Notitie Woonpioniers Tiny Housing

BouwEXPO Tiny Housing Almere

mei 2016

NOTITIE TIN Y HOUSING Initiatieven

Knelpunten

Oplossingen

Koers

Vogelvlucht over Nederlandse projecten en initiatieven.

Knelpunten in bouw en bewoning van kleine huisjes.

Welke oplossingen worden gevonden, welke gemeenten denken mee?

Tiny Housing als serieuze bouwstroom.

1

Introductie

03

Het wat en waarom van deze notitie, en de indeling in vier zoekgebieden.

KNELPUNT. NUTS!

4. Econesten

TREND! TINY HOUSING

Auteur: Arthur van der Lee Research: Arthur van der Lee Jelte Glas Daniël Venneman Extern Advies: Nieman Lay-out: Arthur van der Lee Eindredactie: SHEtekst In opdracht van:

Gemeente Almere / BouwEXPO Tiny Housing Het Woningbouwatelier

Contact: info@woonpioniers.nl woonpioniers.nl +31 6 51048521 Woonpioniers: Woonpioniers ontwerpt en realiseert moderne woonconcepten, begeleidt innovatieve projecten en geeft advies. We bouwden één van de eerste Tiny Houses in Nederland, de Porta Palace, en zijn betrokken bij verschillende initiatieven.

Woonpioniers - mei 2016 2

TREND! TINY VILLAGE TREND! ZEECONTAINERS STAPELEN

1. Pioniers

Nawoord

06

Plek of geen plek, de Pioniers beginnen gewoon.

KNELPUNT. WAAR MAG IK WONEN??

KNELPUNT. BOUWBESLUIT

2. Broedvogels

14

Door het hele land wordt driftig, vaak in samenwerking, gebroed op de grote vragen over kleine huisjes.

TREND! GELIJKWAARDIGHEIDSBEPALING TREND! KRUIMELONTHEFFING KNELPUNT. GBA.. BRP..

3. Wortelschieters Een enkeling schiet wortel, vaak tijdelijk, maar toch...

22

Niet perse Tiny, lang niet altijd betaalbaar, soms een beetje wollig, maar ver voor de troepen uit.

TREND! REGELGEVING WOONWAGENS

Titel: Notitie Tiny Housing

KNELPUNT. FINANCIERING

20

Een selectie van bronnen en een korte conclusie.

23

INTRO De belangstelling voor de bouw en bewoning van kleine huisjes is de laatste maanden geëxplodeerd. Binnen steeds meer gemeenten organiseren bewoners zich, ontstaan initiatieven en wordt actief het gesprek met de lokale politiek en bestuurders gevoerd.

V TINY HOUSING

TREND!

Vanuit Amerika heeft de Tiny House Movement ingehaakt op een behoefte die onder veel Nederlanders blijkt te leven, die naar een autonome, duurzame en bezielde woning. Of woninkje, want klein bouwen blijkt een gouden verpakking voor die behoeften, zeker als je geld over wilt houden om het leven nog op andere manieren te vieren.

Het begrip “Tiny House” wordt vaak geassocieerd met de knusse, houten hut op wielen, zoals in allerlei soorten en maten op internet is te bewonderen. Toch is dat beeld, hoe leuk ook, een wat beperkte benadering van de potentie die klein wonen in zich draagt. In verband met de Bouw EXPO spreekt de gemeente Almere daarom over Tiny Housing, waarmee een breed scala aan woningbouw van minder dan 50 vierkante meter wordt bedoeld.

“BESTIE ROW” Collectief Tiny Housing project nabij Austin TX, Matt Garcia (Architect)

aak worden die initiatieven enthou- voedt is een andere, één die gaat over siast ontvangen, wat niet verwon- zelf vorm willen geven, zelf bouwen, gederlijk is. Tiny Housing lijkt voor een zond, duurzaam materiaalgebruik, auheel aantal doelgroepen van potentie tarkische voorzieningen en ontspullen. haast te barsten. Toch zijn Tiny Houses Het is met name deze beweging waareen zeldzaam verschijnsel in Nederland, vanuit wij als Woonpioniers, in overleg en dat heeft niet alleen met het recente met de gemeente Almere, het thema bekarakter van de beweging te maken. Be- lichten. stemmingsplannen, ruimtelijke plannen, bouwregels en financiering vormen een Doel zo nauwe bottleneck dat die het initiële Deze notitie dient dus om de Gemeente enthousiasme vaak ondermijnen of sim- Almere en het Woningbouwatelier pelweg geen doorgang bieden. Slechts inzicht te geven in wat de Tiny Houseeen handjevol initiatiefnemers heeft beweging in Nederland bezig houdt, tot nu toe iets weten te verwezenlijken, welke knelpunten te verwachten zijn met betrekking tot regelgeving in algemene vaak van tijdelijke duur. zin, en hoe die twee zich verhouden Een werkelijk goed voorbeeld van he- tot Tiny Housing als mogelijke serieuze dendaagse, permanente Tiny Housing bouwstroom. Dit alles geschreven ontbreekt. Er zijn andersoortige voor- vanuit onze eigen praktijk en die van beelden van reguliere woon- of verblijfs- ons netwerk. vormen in Nederland met een oppervlak van minder dan 50m2, maar om verschil- Vogelvlucht lende redenen zijn die niet direct rele- Wie een vogelvlucht over Nederland vant in relatie tot deze notitie. Stacara- maakt, ontdekt een rijke schakering vans, woonwagens, recreatiewoningen, aan initiatieven, van individuele kluskleine appartementen; op onderdelen projecten tot aan complete ecodorpen soms vergelijkbaar maar in oorsprong of Tiny Villages. Daartussenin bevinen karakter vaak heel verschillend. Met den zich de lokale samenwerkingen, name de achterliggende, zeer bewuste groepjes pioniers of professionals en woonwens die de Tiny House-beweging politieke aanjagers. In deze notitie de3

REGELGEVING WOONWAGENS

TREND!

Tiny Housing wordt, binnen het kader van de huidige “movement”, nog het meest vergeleken met wonen in woonwagens en woonboten. Logisch, want ook daarbij speelt de behoefte aan vrijheid, zelfbeschikking en lage woonlasten van oudsher een belangrijke rol. Toch is Tiny Housing voor velen een woon- maar ook levenswijze die zich juist distantieert van de soms wat rauwe, naar binnentoe gekeerde uitstraling die standplaatsen en oevers kunnen hebben.

Wel is het gegeven dat bepaalde bevolkingsgroepen hun eigen plekje hebben kunnen veroveren binnen het Nederlandse web aan regels natuurlijk hoogst interessant. Er wordt onder “Tiny House People” dan ook regelmatig gesuggereerd dat ook Tiny Housing zo’n eigen status binnen de regels zou moeten krijgen.

Zo biedt de subgebruiksfunctie “woonwagen” binnen het Bouwbesluit inderdaad iets meer ruimte, maar in veel gevallen niet genoeg. Hier gaan we onder “knelpunt - Bouwbesluit” verder op in. Daarnaast wordt een bouwwerk pas als woonwagen aangemerkt wanneer het daadwerkelijk op een woonwagenstandplaats staat, en vooral die standplaatsen zijn een lastig verhaal.

Daarvan zijn er om diverse redenen de afgelopen jaren meer opgedoekt dan bijgekomen.

DE VIER JAARGETIJDEN Groningen, Woningcorporatie Nijestee 4

finiëren we losjes vier zoekgebieden. De initiatieven die we binnen die gebieden in kaart brengen werpen contextueel licht op het belang van de BouwEXPO Tiny Housing. We bespreken achterliggende woonwensen, knelpunten die optreden en praktische oplossingen.

1. PIONIERS 2. BROEDVOGELS 3. WORTELSCHIETERS 4. ECONESTEN

ZEECONTAINERS STAPELEN

TREND!

De heel bepaalde context van gestapelde zeecontainers biedt al lange tijd een opvallend voorbeeld van massale Tiny Housing. Het gaat hierbij meestal om tijdelijke projecten bedoeld voor uitsluitend studenten, maar dat is wel aan het veranderen. Zo zal binnen het project Startblok Riekerhaven van Woningcorporatie De Key uit Amsterdam een mix van starters en vluchtelingen gehuisvest worden. Daarbij is, in samenwerking met een panel van toekomstige bewoners, diep nagedacht over een prettige onderlinge communicatie.

TINY VILLAGE

TREND!

