Stedenbouw voor deTRAGE MENS

STEDENBOUW VOOR DE TRAGE MENS EEN VOORSTEL VOOR ONDERZOEK NAAR STEDENBOUWKUNDIGE TYPOLOGIEﾃ起 EN INRICHTING VAN DE PUBLIEKE RUIMTE DIE AANSLUITEN OP HET DAGRITME VAN DE TRAGE MENS

Daniﾃｫlle Huls, architect, Bureau B+B Marieke Berkers, architectuurhistoricus Saline Verhoeven, landschapsarchitect, Bureau B+B Ann Van den Broek, choreografe, WArd/waRD Fiona de Vos, psycholoog, Studio dVO

1

2

INHOUD

SAMENVATTING 5 1.

MOTIVATIE 7 2.

PROJECTTEAM 9 3.

DOELSTELLING 11 4.

ONDERSCHEIDEND TEN OPZICHTE VAN BESTAANDE PROJECTEN

13

5.

DOELGROEP 13 6.

REALISATIEKANSEN / SAMENWERKING ANDERE PARTIJEN

15 3

7.

PUBLIEKSBEREIK 15 8.

PLAN VAN AANPAK 17

° FASE 1

ONDERZOEK, ANALYSE EN SAMENSTELLEN TOOLBOX

° FASE 2

TESTEN EN BIJSTELLEN VAN DE TOOLBOX

° FASE 3 PRESENTATIE RESULTATEN 9.

CURRICULUM VITAE TEAMLEDEN 25 10.

BUREAU B+B 55

4

SAMENVATTING

Project ‘Stedenbouw voor de Trage Mens’ is een onderzoek naar stedenbouwkundige typologieën en inrichting van de publieke ruimte die aansluiten op het dagritme van de trage mens.

Door stedenbouwkundige typologieën en inrichting van de publieke ruimte te ontwerpen die aansluiten op het dagritme van de trage mens - de hulpbehoevende, invalide, geesteszieke, oudere mens en eenieder die even niet meer mee wil in het snelle leven - ontwerpt het team niet alleen een kwalitatieve ruimte voor deze mens. Ze verbetert ook de leefomgeving van de snellere mens.

De uitkomsten worden gepresenteerd in de vorm van een toolbox, die ontwerpers en opdrachtgevers uit zowel de ruimtelijke ordening en zorg kunnen gebruiken om toekomstige stedelijke opgaven zo te ontwerpen dat ze ook geschikt zijn voor de trage mens. De toolbox zal gepubliceerd worden in een magazine.

Een digitale versie zal op verschillende blogs en websites worden aangeboden. Later zal de toolbox te vinden zijn op een website die voor een breed publiek aantrekkelijk is vormgegeven.

Deze website kan uiteindelijk uitgroeien tot een kennisplatform voor stedenbouw voor de trage mens.

5

6

¹ In de Rijksbegroting van 2011 wordt gesteld: ‘Versterking van de eerste lijn en zorg dicht bij huis is van groot belang om de groeiende zorgvraag in verband met vergrijzing en toename chronisch zieken en de daaraan gerelateerde kosten op te kunnen vangen.’ ² Koos van Zomeren in ‘Nog in morgens gemeten’, Amsterdam 2006.

1.

MOTIVATIE

De steeds sneller functionerende maatschappij laat almaar minder ruimte voor de trage mens. De ruimtelijke ordening rijmt hoe langer hoe meer met het dagritme van de snelle mens.

Rennend van A naar B wordt de beweging van de snelle mens gefaciliteerd in de inrichting en ruimte van de stad. Snel schakelend zoals we nu gewend zijn door het gebruik van internet, de mobiele telefoon en de sociale media is gelijk aan het laveren van de stedeling tussen huis, werk en stad: snel, kort en abrupt. Door de ontstane harde abrupte overgangen tussen privé en publiek is er weinig tijd en ruimte meer voor emotionele aanpassing. Het dagritme van de trage mens vindt geen aansluiting meer op deze ruimtelijke omgeving van de snellere stad.

De aankomende vergrijzingsgolf, de ontgroening van de samenleving, ontwikkelingen in de zorg en de emancipatie van de ‘zorgconsument’ leiden tot een toenemende verandering van de zorgbehoefte¹. Zo zal de komende decennia de groep van zorgbehoevenden groeien. Ook bestaat bij deze mensen vaak de wens dan wel de noodzaak (bijvoorbeeld vanwege bezuinigen) om steeds langer onderdeel uit te maken van het stedelijke leven. Deze ontwikkelingen vragen om een stad of dorp waarvan onderdelen het trage ritme van de zorgbehoevende mogelijk maken zodat hij deelgenoot kan blijven van het stedelijk leven.

Bureau B+B stedebouw en landschapsarchitectuur en Marieke Berkers, architectuurhistoricus, initieerden een onderzoek naar stedenbouwkundige typologieën en inrichting van de publieke ruimte die aansluiten op het dagritme van de trage mens. Dit onderzoek zal samen met Ann Van den Broek, choreografe (WArd/waRD) en Fiona de Vos, psycholoog (Studio dVO) verder worden uitgewerkt.

Leden van het team zijn alle gefascineerd door het thema traagheid. Onze nieuwsgierigheid richt zich op de koppeling van traagheid met de stedelijke ruimte. We constateren dat de stedelijke ruimte steeds meer aangepast wordt aan een alsmaar sneller wordende samenleving (net-

werksamenleving of informatiemaatschappij).

Het faciliteren van snelheid wordt zelfs vaak als uitgangspunt genomen bij het maken ruimtelijke plannen (Zuidas, snelwegzones). Hoe rijmt de versnelling van de samenleving en de bijpassende stedelijke ruimte met het gegeven dat er steeds meer ‘langzame’ (oudere en hulpbehoevende) mensen in het stedelijk gebied wonen?

Zonder terug te willen naar de ‘tijd dat dingen nog een hortje konden duren²’ zijn we wel van mening dat traagheid kan gelden als een kwaliteit in de samenleving.

Het projectteam is geïnteresseerd in de vraag op welke wijze bovengeschetste ontwikkelingen vertaald kunnen worden naar onderscheidende nieuwe stedenbouwkundige structuren en bijbehorende publieke ruimte, welke een identiteit kunnen bieden aan een ‘stedenbouw voor de trage mens’. Wat zijn de kenmerken en kwaliteiten van een ‘stedenbouw voor de trage mens’?

Welke interventies zijn nodig voor een metamorfose van de bestaande stad, nu bouwen in de stad de toekomstige opgave lijkt?

Het team bekijkt en analyseert verschillende stedenbouwkundige typologieën op hun morfologie, dichtheid, programma, rituelen, gedrag, ritme gebruikers, beweging, materialisatie en beplanting. Tijdens expertmeetings worden tussentijds resultaten besproken met deskundigen uit de zorg, sociologie, ruimtelijke ordening, bestuur en onderwijs. De resultaten worden gepubliceerd in een magazine en een website. De website heeft de potentie uit te groeien tot een Kennisplatform voor Stedenbouw voor de Trage Mens.

De resultaten kunnen worden ingezet bij toekomstige ruimtelijke opgaven in de bestaande stad maar ook bij de herinrichting van terreinen van zorginstellingen en de inpassing van deze terreinen in het stedelijk weefsel.

7

DaniĂŤlle Huls, architect, Bureau B+B

Marieke Berkers, architectuurhistoricus

8

Saline Verhoeven, landschapsarchitect, Bureau B+B

Ann Van den Broek, choreografe, WArd/waRD

Fiona de Vos, psycholoog, Studio dVO

2.

PROJECTTEAM

Team Daniëlle Huls, architect, Bureau B+B Marieke Berkers, architectuurhistoricus Saline Verhoeven, landschapsarchitect, Bureau B+B

In de psychologie wordt al decennia nagedacht over ‘healing environments’. Vreemd genoeg is de kloof tussen de ontwerpwereld en de denkers of ‘healing environments’ behoorlijk groot.

Ze ontmoeten elkaar veelal enkel aan tafel bij opgaven over gebouwen. Fiona de Vos, psycholoog, is een pionier op het gebied van ‘healing environments’ in Nederland.

Ann Van den Broek, choreografe, WArd/waRD Fiona de Vos, psycholoog, Studio dVO De drie teamleden uit het vakgebied Een van de drie onderzoekt, de andere twee ontwerpen vanuit architectuur en landschap.

Waar de gezamenlijkheid in zit is de manier van kijken. Alle drie zijn we gefascineerd door een stad die levend is. We willen ontrafelen hoe de stad gebruikt wordt en hoe gebruik van de stad zich ontwikkelt. We denken allen liever vanuit de kleinere korrel dan vanuit de ‘masculiene’ stedenbouw van de masterplannen. De leden van het basisteam (ontwerpers en architectuurhistoricus) spreken ondanks verschillende perspectieven elkaars taal en daarmee waarborgen we een efficiënt verloop van het proces.

We zijn van mening dat opgaven rijker worden en dat kennis kan verdiepen door disciplines buiten de ontwerpwereld te betrekken. We weten uit ervaring dat externen zoals sociologen, psychologen, mensen uit de zorgsector en dansers/ choreografen zorgen voor dynamiek in een (denk)proces. Daardoor wordt kritisch vermogen ontwikkeld en worden plannen meer doorwrocht. Ook is de kans op onverwachte, innovatieve ideeën groter.

De choreograaf en de psycholoog Door vanuit dans naar ruimte te kijken zullen we leren over menselijke gedragspatronen, gemoedstoestanden en indrukken die ontstaan in confrontatie met verschillende levensomgevingen, zaken die gelden als de belangrijkste inspiratiebronnen voor Ann van den Broek, choreograaf en oprichter van dansgroep Ward/waRD. (http://www.wardward.be)

9

10

3.

DOELSTELLING

Het doel van dit onderzoek is om beter inzicht te krijgen op de kansen en mogelijkheden die Stedenbouw voor de Trage Mens biedt. We beogen bewustwording te creëren over de toegevoegde waarde van ‘trage stedenbouw’ voor de leefomgeving. Het aanreiken van een toolbox voor de toepassing in verschillende stedenbouwkundige settings zal een belangrijk middel zijn.

Het onderzoek uit kritiek op de puur procesmatige en pragmatische benadering van stedenbouw en inrichting van de openbare ruimte. Een meer zintuigelijke benadering waarbij indrukken en emotionele ervaringen worden bewust vormgegeven zou de basis kunnen zijn voor een Stedenbouw voor de Trage Mens.

11

12

4.

ONDERSCHEIDEND TEN OPZICHTE VAN BESTAANDE PROJECTEN

5.

DOELGROEP

Er is de afgelopen jaren binnen het werkveld van de architectuur en stedenbouw veel aandacht geweest voor de zorgarchitectuur. De focus lag hierbij op de bijdrage van de (interieur)architectuur op verschillende vormen van zorgverlening. In de onderzoeken, artikelen en boeken die verschenen blijft de invloed van de stedelijke configuratie en de openbare ruimte altijd onderbelicht. Zorginstellingen zijn geëvalueerd van kleinschalige gasthuizen of begijnenhofjes, die onderdeel waren van het stedelijk weefsel naar monolithische zorgmachines, zoals zorgcentra, medische centra, ziekenhuizen en bejaardentehuizen. Deze zorggebouwen liggen veelal geïsoleerd van de stad. Ze vormen vaak een ‘stad’ op zich en maken veelal niet intrinsiek onderdeel uit van bestaande stedelijke weefsel.

Stedenbouwers, architecten, zorginstellingen, planners, overheid, psychologen (die zich bezighouden met ‘healing environments’, bewegingswetenschappers.

De stedenbouw van de zorginstellingen en de verweving met de omliggende wijken of buurten wordt niet ontworpen, maar is vaak een resultante van de interne organisatie van de gebouwen. De ‘healing environment’ eindigt vaak bij de ‘voordeur’ van de zorginstelling. Het is daarom hoog tijd dat ook vóór de voordeur begonnen wordt met denken over het creëren van een ruimtelijke omgeving die past bij het ritme van de trage mens.

