Examinering brandweeronderwijs

Examinering van het brandweeronderwijs op hoofdlijnen

De Brandweeracademie is onderdeel van het Instituut Fysieke Veiligheid.

2

Examinering van het brandweer­ onderwijs op hoofdlijnen Inleiding De verbetering van het brandweeronderwijs heeft in de laatste jaren vele impulsen gekregen. Met de Regeling personeel veiligheidsregio’s is per 1 oktober 2010 het functie- en competentiegerichte duaal onderwijssysteem ingevoerd. De inwerkingtreding van de Wet veiligheidsregio’s en daarmee de inrichting van het Instituut F ­ ysieke Veiligheid (IFV) als landelijk kennisinstituut is per 1 januari 2013 gerealiseerd. In het ‘Versterkingsplan brandweeronderwijs in Nederland’ (juni 2012) is vervolgens een gezamenlijke visie en een daadkrachtige aanpak gepresenteerd voor de versterking van de organisatie en kwaliteitsborging van het brandweeronderwijs in de meest brede zin.

Herontwerp van de examinering van de brandweerfuncties was één van de speerpunten van het project Versterkingsplan Brandweeronderwijs (VBo). Doel was om het brandweer­onderwijs te versterken door een nieuwe manier van examinering te ontwikkelen. Gewenste resultaat is een vanuit visie ontwikkeld en onderzocht kwaliteitsmodel, voorzien van het implementatieplan.

Project VBo

Dit document vormt een eerste stap in het realiseren van een nieuwe manier van ­examineren. Het bevat een visie op examinering aan de hand van geformuleerde ­uitgangspunten en een model van het nieuwe examenstelsel.

Essentiële verbeteringen ten opzichte van de huidige examinering De nieuwe manier van examinering kenmerkt zich door een groot aantal verbeteringen ten opzichte van de huidige manier van examineren: Een groot gedeelte van elke proeve vindt plaats op het opleidingsinstituut, gedurende de opleiding. Het afleggen van een proeve is hiermee niet meer één momentopname waarin een deelnemer zich moet bewijzen. Gedurende de gehele leergang werkt een deelnemer aan het verzamelen van bewijsmateriaal waaruit blijkt dat hij vakbekwaam is.

Er is sprake van een optimale aansluiting tussen de opleiding en de examinering. De opleiding en de examinering worden door eenzelfde werkveldadviescommissie vastgesteld.

Tijdens de ontwikkeling stelt een clusterwerkgroep één document op: het opleidings- en examenplan, waarin de onderlinge afstemming wordt geborgd.

Opleidingsinstituten krijgen meer verantwoordelijkheid. Een groot deel van de toetsing vindt plaats op en onder verantwoordelijkheid van het opleidingsinstituut. Beoordelaars en een deel van de examinatoren zijn afkomstig van het instituut waar de opleiding ­ verzorgd wordt.

Meer borging van de kwaliteit en aandacht voor het professionaliseren van de mensen die betrokken zijn bij examinering (en opleiden). Docenten op de opleidingsinstituten krijgen immers een uitgebreidere, beoordelende rol.

De examinering kan per functie verschillen. Er wordt kritisch gekeken naar wat er minimaal noodzakelijk is om de vakbekwaamheid van een beginnend beroepsbeoefenaar te waarborgen.

Examinering is efficiënt: te toetsen aspecten worden in principe maar één keer getoetst, daar waar mogelijk geïntegreerd in het opleidingsprogramma.

3

Projectopbrengsten De volgende projectresultaten zijn opgeleverd: Notitie Examinering van het brandweeronderwijs op hoofdlijnen Kwaliteitsmodel Examinering (Onderwijs-) en Examenregeling Brandweeronderwijs Financiële vergelijking oude versus nieuwe situatie Een blauwdruk voor de examinering van elke wettelijke brandweerfunctie Implementatieplan

De examinering van het brandweeronderwijs op hoofdlijnen Uitgangspunten

In het kader van de verbetering van het brandweeronderwijs in Nederland is een nieuwe visie op examinering van brandweerfuncties geformuleerd. De uitgangspunten voor het nieuwe examenstelsel zijn:

1 Examinering sluit nauw aan bij de actuele beroepspraktijk De eisen die aan de vakbekwaamheid van een beginnend beroepsbeoefenaar worden gesteld, zijn leidend voor de inhoud en de wijze van examinering. Het draait bij de examens om cruciale kennis, vaardigheden en gedrag voor de beginnend beroepsbeoefenaar.

