Okuma yorumlama no 01 borga kanturk

“Ele geçirilmiş görüntüler” 5 iş 5 sanatçı

Okuma – yorumlama (beraber ve solo) no: 01

Borga Kantürk, 2013

“Ele geçirilmiş görüntüler” 5 iş 5 sanatçı

Borga Kantürk 2013

Okuma – yorumlama (beraber ve solo) no: 01

Okuma – yorumlama (beraber ve solo) no: 01 “Ele geçirilmiş görüntüler” 5 iş 5 sanatçı

Borga Kantürk 2013

Okuma - yorumlama serisinin ilki; günümüz sanatında fotoğrafın bilgi ve hafıza değeri açısından sanatçı tarafından kullanım metotlarını inceliyor. Arşival, haber amaçlı ve temsili imgeler olarak hayatımızda giren (medya düzenine ilişkin fotoğrafın) buluntu ve ele geçirilmiş imge olarak güncel sanatçılar tarafından kullanılmasına, sorgulanmasına dair örneklere odaklanıyor. Metin küratoryal bir yöntem ile seçilen beş sanatçıya ait beş sanat çalışması incelemek adına oluşturuldu.

Bu sayede çalışmalar bir arada ya da tek başlarına, geçişli bir formatta okunup, yorumlanıyor. Ortaya çıkan yapı birbirinden ayrı beş kısa metin veya birbirine eklemlenen bir bütün olarak okunabilir.

ii

1.

Vahap Avşar, İpdal Serisi, 2010

3

Topluma mal edilmiş-ideal ve kurgusal görüntüler, kurmaca

asker

kartpostalları.

Bunların

“olmuşluk-

olmamışlık” uygunluk hallerine ilişkin kararın otorite mekanizması tarafından verilmesi. Seçilmemiş, tercih edilmemiş fotoğrafların sanatçı tarafından bilinçlice su yüzüne çıkarılması.

Başarısız bulunmuş ayrıksı, normal dışı kurgularda yer alan anonim kişiler; Temsili asker, temsili sevgili ve temsili manzara. Söz konusu fotoğraflar Vahap Avşar tarafından devralınan bir matbaanın arşivinden. Aynı matbaanın basmış olduğu Asker temalı kartpostal serisinin tasfiye edilmiş, dışarıda bırakılmış olanları. Üzerleri

1.

Vahap Avşar, #pdal Serisi, 2010

çizilmiş ve günün tarihi atılmış kullanım dışı kayıtlar, kurgular.

Temsili değeri olmayan-kayıt dışı bir miras. Üniforma, temsil ve uygunsuzluk-kullanım dışı hazır görüntü, buna bir tür mockumentary /failure diyebiliriz.

Burada Avşar tarihsel otoriteye uygunluk, temsil ilişkileriyle kurumsal/askeri yapının ön gördüğü ölçü sınır durumuna işaret ediyor. Bu yapının tercih etmediği insani, kırılgan, romantik ve hassas yapı kayıt dışı bırakılıyor. Ama bu yapının da bir çeşit rol olması yani fotoğrafın kurmaca bir şekilde ideolojik bir amaçla kullanılıp gösterilmemesi (gösterilseydi dağıtılsaydı, gene yapay olmayan bir gerçekmiş gibi görüntü otoritenin

4

dağıttığı inandırdığı bir gerçeklik olarak ortalıkta dolanacaktı.)

Fotoğraflar 1983 yılına ait. (16 Aralık 1983 – ipdal – Avşar’ın büyütmeyi ve yeniden basmayı tercih ettiği kullanım dışı fotoğrafın üzerinde bu tarih yazıyor.) Askeri yönetim süreci. #majın kurgulanış şekli magazinsel bir görselliği çağrıştırıyor ses ve hayat dergisi kapak ve posterlerindeki ışıklı parlak görüntüleri. Bunlara sanatçı tarafından ele geçirilmiş, fark edilmiş ve işaret edilmiş imgeler diyebiliriz. Burada Ordu-devletin otoriter kurgusuna temsiline uymayan bir kurgunun temsilini açığa çıkarmak. Kurguyu zedeleyen yapıyı sadece gösterme

1.

