VHG Groenboek 'Stedelijke natuur en participatie'

Werken aan stedelijke natuur en participatie Groenboek

2

INHOUDSOPGAVE

Inleiding 4 Nieuwe natuur - Wonen en spelen in het groen, nèt buiten de stad 7 Van steen naar groen - De kracht van de gezamenlijke aanpak 11 Ontwikkeling van bloemrijke natuur - Idylles voor vlinders, bijen en mensen 15 Natuur dichtbij - Cuijk laat zich verrassen door heemvegetatie 19 Groene droom - Duurzame kantoortuin loopt naadloos over in openbare ruimte 23 Natuurlijk spelen - Transformatie in het park 27 Burgerparticipatie in het groen - Samen actief in de wijk 31 Geleerde lessen 34 De toekomst 36

VOORWOORD

Betrokken Mensen vinden een groene omgeving erg belangrijk. De laatste jaren is er veel aandacht geweest voor stedelijke natuurprojecten waarin betrokken bewoners een belangrijke rol spelen. Onder de noemer van burgerparticipatie zijn allerlei kleinere en grotere groenprojecten gerealiseerd. Van geveltuintjes waarvoor een paar stoeptegels zijn gelicht, tot vlindertuinen en buurtmoestuinen. Gemeenten hebben dit soort projecten ondersteund met geld en faciliteiten en doen dat nog steeds.

Of een dergelijk groenproject blijft bestaan, hangt vaak samen met het enthousiasme van de initiatiefnemers. Als zij om wat voor reden dan ook wegvallen, dreigt het project weer te verdwijnen. Dat is jammer van alle tijd en energie die erin is gestoken. De vraag is hoe we een dergelijk project kunnen borgen. Daarom heeft Branchevereniging VHG een aantal jaren geleden het idee geopperd om bij het opstarten van burgerparticipatieprojecten zogenoemde ‘groencoöperaties’ op te richten. Bewoners, gemeente en groenprofessionals werken hierin samen om het project een duurzaam karakter te geven.

Binnen zo’n groencoöperatie worden afspraken gemaakt over wie wat doet, zodat het project zijn waarde ook op langere termijn behoudt. En met waarde bedoel ik dan het enthousiasme bij de bewoners, het bindende vermogen van groen in de buurt, de functie van groen bij klimaatbestendigheid en het verrijken van de biodiversiteit. Samenwerking in deze vorm kan iets moois toevoegen aan de buurt.

In Nederland bestaan inmiddels vele groene (burger)initiatieven. Wat maakt deze succesvol? In dit Groenboek ‘Werken aan stedelijke natuur en participatie’ laten we voorbeelden van samenwerking zien. Hoe kunnen we de energie van bewoners, gemeente en groenprofessionals bundelen en versterken? Graag delen we onze tips.

Ik beveel u dit Groenboek van harte aan. Ik hoop dat de verhalen inspireren tot nog meer samenwerking en de oprichting van groencoöperaties in de buurt!

Mede namens Vereniging Stadswerk Nederland, Egbert Roozen, directeur Branchevereniging VHG

3

INLEIDING

Nieuwe stedelijke natuur en participatie: waarom en hoe?

Op 24 november 2015, tijdens het vakevent Future Green City in ’s-Hertogenbosch, ondertekenden Branchevereniging VHG, De Vlinderstichting, NL Greenlabel, Regelink Ecologie & Landschap, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), het ministerie van Economische Zaken en het ministerie van Infrastructuur en Milieu de Green Deal 1.000 hectare nieuwe stedelijke natuur.

Vereniging Stadswerk Nederland heeft zich hier in 2018 ook aan verbonden.

Meer groen Het doel van deze Green Deal is om minimaal 1.000 hectare natuurlijk beheerd groen in of aan de rand van bebouwd gebied te realiseren. Meer groen in de stad is van groot belang. Door de klimaatverandering wordt het steeds warmer in de stad en neemt het aantal hoosbuien toe in aantallen en duur. Ook kampen steden met een slechte luchtkwaliteit als gevolg van fijnstof en een afnemende biodiversiteit.

Doelstellingen Met de Green Deal willen de partijen: • meer biodiversiteit creëren • groen benutten voor klimaatadaptatie • natuur dichter bij de mensen brengen Daarnaast biedt deze Green Deal kansen om meer kennis en ervaring op te doen over natuurvriendelijk beheer.

Resultaten Grondeigenaren, vertegenwoordigers van kennis- en onderwijsinstellingen, maatschappelijke instellingen en ondernemers uit de groenbranche zijn sinds de ondertekening van de Green Deal actief aan de slag gegaan met het realiseren van nieuwe stedelijke natuur. Op tal van plekken werd groen gerealiseerd in de vorm van idylles, ecologische wegbermen, dak- en gevelgroen, parken, groene tuinen bij huis of kantoor, groene (school)pleinen enzovoorts. Deze aanpak en het enthousiasme van de deelnemende partijen leverde het project in 2016 de VHG Groenprijs op tijdens Duurzame Dinsdag.

4

Groenbedrijven Groenbedrijven vormen een belangrijke schakel in deze Green Deal. Zij leggen immers nieuwe stedelijke natuur aan en kennen het stedelijk gebied goed met haar dagelijkse problemen zoals verdroging en waterberging. Met hun kennis en ervaring stimuleren ze gemeenten om meer groen in de stad te realiseren en stedelijke natuur te integreren in het ontwerpen van de openbare ruimtes. Zij maken daarbij gebruik van diverse tools, waaronder de VHG Handleiding De Levende Tuin die in 2017 geheel vernieuwd is.

Grondeigenaren Gemeenten en andere grondeigenaren dragen met een duurzame, groene en natuurlijke omgeving bij aan een leefbare wereld voor mensen én dieren. Gemeenten beseffen steeds meer dat groen en natuur sterk bijdragen aan de gezondheid en het welzijn van de inwoners en dat de stedelijke omgeving een belangrijke rol speelt voor de biodiversiteit. Dit is te zien in initiatieven als natuurinclusief bouwen, groene schoolpleinen en projecten als ‘Operatie Steenbreek’.

Burgers Het creëren van nieuwe natuur in dorp en stad biedt ook ruimte voor burgerparticipatie. Er zijn steeds meer goede voorbeelden waarbij samenwerking met bewoners - in de vorm van gedeeltelijke verantwoordelijkheid met overheid en bedrijfsleven - tot mooie resultaten leidt, onder andere in het beheer van de openbare ruimte.

In het cahier Burgerparticipatie hebben Branchevereniging VHG en Vereniging Stadswerk Nederland toegelicht hoe dit in de praktijk vorm kan krijgen. Ook in dit Groenboek krijgt dit thema aandacht.

Eind 2018 loopt de Green Deal af. Het resultaat is niet alleen dat er meer nieuwe stedelijke natuur is gekomen en de biodiversiteit is toegenomen. Ook zijn er praktische handvatten beschikbaar gekomen voor gemeenten en overheden om meer natuur in de stad te krijgen. Daarnaast zijn er nieuwe verbindingen ontstaan tussen partijen: zij trekken samen op en bundelen hun krachten. Daardoor krijgt groen in de stad nog meer draagvlak en een groter effect.

