Brudna strona miasta / The Dirty Side of the City

BRUDNA STRONA MIASTA

S PA C E R K I E M P R Z E Z B O R K I

B R U D N A ST RO N A M I A STA , C Z Y L I S PAC E R K I E M PRZEZ BORKI Borki to niegdyś przygraniczna osada należąca do Roździenia, p ó ź n i e j d o S z o p i e n i c , a o d 1 9 6 0 r. – d o K a t o w i c . D z i e l n i c a od północy graniczy z Sosnowcem, od Dąbrówki Małej na zachodzie oddziela je Droga Krajowa nr 86 oraz wąwóz, którym biegła do niedawna linia kolejowa. Na południu za wieżą ciśnień wznoszą się zabudowania Burowca, na wschodzie – szopienickie pola oraz stawy: Borki i Morawa.

Najstarsze zabudowania tej kolonii robotniczej powstały w 1 8 6 0 r. , a z a t e m p i ę ć l a t p r z e d t y m , j a k K a t o w i c e u z y s k a ł y prawa miejskie. Na okolicznych polach i wzgórzach już o d p o c z ą t k u X I X w. f u n k c j o n o w a ł y n i e w i e l k i e k o p a l n i e , po których nie ma już prawie śladu.

BO I K R

ga Dro

86 nr wa o j Kra

4

3 ul. Bork i

5

1 2

6

ul. An dersa

8

ul. K orcza ka

staw Borki

7

Dziś dookoła kolonii familoków i równie starych zabudowań wzdłuż ul. Korczaka rozciągają się łąki, pola i zagajniki, poprzecinane tu i ówdzie urokliwymi parowami.

Ta z i e l o n a d z i e l n i c a u m a j o n a j e s t t e ż e l e m e n t a m i , k t ó r e wzbogacają ten sielski krajobraz, nadając mu nieco bardziej l u d z k i c h a r a k t e r.

Chcielibyśmy zaproponować Państwu wspólną wędrówkę po okolicy. Spacer rozpoczniemy z osiedla Andersa, przechodząc przez zagajnik, tereny dawnych szklarni, a potem wzdłuż ul. Korczaka skierujemy się na północ, aż do posterunku kolejowego na nieistniejącej już dziś linii. Odwiedzimy łąki nad Brynicą, skąd wyruszymy obejrzeć zabytkową kolonię robotniczą. Później udamy się nad staw Borki, a przez dawne tereny przemysłowe skierujemy się ku celowi naszej podróży – wieży ciśnień.

N a n a s z e j t r a s i e k r y j e s i ę m n ó s t w o s k a r b ó w, k t ó r e z a m i e r z a m y Państwu pokazać, zachęcając jednocześnie do nauki i zabawy.

A zatem: w drogę!

U RO K L I W Y WĄW Ó Z

1

B u d o w a o s i e d l a A n d e r s a r o z p o c z ę ł a s i ę w 2 0 1 3 r.

P o w s t a ł o w m i e j s c u , g d z i e p r z e d I I Wo j n ą Ś w i a t o w ą działała kopalnia „Polska”, która zasłynęła m.in. z udanej a k c j i r a t o w n i c z e j p o z a w a l e n i u s i ę s z y b u w 1 9 3 3 r. O s i e d l e to pierwsza współczesna duża inwestycja deweloperska na północno-wschodnich rubieżach Katowic. Otoczone przez pola, a mimo to dobrze skomunikowane, jest miejscem gdzie wspólnota sąsiedzka działa prężnie, a mieszkańcy wzajemnie się wspierają.

Tutaj rozpoczynamy naszą wędrówkę. Wyruszamy na północ, przechodząc przez zagajnik, w którym napotkamy na resztki zabudowań dawnej kopalni oraz odnajdziemy urokliwy wąwóz, który zaskoczy nas swoją zawartością.

P R ZY

DA

O Zabudowania G dawnej kopalni „Polska”. Jeśli nie mamy ochoty na towarzystwo któregoś z uczestników spaceru, możemy strącić go do niezabezpieczonych ruin szybu. Wydostanie się stamtąd z pewnością zajmie mu dłuższą chwilę.

W

EKA CI

TKA OS

Ruiny kopalni przyciągają nie tylko miłośni­ków zabytków poprze­my­ słowych. Można natknąć się tu również na wiele przydatnych części samochodowych.

CIEK

A

OSTK W A Ten urokliwy

wąwóz zajmuje ok. 200 m2 powierzchni.

Warto poświęcić chwilę, by wejść na samą górę.

Rozciąga się stamtąd fanta­styczny widok.

