voor hen een van de laatste toevluchtsoorden in Vlaanderen. Helaas valt dit natuurgebied regelmatig ten prooi aan zwerfvuil en sluikstorten. En daar wilde Moretus Ekeren, net zoals vorig jaar, iets aan doen.

NATUUR.PRIKBORD

Rechtzetting vorig nummer telling vleermuizen

Op 26 maart hebben maar liefst 21 milieubewuste leerlingen van 5 ASO van Moretus Ekeren zich ingezet voor de zwerfvuilactie in Oude Landen.

Ondanks het winterse weer kreeg zwerfvuil geen kans om te blijven liggen: alle afval, gaande van papiertjes, plastic zakken, petflessen tot glazen flessen, werd onverbiddelijk opgeruimd en onmiddellijk gesorteerd. Resultaat: maar liefst 10 vuilniszakken werden met zwerfvuil gevuld die dag.

Met dank aan Moretus Ekeren!

District Ekeren en Natuurpunt hand in hand District Ekeren, Stads- en Buurtonderhoud Ekeren en de vrijwilligers van Natuurpunt Ekeren staken de handen in elkaar om de buurt rond de Konijnenberg stevig te verfraaien.

Na de aanleg van de fiets-o-strade vorig jaar ontstonden er twee kleine verloren hoekjes, één aan de Biesheuvellaan en één aan de Donkweg.

Vanuit Natuurpunt werden enkele voorstellen gedaan om ze in te richten.

Op zaterdag 16 maart werd het braakliggend stukje aan de Biesheuvellaan omgetoverd tot een groene stapsteen voor allerhande tuinvogels.

Verschillende districtsleden,buurtbewoners en vrijwilligers van Natuurpunt waren aanwezig om een “spade toe te steken”. Koen Palinckx kreeg de eer om het eerste boompje te planten.

Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

7

NATUUR.STUDIE

Op het land, in het water, voorlopig niet in de lucht…

Salamanders kennen en herkennen in Kooldries – Hoofsweer, Brecht

Tekst: Bart Vannieuwenhuyse Foto’s: Peter Block Bart Vannieuwenhuyse

Amfibieën zijn erg gevoelige en daarom nuttige kensoorten voor de kwaliteit van een biotoop. Kooldries-Hoofsweer is een topgebied voor heel wat salamandersoorten.

Meest opvallende verschijning is de kamsalamander, een Europees beschermde soort. Om de stand van de populatie en de invloed van de beheerwerken beter op te volgen, doet Natuurpunt Brecht sinds 2011 een jaarlijkse salamandermonitoring.

Foto Boven: kamsalamander jong mannetje 8

Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

Kooldries-Hoofsweer is een samengesteld reservaat dat wordt beheerd door Natuurpunt (De Kooldries) en ANB (Hoofsweer). De ontstaansgeschiedenis van dit natuurgebied is heel nauw verbonden met het graven van het Kempisch Kanaal in de 19e eeuw. Tijdens de aanleg van het kanaal vond men op heel wat plaatsen een rijke kleilaag in de ondergrond.

Dit gaf aanleiding tot ontstaan van verschillende kleiputten en steenbakkerijen in de streek.

De ingenieurs, belast met de werken aan het kanaal, kochten de “woeste gronden” in de nabijheid van het kanaal op en zo ook het gebied van Kooldries-Hoofsweer.

In de jaren ‘70 werd het terrein (na een woelige voorgeschiedenis) tot reservaat verklaard en in beheer gegeven aan De Wielewaal. De totale oppervlakte van het gebied bedraagt momenteel ongeveer 50 ha en vormt een complex van erg gevarieerde poelen en plassen. Daarbij valt de grilligheid van de plassen op, dit vooral aan de kant van de Kooldries. Dit wijst op het handmatig uitgraven van de klei. Deze ondiepe plassen met erg geleidelijke oevers maken de Kooldries bijzonder geschikt voor allerhande amfibieën.

Watersalamanders De ster van de amfibieën in De Kooldries is de kamsalamander (Triturus cristatus). Dit is echter niet de enige salamander in De Kooldries. Alle in Vlaanderen voorkomende watersalamanders zijn hier te vinden.

Dus naast de kamsalamander vinden we ook de algemene alpenwatersalamander, de kleine watersalamander en de relatief zeldzame vinpootsalamander. Dit wijst op gunstige omstandigheden, zowel “op het land” als “in het water”. Salamanders (en bij uitbreiding alle amfibieën) zijn erg nuttige en gevoelige kensoorten waarvan de aan- of afwezigheid te maken heeft met kwaliteit van het totale biotoop. Amfibieën leven tijdens een groot deel van het jaar op het land, maar komen naar het water om zich voort te planten. Hun overleving hangt dus af van goede kwaliteit van het landbiotoop (voldoende voedsel en bescherming) en de kwaliteit van het water.

NATUUR.STUDIE

Kooldries-Hoofsweer

De kamsalamander De kamsalamander is een zeldzame soort (geworden) en kent bescherming op Europees niveau. Het is een van de kensoorten waarvoor instandhoudingsdoelstellingen worden uitgewerkt. Het beheer in Kooldries-Hoofsweer is dan ook vooral gericht op het behoud en de uitbreiding van deze belangrijke soort. We treffen deze soort aan op verschillende plassen in het gebied.

In 2011 is Natuurpunt Brecht gestart met een jaarlijkse intensieve monitoring van de salamanders. Het doel van deze studie is enerzijds om de invloed van de beheerwerken te kunnen volgen en anderzijds om een beter inzicht te krijgen in de evolutie van de salamander-populaties.

Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

Foto’s: kamsalamander vrouwtjes

9

NATUUR.STUDIE

weinig vlekken tot een bijna volledig zwarte buik. Niettemin blijft het een arbeidsintensief werkje om alle dieren met elkaar te vergelijken.

Per vangstdag en per fuik worden gemiddeld ongeveer 15 salamanders gevangen. Dit getal kan echter erg variëren doorheen het vangstseizoen en is afhankelijk van onder andere de temperatuur. Van de gevangen dieren is ongeveer 33% kamsalamander. Verder vonden we in 2012 35% alpenwater-, 20% vinpoot- en 10% kleine watersalamanders.

Monitoring Kamsalamanders hebben een kenmerkende tekening op hun buik. Die patronen werken als een soort “vingerafdruk” en laten toe om individuele dieren te herkennen. Tijdens het monitoringseizoen bemonsteren we dezelfde plassen 4 tot 6 keer. Daarbij gebeurt het dat we dezelfde dieren opnieuw vangen. Deze methode van “capture – recapture” (hervangstmethode) laat toe om bij voldoende aantallen hervangsten een schatting te maken van de populatiegrootte in een gebied. Belangrijk hierbij is om een “stabiele populatie” te monitoren en niet eentje waarbij er nog volop dieren de plas binnenkomen of al vertrekken.

Om die reden wordt het onderzoek zoveel mogelijk in de maand april gedaan.

Dankzij de goede samenwerking met ANB beschikken we over 10 amfibieënfuiken.

Deze worden op zaterdagavond rond de te onderzoeken plas geplaatst en worden op zondagmorgen gecontroleerd. Per fuik worden alle vangsten genoteerd (soort en geslacht) en worden alle kamsalamanders gemeten en de buiken gefotografeerd. Dankzij de groep enthousiaste vrijwilligers (jong tot oud) levert dit gedurende de maand april een boel interessante gegevens en een hoop plezier op.

Geen betere advocaat voor de goede zaak dan een Brechtse Waterdraak...

De jaarlijkse monitoring zal ons op termijn erg nuttige resultaten bieden waarmee we het beheer kunnen optimaliseren en de staat van de (kam)salamanderpopulaties kunnen volgen.

Als voorbeeld: in het najaar van 2012 werden 3 nieuwe poelen gegraven in de onmiddellijke nabijheid van De Kooldries. Bij nazicht dit voorjaar bleken elk van deze nieuwe poelen al bezocht door kamsalamanders. Dit is erg hoopgevend voor de uitbreiding van de soort.

Iedereen die al eens is komen helpen zal het beamen, de salamandermonitoring is niet enkel nuttig, maar biedt ook een uitstekende gelegenheid om mensen enthousiast te maken voor de natuur. Geen betere advocaat voor de goede zaak dan een Brechtse Waterdraak…

De genomen foto’s worden netjes per fuik, per vangstdag en per geslacht gerangschikt en na het seizoen wordt opnieuw met een groep geïnteresseerden gewerkt om alle buiken te vergelijken. Voor de herkenning van kam­s alamanderbuikpatronen bestaat jammer genoeg nog geen patroonherkenningssoftware. Dus moeten we alle dieren een voor een op het oog vergelijken. Hierbij kan wel een zeker onderscheid worden gemaakt – de kleur van de buik kan variëren van lichtgeel tot donkeroranje en het zwarte patroon van erg

10

Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

In maart 2013 heeft ExxonMobil Petroleum & Chemical zich opnieuw geëngageerd om een donatie te doen aan Natuurpunt Antwerpen Noord, ter ondersteuning van het natuurgebied Bospolder.

