Rechercheur Henk Spee redde Haarlemse kathedraal van vernietiging door Duitse bezetter (25-10-1944)

Henk (Hendrikus Leonardus) Spee (1893 - 1956)

Rooms-Katholieke rechercheur redde Kathedrale Basiliek Sint Bavo en Bavoschool van vernietiging door Duitse bezetter

Pro Ecclesia et Pontifice

Henk Spee

Op 25 oktober 1944 werd aan de Westergracht, tegenover de kathedrale basiliek St. Bavo, de beruchte Haarlemse NSB/SD-politieman Fake Krist geliquideerd door de Haarlemse politieknokploeg.

De Duitsers menen dat de schoten gelost zijn vanuit de kathedrale basiliek St. Bavo en zijn van plan die kerk op te blazen. Mede door het vervalsen van het proces-verbaal door Henk Spee, ziet de bezetter daarvan af.

Op 24 juli 1952 krijgt Spee voor het redden van de St. Bavo uit handen van pastoor G.A. Jongejan van de St. Janparochie de pauselijke onderscheiding 'Pro Ecclesia et Pontifice'.

Henk Spee verklaart na de oorlog bij proces-verbaal, dat hij zoals gebruikelijk het oorspronkelijke verbaal van de aanslag op Krist vervalst heeft. Zo zijn vele tientallen processen-verbaal in de oorlog vervalst. Jan Overzet beaamt dat. Knip: "Spee deed de zware zaken. Hij maakte expres valse mutaties in de dagrapporten op en vervalste ook processen-verbaal. Dat zou hem z'n kop gekost kunnen hebben. Dat werden dan verbalen zonder oplossing.“

Bron: Politieverzet in Haarlem tijdens de Tweede Wereldoorlog Auteur: Politie-inspecteur Guus Hartendorf

Blz. 30: De rechercheurs Henk Spee en Cees van der Werff worden belast met de ernstige delicten, maar stellen zich achter de Politie-KP (KP = knokploeg) op.

Tientallen processen-verbaal worden door hen vervalst. Vaak is het tweetal en hun chef Maarten Woud tevoren op de hoogte van een komende ‘stunt’.

Politiebureau Centrum aan de Smedestraat in Haarlem waar tijdens de Tweede Wereldoorlog de ‘goede’ politiefunctionarissen dienst deden. Fake Krist en zijn handlangers deden dienst vanuit bureau Nassauplein.

Personeelskaart van Henk Spee.

Henk Spee wordt op 2 augustus 1943 ingedeeld bij de sectie zware misdrijven en is wegens zijn katholieke geloof zondags vrij.

Roomsch-Katholieke Politiebond "Sint MichaÍl� 2 tm 5 september 1936 te Bergen.

Henk Spee staat rechts op de achterste rij.

De liquidatie van Fake Krist Haarlem, woensdagochtend 25 oktober 1944

Fake Krist

Het valse proces-verbaal van de liquidatie, opgemaakt door rechercheur Henk Spee redde de kathedrale basiliek Sint Bavo en de Bavoschool van vernietiging door de Duitse bezetter.

Fragmenten uit het boek ‘Politieverzet in Haarlem tijdens de Tweede Wereldoorlog’ Het dagrapport van het politiebureau Smedestraat vermeldt te 08.50 uur: 'Wordt telefonisch kennisgegeven, dat de hfwmr. Krist op de Westergracht is vermoord. Opperlt. van Daelen met personeel derwaarts. Deze rapporteert later, dat Krist op de Westergracht door een paar schoten, vermoedelijk uit een karabijn, is getroffen en direct is overleden. Just. Afd. onmiddellijk onderricht. Pol.pres., Ordn.Pol., Orts.komm., S.D. onmiddellijk onderricht. Bericht volgens berichtendienst verzonden.'

Het dagrapport van de recherche meldt diezelfde dag dat, nadat de Justitiële Dienst is gewaarschuwd, de recherche-inspecteur Van Marion met de rechercheurs Van der Werff en Spee onmiddellijk, derwaarts gaan.