DIGNITY VILLAGE Portland, Oregon

Opvallend is dat, hoewel Tiny Houses vaak als idyllische retreat solitair in de natuur worden afgebeeld, de meeste bouwers en initiatiefnemers krachten bundelen en proberen een gezamenlijke plek te organiseren. De behoefte aan kleine, lichte en flexibele woonvormen lijkt hand in hand te gaan met de behoefte aan samen leven en delen. Niet geheel verwonderlijk misschien, zo kunnen gedeelde faciliteiten bijvoorbeeld flink op individuele ruimte besparen. Maar los van het praktische lijkt vooral de vaak gedeelde, bewuste levenshouding die begint bij de woning maar daar zeker niet stopt, een sterke, sociale lijm. In dit kader wordt regelmatig gesproken over Tiny Village’s.

5

1. PIONIERS Plek of geen plek, er is een flinke groep zelfbouwers en ondernemers die gewoon begint. Zo verschijnen regelmatig unieke droomhuisjes en opschaalbare concepten in het nieuws en op sociale media. Vaak klaar om bewoond te worden, alhoewel maar enkele dat echt zijn.

D

at bewonen is ook niet altijd het uiteindelijke doel. De drang iets moois neer te zetten, te laten zien dat het écht kan, zijn als aanleiding soms genoeg. Ook wordt een Tiny House vaak nog als ‘tweede’ huisje gebruikt, of als verblijfsruimte voor gasten.

Daarentegen is daadwerkelijk bewoning wel degelijk een breed gedeelde stip op de horizon. Maar slechts een enkeling, en dan met name de echte pionier, sleept die stip, no matter what, naar het hier en nu. Vaak dus tegen bestaande regelgeving in. Gebruikelijker is dat enthousiaste bouwers zich voor, tijdens of na de realisatie van hun woonwens beginnen te organiseren en gezamenlijk initiatieven starten, om zo, juist in samenspraak met de gemeente, legale bewoning te realiseren. Vanaf dat moment bepalen ze de tweede typering die we onderscheiden, die van de Broedvogels.

Toch is wat de Pioniers doen van onmisbare waarde in het grotere geheel. Op liefdevolle wijze duwen zij het verhaal een stap vooruit, door in de tastbare realiteit te vertellen waar Tiny Housing over gaat, daarmee de verbeelding te prikkelen zoals geen 6

plaatje ooit zou kunnen, en de regels niet in theorie maar in de praktijk aan te gaan.

Overzicht Pioniers

Op de volgende pagina introduceren we in tekst en beeld een aantal belangrijke Pioniers. Binnen die portretjes komen de nodige knelpunten voor, aansluitend gaan we daar op pagina 10 t/m 13 nog wat dieper op in.

OVERZICHT PIONIERS >> !

Ecodorp Bergen ANNA STAHL

Anna en haar zoon zijn zo’n beetje de eerste bewoners van een Tiny House, zij het parttime. De gemeente Bergen staat permanente bewoning nog niet toe, het huisje is namelijk zonder bouwvergunning gebouwd. Het terrein van Ecodorp Bergen, waar het huisje staat, is volop in ontwikkeling, maar het is nog onduidelijk hoe dit verhaal nu verder gaat. Opvallend genoeg voldoet het huisje op hoofdlijnen waarschijnlijk wel aan het Bouwbesluit maar vormen kleine details, zoals de breedte van de verblijfsruimte (moet min 2.4 meter zijn) en het trappetje naar de slaapzolder (mag niet te stijl zijn) een bottleneck. www.ecodorpbergen.nl

Wikkelhouse

Stadsnomaden

FICTION FACTORY

NIJMEGEN

Wikkelhouse is op meerdere fronten een innovatief kantoor, bijgebouw, of woonhuisje. Eén huisje bestaat uit meerdere modules die met een indrukwekkende installatie ter plekke vanaf een vrachtwagen kunnen worden “gewikkeld” van karton. Het karton wordt van een waterdichte “regenjas” en glazen pui voorz ien en van binnen afgetimmerd. De belangstelling is groot, ook voor permanente bewoning, maar volgens Rick Buchter van Wikkelhouse is wet- en regelgeving vaak een dealbreaker, misschien wel in 80% van de gevallen.

En dat terwijl op hoofdlijnen gewoon aan de bouwregels wordt voldaan. Knelpunt vormt bijvoorbeeld de isolatiewaarde (3,5 m2 K/W), die volgens het Bouwbesluit te laag is (tot 6,0 m2 K/W voor dakconstructies).

Rick geeft aan dat de ambitie dan ook nooit is geweest aan het stramien te voldoen maar in vrijheid te kunnen innoveren. Een klein huisje met een rc-waarde van 3,5 geeft in de praktijk een prima binnenklimaat en kan in combinatie met de juiste installaties gemakkelijk zelf in de energiebehoefte voorzien.

Als ware pioniers “kraakten” de Stadsnomaden met pipowagens, keetjes en caravans in Nijmegen een onbenut terrein naast een sportcomplex op grond van de Radboud Universiteit. Deze gedoogt de situatie inmiddels. Daarnaast heeft de gemeente in haar woonvisie, dankzij een amendement van Groen Links, geformuleerd open te staan voor dit soort alternatieve woongroepen en is zelfs bereid te helpen bij het zoeken naar geschikte, tijdelijke locaties. Voornemen is die gebieden onder de gemeentelijke regeling Tijdelijk Anders Gebruiken (TAG)* vrij te geven.

Onduidelijk is nog hoe de mobiele woningen van de Stadsnomaden passen binnen de bouwregels en of inschrijving binnen de BRP (voorheen GBA) mogelijk zal zijn.

www.wikkelhouse.com

Porta Palace WOONPIONIERS

Ontevreden met werk en woning heeft Jelte Glas met de Porta Palace een statement willen maken: het heft van wonen in eigen hand nemen, niet door te denken maar te doen. Hij schakelde de hulp in van architect Daniël Venneman, die eerder The Hermit Houses ontwikkelde, een innovatief, flexibel woonconcept met een heel eigen vormgeving. Ook de Porta Palace is beslist geen standaard pipowagen maar een nieuwe kijk op wonen in de wereld van morgen. Het huisje staat los op een trailer en wordt aangemerkt als “lading”. De oppervlakte en breedte van verblijfsgebied en verblijfsruimte, de hoogte van het sanitair, het geïntegreerde trapmeubel naar de slaapzolder en de isolatiewaarden voldoen niet aan het Bouwbesluit (deels is dit nog wel afhankelijk van de subgebruiksfunctie). Een specifieke eis waar in verband met de maximale breedte van normaal transport over de weg (2,55 m) niet aan kan worden voldaan is de aanwezigheid van een verblijfsgebied met een minimale breedte van 2,4 m. De 15 cm die overblijft voor constructie en isolatie is niet voldoende.

*Gemeenten kunnen dankzij de regeling TAG tot 5 jaar afwijken van een bestemmingsplan. Verder hebben we weinig concrete informatie kunnen vinden over de toepassing van deze regeling.

facebook > Nijmeegse Stadsnomaden

www.woonpioniers.nl 7

Tiny House Project MARTIJN WENTING EN IRENE UBEDA

Martijn en Irene geven in het seizoen kitesurflessen aan de kust in Ouddorp en hebben een aantal jaar op rij tijdelijk in een stacaravan op een camping gebivakkeerd. De Tiny House die ze nu gebouwd hebben werd op diezelfde camping met open armen ontvangen en blijkt een ware publiekstrekker. Waarschijnlijk kan het huisje nog wel een tijdje blijven staan, ook de gemeente is dolenthousiast. De camping is een veilige testomgeving maar uiteindelijk willen Martijn en Irene op een plekje midden in de natuur komen te staan, los van het grid. www.tinyhouseproject.nl

Het Levende Dorp BOB RADSTAKE

Van de groep zelfbouwende pioniers die neergestreken is op een recreatiepark nabij Dalfsen springt het huis van Bob Radstake direct in het oog. De oorspronkelijke recreatie woning is door Bob verregaand aangepast waarbij hij een nieuwe bouwmethode heeft bedacht, het “levende bouwen”. Daarbij wordt de groeikracht van bomen, van de takken en wortels, zo gestuurd dat deze door de jaren heen samen de vorm van een woning aannemen. Een uniek experiment, dat zich ver voorbij welke regelgeving dan ook begeeft en dat voor de nodige ophef binnen de gemeente heeft gezorgd. Toch wordt het levende bouwen nu toegestaan, volgens Bob omdat sprake is van een boomhuis en niet van een bouwwerk. De permanente bewoning op het park, die geheel off-grid gebeurt, wordt overigens tot 2018 gedoogd, daarna is onzeker wat er gaat gebeuren. Bob ziet zichzelf als pionier, één die zijn vak niet goed zou uitoefenen als hij niet tegen de regels aan zou lopen, en nodigt thuis geregeld mensen uit om te vertellen over zijn visie op wonen. www.hetlevendedorp.nl 8