2 Examinering en opleiding gaan hand in hand Examineren en opleiden vormen een integraal geheel en sluiten goed op elkaar aan.

De deelnemer krijgt tijdens zijn opleiding regelmatig feedback over zijn leerprestaties.

3 Examinering sluit aan bij duaal leren Deelnemers leren afwisselend in de beroepspraktijk en binnen een opleidingsinstituut.

De deelnemer voert zelf de regie over zijn leerproces en wordt daarbij ondersteund door het opleidingsinstituut en zijn werkgever. Een deel van de beoordeling kan dan ook plaatsvinden op de werkplek.

4 Examinering is maatwerk Verschillende brandweerfuncties worden verschillend geëxamineerd, afgestemd op de inhoud van de functie.

5 Examinering is mensenwerk Om een onafhankelijke en objectieve examinering te realiseren, spelen de kwaliteit, professionaliteit en vakbekwaamheid van beoordelaars en andere actoren een belangrijke rol. Ze moeten voldoen aan (minimale) kwaliteitsstandaarden en worden in hun rol opgeleid, begeleid en gecontroleerd.

6 Opleidingsinstituten en het IFV voeren samen de regie Opleidingsinstituten en het IFV werken in het nieuwe examenstelsel nauw samen en ­hebben ieder hun eigen verantwoordelijkheden.

7 Het examenstelsel is efficiënt, effectief en betaalbaar Efficiency, effectiviteit en betaalbaarheid vormen samen met kwaliteit de norm voor de inrichting van examens. Centraal staat de vraag: “Hoe meten we wat we willen meten en hoe doen we dat op doelmatige wijze?” De kosten van examinering zijn in het nieuwe stelsel inzichtelijk.

8 Het examenstelsel is inzichtelijk en transparant De opzet van de examens en bijbehorende criteria zijn helder beschreven en de examens zijn voorzien van duidelijke afnamecondities: alle betrokkenen weten precies wat er van hen wordt verwacht.

4

1 Model voor het nieuwe ­examenstelsel Figuur [1] is een schematische weergave van de nieuwe opzet van een Proeve van ­bekwaamheid. Deze bestaat in ieder geval uit het beoordelingsportfolio en afhankelijk van de functie kan er een examen plaatsvinden.

Beoordelingsportfolio (interne beoordeling)

Opdrachten

Opdrachten

Opdrachten

Toetsen

Toetsen

Toetsen

Zelfstudie

Leren op de werkplek

Kerntaak/Onderwijsblok Leren op het opleidingsinstituut

Zelfstudie

Leren op de werkplek

Kerntaak/Onderwijsblok Leren op het opleidingsinstituut

Zelfstudie

Leren op de werkplek

Kerntaak/Onderwijsblok Leren op het opleidingsinstituut

Examen (externe beoordeling) (deel)examen toepassing van kennis en inzicht, probleemoplossende vaardigheden, communicatieve vaardigheden

Diploma Figuur 1 Proeve van ­Bekwaamheid

vast onderdeel optioneel

Kerntaken In het nieuwe examenstelsel zijn onderwijs en examinering geordend op basis van het kwalificatiedossier en de daarin beschreven kerntaken. In het kwalificatiedossier staan de (minimale) eisen aan de vakbekwaamheid van een beginnend beroepsbeoefenaar in een functie. Het kwalificatiedossier beschrijft ook de kerntaken: de specifieke werkzaam­ heden van de ­beroepsbeoefenaar.

Examen- en opleidingsplan Aan de hand van een standaardformat wordt in het examen- en opleidingsplan ­beschreven wat de opzet en de inhoud van de opleiding is, wat de opzet en inhoud van de proeve van bekwaamheid is, en hoe de onderlinge samenhang is. De proeve van ­bekwaamheid bestaat uit het beoordelingsportfolio (zie hierna) en het examen.

5

Het kwalificatiedossier en het examen- en opleidingsplan worden vastgesteld door (deels) het Ministerie van Veiligheid en Justitie en (deels) de branche.