5

Frank Huijsmans, Klaas Jan Hofstra en Ruurd Groensma

6

NIEUWE NATUUR

Wonen en spelen in het groen, nèt buiten de stad Op slechts enkele minuten fietsen van de stad Groningen wordt Meerstad gerealiseerd. Een woon- en recreatiegebied van ruim 2.500 hectare, rondom het Woldmeer. Om ervoor te zorgen dat de 6000 woningen in een mooi landschap komen te liggen, investeert de gemeente Groningen fors in natuur. Verhoeve Groen uit Jirnsum (Fr.) is een van de partners om dat vorm te geven.

V

erhoeve Groen heeft op verschillende locaties

om wonen, water en groen op een goede manier in balans

heemmengsels ingezaaid zodat er tussen de percelen

te brengen zodat een prettige leefomgeving ontstaat. Er is

openbaar groen ontstaat met veel biodiversiteit. Ook

groen om naar te kijken, om te gebruiken, maar ook groen

is er een wadi aangelegd om overtollig regenwater op te

dat meerwaarde biedt als het gaat om biodiversiteit. Verhoeve

vangen en er is een waterpomp geplaatst. Verhoeve legde

Groen bleek op dit gebied een goede partner.”

daarnaast een natuurspeelplaats aan in een groenstrook met

Wilde bloemen

bloemenweide en bomen.

Verhoeve Groen is lid van Heem, een samenwerkingsverband

Balans

van bedrijven die zich ten doel stellen om natuurlijke vegetaties

Frank Huijsmans is vanuit de gemeente Groningen

in de landschappelijke en stedelijke omgevingen succesvol

gedetacheerd bij Bureau Meerstad, de ontwikkelaar van het

toe te passen. “We hebben al meer projecten zoals in

gebied: “Groningen is al tien jaar bezig om meer groen de

Meerstad gedaan”, vertelt Ruurd Groensma, projectleider

stad in te brengen. Het doel is om vanuit het omliggende

bij Verhoeve Groen. “Het begint met een zorgvuldige analyse

gebied verschillende groene zones de stad in te laten lopen.

van de bodem. Ook het kiezen van het juiste inzaaimoment

Meerstad is daar een onderdeel van. We hebben hier de ruimte

is van belang. Dat kun je het beste in het najaar doen.

7

“Vertel bewoners vanaf het begin waarom je voor deze groene oplossingen kiest.”

Frank Huijsmans

Omdat we hier al in juni inzaaiden, hebben we goed in de

de biodiversiteit” vertelt directeur Klaas Jan Hofstra. “Op deze

gaten gehouden of het aanslaat. Nu, na één jaar, zie je dat het

manier kun je de jonge generatie meer betrekken bij de natuur.

de goede kant op gaat. Op de langere termijn verschijnen er

Al spelend ontdekken ze steeds meer.” De bewoners reageren

meerdere soorten bloemen en planten in de groenstroken.”

wisselend: “de één vindt het prachtig en is zeer betrokken, de ander vindt het een rommeltje en heeft angst voor teken”, zegt

Natuurlijk spelen

Frank Huijsmans. “Het is aan ons om het verhaal achter deze

In samenspraak met de bewoners werd de inrichting van de

keuzes te vertellen aan bewoners, gemeenten, provincies en

speelplaats bepaald. “De insteek was een natuurspeelplaats

de media”, aldus Hofstra. “Dat is best moeilijk, maar wel heel

en daarvoor hebben we diverse varianten ter keuze

belangrijk. Het VHG-concept De Levende Tuin helpt hierbij.”

voorgesteld”, vertelt Huijsmans. “Op verzoek van de bewoners zijn er wat traditionele spelelementen ingebracht, maar alles

Draagvlak

staat wel helemaal in het groen. Bij de volgende speelplaats

Huijsmans ziet hierin ook een taak weggelegd voor de

willen we de bewoners er nog meer bij betrekken. We

gemeente: “Als je zo’n project ontwikkelt, moet je vanaf

denken aan samenwerking met een speeltuinvereniging, een

het begin van het project vertellen waarom je voor deze

moestuinvereniging en het wijkteam. Dan leggen we ook het

groene oplossingen kiest. Neem de bewoners erin mee en

onderhoud gedeeltelijk bij de buurtbewoners.”

creëer draagvlak. Daarmee trek je bewoners aan die bewust zullen kiezen voor een plek.” Inmiddels is begonnen met

Het verhaal

de aanleg van ‘Park Meerstad’, een park waar natuur en

Voor Verhoeve Groen lag de uitdaging in dit project vooral in

kunst bij elkaar komen. Ook dat park is onderdeel van het

het creëren van natuurlijke meerwaarde. “Er is goed nagedacht

grote groene netwerk in Groningen. “Dat gaan we helemaal

over de combinatie van natuurlijk spelen en het bevorderen van

ecologisch inrichten!”

8

9

Sjoerd van der Linden (voorgrond) met de bewoners in Noordwijk.

10

VAN STEEN NAAR GROEN

De kracht van de gezamenlijke aanpak Dat je ook op een kleine oppervlakte veel kunt bereiken als het om natuurwaarde en tuingenot gaat, bewijst het project dat Lindenbosch tuinarchitectuur realiseerde in Noordwijk.

Vier buren sloegen de handen ineen en lieten gezamenlijk hun voortuinen vergroenen. Het leverde Lindenbosch tuinarchitectuur een nominatie op voor “Tuin van het Jaar 2018”.

Oude situatie:

“

Zo’n gecombineerde aanpak biedt interessante mogelijk-

één van de buren met de renovatie

heden”, vertelt tuin- en landschapsarchitect Sjoerd van

van de achtertuin bezig en kreeg de

der Linden, eigenaar van Lindenbosch tuinarchitectuur. “Zo

vraag voorgelegd om een ontwerp

is er ruimte te winnen door een gedeelde entree te creëren.

te maken voor de vier voortuinen.

Daarnaast vormt het een mooi geheel, terwijl er toch variatie in zit. Verder besparen de bewoners kosten omdat alles in één

De Levende Tuin

keer kan worden uitgevoerd en waardevolle materialen kunnen

Van der Linden legde de

worden hergebruikt.”

bewoners verschillende scenario’s voor, gebaseerd

Samen doen

op het concept De Levende

Bewoonster Jeanette van Duijn was al een tijd niet zo gelukkig

Tuin. “Dat betekent onder andere dat er veel vaste

met haar voortuin. “Het was nogal rommelig met slecht

planten in zijn verwerkt waar insecten op af komen. De variatie

onderhouden buxus. Bovendien hadden we veel overlast van

in beplanting zorgt het hele jaar door voor een kleurrijk en

katten.” In een gesprek met haar buurvrouw ontstond het idee

afwisselend beeld. Ook verdient iedere tuin een boom, zowel

om samen de tuinen te veranderen. de handen uit de mouw

voor de groene beleving als voor vogels. Verder is er gewerkt

te steken.“Toen hebben we onze andere buren benaderd en

met halfverharding zodat het water kan infiltreren in de grond.

die waren ook snel enthousiast.” Sjoerd van der Linden was bij

Voor de entrees heb ik gebakken klinkers hergebruikt.”