Tiny 1.0 DIMKA WENTZEL

Dimka, timmerman van beroep, heeft het huisje dat hij bouwde inmiddels verkocht, het wordt nu parttime bewoond, ergens in België, achteraf op een erf. De eisen uit het Bouwbesluit vindt Dimka achterhaald; met een 2kW kacheltje bijvoorbeeld, stook je de Tiny 1.0, die oorspronkelijk als experiment bedoeld was, binnen no-time warm, alhoewel de Rc waarde op 3,5 ligt en daarmee niet aan de eisen voldoet. Volgens hem is die waarde hoger dan bij veel huizen van voor 1990, en überhaupt voor zo’n kleine ruimte minder van belang. Een volgend huisje zou Dimka liever wat groter bouwen, en niet op wielen maar per dieplader transporteren. Vooral voor wat meer leefruimte, nog niet eens om aan het Bouwbesluit te kunnen voldoen. www.tiny-house.nl

Marjolein in het klein

Sustainer Homes

WALDEN STUDIO

ONDERNEMING

Marjolein Jonker is hét gezicht geworden van de Tiny House Movement in Nederland. Zelf bouwt ze ook een huisje, dat wil zeggen, ze laat het bouwen door Dimka Wentzel, naar een ontwerp van Walden Studio. Dat Marjolein zoveel media aandacht heeft gekregen en niet meer onder de radar kan (en wil) wonen, maakt het lastig voor haar een plekje te vinden tussen de regels door; grondeigenaren willen er hun handen niet aan branden.

Anderzijds is het juist mede dankzij haar enthousiasme en consequente boodschap dat binnen de gemeente Alkmaar naar alle waarschijnlijkheid en zeer binnenkort een tijdelijke locatie voor enkele huisjes wordt toegewezen, waaronder dat van haar.

Sustainerhomes heeft in beginsel de zeecontainer als basis genomen voor een geheel autarkische woning maar is daar uiteindelijk vanaf gestapt. Regelgeving en financiering bleken een groot obstakel, groter dan de techniek om van zo’n container een duurzame, stateof-the-art woning te maken; de binnenmaten voldeden niet aan het Bouwbesluit en aan die maten valt in het geval van een zeecontainer bar weinig te doen. Daarnaast bleken potentiële klanten geen hypotheek op de relatief kostbare, “roerende” containers te kunnen krijgen. Inmiddels wordt gewerkt met duurzaam gekapt Nederlands hout aan huizen van prefab elementen die tot op grote hoogte zijn te customizen. Maar ook wat betreft zelfvoorzieningstechniek komt Sustainerhomes nog steeds uitdagende knelpunten tegen. Zo mag individueel gefilterd hemelwater in geval een woning wordt verhuurd alleen worden gedronken wanneer de kwaliteit ervan regelmatig door een waterschap wordt gecontroleerd. Een kostbare eis , die de verkoop aan commerciële partijen remt.

www.marjoleininhetklein.com

www.sustainerhomes.nl

Waterlandhuisje COLLECTIEVE ONDERNEMING

Het waterlandhuisje, geïnspireerd op de traditionele bouwkunst van de Zaanstreek, is binnen een klein collectief bedrijfsmatig ontwikkeld en staat merendeel te huur als B&B op StrijpS in Eindhoven. Daar is het niet officieel voor goedgekeurd, alhoewel binnen de subgebruiksfunctie “logies” de eisen wat betreft verblijfsruimtes en stahoogtes soepeler zijn. Toch zal ook hier het stijle trapje naar de slaapzolder bijvoorbeeld roet in het eten gooien. Het huisje staat vast op een trailer en wordt daadwerkelijk zo af en toe verplaatst. www.waterland-huisje.nl 9

Tiny Tim WAITLANDS EN FARO ARCH.

Tiny Tim is ontstaan vanuit de behoefte naar huisvesting voor studerende kinderen in de eigen kennisenkring. Op heel wat vlakken is het een interessante showcase. Zo wordt grijs water binnen een kringloop gezuiverd via een “groen wand”, en wordt de kwaliteit in samenwerking met Hollands Noorderkwartier (Waterschap) gecontroleerd. En op het dak liggen zogenaamde PVT cellen, een nieuw type cel dat zowel elektrische als thermische energie oplevert, een efficiënte oplossing gezien het vaak kleine dak van Tiny Houses.

Jurgen van der Ploeg is fel op het Bouwbesluit en vindt dat er een nieuwe categorie voor kleine huisjes moet komen. Hij somt de ene na de andere eis op waar Tiny Tim niet aan kan voldoen: de 2 cm regel bijvoorbeeld, de maximale hoogte van een drempel in verband met rolstoelen, en natuurlijk de afmetingen van de verblijfsruimte. De Tiny Tim heeft nog geen stek gevonden maar waarschijnlijk komen er ergens op een tijdelijke plek in Amsterdam Noord een paar te staan. www.waitlands.com

WAAR MAG IK WONEN??

De grootste vraagtekens staan niet achter de technische aspecten van Tiny Housing maar achter het vinden van een betaalbaar plekje om te kunnen wonen.

Kleine kavels, van onder de 150 m2 bijvoorbeeld, laat staan van onder de 100 m2, zijn niet of nauwelijks beschikbaar.

Stedenbouwkundige plannen kennen een dergelijk verkaveling nog niet.

De vraag is echter in hoeverre huidige doelgroepen geïnteresseerd zijn in het kopen van eigen grond. De pacht of huur daarvan is misschien een veel aantrekkelijker optie voor een woonwens die veelal gaat over vrijheid en flexibiliteit.

Anderzijds zouden stedebouwkundige plannen waarbinnen bewust wordt gekozen voor een Tiny aanpak, de voordelen van klein wonen voor een veel grotere groep, één die niet perse uit pioniers en zelfbouwers bestaat, toegankelijk kunnen maken.

Zo zou een rijke mix van meer experimentele, al dan niet tijdelijke, community’s kunnen bestaan naast een meer gangbare, maar innovatieve en duurzame benadering. Ervan uitgaande dat deze vraag bestaat, zouden gemeenten deze smaken binnen de woonvisie, ruimtelijke plannen en welstandsnota meer plek kunnen geven. De tendens is overigens dat steeds meer gemeenten dit ook ambiëren, zo heeft Nijmegen in de woonvisie opgenomen ruimte te willen geven aan tijdelijke, alternatieve woongroepen op braakliggende gronden en is in Weert groen licht gegeven voor de tijdelijke plaatsing van 30 Heymans One wo-

10

KNELPUNT.

ningen in opdracht van woningcorporatie Wonen Limburg.

Het wachten is nog steeds op een permanent project, zo geeft de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit (een vereniging van welstands- en monumentencommissies) aan geen voorbeelden of vragen van leden te krijgen betreffende kleine woonvormen. Op de vraag of minimale eisen aan afmeting en volumes binnen ruimtelijke plannen wellicht een knelpunt vormen stelt FRK dat naar alle waarschijnlijkheid vooral de bouwwetgeving voor kleine huizen in de weg zal gaan zitten. Dit lijkt inderdaad het geval te zijn, zoals verderop in deze notitie ook zal blijken.

Binnen ons netwerk is de inschatting dat in slechts 10% van de gevallen een ondergrens wat maatvoering betreft wordt gehanteerd. Soms wordt een verdieping of vaste goothoogte in een beeldkwaliteitsplan vastgelegd, of een “streekeigen” uitstraling geambieerd, waarbij de typologie van bijvoorbeeld een boerderij lastig matcht met die van een Tiny House.

Ondanks die schijnbare, nog niet geëxploreerde bewegingsruimte is denkbaar dat gemeenten huiverig kunnen reageren op Tiny Housing en kleine of gesplitste kavels, wanneer die de gemiddelde WOZ-waarde doen dalen. Daarnaast kan parkeergelegenheid voor problemen zorgen (meer huishoudens = meer auto’s), alhoewel de toekomstgerichte Tiny House-bewoner hoogstwaarschijnlijk openstaat voor hedendaagse oplossingen (autovrije wijken, deelauto’s, etc).

