Cirkel I Circulair Bouwen I Editie 4

hĂŠt magazine van Bouwcenter voor duurzaam bouwen Zomer 2019 | nr. 4

Circulair bouwen Samen op weg naar een nieuwe, circulaire toekomst.

Materialenregistratie

Madaster biedt hulp!

en verder

Circulair bouwen van Bouwcenters Elsresidentie Margraten

Van oude vakwerkwoning & carrĂŠboerderij naar nieuwe zorgappartementen

BOUWCENTER

2 ) Cirkel 4 | zomer 2019

VOORWOORD Als kind was ik er al dol op, mooie verhalen. Niet verwonderlijk als

dochter van een verwoed antiekverzamelaar. Ieder weekend liep mijn vader zijn vertrouwde rondje langs antiekwinkels aan de Utrechtse grachten. Starend door de etalage, bedacht hij zijn volgende aanwinst. Hij ging daarbij niet over één nacht ijs. Avonden bestudeerde hij dat rijk gedecoreerde porseleinen bord of oudhollands buikkastje in boeken, voordat het een plek kreeg in ons interieur.

E ll

is S ter chrijv n e e rs wc Onli ne specialist Bou

Het raakte hem: de rijke historie en het verhaal erachter. Eenmaal aangeschaft, zorgde hij ervoor als zijn eigen kind.

Urenlange poetsbeurten, totdat het kastje glom als een spiegel. Zijn liefde voor het koesteren van eeuwenoud schoon en verhalen die verder teruggaan dan wij, die erf ik. Ik ben zo blij als een kind als ik originele pumps uit de jaren ’70 op de kop tik. One-of-a-kind. Waarom iets nieuws kopen, als er zoveel moois voorhanden is.

Ook wanneer er een authentiek verhaal op te tekenen valt, word ik dolenthousiast. Want ja, rijke verhalen geven het leven kleur, diepgang en glans. In mijn ogen leent circulair bouwen zich perfect voor storytelling. Kijken vanuit de toegevoegde waarde en inzetbaarheid van een product. Voor nu en over 100 jaar. We nemen afscheid van het lineaire model take-make-use-waste. Niet het verbruik, maar hergebruik staat voorop. Een visie naar mijn hart. Iemand die dit in de praktijk brengt is Hub van Laar. Hij renoveerde een eeuwenoude carréboerderij in Margraten, familie erfgoed, tot een woon-zorginstelling met 24-uurs zorg voor mensen met dementie. Met liefde, zorg en behoud van oude karakteristieke elementen. Meter voor meter, steen voor steen. Veel bestaand materiaal kreeg een nieuwe bestemming of werd in oude staat hersteld. Vakwerk dat deels bestaat uit oude ambachtelijke technieken, aangevuld met de hedendaagse kennis van bouwen en berekenen.

Wil jij als ontwerper of bouwer, net als Hub, ook stappen maken richting duurzaam en circulair bouwen? Dan is Cirkel een mooi vertrekpunt. In deze editie lees je alles over het Madaster materialenpaspoort. Architecten Topper en Born, betrokken bij de ver- en nieuwbouw van Bouwcenter Filippo Beverwijk en Bouwcenter Esselink, nemen je mee in het ontwerpproces. Ook kom je alles te weten over de taken van het Transitieteam Circulair Bouwen. Teamvoorzitter en TU/e-hoogleraar Duurzaam Bouwen Elphi Nelissen legt alles uit over de transitie naar een circulaire economie. Verder krijg je praktische tips om zelf aan de slag te gaan met circulair bouwen. Tot slot lees je over de, deels circulaire, renovatie van de monumentale boerderij van Van Laar en over FAKRO Life Cycle Service. Kortom: een must read voor iedereen die zich wil voorbereiden op een nieuwe, circulaire toekomst.

Veel leesplezier!