Na hun peterschap in 2012 vond ExxonMobil het belangrijk om dit maatschappelijk natuurproject verder te ondersteunen.

Vleermuizenonderzoek in Veltwijckpark

Dankzij deze financiële bijdrage kunnen wij het prachtige moeras- en bosgebied tussen de dorpskern van Ekeren en de Antwerpse haven nog mooier, groener en aantrekkelijker maken.

Soorten als kleine karekiet en bruin blauwtje varen er alvast wel bij!

Omwille van de veiligheid moet in het Veltwijckpark een aantal oude beuken worden gekapt: sommige bomen zijn aangetast door zwammen, andere zijn zodanig ingerot dat ze een gevaar betekenen voor wandelaars.

En vergeten we de prachtige kolonie huis­zwaluwen niet die al enkele jaren op de ExxonMobil-terreinen is gevestigd aan hun opslagtanks (zie Natuur.ruimte 2011-4).

Vooraleer de bomen tegen de vlakte mochten, werden ze eerst onderzocht op de aanwezigheid van vleermuizen.

NATUUR.PRIKBORD

ExxonMobil blijft investeren in de natuur

Met onze welgemeende dank aan de directie en medewerkers van ExxonMobil.

Filip Borms van onze Vleermuizenwerkgroep onderzocht de holtes met behulp van een hoogtewerker en gespecialiseerde optische apparatuur. Er werden geen vleermuizen waargenomen. Acht aftakelende beuken zullen verwijderd worden en vervangen door nieuwe exemplaren.

Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

11

IN GESPREK MET

Handekenskruid of koningskinderen!

Klinkt deze benaming niet erg vertrouwd?

Stefan Versweyveld licht een tipje van de sluier op van deze plant der planten, namelijk: de wilde orchidee.

Tekst: Rina Peys Foto’s: Luc Crols Foto Boven: vleeskleurige orchis 12

Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

IN GESPREK MET

De maand mei is aangebroken en dan is het weer zover! In de Oude Landen staan de wilde orchideeën opnieuw in bloei. Een goede reden om in gesprek te gaan met een specialist ter zake.

Stefan is bioloog, gespecialiseerd in eco­systeembeheer en werkt voor Natuurpunt Vlaanderen. Maar hij is vooral ook vrijwilliger en dat al 30 jaar. Hij kreeg als het ware de liefde voor de natuur met de paplepel ingegoten.

Wat maakt de Oude Landen zo geschikt als biotoop voor verschillende wilde orchideeën?

“De Oude Landen is zo genoemd omdat het de eerste grond was die destijds ingedijkt werd.

De klei bevat een belangrijke hoeveelheid kalk en daar houden onze orchideeën wel van.

Voorheen was het militair domein en daardoor verarmde de grond aanzienlijk. Toen er in 1974 een eerste inventarisatie gebeurde, vond men een kleine populatie vleeskleurige orchissen.

Het beheerplan voor de Oude Landen werd daarop afgesteld: de bodem zodanig beheren dat het er goed toeven was voor deze zeldzame planten. Beheren en in stand houden van dit ecosysteem, dat was de bedoeling.”

Orchideeën zijn inderdaad prachtig, maar waarom zijn ze zo bijzonder?

“De wilde orchideeën zijn symbionten. Ze leven samen met een schimmel in de bodem. De schimmel zorgt voor de voedingsstoffen, met name de suikers. Het zaad van de orchidee is verschrikkelijk klein. Het heeft geen “rugzakje” om krachten op te doen voor de groei. De meeste zaden, denk even aan de eikel of aan een erwt, bevatten genoeg voedingsstoffen, waardoor de kiem zich de eerste periode kan ontwikkelen, tot er wortels in de grond en bladeren boven de grond zijn gegroeid. Niets van dat alles vinden we bij de orchidee. Hij is afhankelijk van zijn bodemschimmel en het is juist deze schimmel die erg gevoelig is voor overbemesting, luchtverontreiniging en verzuring of verdroging. Door de uitbreiding van de planten te observeren en in kaart te brengen, weten we dus ook heel wat van de kwaliteit van de omgeving waar ze groeien.

Wat betreft de bestuiving zijn ze al even bijzonder of kieskeurig. Sommige verkiezen maar één bepaald insect. Neem nu bijvoorbeeld de bijenorchis: zij wil enkel de wilde bij ontvangen. De bloem heeft de kleur van een bij, ze voelt zelfs aan als een bij en soms ruikt ze zelfs als een vrouwtjesbij. Maar bij gebrek aan deze bijen doen de planten ook aan zelfbestuiving. Je ziet, de natuur heeft zo voor alles een oplossing.”

Foto Boven: moeraswespen­ orchis

Foto Onder: bijenorchis

Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

13

IN GESPREK MET

En hoe zit dat nu met onze - laat mij het gemakshalve noemen “kamerorchidee”?

Welke soorten vinden we vooral in de Oude Landen ?

“De soorten die we handekenskruid noemen komen bij ons voor. De naam hebben zij te danken aan hun wortels. Ze vertonen overeenkomst met een hand waaraan verschillende vingers zitten. De officiële naam is Dactylorhiza. De vleeskleurige orchis, de rietorchis, de gevlekte rietorchis en de bosorchis behoren allen tot deze familie. Ook de brede wespenorchis vinden we terug in de Oude Landen. Maar daar stopt het verhaal niet. De handekenskruiden kruisen ook onderling. Dat maakt determineren natuurlijk erg moeilijk.

Er wordt onder andere gemeten met een schuifpasser: de hoogte van de lippen en de grootte van het spoor worden in tabellen genoteerd. Een spoor is een soort uitsteekseltje, denk aan een akelei, die heeft dat ook.”

Hier spreekt natuurlijk weer de specialist, die heel geduldig alle details noteert en vergelijkt.

“Deze planten groeien in de tropen en ze zijn in alle maten en kleuren te koop. Vaak kosten ze zelfs niet eens veel geld. Deze orchideeën zijn een echte hype! Zo’n grootschalig aanbod wordt mogelijk gemaakt door ze te enten op de wortels van de koningsvaren. Laat dit nu ook een beschermde plant zijn. De koningsvaren groeit zeer traag en kan wel 100 jaar worden. Maar als we zo blijven doorgaan, zal hij het loodje leggen. Orchideeën zijn inderdaad prachtig.

Ook in de woonkamer doen ze het goed.

Behandel ze echter niet als wegwerpboeket maar verzorg ze naar behoren. Ze zullen jaar na jaar opnieuw bloeien.”

Tot slot: Kom in de maanden mei en juni tot rust in de Oude Landen en geniet al wandelend van al dat moois. Blijf wel op de paadjes; ook van daaruit zijn de orchideeën goed te bewonderen.

Bedenk: deze planten doen het NIET in je eigen tuin. Het heeft dus geen zin om ze uit te steken of de bloemen te plukken. Ze staan trouwens op de rode lijst. We maken graag goede afspraken zodat we nog lang van deze koningskinderen kunnen genieten.

Vind je een bijzondere bloem of heb je gewoon een mooie foto van de orchideeën kunnen maken, stuur ze gerust naar Natuurpunt met de vermelding van de standplaats en of de bodem er nat of droog is. Neem niet enkel een foto van de bloem maar ook van de hele plant. Dat maakt determineren gemakkelijker.

Veel kijk- en wandelplezier!

Hoe gaat het beheer in zijn werk?

Foto Boven: Bosorchis 14

“Het beheer is bedoeld om de schrale graslanden te behouden. Er wordt tweemaal per jaar gemaaid: een eerste maal rond midden juli en een tweede maal in september. Alles hangt natuurlijk af van het weer. Het moet op zijn minst droog zijn. Het maaisel wordt afgevoerd want anders zou de grond te rijk worden. De stad Antwerpen composteert het. Bij stralend weer en droogte wordt het maaisel gebruikt als hooi voor de dieren. De actiefste beheerders van de Oude Landen zijn de Galloways. Maar op het 5 sterren-veld van de orchideeën komen ze niet. Hier komen de vrijwilligers in beeld: het is zwaar werk, maar ongelooflijk plezierig. Meer helpende handen zijn altijd welkom.”

Orchideeën in Oude Landen Wil je deze pareltjes graag van dichtbij bekijken, wandel dan met ons mee in de Orchideeënvelden van Oude Landen.

Tijdens deze wandeling vertelt Stefan Versweyveld je alles wat je ooit wilde weten over de orchis.

Afspraak op zondag 23 juni om 14 u, Kasteel Veltwijck, Veltwijcklaan 27 in Ekeren.

Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

NATUUR.EDUCATIE

Cursus Sprinkhanen & Co

Tijdens de les Sprinkhanen & co kom je meer te weten over het wel en wee van de sprinkhanen, krekels, kakkerlakken en oorwormen in Vlaanderen.

Bij het determineren, focussen we op de soorten die in onze regio voorkomen, zodat we tijdens de excursies deze kennis aan de praktijk kunnen toetsen.