BOUWBESLUIT: HALLETJES, ZOLDERTJES, LADDERTJES Het Bouwbesluit bestaat uit een groot aantal voorschriften die de bouw van veilige, gezonde, bruikbare, energiezuinige en milieuvriendelijke woningen (en andere gebouwen) moet borgen. Op meerdere punten lijkt Tiny Housing binnen dit web aan regels echter verstrikt te raken, of ontstaat op zijn minst onduidelijkheid; het Bouwbesluit is niet toegespitst op deze moderne woonbehoefte.

We gaan in op een aantal hoofdzaken om dit aan te tonen, maar pretenderen niet een compleet overzicht te geven; gezien de complexiteit van het Bouwbesluit is daarvoor aanvullend onderzoek nodig.

Toch bestaat er hier en daar wel een zekere ruimte, afhankelijk bijvoorbeeld van de “subgebruiksfunctie” die een gebouw met woonfunctie heeft.

Zo gelden voor tijdelijke woningen (max 15 jaar), woningbouw onder particulier opdrachtgeverschap en woonwagens soepeler regels dan voor reguliere nieuwbouw. Dit geeft de Pioniers vaak hoop, alhoewel het dan nog steeds flink puzzelen is. Binnen de afzonderlijke artikelen dient namelijk met tal van ontwerp- en locatiespecifieke factoren rekening te worden gehouden.

Functionele-eisen en prestatie-eisen

We geven hierna een aantal veelvoorkomende knelpunten weer en gaan op pagina 12 en 13 nog wat preciezer in op enkele eisen. Bij het lezen van het Bouwbesluit zelf is het overigens handig om te begrijpen dat er onderscheid wordt gemaakt tussen functionele- en prestatie-eisen. De functionele-eis stelt het kader, bijvoorbeeld: een gebouw

heeft voldoende toiletruimtes. De prestatie-eis regelt de invulling daarvan, bijvoorbeeld dat er voor woonfuncties ten minste één moet zijn, of dat op één toiletruimte maximaal 30 mensen mogen zijn aangewezen. In het geval van een toiletruimte worden ook minimale eisen gesteld aan de afmetingen. Binnen al die eisen wordt veelvuldig verwezen naar NEN-EN normen. Dit zijn Nederlandse en Europese normen, opgesteld door het Nederlands Normalisatie-instituut. Normen gaan de diepte in daar waar het echt technische details betreft.

Halletjes

Het Bouwbesluit schrijft geen halletje voor tussen voordeur en verblijfsruimten (dit in tegenstelling tot wat vaak wordt aangenomen), maar het ontbreken daarvan kan op weer andere eisen invloed hebben, zoals die van geluidwering. De uitwendige scheidingsconstructie van een verblijfsgebied dient namelijk een minimale geluidwering van 20 dB te hebben. Aangezien de voordeur onderdeel wordt van die uitwendige scheidingsconstructie bij het ontbreken van een halletje moet, bijvoorbeeld in de vorm van een wat zwaardere deur en kierdichting, met die prestatie-eis rekening worden gehouden. In geval van industrie-, weg- of spoorweglawaai kan deze eis lokatiespecifiek hoger liggen. Bij tijdelijke bouwwerken ligt de eis in alle gevallen 10 dB lager.

KNELPUNT.

neck: een verblijfsruimte (een ruimte voor het verblijven van personen, zoals een slaapkamer) moet volgens het Bouwbesluit namelijk een oppervlakte van minstens 5 m2, een breedte van minstens 1,8 m, en een hoogte van minstens 2,6 m boven de vloer hebben. Vervolgens dient bij een hoogteverschil van meer dan 21 cm tussen vloeren bestemd voor personen een vaste trap te bestaan. Het vaak steile trappetje naar de slaapzolder voldoet daar geenszins aan.

Een manier om dit te omzeilen kan zijn gebruik te maken van een hoogslaper in plaats van een, in de constructie van het huis verwerkte slaapzolder. Zo’n hoogslaper hoeft niet aan eisen uit het Bouwbesluit te voldoen en zou in principe als extra verdiepinkje kunnen worden ingezet.

Verankering en fundering

Ook is een terugkerende vraag of een woning volgens het Bouwbesluit in de grond verankerd moet zijn, of op een betonnen fundering moet staan.

Dit is geen harde eis, de mate van verankering, dan wel fundering, volgt uit een constructieve rekensom die vanzelfsprekend van allerlei factoren afhangt. Artikel 2.2 stelt: een bouwconstructie bezwijkt gedurende de in NEN-EN 1990 bedoelde ontwerplevensduur (hoofdregel 50 jaar) niet bij de fundamentele belastingscombinaties als bedoeld in NEN-EN 1990. Die belastingen kunnen bijvoorbeeldbestaan uit sneeuw-, wind- en stootbelasting.

Zoldertjes en laddertjes

Nog zo’n vraagstuk betreft de praktische, gezellige, maar vaak piepkleine slaapzolders in Tiny Houses. Deze vormen wel degelijk een bottle-

EXTRA VOORBEELDEN BOUWBESLUIT >>

11

FIG 1: MINIMALE VEREISTEN TRAP EN RUIMTES

3

FIG 2: REGELING VOERTUIGEN

H

I

D

G

C

F

4

E

3

2

1

2

1

A B

VERVOLG BOUWBESLUIT Verblijfsgebieden en verblijfsruimten

Een gebouw met woonfunctie heeft volgens het Bouwbesluit een (niet gemeenschappelijk) verblijfsgebied (A) waarin “de kenmerkende activiteiten in verblijfsruimten kunnen plaatsvinden”. Een verblijfsruimte (E) kan bijvoorbeeld een slaapkamer, keuken of woonkamer zijn, allen dus binnen dat verblijfsgebied. Is sprake van slechts één verblijfsruimte, dan is dat meteen ook het hele verblijfsgebied. Voor verblijfsgebieden en ruimtes gelden minimale eisen wat betreft oppervlakte (C,E), breedte (B,D) en hoogte (F), die al snel knellen met Tiny Housing. Zo moet er minimaal één verblijfsgebied zijn met een wat grotere oppervlakte en een minimale breedte van 3,0 m of 2,4 m, afhankelijk van de subgebruiksfunctie. Deze

12

zijn bijvoorbeeld kritisch wat betreft transport over de weg, volgens de “regeling voertuigen”. Daarnaast vormen hoogtes van 2,6 m of 2,2 m al snel een probleem met slaapzolders.

Toilet- en badruimte

De aanwezigheid van een toilet- en badruimte, of een combinatie daarvan, is verplicht en geldt niet als verblijfsruimte. Ook hier worden maten voorgeschreven, waarbij opnieuw de hoogte (I) al snel wringt.

De vaste trap

In verband met slaapzolders benoemden we al even dat, wanneer die onderdeel zijn van de constructie van het huisje, een vaste trap verplicht is. Zo’n trap moet aan bepaalde afmetingen voldoen (1,2,3) en wordt daarmee redelijk fors. De meeste bouwers kiezen dan ook voor een laddertje.

EPC en Isolatie

Om energiezuinig en milieuvriendelijke woningen te garanderen wordt in het Bouwbesluit een bepaalde energieprestatiecoëfficiënt geëist. Dit is een uitgebreide rekensom die afhankelijk is van variabelen als volumes, isolatie, deuren, ramen, verwarming, ventilatie, etc. De prestatie-eis voor met name de thermische isolatie van uitwendige scheidingsconstructies (vloeren, muren, daken), uitgedrukt in warmteweerstand (Rc-waarde), ligt tegenwoordig hoog en lijkt niet afgestemd op kleine volumes. De eis levert onnodig dikke en zware muren op. Voor woonwagens ligt de eis dan ook stukken lager; wellicht biedt dat ruimte voor een gelijkwaardigheidsbepaling (zie gelijkwaardigheidsbepaling pag 19).