11

“Een gecombineerde aanpak biedt interessante mogelijkheden” Sjoerd van der Linden

Ontmoeten

is heel fijn en handig. Het is een mooi verzorgd geheel

De gedeelde entree nodigt uit tot ontmoeten en een

geworden. Vanuit mijn keuken heb ik nu een heel mooi

burenpraatje. Ook is er ruimte om wat stoelen of een bankje

uitzicht. Daar word ik vooral in het voorjaar heel blij van.

in de voortuin te plaatsen. De betonnen elementen vormen

De overlast van katten is ook veel minder. En Van der

een robuuste afscheiding aan de straatkant en zijn deels te

Linden zorgt ervoor dat het mooi blijft, want hij doet ook het

gebruiken om op te zitten. “Aan de woningzijde is de verhoogde

onderhoud. Het is een flink contrast met de overkant van de

border afgewerkt met hout voor een zachtere aanblik. Aan de

straat, waar de voortuinen voornamelijk betegeld zijn.”

straatkant groeit de beplanting ook over de rand heen.”

Creatief

Verbaasd

De belangrijkste les die uit dit project te trekken valt, is

De bewoners waren het snel eens over de voorgelegde

volgens Van der Linden dat je buiten de kaders moet

ideeën en de keuzemogelijkheden daarin. “Ik was verbaasd

kunnen denken. “In een beperkte ruimte moet je creatieve

wat je kunt doen in een tuin van vijf bij tweeënhalve meter”,

oplossingen treffen, het helpt dan enorm wanneer je

vertelt Van Duijn “De indeling met hoge en lage beplanting,

meerdere kleine tuinen kunt combineren. Je wint er ruimte

de keuze van materialen, daar was ik niet op gekomen.

mee én bespaart kosten. Verder moet je denken hoe je

De kennis en ervaring van een tuin- en landschapsarchitect

beplanting en materialen daarbij het beste kunt inzetten.”

12

13

Elke gemeente een idylle De actie Idylle van de Vlinderstichting is inmiddels afgerond, maar het werk gaat door! Het doel is om in elke gemeente in Nederland een idylle te hebben. Dus weet u nog een goede locatie? En zijn er enthousiaste bewoners die willen helpen? Neem contact op met de Vlinderstichting via idylle@vlinderstichting.nl.

Alie Feijen, Rose Dlhopolsky, Peter van Wieringen en Kars Veling

14

ONTWIKKELING VAN BLOEMRIJKE NATUUR

Idylles voor vlinders, bijen en mensen De gemeente Houten is al langere tijd bezig om meer groen aan te brengen in de bebouwde omgeving, in het belang van de vlinders en bijen én van bewoners. Toen de kans zich voordeed om samen met de Vlinderstichting een idylle aan te leggen, greep het deze met beide handen aan.

D

e locatie had Peter van Wieringen, technisch

achterban van organisaties die het initiatief ondersteunen. De

medewerker openbare ruimte bij de gemeente Houten,

factor mens is hierbij heel belangrijk: mensen die ervan genieten,

al op het oog: de groenstroken aan het begin van

maar ook actieve vrijwilligers, zoals de vlindertellers Rose en Alie.”

bedrijventerrein De Veste. “8000 vierkante meter gazon lag hier ongebruikt. Een mooie locatie om het groot aan te pakken.

Aanleg

Dit is een plek waar meerdere mensen kunnen genieten van

De aannemer van de gemeente Houten verzorgde het

de natuur: de medewerkers van bedrijven kunnen hier tijdens

grondwerk en de aanleg van de idylle. De Vlinderstichting

de lunch wandelen en bewoners laten er hun hond uit. Er zijn

leverde het zaadmengsel en een informatiebord. Ook werd

plekken voor vissers en wie over de rondweg rijdt, geniet er

er een bijenhotel geplaatst, gemaakt door mensen met een

ook van. Een prima locatie dus.”

afstand tot de arbeidsmarkt. Om de kans van slagen te vergroten, werd de bovenlaag van de grond afgegraven en

Vrijwilligers

gebruikt voor hellingen op het terrein. Daarmee is een mooie

Van Wieringen vond met zijn idee draagvlak bij de IVN Natuur-

overgang ontstaan van de oever naar een hoger gelegen

educatie en de Milieuwerkgroep Houten. Samen maakten ze

gebied. Het afgraven van de bovenlaag is essentieel zo leert

een plan dat werd voorgelegd aan de Vlinderstichting. Het

de ervaring. “Als je alleen maar de grond losmaakt en inzaait,

plan voldeed aan de criteria voor de aanleg van idylles. “Dit

heb je binnen de kortste keren weer grasland”, vertelt Veling.

terrein is groot” legt Kars Veling, ecoloog en projectleider bij de

“Deze idylle op kleigrond is nu twee jaar oud en ziet er al mooi

Vlinderstichting uit. “Het is makkelijk toegankelijk en er is een

uit. De meest idylles zijn na vier à vijf jaar op hun mooist.”

15

Tellen

Communicatie

Vlindertellers Rose Dlhopolsky en Alie Feijen trekken er wekelijks

Succes is niet van tevoren gegarandeerd” stelt Veling. “Niet

op uit om de soorten en aantallen vlinders te tellen. Hun

alle idylles zijn zo bloemrijk als deze. Daar leren we steeds

bevindingen geven ze door aan de Vlinderstichting. “Dat doen

meer over. Mijn advies is om vooral niet te bezuinigen op de

we vanaf mei”, vertelt Dlhopolsky. “Het is leuk om te doen, je

aanleg. Het is de investering echt waard.” Een investering

ziet elke week iets anders. Laatst telden we op één dag 27

in bewonerscommunicatie is daarbij minstens zo belangrijk,

icarusblauwtjes!” “Sommige soorten, zoals de dagpauwoog en

weet Van Wieringen uit ervaring: “Het beeld van een idylle

het koolwitje horen hier niet echt thuis, die zie je meer in tuinen”,

is minder kleurrijk dan van een mengsel met uitheemse

vertelt Alie Feijen: “Maar ook die tellen we mee.” Veling knikt

soorten. Zo’n mengsel, met bijvoorbeeld klaprozen, is heel

instemmend: “De tuinvlinders komen vooral op de vlinderstruiken

aantrekkelijk, maar heeft minder waarde voor vlinders en

af die hier aan de ingang van het terrein zijn geplant. De idylle

wilde bijen. Daarom is het zaak eerlijke beelden te laten

zelf is vooral bedoeld voor de graslandvlinders: het bruin

zien van het resultaat dat men kan verwachten en goed te

blauwtje, bruin zandoogje, icarusblauwtje, dikkopje. Dat zijn

vertellen waarom en wanneer we maaien. Verder moet je

typisch de graslandvlinders die het nu zo moeilijk hebben, ze

geduld hebben, veel geduld.”

moeten het van dit soort plekken hebben.”

