Witold Saryusz ‘Tolo’ Makowski wordt in 1912 in Sint-Petersburg (Rusland) geboren. Tolo wil beroepsmilitair worden maar zijn vader verbiedt dat ten strengste. In 1932 volgt hij zijn dienstplichtige militaire officiersopleiding bij de cavalerie, waarna hij wordt ingedeeld bij het 22e Regiment der Ulanen in Brody (nu Oekraïne). Tijdens zijn dienstplicht raakt hij goed bevriend met een oudere officier, de latere generaal Wladyslaw Anders, een goede ruiter en met de taak belast om een groep jonge officieren klaar te stomen voor deelname aan de Olympische Spelen van 1936 in Berlijn. Ook Tolo wordt geselecteerd en neemt deel als (reserve-)springruiter voor Polen. In 1938 - na afronding van zijn studie economie - verlaat Tolo de militaire dienst en gaat hij voor het Poolse Ministerie van Buitenlandse Zaken aan het werk als diplomaat in Leipzig.
3 In de voetsporen van vluchtende Peelbewoners
3 Genieten tijdens Beach Festijn
5 Flatscreen tv’s voor Franco Inn
Op 1 september 1939 valt Duitsland Polen binnen, weldra gevolgd door Rusland op 17 september. Het Poolse leger houdt ongeveer vijf weken stand, maar valt dan uiteen en zwermt uit over Europa. Tolo meldt zich in Frankrijk bij de in oprichting zijnde Cavalerie Motorisé van kolonel Maczek. Als verbindingsofficier bij de Poolse Inlichtingendienst krijgt hij opdracht in Den Haag Britse en Amerikaanse diplomaten in te lichten. Hij krijgt de status van viceconsul te Amsterdam.
door te reizen. Daar kan hij zich dan bij de Poolse troepen aansluiten.
Opblaasbare kajak
Begin februari 1941 wordt het ene na het andere lid van Vrij Nederland gearresteerd. Tolo vlucht naar Deurne en duikt onder bij baron Theodore de Smeth op het Groot Kasteel, en iets later bij dokter Wiegersma. In de nacht van 18 op 19 april onderneemt Tolo, samen met medelid van Vrij Nederland Pim van Doorn, een vluchtpoging per opblaasbare kajak vanuit Katwijk. Later in de nacht steekt er een verschrikkelijke
15 augustus 2019
We e k Jaargang 97
33
baron De Smeth in Deurne WWW.PEELBELANGONLINE.NL Van advocaat Boelen uit A
Tolo dat het proces tege Vrij Nederland is begonne personen ter dood veroo anderen krijgen een jaren nisstraf. Omdat Boelen ee leden verdedigt, weet hij dat zijn naam door de gev personen niet is genoemd
18 en 19
9
Tijdens de zeven uur durende treinreis van Parijs naar Den Haag maakt hij kennis met een aardige dame, mevrouw Van der Straaten. Zij stelt voor hem via haar broer in het Haagse leven te introduceren. Zo ontmoet hij onder meer mevrouw Van den Bosch-de Jongh, een tante van Frits Philips, en de dochter des huizes, de jonge weduwe Mary-Ann Ellen van der Straaten.
Nirwana Tuinfeest in beeld
Als Nederland op 10 mei 1940 met Duitsland in oorlog raakt, vlucht Tolo niet naar Engeland zoals andere diplomaten. Hij blijft in Nederland en meldt zich bij majoor Colbert van de Amerikaanse ambassade in Den Haag. Die neemt hem in bescherming, mochten de Duitsers voor problemen zorgen. Op 9 september 1940 ontvangt Tolo bericht dat hij Den Haag binnen 48 uur moet verlaten en verplicht 15 kilometer van de kust moet gaan wonen. Hij verhuist naar Amsterdam, waar hij in contact komt met de Nederlandse advocaat Boelen. Die blijkt getrouwd met een Poolse die voorzitter is van het comité Polen – Nederland. Van deze organisatie krijgt Tolo wekelijks een klein bedrag voor zijn levensonderhoud. Via mevrouw Wanda Boelen komt Tolo in contact met de verzetsorganisatie Vrij Nederland. Daar zijn mensen die hem inlichten over de voorbereidingen van de Duitsers op een invasie van Engeland. Deze inlichtingen worden vervolgens in Den Haag verzameld, met het doel ze naar Engeland door te sturen. Ook Tolo wil daarnaartoe om vervolgens naar Schotland
Tolo kan het niet laten en 30 november 1941 zijn tw ging naar Engeland, nu vi rijk en Spanje. Hij bere onbezette deel van Frank in de trein door de Frans en in fort Chapoly gevang met enkele Polen, Neder gen. In de kerstnacht va lukt het hem om met vijf N denten uit deze gevange pen. Vanwege geldgebre nationaliteit kiest hij ervo naar Spanje te reizen. Hij Nederland en vindt op 29 in Den Haag onderdak bij Straaten, zijn latere schoo
De Peel onder vuur: Een Poolse Engelandvaarder aan de Lage Kerk
ECCO RESTANTEN
In de nacht van 8 april 19 Amsterdam door twee G gearresteerd en vastgezet nis van Scheveningen. Tij nig zachtzinnige – verhore dat de Nederlander Piet v Een foto van Tolo gemaakt rond 1989. vluchtpoging naar Frank raden. Na enkele maand wordt Tolo op 14 augustus storm op. Als door een wonder ontkomen steld naar Duitsland. Op ze aan verdrinking en worden ze de volverblijft hij enige tijd in Ka gende ochtend door de Katwijkse logger Daar wordt hij bij toeval h KW32 ‘Sakina’ gered. Die brengt hen naar Duitse officier, die net als de haven van IJmuiden. Net aangemeerd was aan de Olympische S glippen ze langsOfficieel de Duitse wachtposten en Ecco, Rieker, Deze komt een dag later stappen ze op de trein naar Haarlem. Maar Ara en Mephisto-dealer e.o.machst du hier?’ - e de schipper en stuurman van de voor loggerDeurne was met daarbij de waarschu worden door de Duitsers gearres- 0493-320712 Stationsstraat 3, Deurne, teerd. Tolo duikt weer in de buurt van de Noordz onder bij Den Haag wordt te gevaa len belandt Tolo eind au Deurne. Hij logeert eers Sm
NU HALVE PRIJS Van Best Schoenen www.vanbestschoenen.nl
Worstenbroodjes 30 stuks - Beckers
Onderaan links de zoon v Jan, Mia en Gerard van O
Normaal 12,49
8,99 www.diepvriesspecialist.nl Aanbieding geldig t/m dinsdag 20 augustus 2019
Tolo tijdens zijn periode in Hameln, Duitsland.