13

14

6.

REALISATIEKANSEN / SAMENWERKING ANDERE PARTIJEN

7.

PUBLIEKSBEREIK

Bureau B+B is betrokken bij een aantal opgaven waarbij zorg en stedenbouw centraal staan.

Samen met de opdrachtgevers van onder andere de projecten in Turnhout (Gemeente Turnhout) en Roermond (Laurentius Ziekenhuis) wordt gezocht naar toepassing van de opgedane kennis. ’s Heeren Loo in Ermelo is jaren bezig geweest met een stedenbouwkundig plan voor hun locatie waarbij het zorgconcept van omgekeerde integratie tussen wonen en zorg ruimtelijk is vormgegeven. Nu dit in deze periode van een op slot zittende markt niet meer mogelijk lijkt zijn zij op zoek naar een andere oplossing voor hun locatie.

Tijdens het onderzoek zullen tussentijdse resultaten en bevindingen op de websites en blogs van de teamleden worden geplaatst. De teamleden zullen tevens tussendoor actief de pers opzoeken om bevindingen en het proces van het onderzoek te communiceren. De uitkomsten van de expertmeetings en de studentenopgaves zullen eveneens aan de publicatie worden toegevoegd.

Tegelijkertijd zullen we tweemaal zorgen voor publicatie van het onderzoek in Nederlandse en/ of internationale vakbladen voor stedenbouw en/of ruimtelijke ordening. Ook beogen we een netwerk van betrokkenen op te bouwen, waardoor kennis gedeeld en vermeerderd zal worden.

15

16

8.

PLAN VAN AANPAK

Het project is opgedeeld in drie delen: FASE 1 Onderzoek, analyse en samenstellen toolbox FASE 2 Testen en bijstellen van de toolbox FASE 3 Presentatie resultaten Tussentijds afstemmen Gedurende het onderzoek zal het projectteam een keer per twee maanden bij elkaar komen om de voortgang met elkaar te bespreken, de tussentijdse producten door te nemen en het proces bij te sturen.

Expertmeetings Daarnaast zullen tijdens het project een aantal expertmeetings worden georganiseerd met een grotere multidisciplinaire groep. We zijn voornemens experts uit de zorg, sociologie, ruimtelijke ordening, bestuur en onderwijs uit te nodigen.

Een aantal experts zijn al benaderd en hebben toegezegd te willen deelnemen aan de meetings.

Dick van Gameren, architect/directeur Dick van Gameren architecten en hoogleraar Woningontwerp aan de Faculteit Bouwkunde TU Delft, Barend Jonker, accountmanager/ontwikkelaar Vastgoed, ’s Heeren Loo Zorg, René van der Velde, landschapsarchitect en associate Professor Landschapsarchitectuur aan de Faculteit Bouwkunde, TU Delft. Voorts denken we aan mensen zoals Henk Meijer, Projectleider Olympisch Plan at Ministerie van VWS, Christoph Lindner, Academic Director Amsterdam School of Cultural Analysis van de Universiteit van Amsterdam en Marinus Verweij, voorzitter van de Raad van Bestuur van ICCO (voorheen Directeur bij Centrum Zorg en Bouw, TNO).

Het doceren van gerelateerde studentenopgaves Met studenten van de Academie van Bouwkunde en TU Delft zal een project opgestart worden waarin zij onderzoeken in hoeverre de typologiën van zorginstellingen vertaald kunnen worden naar stedenbouwkundige modellen die ingezet kunnen worden in de stad. Ook kunnen de studenten aan de slag met de toolbox en vertalin-

gen daarvan naar stedenbouwkundige modellen onderzoeken. Niet alleen genereren we op deze wijze voorstellen, ook zorgen we er voor dat het denken over stedenbouw voor de langzame mens onderdeel van het denken wordt van ontwerpers die werken aan toekomstige opgaven.

FASE 1 ONDERZOEK, ANALYSE EN SAMENSTELLEN TOOLBOX Het eerste deel bestaat uit het analyseren en onderzoeken van verschillende stedenbouwkundige typologieën op hun toegankelijkheid en geschiktheid voor de trage mens dan wel ongeschiktheid. Wat zijn de voordelen en nadelen van de stedenbouwkundige typologie voor de trage mens, zowel ruimtelijk als zintuiglijk en emotioneel. Maat, schaal, ritme, vormgeving van overgangen, en inrichting van de publieke ruimte spelen daarbij een rol. Welke ruimtelijke uitgangspunten liggen ten grondslagen aan de geschiktheid van de stedelijke typologie voor de trage mens. Welke menselijke gedragspatronen, gemoedstoestanden en indrukken die ontstaan in confrontatie met verschillende levensomgevingen passen bij de trage mens en hoe kunnen deze bevindingen een rol spelen bij de vorming van stedenbouwkundige typologieën? Welke materialen en beplanting gaan een sterke relatie aan met de zintuigen van de trage mens? De verschillende typologieën en de uitkomsten worden met elkaar vergeleken om te komen tot een toolbox voor het maken van stedenbouwkundige plannen voor de trage mens.

In eerste instantie zal worden gekeken naar twee stedenbouwkundige typologieën die elkaars uiterste vertegenwoordigen: De Historische Stad en de Naoorlogse Woonwijk.

Deel 1 bestaat uit de volgende onderdelen: A Veldwerk Bezoek aan twee locaties met elk een eigen stedenbouwkundige typologie. De twee plaatsen worden bezocht, gefotografeerd en eerste bevindingen worden beschreven in een essay.

17

18

< Historische Stad, Maastricht, Nederland

B Historisch onderzoek We voeren historisch onderzoek uit naar de twee stedenbouwkundige typologieën. We bekijken de oorsprong van deze structuren, de inpassing ervan in de steden vroeger en nu en de eventuele transformatie van de typologie in de tijd. Doel is het verkrijgen van de informatie over de typologieën. De uitkomsten van deze fase worden beschreven en geïllustreerd met beeldmateriaal zoals fotomateriaal, historische kaarten en tekeningen.

C Ruimtelijke analyse typologieën We vergelijken de typologieën vervolgens op hun morfologie, afmetingen en schaal van bebouwing en gevels , ritme, schaal en profielen stedelijke ruimte, dichtheid, programma en gebruik stedelijke ruimte. De overgang tussen privé en openbaar, de aanwezigheid van een zone en de gradaties daartussen, tussen privé en publiek, en de vormgeving van deze zone. De wijze waarop de publieke ruimte en de verkeersstromen zijn georganiseerd, gescheiden dan wel niet, en de positie van de trage mens daarin: ondergeschikt, gelijkwaardig of als hoofdgebruiker van de publieke ruimte. Veiligheid en toegankelijkheid van de publieke ruimte en het programma van de bebouwing. In dit programmaonderdeel verzamelen en bestuderen we ook beeldmateriaal zoals plankaarten, schema’s, profielen, tabellen en beschrijvingen.

D Gedragsanalyse Verzamelen en vergelijken van dagritmen, rituelen en gedrag van verschillende trage mensen uit de buurt. Beschrijvingen met beeldmateriaal van de bezochte plekken tijdens het gebruik van de stad en de wandeling of fietstocht door de stad.

Het gedrag van de ‘trage’ bewoners zal worden vastgelegd met GPS zenders en verwerkt worden in kaarten waarop hun routes en ritme zichtbaar zijn. Ondersteund met citaten waarin het dagritme van de hoofdpersonen uitvoerig worden beschreven. Doel van deze exercitie is inzicht te krijgen in de sociale en ruimtelijke behoeften van de trage mens.

Een aantal ‘trage’ bewoners van de verschillende stedelijke typologieën zal worden gevraagd mee te doen deze informatie te verzamelen. Per typologie zullen een aantal bewoners nauw worden

betrokken bij het onderzoek om zo de zintuiglijke en emotionele uitwerking van de typologie te doorgronden. De participatie van de ‘trage’ mens in de buurt, de betrokkenheid bij het buurtleven en het ritme te onderzoeken.

In dit deel van het onderzoek wordt het team bijgestaan door de Veldacademie en het MIT’s Agelab. Het gebruik van het AGNES pak en GPS zenders bij het onderzoeken van de verschillende stedenbouwkundige typologieën zullen bijdragen aan het vastleggen van de dagritmes van de trage mens en het bewust worden van het gedrag van de trage mens door de onderzoekers. Het zoeken en benaderen van drie ‘trage’ mensen per typologie, interviews, het vastleggen van hun ritme met GPS zenders en het verwerken van hun route en ritme in kaartmateriaal, beschrijvingen interviews en kaartmateriaal GPS zenders.

Veldacademie De Veldacademie heeft als kenniscentrum voor wijktransformatie veel kennis opgedaan met het vastleggen van beweegpatronen van senioren door middel van GPS zenders. Het analyseren van de beweegpatronen van de respondenten en het invoeren in de gemeentelijke GIS-database leidt tot correlaties met aspecten als veiligheid en de inrichting van de openbare ruimte. http://veldacademie.nl/ MIT’s Agelab MIT’s Agelab heeft een ‘AGNES’ pak ontwikkeld. De AGNES (Age Gain Now Empathy System) is een pak dat gedragen kan worden door ontwikkelaars, ontwerpers, ingenieurs, planologen en andere om beter te begrijpen wat de fysieke uitdagingen zijn in verband met het ouder worden.

Het pak is gekalibreerd om de motoriek, zicht, flexibiliteit, bewegelijkheid en kracht van een persoon van midden 70 te benaderen. http://agelab.mit.edu/agnes-age-gainnow-empathy-system

19

20

< Na-oorlogse Woonwijk, Albertslund, Denemarken

E Analyse inrichting openbare ruimte Het samenstellen van een catalogus per stedenbouwkundige typologie met betrekking tot de inrichting van de openbare ruimte, de materialisering en de beplanting en het effect daarvan op de trage mens. Het beschrijven van de eigenschappen als geur, geluid en tast van de materialen en beplanting zullen daarbij een belangrijke rol spelen. Fotograferen materialen en beplanting, schema’s situering van de verschillende materialen en beplanting, omschrijving soort, type en eigenschappen materiaal en beplanting en beschrijvingen.

F Toolbox Het maken van een toolbox door de analyses van de hierboven genoemde stedenbouwkundige typologieën met elkaar te vergeleken en naast elkaar te zetten in een matrix. We zullen voort conclusies trekken en aanbevelingen doen.

Welke onderdelen van de typologieën werken goed en zijn geschikt voor de ‘trage’ mens en waar gaat het mis en raakt de ‘trage’ mens ondergesneeuwd en verdrukt door de ‘gehaaste’ mens? Welke onderdelen zijn hierop van invloed, zowel ruimtelijk als emotioneel? Missen er facetten bij alle zeven typologieën? Doel is te komen tot een toolbox ten behoeve van de Stedenbouw voor de Trage Mens. Een ruimtelijk en emotioneel Programma van Eisen voor de stedelijke ruimte voor de ‘Trage Mens’. De toolbox kan worden ingezet bij toekomstige ruimtelijke opgaven in de bestaande stad maar ook bij de herinrichting van terreinen van zorginstellingen en de inpassing van deze terreinen in het stedelijk weefsel. Schema’s, tekeningen en foto’s dienen ter illustratie van de toolbox.

De twee stedenbouwkundige typologieën In eerste instantie zal worden gekeken naar twee stedenbouwkundige typologieën die elkaars uiterste vertegenwoordigen: De Historische Stad en de Naoorlogse Woonwijk. De historische stad ontstaan in een periode dat de mens nog ‘traag’ was, geschikt voor paard en wagen, voor huishoudens zonder PC of I-pad. Een stad geleidelijk in de tijd ontstaan toen dwalen nog geen hobby was. Waar gewoond, gewerkt en feestgevierd

werd en de voetganger nog niet onderschikt was aan de wagen. Nu lijken deze steden zich ook te voegen in deze tijd. Wat was toen en nu de ruimte en de rol van de trage mens in deze stad?

Ontstaat er nu frictie nu de auto ook onderdeel is van het straatbeeld. Hoe zijn de overgangen tussen openbaar en privé? En is het nog mogelijk te dwalen door deze stad?