Stapsteen

Gefaseerd maaien

Van Wieringen durft inmiddels wel te zeggen dat het project

Het beheer en onderhoud is in handen van de gemeente. De

geslaagd is. “Dat was best spannend, het is afwachten of

wandelpaden worden als gazon gemaaid. Nu het veld zich

het lukt. We hebben nu een mooi voorbeeld om ook elders in

voldoende heeft ontwikkeld, wordt het gefaseerd gemaaid waar-

de gemeente toe te passen.” De idylle is een stapsteen naar

bij steeds een deel blijft staan. Daardoor ontstaat meer variatie.

andere groengebieden in Houten. En die komen er steeds

Het maaiwerk is uitbesteed aan een groenvoorziener. “Belangrijk

meer. “Ik ben nu bezig met plannen voor volgend jaar om ook

is dat die er gevoel voor heeft, weet wat er leeft in zo’n veld zodat

andere kale locaties om te vormen tot idylle. Deze idylle is een

je de juiste planten laat staan”, stelt Van Wieringen.

mooi voorbeeld van hoe het eruit kan zien!”

16

Idylle Een idylle is een bloemrijke plek waar vlinders, bijen en mensen van kunnen genieten. De Vlinderstichting en de Nederlandse Bijenhoudersvereniging hebben met het project Idylle op tientallen plaatsen duurzame, bloemrijke graslanden van formaat ontwikkeld. In steden, dorpen en in het buitengebied zijn velden en bermen ingezaaid met een meerjarig, inheems bloemenmengsel, zodat er volop nectar en stuifmeel te vinden is. Dat gebeurde met steun van de Nationale Postcodeloterij.

Bron: De Vlinderstichting

17

Peter Grubben en John de Valk

18

NATUUR DICHTBIJ

Cuijk laat zich verrassen door heemvegetatie De Brabantse gemeente Cuijk is flink aan het groeien. Zo’n 7000 inwoners telt de nieuwe woonwijk de Heeswijkse Kampen. Het is er mooi wonen: in het groen en aan het water. Voor de inrichting van een deel van de oever koos de gemeente in 2010 voor heemvegetatie. Dat pakte goed uit.

“

Heemvegetatie was nieuw voor ons”, legt gebieds-

begeleiding en de samenstelling van zaadmengsels voor

opzichter John de Valk van de gemeente Cuijk uit. “De

inheemse vegetatie die de kans op succes vergroten.

locatie leek ons ideaal om dit toe te passen. De woonwijk

Hiermee heeft Jonkers hoveniers zich gespecialiseerd in de

grenst namelijk aan een uniek, waterrijk natuurgebied waar

realisatie en het beheer van natuurontwikkelingsprojecten.

Brabant zeer zuinig op is. De stedelijke bebouwing neemt hier

In dit project verleende Jonkers garantie op het gewenste

steeds meer toe, daarin willen we voldoende ruimte houden

eindbeeld na vier jaar.

voor groen. We kozen ervoor om de openbare ruimte niet teveel in te richten, maar juist een natuurlijke overgang te

Zorgvuldige voorbereiding

creëren naar het buitengebied. Heem past daar heel goed in.

Na een zorgvuldige analyse van het gebied en de bodem

Bovendien bevorderen we daarmee de biodiversiteit.”

en voorbereidende werkzaamheden werd het talud, dat zo’n 800 meter lang en zes meter breed is, ingezaaid. “Het

Gespecialiseerd bedrijf

mengsel hebben we in samenwerking met Ciran Nederland

Jonkers hoveniers uit Venlo bleek de aangewezen partij

samengesteld”, legt Peter Grubben uit. Hij is projectmanager

voor de realisatie van dit project. Jonkers is partner van

bij Jonkers hoveniers. “We kijken daarbij naar de grondsoort,

Heem Natuurontwikkeling, onderdeel van Ciran Nederland,

voedingswaarde van de bodem, vochtigheidsgraad, zon- en

het kenniscentrum op het gebied van natuurontwikkeling

schaduwzijde. Vervolgens kiezen we zaden van planten die

in de bebouwde omgeving. Ciran ondersteunt met advies,

zich er thuis voelen en van nature voorkomen in dit floradistrict.

19

We kiezen voor een beperkt aantal van de meest sterke

Draagvlak

soorten, die ook qua bloem aantrekkelijk zijn. Door gericht

De Valk weet inmiddels uit ervaring dat het tijd kost om draagvlak

maaibeheer en jaarlijks monitoren zorgen we ervoor dat de

te krijgen voor deze vorm van natuurontwikkeling. “Men heeft

soorten zich goed kunnen ontwikkelen en dat ‘storingskruiden’

een bepaald beeld voor ogen, maar daar is tijd voor nodig. Dat

beperkt blijven.”

vinden bewoners wel eens moeilijk. Burgers hebben hun wensen en zijn mondig. In de bebouwde kom hebben we meerdere

Bijzondere soorten

malen bloemenmengsels gezaaid. In het begin vindt men het

In relatief korte tijd zijn er veel kruiden en bijzondere

prachtig, na een half jaar regent het klachten. Daar reageert

soorten vaste planten opgekomen, zoals niet-ingezaaid

de politiek op met de beslissing om het af te maaien. Voor ons

Echt duizendguldenkruid, Rietorchis, Rapunzelklokje en

betekent het dat we van voren af aan kunnen beginnen.”

Slangenkruid. Verder zijn er veel soorten insecten te vinden, zoals vlinders (Citroenvlinder, Koevinkje, Zandoogje) en tal

Communicatie

van vogels (Geelgors, Scholekster, Turkse tortel). Jaarlijks

Over de strook heemvegetatie zijn nog geen klachten

maakt Grubben een compleet overzicht na monitoring.

binnengekomen. Ook de medewerkers van Jonkers hoveniers

De Valk is onder de indruk: “We zien de soorten en

horen uitsluitend positieve reacties van omwonenden.

aantallen toenemen. Het gebied ziet er vooral in het voor-

“Het is belangrijk om goed te communiceren over het beeld”,

jaar schitterend uit. Ook de waterkwaliteit is uitstekend.

stelt Grubben. “En om duidelijk te maken wat er gebeurt in

We denken er nu over om nog een volgende strook, tussen

het gebied. Dat het niet zomaar niet gemaaid is. We maaien

voet- en fietspad met zo’n heemmengsel in te zaaien.

ook altijd een strook langs het wandel- of fietspad voor het

Dat willen we dan combineren met bloembollen.”

hondenuitlaten. En zorgen dat er geen beplanting over het pad groeit. Daar gaan mensen zich aan ergeren.”

Beheer Het beheer en onderhoud van de heemvegetatie is

Verrast

ondergebracht bij Jonkers hoveniers. “De kwaliteit van

Alles overziend heeft De Valk geen spijt van de gemaakte

zo’n strook valt of staat met het beheer” stelt De Valk. “We

keuzes. “Heemvegetatie was nieuw voor ons. We wisten

willen dit goed in stand houden, dus laten we het aan de

van tevoren niet precies wat het zou worden en lieten ons

vakmensen over. Die beoordelen het tijdstip van maaien en

verrassen. Dat is geslaagd.” Daarbij plaatst hij wel wat

overleggen met ons over ingrepen zoals het aanpakken van

kanttekeningen: “Je moet er wel een geschikte locatie voor

wilgen en rietgroei.” Toch gaat er soms wat mis. De aannemer

hebben. Het werkt denk ik minder goed op kleine oppervlakten.

die de rest van het openbaar gebied onderhoudt, heeft in

Bovendien is het heel belangrijk om draagvlak te creëren door

de zomer van 2018 deze strook per ongeluk ook gemaaid.

goed te communiceren. Mijn advies: wees niet bang om je

Gelukkig is het maaisel niet afgevoerd, zodat het zaad zich

neus te stoten, politieke invloeden heb je niet altijd in de hand,

kan verspreiden. Een ander probleem is de langdurige

dat is wel eens lastig. Ook de natuur heb je niet altijd in de

droogte. “We wachten af wat de schade zal zijn. Veel soorten

hand. Wat er ontstaat is afhankelijk van diverse factoren en je

komen wel weer terug.”

kunt geen jaren vooruitkijken. Het vergt geduld. En tot slot: je kunt en weet niet alles zelf, vertrouw op een professional.”