Vahap Avşar, #pdal Serisi, 2010

yoluyla yansıtmak söz konusu. Sanatçının bu işi gerçekleştirme tarihi 2010

Anahtar kelimeler: Failure (hata-arıza) bozuk imaj, temsili /kurgu fotoğraf, buluntu imaj, basın-yayın, medya, ideoloji, kartpostal, manipülasyon (boyutları değiştirme), tarihsel bellek, gün yüzüne çıkarma

5

6

2.

Ken Gonzales Day The Wonder Gaze ( St. James Park) 2006-2009, Linรงleri silmek

7

Ken Gonzales Day’in Linçleri silmek isimli serisinde yer alan bir çalışma. Büyük boyutlu duvar kağıdı şeklinde mekana yerleştirilen bu fotoğrafik kurgu. #çerisinde yer alan figürleri gerçek insan boyutlarında göstererek görkemli bir mizansen yaratmakta.

K. Gonzales Day, Amerika’nın beyaz kimliği ve politikası üzerinden kendi köklerini oluşturan yerlileri, Asyalıları, Latinleri ve siyahîleri asimile etmek adına gerçekleştirdiği linç politikası üzerine odaklanıyor. Bu sürece ait tarihsel belge ve fotoğraflara (hatta kartpostallara ve yayınlara basılan) imgelere yönelik bir araştırma ve

2.

Ken Gonzales Day The Wonder Gaze ( St. James Park) 2006-2009, Linçleri silmek

işaret etme süreci söz konusu. Sanatçı tarafından seçilen görselde, açık bir alan karanlık bir hava ve bir ağaca asılmış siyahi bir insanın öldürülme anı var. Ve olay anında bu süreci başlatanlar, gerçekleştirenler ve destekçiler, tanıklardan oluşan beyazlardan oluşan modernite temsili insan topluluğu, kurbanın yok edilişini izlemekteler. Sanatçı bu süreci, linç edilmiş ve ağaca asılmış figürü siyah ile örterek, yeniden basıyor. Bu kapatma eylemi ile fotoğrafın odağında yer alan ve işaret edilen figür yerine asıldığı ağacın boş dallarını ve o an ortamda gerilimli bir his yaratan kalabalığı görüyoruz. #deolojinin ve ırkçılığın sebep olduğu bir eylemi, örtme gizleme politikalarını, sanatçı burada tersine kullanarak, bir ayna etkisiyle bu baskıyı uygulayanların yüzüne geri yansıtıyor. Toplum ve devlet tarafından yapılmış baskılar, linçler, tacizlerin üzerinden meşrulaştırıcı

8

medya politikaları ile olayın yaşamsal boyutunu devre dışı bırakılması, vakanın görsel bir imgeye oldu bittiye indirgenmesi;

bütün

bu

sancılı

sürecin

normal-

leştirilmesine de neden olmakta. Sanatçı belki de buradan hareketle yapıtında, #şaret edilenin (kurbanın) üzerini örterek linç edenleri açıkta bırakıyor ve izleyici failleri ve tanıkları tüm çıplaklığıyla görmeye çağırıyor.

Bu süreç yeni-medya ve internet olanaklarının geliştiği görsellerin yoğun ve hızlıca medya tarafından aktarıldığı bir dönemde izleyici ile buluşuyor. Burada sanatçı görsel imgenin odak noktasını kaydırıyor, hatta

2.

Ken Gonzales Day The Wonder Gaze ( St. James Park) 2006-2009, Linçleri silmek

odak noktasını karanlığa hem metaforik olarak hem eylem gömüyor. Odaksız saldırgan ve bilinçsiz, insaniyetlerini kaybetmiş kalabalık ve karanlık kalıyor.

Anahtar kelimeler: Hata, tarihsel bellek, Buluntu fotoğraf, ideoloji, örtmekapatma, kartpostal, manipülasyon

9

10

3.

John Baldessari Crowds-reason missing examples, 2013

11

Baldessari bu serisinde basından topladığı sosyokültürel olaylar, kimi sosyal vakalardan arasından seçtiği bir dizi görselden yola çıkıyor. Bu görseller bir amaç uğruna bir araya gelmiş kalabalıkları gösteren belgesel nitelikli – haber amaçlı medya imajlarından oluşuyor. Seçip biriktirdiği bu imgelerde, cenaze töreni, seremoniler v.b. gibi insanların bir araya gelme nedeni olan toplumsal bir takım olaylar var.

