Photographer Koos Boertjens
een kleine ijstijd
aan het wad
A MINOR ICE AGE AT THE WADDEN SEA
een kleine ijstijd aan het wad
a minor ice age at the wadden sea
een klei
ne ijstijd
aan het wad
V
vo o rwo o rd olgens weerdeskundigen en wetenschappers zijn er sterke aanwijzingen dat ons land in een Kleine IJstijd terecht is gekomen. De barre weersomstandigheden aan de start van de winter 2010 - 2011 markeren wellicht het begin van een nieuwe
periode in de klimaatgeschiedenis. Als die voorspelling uitkomt, krijgen we de komende decennia te maken met zeer strenge winters.
Dit fotoalbum toont de invloed van de winter op de natuur en de mens in het Fries-Groningse Waddengebied. RWE en Nuon bouwen aan de rand van het Wad elk een nieuwe energiecentrale in de Eemshaven. De NorNed-kabel van Tennet voert hier elektriciteit aan, die in Noorwegen wordt opgewekt. Juist de groeiende behoefte aan energie in de komende decennia heeft tot deze beslissingen geleid. Voldoende energie om ook in de winter comfortabel te kunnen leven en werken. Ik hoop dat u veel plezier zult beleven aan het doorbladeren van dit fotoboek. De
Weerdeskundige Hajo Smit zegt in dit verband hierover: ‘Na twee eerdere,
provincies Friesland en Groningen zijn ook in de winter heel erg mooi.
opmerkelijk koude winters is West-Europa in de ban van uitzonderlijk koud en sneeuwrijk winterweer. In Nederland is het koudegetal in december al de 50 gepasseerd, terwijl dit getal tijdens de strenge winter van 1962 -1963 rond deze tijd nog op 24 bleef steken. Sinds 1901 zijn maar vijf Nederlandse winters kouder begonnen dan deze winter.’
Volgens emeritus hoogleraar sterrenkunde Kees de Jager (89) heeft het veranderende klimaat te maken met de zon. ‘De zon is dood’, zegt hij. ‘Er zijn momenteel verontrustend weinig zonne-explosies en daardoor wordt het kouder op aarde. In het hart van de Kleine IJstijd tussen 1650 en 1710 waren er helemaal geen zonnevlekken en ook nu zien we tot onze verbazing het aantal explosies lager en lager worden. De oorzaak? Ik tast in het duister.’
Weerdeskundige Piet Paulusma ziet eveneens extreme winters in de nabije toekomst. Hij zegt hierover: ‘Ik onderschrijf de mening van wetenschappers dat dit allemaal verband houdt met de afwezigheid van zonnevlekken. Het is allemaal heel bijzonder wat er gebeurt. Zelfs de NASA stort zich op de zonnevlekken. Dat zegt mij al genoeg.’
4
Groningen, maart 2011 Fotograaf Koos Boertjens (www.wadinbeeld.nl)
A
p r o logue ccording to meteorologists and scientists, there is a lot of
According to Kees de Jager (89), professor emeritus in the field of astronomy,
evidence that suggests that the Netherlands have entered a
the changing climate is caused by the sun. ‘The sun is dead’, he says. ‘There are
so-called Minor Ice Age. The bleak weather circumstances at
alarmingly few solar explosions and that it why it is getting colder on earth. In
the onset of the 2010/2011 winter season could very well mark
the middle of the Minor Ice Age between 1650 and 1710 there were no sunspots
the beginning of a new era in climate history. If there is any truth to these
at all, and now, to our amazement, we can also see a dramatic decrease in the
predictions, then we should expect some extremely cold winters in the next few
number of explosions. The cause? No idea.’
decades. Weather expert Piet Paulusma also predicts extreme winters in the nearby On this subject weather expert Hajo Smit says: ‘After two previous remarkably
future. He says: ‘I agree with the scientific explanation that this is all linked to
cold winters, Western Europe has been under the spell of cold and snowy
the absence of sunspots. It is quite remarkable what is happening. Even NASA
weather. In the Netherlands the coldness-indicator has already surpassed 50,
has started to focus on sunspots – and that tells me all I need to know.’
when this marker did not exceed 24 in the strong winter of 1962-‘63. Since 1901 there have only been five Dutch winters that have had a colder start’.
The photos in this book expose the influence of winter on both nature and man in the Frisian and Groninger Wadden area of the Netherlands. The RWE and Nuon companies are both building a new power plant in the Ems harbour at the edge of the tidal flats. The NorNed cable, owned by Tennet, enters the Netherlands here, providing electricity that has been produced in Norway. The growing demand for energy over the coming decades has led to these institutional decisions. We will need a larger supply of energy to keep on living and working comfortably in the wintertime.
I hope that you will enjoy reading this book.
