Sprawiedliwość międzypokoleniowa a środowisko W interesie przyszłych pokoleń – czyli od gospodarki linearnej do gospodarki

Sprawiedliwość międzypokoleniowa a zrównoważony rozwój 49

pewności). Prognoza utraty wilgoci w glebie w rejonach Morza Śródziemnego, południowo-zachodnich Stanach Zjednoczonych i południowej Afryce jest zgodna z prognozowanymi zmianami w cyrkulacji Hadleya i wzrostem temperatury powierzchni, istnieje więc wysoki stopień pewności, że w regionach tych do końca obecnego stulecia w scenariuszu

RCP 8.5 prawdopodobnie nastąpi wysychanie powierzchni. 7 Istnieje średni stopień pewności, że redukcja wymuszania aerozoli nad północnym Atlantykiem co najmniej częściowo przyczyniła się do zaobserwowanego wzrostu aktywności cyklonów tropikalnych od lat 70. XX wieku w tym regionie. 8 W oparciu o opinię ekspertów i oszacowania prognoz wykorzystujących scenariusz SRES A1B (lub podobny). 9 Oszacowanie bazuje na bliskiej zależności pomiędzy obserwowanymi zmianami ekstremalnego i średniego poziomu morza. 10 Istnieje wysoki poziom pewności, że wzrost ekstremalnie wysokiego poziomu morza będzie głównie skutkiem wzrostu średniego poziomu morza. Istnieje niski stopień pewności regionalnych prognoz sztormów i przypływów sztormowych. 11 Jak wyżej.

Źródło: Zmiany klimatu 2013. Fizyczne naukowe podstawy. Podsumowanie dla decydentów. Przyczynek I grupy roboczej do piątego raportu oceny zmian klimatu Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu, IPCC, październik 2013, http://ziemianarozdrozu.pl/artykul/3249/v-raport-ipcc-podsumowanie-dla-decydentow-po-polsku, dostęp 14.11.2018.

Sprawiedliwość międzypokoleniowa a środowisko

Idea sprawiedliwości międzypokoleniowej jest nierozłącznie związana z koncepcją zrównoważonego rozwoju. Oznacza ona takie postępowanie, które nie pomniejszy, nie ograniczy dostępności do istotnych zasobów przyrodniczych kolejnym pokoleniom (stanowiących wartość ponad wszelką wątpliwość). Sprawiedliwość międzypokoleniowa odnosi się do korzystania z zasobów nieodnawialnych, ale jej stosowanie powinno również uwzględniać czas odtworzenia w przypadku zasobów odnawialnych, np. takich jak las. Oznacza ona gotowość podzielenia się wybranymi zasobami z kolejnymi pokoleniami, co rodzi pytanie o związany z tym koszt ponoszony przez bieżące pokolenie i możliwość jego zaakceptowania. Gdy życie ludzkie było krótkie i było nas niewiele, dylemat dzielenia się zasobami z następcami nie istniał. Teraz, gdy jest nas coraz więcej i równolegle żyją często co najmniej trzy pokolenia, kwestia solidarności międzypokoleniowej staje się coraz ważniejsza. Zwraca na to uwagę papież Franciszek, który stwierdza, że nie „możemy być milczącymi świadkami poważnych niesprawiedliwości, kiedy usiłuje się uzyskać pokaźne korzyści, każąc płacić pozostałej ludzkości, obecnej i przyszłej, ogromne koszty degradacji środowiska”131 .

Chociaż można wyobrazić sobie wprowadzenie do dzisiejszego rachunku ekonomicznego kategorii kosztów zaniechania, które miałyby płacić kolejne generacje za brak właściwych działań obecnego pokolenia, stwierdzić należy, że jak do tej pory nie mamy odpowiednich narzędzi włączenia praw osób nadchodzących po nas w obecny proces podejmowania decyzji. Sprawiedliwość międzypokoleniowa pozostaje więc kwestią odpowiedzialności moralnej, czyli respektowania prawa naszych następców do godnego życia.

Na uwagę zasługuje w tym kontekście projekt Globalnego paktu dla środowiska przedstawiony publicznie 24 czerwca 2017 roku na Sorbonie, w obecności prezydenta Republiki Francuskiej Emmanuela Macrona. W dokumencie tym zasada sprawiedliwo-

131 Encyklika „Laudato si’” ojca świętego Franciszka poświęcona trosce o wspólny dom, 24.05.2015, https://opoka.org.pl/ biblioteka/W/WP/franciszek_i/encykliki/laudato_si_ 24052015.html, dostęp 14.11.2018.