20

“We willen dit goed in stand houden, dus laten we het onderhoud aan de vakmensen over�

John de Valk

21

Iverna Zaalberg en Ralf Vaessen

22

GROENE DROOM

Duurzame kantoortuin loopt naadloos over in openbare ruimte Natuurontwikkeling kan eigenlijk overal: in particuliere tuinen, in de openbare ruimte én op bedrijventerreinen. En daar komen steeds meer mooie voorbeelden van. Op een bedrijventerrein in het Limburgse Haelen staat ’s werelds meest duurzame gebouw*. De buitenruimte sluit daar naadloos op aan.

et gebouw van Geelen Counterflow, een bedrijf

H

Bermen

dat koel- en droogmachines maakt voor de

Het totale buitenterrein omvat 9600 vierkante meter waarvan

voedingsmiddelenindustrie, is volledig van duurzame

1370 vierkante meter rond het gebouw ligt. De rest is gesitueerd

bouwmaterialen vervaardigd en is energieneutraal. Rond

aan de overkant van de weg, waar het parkeerterrein en de

het kantoor ligt een natuurlijke tuin, waar biodiversiteit en

fietsenberging liggen. De vier meter brede gemeentelijke berm

natuurbeleving voorop staan. Deze lijn is doorgezet in het

met heesters aan beide kanten van de weg vormden een

nabijgelegen parkeerterrein en zelfs te zien in de bermen

storende factor, zo constateerde Zaalberg aan het begin van

richting de entree van het bedrijventerrein. Ontwerper Iverna

het project. “Ik heb toen voorgesteld om de gemeente te vragen

Zaalberg van Natuur bij huis bedacht deze ‘groene droom’.

deze stroken in het ontwerp mee te nemen. En daar heeft men

Herman Vaessen Tuin | Boom | Groen verzorgde de realisatie

mee ingestemd. Geelen beloofde de aanleg en het onderhoud

en doet sindsdien het onderhoud. Het project ontving de ELCA

van deze bermen voor zijn rekening te nemen. Daardoor werd

Trend Award 2018, een prestigieuze internationale prijs die

het mogelijk om identieke beplanting aan beide kanten van de

iedere twee jaar wordt uitgereikt aan een bijzonder, hoogstaand

weg toe te passen, waardoor een mooie verbinding ontstaat

en duurzaam groenproject.

tussen de bedrijfstuin en de parkeerplaats.”

*99,4% BREEAM-certificering in 2016 23

Groen parkeren

te bereiken. Daarmee is de tuin het hele jaar door representatief

Wie het kantoor van Geelen Counterflow nadert, vergeet

en aantrekkelijk voor bezoekers en medewerkers. Tijdens

bijna dat hij op een bedrijventerrein is. Dat wordt nog eens

de pauzes kan men lunchen of wandelen in de tuin of in de

versterkt door de groene parkeerplaats. De auto’s staan er

bloemenweide aan de overkant. Met zorg gekozen materialen

op een raamwerk van gerecycled plastic met daartussen

zoals diverse hagen, wilgentenen en kastanjehouten palen

gras en halfverharding zodat regenwater de grond in kan

zorgen voor een natuurlijke afscheiding. Ook staan er maar liefst

zakken. Aangrenzend aan de parkeerplaats is een toekomstig

drie insectenhotels, waarvan twee in de vorm van een bankje.

bouwterrein ingezaaid met een inheems weidemengsel, gecombineerd met vaste planten. Daarnaast werd een

Beplantingskennis

bosplantsoen gecreëerd, onder andere ten behoeve van

Ontwerpster Zaalberg kijkt met voldoening terug op het

vleermuizen. Ook is er een kikkerpoel aangelegd als extra

project. “Het is helemaal geworden wat ik voor ogen had en

waterberging.

wat ik de opdrachtgever heb voorgesteld. Ik zie erop toe dat mijn ontwerpen worden uitgevoerd zoals ze bedoeld zijn. De

Voor de medewerkers

samenwerking met het hoveniersbedrijf verliep bijzonder goed,

Voor de bedrijfstuin is gekozen voor prairiebeplanting van

dat is terug te zien in het eindresultaat. Ik ben ook heel blij dat

56 soorten vaste planten en siergrassen. Uitheemse soorten

Herman Vaessen het onderhoud doet. Deze buitenruimte vraagt

zijn toegepast als aanvulling op inheemse planten om zoveel

om een hoog niveau aan beplantingskennis, dat wordt wel eens

mogelijk diversiteit en een lange bloeitijd over het hele jaar heen

onderschat.”

“We hebben er vaste mensen op zitten, die er gevoel voor hebben”, legt Ralf Vaessen, directeur van Herman Vaessen Tuin | Boom | Groen, uit. “Dit is geen standaardwerk, het is een zeer diverse mix aan beplanting, je moet goed kijken wat er gebeurt in de tuin. Het eerste jaar zijn er iets te veel uitgebloeide bloemen weggeknipt. Nu zie je dat we het in de hand hebben en is het minder werk dan reguliere onderhoudsprojecten.”

Voorbereiding Vaessen is trots dat een mkb-bedrijf als het zijne is geselecteerd voor dit werk. “Dit project past ons als een jas. We hebben goed kennis genomen van de visie en drijfveren van opdrachtgever Sander Geelen. Dat spreekt ons erg aan, ook onze mensen.

24

Het was een goed voorbereid project waarbij het belang van de inrichting van de buitenruimte van begin af aan is onderkend.

We konden invloed uitoefenen op de aanleg inclusief het civieltechnische werk. We gaven de garantie dat het een succes zou worden mits we een aantal jaren het onderhoud mochten uitvoeren. Dat doen we geheel duurzaam, onder andere door zoveel mogelijk te werken met elektrisch gereedschap en geen chemische bestrijdingsmiddelen te gebruiken.” de ondergrond en zorgvuldige aanplant is er weinig uitval

Duurzame relatie

geweest.” Meteen daarna komt het advies aan opdrachtgevers

Voor zowel Zaalberg als Vaessen is een project als dit voor

om zich niet blind te staren op de prijs van de offerte: “Kijk ook

herhaling vatbaar en zeker ook de onderlinge samenwerking.

naar het karakter van het bedrijf, de voorgestelde aanpak, het

Samen formuleren ze nog wat adviezen voor anderen.

vermogen om mee te denken. In dit geval kreeg Geelen een

Zaalberg: “Het allerbelangrijkst is wel dat het onderhoud

open en eerlijke offerte, die haalbaar is voor wie wil investeren

goed is ondergebracht en dat je dat meteen incalculeert. In

in de groene buitenruimte.” Beiden zijn ze het erover eens

dit project was het onderhoud gekoppeld aan de aanleg, ook

dat de opdrachtgever het belang van duurzaamheid moet

vanuit de gedachte om een duurzame relatie aan te gaan

onderschrijven. “Sander Geelen verdient wat dat betreft een heel

met een groenbedrijf. Door zeer grondige voorbereiding van

groot compliment!”