In de naoorlogse stad, de moderne stad, werd het mengen van verschillende functies en het voor alle transportmiddelen geschikte wegensysteem vervangen door een strikte scheiding van de verschillende functies en een hiërarchisch verkeersconcept. Vooral na de Tweede Wereldoorlog werden veel historische stadscentra ten behoeve van het verkeer gesloopt. Snelwegen werden door de binnensteden aangelegd. Snel en doeltreffend gescheiden van het systeem voor de trage mens. Het lijkt alsof de trage mens hier alle ruimte krijgt, niet gestoord door de snelle stad, maar krijgt ze niet te veel? Hoe zit met de af te leggen afstanden om ergens te komen, het ritme en de schaal van deze stad?

Deze twee uiterste typologieën staan aan de basis van dit onderzoek.

Maar er bestaat de wens meerder typologieën te bekijken. Hoe zit het met de Bloemkoolwijk en de VINEX-locatie. En de zorg-gerelateerde stedenbouwkundige typologieën uit de tijd dat de mens nog ‘traag’ was en de zorg uit naastenliefde bestond bekijken: het Kuuroord, de Begijnhof en het Psychiatrische Buitengesticht (paviljoentype). Wanneer het onderzoek zoals hier verwoord succes boekt zullen we ons perspectief verbreden.

Historische Stad: Maastricht De stad Maastricht heeft een lange geschiedenis, die teruggaat tot in de Keltische tijd, voor het begin van de huidige jaartelling. De geschiedenis weerspiegelt zich in het historische stadscentrum met verschillende Romaanse en andere stijlkerken, de vele pleinen, hofjes, oude kloostercomplexen, krom lopende straten en de restanten van de oude omwalling. Bureau B+B is verantwoordelijk voor de herinrichting van de openbare ruimte in het centrum van Maastricht en het

21

22

ontwerp van het Grindpark aan de rand van de Maas.

Naoorlogse Woonwijk: Albertslund in Denemarken Albertslund is gebouwd tussen 1963 en 1968 door de architecten Fællestegnestuen en werd jarenlang gezien als een stedenbouwkundig succes. De ecologische systeem van wateropvang en afvoer van regenwater in de vorm van een grote vijver, een kanaal en waterbassins vormen de basis voor het stedenbouwkundig plan. Het centrum van de wijk, het stadhuis, winkels en theater liggen bij de grote vijver. De hoofdweg loopt langs het kanaal dat begeleid wordt door bouwblokken van drie verdiepingen en de ruggengraat vormt van het plan. Aan beide zijde van deze zone liggen woongebieden van patiowoningen en rijwoningen van twee verdiepingen. Auto, voetgangers en fietsers maken gebruik van volledig gescheiden circuits. Bureau B+B maakt samen met Grassat+Mist en LETH & GORI een ontwikkelingsstrategie voor het industriegebied ten noorden van het centrum in Albertslund.

FASE 2 TESTEN EN BIJSTELLEN TOOLBOX Deel 2 bestaat uit de volgende onderdelen: A De toolbox wordt getest op een concrete opgave. De herontwikkeling van voormalige industriegebieden die nu vaak een centrale ligging in de stad hebben en onderdeel zijn van het stedelijk weefsel. De transformatie van deze gebieden, een inbreiding in de stad, lijkt ons een geschikte opgave om onze toolbox te testen. Zo kunnen we onderzoeken hoe de stad zal moeten transformeren naar een duurzame stad voor de trage mens zodat zij langer onderdeel kunnen blijven aan het stedelijk leven. We testen de toolbox op een al reeds samengestelde Stedenbouwkundig Plan, om zo inzichtelijk te maken hoe het plan kan worden aangepast om zo beter geschikt te zijn voor de ‘trage mens’.

Het Havenkwartier in Assen zou een mogelijke opgave kunnen zijn. Het plangebied, een bedrij-

venterrein, ligt zeer strategisch, pal tegen het oude centrum en dichtbij het buitengebied aan de oostkant. Er ligt een stedenbouwkundig plan voor de herontwikkeling, wat een geschikt testcase voor de toolbox zou kunnen zijn. Gaandeweg het process en in samenspraak met het expertteam kiezen we een definitieve testsite.

Werkwijze, werkzaamheden en producten Gesprekken met de belanghebbende en stakeholders van de locatie en het ontwerpbureau van het stedenbouwkundig plan. De uitkomsten van deze fase worden beschreven en geïllustreerd met beeldmateriaal zoals ontwerptekeningen, fotomateriaal en kaarten en zullen worden gepresenteerd aan de belanghebbende en stakeholders van de locatie.

B Met de ervaringen uit onderdeel A zal de toolbox worden bijgesteld zodat deze optimaal toepasbaar en bruikbaar is.

Werkwijze, werkzaamheden en producten Evaluatiegesprekken met de belanghebbende en, de stakeholder van de locatie en het ontwerpbureau van het stedenbouwkundig plan over de uitkomst van onderdeel A, de rol van de toolbox en de meerwaarde daarvan in het Stedenbouwkundig Plan. Het bijwerken van de omschrijvingen en bijbehorende schema’s, tekeningen en foto’s van de toolbox.

FASE 3 PRESENTATIE RESULTATEN Het samenvoegen van alle onderdelen tot een publicatie (magazine en een digitale versie) en in een later stadium een bijbehorende internetsite.

Het magazine en de website zijn toekomstgericht. Ze brengen stedenbouwkundige typologieën en aanbevelingen voor de inrichting van de publieke ruimte die aansluiten op het dagritme van de trage mens in beeld. Op deze wijze wordt kennis ontsloten ten behoeve van toekomstige ruimtelijke opgaven. Tegelijkertijd zal het magazine een aantal prikkelende essays bevatten en aantrekkelijk vormgegeven worden. De website heeft potentie om uit te groeien tot een Kennisplatform voor stedenbouw voor de langzame mens.

23

24

9.

CURRICULUM VITAE TEAMLEDEN

DaniĂŤlle Huls, architect, Bureau B+B

Marieke Berkers, architectuurhistoricus

Saline Verhoeven, landschapsarchitect, Bureau B+B

Ann Van den Broek, choreografe, WArd/waRD

Fiona de Vos, psycholoog, Studio dVO

25

26

DANIELLE HULS de architect

Bureau B+B stedebouw en landschapsarchitectuur Herengracht 252 1016 BV Amsterdam T +31 (0)20 6239801 E saline.verhoeven@bplusb.nl I www.bplusb.nl KvK 33150245

Geboortedatum 11 oktober 1969 te Sittard Nationaliteit Nederlands Opleiding 1995-1997 Architectural Association, School of Architecture, Diploma School Londen

1988-1995 TU Delft, Faculteit der Bouwkunde, afstudeerrichting Architectuur Daniëlle Huls is architect en stedenbouwkundig ontwerper. Ze heeft jaren aan architectuurprojecten gewerkt bij de Architectengroep en in haar eigen bureau, maar besloot 4 jaar geleden dat haar interesse meer ligt bij het raakvlak tussen architectuur en de omgeving. Architectuur, landschap en openbare ruimte ontmoeten elkaar in het stedenbouwkundig plan, nu Daniëlle’s middel om plannen te ontwikkelen die de identiteit van een plek veranderen of versterken. Daniëlle vind het belangrijk dat de uitgangspunten, het verhaal en het uiteindelijke ontwerp consistent zijn. Het is haar kracht te blijven afvragen waarom bepaalde ontwerpbeslissingen worden genomen en door te blijven vragen over de logica daarvan. Ze is sinds juli 2009 lid van het directieteam van Bureau B+B. 27

Werkervaring 2009-heden 2007-2009 2005-2006 2002-2004 1999-heden 1997-2002

Directieteamlid bij Bureau B+B Bureau B+B stedebouw en landschapsarchitectuur bv, Amsterdam, projectleider Daniëlle Huls Architect, deelnemer aan de architectengroep Naamgevend architect bij de architectengroep, Amsterdam DHLarchitecture (samen met Lada Hrsak) Projectleider bij Van Gameren Mastenbroek, de architectengroep, Amsterdam

(Gast)docent 2011 2010-heden 2009 2007 2006

2004

Gastdocent Bachelor 6, Faculteit Bouwkunde, TU Delft Gastdocent Academie van Bouwkunst Amsterdam Gastdocent Bachelor 1, Huis en Verankering, Faculteit de Bouwkunde, TU Delft Gastdocent Bachelor 1, Huis en Verankering, Faculteit der Bouwkunde, TU Delft Gastdocent Master, Villa Urbana, Faculteit der Bouwkunde, TU Delft Workshop Plein 06, Vindplaatsen, Architectuur en Archeologie Academie van Bouwkunst Arnhem Atelier Onderzoek, Academie van Bouwkunst Arnhem

Lezingen (selectie) 2011 ‘Het Weilandwonen en de Nesteljas’, Pecha Kucha, Inside Design Amsterdam,IJburg, Amsterdam

‘Het Weilandwonen en de Nesteljas’, Pecha Kucha, Dag van de Architectuur, UCK, Utrecht 2010 ‘Lofzang op de Luiheid, een visie op de Sloterplas en omgeving’’, Polderen bij de

verstedelijking deel 2: Gedroomde Stedenbouw, Rode Hoed, Amsterdam 2009 ‘Vrijstaat Amsterdam, ‘Lofzang op de Luiheid, een visie op de Sloterplas en omgeving’,

4e Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam (IABR), Tolhuistuin, Amsterdam

‘Pier 11’, CBK zeeland, Middelburg 2006 Faculteit Bouwkunde, TU Eindhoven 2005 Faculteit Bouwkunde, TU Eindhoven < Stedenbouwkundig plan, Innovatiepool, Turnhout, Belgie (2010–heden). De stad Turnhout wil het plangebied ontwikkelen tot een Innovatiepool voor Life Science en Global Care. Bureau B+B en B-architecten hebben zich de vraag gesteld in hoeverre de wensen van de stad Turnhout vertaald kunnen worden in een onderscheidende stedenbouwkundige structuur en bijbehorende publieke ruimte, als identiteit voor de Innovatiepool.

28

2005

Recipro-city: Science Park Amsterdam, UIA Congres Istanbul

Prijzen (selectie) 2011 Prijsvraag ‘China Jinzhou World Landscape Art Exposition’, eerste prijs

Open Oproep Stationsomgeving Turnhout, België, eerste prijs 2009 Besloten prijsvraag stedenbouwkundig ontwerp ‘Industriestrasse/Bocholter Aa’,

Bocholt,Duitsland, 2009, tweede prijs 2008 Prijsvraag Atelier Malkovich, prijswinnaar 2006 Prijsvraag ‘Nieuw Tij, een nieuwe impuls voor Zeeland’, eerste prijs 2005 Ideeënprijsvraag ‘De Romeinse Lijn’, tweede prijs Publicaties (selectie) 2011 ‘Het Weilandwonen en de Nesteljas’, Bureau B+B en buroKetting

‘Weilandwonen en de Nesteljas’ in AWM, Blauwe Kamer, Post Planjer 2009-2010 ‘Bureau B+B Stedenbouw en Landschaparchitectuur, Een collectief talent 1977-2010’, NAI Uitgevers 2009 ‘Lofzang op de Luiheid, een visie op de Sloterplas en omgeving’, Bureau B+B 2008 Atelier Malkovich, publicatie tentoonstelling acht winnende en gerealiseerde ontwerpen

MARK no 17, Paviljoen ‘Archive’ 2006 Nieuw TIJ, impuls voor Zeeland, publicatie inzendingen ideeënprijsvraag over nieuwe

landelijk wonen in Zeeland

Bright 10, jaargang 2, augustus/september 2006

Parool, zaterdag 1 juli 2006, ‘Architectes scoren met Zeeuws project’

Plein 06, Vindplaatsen, Architectuur en Archeologie 2005 ‘De Romeinse Lijn’, De Limes van Levefanum naar Laurum, Ontwerpideeën 2005 The new premises of the European Central Bank, international architectural competition Exposities (selectie) 2010 Maquette ‘Lofzang op de luiheid’, Visie op de Sloterplas in Amsterdam, tentoonstelling