Groningen, March 2011 Photographer Koos Boertjens (www.wadinbeeld.nl)
5
gaast
6
Door harde wind ontstaat er begin februari 2010 in het IJssel-
Early februari 2010: hard winds push the ice on lake IJsselmeer
meer drie kilometer uit de kust bij Gaast een kistwerk. IJsschot-
into a formation known as a ‘kistwerk’ three kilometres off
sen stranden op een zandbank en schuiven tot vier meter hoog
the shore near Gaast. Ice floes strand on a sandbank and are
op waardoor er kleine ijsbergen ontstaan. Honderden nieuws-
pushed up, up to four meters high, creating small icebergs that
gierigen komen een kijkje nemen.
attract hundreds of curious people.
7
ko r n werd erzand
Nabij Kornwerderzand bevinden zich de Lorentzsluizen, een stelsel van spuisluizen en een grote en kleine schutsluis. Tezamen met de Stevinsluizen beheersen zij het waterpeil van het IJsselmeer, en daarmee ook van het achterland. Het water van het IJsselmeer wordt gespuid op de Waddenzee. Dit werd van militaire betekenis geacht in verband met onderwaterzetting. Daarom is te Kornwerderzand een stelsel van kazematten aangelegd dat de sluizen moet beschermen.
12
The Lorentzsluizen sluices near Kornwerderzand are a system of small and large sluicegates, used to regulate the water level in the canals and provide a passage for vessels travelling from one water level to another. Together with the Stevinsluizen sluices, they regulate the water level of lake IJsselmeer and that of the lands near the coast. The gates are used to pump the water of lake IJsselmeer onto the Wadden Sea tidal flats. The ability to flood the lands with this system made this a site of military significance. This is why a system of casemates was built near Kornwerderzand, in order to protect the sluiceways.
13
l auwersm eer
46
47
p i e t erburen
52
53
n o o rd p o ld erz ijl
58
59
f oto - lo cat ies / lo cat io ns
Lauwersoog Moddergat Paessens Oostmahorn/Esonstad Lauwersmeer
Holwerd
Harlingen
Kornwerderzand
Gaast
200
Emmapolder (Noordkaap)
Noorpolderzijl
Eemshaven
Oldenzijl
Noordpolder
Pieterburen
Helwerd Rottum Kantens Toornwerd
Leermens Westeremden Huizinge
Eenum Oosterwijtwerd
Delfzijl Oterdum
Loppersum Westerwijtwerd
Zoutkamp
Aduarderzijl Garnwerd Lammerburen/Electra
Punt van Reide
Termuntenzijl
Nieuw Statenzijl
Ellerhuizen Thesinge
Schildmeer Ganzedijk
Groningen
Zuidlaardermeer
201
i n ho ud so p gave / co nt ents 6-7
GAAST
18-19
HARLINGEN
30-31
OOSTMAHORN
8-9
GAAST
20-21
HARLINGEN
32-33
LAUWERSOOG
10-11
GAAST
22-23
HOLWERD
34-35
LAUWERSOOG
12-13
KORNWERDERZAND
24-25
HOLWERD
36-37
LAUWERSOOG
14-15
KORNWERDERZAND
26-27
PEASSENS/MODDERGAT
38-39 ZOUTKAMP
16-17
HARLINGEN
28-29
PEASSENS/MODDERGAT
40-41
202
ZOUTKAMP
42-43
LAUWERSMEER
54-55
LAMMERBUREN
66-67 NOORDKAAP
44-45
LAUWERSMEER
56-57
HOGE LAND
68-69 EMMAPOLDER
46-47
LAUWERSMEER
58-59
NOORDPOLDERZIJL
70-71
EMMAPOLDER
48-49 PIETERBUREN
60-61
NOORDPOLDERZIJL
72-73
EEMSHAVEN
50-51
PIETERBUREN
62-63 NOORDPOLDER
74-75
EEMSHAVEN
52-53
PIETERBUREN
64-65 NOORDPOLDER
76-77
EEMSHAVEN
203
i n houd so p gave / co nt ents 78-79
EEMSHAVEN
90-91
80-81
EEMSHAVEN
92-93 DELFZIJL
104-105 GANZEDIJK
82-83
EEMSHAVEN
94-95 OTERDUM
106-107 GANZEDIJK
84-85
EEMSHAVEN/DELFZIJL
96-97 TERMUNTENZIJL
108-109 NIEUW STATENZIJL
86-87
DELFZIJL
98-99 TERMUNTENZIJL
110-111 NIEUW STATENZIJL
88-89 DELFZIJL
100-101 PUNT VAN REIDE
112-113 NIEUW STATENZIJL
204
DELFZIJL
102-103 PUNT VAN REIDE
114-115 HELWERD
126-127 GARNWERD
138-139 HUIZINGE
116-117 HELWERD
128-129 TOORNWERD
140-141 WESTERWIJTWERD
118-119 HELWERD
130-131 REITDIEP
142-143 WESTERWIJTWERD
120-121 ROTTUM
132-133 REITDIEP
144-145 WESTERWIJTWERD
122-123 KANTENS
134-135 TOORNWERD
146-147 ELLERHUIZEN
124-125 KANTENS
136-137 HUIZINGE
148-149 ELLERHUIZEN
205
i n houd so p gave / co nt ents 150-151 ELLERHUIZEN
162-163 EENUM
174-175 OMMELAND
152-153 THESINGE
164-165 EENUM
176-177 OMMELAND
154-155 THESINGE
166-167 EENUM
178-179 OMMELAND
156-157 THESINGE
168-169 LEERMENS
180-181 OMMELAND
158-159 WESTEREMDEN
170-171 LEERMENS
182-183 GRONINGEN