Wist je dat Vlaanderen 34 soorten sprinkhanen en krekels rijk is en dat je de meeste soorten onmiddellijk kan herkennen aan hun specifieke zang?

We leren de voornaamste geluiden herkennen en leren hoe we de dieren kunnen vinden en op naam brengen. Dit is een uitdaging, maar gelukkig zijn er zeer goede determinatiewerken en fotogidsen in onze Natuur.winkel.

Meer weten over de krassers en ratelaars die onze wegbermen bevolken, over de boomsprinkhaan die we wel eens binnenshuis vinden of over de grote groene sabelsprinkhaan wier mysterieuze deuntje menige zomeravond opfleurt?

Deze cursus is een samenwerking tussen Natuurpunt Noorderkempen en Natuurpunt Antwerpen Noord.

De theorielessen vinden plaats op vrijdag­ avonden 12 juli en 19 juli, telkens om 19.30 u.

Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Ekeren.

De excursies gaan door op: zondag 25 augustus vanaf 13 u in en rond Opstalvallei. Trefpunt: hoek van Zoutestraat St. Jan Baptiststraat in Berendrecht. zaterdag 31 augustus vanaf 13 u in Kortenhoef.

Trefpunt: Sint-Dyonisius kerk, Albert-Louisa­ straat 4, Putte-Kapellen. Van hieruit rijden we gezamenlijk naar Kortenhoef.

We houden zondag 8 september om 13 u als reserve-excursie voor als het slecht weer is tijdens een van bovenstaande uitstappen.

Inschrijven is noodzakelijk en kan via het Natuur.huis, tel. 03-541.58.25, e-mail antwerpennoord@natuurpunt.be.

Opgelet, je inschrijving is pas definitief na storting van het cursusgeld. De kostprijs voor deze cursus bedraagt € 20 voor leden en € 45 voor niet-leden, te storten op het rekeningnummer­BE77 2200 3405 7342 van Natuurpunt Antwerpen Noord met vermelding van je lidnummer (voor leden), je naam en ‘sprinkhanencursus’.

Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

Foto: Ruben Foquet 15

NATUUR.SFEERVERSLAG

NATUURGEBIED

15 jaar ‘t Asbroek!

Tekst: Dominique Put

35 wandelaars konden op zondag 14 april genieten van een mooie lentewandeling in het natuurgebied ‘t Asbroek in Schoten. Ze werden getrakteerd op het vele moois dat dit pareltje aan het kasteeldomein van Amerloo te bieden heeft.

De lentebloeiers hadden genoeg aan enkele dagen positieve temperaturen om in volle glorie te schitteren.

Foto: Fonne Bruggemans 16

Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

Lentebloeiers zijn de krachtpatsers van de natuur

Tijdens de beheerdag van 16 maart vonden de vrijwilligers van Natuurpunt in ‘t Asbroek een verzwakte buizerd. De late winterprik werd hem bijna fataal, het beestje was niet meer in staat om te vliegen en niet vliegen betekent geen eten. Dringende verzorging was noodzakelijk.

Het vogelopvangcentrum in Brasschaat deed wonderen. Onze buizerd was na 4 weken voldoende aangesterkt om het pad van de vrije natuur te kiezen.

Het weer tijdens de paasdagen was niet om vrolijk van te worden. Door behoorlijke vries­temperaturen was er nog geen bloem te zien in ‘t Asbroek. Gelukkig veranderde het weerbeeld en op nog geen 8 dagen tijd waren de meeste lentebloeiers present: speenkruid, bosanemoon, klein hoefblad, slanke sleutelbloem, muskuskruid, dotterbloemen. ‘t Asbroek kleurde geel, paars en wit. Dit kan maar door ‘t Asbroek nat te houden, een zorg voor het beheer. De 35 wandelaars waren behoorlijk onder de indruk.

NATUUR.SFEERVERSLAG

Het vogelopvangcentrum van Brasschaat doet wonderen

Reeën, kikkers en veel zangvogels

Bij de start van de wandeling kreeg deze roofvogel zijn vrijheid terug, na natuurlijk de nodige kiekjes en bewondering van de 35 aanwezigen.

Een welgekomen verrassing voor de start van onze wandelingen.

De gidsen wezen op de rustplaatsen, veeg- en loopsporen van de reeën. Een opspringend exemplaar was in levenden lijve te aanschouwen.

Tientallen bruine kikkers sprongen in het rond.

Hoe herken je een bruine kikker? De spechten, boomklevers en boomkruipers beleefden hun hoogdagen. Overal hoorde je hun roep om vrouwtjes te lokken en hun territorium te beschermen. Een schouwspel om niet snel te vergeten.

Waar is dat feestje?

15 jaar beheer in ‘t Asbroek mag gevierd worden.

De aanwezige wandelaars werden daarom getrakteerd op een drankje.

Foto boven: Erik Gintelenberg Foto onder: Fonne Bruggemans Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

17

Agenda

zo 2

zo 2

di 4

za 8

zo 9

JUNI 10 u, Scheldeboordwandeling van Lillo tot Verlegde Schijns, zie p. 28 Trefpunt: Parking Lillo-fort, Scheldelaan, Antwerpen 19.30 u, Cursus Natuur in de tuin (praktijk), zie vorig nr Trefpunt: Tuin Wiezelo 61, Wuustwezel 19.30 u, Cursus Natuurbeheer, zie vorig nr Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen - Ekeren 9 u, Werkdag in De Kooldries, zie p. 27 Trefpunt: Ingang reservaat De Kooldries, Boudewijnstraat (ingang langs de Paepestraat achter de Cuvee Hoeve), Brecht

do 27 19.30 u, Raad van Bestuur, meer info Natuur.huis Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen - Ekeren vr 28

20 u, Zomerzonnewende in ‘t Asbroek, zie p. 29 Trefpunt: Ingang ‘t Asbroek, Asbroeklaan, Schoten

za 29 10 u, Werkdag in De Inslag, zie p. 27 Trefpunt: Ingang De Inslag, Kerkedreef, Brasschaat zo 30 9.30 u, Groenten en fruit, zie p. 30 Trefpunt: Tuin Wiezelo 61, Wuustwezel

14 u, Kruiden ontdekken en proeven in Schans van Smoutakker, zie p. 28 Trefpunt: Schans van Smoutakker, Hoogeind, tegenover pand 160, Stabroek

JULI

di 11

19.30 u, Cursus Natuurbeheer, zie vorig nr Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen - Ekeren

do 4

19 u, Vissen en Zonsondergang op het Groot Buitenschoor, zie p. 29 Trefpunt: e-paviljoen BASF (Scheldelaan tegenover ingang 6), Antwerpen - Zandvliet

za 15

10 u, Cursus Natuurbeheer, zie vorig nr Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen - Ekeren

za 6

zo 16

11.30 u, Bijenwandeling in Antwerpen Stad, zie p. 28 Trefpunt: Begijnhof, Rodestraat 43, Antwerpen - Centrum

9.30 u, Werkdag in Oude Landen, zie p. 26 Trefpunt: loods Natuurpunt Antwerpen Noord, einde van de Lindenlei, Antwerpen - Ekeren

za 6

za 22

9.30 u, Werkdag in Oude Landen, zie p. 26 Trefpunt: loods Natuurpunt Antwerpen Noord, einde van de Lindenlei, Antwerpen - Ekeren

18 u, Hooifeest, zie p. 27 Trefpunt: loods Natuurpunt Antwerpen Noord, einde van de Lindenlei, Antwerpen - Ekeren

zo 7

10 u, Zomer op het Schor, zie p. 30 Trefpunt: Parking Lillo-fort, Scheldelaan, Antwerpen - Zandvliet

do 11

Europese Nachtvlindernachten tem 15/07

zo 14

Big Jump

zo 23 14 u, Insecten in de Kooldries, zie p. 29 Trefpunt: Ingang reservaat De Kooldries, Boudewijnstraat (ingang langs de Paepestraat achter de Cuvee Hoeve), Brecht zo 23 14 u, Orchideeën in Oude Landen, zie p. 12 Trefpunt: Kasteel Veltwijck, Veltwijcklaan 27, Antwerpen - Ekeren

18

zo 23 14 u, Op zoek naar diersporen in het Mastenbos, zie p. 29 Trefpunt: Hoofdingang Mastenbos, Oude Galgenstraat, Kapellen

za 20 9.30 u, Werkdag in Oude Landen, zie p. 26 Trefpunt: loods Natuurpunt Antwerpen Noord, einde van de Lindenlei, Antwerpen - Ekeren

zo 21

10 u, Op stap in Klein Schietveld, zie p. 30 Trefpunt: Hoek Heidestraat Zuid Houtsniplaan, Kapellen

zo 28 9.30 u, Insecten in de tuin, zie p. 30 Trefpunt: Tuin Wiezelo 61, Wuustwezel