‘Landscape Model’, TU Delft, Faculteit Bouwkunde 2009 ‘Lofzang op de luiheid’, Visie op de Sloterplas in Amsterdam, tentoonstelling ‘Vrijstaat

Amsterdam’, 4e Internationale Architectuuur Biennale Rotterdam (IABR) 2008-heden Atelier Malkovich, Nieuw en Meer, Amsterdam 2006 Kunstspoor 2006, Noord-Beverland

‘Nieuw Tij, een nieuwe impuls voor Zeeland’, CBK, Middelburg

Nieuwe Oogst BNA, Architectuurcentrum Arcam, Amsterdam 2005 ‘De Romeinse Lijn’, Architectuurcentrum Aorta, Utrecht 2002 ‘Van werf tot Stad’, Visie op de Stadswerven, Dordrecht 1997 Projects Review, Architectural Association Projecten Bureau B+B 2011-heden Gebiedsstrategie, Søndermarken, Vejle, Denemarken

Ontwikkelingstrategie, Industriegebied Hersted, Albertslund, Denemarken

Stedenbouwkundig plan en Beeldkwaliteit, Laurentius Ziekenhuis, Roermond

Stedenbouwkundig plan, verkaveling en architectuur, 40 woningen, ’t Zand, Leidsche

Rijn, i.s.m. buroKetting

Stedenbouwkundig plan Innovatiepool en Stationsomgeving Turnhout, België, i.s.m. B- architecten

Fierljeppolder met informatiecentrum, Jinzhou, China 2011 Het Weilandwonen en de Nesteljas, het Nieuwe Hollands Huis, Nederland, i.s.m. buroKetting

Stedenbouwkundig plan en Beeldkwaliteit, Aalst, België 2010 Stedenbouwkundige Gemeente Alkmaar 2010 Ontwerp binnenverblijven Afrikaanse wilde honden, rode panda’s en gibbons, Artis, Amsterdam

< Stedenbouwkundig plan, Innovatiepool, Turnhout, Belgie (2010–heden).

Midden in de Innovatiepool bevindt zich een plein als centrale ontmoetingsplek van het gebied. Deze publieke ruimte voegt zich in een reeks van stedelijke pleinen, publieke tuinen, gaanderijen, binnenplaatsen, straten en achterpadden.

29

fase 1: openen van het gebied

fase 2: evenementen en Textielpark

industriele idylle 30

straatjes, bruggen, banen, sporen en paden

oude en nieuwe gebouwen

rivier de AA en het Textielpark

2009 2009-2010 2008-heden 2008-heden 2008-2009 2008-heden 2008 2008-2009 2007-2008 2007-2009

Stedenbouwkundig ontwerp Industriestrasse.Bocholter Aa, Bocholt, Duitsland Stedenbouwkundige studie, Huis Zuylenlaan, Utrecht Stedenbouwkundig plan, 2700 woningen, Waddinxveen Stedenbouwkundig plan, De Born Oost, Wageningen Lofzang op de Luiheid, ruimtelijke visie Sloterplas en omgeving, Amsterdam Herinrichting Mr. Visserplein, Amsterdam Stedenbouwkundig plan en schetsontwerp woningen, Vught Tuin met paviljoen, Chaurmont, Frankrijk Uitbreidingplan, 2000 woningen, Veghel Oostelijk Centrum Gebied, 1500 woningen, Arnhem

Gemeente Alkmaar 2010 Beeldkwaliteitplan Stationsgebied Alkmaar

Stedenbouwkundig studie Westrand, Alkmaar

Studie bedrijventerrein Boekelermeer Alkmaar DHLarchitecture (samen met Lada Hršak) 2010 Ark, paviljoen voor discussie en vertrek, Amsterdam

Torpedo, kunstgalerie, Kunstfort, Vijfhuizen 2007-2008 Paviljoen ‘Archive’, Nieuw en Meer, Amsterdam 2005 Prijsvraag ‘De Romeinse Lijn’, i.s.m. Susann Rittermann 2001 Prijsvraag, Europan 6, Apeldoorn 1998 Ontwerpprijsvraag Museum voor Moderne Kunsten, Zagreb, Kroatië 1999 Ideeënprijsvraag Amfibisch Wonen, i.s.m. Thomas Dill Daniëlle Huls Architect 2010 Studie ruimtelijke vormgeving openlucht theaterproductie ‘De Vergeten Stad’, i.s.m.

Sebastiaan Kaal en Saskia de Wit Landschapsarchitect 2006 Studie, 80 pierwoningen, Grevelingendam, Zeeland, i.s.m. Lovisa Rottier 2006-2007 Woonhuis, Prinseneiland, Amsterdam 2006 Stedenbouwkundige studie, Amstelveen 2006 Vakantiehuis, Nederland, i.s.m. Dick van Hoff 2006 Prijsvraag ‘Nieuw Tij, een nieuwe impuls voor Zeeland’, i.s.m. Lovisa Rottier 2006-2007 Uitbreiding woonhuis, Abcoude de Architectengroep (selectie) 2005- Geprefabriceerde autarkische vakantiewoning, i.s.m. Dick van Hoff 2005 Prijsvraag ‘De Romeinse Lijn’, i.s.m. Lada Hrsak en Susann Rittermann 2005-2007 Nieuwbouw 60 woningen, Hoogvliet, Rotterdam, i.s.m. Rijnboutt Van der Vossen Rijn boutt 2005-heden Uitbreiding kantoorpand, Laren 2005-2006 Interieur kantoorgebouw Laan Nieuwer Amstel, Amstelveen

< Stedenbouwkundig plan, Industriestrasse - Bocholter Aa, Bocholt, Duitsland (2009). Uitgangspunt is het behoud van de sfeer, de schaal van de bebouwing, de architectuur en de begroeiing. Zij blijven de beeldbepalende elementen voor het gebied. De industriële oase, de geborgen, intieme sfeer van het gebied blijft behouden en wordt tegelijkertijd toegankelijk gemaakt.

31

32

MARIEKE BERKERS de architectuurhistoricus

Blauwburgwal 18.I 1015 AT Amsterdam T +31 (0)6 466 11 870 E info@mariekeberkers.nl I www.mariekeberkers.nl KvK 34361984

Marieke Berkers (1977) is architectuurhistoricus (MA). Ze werkt als freelance onderzoeker en publiceert over architectuur, stedenbouw en landschapsarchitectuur. Als vakredacteur is ze werkzaam voor tijdschrift Blauwe Kamer voor Landschapsontwikkeling en Stedenbouw. Ook geeft onderwijs aan de Academie van Bouwkunst Amsterdam.

Marieke studeerde kunstgeschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen en volgde doctoraal modules in bestuurs- en organisatiekunde aan de faculteit Politicologie van de Universiteit van Amsterdam. Daarnaast genoot ze onderwijs aan de Schrijversvakschool Amsterdam. In 2009 volgde ze de masterclass architectuurkritiek van het Stimuleringsfonds voor Architectuur.

Nevenfuncties 2011-heden: Lid van Kring van 12 voor Stad-Forum. Het forum adviseert vanuit een onafhankelijke positie gevraagd en ongevraagd het Amsterdamse stadsbestuur.

2009-heden: Secretaris van Stichting Zilvergrijs. Deze stichting wil een ontwerppraktijk stimuleren waarin architecten en ontwerpers architectuur bedrijven waarin ook blinde en slechtziende mensen zich prettig voelen. Momenteel werkt de stichting aan een publicatie.

PROJECTEN 2012 Mycelium Rising Embedded onderzoek bij Mediamatic in het kader van het Creative Industries Research Program van de faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam. In dit onderzoek wordt gezocht naar inzicht in het ontstaan en in de fundamenten van ruimtelijke ontwikkelingen die door middel van organische groei tot stand komen. Gekeken wordt specifiek naar ontwikkelingen waar de creatieve industrie motor is voor ontwikkeling.

Opdrachtgever: Universiteit van Amsterdam (2012) The impact of infrastructural networks on nebula city (1965-present) Onderzoek in het kader van project â&#x20AC;&#x2DC;Stedelijke nevel: metamorfose van de regio Schiphol in de 20ste eeuwâ&#x20AC;&#x2122; van de Vrije Universiteit Amsterdam (onderdeel van het NWO-programma Urbanisatie en Stadscultuur). Een boek, Schiphol megastructuur. Ontwerp in spectaculaire eenvoud, met resultaten van het VU onderzoek verschijnt in de zomer 2012 bij NAi Publishers.

Opdrachtgever: Vrije Universiteit Amsterdam (2009-2012) Hong Kong & Shenzhen Bi-City Biennale of Urbanism \ Architecture Inhoudelijke verzorging van presentatie over de ontwikkeling van de stedenbouw in Amsterdam en de rol van de architect bij architectonische inpassingen, naar visie van Claus en Kaan Architecten.

Opdrachtgever: Claus en Kaan Architecten (2012) Beelden op de Berg Lid van het curatorenteam van de kunstmanifestatie Beelden op de Berg (2013) in Wageningen.

Opdrachtgever: Stichting Beelden op de Berg (2011-2012) 2005-2011 Redactie en beeldredactie Intreerede decaan Prof. ir. Karin Laglas als hoogleraar faculteit Bouwkunde TU Delft

< Claim van Bureau Venhuizen ging met bewoners en ontwerpers op onderzoek naar mogelijke oplossingen voor het verouderde recreatiegebied de Krabbeplas in Midden Delftland. Beeld: Bureua Venhuizen. Grafische vormgeving: Minke Themans

33

34

Opdrachtgever TU Delft (2011) Landschapper in de stedenbouw Onderzoek van het Stimuleringsfonds voor Architectuur op initiatief van DS naar de invloed van twee decennia landschapsarchitectuur op de ontwikkeling van het vak stedenbouw en vice versa.

Opdrachtgever: Stimuleringsfonds voor Architectuur (2010-2011) Op het Scherp van de Snede Essays t.b.v. een onderzoek naar de uiterste rand van het landschap: precies daar waar landschap en stad elkaar ontmoeten, maar waar ook opdrachtgevers met verschillende benaderingen samenkomen.

Onderzoeksteam: DS Landschapsarchitecten, Wingerder Hovenier architecten en Landschap NoordHolland.

Opdrachtgever: Landschap Noord-Holland (2010-2011) Olympische Hoofdstructuur 2028 Het ministerie van VROM heeft de aftrap gegeven voor het ontwerp van een Olympische Hoofdstructuur. VROM heeft gekozen voor de combinatie One Architecture en Zwarts & Jansma architecten om de Olympische Hoofdstructuur van Nederland te ontwerpen.

Opdrachtgever: Zwarts & Jansma Architecten (2010) Het stadhuis van Groningen Fondsenwerving en boekproductie.

Opdrachtgever: Architectura & Natura Pers i.s.m. Thomas von der Dunk (2010) Olieboom in de Kaspische regio Onderzoek naar de stedelijke transformatie in de Kaspische regio. (2009-2011) Foodprint Curator expositie Foodprint. Deze expositie toont ‘uitspraken’ van kunstenaars en architecten over voedsel en de stad.

Opdrachtgever: Stroom Den Haag (zomer 2009) Winkelland Curator tentoonstelling en debat over de totstandkoming van winkelgebieden in (regio) Utrecht .

Opdrachtgever: AORTA Architectuurcentrum Utrecht (2008) De limes anno nu 21 dagen lopen met GPS over de onzichtbare, onder de zoden gezakte Romeinse limesweg met als doel deze te ontwaken in de hoofden van bewoners, bestuurders en ontwerpers. De resultaten zijn samengebracht in: ‘Limesweg’, Maike van Stiphout en Marieke Berkers (red), Amsterdam.

Opdrachtgever: DS, Amsterdam (2006-2009) NDSM Research cultuurhistorie voormalige scheepswerf.

Opdrachtgever: Mei Architecten en Stedenbouwers, Rotterdam (2008) Intense Dense Curator tentoonstelling en debat.

