EDUCATIEVE BACHELOR IN HET ONDERWIJS
SECUNDAIR ONDERWIJS
Geschiedenis
PE2: Een historisch feit onderzoeken en verwerken in een lesfragment
Aquaducten in het Romeinse Rijk
Auteur: Brent Van de Staey
Lector: Els Vinckx
Academiejaar 2022 - 2023
1 Motivatie
Het onderwerp waarvoor ik gekozen heb is de Romeinse aquaducten. Deze aquaducten waren een knap staaltje architectuur voor hun tijd en legde het grondwerk voor toekomstige riolerings- en waterverdelingssystemen.
De impact van de aquaducten in het Romeinse Rijk wordt vaak onderschat. Niet alleen voorzagen zij de steden van drinkbaar water, maar verzorgden zij ook sanitair voor de steden en hadden werkplaatsen als wasserijen en leerlooierijen behoefte aan water voor de reiniging van kleding en huiden.
De aquaducten zijn het perfecte voorbeeld als we Rome willen bestuderen in het cultureel domein. Het is onmogelijk om over de Romeinse cultuur en architectuur te spreken zonder het over de aquaducten te hebben.
De historische vraag die ik heb gesteld is “Wat was de impact van de aquaducten op het Romeinse Rijk?” met als deelvragen “Hoe werkten de Romeinse aquaducten?” en “Hoe werden de aquaducten gebouwd” die dan meer betrekking hebben op het functionele aspect van de aquaducten. (Bröstrom & Busch, 2022)1
2 Actualisatie
Alhoewel we tijdens de lessen vooral gekeken hebben naar tempels en huizen wanneer we het over architectuur hebben, ben ik van mening dat we pas echt het inventieve genie van Romeinse architecten kunnen achterhalen en appreciëren wanneer we de aquaducten bestuderen. De dag van vandaag staan velen van deze aquaducten nog steeds en alhoewel ze plaats hebben moeten maken voor moderne riolering waren de aquaducten de grondleggers voor deze technologie.
We kunnen met dit onderwerp volgende eindtermen behandelen:
8.1 De leerlingen onderbouwen een historisch referentiekader met structuurbegrippen, scharnierpunten en kenmerken van een periode. (onderwijsdoelen.be)
Enkele belangrijke structuurbegrippen die aan bod komen wanneer we spreken over de aquaducten zijn onder andere rijk, republiek, imperialisme, slavernij, ongelijkheid, wetenschappen en cultuur. Ook zijn de aquaducten een van de belangrijkste kenmerken van deze periode.
8.5 De leerlingen onderscheiden informatie in historische bronnen met inbegrip van gelijkenissen en verschillen hierin tussen historische bronnen, in het licht van een historische vraag en rekening houdend met reflectie over bronnen. (onderwijsdoelen.be)
Er zijn vele bronnen te vinden over de aquaducten en is het dus wel interessant om meerdere bronnen en redeneringen te gaan vergelijken.
8.6 De leerlingen vullen aan de hand van historische bronnen en vanuit een historische vraag op beargumenteerde wijze historische beeldvorming aan. (onderwijsdoelen.be)
Wanneer we spreken over aquaducten komt het ook vaak naar boven dat dit een typisch Romeinse uitvinding was waar haar vijanden jaloers op oogden. Het is dus zeker interessant om deze verschillende perspectieven een beeld te vormen over de aquaducten en wat hun zo begeerd maakten. (Bröstrom & Busch, 2022)
3 Onderzoek
3.1 Impact van de aquaducten op het Romeinse Rijk
De Romeinse aquaducten hadden een diepgaande impact op verschillende aspecten van het Romeinse Rijk. Deze impact kan worden samengevat in de volgende aspecten:
Waterbevoorrading en sanitair: De aquaducten voorzagen de Romeinse steden van een overvloedige watertoevoer voor huishoudelijk gebruik, openbare badhuizen, fonteinen en rioleringssystemen. Dit zorgde voor verbeterde hygiëne, volksgezondheid en de ontwikkeling van een geavanceerd sanitair systeem. (JW.ORG, z.d.)
Stedelijke ontwikkeling en groei: Met de aanleg van aquaducten konden steden groeien en bloeien, omdat ze niet langer afhankelijk waren van nabijgelegen waterbronnen. De watervoorziening maakte de vestiging van nieuwe wijken, publieke gebouwen en luxueuze villa's mogelijk. (JW.ORG, z.d.)