AUGUSTUS vr 2

22 u, Nachtvlinderhappening Schans Smoutakker, zie p. 31 Trefpunt: Schans van Smoutakker, Hoogeind, tegenover pand 160, Stabroek

za 3

9.30 u, Werkdag in Oude Landen, zie p. 26 Trefpunt: loods Natuurpunt Antwerpen Noord, einde van de Lindenlei, Antwerpen - Ekeren

zo 25 14 u, Vlinder- en kruidenwandeling in Het Wijtschot, zie p. 32 Trefpunt: Parking Vier Notelaers, Wijtschotbaan, Schoten zo 25 14 u, Vlinderwandeling Bospolder, zie p. 32 Trefpunt: Voetgangersbrug over de A12 (kant Vierkerkenstraat) op het einde van de Vierkerkenstraat, Antwerpen - Ekeren za 31

9.30 u, Werkdag in Oude Landen, zie p. 26 Trefpunt: loods Natuurpunt Antwerpen Noord, einde van de Lindenlei, Antwerpen - Ekeren

SEPTEMBER zo 1

9.30 u, Geneeskrachtige planten herkennen en gebruiken, zie p. 30 Trefpunt: Tuin Wiezelo 61, Wuustwezel

za 3

Vlinder mee!

zo 4

8.30 u, Zomers gefladder op dijk en schor (vlinders), zie p. 30 Trefpunt: e-paviljoen BASF (Scheldelaan tegenover ingang 6), Antwerpen - Zandvliet

do 5

19.30 u, Cursus Natuurbeheer, zie vorig nr, Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen - Ekeren

zo 4

Vlinder mee!

zo 8

Open Monumentendag

zo 11

7 u, Vroegmorgenringsessie, zie p. 31 Trefpunt: Parking “De Kuifeend�, Antwerpen - Oorderen

zo 11

13.30 u, Fietstocht doorheen Kapellen, zie p. 31 Trefpunt: Kerkplein St. Jacobus, Kerkstraat 4, Kapellen

do 12 19.30 u, Cursus Natuurbeheer, zie vorig nr Trefpunt: Natuur.huis, Steenstraat 25, Antwerpen - Ekeren

za 17

vr 23

za 14

9.30 u, Werkdag in Oude Landen, zie p. 26 Trefpunt: loods Natuurpunt Antwerpen Noord, einde van de Lindenlei, Antwerpen - Ekeren

9.30 u, Werkdag in Oude Landen, zie p. 26 Trefpunt: loods Natuurpunt Antwerpen Noord, einde van de Lindenlei, Antwerpen - Ekeren

zo 15

22 u, Nachtvlinders in de Kooldries, zie p. 31 Trefpunt: Ingang reservaat De Kooldries, Boudewijnstraat (ingang langs de Paepestraat achter de Cuvee Hoeve), Brecht

8.30 u, Zeehondenkijken Zimmermangeul, zie p. 32 Trefpunt: e-paviljoen BASF (Scheldelaan tegenover ingang 6), Antwerpen - Zandvliet

zo 15

14 u, Duowandeling in Bospolder - zaden en bessen, info Natuur.huis Trefpunt: Voetgangersbrug over de A12 (kant Vierkerkenstraat) op het einde van de Vierkerkenstraat, Antwerpen - Ekeren

za 24 20 u, Nacht van de Vleermuis, zie p. 36 Trefpunt: Opstalvallei, einde Reigersbosdreef, Antwerpen - Berendrecht

19

DE PEN VAN JNM

JNM Akerland www.jnm.be/akerland Thijs Nouws e-mail: thijs@jnm.be tel: 0477-60.24.67

Kampen Ieder jaar zijn er tal van kampen waaraan je kunt deelnemen. Samen met een man of 20 trek je een hele week de natuur in. Afhankelijk van de leeftijdsgroep speel je een fantastisch nachtspel over oehoes, of ga je er ’s nachts echt naar zoeken. Van vogels tot dassen spotten, maar vooral de zotste avonturen beleven.

Voor iedereen tussen 7 en 26 jaar!

Vind het volledige kampaanbod op de website www.jnm.be/kampen. De kans bestaat wel dat er intussen al een deel van de kampen volzet is.

Zomercongres Daarnaast zijn de oudsten (16 tot 26 jaar) iedere zomer welkom op het congres van JNM. Dit klinkt misschien als een vergaderzaal vol grijze mannen maar niets is minder waar.

Beeld je volgend prentje in: tijdens een zomerse julidag loop je over een wei, richting de grote tent waar alles te doen is. Achter je zijn de slaaptenten van een paar honderd JNM’ers.

Terwijl je mensen tegenkomt die net van onze

20

biologische ijskraam terugkeren, zie je in het natuurgebied rechts van je een torenvalk naar beneden duiken om een spitsmuis te pakken.

Vijf dagen lang dompelen we je onder in natuur­studie, -beheer, en milieubescherming.

Dit jaar verdiepen we ons in de Fruitstreek of nat Haspengouw, een streek met veel landbouw en fruitteelt. Een plaats waar het iedere lente wit kleurt, olifanten (gigantische tractoren) over de baan rijden en waar natuur onderdanig moet zijn aan productiviteit. Maar er schuilen veel mogelijkheden: vergeten gebiedjes, pareltjes natuur, waar landbouw niet interessant is. Plaatsen waar je nieuwe dingen kunt ontdekken: vreemde ondergronden, bruuske afwisseling tussen biotopen, unieke vegetaties en nog veel meer.

Gedurende deze vijf dagen wisselen excursies, sprekers en randactiviteiten elkaar af.

Zin om mee te gaan? Een te gekke tijd te beleven? Neem dan contact op met Thijs, of vind meer info op www.jnm.be/congres.

Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

Van 5 tot 7 april trok JNM Akerland met de piepers (de jongste leden van 7 tot 12 jaar) op weekend in de Kalmthoutse Heide. Reporter Ben Van Linden (12 jaar) bracht verslag uit van zijn allereerste weekend met JNM. Op vrijdag moesten we aan het station van Wildert samenkomen om naar onze weekendplaats te vertrekken. Daar zochten we een kaartje om te weten waar we naartoe moesten stappen. We moesten straatnamen ontcijferen om zo naar het boswachtershuisje te stappen.

DE PEN VAN JNM

Piepweekend

Onderweg hebben we veel afval opgeraapt.

Weet je… als we terug naar het station gingen zondag lag er alweer afval. Spijtig dat mensen dit allemaal op de grond gooien.

Zondag hebben we een laddercompetitie aan het huisje gespeeld. Schoenen om ter verste gooien was één van de opdrachten om zo de startplaats te bepalen op de ladder. De 2 kinderen boven jou mocht je uitdagen om zo hun plaats te veroveren en naar boven te klimmen op de ladder.

Het was mooi weer, het was heel plezant en we hebben lekkere spaghetti gegeten, pannenkoeken en havermoutpap.

Zondagmorgen hebben we opgeruimd, een lekkere omelet gegeten, nog Kiekeboe en buskestamp gespeeld. Daarna stapten we terug naar het station om naar huis te gaan.

Nadat we onze bedden hadden opgedekt hebben we buiten spelletjes gespeeld. We hebben ook aliens opgeroepen en met een lichtgevende bal gespeeld.

In de kelder had de leiding 4 salamanders gevonden. Een vrouwtje was zwanger, we hebben ze dan maar gauw buiten in de vijver gezet.

Ik vond het heel leuk en kijk al uit naar het kamp in augustus!

JNM is tof!!!

BEN

’s Nachts was het zo koud dat we bijna uit ons bed bibberden.

Zaterdag hebben we eerst flink gegeten en zijn we op tocht geweest in de Kalmthoutse Heide. We hebben bijna 25 km gestapt. We zijn op de brandtoren van de Heide geklommen.

Omdat het fase oranje was, waren er mensen op de uitkijk. We hebben over de verschillende denappels geleerd, over de kiekendief en alle dieren die we tegenkwamen.

Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

21

MET SNOR OP STAP

Muizenissen

Ze kunnen piepen en ze komen piepen: muizen.

Er zijn er met grote oren en er zijn er ook met oren die je niet ziet. Er zijn er met spitse snuiten en met snuffelsnuiten. Eén ding hebben ze gemeen: als ze je zien, muizen ze er vanonder.

Snor onze bosmuis vertelt Tijdens de dag slaap ik. Maar ’s nachts ben ik heel actief. Ik ren en spring van het ene plekje naar het andere. Ik onderzoek en besnuffel alles wat vreemd is. Ik heb een vaste woonplaats, maar tijdens de nacht leg ik makkelijk afstanden af van vijfhonderd meter en meer.

Grote muizenoren Tekst: Mart Pauwels Tekening: Pascale Vantieghem 22

Samen met mijn vriendjes graaf ik een eigen gangenstelsel, waarin ik het voedsel opsla. Overdag slaap ik in die gangen en ik help er ook bij de opvoeding van de jongen.

Ik heb opvallend lange achterpoten. Ook mijn ogen en oren zijn zeer groot. Daarom word ik vaak de ‘Mickey Mouse’ van de

muizen genoemd. Mijn lange snor kan ik niet missen. Die gebruik ik voor het aftasten van allerlei hindernissen.