Burada bir nedenden dolayı “orada”bulunan kalabalığa yapılan vurgudan söz etmek gerek. Bunun belki günümüzdeki “oradaydım” demek adına orada olmak

2.

John Baldessari Crowds-reason missing examples, 2013

zorunda hissettikleri, ortaklık kurulsa eylem gerçekleşse de yaşanılan üzüntü ve umutsuzluk hissinin, toplumsal birliktelik ve cevap verebilme tavır koyabilme inancının empatisinin giderek kaybolması, şiddet ile ezilmesi ve akslarının kurumlar tarafından kaydırılması aklıma geliyor. Burada tıpkı “Ken gonzales day’de de olduğu gibikalabalıkları oraya çeken ana figürün merkezin noktanın,

Baldessari

tarafından

seçilen

fotoğrafta

koparılması-devre dışı-kayıt dışı bırakılması söz konusu. Buradaki fark; Gonzales Day’in linç imajlarındaki siyahla

örtmenin

aksine,

beyazla

ile

boşluğa

dönüştürme (tıpkı ışığın patladığı yerlerin imajda beyazlaşması görüntünün oluşmamış olması durumu gibi) eylemi.

Beyaz seçimi silinme,ferahlama aydınlık yüzey parlama etkisi yaratırken, kalabalıkların değer verdikleri saygı

12

duydukları ideolojik önemli, gücü imgeyi – ortadan kaldırmak (o olmasa o kalabalık ne olurdu yu düşündürmek) hali var. Burada da bir yansıtma hali söz konusu.

Ken Gonzales Day siyahla karanlığa doğru çekerken, Baldessari beyazla yüzeyi bölerek vakanın merkezindeki birleştirici olguyu devre dışı bırakıyor resimden çıkartıyor, eksiltiyor. #zleyici ve kalabalık amacını yitirmiş kendisiyle karşı karşıya ve iletişimsiz bir şekilde ortada kalıyor.

2.

John Baldessari Crowds-reason missing examples, 2013

Anahtar kelimeler: Buluntu fotoğraf, ideoloji, basın-yayın, manipülasyon, müdahale edilmiş, ele geçirilmiş görüntü

13

14

4.

Cengiz Çekil, Yazısız serisi, 1976

15

Çekil’in 1976 yılına ait yazısız serisi, sanatçı tarafından ele geçirilmiş bir dizi basılı materyal, günlük gazete sayfalarından oluşuyor. O yılların toplumsal psikolojisi ve tedirginlik hali üzerinden gazetelere bakmak, neler olduğunu takip etmek, günlük bir jest (sanatçı tarafından tekrarlanılan) Günlerin getirdiği, o gün için orada yan yanalıkları ile bir araya gelmiş görsellerin bulunduğu gazete sayfaları. Burada Çekil gazetenin sararmış kâğıdı

üzerine

sarı

saman

kâğıdı

şeritler

kesip

yapıştırma yoluyla müdahalelerde bulunuyor. Bu müdahale gazetenin bir sayfasını saran bütün yazılı bölgelerin özenle üzerlerinin bantlar geçerek kapanması ve

2.

Cengiz Çekil, Yazısız serisi, 1976

imajların bütün çıplaklığıyla ortaya çıkması adına yapılmış. O yıllar Türkiye ortamında ölüm tedirginliğinin bizzat yaşandığı, yarının belirsizliği gergin ortamda açıklamaların, tartışmaların ölümün aniliği karşısında anlamsızlaştığı bir ruh halini çağrıştırmakta bende. Buradaki yazıya dair müdahalenin önemi içeriğin yerine basit ve pisipisine bir ölümün hissedildiği bir zaman aralığında gazete kupüründen bize bakan suretleri ortaya çıkarması, sözün bittiği yerde karşılaşma olanağı yaratması. Çekil burada mesafeli olduğu

(uzağında,

tanımadığı

sadece

aynı

günü

yaşayan insanlar) bu imajlarla sebepsiz ve açıklamasız bir baskı endişesini gökyüzünü saran kara bir bulut gibi beraberce yaşamanın sessiz bir yüzleşmesini yapıyor.