Zij treffen Krist aan liggende aan de Westergracht tegenover de kerk, hevig bloedende uit een wond aan het achterhoofd en een wond in de rug.

Hij is inmiddels overleden. De mutatie in het dagrapport en het proces-verbaal worden door hen vervalst.

In de mutatie staat: 'Vermoedelijk heeft men van achter de heg van het speelterrein aan de Westergracht op Krist, toen hij zich van zijn woning in dienst begaf, geschoten, vermoedelijk met een karabijn. Mevrouw Rozeboom, heeft vanuit het bovenraam van haar woning 2 personen, waarvan zij verder geen signalement kan opgeven zien wegloopen vanaf dat speelterrein. Eén dier mannen had een karabijn bij zich.'

Ook in het proces-verbaal vervalsen de rechercheurs verklaringen. Zij laten de getuigen, waaronder de hospita van Krist en haar man, A.M. Rozeboom-Koster en W.F.J. Rozeboom. verklaren dat er door twee mannen geschoten is vanuit de speeltuin 'Mariagaarde' aan de Westergracht. De verklaring van de geneesheer-direkteur van het Elisabeth's Gasthuis, dr. Heeres, wordt ook omgebouwd: de schotwonden tonen aan dat er vanuit de speeltuin op Krist geschoten is. Mevrouw Rozeboom-Koster verklaart in het proces-verbaal: 'Eenige dagen tevoren was ik voor de veiligheid van Krist 's morgens met hem meegereden doch hedenmorgen keek ik hem na van uit het geopende raam op de eerste verdieping van mijn woning.

Toen KRIST zich bevond even voorbij het speelterrein aan de Westergracht werd er op hem geschoten vanuit een boschje staande op dat speelterrein. Ik zag daarop 2 mij onbekende mannen wegloopen vanaf dat speelterrein. Een van die 2 personen had een karabijn bij zich. KRIST was door de schoten getroffen en op den grond gevallen. Ik heb mij naar de plaats begeven waar KRIST lag. Hij bloedde hevig uit een wond in het hoofd en een wond in den rug. Even later gaf hij geen teekenen van leven meer.'

De verbalisanten verklaren eveneens, dat de beugelkrop van de karabijn die Krist droeg, aan de onderzijde beschadigd is door een kogel die de aanslagplegers op hem hadden afgevuurd.

De SD in Amsterdam slikt het proces-verbaal voor zoete koek, maar is razend dat zij één van haar beste mensen is kwijtgeraakt. De SD stelt geen nader onderzoek in. De Duitsers menen dat de schoten gelost zijn vanuit de kathedrale basisliek St. Bavo en zijn van plan die kerk op te blazen.

Mede door het vervalsen van het proces-verbaal door Henk Spee, ziet de bezetter daarvan af. Op 24 juli 1952 krijgt Spee voor het redden van de St. Bavo uit handen van pastoor G.A. Jongejan van de St. Janparochie de pauselijke onderscheiding 'Pro Ecclesia et Pontifice'.

Henk Spee verklaart na de oorlog bij proces-verbaal, dat hij zoals gebruikelijk het oorspronkelijke verbaal van de aanslag op Krist vervalst heeft. Zo zijn vele tientallen processen-verbaal in de oorlog vervalst. Jan Overzet beaamt dat. Knip: "Spee deed de zware zaken. Hij maakte expres valse mutaties in de dagrapporten op en vervalste ook processen-verbaal.

Dat zou hem z'n kop gekost kunnen hebben. Dat werden dan verbalen zonder oplossing."

Leden van de Politie-Knokploeg Haarlem.

Fragment van een kladsversie van het proces-verbaal in het handschrift van Henk Spee.

Aanleiding tot opblazen van de St. Bavo kathedraal Alida Rozeboom - Koster “Zwarte Alida”- Echtgenote van Willem Rozeboom en hospita van Fake Krist. Gehoord en genoemd in het proces-verbaal.