50 Andrzej Kassenberg, Małgorzata Koziarek

ści międzypokoleniowej została zapisana jako jeden z postulowanych globalnych standardów w podejmowaniu decyzji dotyczących środowiska.

Potrzeba zajęcia się prawem środowiskowym w skali globalnej, jak pisze Marcin Stoczkiewicz, wynika z następujących mankamentów: „(1) niska skuteczność instytucjonalnych rzeczników środowiska jako dobra wspólnego, (2) ograniczone uprawnienia proceduralne społeczeństwa, (3) dwuznaczna rola administracji, na której spoczywa główny ciężar ochrony środowiska, a która nierzadko prowadzi do jego zanieczyszczania przy realizacji innych celów publicznych, (4) niska efektywność wdrażania prawa środowiskowego”132 .

Według projektu paktu „każda osoba ma prawo do życia w środowisku adekwatnym dla jej zdrowia, dobrostanu, godności kultury i spełnienia”. Pojęcie „każda osoba” nie dotyczy tylko obecnego pokolenia, lecz także kolejnych generacji.

Na 72. sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ projekt Globalnego paktu dla środowiska zreferował prezydent Francji Emmanuel Macron, gdzie został przyjęty z zainteresowaniem. Wiele krajów poparło tę ideę, wśród nich znalazła się również Polska.

Jak pisze współautorka paktu prof. Kenig-Witkowska: „Preambuła przypomina również o wzajemnych powiązaniach między ochroną środowiska a prawami człowieka, ochroną praw ludności tubylczej, sprawiedliwością międzypokoleniową i wewnątrzpokoleniową. Podkreśla rolę podmiotów niepaństwowych w ochronie środowiska i przypomina o żywotnej roli kobiet w realizowaniu celów zrównoważonego rozwoju. Podkreśla fundamentalną rolę nauki i edukacji na tych polach. Preambuła wskazuje również na prawdziwie globalną ambicję paktu, jaką jest dążenie do unifikacji zasad prawa środowiska”.

Artykuł 4 dokumentu formułuje zasadę sprawiedliwości międzypokoleniowej i ‒ jak pisze dalej prof. Maria M. Kenig-Witkowska ‒ stanowi, że „wpływa na decyzje dotyczące środowiska. Obecne pokolenia muszą zapewnić, że ich decyzje i działania nie przeszkodzą w realizowaniu potrzeb przyszłym pokole-

132 M. M. Kenig-Witkowska, Projekt „Globalnego paktu dla środowiska”, Fundacja ClientEarth Prawnicy dla Ziemi, Warszawa 2018. niom”, co jest wyrazem „dążenia do uzyskania horyzontalnego wpływu na prawo środowiska”133 . W konsekwencji pakt może prowadzić do globalizacji standardów ochrony środowiska.

Autorka przypomina, że: „O konieczności sprostania »aspiracjom« lub »potrzebom« przyszłych pokoleń wspomniano już w deklaracji sztokholmskiej z 1972 r. (w artykule 1). Kapitał międzypokoleniowy jest wymieniony w załączniku do raportu Bruntland z 1987 r., w zasadach dotyczących ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju, takich jak zasada równości międzypokoleniowej. Przepisy tego rodzaju znalazły się we wszystkich głównych porozumieniach międzynarodowych na rzecz ochrony środowiska, m.in. w deklaracji z Rio de Janeiro Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, konwencji z Aarhus o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa i dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska i wielu innych”.

Mając powyższe na uwadze, rodzi się pytanie, czy narodowe dobrowolne zobowiązania dotyczące porozumienia z Paryża biorą pod uwagę zasadę sprawiedliwości społecznej134 .

W Unii Europejskiej podstawowym dokumentem dotyczącym równości wobec prawa jest Karta praw podstawowych, która zakazuje wszelkiej dyskryminacji. Czy dyskryminacja w dostępie do zasobów obecnego i przyszłych pokoleń mieści się w koncepcji tego dokumentu? Jeżeli tak, to należałoby uznać, że brak tego dostępu zagraża podstawowemu prawu jednostki. W takiej sytuacji niezależnie od tego, gdzie się mieszka, czy jest się kobietą, czy mężczyzną, członkiem obecnego pokolenia, czy też nie, oraz bez względu na to, co się wydarzy, powinniśmy mieć zapewniony dostęp do podstawowych zasobów.

133 Ibidem. 134 Ibidem.