Opdrachtgever: AORTA Architectuurcentrum Utrecht (2008) A Wider View on Cultural Landscape Challenges in Europe Programmamanager van manifestatie in het kader van Triënnale Apeldoorn, Radio Kootwijk: internationale conferentie, tentoonstelling en internationale Summer University.

Opdrachtgever: Stichting A Wider View (2008)

< Boven: Schommelclub in de Van Gendthallen. Beeld: Mediamatic, Onder: Uienfeest op het Van Gendthallen terrein waar Mediamatic FABRIEK 2000m2 op organische wijze aan het ontwikkelen is. Beeld: Mediamatic.

35

36

Digitale Wichelroede Participatie onderzoeksteam / projectleiding.

Opdrachtgever: DS, Amsterdam. RGI-Project. Consortiumleden: Wageningen Universiteit, Alterra, Waag Society, Galileo, KPN, Kadaster, SVGV, Gemeente Utrecht, Provincie Utrecht m.m.v. Jord den Hollander (2006-2008) Visies op Vormgeving deel 2 Fondsenwerving boekproductie.

Opdrachtgever: Architectura & Natura Pers i.s.m. Premsela (2007-2008) Relatie met Ruimte. Benno Premsela en Friso Broeksma Fondsenwerving boekproductie.

Opdrachtgever: Architectura & Natura Pers (2007-2008) Krabbeplas Projectleiding cultureel project over het vinden van de balans tussen open land en stad in MiddenDelftland.

Opdrachtgever: Bureau Venhuizen, Rotterdam (2007) Ontwikkelen visie op het bouwen op en rond de terreinen van Staatsbosbeheer Opdrachtgever: DS, Amsterdam (in opdracht van Staatsbosbeheer) (2006-2007) BULB Redactie educatieve website over de Duin- en Bollenstreek. Opdrachtgever: Bureau Venhuizen, Rotterdam (2006) SELECTIE ONDERWIJS & LEZINGEN 2012 2010

2009

2008

2007

2006

• Docent aan de Academie van Bouwkunst, Amsterdam, eerstejaars tekstanalyse.

• Docent aan de Academie van Bouwkunst, Amsterdam, derdejaars paperopdracht. Thema:

Living Landscapes.

• ‘The changes of shape, image and character of the infrastructural network and its hubs

of Schiphol region (1967-2009),’ paper voor de Internationale Conferentie Urbanization & Urban Culture, Why do people like to live in cities? georganiseerd door NWO (Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek), november 2009 • Landschap en Schrijven, gastlezing Hogeschool Van Hall Larenstein, Velp, mei 2008 • A Wider View on Cultural Landscape Challenges in Europe, lezing 7th meeting of the Council

of Europe of the workshops of the Implementation of the European Landscape Convention, Slowakije Piestany, april 2008 • Urban Transformations en Urban Heritage II: Methods (honourscourse), gastlezing Vrije Universiteit Am sterdam, december 2007 • AMC.2, begeleiding studenten Geo-Informatica en Landschapsarchitectuur • Wageningen Universiteit, zomer 2007 • Plein06, begeleiding workshop Plein06 over geschiedenis en ontwerp, Academie van

Bouwkunst Arnhem (ArtEZ), januari 2006

SELECTIE PUBLICATIES 2012

2011

2010

• ‘Wayfindingspecialisten zijn praktijkrealisten, architecten dromers’ op: ArchiNed (april 2012) • Verwacht bij NAi uitgevers zomer 2012: Koos Bosma (red.) ‘Schiphol Megastructuur. Ontwerp in

spectaculaire eenvoud’, Rotterdam 2012. Marieke Berkers schreef het hoofdstuk Stad van grillige fluviatiele processen. Samen met Iris Burgers schreef ze de hoofdstukken Twee generaties functionalistisch ontwerpen aan een drempelwereld en Massastructuren. Architectuur in een race tegen de klok.

• ‘Sociale samenhang is niet te plannen’, opiniepagina Het Parool (2 januari 2011) • ‘De Heilige huisjes van IJburg’ in: Blauwe Kamer (dec 2011) • ‘De achterkant van de grachtengordel. Ontwerpopgave Werelderfgoed (6): Grachtengordel’ in: Blauwe Kamer (feb 2011) • De rubriek Etalage (Blauwe Kamer 2011) • ‘Oorlog om drugs en infrastructuur in Rio’, in: Blauwe Kamer (dec 2010)

< Schiphol: De invloed van infrastructurele netwerken op nebula stad (1965 – nu), is een studie naar de veranderingen van de infrastructurele netwerken van de nebula stad wat zowel karakter als vorm betreft van 1965 tot nu. Beeld: Stadsarchief Amsterdam, maker onbekend.

37

38

• Rob van der Bijl en Marieke Berkers, ‘Een dominante oriëntatie op asfalt’, in: Blauwe Kamer, (dec 2010)

• ‘Waddenzee. Ontwerpopgave Werelderfgoed (5): Waddenzee’ in: Blauwe Kamer (okt 2010)

• ‘Bouwen aan de Beemster. Ontwerpopgave Werelderfgoed (4): Beemster’ in: Blauwe Kamer (aug 2010)

• ‘Landschapsarchitect zoekt medewerker Twitter’, op: ArchiNed (juni 2010)

• ‘De lange lijnen van de Stelling van Amsterdam. Ontwerpopgave Werelderfgoed (3): Stelling

van Amsterdam’ in: Blauwe Kamer (juni 2010)

• ‘Soccer City: blijvend symbool van gastvrij en veilig Zuid-Afrika?’, op: Kracht van Cultuur (juni 2010)

• ’Dromen van het Afrikaanse Nieuwe Bouwen’, op: De Kracht van Cultuur (april 2010)

• ‘Kijken en bekeken worden bij de Oostvaardersplassen’, in: Blauwe Kamer (april 2010)

• ‘Decor zoekt voorstelling. Ontwerpopgave Werelderfgoed (2): Schokland’ in: Blauwe Kamer (april 2010)

i.s.m. Eric Luiten

• ‘Stadscentrum van Rotterdam is decor van een mythe’, op: ArchiNed (april 2010)

• ‘Boerenverstand is mensenwerk’ (interview met Jan Kolen) en ‘Het landschap als levend schilderij’

(interview met Han Lörzing) in Boerenverstand, Krijn Christiaansen en Cathelijne Montens, Utrecht 2010

• ‘Terug op de kaart. Geheime Russische stad Perm op zoek naar verborgen kwaliteiten’, in: Blauwe

Kamer (feb 2010)

• ‘Een sanitaire stop van wereldklasse. Ontwerpopgave Werelderfgoed (1): Kinderdijk’ in: Blauwe Kamer

(feb 2010) i.s.m. Eric Luiten

• De rubriek Etalage met aandacht voor Binckhorst Den Haag, Cutty Sark Gardens Londen, Valkenswaard

Lage Heide, in: Blauwe Kamer (feb 2010) 2009 • ‘Ideeënprijsvraag Nieuwe Toekomst Goudse Poort’, Redactie juryrapport Gouds regionaal architectuur

platform (grAp), Gouda 2009

• ‘Ik ben zo’n stadsbewoner die met regelmaat een pakje ontbijtspek in haar winkelwagen gooit’, op

website De eeuw van de stad, VPRO (mei 2005)

• Marieke Berkers, Piet Vollaard en Robert Winkel, ‘Meikrant’, Rotterdam, ed. 1, mei 2009

• ‘Wolken boven het Museumplein’, op: ArchiNed (maart 2009)

• Marieke Berkers en Maike van Stiphout (red.), ‘Limesweg’, Amsterdam 2009 (ISBN:978-90-76863-50-4) 2008 • ‘Nieuwe visie Beemster erf. Een plan van aanpak voor de toekomstige ontwikkeling van het Beemster

erf’, tekstredactie voor REDscape, Amsterdam augustus 2008

• ‘Radial Views’, op: ArchiNed (juni 2008)

• ‘Gemeentehuizen in Nederland’, in: Architectuur Lokaal (voorjaar 2008)

• ‘Dan Graham’, in het kader van project “Fiets en Stal”, Stroom, Den Haag 2008

• ‘Reggedal Overijssel’, tekstredactie voor REDscape, Amsterdam 2008

• ‘Museumplein Amsterdam: op de schop of renovatie’, op ArchiNed (februari 2008) 2007 • ‘Belvedere in de praktijk’, op ArchiNed (november 2007)

• ‘Ideeënprijsvraag Sluiseiland’, Redactie juryrapport Gouds regionaal architectuur platform (grAp), Gouda 2007

• ‘BOOST! Magazine over ‘brede’ scholenbouw’, Cases Overijssel, Uitgave van Architectuur Lokaal,

Amsterdam 2007

• ‘Berlin Everlands’, op: ArchiNed (oktober 2007)

• ‘Stevige reconstructie van de mentaliteit’, Verslaglegging Oogstdag Case Study Krabbeplas, Bureau

Venhuizen, 2007

• ‘Woningcorporatie bouwt brede school’, in: Architectuur Lokaal (najaar 2007)

• ‘Vlissingen. Transparantie en de burger’, in: Architectuur Lokaal (najaar 2007)

• ‘Ongewisse’, in: Zomersprookjes. Reuzenschelpen vertellen verhalen uit zee, SLem (Stichting

Landschapstheater en meer), Thieme Art 2007

• ‘Digitale Wichelroede: ontdek de verhalen van het landschap’, in: VI Matrix (juni 2007)

• ‘Wolvega. Een gemeentehuis als afspiegeling van het proces’, in: Architectuur Lokaal (zomer 2007)

• ‘Cities of Continuous Lines’, op: ArchiNed (april 2007)

• ‘Commitment in de jungle. Het stadhuis van Alphen aan den Rijn’, in: Architectuur Lokaal (maart 2007) 2006 • ‘Fort Uitermeer’, tekstredactie voor REDscape, Amsterdam

• ‘Inside Outside’, op: ArchiNed (december 2006)

• ‘Groepsportretten 06’, op: ArchiNed (oktober 2006)

• ‘Doodlopend water’, op: ArchiNed (februari 2006) 2005 • ‘Cultuur is geen sausje’ op: ArchiNed (oktober 2005)

• ‘Had jij ook een Domoor vroeger?’, op: ArchiNed (februari 2005)

• ‘Suitcase Architecture’, op: ArchiNed (augustus 2005)

• ‘Limits of Inclusiveness’ op: ArchiNed (mei 2005)

< De publicatie ‘Schiphol megastructuur. Ontwerp in spectaculaire eenvoud’ is verkrijgbaar in het najaar van 2012. Auteurs: Koos Bosma, Marieke Berkers, Iris Burgers, Karel Davids, Abdel El Makhloufi, Heidi de Mare, Anna Nikolaeva, Jan-Willem de Wijn en LUST. Vormgeving: Reunoud Homan. Fotografie: Jannes Linders. Met steun van het Stimuleringsfonds voor Architectuur en NWO.

39

40

toegevoegde elementen voor herkenbaarheid en sfeer in de openbare ruimte

SALINE VERHOEVEN de landschapsarchitect

Bureau B+B stedebouw en landschapsarchitectuur Herengracht 252 1016 BV Amsterdam T +31 (0)20 6239801 E saline.verhoeven@bplusb.nl I www.bplusb.nl KvK 33150245

Geboortedatum 9 april 1968, te Best Nationaliteit Nederlands Opleiding 1993-1994 2e fase opleiding ‘Ontwerp, Planning en Beheer van Bouwen en

Gebouwde Omgeving’ (OPB), faculteit Bouwkunde, Technische Universiteit Delft

1992 doctoraal landschapsarchitectuur, Landbouwuniversiteit Wageningen

geregistreerd in het Architectenregister: 3.921102.001 Saline Verhoeven is een senior landschapsarchitect met veel ervaring met het maken van plannen voor openbare ruimte en stedenbouw op alle schaalniveaus en planfasen.