VERVOLG

(Deze tabel geeft slechts een aantal vereisten uit het Bouwbesluit weer, zie inleidende alinea “Bouwbesluit: halletjes, zoldertjes, laddertjes”)

Fig 1: Minimale eisen Bouwbesluit

Woonfunctie

Woonwagen

Particulier

Tijdelijke Bouw

1

Breedte trap

0,8

0,8

0,7

0,7

2

Aantrede trap

0,188

0,188

0,13

0,13

3

Optrede trap

0,21

0,21

0,22

0,22

A

Aanwezigheid verblijfsgebied

18 m2 (55% GO = VG*) 18 m2 (55% GO = VG*) 10 m2

10 m2

C

Oppervlakte van een verblijfsgebied of ruimte

5 m2

5 m2

-

-

B

Breedte van een verblijfsgebied

1,8

1,8

-

-

D

Breedte van een verblijfsruimte

1,8

1,8

-

-

E

Afmeting van tenminste één verblijfsgebied

11 m2 / breedte 3,0

11 m2 / breedte 3,0

7,5 m2 / breedte 2,4

7,5 m2 / breedte 2,4

F

Hoogte verblijfsgebied / verblijfsruimte

2,6

2,2

2,1

G

Oppervlakte toiletruimte

0,9 x 1,2

0,9 x 1,2

0,64 m2

0,64 m2

H

Breedte toiletruimte

-

-

0,6

0,6

I

Hoogte toiletruimte

2,3

2,1

2,0

2,0

G

Oppervlakte badruimte

1,6 m2

1,6 m2

-

-

H

Breedte badruimte

0,8

0,8

-

-

I

Hoogte badruimte

2,3

2,1

-

-

G

Oppervlakte toilet- en badruimte gecombineerd

2,2 m2

2,2 m2

-

-

H

Breedte toilet- en badruimte gecombineerd

0,9

0,9

-

-

-

Rc-waarde buitenwand

4,5 m2 K/W

2,5 m2 K/W

4,5 m2 K/W

1,3 m2 K/W

-

Rc-waarde vloer

3,0 m2 K/W

2,5 m2 K/W

3,5 m2 K/W

1,3 m2 K/W

-

Rc-waarde dak

6,0 m2 K/W

2,5 m2 K/W

6,0 m2 K/W

1,3 m2 K/W

Fig 2: Regeling Voertuigen (staat los van Bouwbesluit) 1

max breedte aanhanger

2,55 (Geldt dus ook voor huisjes die vast op de aanhanger zitten)

2

max lengte aanhanger

12,0 dubbelassig, totale lengte inclusief trekkend voertuig 18,0

3

max breedte ondeelbare lading

3,0 (wanneer het huisje los staat en ondeelbaar is geldt deze wat bredere maat)

4

max hoogte aanhanger en lading

4,0

-

max gecombineerde massa

3500 kg

*GO = gebruiksoppervlakte, VG = verblijfsgebied 13

2. BROEDVOGELS Onder Broedvogels verstaan we de initiatieven waarbij gezamenlijk wordt gezocht naar mogelijkheden omtrent Tiny Housing, vaak met een heldere wens maar nog zonder concrete resultaten. Waar de Pioniers “gewoon” beginnen en de Wortelschieters (tijdelijk) doorgang vinden, borrelen daartussen deze steeds groter wordende groepen.

I

n allerlei gemeenten stappen die nu op de (lokale) politiek af, of andersom; bestuurders en partijen nodigen in een aantal gevallen de Broedvogels zelf uit.

Verderop geven we een overzicht en korte beschrijving van gemeenten waar enigszins ruimt e, aan in ieder geval het idee van Tiny Housing wordt gegeven.

experimenteerbepaling die zelfs nog wat meer ruimte kan bieden dan de Bor (zie Trend - Chw).

Los van die potentie lijkt een tijdelijke benadering van Tiny Housing überhaupt goed aan te sluiten op een doelgroep die 10 jaar vaak als meer dan permanent genoeg beschouwt, en erop vertrouwt Zoals gezegd in de introductie van dat Tiny Housing in die periode ruim deze notitie, het verhaal wordt meestal de tijd krijgt om zich te bewijzen en goed ontvangen maar het werkelijk ontwikkelen. Toch zijn er ook enkele wortelschieten wil nog niet echt lukken. voorbeelden van initiatieven, zoals in Het is vooral daarom dat “Tijdelijkheid” Delfzijl, waarbij de wens heel duidelijk steeds als een veelbelovend middel een permanent karakter heeft. Het is wordt gezien door Broedvogels. aardig om te zien dat zich daarin dan ook weer andere doelgroepen herkennen.

In het Besluit omgevingsrecht (Bor) Alleenstaande ouderen bijvoorbeeld, dat valt onder de Wabo (Wet algemene voor wie een reguliere woning te groot bepaling omgevingsrecht) is namelijk voor is, die een flatje tienhoog schuwen, een tijdelijke omgevingsvergunning maar die niet altijd de (praktische) uitgewerkt, die op papier snel, en flexibiliteit hebben om elke paar jaar te bij uitzondering op bestaande verkassen. bestemmingsplannen, kan worden verleend (zie Trend - Kruimelontheffing). Ons is (nog) geen voorbeeld van Interessant is dat het Bor in werking permanente Tiny Housing bekend. De is getreden dankzij het, in 2014, Wortelschieters komen er in de buurt en permanent worden van de Crisis en de Ecodorpen zijn in principe niet Tiny Herstelwet (Chw). Deze wet voorzag, (alhoewel we veel kunnen leren van en voorziet nog steeds, in een tijdelijke beide). Toch spelen initiatieven zoals in 14

Delfzijl met goede moed en steun vanuit het college en de raad in op permanente en “gangbare” bewoning. Maakt Delfzijl, en daarmee in feite de hele beweging enige kans binnen de huidige wet- en regelgeving?

Een (permanente) omgevingsvergunning zou op zijn minst positief getoetst moeten kunnen worden aan bestemmingsplan en Bouwbesluit.

Daartoe zou het bestemmingsplan kunnen worden aangepast. Het is dan ook met name het Bouwbesluit dat steeds als heet hangijzer wordt gezien.

In het voorgaande onder “Bouwbesluit” werd duidelijk dat de minimale eisen per subgebruiksfuncties wel flink verschillen. Daarnaast bestaat er op papier nog een uitweg; die beschrijven we verderop onder “Gelijkwaardigheid”.

TINY VILLAGE Voorstel ontwikkeling NRE terrein Eindhoven, door Reinoud Boland van Waterlandhuisje. 2015

VOGELVLUCHT NEDERLAND >>

INITIATIEFGROEPEN 1

ALKMAAR

4

Thuiswedstrijd Marjolein Jonker (Marjolein in het Klein). 200 deelnemers Tiny House bijeenkomst. Zeer enthousiaste wethouder.

2 3

1

8

In Amersfoort flirt Eugène Zaaijer van ZSV-Architecten met Tiny Housing en haalde daarmee de krant.

22 18

19

7 11

17

23

3

24

2

27 10 13

16

25

20 12

5 21

9

AMERSFOORT

14

BERGEN (NH)

In Bergen zijn twee projecten gaande, dat van Anna Stahl en de semi-permanente bewoning van haar Tiny House in Ecodorp Bergen, en dat van een initiatiefgroep die een Tiny Village voor ogen heeft.

4

DELFZIJL

6 26

PERIODE T/M APRIL 2016

15

Coby Nolden en Cor Kappen, een ondernemend duo uit Delfzijl, wist dankzij een stevig netwerk en goed verhaal Tiny Housing in het Noorden op de kaart te zetten. Coby en Cor streven niet naar een tijdelijke, maar naar permanente vorm van Tiny Housing, ook geschikt voor ouderen. Ze zien wel wat in zeecontainers. De politiek is enthousiast, er is een locatie beschikbaar, maar het wringt met de regels: het Bouwbesluit

wordt als grote boosdoener genoemd.

Er wordt nauwlettend in de gaten gehouden wat Almere doet.

5

DEN BOSCH

Eigen facebookpagina, hoop enthousiasme.

6

EINDHOVEN

Uitvalsbasis van het Waterlandhuisje is Strijp-S te Eindhoven, waar het als B&B verhuurd wordt. Reinoud van Waterlandhuisje ontwikkelde tevens ideeĂŤn en schetsen voor een Tiny Village op het NRE terrein in Eindhoven. Status onbekend.

7

GOOISE MEREN

Actieve groep die een succesvolle bijeenkomst organiseerde waar Marjolein in het Klein een presentatie heeft gegeven.

8

HOORN

Tiny House-bijeenkomst georganiseerd door Groenlinks, presentatie door Tiny House Nederland. Ongeveer 50 deelnemers. In ontwikkeling.

15

POLITIEKE INTERESSE 9

BREDA

De SP ziet heil in Tiny Housing voor de opvang van dak- en thuislozen.

10

EDE

13

Kijkt met een schuin oog naar Almere en onderzoekt de mogelijkheden binnen de eigen gemeente. Verwacht een stijging van het aantal alleenstaande huishoudens en ziet een kans weggelegd voor Tiny Housing.