Bron: Haarlem’s Dagblad 4 oktober 1947 (Noord-Hollands Archief) https://nha.courant.nu/issue/HD/1947-1004/edition/0/page/4

Alida Rozeboom-Koster heeft op 25 oktober 1944 aan de Duitse bezetter valselijk verkondigd dat de schoten op Fake Krist waren afgevuurd vanuit de kathedrale basiliek St. Bavo en dat pastoor Fransiscus Filbry daarbij stond. Dat was meteen aanleiding voor de bezetter om de kathedraal op te willen blazen (zie het krantenartikel hieronder uit 1947).

Bron: Haarlem’s Dagblad 17 december 1947 (Noord-Hollands Archief) https://nha.courant.nu/issue/HD/1947-12-17/edition/0/page/3?query=fake%20krist&sort=relevance

Proces-verbaal liquidatie Fake Krist opgemaakt door Henk Spee

Pagina 1 van 4

Pagina 2 van 4

Pagina 3 van 4

Pagina 4 van 4

Een doordrukversie (carbon-kopie) van dit proces-verbaal is teruggevonden in het politiearchief van Haarlem door politie-inspecteur en auteur Guus Hartendorf, tijdens zijn onderzoek voor zijn boek ‘Politieverzet in Haarlem tijdens de Tweede Wereldoorlog’.

Rapport van Henk Spee naar aanleiding van een brief van de moeder van Robbert Loggers.

Loggers werd met nog negen andere slachtoffers in het plantsoen, nabij de Kathedrale Basiliek door de Duitsers gefusilleerd als represaille op de liquidatie van Fake Krist.

Monument ‘Treurende Vrouw’ De Treurende vrouw staat in een plantsoen aan de Westergracht in Haarlem, nabij de Kathedrale Basiliek Sint Bavo op de plek waar Fake Krist werd omgebracht.

Het is een ruim twee meter hoog en in natuursteen uitgevoerd beeld van een "treurende, peinzende, enigszins verbitterde, in zichzelf gekeerde vrouw". Het werd ontworpen en gemaakt door Oswald Wenckebach, op initiatief van het Comité Verzetsmonument Westergracht. Het beeld, dat in 1949 werd onthuld, is ieder jaar tijdens de Nationale Dodenherdenking op 4 mei decor voor een van de plechtigheden die dan in Haarlem worden gehouden. Het monument is geadopteerd door de Bavo Basisschool in Haarlem.

Het beeld herinnert aan de dood van tien verzetsmensen, die op 26 oktober 1944 bij de Sint-Bavokerk door de bezetter werden doodgeschoten.

De executies waren onderdeel van een Duitse wraakactie vanwege de dood van politieagent Fake Krist, die de dag ervoor door de PolitieKnokploeg was geliquideerd.De namen van de slachtoffers staan vermeld op losse stenen rondom het voetstuk van het beeld.

Pro Ecclesia et Pontifice (Latijn, Voor Kerk en Paus) Is een pauselijke onderscheiding voor bewezen diensten aan de Rooms-Katholieke Kerk of het rooms-katholieke geloof.

Haarlem’s Dagblad 14 maart 1956

Adjudant H.L. Spee overleden

Haarlem’s Dagblad 17 November 1956

Bekend politieman in Haarlem Te zijnen huize aan de kruistochtstraat 4 te Haarlem is gistermiddag overleden de heer H. L. Spee, die tot twee jaar geleden een zeer actieve rol heeft gespeeld als adjudant bij de Haarlemse politie. Wegens zijn talloze verdiensten, onder meer in de illegale strijd tegen de Duitse bezetters, werd de heer Spee in 1952 onderscheiden met het gouden erekruis Pro Ecclesia et Pontifice. Ook kreeg hij de gouden medaille verbonden aan de orde van Oranje Nassau. De overledene was lange tijd voorzitter van de plaatstelijke afdeling van de Rooms-Katholieke Politiebond St. Michaël en tweede voorzitter van de landelijke bond.

