Cirkel I Editie 3 I BENG

hĂŠt magazine van Bouwcenter voor duurzaam bouwen Voorjaar 2019 | nr. 3

Volgende stap in energiezuinig bouwen

Op naar BENG!

en verder

Duurzaam ondernemen met Jan Jacob Rab Top 10

De Do's en Dont's van BENG Waar moet je op letten straks in 2020?

BOUWCENTER

2 ) Cirkel | voorjaar 2019

VOORWOORD Vaak bu’je te bang!

Deze Achterhoekse uitspraak was dé slogan van de Zwarte Cross in 2017. De gemiddelde festivalganger durfde meer, dan ‘normaal’.

Grenzen werden verlegd, uitersten gezocht. Angst bestond even niet meer. Ook Bouwcenter is niet bang, zeker niet voor BENG: de nieuwe werkelijkheid. In 2020 vervangt dit de huidige EPC-normering, zoals we dat nu kennen. Werk aan de winkel! En daar sluiten mijn vrouw en ik ons bij aan.

Ru

di K ter orne n e Prod goor wc Buitenaf wonen in de Achterhoek, onze geboortegrond, dát was onze wens. uctmanager Bou In 2013 deed de mogelijkheid zich voor. Voor ons dé uitgelezen kans om ons droomhuis te bouwen. In eigen beheer. Een mooie gelegenheid om al mijn kennis, opgedaan bij Bouwcenter HCI, in de praktijk te brengen. Eén ding was zeker.

Ons nieuwe huis moest duurzaam worden mét damp-open en luchtdichte schil.

Nul-op-de-meter en van houtskelet, dát zou het worden. Dit bespaart op onderhoud én energiekosten. Een goed geïsoleerde schil zou zorgen voor een comfortabel binnenklimaat. Daarnaast moest ons toekomstige huis levensloopbestendig worden. Betaalbaar, én een variant die meerdere generaties meegaat.

Het bouwteam kreeg in 2017 gestalte met een architect, houtskeletbouwer, architect, zzp-ers voor overige bouwwerkzaamheden en, niet onbelangrijk in een NOM-woning, een installateur. So far so good. Tijd voor de verdiepingsslag. We maakte het stappenplan en de planning definitief. Het advies- en tekenbureau maakte de benodigde EPC-berekening voor de bouwergunning.

Geen tot héél weinig energie verbruiken, dát is ons streven. Technisch gezien betekent dit een EPC van <0,4. De juiste luchtbehandeling, verwarming en warmwatervoorziening zijn essentieel om deze prestaties te halen. Het WTW- en koelinstallatiesysteem van EQ zero bleek hierin een vaste waarde. De installateur was onder de indruk van het systeem, maar kende de installatie niet. Niet gek, want het bouwen van NOM-woningen is natuurlijk een relatief nieuw begrip. Er liggen geen kant-en-klare berekeningen op de plank. Tijd om te pionieren!

Ook de andere bouwteamleden hadden geen kaas gegeten van de laatste ontwikkelingen op het gebied van duurzaam bouwen. Sterker, ‘Zo bouwen we nooit’ of ‘Hoe moeten we dit nou weer verwerken?’ bleek geregeld het antwoord. En een blowerdoortest, dáár had men nog nooit van gehoord. Was angst de raadgever, of het feit dat zij simpelweg nog nooit met dit bijltje hakten? Mijn enthousiasme voor duurzaam bouwen werkte aanstekelijk.

Uiteindelijk stonden alle neuzen dezelfde kant uit. Belangrijk om een project als dit te laten slagen!

Toen geïnteresseerden zich bij mij meldden voor meer informatie wist ik het zeker. We zijn aan het pionieren.

Bouwen volgens BENG-normering, dát wordt nog niet vaak in de praktijk toegepast. En dat raakt mij als fervente liefhebber van de bouwbranche. We zijn in het diepe gesprongen. Hebben gezamenlijk veel geleerd. Met hart en ziel bouwden we aan een nieuwe stek. Legden de basis voor een nieuwe toekomst. Zorg dat jij de kennis ook in huis haalt. Informeer jezelf én wordt pionier van de toekomst.