Landbouw en irrigatie: De aquaducten leverden niet alleen water aan steden, maar ook aan landbouwgebieden buiten de steden. Dit stimuleerde de landbouwproductie en vergrootte de voedselvoorziening van het rijk. (JW.ORG, z.d.)
Technische en architectonische prestaties: De bouw van de aquaducten toonde de technische bekwaamheid van de Romeinen en hun vermogen om grote infrastructuurprojecten te realiseren. Dit droeg bij aan het imago en de grandeur van het Romeinse Rijk.
(Bröstrom & Busch, 2022)
3.2 Werking van de aquaducten
De werking van de Romeinse aquaducten kan worden samengevat in de volgende stappen:
Waterbronnen selecteren: Romeinse ingenieurs zochten naar natuurlijke waterbronnen, zoals rivieren, meren of bronnen, die zich op een hoger gelegen gebied bevonden dan de stad die ze wilden voorzien van water. (Bröstrom & Busch, 2022)
Gradiënt en hellingshoek: De ingenieurs berekenden de optimale gradiënt en hellingshoek voor de aquaducten, zodat het water op natuurlijke wijze naar de stad kon stromen. Ze maakten gebruik van het principe van zwaartekracht om het water te laten stromen. (Carr, 2019)
Constructie van de aquaducten: De aquaducten bestonden uit een reeks bogen, tunnels en kanalen. De bogen werden gebouwd met behulp van bekistingen en steigers. Het gebruik van speciale mortel, zoals Romeinse cement, zorgde voor duurzaamheid en stabiliteit van de constructie. (Carr, 2019)
Waterfilters en distributie: Voordat het water de stad bereikte, werd het gefilterd om het schoon te houden. Het water werd vervolgens via leidingen en pijpen naar de verschillende delen van de stad geleid, zoals de openbare badhuizen, fonteinen en privéwoningen. (Bröstrom & Busch, 2022)
3.3 Constructie van de Romeinse aquaducten
De constructie van de Romeinse aquaducten vereiste geavanceerde technieken en zorgvuldige planning. Hier zijn enkele van de belangrijkste methoden die werden gebruikt:
Gebruik van natuurlijk landschap: Romeinse ingenieurs maakten gebruik van het natuurlijke landschap, zoals heuvels en bergen, om de hoogteverschillen te overbruggen en zo de gradiënt te optimaliseren. (Bröstrom & Busch, 2022)
Steigers en bekistingen: Om de bogen te bouwen, werden steigers en bekistingen gebruikt om het werkplatform te bieden en de vorm van de bogen te bepalen. Romeinse ingenieurs pasten de methode van segmentale boogconstructie toe, waarbij de bogen in kleine delen werden gebouwd en vervolgens aan elkaar werden bevestigd. (Bröstrom & Busch, 2022)
Bouwmaterialen: Romeinse aquaducten werden gebouwd met behulp van verschillende bouwmaterialen, zoals steen, beton, hout en baksteen. De Romeinse cement, op basis van een mengsel van kalk, puimsteen en vulkanische as, was van cruciaal belang voor de stabiliteit en duurzaamheid van de constructies. (Bröstrom & Busch, 2022)
3.4 Conclusie
De Romeinse aquaducten waren een technisch meesterwerk en hadden een diepgaande impact op het Romeinse Rijk. Deze systemen voorzagen de steden van een overvloedige watertoevoer, verbeterden de hygiëne en volksgezondheid, stimuleerden de stedelijke groei en landbouwproductie en droegen bij aan het imago van het Romeinse Rijk. De constructie van de aquaducten vereiste geavanceerde technieken en zorgvuldige planning, waarbij gebruik werd gemaakt van het natuurlijke landschap, steigers en bekistingen, en geavanceerde bouwmaterialen zoals Romeinse cement. De Romeinse aquaducten blijven tot op de dag van vandaag een indrukwekkend bewijs van de technische vaardigheden en prestaties van de Romeinen. (Bröstrom & Busch, 2022) (JW.ORG, z.d.)
4 Fragment
Het gekozen fragment is een verhaalfragment uit het boek Pompeii van Robert Harris (2003). Dit fragment laat zien hoe de Aqua Augusta aquaduct werkte en welke indruk het maakte op de personages in het boek. Het beschrijft ook de uitgebreide kennis van de Romeinse ingenieurs op het gebied van hydraulica en hun vermogen om water bergopwaarts te laten stromen
“De volgende ochtend daalde Marcus af naar de waterwerken van Aqua Augusta, in de buurt van Misenum, waar hij het eerste deel van zijn werkzaamheden als Aquarius zou verrichten. De meester van de aquaducten, Sextus Julius Frontinus, begroette hem in een leren harnas en sandalen, en voerde hem rond langs de lange rijen van de grijze stenen bogen. Sommige ervan waren honderden jaren oud en overleefden alles wat de natuur en de mensheid konden bedenken.