Snormenu Ik ben niet erg kieskeurig. Ik eet zowel plantaardige als dierlijke kost. Ik scharrel met mijn voorpoten in de bodem, op zoek naar insecten, larven en wormen. In het voorjaar ga ik op strooptocht. Ik ben dol op vogeleieren. In de herfst zijn de bessen, beuken- en hazelnootjes, de eikels en de zaden van den en spar volop in trek.

Ik breng die herfstkost naar mijn schuilplaats. Vergaren en hamsteren lijkt me in het bloed te zitten. Een echte winterslaap hou ik niet.

Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

MET SNOR OP STAP Huismuizen

Ondergronds woelen

De bosmuis lijkt goed op een huismuis, maar ze ruikt niet zo muf. Hij kan binnenshuis leven en zich voortplanten, ook onder extreme omstandigheden. De ogen, oren en staart zijn kleiner dan die van de bosmuis.

De huismuis eet graan en plantenzaden.

Buitenshuis eet ze ook groene planten en insecten.

Een woelmuis heeft kleine oortjes, omdat ze een groot deel van haar leven onder de grond doorbrengt. Dan is het erg vervelend als je grote Mickey Mouse-oren hebt. De oren zitten haast helemaal in haar pels verstopt.

Piep! zei de muis Als het overdag piept in je tuin, dan is de kans groot dat je een spitsmuis hoort. Aan hun gebit kan je zien dat het vleeseters zijn.

Veel roofvogels en katten halen hun neus op voor spitsmuizen, omdat ze naar muskus ruiken. Als het vrouwtje jongen heeft, gaan ze al na een week met hun moeder op stap.

Ze vormen daarbij een karavaan. De moeder loopt voorop en de kleintjes bijten zich vast in elkaars staart.

Wat vangt de kat?

Om inzicht te krijgen op het voorkomen van muizen in Vlaanderen roept de zoogdierenwerkgroep van Natuurpunt de hulp in van katten en hun eigenaars.

Geef de vangst van je kat door.

Meer info: www.watvangtdekat.be.

De zoogdierenwerkgroep heeft 2013 uitgeroepen tot het ‘jaar van de muis’.

Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

23

ACTIEF MET EIKELDOP

Doetjes en datjes, niet voor watjes !!!

We dagen jullie uit om de wereld eens op een andere manier te bekijken.

Al knutselend en puzzelend ontdek je de wondere wereld van de natuur.

Experiment: dorstige bloem Tijdens een wandeling ontdek je vaak mooie bloemen. Planten horen thuis in de natuur en niet in een vaas. Toch mag je van ons twee mooie witte bloemen plukken, voorzichtig!

Na de wandeling doe je in ieder glas een andere kleurstof.

Knip bij één bloem voorzichtig de steel in de lengte door, tot vlak onder de bloem.

(Knip van de uiteinden van de stelen een klein stukje af.)

Zet een helft van de steel in het glas met het rode water. De andere helft zet je in het glas met het blauwe water. Zet de bloem met de gave steel in het derde glas.

Vraag aan je ouders een struikje selder.

Knip het uiteinde van de selder af en zet het in een glas met rood water.

Zet de bloemen in een warme kamer.

Nu moet je een paar uurtjes geduld hebben.

Je zult zien dat de kleuren van de plant en de selder veranderen. Weet je hoe dat komt?

Planten hebben eten en drinken nodig om in leven te blijven, net als mensen.

In onze proef drinken ze het gekleurde water. Dit water gaat door verschillende kanalen omhoog naar de bloem. De kanalen uit de linkerkant van de stengel, gaan naar de linkerkant van de bloem. En de kanalen uit de rechterkant van de stengel, gaan naar de rechterkant van de bloem. Als het water in de bloem verdampt, dan blijft de kleurstof achter en wordt de bloem gekleurd.

Knip de selder dwars door. Dan zie je de aders die het water naar de bladeren vervoeren.

Tekst: Iris Buermans 24

Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

ACTIEF MET EIKELDOP

Maak een schepnet en ga op zoek naar waterdiertjes Zoek een stevige stok of oude bezemsteel en vraag een oude zeef aan je ouders. Bind de zeef stevig aan de stok vast.

En nu met een doorzichtige bak of licht gekleurde emmer en schepnet naar de sloot om waterdiertjes te zoeken. Doe eerst water in de bak, dan kunnen de diertjes blijven zwemmen.

Je zal verbaasd zijn over wat je allemaal in je schepnet zal vinden. Vergeet de diertjes niet weer terug in de sloot te zetten als je klaar bent.

Wil je meer weten over wat er leeft in en rond het water, dan vind je in onze winkel het leuke boekje “Natuurtalenten, op zoek naar leven in het water” voor slechts € 2.25 voor leden.

Wat hoort niet in het rijtje thuis?

Snavelspel Mijn vriendje Snor heeft je vanalles verteld over muizen. We gaan eens kijken of je goed gelezen hebt. Ken je de namen van de muizen? Welke hoort hier niet thuis?

3

1 4 2

5 Oplossing: zie pag. 28

Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

25

BEHEERWERKEN

Zomerbeheer in Oude Landen De soortenrijke en bloemrijke graslanden van de Oude Landen behoren tot de botanische pareltjes in Vlaanderen en zijn tot ver over onze landsgrenzen bekend.

Minder bekend is dat er jaarlijks honderden werkuren nodig zijn om deze graslanden te behouden.

Stoppen wij dit maaibeheer dan wordt de vegetatie al snel gedomineerd door robuuste soorten zoals ruigtekruiden, struiken en bomen.

Maaien beïnvloedt de concurrentie tussen de verschillende soorten planten. De vegetatie wordt lichtrijker en kruiden krijgen in deze omstandigheden een betere kans om te kiemen, te groeien en zaad te vormen.

Tekst: Willy Ibens Foto: Rafaël Delaedt 26

Om soortenrijke graslanden te behouden, is het belangrijk dat het maaisel wordt verwijderd.

Daarmee worden voedingsstoffen afgevoerd en wordt vervilting voorkomen. Het ophopen van dood plantenmateriaal tot een dichte viltlaag bemoeilijkt immers het ontkiemen van de plantensoorten die we net willen bevoordelen.

Door het maaisel om te leggen en te laten drogen voor het wordt afgevoerd, kunnen de zaden nog narijpen en op de bodem vallen.

Om stabiele graslanden te bekomen, is zowel de maaifrequentie als het maaitijdstip belangrijk.

Eén tot twee keer maaien in een groeiseizoen volstaat. Het maaitijdstip zelf wordt bepaald door de weeromstandigheden en kan in de tijd enkele weken verschillen.

Het maaien gebeurt met een zelftrekkende maaibalk of met behulp van een tractor. Ook het omleggen van het hooi gebeurt zoveel mogelijk machinaal. Toch is er heel veel handwerk nodig om het maaisel bijeen te rijven en met een hooikar af te voeren.

Wil je ook wat mankracht of vrouwkracht leveren om onze soortenrijke graslanden - vol met orchideeën - te behouden dan ben je meer dan welkom. Voor de mietjes en macho’s onder ons is er een scala van lichte en zwaardere jobs.

Wij zorgen voor een drankje en voor het goede gevoel dat je zelf iets tastbaar doet om onze natuur en onze biodiversiteit te beschermen en te behouden voor de toekomst.

Afspraak op zaterdagen 22 juni, 6 en 20 juli, 3, 17 en 31 augustus en 14 september vanaf 9.30 u, Loods Natuurpunt, einde van de Lindenlei, Ekeren.

Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

De Inslag

Kooldries - Hoofsweer

Samen met het Agentschap voor Natuur en Bos van de Vlaamse overheid beheren we er een aantal percelen vochtige heide. Daarop groeien een aantal sterk bedreigde plantensoorten zoals moeraswolfsklauw, dopheide en diverse veenmossoorten.

Ons beheer in Kooldries-Hoofsweer bestaat uit het vrijhouden van sommige vijveroevers, het verwijderen van bosopslag in de heiderelicten, het hooien van de graslanden, het bestrijden van Amerikaanse vogelkers en het onderhouden van de wandelpaden. Wij nodigen je graag uit om mee te komen helpen. Iedereen is van harte welkom, ook kinderen! Breng werkhandschoenen, stevig schoeisel of laarzen en eventueel boterhammen mee.

Een goede gelegenheid om de natuur te helpen én om onze vereniging te leren kennen, is een werkdag. Bovendien is werken in de natuur nog gezond ook.

Door een uitgekiend natuurbeheer proberen we in onze natuurgebieden om bedreigde natuur en kwetsbare planten en dieren te beschermen.

Als je de kwetsbare planten en dieren in De Inslag een handje wenst te helpen, ben je van harte welkom.

BEHEERWERKEN

Zomerbeheer in onze andere gebieden

Voor werkmateriaal en drank zorgen wij.

Afspraak op zaterdag 8 juni vanaf 9 u, ingang van De Kooldries, Boudewijnstraat (ingang langs de Paepestraat achter de Cuvee Hoeve), Brecht.