Cirkel 4 | zomer 2019 ( 3

-advertorial-

DE BESTE PLAAT KENT GEEN ALTERNATIEF UniPrime is door bouwend Nederland de meest toegepaste paintplaat. Logisch, want de meerlaagse opbouw, de speciale dekfineren en de superieure coating maken dit product tot de meest ideale plaat voor schilderwerk. Het product heeft een langere levensduur en lagere onderhoudskosten ten opzichte van standaard multiplex. U bereikt met UniPrime multiplex een mooi en duurzaam eindresultaat.

Wat maakt UniPrime zo uniek?

Voor UniPrime worden alleen de allerbeste hardhout fineren gebruikt. Dat maakt UniPrime geschikt voor alle buitentoepassingen in Nederland, omdat het in duurzaamheidsklasse II valt. De bomen groeien in een gebied waar nauwelijks temperatuurverschil is. Dit zorgt voor zeer stabiel hout dat vrijwel ongevoelig is voor vochtintrek.

Speciaal geselecteerde, hoogwaardige duurzame fineren aan weerszijden.

Waardoor geen doortekening van onderliggende lagen ontstaat.

Unieke gegronde fenolfilm.

Duurzame hardhout fineerlagen voor een goed gesloten, sterke en stabiele plaat.

UniPrime toepassingen & assortiment UniPrime is verkrijgbaar in zowel FSC® als non-FSC. Het breedste paintplaat assortiment is toepasbaar als boeidelen, puivullingen, dakkapellen, luifels en plafonds.

U kunt UniPrime altijd herkennen aan de plaatsticker die op elke plaat of boeistrook zit. Zo weet u zeker dat u gegarandeerd de beste plaat heeft.

UniPrime & eigenschappen • Verkrijgbaar in FSC® en non-FSC • Uitgebreide garantie tot 25 jaar • Breedste paintplaat assortiment • WBP verlijmd • KOMO® productcertificaat • FLEGT gecertificeerd • Optimale verfhechting • Achterzijde kan onbehandeld blijven • Langere levensduur en lagere onderhoudskosten • Arbeids- en verfbesparend • Mooi en duurzaam eindresultaat • Opgebouwd uit duurzame fineren • Zeer vlakke toplaag, zonder doortekening

Meer informatie UniPrime is een product van Fetim Group. Wilt u meer weten, kijk dan op www.GevelNet.nl/merk/UniPrime.

de top in duur zame gevelbekleding K ijk op Ge velNet .nl voor meer inf ormat ie of bel 020 58 05285

Adv_UniPrime_200x282_Bouwcenter_Bouwmeesters 25j.indd 1

15-04-19 12:27

inhoud Op weg naar circulair bouwen - Interview met Elphi Nelissen

pagina 6

Cirkel Nieuws - nieuwe producten uit de markt

pagina 10

Elsresidentie Margraten - van oude vakwerkwoning

pagina 12

Circulair bouwen van Bouwcenters

pagina 16

Life Cycle Service - FAKRO

pagina 19

Madaster - Hulp bij materialenregistratie

pagina 20

Cirkel Nieuws

pagina 23

Do's & Don'ts van circulair bouwen - Ieder gebouw

pagina 25

Afvalscheiding - Steeds belangrijker

pagina 26

& carréboerderij naar nieuwe zorgappartementen

als een bouwpakket

COLOFON Zomer 2019 – nr. 4 © Bouwcenter, Gorinchem In samenwerking met de Bouwcentervestigingen en Duurzaam Gebouwd. Deze Cirkel is met zorg samengesteld. Voorbehouden zijn zet- en drukfouten. Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming worden gedupliceerd.