14

Politiek heeft onderzocht of Tiny Housing kan worden ingezet voor statushouders, studenten, milieubewuste mensen, kleine huishoudens en mensen die gescheiden zijn. Inmiddels is bekend dat gemeente de beweging nog te nieuw vindt en even wil afwachten wat er de komende tijd gebeurt.

11

LEIDEN

Een zorgvuldig uitgewerkt, officieel burgerinitiatief onder de naam “out of the box”, dat de gemeente vraagt samen de mogelijkheden voor Tiny Housing, en specifiek die van zeecontainers, te onderzoeken. Gemeente kan nog niet duidelijk op de vraag in gaan.

12

NIJMEGEN

16

ROERMOND

Groen Links ziet Tiny Housing als kans om duurzaam wonen te stimuleren en stelde schriftelijke vragen aan het College van B&W. Status onbekend.

16

ROTTERDAM

Rotterdam wil kleine initiatieven in de binnenstad meer ruimte geven.

17

Groen Links diende een amendement in om de tijdelijke bewoning van mobiele huizen op braakliggende gronden in de woonvisie op te nemen. Dat is gebeurd en nu wordt onderzocht, samen met de stadsnomaden, hoe dit in de praktijk vorm kan krijgen.

REGIO ACHTERHOEK

Woonpioniers is betrokken geweest bij een aantal sessies in de Achterhoek.

Winterswijk stelt zichzelf beschikbaar als mogelijke testground voor een Tiny Village. In ontwikkeling.

15

EI GELEGD

OVERBETUWE

UTRECHT

Tiny House Utrecht is een zeer bevlogen, doortastende en goed geïnformeerde initiatiefgroep op zoek naar een plek.

18

ALMERE

Naast de BouwEXPO Tiny Housing is op de website van Almere Oosterwold een woonconcept te vinden dat de veelbelovende naam “Tiny House Farm” draagt.

Op papier een interessant concept dat uitgaat van een verscheidenheid aan semi-kleine woningen op ruime percelen en een centraal gebouw met gedeelde voorzieningen. Status is onduidelijk.

19

AMSTERDAM

Aan de Lelylaan in Amsterdam organiseert Urban Space Agency placemaking waar onder andere twaalf Finch Buildings deel van uit zullen maken. Finch Buildings produceert innovatieve, mobiele houten woningen met een volwassen verhaal en toepasbaarheid.

Tevens organiseerde Pakhuis de Zwijger op de Kop van Java de “FabCity”, dit in het kader van het Europees voorzitterschap van Nederland. Hier stonden veel van de genoemde woningen in deze notitie bij elkaar.

20

ARNHEM

Woonpioniers onderzoekt samen met SLAK en BOEi of bij een oude steenfabriek nabij de stad en een natuurgebied tijdelijk wat met Tiny Housing gedaan kan worden.

21

BOEKEL

Ecodorp Boekel werkt aan de realisatie van vijf Tiny Houses (zie “Econesten”).

Initiatiefnemer Ad Vlems wist als “rare eend in de bijt” een Experimenteerstatus binnen de Crisis- en herstelwet te krijgen. En Boekel blijkt (al van oudsher) een eigenwijze, innovatieve gemeente, zonder welstandsnota en met flitsvergunningen.

22

DALFSEN

Onder leiding van Bob Radstake wordt gewerkt aan een “levend dorp” gebouwd van struiken en bomen. De gemeente gedoogt dit.

23

DEN HAAG

Samen met BPD werkt Woonpioniers aan “de Proeftuin”, een plek waar tijdelijke bewoning in mobiele kaswoningen, nieuwe vormen van stadslandbouw en bijpassende activiteiten de tranformatieve schakel tussen een verlaten volkstuinencomplex en een nieuwe, duurzame wijk gaan vormen.

24

OLST

Gerealiseerd ecodorp met vierentwintig huizen van stro die zijn aangesloten op een gemeenschappelijk helofytenfilter.

Riool is afgekoppeld.

25

NIJMEGEN

19

Stichting Fabrikaat werkt aan twee projecten: een korte, tijdelijke showcase van Tiny Housing langs de Waalsprong, en een langdurig tijdelijk project op de braakliggende gronden van Lent, genaamd Gr#d. Hier wordt binnen de kaders van een fysiek metalen frame een tijdelijke hotspot gecreëerd, waar het kunstenaars en ondernemers vrij staat een eigen woning te realiseren.

26

WEERT

3

1

26

Corporatie Wonen Limburg plaatst in samenwerking met Heymans eind 2016 tijdelijk dertig woningen van het type Heymans One. Deze zijn bedoel “om de piek in woningbehoeften van urgenten op te vangen. Het gaat hierbij met name om starters, één- en tweepersoonshuishoudens in de sociale huursector”.

27

ZUTPHEN

@Kompost Zutphen van 2Open is één van de eerste gemeenschappelijke Tiny Housing-projecten dat voet aan de grond krijgt. Het gaat om tien woningen van ongeveer 70 m2 (niet heel Tiny dus, maar wel passend in de gedachte van de movement) op een voormalig sportcomplex (zie Wortelschieters).

19

14

17

GELIJKWAARDIGHEIDSBEPALING Een vaak terugkerend begrip onder Broedvogels is de “gelijkwaardigheidsbepaling” binnen het Bouwbesluit. Deze stelt dat op een andere manier aan de voorschriften mag worden voldaan dan is aangegeven, mits een zelfde mate van veiligheid, bescherming van de gezondheid, bruikbaarheid, energiezuinigheid en bescherming van het milieu wordt geboden als met het betreffende voorschrift is beoogd. En laat deze bepaling juist met oog op innovatie zijn toegevoegd; potentieel een prima match met Tiny Housing.

In de praktijk wordt vaak door het college van B&W van een gemeente beoordeeld of sprake is van een gelijkwaardige oplossing. Omdat die beoordeling geen wetenschappelijke is en sterk contextafhankelijk komt daar een zekere mate van subjectiviteit bij kijken. Daarom is het belangrijk een gelijkwaardige oplossing zo goed mogelijk te motiveren en onderbouwen, helder in de context te plaatsen en waar mogelijk praktijkvoorbeelden te geven.

TINY TACK HOUSE Tiny House van Christopher en Malissa Tack Tumbleweed 18

De “Handreiking gelijkwaardige oplossingen”, die op de website van Rijksoverheid te downloaden is, biedt een aantal oplossingen uit de bouwpraktijk die aangemerkt zijn als gelijkwaardig. Casus 2.26 Woonmatje en geluidwering in een eenpersoonswoning geeft een duidelijk voorbeeld van hoe de bepaling in het geval van Tiny Housing zou kunnen worden toegepast. De minimaal aanwezige oppervlakte binnen de verblijfsruimte in dit voorbeeld voldoet

TREND!

namelijk niet aan de geëiste 3,3 m x 3,3 m*, die moet voorkomen dat te smalle woningen worden gebouwd. Toch blijkt dat de woning voldoende breed is om een gemiddelde set woonattributen te kunnen plaatsen. Daarnaast is in dit voorbeeld sprake van een slaapzoldertje dat in open verbinding met de woonkamer staat. Dit is in strijd met het Bouwbesluit, dat uit oogpunt van gezondheid stelt dat personen in de gelegenheid moeten zijn zich af te schermen van elkaar. De gelijkwaardige oplossing hier zit in het gebruik van het huisje verscholen; de ene persoon waarop het huisje berekend is hoeft zich van niemand af te schermen. *deze maten stammen overigens nog uit het Bouwbesluit van 2013, inmiddels is dit 11 m2 met een breedte van minimaal 3,0 m. Toch blijft dit een goed voorbeeld van hoe de gelijkwaardigheidsbepaling kan worden toegepast.

ROLLING HUT Guesthouse, Washington’s Methow Valley Olson Kundig Arch.

KRUIMELONTHEFFING Binnen de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo), uitgewerkt in het Besluit omgevingsrecht (Bor) kan dankzij een zogenaamde “kruimelontheffing” tot tien jaar worden afgeweken van een bestaand bestemmingsplan of plaatselijke verordeningen. Een dergelijke aanvraag hoeft niet langs de raad en moet binnen acht weken door het College van B&W worden

GBA.. BRP..

Volgens de Wet Basisregistratie personen zijn burgers verplicht de informatie die over hen in de Basisregistratie personen (voorheen Gemeentelijke basisadministratie) staat actueel te houden.

Wie verhuist moet dus zijn woonadres wijzigen.