“Deze initiatieven zijn zeer welkom”, zegt Robert Martens. Hij is wethouder Beheer en Onderhoud Openbare Ruimte van de gemeente Leudal. “Als gemeente gaan wij uit van een basisniveau aan onderhoud en faciliteren we initiatieven die een hoger onderhoudsniveau nastreven. Ook in het nieuwe wegen- en groenbeheerplan steken we sterk in op participatie en differentiatie. Als burgers, verenigingen of ondernemers dit soort initiatieven tonen, spannen wij ons in om dit mogelijk te maken. Destijds was dit een van de eerste initiatieven en wij hadden er nog niet veel ervaring mee. Inmiddels zijn de ervaringen goed en streven wij naar meer van dit soort initiatieven. In 2019 gaan we hier meer over communiceren, zodat inwoners ook bekend zijn met deze ambitie.”

25

“Dit eiland is een ideale locatie voor een natuurspeelplek” Jeroen Merk

Jeroen Merk en Edo Post Uiterweer

26

NATUURLIJK SPELEN

Transformatie in het park Spelen, sporten en bewegen zijn belangrijke thema’s in het gemeentebeleid van Woerden.

En waar kan dat nu beter dan in het groen? In de wijk Molenvliet ligt een groot park dat zich daar uitstekend voor leent. Inmiddels is er een trimparcours aangelegd en wordt er gewerkt aan een eiland voor natuurlijk spelen.

E

nkele jaren geleden peilde de gemeente Woerden

een subsidie beschikbaar vanuit het project ‘Groen doet goed’,

de behoeften onder wijkbewoners als het gaat om

een initiatief van IVN Natuureducatie om kinderen in contact

‘groen en blauw’ in de stad. Uit die peiling bleek onder

te brengen met de natuur in hun omgeving. In dat kader

andere dat men graag een plek voor natuurlijk spelen zou

organiseert het Beweegteam ook iedere woensdagmiddag

willen. “En die plek is er”, vertelt Jeroen Merk van Beweegteam

activiteiten in het park om het spelen, bewegen en beleven van

Woerden, een team dat verbindingen legt tussen sport en

de natuur dicht bij huis te stimuleren.

bewegen en andere sectoren zoals gemeente, onderwijs, welzijn, kinderopvang en zorg. Merk: “Aan de rand van het

Avontuurlijk spelen

Molenvlietpark ligt het zogeheten ‘Rozeneiland’. Dit eiland is

Sarah Los is gespecialiseerd in het ontwerp en de aanleg

een ideale locatie voor natuurlijk spelen.”

van natuurlijke speelplekken. Zij maakte een ontwerp voor de inrichting van het eiland, met de wensen van de wijkbewoners

Groen doet goed

als uitgangspunt. Het plan bevat verschillende elementen die

Het Rozeneiland is een driehoek, omgeven door water,

avontuurlijk spelen in het groen stimuleren: hoogteverschillen,

voornamelijk begroeid met gras en hagen van veldesdoorn.

waterlopen met boomstammen erover, een ‘wilgendome’.

“Het werd niet intensief gebruikt”, aldus Merk. “Je ziet er wel

Verder is er voldoende ruimte om hutten te bouwen, te

eens hardlopers en vissers.” Het Beweegteam maakte een

picknicken, rennen, takken te verzamelen, wormen te zoeken

plan voor de omvorming van het eiland tot natuurspeelplek en

enzovoorts. Er zijn beschutte zitplekjes en er is een open veld.

stapte ermee naar de gemeente voor toestemming. “Er bleek

Ook aan de vissers is gedacht.

27

Enthousiaste hovenier

plannen om de hagen in het voorjaar te verplanten, maar dat

Toen Edo Post Uiterweer van De Aar Hoveniers werd benaderd

leek mij gezien de warme, droge periode geen goed idee.

of hij mee wilde werken aan de aanleg van de speelplek,

Dat zou een groot deel van de struiken niet hebben overleefd.”

hoefde hij niet lang na te denken. “Dit soort initiatieven spreken mij aan. Ik heb zelf kinderen en kom hier wel eens.” Als groene

Voorbereiding

ondernemer wil hij graag wat betekenen voor de omgeving:

Merk is erg tevreden met het verloop van het project. “Zeker

“Ons bedrijf ligt hier vlakbij en ik woon in de buurt. Ik vind het

als je bedenkt dat we bijna twee jaar met de voorbereiding

leuk om concreet bij te dragen aan zo’n initiatief. We hebben

bezig zijn geweest. Van wensen inventariseren tijdens een

afgesproken dat ik het werk tegen kostprijs uitvoer.”

buurtbijeenkomst, de mogelijkheden verkennen tot en met bodem- en wateronderzoek en uiteindelijk de toestemming

Eilandjes

van de gemeente: het neemt allemaal behoorlijk veel tijd in

Aan één punt van het eiland heeft De Aar Hoveniers

beslag. De uitvoering gaat daarbij vergeleken in sneltreinvaart.

waterlopen gegraven waardoor eilandjes zijn ontstaan. Deze

Het is fijn samenwerken met het hoveniersbedrijf en met

zijn met boomstammen of keien met elkaar verbonden. Aan

boomspecialist Kromwijk uit Woerden.”

de andere kant is de oever afgevlakt en ingezaaid met een bloemenmengsel. “De grond die bij de werkzaamheden vrij

Buurt betrekken

kwam, hebben we gebruikt om heuvels te maken” vertelt Post

Het Beweegteam Woerden wil met dit speeleiland aansluiten

Uiterweer. “Daar kunnen de kinderen op klimmen en van de

op de andere activiteiten die de bewoners stimuleren tot

ene naar de andere heuvel lopen via een liggende boom.

bewegen in het park. “Ik hoop dat het een aantrekkelijke plek

De heuvels geven ook beschutting tegen wind en geluid.”

wordt voor spelen, bewegen en ontmoeten. Jong en oud is welkom. We proberen buurtbewoners te betrekken bij het

Doolhof

onderhoud dat straks nodig is.” In principe zal de gemeente het

De volgende stap is het verplanten van een deel van de hagen,

basisonderhoud uitvoeren. Voor het aanvullende onderhoud

zodat een bosje ontstaat met gangen en open plekken. “Een

wordt samengewerkt met De Aar Hoveniers, buurtbewoners

soort doolhofje, leuk toch?”, lacht Post Uiterweer. “Er waren

en leerlingen van het Futura College Woerden.

28

29

Corstiaan Knape

30

BURGERPARTICIPATIE IN HET GROEN

Samen actief in de wijk Het beheer en onderhoud van de openbare ruimte is tegenwoordig niet meer alleen een zaak van de gemeente en het groenbedrijf.