Beoordelings­portfolio In zijn beoordelingsportfolio verzamelt de deelnemer bewijzen voor de verworven ­kerntaken door het maken van o.a. portfolio-opdrachten en toetsen. Hij is zelf verantwoordelijk voor zijn leerproces en daarmee ook voor de voortgang van zijn beoordelingsportfolio. Hij wordt aangesproken op zijn drijfveren en het nemen van verantwoordelijkheden en wordt begeleid door verschillende actoren (leerwerkplekbegeleider, trajectbegeleider, docent). Het maken van de portfolio-opdrachten en toetsen is niet vrijblijvend en is een voorwaarde om deel te kunnen nemen aan een examen.

Het opleidingsinstituut is verantwoordelijk voor de afname en beoordeling van het beoor­delingsportfolio. De vorm, inhoud en beoordelingscriteria van een portfolio zijn afhankelijk van de functie en worden afgeleid van het kwalificatiedossier. In het beoordelingsportfolio staat het (in realistische opdrachten) toetsen van elementaire kennis en vaardigheden ­centraal: die kennis en vaardigheden die voorwaardelijk zijn om het examen met goed gevolg uit te ­kunnen voeren.

Elk opleidingsinstituut heeft een commissie toezicht lokale toetsing die de kwaliteit en afname van de beoordelingsportfolio’s waarborgt; het Bureau toezicht examinering en certificering (TEC), onderdeel van het IFV, houdt toezicht op de uitvoering van deze taak.

Examen Bij sommige functies kan de proeve van bekwaamheid daarnaast ook bestaan uit het afleggen van een examen. Hierbij wordt vastgesteld of de deelnemer de kerntaak of kerntaken in voldoende mate beheerst en geïntegreerd weet toe te passen. Bij het examen worden andere criteria getoetst dan in het beoordelingsportfolio, de nadruk ligt op integratie van toepassing van kennis en inzicht, probleemoplossende vaardigheden en communicatieve vaardigheden in een realistische context. Het examen wordt afgenomen door externe beoordelaars die worden aangestuurd door het IFV, waarbij één beoordelaar afkomstig is van het eigen opleidingsinstituut. Afhankelijk van de functie kan een examen uit één of meer examenvormen bestaan en uit meerdere examens die op ­verschillende momenten in de opleiding worden afgenomen.

In het nieuwe stelsel hoeven niet alle wettelijke functies middels een examen te worden getoetst. Met name de repressieve en enkele beheersmatige functies kunnen aan de hand van een examen (na goedkeuring van het beoordelingsportfolio) worden getoetst, voor de overige functies kan een volledig en goedgekeurd beoordelingsportfolio volstaan.

Diploma Als de deelnemer het beoordelingsportfolio en, indien van toepassing, het examen met voldoende resultaat heeft afgerond, ontvangt hij een diploma van het IFV. De cesuur (de grens tussen een voldoende of onvoldoende, ook wel de zak /slaaggrens ­genoemd) is bij de onderdelen van de proeve van bekwaamheid zodanig ingericht dat onderdelen die essentieel zijn voor een veilige beroepsuitoefening, met een gunstig gevolg moeten zijn afgelegd. Het behalen van een kardinaal onvoldoende (KO) is nog steeds mogelijk. Dit wil zeggen dat een deelnemer die laat zien dat hij cruciale hande­ lingen onvoldoende beheerst, zakt voor het betreffende (deel)examen.

6

2 Samenwerking in het nieuwe ­examenstelsel In het nieuwe stelsel zijn de taken en verantwoordelijkheden verdeeld conform ­onderstaande tabel (figuur [2]). Hierbij werken alle partijen nauw met elkaar samen om opleiding en examinering goed op elkaar aan te laten sluiten.

Figuur 2 Verdeling taken en verantwoordelijk­ heden

Opleidingsinstituut

Organisatie, uitvoering, beoordeling en registratie ­beoordelingsportfolio; Selecteren, opleiden, begeleiden interne beoordelaars, Planning en organisatie examens Borging kwaliteit door commissie toezicht lokale toetsing

IFV

Regie over ontwikkeling en o ­ nderhoud ­beoordelingsportfolio’s en examens Selecteren, opleiden en begeleiden examinatoren voor ­landelijke pool Coördinatie inzet examinatoren in samenspraak met ROI’s Diplomering

Bureau toezicht examinering en certificering (TEC) ­(onderdeel IFV)

Vaststellen examens Toezicht op: Kwaliteit en onafhankelijkheid van de ontwikkeling.