In het geval van (mobiele, tijdelijke) Tiny Housing is dat soms niet mogelijk, simpelweg omdat een woonadres ontbreekt of omdat voor de woning geen bouwvergunning is afgegeven. Bewoners van voertuigen of vaartuigen kunnen zich tijdelijk op het adres van iemand anders inschrijven.

Er is dan sprake van een “briefadres”, waarvan de gebruiker niet geldt als bewoner van dat adres.

Het briefadres is in eerste instantie bedoeld voor daklozen, schippers, mensen die in scheiding liggen, of zij die tijdelijk in het buitenland wonen.

Per gemeente verschilt de duur van zo’n brief-

TREND! behandeld. Deze omgevingsvergunning wordt wel gewoon getoetst aan het Bouwbesluit, maar aangezien het om een tijdelijke situatie gaat kan worden uitgegaan van de subgebruiksfunctie “tijdelijke bouw”. Tijdelijke bouw mag op hoofdlijnen voldoen aan de eisen voor bestaande bouw, die veel meer ruimte bieden (zie knelpunt. Bouwbesluit).

KNELPUNT. adres en de mogelijkheid tot verlenging. Het briefadres aanvragen om tijdelijk Tiny te wonen lijkt vooralsnog dus een kronkelpaadje. Toch zouden gemeenten die Tiny Housing enthousiast ontvangen kunnen proberen hierin ruimte te scheppen. In Nijmegen wordt dit bijvoorbeeld geprobeerd en voor @Kompost Zutphen zijn zelfs tijdelijke woonadressen uitgegeven.

Het onrechtmatig inschrijven op het woonadres van vrienden of familie is overigens heel iets anders, en kan door een gemeente beboet worden.

Ook heeft zo’n inschrijving invloed op eventuele toeslagen, uitkeringen en gemeentelijke belastingen, die gebaseerd zijn op het aantal personen binnen een huishouden.

19

3. WORTELSCHIETERS Op enkele plekken in het land rookt het kacheltje al, op andere bijna.

Zoals steeds herhaald in deze notitie, het gaat dan vooralsnog om tijdelijke situatie’s, die desalniettemin het belichten waard zijn. Van Pionier, naar Broedvogel, naar Wortelschieter worden veel dezelfde maar ook steeds andere knelpunten zichtbaar. @Kompost Zutphen

E

Vitale uitstraling

Zo benadert Wonen 2.0 de natuurlijke én van de meest belangwekkende omgeving, verbouw van eigen voedsel en voorbeeldprojecten op dit moment het delen van voorzieningen als integraal is @Kompost Zupthen, ontwikkeld door onderdeel van de woonervaring. Op zich Sant en Solange Ruyter van 2Open, dat is die naar buiten en naar elkaar gerichte medio 2016 gerealiseerd zal worden. houding geen nieuwe uitvinding, maar Opvallend aan dit project zijn de met Wonen 2.0 concretiseert deze door visie en zorgvuldigheid uitgewerkte bijvoorbeeld een gebruiksovereenkomst landschappelijke, sociale en financiële te hanteren waarin een wekelijkse aspecten, die in principe prima bijdrage wordt gevraagd van tenminste geschikt zijn om naar een permanente één dagdeel (voor algemene taken en situatie te vertalen. Sterker nog, Sant onderhoud van de woonomgeving). en Solange hebben hun nieuw kijk op Dat soort maatregelen borgt een wonen (Wonen 2.0) ook werkelijk in vitale uitstraling en kan de angst voor beide varianten, permanent en tijdelijk, woonwagenachtige praktijken bij uitgewerkt (zie 2Open.nl, “@Kompost” bestuurders of omwonenden wegnemen. en het “dorpsLandgoed”).

Vooralsnog is @Kompost Zupthen de tijdelijke variant die doorgang vindt. De tien geplande woningen zijn trouwens niet Tiny, maar met 75m2 toch bescheiden, en binnen het project nog steeds exemplarisch voor deze notitie. Het Wonen 2.0 zoals Sant en Solange bepleiten, kent namelijk een aantal ingrediënten die, los van (regel)technische oplossingen, voor de opschaling van Tiny Housing als serieuze bouwstroom interessant kunnen zijn.

20

Wooncoöperatie

@Kompost Zutphen kiest er bovendien voor alle bewoners samen verantwoordelijk te maken voor hun woning en woonomgeving door een wooncoöperatie op te richten. Leden betalen eenmalig een ledenstorting en maandelijks een gebruiksvergoeding waar een duurzame woonervaring tegenover staat die veel verder reikt dan de woning zelf. Pacht van de eigen kavel, gedeelde gronden, voorzieningen

en installaties, energiekosten, alsmede de verhuizing naar een volgend terrein zijn daarin opgenomen. Sant en Solange spreken daarom van “permanent tijdelijk”. Financiering van de woningen wordt gezocht in een combinatie van externe partijen en binnen de coöperatie zelf. @ KOMPOST ZUTPHEN 2Open

FINANCIERING

KNELPUNT.

Zo ongeveer alles is goedkoper aan een klein huis. Toch is de financiering ervan met een hypotheek niet vanzelfsprekend.

Daarnaast maakt de vrijheidsdrang die tot het dna van veel “Tiny House People” behoort dat geld niet in eerste instantie bij de bank wordt gezocht.

De kosten voor een Tiny House verschillen natuurlijk sterk en hangen af van vele factoren.

De één heeft wat achter de hand, anderen sparen er driftig voor. Daarnaast wordt bij familie of vrienden vaak (bij)geleend. De werkelijke kosten voor permanente Tiny Housing beginnen echter bij de Nederlandse grondprijzen.

Pachten of huren van grond zou uitkomst kunnen bieden, bijvoorbeeld in samenwerking met een woningcorporatie. In Weert worden door Wonen Limburg tijdelijk dertig Heymans One woningen geplaatst, maar wat als in de toekomst zo’n corporatie alleen de grond aanbiedt, waarbij, binnen bepaalde kaders, een mobiele woning zelf geplaatst mag worden?

Daarnaast zou binnen een wooncoöperatie, zoals @Kompost Zutphen, met een “duurzame” gebruiksovereenkomst, huur- of verkoopconstructie, of een combinatie daarvan, de bewoning van Tiny Houses voor verschillende doelgroepen mogelijk kunnen worden gemaakt.

NUTS! De aansluiting op nutsvoorzieningen kent binnen het Bouwbesluit in feite twee componenten: de fysieke voorziening zelf, bijvoorbeeld het aansluitpunt, en het gebruik maken van “het openbare distributienetwerk”.

Voor de fysieke voorzieningen worden per soort eisen gesteld met het oog op veiligheid en gezondheid. Maar ook het wel of niet verplicht gebruik maken van het openbare distributienetwerk is voorgeschreven.

Zo is aansluiting op het elektriciteitsnetwerk in principe verplicht, wanneer de aansluitafstand niet meer dan 100 meter bedraagt, of de aansluitkosten niet hoger zijn dan voor deze afstand geldt. Hetzelfde gaat op voor aansluiting op gas, (stads)warmte en drinkwater maar dan voor een afstand van 40 meter. Toch kan juist met betrekking tot deze eisen, middels een alternatieve voorziening voor het betrekken van bijvoorbeeld elektriciteit (PV cellen), in principe beroep worden gedaan op het gelijkwaardigheidsbeginsel. Mocht dat al nodig zijn, want in 2015 is onder artikel 1.12a opgenomen dat op het bouwen van een woonfunctie voor particulier eigendom artikel 6.10 Aansluiting op het distributienet voor elektriciteit, gas, en warmte is komen te vervallen.

Riolering en IBA’s

Aansluiting op riolering is een ander verhaal.

In principe schrijft het Bouwbesluit, net als bij de bovengenoemde voorbeelden een fysiek veilige en gezonde situatie voor. Daadwerkelijke aansluiting op riolering valt echter onder de

KNELPUNT. wettelijke zorgplicht van de gemeente, en deze zal in principe een aansluiting verplichten wanneer dat redelijkerwijs mogelijk is. Een gemeente kan echter bij de provincie ontheffing aanvragen van deze zorgplicht waardoor de eigenaar van het betreffende perceel zelf verplicht wordt conform geldende “lozingsbesluiten” afvalwater te zuiveren. Er wordt dan gesproken over een “Individuele Behandeling van Afvalwater”, ofwel IBA. Deze bestaan in vier verschillende klassen.

Binnen de zogenaamde “verbrede zorgplicht” die gemeenten vervolgens kunnen toepassen, worden deze IBA’s als verlengstuk van het riool gezien en ook als dusdanig geplaatst en beheerd.