EDUK

CJA A Znaleziska

na skraju wąwozu obudzą w nas pasję paleontologiczną. Warto też wziąć ze sobą obszerny atlas anatomiczny i poszukać, do jakiego gatunku należy ta kość.

ZA

AWA B

Prawdziwe skarby znajdują się na dnie wąwozu – gruz, resztki mebli i mnóstwo zużytych opon samochodych (głównie z ciężarówek). Jeśli na spacerze towarzyszą Ci dzieci, zachęć je do gry pt. „Kto znajdzie więcej opon”.

KAC DU E

JACzęść opon

rezyduje tu już od dłuższego czasu, a tutejsza roślinność niemal całkowicie je pochłonęła. Sprzyjają temu zacienione miejsce i podmokły teren.

TA J E M N I C Z Y O G RÓ D

2

Pewnie niewielu odważyło spojrzeć, co kryje się za żywołpotem ciągnącym się wzdłuż ulicy Andersa. Trudno się dziwić: w gęstych krzewach, w bezpośrednim sąsiedztwie chodnika, zalegają góry śmieci. Brakuje też ścieżki, którą można by przejść na drugą stronę. Wystarczy jednak odrobina samozaparcia, by przebrnąć te parę metrów i ujrzeć... najprawdziwszy tajemniczy ogród.

Schowany przed wścibskimi spojrzeniami przechodniów ma w sobie ten urok, znany dotąd jedynie z XIX-wiecznych brytyjskich powieści. Na kilkuset metrach kwadratowych dawnych sadów i szklarni można znaleźć skarby gromadzone p r z e z w i e l e p o k o l e ń . To m i e j s c e i n s p i r a c j i i w y c i s z e n i a . M i m o niedalekich siedzib ludzkich, tutaj właśnie można odnaleźć prawidziwy wewnętrzny spokój.

W

OSTKA

CIEKA

Sporą część śmieci wyrzu­cono w krzakach przy chodniku wzdłuż ul. Andersa. Nie zrażajmy się: kilka metrów dalej, tuż za żywopłotem, leży prawdziwa oaza spokoju.

Z PR

DA GO Y Odważnym proponujemy akcję w stylu Guerilla gardening. Wykorzystując porzucone opony i kilka przyniesionych z domu sadzonek, możemy stworzyć mieszkańcom piękny kwietnik.

JA

K DU AC EJeśli interesujesz się

aranżacją wnętrz, znajdziesz tutaj wiele inspiracji oraz elementów wyposażenia. Odrestauro­ wane będą stanowiły oryginalny element wystroju każdego domu.

P O ST E R U N E K ODGAŁĘŹNY

3

Niegdyś oblegana, dziś – niepotrzebna: Północna Magistrala P i a s k o w a p o w s t a ł a w l a t a c h 5 0 . X X w. i w i o d ł a z e s t a c j i Jęzor Centralny w Sosnowcu aż do Szarleja w Piekarach Śląskich. Oprócz piasku magistralą transportowano węgiel kamienny, popioły odpadowe i skałę płonną z pobliskich zakładów przemysłowych.

Posterunek odgałęźny Borki stoi w miejscu, gdzie na południe odchodziła łącznica w stronę Dąbrówki Małej. Dziś po torach nie ma ani śladu. Zarówno magistralę piaskową, jak i łącznicę, a także sam posterunek zlikwidowano ostatecznie w czerwcu 2013 roku.

Z PR

DA GO Y Escape room to zabawa dla małych dzieci. Spóbuj spędzić noc w budynku dawnego posterunku rozgałęźnego Borki – to dopiero prawdziwe wyzwanie dla poszukujących adrenaliny.

B RY N I C A A G R A N I C A

4

Brynica – historyczna granica Śląska i Zagłębia – płynie dziś dostojnie. W czasach przed regulacją rzeka wiła się i meandrowała, pozostawiając gdzieniegdzie starorzecza. Na północnych krańcach dzielnicy są dziś łąki, tymczasem na starych mapach widać, że Brynica zataczała w tym miejscu łuki dochodzące aż do dzisiejszej ul. Borki.

S t a d i o n L u d o w y z b u d o w a n o w l a t a c h 5 0 . X X w. w g r a n i c a c h ówczesnych Szopienic. Gdy tę dzielnicę włączano do Katowic, na skutek interwencji na szczeblu partyjnym dzisiejszy obiekt Zagłębia znalazł się po stronie sosnowieckiej. Granica uległa korekcie i dziś od dawnego mostu kolejowego na linii w stronę Milowic (na zdjęciu obok), odchodzi na południowy wschód.