De begrafenis zal plaats hebben op het katholieke kerkhof aan het Soendaplein op dinsdag 20 november na de Requiem-mis in de parochiekerk van St.-Jan aan de Amsterdamsestraat, die om half tien wordt opgedragen.

De heer Spee, die 63 jaar is geworden, vierde op 1 augustus 1954 zijn 40-jarige jubileum bij de politie.

Hij werd in 1893 te Haarlem geboren en op 1 november 1919 tot agent van politie in de Spaarnestad aangesteld. Daarvoor was hij zes jaar in militaire dienst geweest. In 1932 plaatste men hem bij de Haarlemse recherche, waar hij tot zijn pensionering werkzaam is gebleven.

Als rechercheur blonk de heer Spee uit. Hem werden dikwijls moeilijke zaken toevertrouwd en zo heeft hij naam gemaakt met zijn onderzoek in een spionagezaak vlak voor de oorlog, tegen een in Haarlem woonachtige Duitser (Alfred Flesche). Tijdens de bezetting toonde de heer Spee zich niet alleen een prima vaderlander; hij stond in nauw contact met de leiders van de illegaliteit.

Vele malen slaagde hij er in Haarlemmers uit de handen van de Duitsers te redden.

Op 1 januari werd de heer Spee bevorderd tot adjudant, wat een verdiende beloning was voor het vaak briljante werk dat hij in dienst van de politie had verricht. Ongeveer zijn gehele diensttijd was hij bovendien afdelings- en hoofdbestuurder van de r.-k. Politiebond St. Michaël. Hij spande zich vooral in voor de verheffing van de politiestand in het algemeen en de verbetering van de sociale positie van de politie-ambtenaar. Tevens had hij zitting in verschillende commissies. Op 24 juli 1952 belegde de afdeling Haarlem van Sint Michaël een ere-avond voor adjudant Spee, waarbij vele autoriteiten aanwezig waren. De adjudant werd een grootse hulde bereid omdat hij zo veel in het belang van de bond had gedaan. Vijftien jaar was hij voorzitter, vijftien jaar secretaris.

Tijdens deze bijeenkomst deelde men hem mede, dat Z.H. de Paus hem onderscheiden had met het gouden ere-kruis Pro Ecclesia et Pontifice. Pastoor G.A. Jongejan van de St.-Janparochie bracht als een der sprekers, die huldigende woorden over het hoofd van de heer Spee uitstortten, naar voren dat het volgens hem aan de adjudant te danken was, dat de Haarlemse kathedraal niet in handen was gevallen van de bezetters.

Op zondag 1 augustus kwam het werk van de heer Spee nog eens in een bijzonder licht te staan bij de herdenking van zijn 40-jarig jubileum als politieman. De waardering voor zijn jarenlange arbeid meestal achter de schermen - bleek uit de toespraken tijdens de receptie. Men huldigde hem vooral vanwege zijn belangrijke opbouwende werk in de politie-organisatie.

(Zie het originele krantenbericht op de volgende pagina)

Kruistochtstraat 4 Haarlem

Bronvermelding Met bijzondere en hartelijke dank aan Guus Hartendorf die als voormalig Haarlems politie-inspecteur de politiearchieven mocht inzien en raadplegen voor zijn boek Politieverzet in Haarlem tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Guus Hartendorf heeft ook nog enkele oud-collega’s die destijds in het verzet hebben gezeten kunnen interviewen, ook over de zaak Fake Krist.

Het originele proces-verbaal (doordruk op carbonpapier) en rapporten van Henk Spee in dit document zijn eveneens via Guus Hartendorf verkregen.

Samenstelling Bonitus Titus Li-A-Sam 28 maart 2020

Ter nagedachtenis aan mijn oudoom Henk Spee.