Saline is een gedreven persoonlijkheid met inzicht in verschillende schaalniveaus. Ze maakt verbindingen daar waar nodig. Saline is sinds 1 juli 2009 lid van het directieteam van Bureau B+B. Werkervaring 2009-heden Landschapsarchitect en directieteamlid bij bureau B+B 2008-2009 Teamleider ontwerp, Stadsdeel Amsterdam Noord 2007-2008 Zelfstandig landschapsarchitect (Saline Verhoeven Landschapsarchitect) 2006-2007 Landschapsarchitect bij Palmboom & van den Bout Stedenbouwkundigen, Rotterdam 2000-2006 Mede-oprichter en eigenaar 1:1 stadslandschappen bv, bureau voor landschapsarchitectuur 1999-2000 Zelfstandig landschapsarchitect, op freelance basis werkzaam bij diverse

stedenbouwkundige bureaus en stadsdeel Amsterdam Noord 1997-1999 Landschapsarchitect bij Dienst Ruimtelijke Ordening Amsterdam, Planteam IJburg 1994-1996 Landschapsarchitect bij Zandvoort Ordening en Advies, Rotterdam (Gast)docent 2012 2008-2010 2004

Stadslab, Masterclass Placemaking, Fukuoka Japan Fontys, Academie van Architectuur en Stedenbouw, Tilburg Academie van Bouwkunst, Amsterdam (Oriëntatiecursus)

Lezingen 2011 2011 2011 2009

‘Collective Genius: sense of place, place making and craftsmanship’, Roma ‘Openbare ruimte als motor voor transformatie, OntwikkelingsAlliantie Amsterdam ‘Bureau B+B, een collectief talent’, Arcam Amsterdam ‘Vrijstaat Amsterdam, Auto en de stad’, een visie op de Van Woustraat Amsterdam, 4e Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam (IABR), Tolhuistuin, Amsterdam

Prijzen 2010

2007

2006

Prijsvraag voor de herstructurering van het schiereiland Cruquius, Oostelijk Havengebied, Amsterdam; Openbare Ruimte als motor voor transformatie; 1ste prijs (i.s.m. Investeren in Ruimte) 1:500 Ontwerp Heesterveld, Stimuleringsprijsvraag voor wonen en woonomgeving Ymere NAi 2007; 2de prijs (i.s.m. M3H architecten) Prijsvraag ‘Verbeter de architectuur van bedrijventerreinen, strategieën voor herontwikkeling’, Ministerie van Economische Zaken; 3de prijs (i.s.m. Reitsma Stedebouw, Almira van der Lee)

< Speelruimte, een transformatie voor Cruquius, Amsterdam, Nederland (2010– 2012), in het plan wordt geschetst hoe de transitie van het verouderde bedrijventerrein in gang wordt gezet vanuit een krachtige visie op de ruimtelijke kernkwaliteiten van het gebied.

41

doorsnede in transitie

current situation

t= 4201

t= 02

Overige activiteiten 2011-2013 Expert Stadslab/FDC programma ‘Strategic Urban Transformation, Fukuoka’, Japan 2003-2004 Stichting Mobile City: een initiatief voor tijdelijke invulling van braakliggende terreinen

met duurzame verplaatsbare architectonische en landschapsarchitectonische elementen Selectie projecten Bureau B+B 2012 Visie Waddenkust Noord-Holland 2011 Meervoudige opdracht Moorkensplein en park, Antwerpen, België 2011-heden Definitief ontwerp voor het marktplein Papendrecht 2011-heden Binnenstad Oss, De Wal e.o 2011-heden NL-route 2010-2011 Transformatie bedrijventerrein Cruquius, Oostelijk havengebied Amsterdam 2010-heden Stedenbouwkundig plan Innovatiepool en Stationsomgeving Turnhout, België, i.s.m. B- architecten 2009-heden Supervisie openbare ruimte Philipsdorp Eindhoven 2011 Meervoudige opdracht Land-art, inpassing van de Haak om Leeuwarden 2010-2011 Waternetwerken Randstad 2009-2010 Meervoudige opdracht transformatie bedrijventerrein Vliedberg, gemeente Heusden 2009 Prijsvragen Rheinwaal en Hamm, nieuwbouw en openbare ruimte Technische

Hogeschool, i.s.m. DP6 Architectuur Studio 2009 de Auto en de stad, visie op de inrichting van de van Woustraat Amsterdam in het

kader van de 4e Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam 2009 Beeldkwaliteitplan voor de openbare ruimte en stedenbouw van Philipsdorp Eindhoven 2009-heden Inrichting openbare ruimte Taxandriazone, Waalwijk

Stedenbouwkundig Plan Geerpark, Vlijmen Selectie projecten Stadsdeel Amsterdam Noord 2008-2009 Investeringsbesluit Hamerstraat; strategie voor geleidelijke transformatie van een

bedrijventerrein aan de Noordelijke IJoever.

2008-2009 ‘De Strip’, Overhoeks; ontwerp voor de openbare ruimte rondom een hoogbouw strip

in een nieuw stuk stad aan de IJoever. Ontwerpvoorstellen zijn gedaan voor

de straten, pleinen en kades Selectie projecten Palmboom & van den Bout stedenbouwkundigen 2006-2007 Masterplan Badhoevedorp; visie op de herontwikkeling van Badhoevedorp na de

omlegging van de snelweg A9 2006-2007 Kreekrijk, Zaanstad i.s.m. BVR, Rotterdam; opstellen van een kwaliteitskader

en verdere planontwikkeling voor een woonwijk van ca. 900 woningen en het

recreatie- en natuurgebied De Omzoom 2006-2007 Kop van de Staart, Dordrecht; ontwerp voor de openbare ruimte van de eerste

buurt binnen Stadswerven, een voormalig industriegebied aan de Merwede nabij

het centrum van Dordrecht 2006-2007 Sphinx, Belvedère, Maastricht; ontwerp voor de openbare ruimte binnen de

herontwikkeling van het fabrieksterrein van de Spinx-sanitair Selectie projecten 1:1 stadslandschappen 2006 Funke Küpperterrein i.s.m. 1:1 stadslandschappen; ontwerp voor een groen

buurtplein en de buitenruimte bij een brede school in Osdorp, Amsterdam 2004-2006 Kwadrantpark Toolenburg, Haarlemmermeer; ontwerp voor een park van ca. 6ha

aan de noordoever van de recreatieplas Toolenburg 2000-2006 Stadsvisie Leeuwarden (i.s.m. BVR, Rotterdam); ‚Varen onder eigen vlag‘,

ontwikkelingsvisie voor de ontwikkeling van de stad op langere termijn 2000-2006 Sportdriehoek Centrum Amsterdam Noord; een ruimtelijk, strategische visie voor

de ontwikkeling van een voormalige waterzuivering tot een recreatiegebied (i.s.m. Franz

< Speelruimte, een transformatie voor Cruquius, Amsterdam, Nederland (2010– 2012) Op cruciale plekken wordt letterlijk ruimte geschapen. Met geel/zwarte signalering uit scheepvaart en tijdelijke wegenbouw worden deze voids als speciale plekken gemarkeerd. De leegte schept kansen voor tijdelijke evenementen of programma dat Cruquius activeert en haar verborgen kwaliteiten uitlicht.

43

44

Ziegler, bureau voor architectuur en stedenbouw en Reitsma Stedebouw) 2000-2006 Malberg, Maastricht; herstructurering van een na-oorlogse wijk in het kader van

het Actieprogramma Herstructurering van ministerie van VROM (i.s.m. Franz Ziegler,

bureau voor architectuur en stedenbouw) 2000-2006 Lelylaan, Amsterdam Slotervaart; ontwerp raamwerk voor de herontwikkeling en

intensivering van de na-oorlogse wijk Lelylaan en omgeving (i.s.m. Palmboom &

van den Bout stedenbouwkundigen) 2000-2006 Vleuterweide, Utrecht; inrichting stadsdeel Vleuterweide binnen de Vinexlocatie Leidsche Rijn 2000-2006 Keerkringpark, Amsterdam Noord; ontwerp voor een lineair park als onderdeel

van de transformatie van de voormalige Cornelis Douweswerf.

2000-2006 Kraanspoor, Amsterdam Noord; ontwerp voor de inrichting van de kade en de

boulevard bij het Kraanspoor op de voormalige NDSM-werf in Amsterdam 2003-2004 Stichting Mobile City: initiatief voor de tijdelijke invulling van braakliggende terreinen

met duurzame verplaatsbare inrichting. Projectomvang 100 units van 100 m2, gemengd

milieu van wonen en werken. Met medewerking van Stadsdeel Amsterdam Noord en De Principaal 1999-2006 Handboek en ontwerp voor de tijdelijke inrichting en D.O definitieve inrichting van de

voormalige NDSM-werf, Amsterdam

45

< Stedenbouwkundig plan en inrichting openbare ruimte Centrumgebied, Nieuwegein, Nederland (1997â&#x20AC;&#x201C;heden). Het stadscentrum opent zich naar buiten op een representatieve wijze en maakt contact met het water de Doorslag. De openbare ruimte is verspreid over verschillende niveaus bijeengehouden door een geplooid maaiveld, dat de bezoeker op een vanzelfsprekende wijze naar alle programmaonderdelen leidt.

46

ANN VAN DEN BROEK de choreograaf

vzw WArd/waRD Kleine markt 9 bus 18 2000 Antwerpen stichting WArd/waRD Edisonstraat 116 2561 BJ Den Haag

Na het afronden van haar dansopleiding (Juni 1991) aan de Rotterdamse Dansacademie (Codarts), danste Ann Van den Broek bij de Elisa Monte Company (New York, 1990), Dansgroep Krisztina de Châtel (Amsterdam, 1991-1998), Galili Dance (Groningen, 1998) en Charleroi/Danses (Charleroi, 19982000).

In de tien jaar dat zij als danseres werkte, ontwikkelde en onderzocht zij haar eigen dansidioom, en in december 2000 besloot zij zich volleg toe te leggen op het ontwikkelen van haar eigen choreografisch werk. Onder de paraplu van haar egen organisatie vzw WArd/waRD (Antwerpen, B), Korzo producties (Den Haag, NL) en Danswerkplaats Amsterdam creëerde zij een aantal choreografiën.

De choreografiën Quartet with One (2002), FF+Rew (2002; onder Dansgroep Krisztina de Châtel), FF+Rew 60:00 (2005), E19 (richting San José) (2006), Co(te)lette (2007), I SOLO MENT (2008) en We Solo Men (2009) werden zeer goed ontvangen door het publiek en geprezen door de Nederlandse en internationale pers. Bijna elke productie werd geselecteerd door de Nederlandse Dansdagen in Maastricht als een van de meest belangwekkende van het seizoen. E19 (richting San José), Co(te) lette en I SOLO MENT werden, door de VSCD (Vereniging van Schouwburg- en Concertgebouw Directeuren), genomineerd voor de Zwaan voor de ‘meest indrukwekkende dansproductie’ van het seizoen. De meest prestigieuze Nederlandse dansprijs. In 2007 won Ann Van den Broek voor Co(te)lette de Zwaan.

Ann Van den Broek is ook de winnaar van de Mouson Award 2009/2010. De Mouson Award is een initiatief van Künstlerhaus Mousonturm in Frankfurt (Duitsland). De jury over Ann en haar werk: “Ann Van den Broek is een toegewijde choreografe die op intrigerende wijze menselijke gedragspatronen centraal stelt in haar werk. Zonder terug te grijpen op overdadige en schreeuwerige effecten weet ze toch steeds een onbetwistbaar statement te maken. Alhoewel ze met haar werk geen oordeel velt en haar choreografieën vaak afstandelijk en koel lijken, slaagt ze erin om haar publiek te irriteren en tegelijkertijd in stilte te laten huiveren en te ‘entertainen’. Het thema ijdelheid vormt de belangrijkste aanzet voor haar prozaïsch geënsceneerde voorstellingen: in het licht van de vergankelijkheid van het menselijk leven is alles slechts schijn.”

Naast haar werk als choreografe, is Ann ook pedagoog en wordt zij regelmatig gevraagd om trainingslessen en workshops te geven, die de focus leggen op haar visie op eigentijdse dans en haar eigen unieke stijl.