Eindredactie: Marvin van Kempen (Duurzaam Gebouwd), Michel van Slingerland (Bouwcenter) Teksten: Gerrit Tenkink (Duurzaam Gebouwd), Tim van Dorsten (Duurzaam Gebouwd), Ellis Schrijvers (Bouwcenter)

Fotografie: p12 / 13 / 15 - Bouwcenter Jan Oprij. p16 - Architectenbureau Born. p17 - Finish Dutch. p20 / 21 Madaster. p25 - Cepezed, Lucas van der Wee Met dank aan:

Vormgeving en ontwerp cover: Mark Pollema (buro mark)

Cirkel 4 | zomer 2019 ( 5

Transitieteam Circulair Bouwen

Hoewel het Transitieteam Circulair Bouwen nu nog druk bezig is met onderzoek naar de basis van circulair bouwen en pas volgend jaar met een advies naar de Nederlandse regering komt, kan teamvoorzitter en TU/e-

‘We vermoeden dat we de politiek gaan adviseren een materialenpaspoort verplicht te stellen.’ hoogleraar Duurzaam Bouwen Elphi Nelissen al wel een tip van de sluier oplichten.

“We vermoeden dat we de politiek gaan adviseren een materialenpaspoort verplicht te stellen. We zijn nog druk bezig met het onderzoek, maar we denken wel dat dit nodig is. Als je namelijk nu niet vastlegt wat voor materialen je gebruikt, dan weet je ook niet welke materialen er over vijftien, vijftig of honderd jaar vrijkomen. Het is namelijk erg belangrijk om te weten welke materialen van welke kwaliteit je tot je beschikking hebt, anders kun je het niet opnieuw inplannen.”

6 ) Cirkel 4 | zomer 2019

u e n r Bo n: T s s i i o l la (Br Elphi Ne ircu en en Voorzit C w ter Transitieteam TU/ Bou e-ho m ogleraar Duurzaa

Dit Transitieteam is een van de vijf teams, die de Rijksoverheid in 2016 heeft aangesteld om in 2050 tot een circulaire economie in Nederland te komen. Dit gebeurt aan de hand van even zoveel Transitieagenda’s (zie kader), want een circulaire economie hangt niet alleen af van de bouw. Aan de andere kant speelt de bouwsector wel een belangrijke rol om tot een circulaire economie te komen. Om bijvoorbeeld CO2-uitstoot te reduceren tot nul, moet de bouwbranche deze uitstoot zo’n 107 megaton te verminderen.

Circulair bouwen vergelijken

De voornaamste vraag die het Transitieteam zich in 2016 heeft gesteld, luidt echter: ‘Hoe meet en vergelijk je de verschillende manieren van circulair bouwen?’ “Er zijn diverse manieren om circulair te bouwen”, legt Nelissen uit. “Zo willen we gebouwen op zo’n

‘Met circulair bouwen willen we de aarde leefbaar houden.’ manier bouwen, dat het weer uit elkaar te halen is: demontabel bouwen dus.

Dat betekent dat we het gebruik van plak- en bindmiddelen als lijm en cement zo veel mogelijk willen reduceren, want daarmee kun je materialen eigenlijk niet

U/ e)

De Nederlandse economie moet in 2050 circulair zijn. Dit geldt ook voor de bouwsector. Naar verwachting wordt het zogeheten ‘basiskamp’ van circulair bouwen in 2023 geïnstalleerd. “Het hogere doel is om de grondstoffen van de aarde niet uit te putten en ecosystemen niet in de war te schoppen of de aarde te vervuilen.”

we n

OP WEG NAAR CIRCULAIR BOUWEN

meer goed uit elkaar halen. Biobased bouwen is ook een oplossing, want daarmee gebruik je bouwmaterialen die

‘Uiteindelijk gaat de overheid alle aanbestedingen circulair inkopen.’ tijdens de levensduur weer aangroeien.”

Verder noemt ze het gebruik van oude materialen in een ontwerp. “Dat wil je het liefst: materialen uit ontmantelde gebouwen zo hoogwaardig mogelijk gebruiken.Het transitieteam is druk bezig om deze verschillende manieren te meten en met elkaar te kunnen vergelijken. Er zijn wellicht bijvoorbeeld materialen die weliswaar minder grondstoffen gebruiken, maar waarvoor je wel veel meer energie moet gebruiken. Zo gaat het niet alleen om de bouw zelf, maar ook over de energie die nodig is bij het vervoer, bij de productie en tijdens het gebruik. Die aspecten vergelijken we met elkaar, zodat iedere bouwer een gedegen keuze kan maken.”