www.plattevonder.nl programma zie pagina S T I C H T I N G
pr e s e nte e r t:
Gerard Geboers met het dagboek van Jan Been, op de plek in Heusden waar voorheen onderduikerskamp Hoogenbergen was gevestigd. (Foto: Hein van Bakel)
Het dagboek van Jan Been Tijdens de Tweede Wereldoorlog verbleef de Haagse Jan Been in onderduikerskampen in Asten en Lierop. Tijdens zijn periode in de Peel hield Been nauwgezet een dagboek bij. Het gros daarvan is tot op heden nooit gepubliceerd, maar daar komt nu verandering in. Wekelijks brengen we een deel van zijn werk, dat uiteindelijk van A tot Z een plekje krijgt.
Jan Been is pas 18 jaar oud als hij op 13 augustus 1943 de ouderlijke woning in Den Haag verlaat om onder te duiken. Precies 76 jaar geleden begint daarmee zijn onzekere
avontuur. Op de toekomst valt geen pijl meer te trekken, hij weet niet of hij zijn ouders en andere familieleden ooit nog zal terugzien. Gedetailleerd en heel consciëntieus houdt hij
de volgende vijftien maanden een dagboek bij. Hoe hij onder leiding van Koos Stolk naar Asten reist om daar vier maanden in onderduikerskamp Hoogenbergen door te brengen. Hoe hij daarna bij Graard en Dina Geboers op hun boerderij aan de Pannenhoef in Heusden met zijn Haagse maten Rinus Hildernisse en Nico Zonneveld onder andere koeien leert melken. Overdag helpen
Oorlog op de golfbaan
HEUSDEN - Tijdens een bijzonder golftoernooi was zondag ook het voormalige Wehrmachthuisje op Golfbaan het Woold in Heusden geopend. Daar kregen bezoekers een inkijkje in de Peel tijdens de Tweede Wereldoorlog. (Foto: Hein van Bakel)
zij op de boerderij, ’s nachts slapen zij er op de schelft. Na drie maanden moeten ze opeens halsoverkop naar kamp Dennenlust in Lierop, ze zijn op de boerderij niet langer veilig. In Dennenlust leert Jan allerlei vaardigheden die hem als partizaan nog van pas zullen komen. Na de bevrijding van Zuidoost-Brabant in september 1944 voert hij als soldaat van de Binnenlandse Strijdkrachten bewakingstaken uit. Hij kan nog niet naar huis, Den Haag is immers nog bezet.
Vier delen
In ongeveer 65 edities zal uw weekblad alle lotgevallen van Jan Been in Zuidoost-Brabant, zoals hij die tussen 13 augustus 1943 en 8 november 1944 optekende, publiceren. Zijn dagboek bestaat uit vier delen en alleen het eerste deel was eerder bronmateriaal voor de boeken ‘Gevels zonder Vlag’ en ‘Zij woonden een jaar in een bos’. De delen twee tot en met vier staan nu voor het eerst centraal. Wij zijn Harrie Been – de zoon van Jan – en partner Yvonne erg erkentelijk voor het vrijgeven van het complete dagboek. Wij danken hen ook voor hun enthousiaste medewerking. Omwille van de leesbaarheid worden veel in het dagboek gebruikte afkortingen niet gehandhaafd. Zo korten we ‘aardappelen’ bijvoorbeeld niet af tot ‘aard’. Ook voor hoofdlettergebruik zijn de hedendaagse spellingsregels leidraad. Tijdsaanduidingen worden – anders dan in het bronmateriaal – op een 24-uurs schaal (dus 20.00 uur en niet 8 uur) weergegeven. Een klein aantal taalfouten zijn gecorrigeerd en op een beperkt aantal plaatsen is de zinsbouw enigszins aangepast. Dit alles uitsluitend met de bedoeling de leesbaarheid te verhogen. We vertrouwen op uw begrip in deze. Verder in deze krant vindt u het eerste deel van het dagboek van Jan Been.
Cinema+
Musique
en Plein Public augustus
23-24+25 gratis openluchtfilm + popmuziek
www.lambertushofhelmond.nl Alle tandartsbehandelingen en het tandtechnische laboratorium onder één dak! Uw klinisch tandtechnicus: Bart Hermans
Implantaten Klikgebit Klaar terwijl Kunstgebit u wacht! Reparaties Vertrouwd & Vakkundig
JIJ BENT DE BEZORGER DIE WIJ ZOEKEN!
Vanaf 13 jaar, dus óók 55-plussers. Een lekker gezonde bijverdienste! Meer informatie? Bel (0493) 473 578 of meld je aan via www.peelbelangonline.nl
Zie pagina 4