In deze editie van Cirkel lees je álles wat je over BENG moet weten. We laten specialisten aan het woord, zoals Ineke Kuijpers van Gaalen van DGMR en Harm Valk, ingenieur bij Nieman Raadgevende Ingenieurs. Zij nemen je in een vogelvlucht mee in de transitie van EPC naar BENG en geven je praktische tips. Leveranciers tremco illbruck en Kingspan Insulation vertellen je alles over hoe zij met productinnovaties en adviezen, inspelen op BENG. Jan Jacob Rab, ondernemer met 8 Bouwcentervestigingen en 7 retailbedrijven, legt je uit hoe hij zijn bedrijven stap-voor-stap verduurzaamt. En je leest alles over @Home Amstelkwartier, een energieneutrale woontoren van Hurks vastgoedontwikkeling, die niet voldeed aan de BENG-criteria van de voorlopige eisen van 2015. Dit resulteerde uiteindelijk in een herijking van de eisen voor 2020. Dat duurzaam bouwen niet makkelijk maar wel noodzakelijk is, dát heb ik zelf ondervonden. Met Cirkel wil ik het je een stuk makkelijker maken.

Veel leesplezier!

Cirkel | voorjaar 2019 ( 3

-advertorial-

Extreme bescherming door unieke Crosslinking technologie Veel watergedragen producten zijn op basis van traditionele acrylaten. Wanneer een geschilderd oppervlak veelvuldig in contact komt met huidvet ontstaat een weke verflaag waar gemakkelijk vuil aan hecht. Dit komt veel voor bij trapleuningen en de oppervlakte rondom slotplaten van deuren. Door de unieke Crosslinking technologie ontstaat een extra vernetting in het product. De vernetting biedt weerstand aan de invloeden van huidvet.

Schilderwerk blijft lang mooi De Sikkens Rubbol BL Rezisto range is extreem kras- en stootvast.

Hierdoor zijn de producten zeer geschikt om toe te passen in ruimtes en op oppervlakken met een hoge belasting. Naast de langdurige bescherming hebben de Sikkens Rubbol BL Rezisto producten prettige verwerkingseigenschappen als een uitstekende vloei en een lange open tijd. De combinatie van deze kenmerken zorgt ervoor dat het schilderwerk lang mooi blijft.

Verkrijgbaar in volledig systeem Sikkens Rubbol BL Rezisto is verkrijgbaar in 3 glansgraden: High Gloss, Semi-Gloss en Satin. Daarnaast is er ook een primer beschikbaar. Hierdoor is Sikkens Rubbol BL Rezisto uitstekend in een volledig systeem te adviseren. Verkrijgbaar in verpakkingen van 0,5 liter, 1 liter en 2,5 liter, in wit en vrijwel alle kleuren uit het Sikkens 5051 Color Concept, de RAL kleurcollectie en de Sikkens Kleurselectiewaaier.

inhoud Op naar BENG! - volgende stap in energiezuinig bouwen

pagina 6

Cirkel Nieuws - nieuwe producten uit de markt

pagina 10

Energieneutraal bepaalt uiterlijk woontoren

pagina 12

BENG vraagt om puntjes op de i - de kant van de leverancier

pagina 16

Bouwcenter Uitgelicht: Duurzaam ondernemen met

pagina 20

Infographic BENG

pagina 22

10 tips voor BENG

pagina 25

Jan Jacob Rab - Bouwcenter RAB

Van EPC naar BENG… Waar moet ik dan rekening mee houden? pagina 26

COLOFON Voorjaar 2019 – nr. 3 © Bouwcenter, Gorinchem In samenwerking met de Bouwcentervestigingen en Duurzaam Gebouwd. Deze Cirkel is met zorg samengesteld. Voorbehouden zijn zet- en drukfouten. Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming worden gedupliceerd.