Aanmoedigen

Hoewel haar transitieteam nog druk werkt aan de basis van circulair bouwen, >>> tekst gaat verder op pag. 9 >>>

Begin dit jaar werd het eerste circulaire betonnen viaduct in Kampen geopend.

(Bron: RVO.nl)

Drie strategische doelstellingen Om de huidige Nederlandse economie versnelt te veranderen in een circulaire economie, heeft het Rijksbrede programma ‘Nederland Circulair in 2050’ drie strategische doelstellingen geformuleerd:

Grondstoffen in bestaande ketens hoogwaardig benutten. Dit kan leiden tot een afname van de grondstoffenbehoefte.

Gebruik duurzaam geproduceerde, hernieuwbare en algemeen beschikbare grondstoffen in plaats van fossiele, kritieke en niet duurzaam geproduceerde grondstoffen. Dit zorgt voor een toekomstbestendige economie, die minder afhankelijk is van fossiele bronnen en import.

Nieuwe productiemethodes ontwikkelen, nieuwe producten ontwerpen en gebieden anders inrichten om de gewenste reductie een extra impuls te geven.

Cirkel 4 | zomer 2019 ( 7

-advertorial-

Snel en eenvoudig een constructief overstek bij renovatie

Bij dakrenovatie is een overstek maken op een dakbeschot tijdrovend maatwerk. Bovendien is het een hele uitdaging om een voldoende constructief overstek te maken. Kingspan Unidek heeft nu een oplossing ontwikkeld: de Unidek Overstekbeugel.

Vraag uit de markt

Service en training

Bij de ontwikkeling van deze standaardoplossing heeft Kingspan Unidek goed naar de markt geluisterd. Onder renovatiespecialisten heerste een sterke behoefte om snel en eenvoudig een overstek te realiseren. Zonder in te leveren op de kwaliteit van de constructie.

Bij verwerking volgens de voorschriften en detailtekeningen voldoet de Unidek Overstekbeugel aan het Bouwbesluit, zowel constructief als bouwfysisch. Als service voor verwerkers biedt Kingspan Unidek gratis demonstraties aan op de bouwplaats. Verwerkers kunnen ook kiezen om kosteloos deel te nemen aan de Unidek Academy.

Eenvoudige verwerking Door zijn unieke vorm is de beugel zeer makkelijk te monteren. De slimme constructie - in combinatie met een gootplank - zorgt dat het overstek normaal belastbaar en beloopbaar is. De Unidek Overstekbeugel is perfect te combineren met de dakelementen Unidek Reno Dek en Unidek Reno Dekfolie. Er kan een overstek gemaakt worden tot wel 45 cm.

www.unidekdakelementen.nl

De voordelen van de Unidek Overstekbeugel - Geen maatwerk of constructieberekeningen nodig - Snel en eenvoudig te monteren - Geschikt bij alle Rc-waardes - Direct klaar voor toekomstige gevelisolatie - Voldoet volledig aan het Bouwbesluit

moedigt ze de diverse onderdelen binnen de bouwsector aan om hiermee aan de gang te gaan. “De overheid heeft besloten om in 2022 minimaal 10 procent circulair in te kopen en uiteindelijk gaat ze alle aanbestedingen circulair inkopen. Daarom is het in het belang van aannemers en ontwerpers om met circulair bouwen aan de slag gaan.

Anders missen ze de boot.”

Zo geeft Nelissen aan dat bouwers nu al gebruik kunnen maken van databestanden met beschikbare materialen. “Branchevereniging BRBS Recycling beschikt bijvoorbeeld over een materialenbank, waarin bouwbedrijven kunnen opzoeken welke materialen beschikbaar zijn om als hergebruikt materiaal toe te passen. Steeds meer opdrachtgevers zien hier het belang van in, dus dit geeft bouwers een voorsprong.”

Dit geldt bijvoorbeeld voor het nieuwe gebouw van jeugd- en kinderkliniek Emergis in Goes, volledig gemaakt van de bouwmaterialen van een gesloopt gebouw van Rijkswaterstaat.