Afspraak op zaterdag 29 juni vanaf 10 u, ingang Kerkedreef, Brasschaat.

hm vegg m, zelfs iebu rgers ...

Hooifeest met barbecue

Foto: Rafaël Delaedt

Op zaterdag 6 juli organiseren we het hooifeest op de Oude Landen. Op die dag wordt het ‘groot orchideeënveld’ opgeruimd. Nadien wordt een barbecue aangeboden aan alle medewerkers en kan er gezellig nagekaart worden. Het hooifeest is niet alleen voor de medewerkers van die dag.

Al onze medewerkers zijn welkom. Dus ook als je die dag niet komt werken op de Oude Landen, aarzel niet om gezellig mee te komen eten.

Afspraak barbecue op zaterdag 6 juli vanaf 18 u aan Loods Natuurpunt, einde van de Lindenlei, Ekeren.

Inschrijven is gratis, maar wel noodzakelijk.

Graag een seintje aan het Natuur.huis via tel. 03-541.58.25, of via mail naar antwerpennoord@natuurpunt.be. Tot dan!

Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

27

VERGEET NIET TE GENIETEN

Kruiden ontdekken en proeven op de Schans van Smoutakker!

De antitankgracht en de ringgracht rond de Schans van Smoutakker ondergingen voorbije winter een grote opknapbeurt. De firma Aertsen uit Stabroek heeft de werken uitgevoerd. Deze gracht werd in de jaren voor de 2e Wereldoorlog gegraven tussen de verschillende forten ten noorden van Antwerpen.

Ze loopt van Oelegem naar Zandvliet en Berendrecht. Er was heel wat spierkracht voor nodig want het werk werd met kruiwagens en

Scheldeboordwandeling We maken kennis met de Schelde tussen Lillo en de Verlegde Schijns.

We passeren langs de recent heraangelegde Potpolder om terug te keren aan de sluizen van de Verlegde Schijns.

Afspraak op zondag 2 juni om 10 u, parking Lillo-Fort, Scheldelaan in Lillo.

Oplossing van Eikeldop p. 25

Afspraak op zondag 9 juni om 14 u, Hoogeind tov pand 160 in Stabroek.

Bijenwandeling in Antwerpen Stad Voor de derde keer organiseren we een bijenwandeling langs onbekende en minder gekende plekjes. Een imker geeft uitleg over het leven van de honingbij.

Onderweg leer je hoe zowel de honingbij als de solitaire bijen met uitsterven worden bedreigd, hoe dat komt en wat je kan doen om ze te helpen. Het Ecohuis steunt de bijenwandeling met de actie “Doorlevende planten in bloembakken”.

maximum 2 uur. Je kan honing kopen, je komt langs prachtige historische gebouwen waarover je ook achtergrondinformatie krijgt, je wordt ondergedompeld in het leven van de bij en je kan ook nog genieten van een heerlijke bijenversnapering.

De wandelingen starten per half uur en het eerste vertrek is voorzien om 11.30 u. Een wandeling duurt

Afspraak op zondag 16 juni in het Begijnhof, Rodestraat 43 in Antwerpen.

1. rosse woelmuis 2. spitsmuis 3. huismuis 4. dwergvleermuis 5. bosmuis Nr 4 hoort niet in het rijtje thuis.

De naam vleermuis komt van vleugelmuis, maar een vleermuis heeft niets met een muis te maken. Zo is de vleermuis het enige zoogdier ter wereld dat kan vliegen en kan hij wel 28 jaar oud worden. Dat is een groot verschil met de gewone muis die, zoals jullie weten, niet kan vliegen en meestal niet veel ouder wordt dan een jaar.

28

spaden uitgevoerd. Nu zette men de grote middelen in en dat laat natuurlijk sporen na. Wij hielden ons hart vast voor de gevolgen van deze drastische ingreep. Maar wat is moeder natuur toch geweldig!

Allerlei kruiden schieten reeds opnieuw de hoogte in. Kom deze renovatie mee ontdekken.

Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

Inschrijven is noodzakelijk.

Je kan dit doen per mail naar bijenwandeling@natuurpunt­ antwerpenstad.be.

Een zomerse wandeling in het Mastenbos… heerlijk. Bermen en kleine graslandjes pronken met kleurige en geurige zomerflora.

Echt de moeite waard om er even stil bij te staan en te bekijken hoe gonzende insecten hun maagje vullen met stuifmeel en nectar.

Met wat geluk merken we een wegvluchtende ree op. Op het eerste zicht lijkt het of dieren het Mastenbos mijden, maar niets is

minder waar. Ze houden zich schuil of fourageren alleen ’s nachts.

We gaan op stap met loepjes, verrekijker en determinatiekaarten, op zoek naar allerhande dierensporen. Wandel mee, er valt heel wat te ontdekken.

Afspraak op zondag 23 juni om 14 u, hoofdingang Mastenbos, Oude Galgenstraat in Kapellen.

De zomerzonnewende in ‘t Asbroek De zomerzonnewende is of was in vele culturen een belangrijke feestdag. En dit willen we op onze manier onder de aandacht brengen.

in allerlei feesten die op veel verschillende plaatsen op aarde tot op heden nog elk jaar worden gevierd.

De gids vertelt over de plaats en de baan van de aarde ten opzichte van onze zon en welke verschillende invloeden dat op planten en zelfs op mensen teweegbrengt. Reeds duizenden jaren zijn mensen daarvan op de hoogte. Het bewust beleven van deze cyclus resulteerde

Cultuur en natuur gaan samen hand in hand. Kom daarom naar onze zomerzonnewendewandeling in ‘t Asbroek. Zeker niet te missen.

Afspraak op vrijdag 28 juni om 20 u, ingang ’t Asbroek, Asbroeklaan in Schoten.

Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

Insectenwandeling in Kooldries – Hoofsweer We trekken de Kooldries - Hoofsweer in op zoek naar genieters in de warme namiddagzon. Insecten spelen een belangrijke rol in de natuur. Vele planten zouden niet meer bestaan zonder vlinders, bijen, wespen en mieren, die zorgen voor de bestuiving. Stap mee in de wereld van de vlinders, libellen en andere insecten.

Afspraak op zondag 23 juni om 14 u aan de ingang van De Kooldries, Boudewijnstraat (ingang langs de Paepestraat achter de Cuvee Hoeve) in Brecht.

VERGEET NIET TE GENIETEN

Op zoek naar diersporen in het Mastenbos

Vissen en zonsondergang op het Groot Buitenschoor Samen met onze visserkes kan je de visfuik, die maandelijks opgesteld wordt in het kader van de vismonitoring in de Zeeschelde, leegmaken en kennismaken met enkele onderwaterbewoners. Dit alles overgoten met de gloed van de ondergaande zon.

Afspraak op donderdag 4 juli om 19 u, e-paviljoen BASF, Scheldelaan tegenover ingang 6 in Antwerpen Zandvliet.

29

VERGEET NIET TE GENIETEN

Tuindagen in Wuustwezel Natuurpunt Wuustwezel nodigt iedereen van harte uit op de jaarlijkse tuindagen in de ecotuin van Gilbert Van Looveren.

Graag vooraf inschrijven bij Gilbert Van Looveren via GSM 0476-34.23.83.

• zondag 30 juni: groenten en fruit Biologisch eten is tegenwoordig heel populair. Waarom geen groenten en fruit uit je eigen tuin eten? Het is gezond, goedkoop, goed voor het milieu en heel leuk om te doen!

En fruit en groenten uit de eigen tuin smaken nog altijd dat ietsje beter. Zelfs in de kleinste tuin is

er meestal wel ruimte voor een fruitboom of een bessenstruik.

• zondag 28 juli: insecten in de tuin Kom eens kijken en luisteren hoe je een tuin insectenvriendelijker kan inrichten. Betekent dit meer werk?

Beslist niet. Hoe meer de natuur met rust wordt gelaten, des te beter en gevarieerder ze zal reageren. Is zo’n insectenvriendelijke tuin ‘slordig’ of ‘niet netjes’? Elke tuinliefhebber kan zelf kiezen hoe ver hij wil gaan.

Ook kleinschalige, verdoken en weinig zichtbare tuinaanpassingen bewijzen hun nut.

• zondag 1 september: genees­ krachtige planten herkennen en gebruiken Hoe kunnen we planten gebruiken om onszelf, onze dieren of gewassen te genezen of gezond te houden? Tijdens deze gevarieerde wandeling krijg je antwoorden op je vragen. Een aanrader voor iedereen die graag een paar uurtjes ondergedompeld wil worden in de magische wereld van kruiden en meer wil weten over hun werking en gebruik.

Afspraak op zondagen 30 juni, 28 juli en 1 september van 9.30 u tot 12 u bij Gilbert Van Looveren, Wiezeloo 61, Wuustwezel.