Bewoners komen met initiatieven en willen zich inzetten voor een fijne leefomgeving. In Dordrecht krijgen ze daarvoor de ruimte.

H

et plantsoen opknappen, een buurtmoestuin

de sociale component die in zo’n aanpak een belangrijke rol

aanleggen, zwerfvuil opruimen: bewoners kunnen

speelt. Toch leek het ons een unieke kans om hier ervaring

zich op verschillende manieren inzetten voor hun

mee op te doen, onze naamsbekendheid te vergroten en iets

buurt. In Dordrecht kunnen ze dit kenbaar maken bij de

te doen voor de wijken. Toen we de opdracht kregen, zijn we er

gemeente. Wordt het initiatief gehonoreerd, dan ondersteunt

dan ook vol voor gegaan.”

A-Garden Groenspecialisten met kennis, begeleiding,

Netwerk

gereedschap en beplanting.

A-Garden verdiepte zich in de nieuwe samenwerkingsvorm

Nieuw

en stak veel energie in het opbouwen van een netwerk in

In 2016 begon de gemeente Dordrecht bij wijze van proef met

de wijken. Knape: “We hebben contact gezocht met allerlei

het uitschrijven van een participatiebestek: een bestek voor het

partijen die daar actief zijn: woningcorporaties, scholen, sociaal

integraal beheren van de openbare ruimte met daarin een rol

team, sw-bedrijf, diverse VvE’s enzovoorts. Zo leerde men

weggelegd voor de bewoners. A-Garden Groenspecialisten,

ons kennen en konden wij kennis nemen van de wensen en

een partner van de gemeente, was een van de vier partijen die

behoeften die er leven. Iedere zes weken schuiven we aan bij

inschreef. “Daar hebben we wel even over nagedacht”, vertelt

het leefbaarheidsoverleg. Daar halen we veel informatie op over

uitvoerder en wijkregisseur Corstiaan Knape. “Deze werkwijze

wat er speelt in de wijk en op welke plekken er mogelijkheden

was nieuw voor ons en we waren toen nog niet zo bekend met

zijn voor participatie.”

31

Groenstrook

omgeving, of zelf iets willen doen.” Om vorm te geven aan de

Het project kent nu zijn derde jaar en A-Garden is actief in vier

samenwerking en duidelijk te maken dat de initiatieven serieus

wijken. Jaarlijks worden er zo’n 30 initiatieven ondernomen,

worden genomen, sluit het bedrijf namens de gemeente een

door scholen, individuele bewoners, groepen bewoners en

contract af met de initiatiefnemer en participanten. “Ze kunnen

organisaties. Totaal zijn er inmiddels ruim 200 Dordtenaren

actief bijdragen om hun omgeving te verbeteren. Omdat ze

actief. Knape: “Het loopt goed. We reageren op ingediende

dat samen met hun buurtgenoten doen, bevordert het ook de

ideeën en meldingen van bewoners. Zo was er een groep

sociale cohesie.”

bewoners die zich stoorden aan graffiti op de geluidswal achter hun huizen. We hebben toen voorgesteld om de groenstrook

Verbinden

langs die wal te beplanten, zodat het moeilijker wordt om bij de

Voor een bedrijf als A-Garden zijn er ook positieve effecten:

geluidswal te komen. Zelf hebben ze de graffiti overschilderd.

“Het heeft onze organisatie een boost gegeven. We zijn

Wij hebben het plantvak voorbereid en gereedschap

duidelijker zichtbaar in de wijken en helpen om ideeën

uitgeleend, vervolgens hebben de bewoners het aangeplant en

te realiseren, mensen met elkaar te verbinden. Onze

houden ze het zelf bij.”

medewerkers hebben zo ook meer contact met de gebruikers van het groen. Die nieuwe rol past ons, het is leuk om te

Financiën

doen. Niet alles lukt hoor, soms bloeden initiatieven dood.

In eerste instantie kreeg het bedrijf een vergoeding voor de

Er zijn ook nog wel zaken voor verbetering vatbaar: binnen

verleende diensten op basis van vierkante meters. Nu is het

de gemeente bijvoorbeeld is niet elke afdeling op de hoogte

beschikbare budget het uitgangspunt en geeft A-Garden ieder

van participatiebestekken. Dat leidt wel eens tot verwarring,

kwartaal inzicht in de verrichtte werkzaamheden. Knape: “Het

maar doordat we vaak contact hebben, worden veel

was even zoeken naar een goede manier om het financieel

onduidelijkheden weggenomen. We werken goed samen.”

te regelen. Voor ons is niet alleen het beschikbare budget de motivatie om dit te doen. Imago en werkplezier zijn minstens zo

Vertrouwen

belangrijk. We geven de bereikte resultaten nu ieder kwartaal

Knape deelt graag zijn ervaring en kennis die hij hiermee

overzichtelijk weer in een factsheet. We hebben ook een

heeft opgedaan. Anderen adviseert hij om te denken in

website opgezet met informatie en foto’s van de projecten.

mogelijkheden. “Denk niet te groot. Elk initiatief, hoe klein

Deze site willen we uit laten groeien tot een platform waar men

ook, kan waardevol zijn. Elke bewoner kan een partner zijn.

vragen kan stellen en ervaringen kan delen. De opdrachtgever

Zorg dat je zichtbaar bent in de wijk. Een netwerk is cruciaal.

kan bovendien zien wat de aannemer in de wijk onderneemt op

Verder is het belangrijk dat er een basis van vertrouwen is

participatiegebied.”

met de opdrachtgever, de gemeente dus. Dat moet groeien uiteraard. Je bewijst je kwaliteit vooral met je daden, het werk

Sociale cohesie

in de praktijk, de manier waarop je communiceert en afspraken

Knape wil niet op de evaluatie vooruitlopen, maar ziet de

nakomt. Eigenlijk zoals dat voor elke opdracht geldt.”

voordelen van deze aanpak: “Bewoners voelen zich gehoord door de gemeente als ze een klacht hebben over hun

Meer weten? Kijk op www.dewijkdatzijnwij.nl.

32

“Denk niet te groot. Elk initiatief, hoe klein ook, kan waardevol zijn.�

Corstiaan Knape

33

Geleerde lessen Welke lessen kunnen bewoners, bedrijven en gemeenten die aan de slag willen met stedelijke natuur leren uit de voorbeelden in dit Groenboek? Deze vraag is gesteld aan alle personen die deelnamen aan de interviews. Uit hun reacties zijn de volgende conclusies te trekken:

Voor groenbedrijven 1. Vertel over het belang van een duurzame, groene buitenruimte aan bewoners, gemeenten, provincies en de media. De VHG-handleiding De Levende Tuin helpt hierbij.

2. Licht tijdens het project duidelijk de gemaakte keuzes uit aan alle partijen (zie punt 1). Ook hierbij kan de handleiding De Levende Tuin helpen.

3. Laat eerlijke beelden zien van het resultaat dat men kan verwachten en leg onder andere het maaibeheer duidelijk uit.

4. Voorkom irritaties door bij het onderhoud rekening te houden met wandelaars, fietsers en hondenbezitters: maai een meter groen langs wandel- en fietspaden kort zodat men geen last heeft van overhangend groen en hondenpoep makkelijker is op te ruimen.