Później prowadzi szlakiem dawnej magistrali piaskowej, by z Brynicą znów „spotkać się” w rejonie stawów Hubertus.

P

R

Łąki nad Brynicą pełne są niespo­dzianek.

Oto studnia życzeń: wystarczy wypo­wiedzieć swe najskrytsze marzenie a stanie się ciałem. Może ktoś kiedyś poprosi studnię, by z okolicy zniknęły wszystkie śmieci...

A

KAW E I O C

Nasyp DK 86: wyrzu­cenie śmieci z pędzącego samochodu tak, by stoczyły się na sam dół to niełatwe zadanie.

Tym bardziej należy docenić starania przejeżdżających tą trasą kierowców.

Z YG O D

KA T S

ZAB

A W A W małym wąwozie położonym pomiędzy łąkami a dawną magistralą piaskową ktoś fantazyjnie poukładał opony.

Dzieciakom można tu zorganizować wspaniały tor przeszkód.

KA ST O

A IEK W C Do wąwozu

można dostać się drogą gruntową w śladzie dawnych torów. Jeśli masz niepotrzebną kanapę, pozostałości po remoncie lub zbędny znak drogowy – przywieź je tutaj.

STA R S Z E O D K ATOW I C

5

Zabudowania Kolonii Borki powstały, gdy Katowice były jeszcze wsią. Zresztą, dzisiejszą stolicą województwa przez następne 100 lat nikt sobie tu głowy nie zawracał. Mieszkańcy mieli swoje sprawy: młodych górników topiących się w gliniankach, napad na miejscową siedzibę stowarzyszenia proniemieckiego, a przede wszystkim swoją dumę: drużynę palanta o uroczej nazwie Gwiazda Borki, która dwukrotnie zdobywała mistrzostwo Polski.

D o p i e r o w 1 9 6 0 r. – w r a z z S z o p i e n i c a m i – w e s z ł y B o r k i w s k ł a d K a t o w i c . K o n i e c X X w. t o p o s t ę p u j ą c a d e g r a d a c j a osiedla. Budynki systematycznie wyłączano z użytkowania z uwagi na zły stan techniczny. Większość mieszkańców wyfrunęła w świat. Pozostała garstka odważnych ludzi, którzy inicjują lokalne projekty i corocznie organizują święto swojej Małej Ojczyzny.

K ST A O

IEKAW C W tym małym

„mieście duchów” większość budynków jest pusta. Cześć wyburzono, inne zabezpieczono.

Mimo tego osiedle zachowało swój dyskretny urok.

ZABAW

A

Żeby wrzucić opony na ten daszek, ktoś musiał się nieźle napocić.

Zadbajmy i my o formę: już kilka serii rzutów pozwoli nam spojrzeć na swe odbicie w lustrze z większym entuzjazmem.

CIEKA

A

W

OSTK

Najbliższe otoczenie wabi interesującymi lokalizacjami: jest tu zdewasto­wany sklep, złomnica samochodowa oraz – a jakże – dzikie wysypiska w pobliżu dawnych torów.

„W O L Ę B O R K I OD MAJORKI”

6

Gdyby nie inicjatywa sąsiada zza Brynicy, staw Borki pewnie wciąż pozostawałby jedynie lokalną atrakcją i ulubioną destynacją turystyczną (zgodnie z tytułowym hasłem) wielu s z o p i e n i c z a n . Ws z y s t k o z m i e n i ł o s i ę , g d y t u ż z a m i e d z ą w ł a d z e Sosnowca przeprowadziły udaną rewitalizację kompleksu parkowego Stawiki. Alejki piesze i rowerowe, lokale gastronomiczne, molo, wakeboard, dmuchany tor przeszkód dla dzieci – wszystko to tętni życiem niemal przez cały rok.

Katowice pozazdrościły sąsiadowi i wpadły na pomysł powstania Doliny Pięciu Stawów w Szopienicach, w skład której – prócz Borków – miałyby wejść: staw Morawa oraz kompleks stawów Hubertus. Odbyły się konsultacje, powstaje koncepcja architektoniczno-urbanistyczna. Póki co, w stawie po dawnej kopalni upadowej można zająć się co najwyżej organizacją wyścigów szczeżuj...

AWA B

Na tej plaży odbył się w 2018 r. pierwszy na świecie wyścig szczeżuj.

Zachęcamy do pójścia w ślady pionierów tego sportu. Zasady są proste: wyłów kilka małży z dna stawu, przygotuj tor, od dorosłych graczy zbierz zakłady i... start!

ZA JA

K DU AC E Szczeżuja to niewielki (długość do 10 cm) gatunek małża.