Eindredactie: Marvin van Kempen (Duurzaam Gebouwd), Michel van Slingerland (Bouwcenter) Teksten: Gerrit Tenkink (Duurzaam Gebouwd), Tim van Dorsten (Duurzaam Gebouwd), Ellis Schrijvers (Bouwcenter)

Fotografie: Cover: Mark Pollema (Bouwcenter). Pagina 12, 13: Luuk Kramer. Pagina 15: Bouwcenter van Hoppe. Pagina 20: Stefan Krofft Met dank aan:

Vormgeving: Mark Pollema (Bouwcenter)

Cirkel | voorjaar 2019 ( 5

Volgende stap in energiezuinig bouwen

OP NAAR BENG!

voor een optimaal resultaat. Dat was ook het doel bij EPC, maar hierbij is het helaas nog niet echt van de grond gekomen. Dat kwam met name omdat een matig bouwkundig ontwerp door het toepassen van slimmigheden toch aan de EPC-eis kon voldoen. Met BENG lukt dit niet meer: je moet aandacht besteden aan zowel het bouwkundige deel dus zorgen voor zowel een goed ontwerp en een goed geïsoleerd gebouw als de inzet van slimme technieken en de inzet van hernieuwbare energieopwekking in de vorm van bijvoorbeeld een warmtepomp of zonnepanelen. Dat vereist samenwerking.”

Vanaf 2020 moet alle

nieuwbouw in Nederland een bijna energieneutraal gebouw (BENG) zijn.

Waar de energieprestatiecoëfficiënt (EPC) met één getal de energieprestatie van een gebouw aangeeft, doet BENG dit in drie getallen.

“Dit moet zorgen voor een meer integrale samenwerking.”

De komst van BENG beschouwt Ieke Kuijpers-van Gaalen, directeur van adviesbureau DGMR, als een volgende stap in energiezuiniger bouwen. “En die stap is hard nodig”, vindt ze. “Met alle aandacht die er nu is voor de milieuproblematiek, is BENG een logische stap richting een volledig energieneutraal gebouwde omgeving.

In Nederland vloeit BENG voort uit het Energieakkoord voor duurzame groei.”

Ze geeft aan dat de komst van BENG het afscheid van de EPC-methode betekent.

“Daar zijn twee redenen voor: allereerst het belang om niet alleen aandacht te hebben voor installatietechniek, maar ook voor verdergaande bouwkundige maatregelen en om de inzet van hernieuwbare energie goed te borgen. Daarnaast zijn er vanuit Europees verband nieuwe normen voor de energieprestatie van gebouwen ontwikkeld, waarin aangegeven is hoe deze prestatie van een gebouw bepaald moet worden. Hoewel lidstaten zelf hun eigen invulling hieraan mogen geven, zorgt deze Europese richtlijn wel voor dezelfde basis op Europees niveau.”

6 ) Cirkel | voorjaar 2019

Iek eK uijpe

rs-van Gaalen teur ir e c DGMR-d

“De stap naar BENG is hard nodig.”

Belangrijkste verschil

Het belangrijkste verschil met de EPC is dat BENG niet met één, maar met drie eisen (zie kader) de energieprestatie van een gebouw aangeeft. “Hoe streng de EPC ook is: uit die berekening komt één getal”, legt ze uit.

“BENG beschikt over drie eisen en aan alle drie moet worden voldoen. Je kunt dus niet zeggen: ik laat de eis rond hernieuwbare energie zitten. Er moet een pakket komen dat op alle onderdelen goed scoort.”

Deze nieuwe aanpak gaat naar verwachting zorgen voor een integrale samenwerking tussen de diverse bouwdisciplines bij de totstandkoming van een gebouw, tot veel vreugde van Kuijpers-van Gaalen. “Ik roep al jaren dat de verschillende disciplines in de bouwsector integraal samen moeten werken

Hernieuwbare energie

Naast de bouwkundige basis en installaties, geldt ook de hernieuwbare energie als een belangrijk onderdeel binnen BENG. “Als een ontwerp van een gebouw niet beschikt over een warmtepomp, zonnepanelen of een biomassaketel, krijg je hiervoor vanaf 2020 dus geen bouwvergunning”, vertelt ze. De plaatsing van één of twee zonnepanelen zijn volgens Kuijpers-van Gaalen niet voldoende.

“De BENG-eisen liggen dusdanig hoog dat er ofwel veel zonnepanelen nodig zijn om deze eisen te halen of gekeken moet worden naar de inzet van een warmtepomp of houtpelletkachel. Een architect dient in zijn ontwerp hiermee rekening te houden. Enerzijds door voor voldoende vlakken te zorgen waarop zonnepanelen geïnstalleerd kunnen worden, anderzijds door ruimte te creëren voor een warmtepomp of zo’n kachel.” Onder meer vanwege die eis aan hernieuwbare energie vindt ze de stap naar bijna energieneutraal goed. “Ons elektriciteitsnet moet nog worden klaargemaakt om alle gebouwen naar dit niveau te krijgen. Daarnaast is het ook nog te duur. Op individuele basis juicht iedereen het toe als een gebouw volledig energieneutraal wordt gemaakt. Als wetgeving is dat nog een brug te ver, daarom is BENG voorlopig een goede eis.”