Organisatie en afname van ­beoordelingsportfolio’s en ­examens Uitgifte diploma’s

7

3 Totstandkoming van examens en opleidingen Figuur [3] geeft de cyclus weer voor de totstandkoming van examens en opleidingen.

Kwalificatiedossier Vaststelling door ministerie (deels) en vaststelling door branche (deels)

Examen- en opleidingsplan

IFV i.s.m. de branche

Figuur 3 Cyclus voor de 足totstandkoming van examens en 足opleidingen

Ontwikkelen/herzien instrumenten examinering beoordelingsportfolio examen(s) toetsmatrijs examenwijzer voor deelnemers informatie voor beoordelaars en organisatoren etc.

Ontwikkelen/herzien leermiddelen onderwijs les-, leer- en oefenstof deelnemershandleidingen docentenhandleidingen ondersteuning leerwerkplekbegeleider etc.

Opleidingsinstituten i.s.m. IFV

Uitvoering examinering en opleiden

Opleidingsinstituten en IFV leggen verantwoording af Bureau TEC houdt toezicht

Evaluatie en rapportage examinering en opleiden

Ontwikkeling en herziening Na vaststelling van het kwalificatiedossier en het examen- en opleidingsplan wordt een start gemaakt met het ontwikkelen of herzien van het exameninstrumentarium (zoals: portfolio-opdrachten en toetsen, examens en bijbehorende toetsmatrijzen, etc.) en met het ontwikkelen of herzien van leermiddelen voor deelnemers, docenten, leerwerkplekbegeleiders en trajectbegeleiders (zoals: les-, leer- en oefenstof, handleidingen, etc.).

Vervolgens worden opleiding en examinering daadwerkelijk uitgevoerd. Na afloop van de uitvoering vindt evaluatie plaats van opleiding en examinering, waarna waar nodig het examen- en opleidingsplan wordt aangepast.

8

Het is van cruciaal belang het brandweerveld te betrekken bij de ontwikkeling van ­examenproducten en opleidingen en de daar aanwezige kennis en ervaring te gebruiken om examinering en onderwijs nauw aan te laten sluiten bij de beroepspraktijk. “Samen ontwikkelen” is het motto.

Figuur [4] geeft de verschillende rollen weer voor de ontwikkeling en vaststelling van examenproducten en opleidingen.

Figuur 4 Overzicht ­rollen ontwikkeling en ­vaststelling ­onderwijsproducten

Ontwikkeling door

Vaststelling door

Kwalificatiedossier

IFV i.s.m. brandweerveld

Ministerie / brandweerveld

Examen- en opleidingsplan

IFV i.s.m. brandweerveld

Bureau TEC (het betreft alleen examenplan)

Beoordelingsportfolio

IFV i.s.m. opleidingsinstituten

Bureau TEC

Examen

IFV i.s.m. brandweerveld

Bureau TEC

Leermiddelen onderwijs

IFV i.s.m. brandweerveld

-

Evaluatie en rapportage ­examinering

Opleidingsinstituut en IFV

Bureau TEC houdt toezicht

Betrokkenheid brandweerveld De samenstelling van ontwikkelgroepen wordt vormgegeven op voordracht van het brandweerveld. Hiermee is optimale afstemming gewaarborgd met kwalificatiedossiers, opleidingsproducten en opleidingsprogramma’s, en er is gezorgd voor draagvlak vanuit het veld en continuïteit in de nodige expertise. Er ontstaan vaste ontwikkelgroepen met functionarissen die voldoen aan het expertprofiel. Zij kennen het betreffende vakgebied en kunnen wijzigingsvoorstellen doen.

Betrokkenheid van de opleidingsinstituten Vertegenwoordigers van de opleidingsinstituten nemen zitting in de ontwikkelgroepen.