47

48

FIONA DE VOS

Studio dVO Churchilllaan 139-3 1078 DR Amsterdam T +31(0)621 21 66 88 E fiona@studiodvo.com I www.studiodvo.com

de psycholoog

Geboortedatum Nationaliteit

19 september 1969 Nederlands

Opleiding Graduate Center, City University of New York

2002-2005

Hunter College, City University of New York

2002-2004

Ph.D. Environmental Psychology Fulbright beurs, Netherlands-America Foundation, Amsterdam, 2002-2003 Master of Arts

Faculteit der Psychologie, Universiteit van Amsterdam

1989-1995

Doctoraal Psychologie (cum laude), studierichting Psychonomie

Beroepservaring Studio dVO 1996-heden Oprichter en eigenaar Studio dVO is een advies- en onderzoeksbureau in de omgevingspsychologie, gespecialiseerd in de interactie tussen de gebouwde omgeving en de mens. Studio dVO’s missie is het verbeteren van de fit tussen gebruikers en gebouwen.

Projecten Studio dVO Gezondheidszorg

• Advisering Healing Environment rond nieuwe huisstijl interieur Erasmus MC, Rotterdam, 2012.

• Advisering Healing Environment rond (ver)nieuwbouw Laurentius Ziekenhuis, Roermond, 2012.

• Advisering Healing Environment rond nieuwbouw Amphia Ziekenhuis, Breda, 2012.

• Advisering Healing Environment rond nieuwbouw Centrum Eetstoornissen Ursula, Den Haag, 2011.

• Advisering Healing Environment rond nieuwbouw polikliniek Rijnstate Ziekenhuis, Arnhem, 2011.

• Toetsen van schetsontwerp huisartsenpraktijk, Post, Amsterdam, 2011.

• Advisering rond ontwikkelen toolkit rond woonwensen voor verstandelijk gehandicapten, ’s Heeren Loo, Workum, 2011.

• Advisering Healing Environment kleinschalig wonen dementerenden, Myosotis, Kampen, 2011.

• Advisering Healing Environment rond ziekenhuis, CEAN, Bussum, 2011.

• Meedenken over uitwerking visie Brightsite, VUmc, Amsterdam, 2011.

• Opstellen richtlijnen boor bidboek bezielende omgeving, WoonZorgcentra Haaglanden, Den Haag, 2011.

• Advisering Healing Environment rond aanbesteding kinderziekenhuis, dJGA architecten, Rotterdam, 2011.

• Advisering Healing Environment rond nieuwbouw Medisch Spectrum Twente, IAA architecten, Enschede, 2010.

• Checklist Healing Environment Courant bouwen, Vastgoed Parnassia Bavo Groep, 2010.

• Advisering inrichtingsconcepten diverse ziekenhuizen, Ahrend, 2009-2010.

• Advisering ontwerp Brijder Verslavingskliniek, Parnassia Bavo Group, Den Haag, 2009-heden.

• Advisering nieuwbouw de Weerklank (instelling voor kinderen met autisme), van den Berg Architecten, Houten, 2009.

• Advisering Healing Environment voor acute psychiatrie, Parnassia Bavo Group, Den Haag, 2009.

• Onderzoek naar Healing Environment nieuwe Martini Ziekenhuis, Groningen, 2007-2009.

• Advisering inrichting wachtkamer de Verwijspraktijk, Amsterdam, 2007.

• Meedenken over huisstijl PsyQ, GGZ, Den Haag, 2007.

• Opstellen programma van eisen voor de bouw van een kinderziekenhuis als lid van het ontwerpteam van architectenbureau EwingCole, Sioux Valley Hospital, Sioux Falls (SD, USA), 2005-2007.

• Post Occupancy Evaluatie van Morgan Stanley Children’s Hospital of New York, EwingCole, New York (NY), 2006.

49

50

• Advisering Vrouw Kind ziekenhuis, Medische Spectrum Twente, IAA Architecten, Enschede, 2006.

• Evalueren van een kinderziekenhuis als genezende omgeving, Maria Fareri Children’s Hospital, Westchester (NY, USA), 2002-2005.

• Opstellen programma van eisen voor speelplaats kinderziekenhuis, Maria Fareri Children’s Hospital, Westchester (NY, USA), 2003.

• Advisering bij en onderzoek voor de herziening van vier bouwmaatstaven voor ziekenhuizen. College Bouw Ziekenhuisvoorzieningen, Utrecht, 1999-2001.

• Inrichtings- en kleuradvies van een fysiotherapiepraktijk. Fysiomed, 2001.

• Onderzoek naar materiaal- en kleurgebruik gevel hofje IJburg (ouderenzorg). Stichting Hofje 21e Eeuw, Amsterdam, 2001.

• Evalueren van Hasbro Children’s Hospital. Een omgevingspsychologisch onderzoek naar de beleving van medewerkers, patiënten en ouders, Providence (RI, USA), 1994-1995.

Kinderopvang en Speelomgevingen

• Opstellen programma van eisen buitenspeelplaats voor Brunswick School met architectenbureau Skidmore Owings, Greenwich (USA), 2003.

• Onderzoek voor en co-auteurschap van twee handboeken voor het inrichten van buitenruimten van kinderdagverblijven en buitenschoolse opvang, in opdracht van het Ministerie van VWS en Elsevier. AKTA, Utrecht, 1999-2000.

• Onderzoek naar het oppervlaktegebruik in kindercentra met als doel de oppervlaktenorm van 3m2 per kindplaats te evalueren. AKTA, Utrecht, 1996-1997.

Kantoorhuisvesting

• Toetsen van programma van eisen voor nieuwbouw RIVM, Bilthoven, 2012.

• Feedback op ontwerp nieuwbouw Guerrilla Games, Amsterdam, 2010.

• Ontwikkelen en implementeren van een innovatief en flexibel kantoorinrichtingconcept voor het hoofdkantoor van de ING. ING House, Amsterdam, 2001-2002.

• Ontwikkelen en implementeren van innovatieve kantoorinrichtingconcepten voor diverse bedrijven. Andreas van Wagenberg BV, Amsterdam, 1996-1998.

• Opstellen van diverse programma’s van eisen voor huisvesting van jeugdhulpverleningsorganisaties.

AKTA, Utrecht, 1998-1999.

Overige projecten

• Projectleider ‘Schiphol niet-roken’, inrichting en communicatie rond het rookvrij maken van de luchthaven Schiphol, Amsterdam, 1999.

• Voor Andreas van Wagenberg BV uitvoeren van facilitaire organisatieadviezen en huisvestingsvraagstukken bij diverse bedrijven, Eindhoven, 1996-1998.

• Advisering bewegwijzering luchthaven Schiphol, Amsterdam, 1996.

Lezingen, trainingen en workshops

• Er zijn geen shortcuts naar een healing environment. Bijdrage A+A, Amsterdam, november 2011.

• Bewuster bouwen in de zorg. Omgevingspsychologie & de praktijk. College Universiteit van Amsterdam, november 2011.

• Het nieuwe werken, Hogeschool voor de Kunsten Utrecht, november 2011.

• Beyond Cosmetics. Improving well-being through design in senior housing. Healthcare Facilities Symposium, Chicago, september 2011.

• The building, growth and applications of a model for holistic healing environments.

Environmental Psychology, Eindhoven, september2011 Bewuster bouwen & ACTA. ACTA, vakgroep sociale tandheelkunde, Amsterdam, juni 2011.

• Bewuster bouwen in de zorg. Creating care, ontwerpers in de zorg, Hogeschool voor de Kunsten Utrecht, juni 2011 • Een gastvrije omgeving. Gastvrijheidszorg met sterren, CineMec Ede, juni 2011 • Gastvrijheid en de healing environment. Leids Congres Centrum, Amersfoort, maart 2011 • No Hospitality without a Healing Environment. International Symposium FM, Hanze Hogeschool Groningen, feb.

2011 • Psychiatric Facility Design. Healthcare Facilities Symposium & Expo, Chicago, september 2010.

• Een holistische, genezende omgeving voor kinderziekenhuizen. KASK, Gent, juni 2010 • Geen healing environment zonder actieve rol FM. FACTO, Ede, juni 2010.

• Workshop Healing Environments. TNO, Utrecht, November 2009.

• Workshop Healing Environments. Ahrend, Utrecht, november 2009.

51

52

• Resultaten onderzoek Martini Ziekenhuis. Martini Ziekenhuis, Groningen, oktober 2009.

• Omgevingspsychologie & de praktijk. Universiteit van Amsterdam, Amsterdam, april 2009.

• Kindgerichte zorg is gezinsgerichte zorg. Vereniging Kind en Ziekenhuis, Rotterdam, december 2008.

• Sneller beter in een healing environment? PAOG-Heyendael cursus, UMC St Radboud, Nijmegen, oktober 2008.

• Kinderziekenhuizen als holistische healing environments, Emma Kinderziekenhuis, Amsterdam, februari 2008, • Het ziekenhuisgebouw als medicijn, TweeSteden ziekenhuis, Tilburg, december 2007.

• Begrijpen en kwantificeren van healing environments, Universiteit van Amsterdam, Amsterdam, juni 2006, • Omgevingspsychologie en architectuur, Technische Universiteit Delft, Delft, mei 2006.

• Understanding and Quantifying the Benefits of a Healing Environment, Health Care Design Conference, Atlanta, september 2005 • Environmental Psychology and Design. School of Design, New York, april 2005, • Indicatoren for Healing Environments. SWIZ symposium, Apeldoorn, november 2003, • Van Ziekenhuis naar Beterhuis. Training Medisch Spectrum Twente, Enschede, juni 2002.

• Het ziekenhuis als patiënt. Training NVTG, Utrecht, maart 2002.

• Ervaringen met omgevingspsychologie. Serie lezingen voor de Bouwcursus Verpleeg & Verzorgingstehuizen, College Bouw Ziekenhuisvoorzieningen, Lochem, december 2002.

• Human needs incorpotated into the design of the built environment. Lezing Paphe Conference, Parijs, december 2001.

• Invloed van de omgeving op het welzijn. Lezing bouwdag Arcares, november 2001.

• Healing Environment. Dagvoorzitter jubileumsymposium GDVV (’s-Gravenhaagse Dienst Verpleging en Verzorging), oktober 2000.

• Word je beter van een mooie kamer? Lezing bijeenkomst Nederlandse Vereniging Ziekenhuizen, juni 2000.

• Voorzitter studiedag rond ouderenzorg voor de GDVV (’s-Gravenhaagse Dienst Verpleging en Verzorging), Den Haag, oktober 2000.

• Evaluation of a children’s hospital. Lezing ‘Symposium on Healthcare Design’, Orlando, Florida, december 1999.

• Een vriendelijke omgeving voor Alzheimerpatiënten. Gastcollege Universiteit van Amsterdam, vakgroep Psychonomie, november 1999.

• Autonomie en omgevingsinvloeden. Lezing congres ‘Baas in eigen brein’ van Zorginstellingen Rijswijk, mei 1999’.

• Workshop over facility management aan de Silecian Technical Univesity of Gliwice, Polen, maart 1997.

Van Wagenberg Associates, Eindhoven 1998-1999 Adviseurs en ontwerpers voor sociale en technische innovatie Consultant • Advisering en onderzoek op het gebied van facility management en omgevingspsychologie: huisvestingsvraagstukken, alternatieve werkplekstrategieën, facilitaire organisatieadviezen en kwaliteitsonderzoek.

AKTA 1997-1998 Onderzoeks- en adviesbureau voor ruimtegebruik Medewerker

• Ontwikkelen van normen en richtlijnen voor buitenruimten in de kinderopvang.

• Advisering op het gebied van ruimtegebruik: opstellen en beoordelen van programma’s van eisen voor kindercentra en kantoren.

Technische Universiteit Eindhoven (TUE) 1996-1997 Leerstoel Facility Management (FM) Toegevoegd onderzoeker FM

• Onderzoek in opdracht van Facilitair Bedrijf TNO-Delft naar de kwaliteit van de facilitaire dienstverlening.