160-161 LOPPERSUM
172-173 OMMELAND
184-185 GRONINGEN
206
colofon / c o lo ph o n 186-187 GRONINGEN
Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door: RWE, Eemshaven, Groningen Seaports
188-189 GRONINGEN
fotografie/photography: Koos Boertjens, Groningen vormgeving en layout/design and layout: DBDdesign/Ruurd de Boer, Groningen kaart/map: Feikje Boertjens (www.feik.nl) Engelse vertaling/translation: Alex Dijk (www.lucidcontent.nl)
190-191 GRONINGEN
eindredactie/edited by: Jannie Kroes (www.dedamesvandale.nl) uitgever/publishing house: Digitaal boekhuis – (www.wadinbeeld.nl) co-uitgever/c0-publishing house: Uitgeverij Passage, Groningen
192-195 UIT DE LUCHT
druk/print: Printbase b.v.
196-197 SCHILDMEER ISBN 978-90-8896-002-4 NUR 410
© 2011 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, 198-199 ZUIDLAARDERMEER
opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
© 2011 All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a
retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the prior written permission of the publisher.
207
f oto grafie ko o s bo ertjen s
photography by ko o s b o ertj en s
Koos Boertjens (1950) is op twaalfjarige leeftijd begonnen met fotogra-
Koos Boertjens (1950) made his first photographs at the age of twelve. His first
feren. Eerst met een Agfa Isoly II en later met een Hasselblad. Tegenwoor-
camera was an Agfa Isoly II, and he later started working with a Hasselblad.
dig gebruikt hij een Canon 5D Mark II met diverse objectieven.
Nowadays he uses a Canon 5D Mark II, with various lenses.
Na de fotovakschool Apeldoorn in 1973 – 1974 werkte hij een periode als
After successfully completing a course at the Apeldoorn School for Professional
freelance fotograaf voor de Leeuwarder Courant. Tegenwoordig is hij voor
Photography (1973-1974) he spent some time working as a freelance photograp-
diverse bedrijven als freelance fotograaf werkzaam in de Eemshaven om
her for the newspaper ‘Leeuwarder Courant’. At the moment he is contracted by
de voortgang van de bouw van de haven en de energiecentrales vast te
several companies to document the extension of the Ems harbour, as well as the
leggen.
building of new power plants there.
Sinds enkele jaren heeft Koos zich toegelegd op het
In the years Koos has focussed on making panoramic pic-
maken van panoramafoto’s. ‘Het landschap in Noord-
tures. ‘The scenery of the Northern provinces of the Nether-
Nederland is zo weids, dat het niet in één beeld is
lands is panoramic, which means that it cannot be captured
vast te leggen. Door een serie naast elkaar gelegen
in one picture. By combining a series of photos, a wider
beelden te combineren ontstaat een brede foto met
scope is presented, rich in detail.’
veel details.’
For the ANWB company he wrote ‘Digital Photography – A
Voor de ANWB schreef hij ‘Digitale fotografie - een
Practical Guidebook for the Amateur Photographer’. For pro-
praktische handgids voor de amateur-fotograaf’. Voor zijn collega’s
fessionals he wrote ‘Digital Photography for Insiders’ (publishing house: SDU). In
schreef hij het boek: ‘Digitale fotografie voor insiders’ (uitgever SDU). In
the weekends Koos is a guest teacher at the Apeldoorn School for Professional
het weekend is Koos gastdocent bij de Fotovakschool te Apeldoorn en
Photography. In Groningen he gives training on the use of Canon camera’s.
geeft hij de Canon-cursus in Groningen.
This book, ‘A Minor Ice Age at the Wadden Sea’ was developed spontaneously,
Dit boek ‘Een kleine IJstijd aan het Wad‘ is spontaan ontstaan na een
based on several conversations with Jörg Niemann, overseer of the build of the
aantal gesprekken met Jörg Niemann, bouwleider van de RWE-centrale
new RWE power plant in the Ems harbour. A grant from the RWE Cultural Fun-
in de Eemshaven. Dankzij een bijdrage uit het cultuurfonds van RWE kon
ding Program made the publication of this book possible.
dit boek worden gemaakt.
Websites van de auteur: www.beeldsite.nl www.bouweemshaven.nl www.inthesky.nl www.phototheek.com
208