"Zie je dat water daar beneden stromen?" vroeg Frontinus.
Marcus keek neer op de ondiepe, modderige stroom die zich een weg baande tussen de voeten van de bogen. Het leek nauwelijks meer dan een beekje, maar het was de slagader van Rome, het levensbloed van de stad.
"Ja, heer," zei hij.
"Dat is de Aqua Claudia," zei Frontinus. "Het water komt van zo'n dertig mijl afstand, uit de bergen. De Aqua Anio Novus komt uit de heuvels verder naar het oosten. Ze kruisen elkaar hier en vormen samen de Aqua Augusta. Er zijn nog zes andere aquaducten die de stad voeden, maar deze zijn de belangrijkste. Alleen al de Aqua Claudia en de Aqua Anio Novus leveren samen zo'n 120 miljoen liter water per dag."
Marcus keek opnieuw naar het kleine beekje dat voor hem lag en probeerde zich voor te stellen wat er zou gebeuren als het opdroogde. Maar hij kon het niet. Hij was opgegroeid in de heuvels, waar water altijd overvloedig was. Pas nu realiseerde hij zich hoe afhankelijk de stad was van de aquaducten die dit water naar Rome brachten.
Opnieuw daalde hij een trap af en begaf zich naar de kelders, die in het ondergrondse gewelf van de Aqua Augusta waren uitgehakt. Het was een donker, bedompt labyrint, waarin hij niet langer dan een paar minuten wilde blijven. Toch hield hij even stil bij een opening in het plafond om naar het geraas te luisteren van het water dat door de grote pijpen stroomde, uitgestrekt over een afstand van honderd kilometer, vanaf de heuvels van Serino en de gletsjers van de Sarno, langs de flanken van de Vesuvius, dwars door Pompeii en uitmondend in het enorme reservoir onder het tempelplein. Er was niets dat de Romeinen niet wisten over hydraulica: hun ingenieurs waren in staat geweest om water zelfs bergopwaarts te laten stromen. In Pompeii gebruikte het aquaduct de natuurlijke vallei van de Sarno om zijn weg naar de stad te vinden; het kwam binnen bij het hoogste punt en stroomde vervolgens bergafwaarts naar het laagste punt.” (Harris, 2003)
Vraag 1: Wat is de functie van de Aqua Augusta en waarom is deze zo belangrijk voor de stad?
Dit aquaduct voorziet de stad van 120 miljoen liter per dag en is zo vitaal voor de vele inwoners van deze steden.
Vraag 2: Met welke zin in het fragment kan je de vernuftigheid van Romeinse ingenieurs verduidelijk? Beargumenteer je antwoord.
“Er was niets dat de Romeinen niet wisten over hydraulica: hun ingenieurs waren in staat geweest om water zelfs bergopwaarts te laten stromen.”
In de tijd van het Romeinse Rijk bestonden er nog geen automatische pompen en moesten ingenieurs vertrouwen op de zwaartekracht en wiskunde om water omhoog te laten stromen.
5 Literatuurlijst
1. Broström, N., & Busch, N. G. (2022). Alle steden wilden een aquaduct: Water gaf Rome macht. Historianet.nl. Raadpleegbaar via https://historianet.nl/beschavingen/romeinse-rijk/alle-steden-wilden-een-aquaduct-water-gafrome-macht#Rome-had-een-groot-voordeel
2. Carr, K. (2019, 15 oktober). Roman aqueducts - Pont du Gard, Segovia, and more - Quatr.us Study Guides. Quatr.us Study Guides. Raadpleegbaar via https://quatr.us/romans/roman-aqueducts-water-ancient-rome.htm
3. Harris, R. (2003). Pompeii. Random House.
4. JW.ORG. (z.d.). Romeinse aquaducten: indrukwekkende staaltjes van bouwkunst. JW.ORG. Raadpleegbaar via https://www.jw.org/nl/bibliotheek/tijdschriften/g201411/aquaducten-romeinse-bouwkunst/
5. Onderwijsdoelen. (z.d.). https://onderwijsdoelen.be/