Wandeling in het Klein Schietveld Door de jaren lange aanwezigheid van de militairen in het Klein Schietveld is de Kempense zandbodem gelukkig niet verstoord door modern landbouwgebruik, huizenbouw of industrie. De natuur heeft er nagenoeg ongestoord haar gang kunnen gaan.

en vennen. Ieder biotoop, hoe groot of hoe klein ook, heeft zijn eigen verhaal. Wanen we ons in de Kalmthoutse Heide? Oppervlakkig bekeken ja, maar toch ervaren we hier het landschap heel anders.

Echt de moeite waard om mee te wandelen.

Een gids brengt ons langs bossen, open zandvlakten, duinen, kleurig bebloemde bermen, heideveldjes

Afspraak op zondag 21 juli om 10 u, Hoek Heidestraat Zuid – Houtsniplaan in Kapellen.

Zomer op het schor In onze zwerftocht op het schor gaan we op zoek naar de zomerse rijkdom aan fauna en flora.

Afspraak op zondag 7 juli om 10 u, parking Lillo-Fort, Scheldelaan in Lillo.

Foto: Guido De Beucker

Zomers gefladder op dijk en schor In de vroege ochtend zijn de vlinders nog niet opgewarmd en dus helemaal nog niet snel. Hét ideale moment om op vlindertocht te gaan. Rit Bellekens is jullie gids.

Afspraak op zondag 4 augustus om 8.30 u, e-paviljoen BASF, Scheldelaan tegenover ingang 6 in Antwerpen Zandvliet.

30

Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

De Schans van Smoutakker is één van de natuurpareltjes die je in Stabroek nog kan vinden.

Naast de baan, die Stabroek met Putte verbindt, biedt dit kleine natuurgebied een uitzonderlijke fauna en flora die je hier niet zou verwachten. De aangepaste bunkers bieden talrijke soorten vleermuizen een verblijf voor de winterslaap en het aantal soorten varens dat je hier kan aantreffen is zeer uitzonderlijk.

nachtvlinderhappening op de Schans. Via UV-licht, grote witte lakens, nachtvlinderbakken en smeer worden nachtvlinders gelokt.

Na determinatie worden ze terug vrijgelaten.

Onderzoek naar de aanwezigheid van nachtvlinders is hier nog nooit gebeurd. Onze vlinderwerkgroep wil hier echter verandering in brengen. Zij organiseren een echte

Afspraak op vrijdagavond 2 augustus vanaf 22 u aan de Schans van Smoutakker, Hoogeind, ter hoogte van pand 160, Stabroek.

Fietsend verborgen plekjes ontdekken Met z’n allen op de fiets kriskras doorheen Kapellen (ongeveer 26 km), op zoek naar rustige hoekjes waar men nog ten volle van de natuur kan genieten. We doorkruisen bos, heide, weide en bebloemde bermen. Echt de moeite waard. Kapellen heeft gelukkig nog heel wat meer dan de overdrukke dorpskern en invalswegen.

Elke fietstocht proberen we andere accenten te leggen en andere hoekjes te ontdekken.

Afspraak op zondag 11 augustus om 13.30 u, Kerk Sint Jacobus, Kerkplein in Kapellen.

Kom zeker een kijkje nemen. Je zult ontdekken dat nachtvlinders ook zo’n mooie kleuren als dagvlinders kunnen hebben en sommigen zijn zelfs groter!

Vroegmorgenringsessie

VERGEET NIET TE GENIETEN

Nachtvlinderhappening in de Schans van Smoutakker

We zien vogels steeds vanop enige afstand waardoor mooie details ons meermals ontglippen. Om al dat moois van dichtbij te kunnen zien, houden we een speciale vogelringsessie in De Kuifeend en de Grote Kreek.

Afspraak op zondag 11 augustus om 7 u, Parking De Kuifeend.

Meer info krijg je via ludo.benoy@skynet.be.

Nachtvlinderwandeling in Kooldries – Hoofsweer We kennen allemaal wel een aantal dagvlinders. Maar weinigen van ons hebben weet van de meer dan 1.000 soorten nachtvlinders die ’s nachts rondfladderen. Nachtvlinders zijn soms verwonderlijk groot en hebben dikwijls uitzonderlijke kleuren.

Vorig jaar werd in De Kooldries al een eerste telling georganiseerd en die was meteen een voltreffer. Meer dan 65 soorten werden op naam gebracht.

In de hoop ook andere soorten aan te treffen, vindt de nachtvlindertelling dit jaar op een andere locatie

Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

plaats: direct naast de centrale dreef die loopt tussen De Kooldries en Hoofsweer.

Net als verleden jaar worden grote witte lakens, nachtvlinderbakken en smeer gebruikt om de nachtvlinders te lokken, zodat we ze van kortbij kunnen bekijken. Na determinatie worden ze terug vrijgelaten. De uilen en de spanners zullen ons rond de oren vliegen.

Afspraak op vrijdag 23 augustus om 22 u aan de ingang van De Kooldries, Boudewijnstraat (ingang langs de Paepestraat achter de Cuvee Hoeve) in Brecht.

31

VERGEET NIET TE GENIETEN

Vlinder- en kruidenwandeling in het Wijtschot

Augustus, de warmste maand van het jaar. Het Wijtschot in Schoten staat bekend om het voorkomen van haar nacht- en dagvlinders. Het weer moet een beetje meezitten maar je hebt alleszins de kans om veel soorten te bekijken. Koolwitjes, blauwtjes, dagpauwogen, gehakkelde aurelia’s, distelvlinders en misschien de sintjacobsvlinder. Waag je kans.

Zijn de vlinders niet van de partij? Geen nood, onze gids vertelt je honderduit over aanwezige kruidensoorten.

Natuurpunt Schoten garandeert je een aangename en boeiende zondagnamiddag.

Afspraak op zondag 25 augustus om 14 u, aan de de 4 Notelaars, Wijtschotbaan 12 in Schoten.

Vlinderwandeling in de Bospolder

Bospolder is één van de vlinderrijkste natuurgebieden van NAN. Als je graag ook soorten vlinders wil ontdekken die in jouw tuin niet voorkomen, dan is dit een aanrader. Omdat de Bospolder een open gebied is met zowel natte als zeer droge stukken biedt het mogelijkheden aan verschillende soorten om zich hier te vestigen.

Afspraak op zondag 25 augustus om 14 u, Bospolder, voetgangersbrug over de A12 (kant Vierkerkenstraat) op het einde van de Vierkerkenstraat in Antwerpen Ekeren.

Zeehondenkijken Zimmermangeul

Foto: Lut Steel

Om zeehonden te zien hoef je echt niet ver te rijden. Op een paar kilometers van de BelgischNederlandse grens, bevindt zich de Zimmermangeul waar het voor zeehonden goed toeven is. Het is er zelfs zo goed dat er jaarlijks één of meerdere jongen geboren worden.

Wij mogen ook rekenen op de aanwezigheid van Jaap Van der Hiele van EHBZ ZuidWest (Eerste Hulp Bij Zeezoogdieren).

Afspraak op zondag 15 september om 8.30 u, e-paviljoen BASF, Scheldelaan tegenover ingang 6 in Antwerpen Zandvliet.

De natuur in mijn testament Vroeg of laat gaan we beseffen dat we, na dit leven, nog veel kunnen betekenen voor deze mooie wereld.

Daarom zijn er steeds meer mensen bereid om een goed doel zoals Natuurpunt op te nemen in hun testament. Met die inkomsten kan Natuurpunt heel wat extra natuur aankopen en veilig stellen voor de toekomst. Er bestaan diverse formules.

Zo is bijvoorbeeld het systeem van duolegaten erg belangrijk. Hierbij worden zowel jouw erfgenamen als het goede doel waaraan je 32

nalaat er beter van. Zeker verre familieleden of mensen met wie je geen familieband hebt, zouden zonder die formule torenhoge successierechten betalen.

Natuurpunt organiseert hierover een informatieve sessie. Als je interesse hebt om Natuurpunt als goed doel op te nemen in jouw testament, nodigen we je graag hierop uit.

Spreker is Joost Verbeke, hij zal je een overzicht bieden van de mogelijkheden die er bestaan Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

om fiscaal de meest voordelige werkwijze te zoeken.

Na afloop heb je tijd om onder vier ogen jouw persoonlijke vragen te stellen.

Inschrijven hoeft niet, maar we horen graag van jouw komst: Joost Verbeke tel. 015-29.72.49, GSM 0477-20.47.27 De sessie vindt plaats op donderdag 26 september van 13.30 u tot 15.30 u, Natuur.huis, Steenstraat 25, Ekeren.

WINKELHOEKJE

Wilde bloemen, Capitool natuurgidsen • Neil Fletcher Deze prachtgids voor beginners en liefhebbers biedt schitterende foto’s van meer dan 440 soorten wilde bloemen van Noordwest-Europa. De close-ups tonen elke bloem in zijn natuurlijke leefmilieu, wat determinatie weer net dat ietsje makkelijker maakt. Bij elke bloembeschrijving vind je ook een verspreidingskaart waarop je kan zien waar je de soort kan aantreffen. Je vindt in dit boek een indeling volgens bloemkleur (handig voor de leken onder ons). Vervolgens zijn de bloemen nog eens per familie gerangschikt zodat je duidelijk de verwante soorten bij elkaar ziet. Het is een compacte, handige veldgids die je inzicht geeft in determinatie, herkennen, bloei, families, geschiedenis en classificatie van wilde bloemen. Ook handig is dat elke bloem met het formaat van dit boekje wordt vergeleken, zo wordt de grootte aangegeven. Handig en leuk bedacht, toch?