• Diverse onderwijstaken en organisatie van drie symposia over FM.

Publicaties

• Healing Hues. In: Colour Hunting, How Colour Influences What We Buy, Make and Feel. Eds: H.Kamphuis, H. van Onna, J. Tan. Frame Publishers, 2011.

• The importance of digging in, experiencingarchitecture.com, oktober 2010 • Healing environment vereist een holistische aanpak. Gezond ontwerp! NVTL, juli 2010 • Het belang van een Healing Environment. Kinderverpleegkunde, september 2009.

• Het gebouw laten meewerken. Kind en Ziekenhuis, februari 2009.

• Building a model of holistic healing environments for children’s hospitals. With implications for the design and management of children’s hospitals. Proefschrift, City University of New York, 2006.

53

Kernwinkelgebied, Maastricht, Nederland Type Binnenstad, Openbare Ruimte Omschrijving Herinrichting van de openbare ruimte van het kern van

winkelgebied, detaillering en materialisatie Plaats Maastricht, Nederland Jaar 1996-2003 Opdrachtgever Gemeente Maastricht

Binnenstad, Nieuwegein, Nederland Type Stedenbouw, Binnenstad, Openbare Ruimte Omschrijving Masterplan, beeldkwaliteitsplan, ontwerp inrichting

openbare ruimte, detaillering en materialisatie Plaats Nieuwegein, Nederland Jaar 1997-heden Opdrachtgever Gemeente Nieuwegein

St. Plechelmusplein, Oldenzaal, Nederland Type Binnenstad, Openbare Ruimte Omschrijving Herinrichting van de openbare ruimte, detaillering en materialisatie Plaats Oldenzaal Jaar 2006-heden Opdrachtgever Gemeente Oldenzaal 54

Arnhem Centrum Oost, Arnhem, Nederland Type Stedenbouw, Binnenstad, Openbare Ruimte Omschrijving Stedenbouwkundig casco (1500 woningen en 20.000 m2

bedrijfsruimte) waarmee de gemeente de regie

kan voeren over de transformatie van het gebied.

Plaats Arnhem Jaar 2007-2009 Opdrachtgever Gemeente Arnhem

Beatrixsluis, Nieuwegein, Nederland Type Landschap, Infrastructuur Omschrijving Landschappelijke inpassing van de verbreding van het

Lekkanaal en een nieuwe sluiskolk en objecten van Nieuwe Hollandse Waterlinie Plaats Nieuwegein Jaar 2011â&#x20AC;&#x201C;heden Opdrachtgever Rijkswaterstaat

Blaricummermeent, Blaricum, Nederland Type Landschap, Infrastructuur, Stedenbouw, Park Omschrijving Stedenbouwkundig plan voor 750 woningen en

bedrijventerrein van 18,5 ha, ontwerp nieuwe rivier en

park, sluis en burggen Plaats Blaricum Jaar 2004-heden Opdrachtgever Gemeente Blaricum

10.

BUREAU B+B

Bureau B+B stedebouw en landschapsarchitectuur Herengracht 252 1016 BV Amsterdam T +31 (0)20 6239801 E bureau@bplusb.nl I www.bplusb.nl KvK 33150245

Collectief talent We zijn een internationaal werkend ontwerpbureau, opgericht in 1977. Ons bureau is georganiseerd als een collectief – de opzet weerspiegelt onze bureaucultuur. Zowel inhoudelijk als procesmatig is collectiviteit voor ons een kernbegrip. In de huidige tijd zijn collectieve waarden actueler dan ooit.

Er werken bij ons stedenbouwkundigen, landschapsarchitecten, architecten, cultuurtechnici, kunstenaars, en net zo veel persoonlijkheden. Niet één brein is verantwoordelijk voor het eindresultaat, maar vele individuen. We fungeren als een collectief talent, waarbij het beste idee telt, ongeacht van wie het komt. Ontwerpen bespreken we vanaf het prilste stadium, een proces dat garant staat voor levendige discussies en verrassende oplossingen. Onze open houding zorgt ervoor dat iedereen alert is en vrij en associatief kan denken. We ondervragen elkaar kritisch zodat ontwerpkeuzes helder onderbouwd raken.

Opdrachtgevers waarderen onze werkwijze, die zich eveneens vertaalt in de procesaanpak.

Het proces is immers ook een ontwerp – een procesontwerp dat dynamisch moet zijn wanneer dat nodig is, en fixerend waar dat vereist is. En bovenal: een proces waarin de inhoud door de kluwen van verantwoordelijkheden en afspraken niet sluipenderwijs uit beeld verdwijnt. Collectief gedragen doelen zijn essentieel.

gebruiksvriendelijk ontwerp waarin altijd een inval of ontregelende greep is opgenomen die de ruimtelijke ervaring boven het functionele uittilt.

Zo krijgt een plek opnieuw betekenis, zodat deze weer decennia meekan. Het verhaal kan door bewoners, bestuurders en opdrachtgevers keer op keer verteld worden.

Lezen van de plek Tegenwoordig wordt er bijna geen ontwerp meer gemaakt dat níet voortbouwt op het ‘verhaal van de plek’. In plaats van het aanbrengen van een historisch sausje werkt Bureau B+B aan de daadwerkelijke doorwerking van de eigenschappen van een plek. Cruciaal daarbij is het gebruik: als een plek eenzijdig wordt gebruikt of niet goed toegankelijk is, raakt de identiteit gauw sleets. Wij zien wat je op een plek vaak al cadeau krijgt, letten op tradities, rituelen en het huidige gebruik van het landschap. We kijken met andere ogen omdat we sterk verbonden zijn met de werelden van de beeldende kunst, dans, muziek, mode en literatuur. In een associatief proces maken we een doelmatig en

Ambacht Een ontwerpconcept kan nog zo bijzonder zijn, een matige uitvoering haalt alles onderuit.

De daadwerkelijke realisatie van een ontwerp maakt het verschil tussen een middelmatig of een duurzaam kwalitatief project. Bovendien scheelt een goede uitvoering aanzienlijk in de beheerslasten. Bureau B+B werkt met hooggekwalificeerde cultuurtechnici.

Het woord ‘techniek’ of ‘ambacht’ doet de inbreng van de cultuurtechnicus tekort.

Een specialist in ondergrond, constructie, groeiplaatsbehandeling, steensoorten en klinkerverbanden is onontbeerlijk voor het slagen van een project en het benodigde gezag bij de opdrachtgever. Hier geen sprookjesachtige visualisaties, maar precisie: in de controle van de bestekken, in het contact met kwekers en materiaalleveranciers, in het begeleiden van de uitvoerders. In het werkmodel van Bureau B+B is de inbreng van de technicus vanaf de eerste brainstorm gegarandeerd. De grens tussen ontwerp- en uitvoeringsinbreng is fluïde – het ontwikkelen van een ontwerp is immers een collectief proces dat heen en weer kaatst tussen de verschillende teamleden.

Samenwerking Het open ontwerpproces zoals we beschreven in de kernwaarde collectiviteit, kan ook in een overleg- en opdrachtgeverssituatie worden ingezet. Wij houden van echte samenwerking, die wij opvatten als een proces waarin iedere partij vanuit eigen verantwoordelijkheid deelneemt. Geen onafzienbare hoeveelheid overlegmomenten, maar een aantal goed geregisseerde bijeenkomsten. Vertrouwen en gemeenschappelijkheid zijn hierin essentieel.

Dat biedt ruimte voor een flexibele inzet van scenario’s, eindbeelden en tussenstanden.

55

Arnhem Centraal Station, Arnhem, Nederland Type Openbare Ruimte, Infrastructuur Omschrijving Ontwerp openebare ruimte rondom het station, detaillering en materialisatie Plaats Arnhem Jaar 2002-heden Opdrachtgever Gemeente Arnhem in samenwerking met UN Studio

Stadsblokken-Meinerswijk, Arnhem, Nederland Type Stedenbouw, Landschap, Water Omschrijving Regionale visie op het watermanagment en toekomstige

ontwikkel mogelijkheden voor een buitendijks gebied

voor het centrum van Arnhem Plaats Arnhem Jaar 2008-heden Opdrachtgever Gemeente Arnhem

CiBoGa, Groningen, Nederland

56

Type Openbare Ruimte, Tuin Omschrijving Ontwerp van de openbare ruimte rondom een aantal

woongebouwen en de semi-openbare tuinen in de bouwblokken Plaats Groningen Jaar 2004-heden Client Gemeente Groningen

Veghels Buiten, Veghel, Nederland Type Stedenbouw, Landschap, Park Omschrijving Stedenbouwkundig plan en beeldkwaliteit voor 2.000

woningen, ontwerp van de openbare ruimte,

hoofdontsluiting en het landschap tussen de wijken Plaats Veghel Jaar 2006-heden Opdrachtgever Gemeente Veghel

Søndermarken, Vejle, Denemarken Type Stedenbouw, Landschap Omschrijving Gebiedsstrategie voor de na-oorlogs woonwijk

Søndermarken, het onderzoeken van de potenties, een

mogelijke toekomstvisie en direct inpasbare ruimtelijke onderdelen Jaar 2012-heden Opdrachtgever Gemeente Vejle, Realdania In samenwerking met Grassat+Mist, AART, Go'proces, Midtconsult

'Fierljep' polder en informatiecentrum, Jinzhou, China Type Tuin, Architectuur, Water Omschrijving Ontwerp voor een polder, een proeftuin voor 'fierljeppen'

met, in de dijk rond de polder, een infomratiecentrum Plaats Jinzhou, China Jaar 2011-heden, oplevering 2013 Opdrachtgever IFLA, Gemeente Jinzhou

Duurzaamheid Duurzaamheid in de stedelijke ruimte is geen vrijblijvende keuze meer, maar een cruciale factor voor het vestigingsklimaat.

Duurzaamheid is voor ons een allesomvattend en vanzelfsprekend uitgangspunt voor ons gehele ontwerpproces, waar wij zeer bewust mee omgaan. Het begrip beperkt zich voor ons niet tot energiezuinige straatverlichting, zonnepanelen of regenwateropvang, maar vormt de samenvatting van al onze waarden. Naast de klimaatgerichte duurzaamheid is ook het begrip sociale- en ecologische duurzaamheid van een omgeving van toepassing. Het gaat daarbij om het zorgvuldig ontwerpen aan de stromen in een stad (energie, water, verkeer, materialen etc.) maar ook ontwerpen aan plekken die maatschappelijke veranderingen kunnen opvangen.

Een goed begrip van de plaatselijke omstandigheden en natuurlijke processen ter plaatse vormt de basis van duurzaamheid.

Wij nemen de locale fysieke factoren als de waterhuishouding, de geologie, het klimaat en andere abiotische factoren mee in het ontwerp.

Daarnaast beschouwen wij materialen, zoals baksteen en natuursteen, als gecultiveerde geologische elementen waarmee we milieu condities op een positieve manier kunnen beïnvloeden. Geodiversiteit, beïnvloed door de mens of niet, leidt tot biodiversiteit en hogere ecologische waarden. Op een muur van een materiaal dat wat vocht opneemt bijvoorbeeld ontstaat vanzelf een muurvaren. We ontwerpen aan condities voor een plek die zichzelf in stand houdt. We kiezen materialen waarbij energieinhoud in relatie staat tot de levensduur.

Sociale duurzaamheid heeft te maken met de leefbaarheid en leefkwaliteit van een plek – steden veranderen, maar daarbij is het de uitdaging dat zij voor haar bewoners herkenbaar en vertrouwd blijven. In de stedelijke ruimte betekent duurzaamheid het maken en beheren van een robuust stelsel van openbare ruimtes, herkenbaar en passend bij het karakter van de stad.

Daarnaast is Bureau B+B al meer dan dertig jaar duurzaam in de bureauaanpak, in de relatie met opdrachtgevers, in het keer op keer hergebruiken van plekken en gebieden en in materiaalgebruik.

De basisfilosofie is dat wat lang mee gaat, duurzaam is.

57

58

59

60