Betrokkenheid van het IFV Het IFV voert de regie over het ontwikkelproces van zowel het beoordelingsportfolio als de examenproducten en werkt nauw samen met zowel het b ­ randweerveld als de ­opleidingsinstituten. Voor de vakinhoudelijke borging wordt het team vakbekwaamheid van het IFV betrokken.

De ontwikkelde examenproducten worden tussentijds en bij afronding voor vaststelling aangeboden aan Bureau TEC.

9

4 Kwaliteitsborging

De kwaliteitsborging van examineren kent de volgende pijlers: 1 Deskundige actoren met duidelijke verantwoordelijkheden De verschillende actoren in het examineringsproces moeten voldoen aan (minimale) kwaliteitsstandaarden en worden waar nodig in hun rol opgeleid, begeleid en gecontroleerd.

Voor elke actor in dit proces zijn profielen opgesteld.

2 Betrouwbare en valide examenproducten, beoordelingsinstrumenten en 足examenobjecten De wijze van examinering en de inhoud moeten van het juiste niveau zijn. Dit stelt 足 vakinhoudelijke en toetstechnische eisen aan de examenproducten, de beoordelings足 instrumenten, de examenobjecten en de examensituatie.

3 Eenvoudige transparante processen, afspraken en richtlijnen Afspraken rondom examinering worden vastgelegd in het IFV-examenreglement met 足bijbehorende uitvoeringsregelingen. Informatie en kengetallen worden periodiek in kaart gebracht en verspreid onder belanghebbenden.

4 Intern toezicht In het nieuwe examenstelsel zoals hier beschreven, wordt de ontwikkeling en afname van examens verzorgd door dezelfde organisatie die ook de les- en leerstof ontwikkelt en de regie over de uitvoering van de opleiding voert.

Het Bureau TEC is ingesteld om toezicht te houden op de kwaliteit van de ontwikkeling, organisatie en afname van de examens.

5 Kwaliteitskader Voor het bewaken van de kwaliteit van het beoordelingsportfolio en de examens is een kwaliteitskader voor examinering opgesteld. Het kwaliteitsmodel ziet er als volgt uit:

10

Figuur [5] bevat een schematische weergave van het kwaliteitsmodel examinering

Kwaliteitsmodel examinering Kritische factoren Kaders en richtlijnen

Visie examinering

Opstellen opleidings- en examenplan

Handboek examinering Examenreglement TEC Vaststellen (opleidingsen) examenplan)

Ontwikkelen en vaststellen exameninstrumentarium

Ontwikkelen en bijstellen toetsen en examens

Vaststellen toetsen en examens/eisen aan examenproduct

Organiseren, afname en beoordelen

Organisatie van toetsen en examens

Beoordelen

Afname van toetsen en examens

Vaststellen resultaat

Diplomering

Besluitvorming diplomering

Figuur 5 Kwaliteitsmodel ­examinering

Kwaliteitsborging (en processen van toezicht)

Uitvoeringsregelingen TEC

De landelijk verplichte kaders zijn bekend, worden uitgedragen en er wordt op gestuurd.

Er is een heldere en vastgelegde visie op examinering.

Er is sprake van verbinding tussen landelijke kaders en examenproducten en decentrale uitvoering.

Betrokkenen bij examinering zijn voldoende deskundig en kunnen goed functioneren.

Toetsen en examenproducten zijn landelijk ontwikkeld en vastgesteld volgens de processen en formats uit het handboek examinering.

Het werkveld is betrokken bij de ontwikkeling van toetsen en examens.

De ontwikkelaars zijn voldoende deskundig.

Alle instrumenten uit het exameninstrumentarium zijn voldoende dekkend, voldoen aan toetstechnische eisen en zijn voorzien van een cesuur.

Elke toets en examen is voorzien van heldere informatie voor de deelnemer, van een beschrijving van afnamecondities en een beoordelingsvoorschrift.

De slaag/zak-beslissing en het verlenen van vrijstellingen wordt op correcte wijze toegepast.

De bewijslast wordt gearchiveerd.

Er worden correcte diploma’s en certificaten uitgereikt.

11

5 Randvoorwaarden en ­afhankelijkheden Bij de realisatie van het hier geschetste nieuwe examenstelsel moet rekening worden gehouden met een aantal randvoorwaarden en afhankelijkheden.