W Polsce występuje pospolicie i nie podlega ochronie gatun­­kowej.

AWO K E

A K T S Jeśli mamy ochotę popływać, a wstydzimy się przebrać w kostium kąpielowy przy innych plażowiczach, zawsze możemy skorzystać z tej eleganckiej przebieralni tuż przy brzegu.

C I

EKAW I C

KA T S O Wystarczy jeden

cieplejszy dzień przed­ wiośnia, a nad Borki ściągają tłumy spragnione pięknych widoków i dzikiej przyrody. Pod wieczór wodę zasnuwa gęsty dym z licznych grillów, przez który przedziera się blask zachodzącego słońca.

KA ST O

Warto zrobić rundę wokół stawu Borki i poznać najbliższą okolicę.

To ostatnia możliwość dokumentacji takich miejsc – wkrótce powstanie tu Dolina Pięciu Stawów, a śmieci znikną...

KAW IE C

R U R A PA R K

7

To n i e R a b k o l a n d a n i Ś l ą s k i e We s o ł e M i a s t e c z k o , a l e d z i e c i mogą się tu wyszaleć do woli. Podobnie, jak jego bardziej znani kuzyni, nasz Rurapark to prawdziwe królestwo dobrej zabawy i głośnego śmiechu.

Lokalizacja tego parku nie jest żadną tajemnicą – znajduje się w gęstym zagajniku po południowej stronie ogrodzenia bazy transportowej na Borkach. Bardziej zagadkowy jest pomysłodawca tego przedsięwzięcia. Betonowe rury wyglądają na wiekowe – być może pochodzą jeszcze z okresu słusznie minionego. Jednak sposób, w jaki ktoś zadbał o ich ułożenie, a tym samym o rozrywkę dla naszych milusińskich, zasługuje doprawdy na docenienie.

ZAB A

A WLabirynty, mostki,

równoważnie – to miejsce, gdzie można odkryć w sobie żyłkę parkourowca. Gdy dzieciaki już zmęczą się zabawą, spróbujmy i my pościgać się ze znajomymi na torze przeszkód.

CIEK A

W

W sąsiedztwie bazy transportowej nie może oczywiście zabraknąć opon z ciężarówek.

Odżegnujemy się od sugestii, jakoby to użytkownicy bazy byli odpowiedzialni za porzucanie opon w całej dzielnicy

OSTKA

CIEK A

W

OSTKA

Tuż przy parku rezyduje jego samo­ zwańczy portier. Uwagę zwraca bardzo innowacyjnie zaprojektowana budka strażnicza, wsparta z jednej strony na ogrodzeniu bazy transportowej.

CIEKAW

TKA S O

Okolice Ruraparku obfitują w wiele cie­ kawych zakątków. Mamy tu choćby kącik relaksu dla maluchów wyczerpanych szaleństwem w rurowym labiryncie, a także miejsce biwakowe na niedalekiej łące.

PIKELHAUBA NAD BORKAMI

8

O dawnej wieży wodnej przy ul. Korczaka wiemy już niemal wszystko: że to najwyższa tego typu budowla na Śląsku, że zaprojektowali ją kuzyni Zillmannowie (twórcy m.in.

Nikiszowca i Giszowca), że „zagrała” w filmie Kutza, a nawet to, że jej zwieńczenie przypomina pruski hełm (popularną pikelhaubę).

Wznosi się nad Borkami już od przeszło stu lat. Przeżyła kajzera, odrodzoną międzywojenną Polskę, hitlerowską okupację i komunę. Nie wiadomo jednak, czy uda jej się p r z e t r w a ć k o l e j n e l a t a w w o l n e j P o l s c e . Wc i ą ż p r z e c h o d z i bowiem z rąk do rąk, a żaden z kupujących nie ma – poza mglistymi zapowiedziami – pomysłu na jej wykorzystanie ani środków na renowację.

CIEK A

W

OSTKA

To już ostatnia szansa i podpowiedź, gdzie możesz pozbyć się zbędnych opon! Całe Borki są ich pełne, ale nigdzie nie ma tak dogodnego dojazdu, jak pod dawną wieżę ciśnień.

W

TKA OS

Wśród gęstwiny odnajdziemy tu także dziką jabłoń. Jeśli odbędziesz wędrówkę późnym latem, masz gwarancję udanych zbiorów – niewiele osób wie o tym drzewie.

K CIE A

PRZ

DA O G Y Na północ od wieży

napotykamy na spory wąwóz. To miejsce, gdzie poczujesz się, jak w amazońskiej dżungli. Weź ze sobą maczetę (albo chociaż nóż do chleba) i wkrocz mężnie w tę plątaninę krzaków i zarośli.