WAAR EPC IN SLECHTS ÉÉN GETAL DE ENERGIEPRESTATIE VAN E E N G E B O U W A A N G E E F T, K E N T B E N G D R I E I N D I C AT O R E N

Hoeveel energie geleverd moet worden door de installatie van een gebouw om het te verwarmen en te koelen, uitgedrukt in kilowattuur (kWh) per vierkante meter per jaar. “Dit hangt vooral samen met de bouwkundige basis van een gebouw en de mate van isolatie”, vertelt Kuijpers-van Gaalen. Voor de woningbouw ligt deze eis vanaf 2020 op 70 kWh/m2/jaar.

Energie behoefte

BENG Aandeel hernieuwbare energie

Hoeveel energie uit niethernieuwbare bronnen in kWh per vierkante meter per jaar nodig is voor verwarming, koeling, ventilatie, tapwater en verlichting. “In deze indicator komen de bouwkundige kwaliteiten en de gebouwinstallaties samen.”

Voor de grondgebonden woningbouw ligt deze eis vanaf 2020 op maximaal 30 kWh/m2/ jaar.

Primair fossiel energiegebruik

Percentage hernieuwbare energie van het totale energiegebruik. “De opwekking van deze energie moet gekoppeld zijn aan het gebouw.” Voor woningbouw ligt dit op minimaal 50 procent.

DE 3 EISEN VAN BENG Cirkel | voorjaar 2019 ( 7

-advertorial-

FAKRO zet in op samenwerking voor duurzame dakraamrenovatie “De woningbouw is zich bewust van de eindigheid van grondstoffen en risico’s voor het klimaat. Bij het bouwen en onderhouden van onze huizen moeten we kiezen voor een andere, 100% duurzame aanpak” zegt Bart Peters, commercieel directeur FAKRO Nederland.

“Wij wachten niet af maar beginnen nu met circulaire dakraamvervanging. Samen met woningcorporaties en hun toeleveranciers die geloven in innovatief denken en circulair bouwen.”

Onze maatschappelijke uitdaging Om de duurzame draai te maken is circulair bouwen essentieel.

Nederland gaat de uitdaging serieus aan en legt de lat hoog.

De ambitie is om de totale gebouwde omgeving in 2050 - maar liever nog veel eerder - duurzaam, dus circulair, te onderhouden en vernieuwen. Bij de bouw en renovatie van gebouwen zijn straks alle materialen herbruikbaar en bij de productie van nieuwe materialen is straks geen fossiele energie meer nodig.

De complete bouwketen is aan zet. Een voortrekkersrol is weggelegd voor woningcorporaties en hun toeleveranciers.

En op heel veel daken van de corporatiewoningen liggen dakramen waarvan er de komende jaren honderdduizenden vervangen moeten worden.

FAKRO Life Cycle Service Samen met de koplopers onder de woningcorporaties en hun leveranciers wil FAKRO inzetten op duurzame dakraamrenovatie.

Daarom introduceert de onderneming een nieuwe oplossing voor duurzame, projectmatige vervanging en recycling van dakramen: FAKRO Life Cycle Service. Deze complete aanpak is ontwikkeld voor de verduurzaming van bestaande woningen, en ook geschikt voor duurzame nieuwbouw. FAKRO Life Cycle Service is een totaalpakket van demontage en recycling van oude dakramen,

levering en montage van nieuwe duurzame FAKRO dakramen met - als optie - een meerjarenonderhoudsplan. Om dit te realiseren is FAKRO partnerships aangegaan met Bouwcenter en Remondis Nederland Afval & Recycling.