Prijs: € 17.00, ledenprijs € 15.30

Rupsen horen poepen: Praktijkgids natuurbeleving • Jeanette Boogmans Rupsen horen poepen, een natuurboek met de nadruk op beleving. Want natuur beleven is niets meer dan het ervaren van de natuur met je zintuigen. Het boek laat zien hoe je je kan laten prikkelen door de natuur en hoe natuur iedereen in beweging brengt. Het triggert je nieuwsgierigheid en zet aan om zelf op ontdekking te gaan. Het doel van dit boek - natuur terug bij de mensen en de mensen weer bij de natuur brengen- is mooi, nu aan jou om te kijken of het dit ook bereikt.

Prijs: € 35.00, ledenprijs: € 31.50

Nieuwe insectengids • Michael Chinery Insecten vormen zonder twijfel de grootste en meest diverse groep in het dierenrijk. En wellicht is deze groep zelfs nog pakken groter dan wat we nu denken. Met nog tal van soorten die ontdekt moeten worden, vormt deze groep ook een grote uitdaging voor de echte fanaten. Deze gids geeft een schat aan informatie waardoor niet enkel determinatie relatief eenvoudig wordt, maar je ook een overzicht krijgt van de bouw en levenscycli van insecten.

Bovendien komen de belangrijkste kenmerken, gedrag, voedsel, habitat en verspreiding in Europa aan bod. De vele afbeeldingen vergemakkelijken herkenning en determinatie. Naast de insectenwereld komen ook andere Arthropoda aan bod zoals spinnen en duizendpoten. Handig is ook het vlinderoverzicht waarbij je meteen de rupsen afgebeeld vindt. Een goed boek voor natuurliefhebbers met of zonder veel insectenkennis.

Prijs: € 30.00, ledenprijs € 27.00 Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

Tekst Hanneke Van Camp 33

COLOFON

Natuurpunt Antwerpen Noord is een regionale afdeling van Natuurpunt.

Lid worden Lidgeld per gezin: € 24/jaar. Storten op rekeningnr. BE77 2200 3405 7342 met vermelding van lidnummer of voor nieuwe leden met vermelding van naam en adres.

Je ontvangt dan zowel Natuur.blad als Natuur.ruimte. Bovendien krijg je korting bij aankopen in onze Natuur.winkel.

Leden van Natuurpunt uit een ander werkingsgebied kunnen voor € 7 een abonnement op Natuur.ruimte nemen. Te storten op rekeningnr. BE77 2200 3405 7342 met vermelding van je lidnummer, naam en adres.

Natuur.huis, Natuur.winkel en Natuur.documentatiecentrum Steenstraat 25, 2180 Ekeren tel. 03‑541.58.25, fax 03‑541.63.55 Open van maandag tot en met vrijdag van 10 tot 17 u e‑mail: antwerpennoord@natuurpunt.be website: www.antwerpennoord.be BTW‑nummer: BE 0429 415 832 Rekeningnr. BE77 2200 3405 7342

Giften Donateurs storten een extra bijdrage bovenop hun lidgeld. Vanaf € 40 per kalenderjaar krijg je een fiscaal attest. Storten op BE56 2930 2120 7588 met vermelding ‘project 3797 Antwerpen Noord’.

Natuurpunt Afdeling Antwerpen Stad: info Natuur.huis (03‑541.58.25) Werking Kerk- en Steenuilen: Frank Goossens (0487-46.82.69) Fons Vervoort (03‑647.18.70) Werking Kuifleeuwerik: Jean Vennekens (03-271.09.10) Werking Natuur- en Milieueducatie: info Natuur.huis (03‑541.58.25) Werking Vleermuizen: Filip Borms (0473‑91.90.51) Werking Vlinders: Hugo Wouters (03‑569.05.78) Werking Vogels: Bram Vogels (0496‑44.77.93) Werking Berendrecht, Zandvliet en Lillo: Guy Leys (03‑569.00.38) Werking Brasschaat: Johan Neegers (03‑653.22.03) Werking Brecht: Rudi Bosschaerts (03‑636.38.62) Werking Ekeren: info Natuur.huis (03‑541.58.25) Werking Kapellen: Marie-Paule Schelfout (03‑665.11.01) Werking Schoten: Dominique Put (0476‑77.32.29) Werking Stabroek: Harry Van der Horst (03‑568.15.78) Werking Wuustwezel: Marc Vanbrabant (03‑669.88.07) Opvangcentrum voor Vogels en Wilde Dieren Brasschaat vzw Floris Verbraekenlei 32 2930 Brasschaat tel. 0473‑48.48.97 e-mail: peeters.m@skynet.be

34

Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

Bospolder, Ekers Moeras & Muisbroekbos: Willy Ibens (0475-91.03.16) Marc Smolders (03‑542.05.71) Stefan Versweyveld (03‑645.94.10) De Kuifeend en de Grote Kreek: Ludo Benoy (03‑825.45.59) Fort van Brasschaat: Willy Ibens (0475-91.03.16) Filip Borms (0473‑91.90.51) Galgeschoor & Groot Buitenschoor: Eddy Rottiers (03‑775.00.22) Frank Wagemans (03‑651.44.67) Het Rood: Paul Osterrieth (03‑237.08.11) Het Wijtschot: Fonne Bruggemans (0498‑39.71.73) Leo Claessens (03‑646.94.81) Hoekse Beemden: Freddy Heye (03‑636.00.41) Huzarenberg: Harry Van der Horst (03‑568.15.78) Kooldries-Hoofsweer: Freddy Heye (03‑636.00.41) Opstalvallei: Guy Leys (03‑569.00.38) Gie Goris (03‑568.62.38) Frank Goossens (0487‑468.269) Oude Landen: Willy Ibens (0475-91.03.16) Guy Leys (03‑569.00.38) Fons Vervoort (03‑647.18.70) Ruige Heide: Guy Leys (03‑569.00.38) Schans van Smoutakker: André D’Hoine (03‑664.02.42) ‘t Asbroek: Kris Van den Eede (03‑685.63.55), (0476‑77.32.29)

Polderke - bio Eén Polderke (33 cl) kost voor leden € 1,50 (niet-leden € 1,70) + € 0,10 waarborg leeggoed.

Een bak (24 flesjes) kost voor leden € 34 (niet-leden € 38).

Waarborg van € 4.50 voor leeggoed (flesjes en bak) niet inbegrepen.

De opbrengst gaat integraal naar het reservatenfonds.

Natuur.ruimte is het driemaandelijks ledenblad van Natuurpunt Antwerpen Noord.

Werkten mee aan dit nummer: Ludo Benoy, Iris Buermans, Annick Criekemans, Ivo De Belder, Ilse De Schutter, Jos Franken, Jill Frijters, Willy Ibens, Melina Kyametis, Marjon Meijer, Thijs Nouws, Mart Pauwels, Rina Peys, Dominique Put, Geert Steel, Hanneke Van Camp, Ben Van Linden, Bart Van Nieuwenhuyse, Sofie Versweyveld Illustraties en foto’s: Peter Block, Fonne Bruggemans, Luc Crols, Guido De Beucker, Rafaël Delaedt, Ruben Foquet, Erik Gintelenberg, Jos Keppens, Willy Ibens, Lut Steel, Pascale Vantieghem, Harry Van der Horst, Bart Van Nieuwenhuyse, foto-archief Natuurpunt Antwerpen Noord Foto voorpagina: Wimme met verrekijker Oplage: 4.200 exemplaren

Natuur.ruimte • juni – augustus 2013

Verantw. Uitg.: Willy Ibens, Steenstraat 25 - 2180 Ekeren

BelgiĂŤ - Belgique P.B. Antwerpen X 8/3573 Afgiftekantoor Antwerpen X p702 133 Retouradres: Natuurpunt Antwerpen Noord vzw Steenstraat 25 2180 Ekeren

Nacht van de Vleermuis Vlieg mee de nacht in In 2013 wordt de 17e internationale Nacht van de vleermuis, in het laatste weekend van augustus, in meer dan 30 landen georganiseerd.

Ook in het werkingsgebied van Natuurpunt Antwerpen Noord gaat er een vleermuisactiviteit door. Met behulp van een batdetector speuren we naar vleermuizen. Welke soorten komen er voor? Hoe vangen zij hun prooien? Hoe oriĂŤnteren zij zich in het landschap?

Wil je alles weten over de meestal verborgen levenswijze van vleermuizen, dan is dit het ideale moment. Onze vleermuizengidsen staan graag voor je klaar met hun boeiende info.

Afspraak op zaterdag 24 augustus vanaf 20 u, einde Reigersbosdreef, Antwerpen - Berendrecht.