Een ander voorbeeld is het eerste circulaire betonnen viaduct in Kampen, dat begin dit jaar is geopend. Hiervoor gaf Rijkswaterstaat de opdracht. “Dit geeft aan dat bouwers kunnen gaan nadenken over montage, zodat ze weten hoe ze ook kunnen demonteren en hergebruiken”, vertelt Nelissen. In haar ogen is circulair bouwen de toekomst. “Pak deze kans dus aan. Uiteindelijk willen we met circulair bouwen de aarde leefbaar houden. Dat is het hogere doel: door circulair te bouwen zorgen we ervoor dat we het ecosysteem niet aantasten, het milieu niet vervuilen en geen grondstoffen uitputten.”

De reis naar een circulaire infrastructuur, onderdeel van de circulaire bouwsector, bestaat uit denken, doen en toepassen. (Bron: RVO.nl)

VIJF TRANSITIEAGENDA’S Om het doel in 2050 te behalen heeft het kabinet in 2016 vijf sectoren aangewezen om stappen te zetten naar een circulaire economie:

Bouw | Maakindustrie | Kunststoffen | Biomassa en Voedsel | Consumptiegoederen Voor de agenda ‘Bouw’ heeft het Transitieteam zich als doel gesteld om in 2023 de basis van circulair bouwen te hebben vastgesteld. Zeven jaar later, in 2030, dient de CO2-uitstoot met 50 procent – dat komt neer op 53 megaton CO2 – te zijn gedaald. “Een ambitieus, maar haalbaar doel”, aldus Elphi Nelissen.

Cirkel 4 | zomer 2019 ( 9

nieuws

Duurzaam werken. We helpen je er graag bij. Speciaal voor Cirkel selecteren wij de meest duurzame alternatieven en noviteiten uit ons brede assortiment.

Zo zorgen wij ervoor dat jij je klus klaart.

BIA Beton

Calduran

Fakro

BIA Facadeclick: circulaire gevelsteen

Duurzaam constructief bouwmateriaal

FAKRO energiebesparend dakraam

BIA Facadeclick is een circulair droogstapelsysteem, verkrijgbaar in 8 kleuren.

De stenen worden met elkaar verbonden door kunststof inserts. Daardoor is de gevel makkelijk te demonteren en hergebruiken.

Calduran kalkzandsteen bestaat uitsluitend uit natuurlijke grondstoffen.

Grondstoffen die altijd voorradig zijn. Nu en in de toekomst. Daarnaast is het product bijzonder duurzaam, voorzien van een DUBOkeur en opgenomen in de Nationale Milieu Database.

Het passiefhuis dakraam van FAKRO is extreem isolerend, door het viervoudige glaspakket en thermo isolerende gootstuk.

Duurzaam hout, slim sluitwerk en een minimum aantal onderdelen, zorgen voor een hoge circulariteit.

10 ) Cirkel 4 | zomer 2019

Nieuwe duurzame producten uit de markt

Knauf Insulation Glaswol met natuurlijk bindmiddel Glaswol van Knauf Insulation bestaat uit gerecycled glas (tot 80%) met een natuurlijk, duurzaam bindmiddel.

Dankzij ECOSE® Technology geen jeuk, geen geur en minder stof. Veilig werken dus.

Mosa Mosa Terra Tones Mosa Terra Tones bestaat uit een pallet van subtiele tonen binnen één kleurgroep, voor een levendig tegeloppervlak. De keramische tegels zijn Cradle to Cradle gecertificeerd en dragen bij aan een gezond binnenklimaat.

Weekamp Deuren Weekamp balkondeuren Weekamp Deuren levert uit voorraad balkondeuren die FSC®- en KOMOgecertificeerd zijn, met zes jaar garantie. Deze deuren kunnen worden geleverd met HR++ veiligheids-isolatieglas.

Goed geïsoleerd en perfect beveiligd.

Cirkel 4 | zomer 2019 ( 11