Anahtar kelimeler: Gündelik gazete, buluntu belge, örtme, kapatma 16

17

5.

Berkay Tuncay, Bu resimleri başka yerde görebilme şansınız yok!, 2012

18

Berkay Tuncay’ın internet toplumu üzerine odaklı bir dizi çalışmalasının hareket noktası, 20 ve 21 yy. Ait sosyal kültürel ve politik olayları belgeleyen haber nitelikli “uygun” görseller. Sanatçı bu işinde, söz konusu ortam üzerinden, kolektif hafızanın bir parçası olan ilk akla gelen “özdeşleşmiş” imaj fikri üzerine odaklanıyor. Özenle seçtiği kimi toplumsal vakaların en bilindik görsellerini, bir oldu bitti ile devre dışı bırakarak bize o olayları “internet ortamının açılmayan imajları olarak “ birer ortak sembol altında sunuyor. Çalışma görüntünün anındalığı ve kolay elde edilebilir-

2.

Berkay Tuncay, Bu resimleri başka yerde görebilme şansınız yok!, 2012

liğinin herkes tarafından ele geçirilme olasılıklarının giderek kolaylaştığı internet toplumumun içinden hareket ediyor. Çekil’in 70ler Türkiye’sindeki tedirginlik ne kadar olayın kurgusuna hakim ise Tuncay’ın 2000li yılların görsel bombardımana gömülmüş ve içeriksizleşmiş enformatik kısa bilginin anında ve hızla yayıldığı gündelik internet ortamının etkileri üretiminde baş gösteriyor.

Bu tür bilginin yoğunluğu ve karmaşası, gazetelerin internetten okunup, araştırmaların oturulduğu yerden ilk elde edilen, online bilgiler üzerinden yapılmaya çalışıldığı bir çağda, görsel müsrifliğin etkilerinden söz edebiliriz. Bu müsriflik bir çeşit duyarsızlık ve görselin olayına dair bir empatisizlik yaratmakta. Tuncay’da online ortama taşınan ve saniyelik değişen haber ağlarının

19

güncellemelerin, içinde bize ulaşan bilgi amaçlı görsellerin peşine takılıyor. Kaynağı gündelik gazeteler, tarih kütüphaneleri , matbaalar yerine internetin sonsuz havuzuna görsel database’inde arıyor. Tuncay’ın buradaki müdahalesi seçtiği tarihsel olayların künye bilgilerini sunmanın yanı sıra “broken image”* adı verilen “bu imaj kısa bir süre internet sunucunuz ve bir hata yüzünden gösterilemiyor” anlarındaki –

ortaya çıkan üz-

erinde “bozuk” logosu olan resim kutucuklarını izleyiciye basılı materyaller olarak sunmak. Beraberinde o olayı duyarsızlaştıran her olayla eşitleyen bağlamından koparıp soyutlayan bir imge dizisinin yarattığı anlamsız

2.

Berkay Tuncay, Bu resimleri başka yerde görebilme şansınız yok!, 2012

boşluk hissi ortaya çıkıyor. Bu da Baldessari’nin izleyicilerin orda var olma nedenlerinin elinden alındığı bir ortamı üreten foto-manipülasyonları ile benzer bir noktaya varmakta aslında. Tuncay’ın yaptığı belki de internet izleyicisinin hazırcı ve hızlıca basit ve doğru bilgiye en “uygun” görsel sayesinde ulaşma arzusunu kesintiye uğratan bir anı ölümsüzleştirmek olarak okunabilir. *Broken image: Görüntülemeyen görseli işaret eden imge, Olması gerektiği yerde olmayan fotograflar.

Anahtar kelimeler: Failure-hata, temsili fotoğraf, mass media, haber, Broken image

20

21

© Borga Kantürk 2013 Bu metin ilk olarak Yapı Kredi Yayınları tararafından Sanat Dünyamız dergisinin “Fotoğraf Nerede Biter?02” isimli 135. sayısında yayımlanmıştır.

Temmuz-Ağustos 2013 xxii