Selectie aan de poort De eisen die in de praktijk worden gesteld aan de vakbekwaamheid van een beginnend beroepsbeoefenaar zijn vastgelegd in het kwalificatiedossier. Om ervoor te zorgen dat de onderwijsdeelnemer aan het eind van de opleiding aan deze eisen kan voldoen, is een adequate selectie van brandweerpersoneel noodzakelijk. Een belangrijke randvoorwaarde is dat deze selectie plaatsvindt op basis van duidelijke criteria die expliciet maken welke kwaliteiten vereist zijn om toegelaten te worden tot een brandweerfunctie en de bijbehorende opleiding.

Organisatie opleidingsinstituten Een belangrijke voorwaarde voor een succesvolle werking van het nieuwe stelsel is de kwaliteit van de diverse opleidingsinstituten. Deze krijgen immers meer taken en ­verantwoordelijkheden op het gebied van examinering. De kwaliteit van de opleidings­ instituten zal in de toekomst worden gewaarborgd door accreditatie middels het ­kwaliteitskader brandweeronderwijs.

Kenniscirculatie en contentbeheer Om voortdurend aansluiting te blijven houden bij de praktijk, is er behoefte aan een structurele invulling van de schakels van de kennisketen: ontwikkeling, validering door experts, verspreiding van kennis en vervolgens bijstellen van kennis op basis van ­feedback door gebruikers. In het kader van het Versterkingsplan Brandweeronderwijs houden meerdere projecten zich op dit moment met de invulling van deze schakels ­bezig. De ­(tussen)resultaten worden gebruikt voor de verdere uitwerking van het nieuwe ­examenstelsel.

Professionaliteit beoordelaars De uitkomsten van de projecten binnen het Versterkingsplan Brandweeronderwijs die zich bezighouden met het verbeteren van de kwaliteit van de examencommissies en met het inrichten van het intern toezicht binnen het onderwijsstelsel zijn hier van belang. Ook deze uitkomsten worden meegenomen voor de verdere uitwerking van het examenstelsel.

Digitalisering les- en leerstof Een deel van de toetsing zal gaan plaatsvinden in de (digitale) leeromgeving. De ­ontwikkeling van deze toetsing zal hand in hand gaan met de digitalisering van de lesen leerstof en is een randvoorwaarde voor de implementatie van het herontwerp.

12

Colofon Project VBo

Het document Examinering van het brandweeronderwijs op hoofdlijnen is ontwikkeld door het projectteam Herontwerp examinering van het project Versterking Brandweeronderwijs (VBo), in nauwe samenwerking met leden van het Netwerk Vakbekwaamheid & Kennis, het Landelijk Overleg Brandweer Opleidingsinstituten (LOBO), de Programmaraad Incident­bestrijding en medewerkers van het IFV.

Leden projectteam Herontwerp ­examinering Vanuit het Programma Vakbekwaamheid en kennis: Esther van den Heuvel (Veiligheidsregio Utrecht) Guido van Herten (Veiligheidsregio Limburg-Noord) Noud van Erp (Veiligheidsregio Brabant-Zuidoost) Vanuit de opleidingsinstituten/Landelijke Overleg Brandweeropleidingsinstituten (LOBO): Herry Ester (Bogo) Jan Dirk van de Ven (Bocas) Vanuit Programma Incidentbestrijding: Lucien Groenewegen (Veiligheidsregio Haaglanden) Dirk Suchy (Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant)

Vanuit Instituut Fysieke Veiligheid / Brandweeracademie: Manon Oude Wolbers (vakgroepdecaan Risicomanagement & Gevaarlijke stoffen ­Brandweeracademie) Chantal Ruijten (Bureau Toezicht, examinering, certificering, IFV) Jozé Gerrits (Examenbureau IFV) Janneke Titzing (onderwijskundige/projectleider deelproject Beheer kwalificatiedossiers, project Versterking Brandweeronderwijs) Wendy van Middelkoop (projectleider deelproject Herontwerp examinering, ­onderwijskundige/decaan Brandweeracademie)

Dit is een gezamenlijke uitgave van Brandweer Nederland en de Brandweeracademie. adres

post

t

Kemperbergerweg 783 6816 RW Arnhem Postbus 7010 6801 HA Arnhem (026) 355 24 00 © maart 2015