De gemeente heft in dat geval rioolheffing.

Voorbeelden daarvan zijn nu voornamelijk in het buitengebied te vinden maar het principe zou wellicht goed aan kunnen sluiten op Tiny Housing.

Individueel gezuiverd water drinken stuit overigens op nog een extra lastigheid, tussen de Pioniers gaven we al het voorbeeld van Sustainer Homes en Tiny Tim: in geval van commerciële verhuur moet dit soort drinkwater door het waterschap regelmatig gecontroleerd worden, een zeer kostbare maatregel. Dit schrikt commerciële partijen af. Tiny Tim en Hollands Noorderkwartier onderzoeken samen de (on) mogelijkheden. *In een helofytenfilter wordt water gezuiverd dankzij, met name, de bacteriën die rondom de wortels van bepaalde planten leven (zie afb pag 23).

21

4. ECONESTEN Econesten nemen een laatste, stevige plek in binnen de hedendaagse ontwikkelingen. Econesten (vaak hele dorpen of wijken) zijn in een aantal opzichten the real thing. Vaak vanuit een diep liggende, gedeelde motivatie en indrukwekkende toewijding worden deze nesten niet alleen voor nu, maar juist ook met oog op een generatie na ons gebouwd. De woning is, net als bij @Kompost Zupthen, vaak onderdeel van een bredere kijk op wonen die zelfvoorziening, sociale samenhang (community) en gezonde voeding omarmt.

T

egenstrijdig genoeg zien Econesten lijstje werd voorgelegd aan het Miniser, bekeken door de bril der stereo- terie van Infrastructuur en Milieu. Uittypen, soms wel wat gedateerd en wol- eindelijk bleken drie van de knelpunten lig uit. En ze zijn zeker niet altijd Tiny, echt niet binnen de regels te passen, laat staan betaalbaar. Alhoewel het niet waarvoor vervolgens de experimenteerverbaast dat Tiny ook hier voet aan de status werd bepaald. Het ging daarbij grond begint te krijgen. Zoals in Eco- om (te) kleine verblijfsruimten, te weidorp Boekel, een dorp in ontwikkeling nig daglichttoetreding, en hergebruik dat voor die voet aan de grond gebruik van bouwmaterialen. maakt van de Crisis- en herstelwet.

Crisis- en Herstelwet

De Crisis- en herstelwet (Chw) heeft als doel om werkgelegenheid en duurzaamheid te stimuleren. De wet voorziet in een tijdelijke Experimenteerbepaling waarvoor twee keer per jaar een procedure start. Met deze bepaling op zak mag, nog los van de gelijkwaardigheidsbepaling binnen het Bouwbesluit zelf, voor tien jaar van vooraf bepaalde eisen worden afgeweken.

Boodschappenlijstje

HELOFYTENFILTER Onderdeel van zwemvijver Braamtuinen 22

Voor de vijf permanente Tiny Houses die Ecodorp Boekel ambieert werd een lijstje opgesteld met vijftien mogelijke knelpunten (zie ecodorpboekel.nl). Dat

Tijdelijk of niet?

Ecodorp Boekel is samen met een paar andere projecten een vreemde eend in de bijt van de Chw. Deze is voornamelijk gericht op het aanjagen van grote infrastructurele projecten. Toch is de belangstelling voor Boekel groot, en wordt het Ecodorp goed in de gaten gehouden door het Ministerie van I&M, maar ook door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. De verwachting is dat bij een succesvol experiment de Tiny Houses permanent kunnen blijven staan.

Boekel

De gemeente Boekel blijkt in dit verhaal ook een belangrijke duit in het zakje te doen. Boekel, een gemeente die uit

NAWOORD

meerdere buurtschappen is ontstaan, blijkt een eigenwijze en innovatieve traditie te hebben wat betreft regelgeving. Zo is Boekel bijvoorbeeld de eerste gemeente geweest die de welstandsnota heeft afgeschaft en werkt met zogenaamde flits- of balievergunningen.

In het geval van het Ecodorp wordt negatief bestemd, wat veel vrijheid laat, aangezien alleen dat wat echt niet mag wordt geformuleerd.

Niets staat de bouw van woningen met een oppervlakte van 50m2 of minder in de weg; het is de vraag die (nog?) lijkt te ontbreken bij degenen die het zich kunnen veroorloven grond te kopen. Halveer die vierkante meters en het wordt regeltechnisch gezien spannend, maar zelfs dan zou met kleine aanpassing in wet- en regelgeving en door het toespitsen van ruimtelijke plannen zonder twijfel op grote schaal Tiny gebouwd kunnen worden.

Aardehuizen Olst

Een ander mooi voorbeeld van een Ecodorp dat door volharding en samenwerking al in de praktijk heeft gebracht waar Tiny Housing nog mee worstelt, is Ecodorp Olst. Deze wijk van 24 woningen gebouwd van strobalen, is namelijk niet aangesloten op het riool (terwijl de naast gelegen wijk wel gewoon is aangesloten) en zuivert het eigen afvalwater met een gezamenlijk helofytenfilter.

D HUIS IN ALMERE BUITEN, STRIPHELDENBUURT Gepost door Piet Koole in de besloten FB groep Tiny House Nederland

e vraag lijkt eerder of de behoeftes onderzocht, zoals binnen de “labsitudie schuilen achter de Tiny House atie” van de BouwEXPO nu gebeurt. De Movement, wanneer bijvoorbeeld “het mogelijkheid tot de pacht van kleine grote bouwen” het kleine bouwen adop- kavels waarop compact, en eventueel teert, werkelijk gezien zullen worden en mobiel, gebouwd mag worden zou daar beantwoord. De behoefte aan vrijheid, één van kunnen zijn. Eén die niet in de eigenheid, verbondenheid, zelfvoorzie- schaduw van bijvoorbeeld woonwagenning, ontspullen en een betaalbare maar kampen (zie pagina 4) hoeft te staan, gezonde woning is nog iets anders dan maar juist in het volle licht van een snel de ontwikkeling van een buurtje met veranderende samenleving, kleine koopwoningen en een duurzaam sausje. Vandaar ook dat we als voorbeeld van een holistische benadering wortelschieter @Kompost Zupthen benoemen, en de Econesten als aparte categorie opnemen.

Alhoewel klein bouwen op het eerste gezicht struikelt over allerlei regeltjes zal een succesvolle inbedding in Nederland mogelijk vooral afhangen van de context waarbinnen dat dus gebeurt.

Die context zou ons inziens goed onderzocht kunnen worden in de vorm van enkele experimentele dorpjes, of “Tiny Villages” (zie pag 5).

Daarnaast zouden nieuwe stedenbouwkundige smaken verder kunnen worden 23

BELANGRIJKSTE BRONNEN

Titel: Notitie Tiny Housing Auteur: Arthur van der Lee Research: Arthur van der Lee Jelte Glas Daniël Venneman Extern Advies: Nieman Lay-out: Arthur van der Lee Eindredactie: SHEtekst In opdracht van:

Gemeente Almere / BouwEXPO Tiny Housing Het Woningbouwatelier

Contact: info@woonpioniers.nl woonpioniers.nl +31 6 51048521 Woonpioniers: Woonpioniers ontwerpt en realiseert moderne woonconcepten, begeleidt innovatieve projecten en geeft advies. We bouwden één van de eerste Tiny Houses in Nederland, de Porta Palace, en zijn betrokken bij verschillende initiatieven.

Woonpioniers - mei 2016 24

Het merendeel van de in deze notitie genoemde initiatiefnemers en ondernemers hebben we persoonlijk gesproken. Onze dank gaat naar hen uit voor de geboden openheid. Speciaal danken we Marjolein Jonkers en het team achter Tiny House Nederland; zij nemen een centrale rol in binnen de Tiny House-beweging en hebben ons gevoed met waardevolle informatie. Voorts heeft Adriaan de Jong, senior adviseur bij Nieman, ons vanaf de zijlijn voortreffelijk geholpen met het doorgronden van het Bouwbesluit.

BELANGRIJKSTE ONLINE BRONNEN:

rijksoverheid.nl onlinebouwbesluit.nl bouwbesluitonline.nl infomil.nl binnenlandsbestuur.nl federatieruimtelijkekwaliteit.nl tinyhousenederland.nl marjoleininhetklein.com hetkanwel.nl riool.net wikipedia.nl adriduivesteijn.nl hetwiel.nl nieman.nl

TINY HOUSE UIT 1906 46m2, vraagprijs €142.000, recent aangeboden op Funda