“We maken van circulair bouwen een aantrekkelijk beheermodel” De drie samenwerkende partijen ontzorgen corporaties volledig gedurende de totale levensduur van dakramen. Van de levering en (de)montage van dakramen tot en met het onderhoud én de recycling ervan. Bart Peters: "Een totaalpakket voor één prijs, met één aanspreekpunt, extra opties en uiteraard de uitstekende kwaliteit en service waar wij al jaren om bekend staan. Circulair bouwen levert zo maatschappelijke milieuwinst op en ook een aantrekkelijk economisch perspectief voor huurders, corporaties en leveranciers."

Samen creëren we ‘t mooiste licht van vandaag én morgen

’t mooiste licht creëer je samen met FAKRO www.fakro.nl | www.hetmooistelicht.nl

vervolg van pagina 7

OP NAAR BENG! Voorbereiden op BENG

Alle voorlopig beschikbare details over BENG staan op de website van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland: rvo.nl. Op deze site verschijnen naar verwachting de komende tijd ook voorbeeldprojecten met maatregelpakketten en andere informatie, die op BENG betrekking heeft.

Dit wordt na de zomer uitgebreid; dan verschijnt ook de software op de markt, aan de hand waarvan de drie BENG-eisen kunnen worden berekend.

Het Bouwbesluit stelt eisen aan de energiezuinigheid van nieuwe woningen en utiliteitsgebouwen. De maat voor energiezuinigheid heet sinds 1995 energieprestatiecoëfficiënt (EPC).

Geschiedenis

De bepaling van de EPC ligt vast in de norm NEN7120 Energieprestatie van Gebouwen (EPG). De EPC drukt de energieprestaties van een gebouw uit. In 1995 mocht de EPC van een gebouw maximaal 1,4 zijn, deze eis is inmiddels aangescherpt naar 0,4. Dat betekent dat een woning anno 2019 nog maar 30 procent gebruikt van de energie die zo’n woning in 1995 zou hebben gebruikt. Vanaf 2020 geldt BENG als minimale eis voor gebouwen en wijzigt de rekenmethode van de NEN 7120 naar de NTA 8800.

De BENG-eisen liggen dusdanig hoog dat er ofwel veel zonnepanelen nodig zijn om deze eisen te halen of gekeken moet worden naar de inzet van een warmtepomp of houtpelletkachel. (Foto: Stroomversnelling)

Cirkel | winter 2018 ( 9

nieuws

Duurzaam werken. We helpen je er graag bij. Speciaal voor Cirkel selecteren wij de meest duurzame alternatieven en noviteiten uit ons brede assortiment.

Zo zorgen wij ervoor dat jij je klus klaart.

Dewin Kantplank S+ De kantplank van Dewin is nu ook leverbaar als kantplank S+ met verhoogde isolatiewaarde. Hierdoor kan bij geringere dikte tóch een Rc-waarde van 6.0 m2K/W worden gerealiseerd.

10 ) Cirkel | voorjaar 2019

Skantrae Nova Panel voordeur

Ubbink Decorio LWPB

De Skantrae Nova Panel voordeur is FSC- en KOMOgecertificeerd en extreem isolerend, omdat dit model is gemaakt uit hardhouten plaatmateriaal met 2 aluminium tussenschotten en XPS-schuimkern.

De Ubbink Decorio Luchtwarmtepompbehuizing 30°-55° voor het hellende dak is universeel voor alle luchtwarmtepompen, hét duurzame alternatief voor de traditionele cv-ketel. De behuizing is weerbestendig, lichtgewicht, eenvoudig montabel en met een strak design.

Nieuwe duurzame producten uit de markt

YBS SuperQuilt en BreatherQuilt De meerlaagse reflectiefolies van SuperQuilt en BreatherQuilt zijn geschikt voor slank isoleren van nieuw- en oudbouw. Gecombineerd met wol of schuim bereik je snel Rc-waarde 4,5 m2K/W bij 25 cm muurdikte.

URSA

Isover

NIEUW: het URSA XPS Duodrain perimeter isolatiemateriaal heeft uitstekende thermische- en drainage capaciteiten, een hoge drukweerstand ĂŠn beschermt optimaal tegen indringende wortels.

De isolatieplaat van Isover Multimax 30 Ultra is dun, duurzaam ĂŠn eenvoudig verwerkbaar. Met het flexibele glaswol behoren kieren en naden tot de verleden tijd.

Voor optimale kierdichting.

Cirkel | voorjaar 2019 ( 11