5. Durf buiten de kaders te denken. Soms zijn creatieve oplossingen gewenst.

6. Denk bij elk onderdeel in de ontwerpfase aan de impact op de omgeving: wat kunt u bijdragen met beplanting en andere materialen?

7. Besteed extra aandacht aan een grondige voorbereiding van de ondergrond en zorgvuldige aanplant. Dat vergroot de kans op succes aanzienlijk.

34

Voor gemeenten

Voor bewoners:

1. Vertel vanaf het begin van een project aan burgers waarom u

1. Laat u verrassen door de ideeën en oplossingen die de

voor deze groene oplossingen kiest. Neem de bewoners erin

groenprofessional aandraagt. Vertrouw op zijn kennis en

mee en creëer draagvlak. Daarmee trekt u ook bewoners

ervaring.

aan die bewust zullen kiezen voor de betreffende plek.

2. Sla de handen ineen met uw buren: een gecombineerde

2. Bezuinig niet op de aanleg van bijvoorbeeld idylles en

oplossing pakt vaak fraaier én goedkoper uit.

heemvegetaties. Het is de investering op de lange termijn zeker waard.

3. Reserveer budget en tijd voor communicatie met bewoners.

4. Heb geduld, laat u niet ontmoedigen door tegenvallende

resultaten op de korte termijn.

5. Gebruik geslaagde projecten actief als voorbeeld richting bewoners en politici: nodig hen uit op de locatie en vertel erover.

6. Zoek ondersteuning bij kennisinstellingen zoals De Vlinderstichting, Vereniging Stadswerk en Branchevereniging VHG. 7. Benader lokale (welzijns- en natuur)organisaties met uw idee voor vergroenen: zij kunnen bewoners mobiliseren.

Denk ook aan scholen met het oog op natuureducatie.

8. Vertrouw op de kennis en kunde van de groenprofessional: laat u verrassen!

9. Laat het onderhoud over aan een kundige partij, reserveer hiervoor budget.

10. Laat prijs niet de bepalende factor zijn: kijk ook naar het karakter van het groenbedrijf dat de offerte aanbiedt, de voorgestelde aanpak, het vermogen om mee te denken etc.

Dit betaalt zich terug op de langere termijn.

35

De toekomst De Green Deal Nieuwe Stedelijke Natuur loopt tot eind 2018, maar daarmee houden de initiatieven natuurlijk niet op. Hoe zal het daarna verdergaan? Vast staat dat een aantal ontwikkelingen onomkeerbaar is. Zo werken de marktpartijen steeds vaker op een andere manier met elkaar samen, traditionele rollen veranderen en nieuwe uitdagingen en kansen liggen voor het grijpen.

De groene sector beleeft, in de markt van vandaag, een hoogconjunctuur. In de particuliere sector is dit onder meer te danken aan een stevige bouwproductie, meer verhuizingen en een hoger besteedbaar inkomen van consumenten. De openbare markt is goed op gang gekomen, waarbij uitdagingen op het gebied van klimaat en biodiversiteit hoog op de agenda staan. In de markt van gebouwgebonden groen zien we een steeds grotere interesse voor natuurinclusief bouwen. Deze aanpak biedt goede mogelijkheden voor het toepassen van groene daken, groene gevels en interieurbeplanting.

Nieuwe samenwerkingsvorm Deze nieuwe tijden brengen ook andere samenwerkingsvormen met zich mee. De traditionele samenwerkingsvorm waarin de opdrachtgever vraagt en de ondernemer enkel uitvoert, ligt al enige tijd achter ons. De gemeente als opdrachtgever en de ondernemer bespreken de opdracht waarbij steeds vaker maatschappelijke vraagstukken een rol spelen. Bijvoorbeeld: hoe kan groen bijdragen aan klimaatadaptatie zoals waterberging of hittestress? Hoe kan de biodiversiteit in de stedelijke omgeving worden bevorderd? Op welke manier kan groen bijdragen aan de circulaire economie? Dit vraagt nieuwe competenties van beide partijen.

Burgerparticipatie Steeds vaker is er ook een derde partij betrokken bij de samenwerking: de gebruiker of bewoner. In steeds meer gemeenten zien we dat bewoners initiatieven tonen om hun leefomgeving te vergroenen of dat gemeenten bewoners stimuleren hierin mee te denken en daarin verantwoordelijkheid te nemen. Dit nodigt uit tot nieuwe samenwerkingsvormen waarin de groenprofessional de gemeente en/of de bewoner ondersteunt in de aanleg en onderhoud van de groene leefomgeving. De gemeente kan het toezicht op een wijk of deel van een wijk/gebied overdragen aan de groenprofessional. Die vervult daarmee in toenemende mate de rol van adviseur, verbinder en coach. Dankzij participatie voelt de bewoner zich meer betrokken bij zijn leefomgeving en zal daarvoor zorgdragen. Het neveneffect is dat de sociale cohesie groeit.

36

Uitdaging Voor de ‘Future Green City’ is samenwerking tussen gemeente, groenprofessionals en bewoners cruciaal.

De groenprofessional kan met zijn kennis en know-how van groene oplossingen een wezenlijke bijdrage leveren aan de maatschappelijke vraagstukken waarmee opdrachtgevers worstelen. Aan opdrachtgevers daarom het advies om de groenprofessional al in een vroeg stadium aan tafel uit te nodigen.

Het VHG-concept De Levende Tuin is hierbij een handig hulpmiddel. Het Manifest De Levende Tuin is inmiddels door 12 organisaties ondertekend, waaronder Branchevereniging VHG. Branchevereniging VHG en Vereniging Stadswerk Nederland hebben in september 2018 naar alle Colleges van Burgemeester en Wethouders een handleiding De Levende Tuin gestuurd. Gemeenten en groenprofessionals kunnen hiermee dan samen aan de slag.

37

38

COLOFON

Dit boekje is een initiatief van Branchevereniging VHG, de branchevereniging voor ondernemers in het groen www.vhg.org – info@vhg.org en Vereniging Stadswerk Nederland www.stadswerk.nl – info@stadswerk.nl

Interviews Annemieke Bos tekst & concept Portretfotografie Studio Pothoff concept creatie fotografie Overige foto’s Du Pré Groenprojecten, Henk Bosma Vlinderstichting, Kim van der Leest, Koninklijke Ginkel Groep, Henk Snaterse Fotografie, Jonkers hoveniers, Lindenbosch tuinarchitectuur en A-Garden Vormgeving Boerma Reclame Drukwerk Printweb Media Met dank aan alle mensen die hebben meegewerkt aan deze uitgave. © Branchevereniging VHG, september 2018 Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door het Fonds Colland Arbeidsmarkt.

Branchevereniging VHG De Molen 30 3994 DB Houten Postbus 1010 3990 CA Houten T (030) 659 55 50 E info@vhg.org I www.vhg.org

Vereniging Stadswerk Nederland Galvanistraat 1 6716 AE Ede Postbus 416 6710 BK Ede T (0318) 69 27 21 E info@stadswerk.nl I www.stadswerk.nl