KOŃC A

IE EN Z Za wąwozem czeka na nas już osiedle Andersa. Tutaj rozpoczęliśmy naszą podróż i tu też ją kończymy. Dziękujemy wszystkim, którzy byli z nami!

Z

P O S ŁOW I E , CZYLI TYM RAZEM SERIO Pomysł stworzenia i wydania tego pseudoprzewodnika po Borkach może wydać się niepoważny. Jego ironiczna forma jest jednak całkowicie zamierzona. Gdy coś nas przeraża i nie potrafimy tego ogarnąć rozumem, najlepszą metodą samoobrony jest sprowadzenie wszystkiego do absurdu (fani Harry'ego Pottera skojarzą zaklęcie Riddiculus, trochę starsi – skecze kabaretu Monty Pythona).

Nie mamy pojęcia, czy to najlepszy sposób na zwrócenie uwagi szerszej społeczności na problem śmieci zalegających w całej dzielnicy. Być może ta forma zostanie uznana za niezrozumiałą i przejdzie bez echa. Lepiej jednak zrobić cokolwiek, niż siedzieć z założonymi rękami. Z doświadczenia wiemy, że na władze i służby miejskie ciężko liczyć. Jedno z dzikich wysypisk (Urokliwy wąwóz, nr 1 na naszej mapie) zostało zgłoszone w styczniu 2015 r. do Straży Miejskiej. W odpowiedzi

przyszło zapewnienie, że podjęto działania zmierzające do ustalenia sprawcy. Śmieci wciąż przybywa, więc sprawa prawdopodobnie rozeszła się po kościach.

Zresztą: jakim to arsenałem kar dysponują nasi strażnicy?

Oto fragment wywiadu, jakiego Mariusz Sumara, zastępca komendanta katowickiej Straży Miejskiej u d z i e l i ł r e d . To m a s z o w i B o r e j z i e z p o r t a l u S m o g L a b . p l ( p u b l i k a c j a : 2 6 . 0 2 . 2 0 1 8 r. ) : Przy jednym z nielegalnych wysypisk śmieci zainstalowaliśmy fotopułapkę. I ona sfoto grafowała mercedesa, który p o djechał, otworzyły się drzwi i wyleciał worek. Po tablicach rejestra­ cyjnych ustaliliśmy, gdzie mieszka właściciel i p oszliśmy na kontrolę. Okazało się, że w domu w o góle nie ma kubła na śmieci. Były tylko worki. Tłumaczył się tym, że biuro ma w Katowicach i wywozi śmieci do biura. Kiedy p okazaliśmy mu film z fotopułapki, to p owiedział, że niekiedy mu się zdarza wyrzucić, ale najczęściej p ali. Powiedziałem mu, że za to jest kara. Zapytał, jak duża. Odp arłem, że jak dla niego to najwyższa: 500 złotych. Usłyszałem, żeby wypisać mandat, b o za tyle to mu się z domu nie opłaca wycho dzić do p ojemnika.

Tu dochodzimy do kwestii odpowiedzialności. Czy przyczyn tego stanu rzeczy należy szukać w nieudolnie skonstruowanym prawie, czy w tych, którzy mają problem z jego stosowaniem?

W ludziach, którzy systematycznie wyrzucają śmieci gdzie popadnie, czy w całej reszcie, która nie zwraca uwagi na fakt, że ich okolica stała się jednym wielkim wysypiskiem?

Do zbierania materiałów do tego albumu nasza ekipa przystąpiła z enztuzjamem. Wraz z odkrywaniem kolejnych wysypisk przyszło przygnębienie, aż w końcu zobojętnienie.

Kolejne kupy śmieci nie doczekały się dokumentacji. Zamiast robić zdjęcia, woleliśmy czym prędzej znaleźć się w swoich czterech ścianach – w czystym, bezpiecznym świecie.

Za te śmieci wszyscy jesteśmy odpowiedzialni. One same nie znikną, więc zamiast chować się w domach, zróbmy coś, żeby się ich pozbyć. Na początek prześlijmy tę publikację dalej: pokażmy ją sąsiadom, organizacjom społecznym i władzom miejskim. Może dzięki temu ta strona miasta stanie się choć trochę czystsza... b oa p p u h o s qua d k at ow i c e , w i o s na 2 0 1 9 r .

c r e at e d by :

b o r k i a pa rt m e n t s p u b l i s h i n g h ou s e a l l r i g h t s r e s e rv e d

c o n tac t u s : b oa p p u h o @ g m a i l . c o m