TML Focus by BLKVLD Uitgevers/Publishers

Boudewijn

Thessa

Karin

Saskia

Niels

Paul Neelson

Tessa Boudewijn Goudswaard b.goudswaard@the-missinglink.nl Saskia Hornix s.hornikx@the-missinglink.nl Karin Witkmap k.witkamp@the-missinglink.nl Thessa Fonds t.fonds@the-missinglink.nl Neelson Witte n.witte@the-missinglink.nl Niels van den Berg n.vandenberg@the-missinglink.nl Tessa Henkes t.henkes@the-missinglink.nl Olav Reijers o.reijers@the-missinglink.nl Jolanda Bos j.bos@the-missinglink.nl Paul Splinter p.splinter@the-missinglink.nl

Olav

Jolanda

04. Interview Boudewijn Goudswaard 08. Terug naar onze Roots 14. TRENDS&MEER 16. Identiteit en Imago COLOFON TML focus verschijnt wanneer daar aanleiding toe is. Het magazine is op te vragen bij TML en deels terug te vinden op ISSUU / The Missing Link en BLKVLD Uitgevers Ontwerp, opmaak en realisatie: BLKVLD Uitgevers Fotografie: Bertel Kolthof Met dank aan: Thessa, Paul, Olav, Niels, Boudewijn,Tessa, Jolanda, Karin en

23. BLUETECH, ENERGY BY PEOPLE 24. BLOG Thuis met de schoorsteen in zicht 26. Sustainism & Identiteit 30. Time Travel 32. Omgevingsvisie 38. Van hindermacht naar ontwikkelkracht

Neelsson.

42. Vaartochten Reeuwijk

The Missing Link

43. Erfgoed en Toerisme

2e Daalsedijk 6 3551 EJ Utrecht +31(0)6 14325141 info@the-missinglink.nl www.the-missinglink.nl

Managen voor ontwikkelaars met ziel en zakelijkheid Interview met Boudewijn Goudswaard door BLKVLD Uitgevers september 2017

04 TML

Boudewijn is niet weg te denken bij The Missing Link. Hij is al meer dan 15 jaar het gezicht van het bedrijf. Hij is de oprichter en het zijn vooral zijn ideeën die het karakter van het bedrijf bepaald hebben. Zelf is hij daar heel bescheiden over en verwijst naar zijn collega’s die - uiteraard zou ik bijna willen zeggen - ook naadloos aansluiten bij zijn ideeën en deze verder ontwikkelden. Het resultaat is een kenmerkend bedrijf waarin de uitgangspunten van de klant centraal staan. TML is daarnaast disruptive in de wijze waarop zij erfgoed aanpakken. Zij zijn opinion leaders en voorlopers. Het gaat bij TML de afgelopen 17 jaar natuurlijk óók om het verleden, maar nut en noodzaak van dat verleden voor de opdrachtgever, zijn wel belangrijke onderdelen van de insteek van hun projecten. Boudewijn is van huis uit

TML is verhuisd dit jaar, van de Pelmolenlaan in Woerden naar de 2e Daalsedijk in Utrecht. Een spannende stap omdat ze naar een bedrijfsverzamelgebouw zijn gegaan met minder werkplekken. En dat is niet alleen omdat TML kleinere behuizing kon gebruiken, maar vooral ook omdat veel op locatie gewerkt wordt tegenwoordig door de veranderingen in hun werkveld. Veel geschreven adviezen zijn veranderd in inspiratiesessies en participatiebijeenkomsten. TML maakt nu de 'geschiedenis van gebieden gebruiksvriendelijk'. De nieuwe behuizing heeft wel een duidelijke link met het bedrijfsverleden want het pand is een oude wagenmakerij van de spoorwegen.

maritiem archeoloog. Zo is de Romeinse brug bij Cuijk onder andere door hem 'opgedoken'. Naast projectmanager archeologie van de Betuweroute en directeur van The Missing Link, is hij ook lid van de Commissie Monumenten en Archeologie van de Raad van Cultuur. Boudewijn is

Leuk dat je in een wagenmakerij een bedrijfsruimte bent gaan huren. Je bent natuurlijk ook begonnen met het managen van de archeologie in de Betuweroute, een groot logistiek project van waar uit je een eigen adviesbureau opgestart hebt. Hoe kijk je terug op de ontwikkeling van je bedrijf? “Die eerste tijd ging echt over het managen van archeologie, met calculaties van hoeveel archeologisch onderzoek kostte. Het was een tijd van het volwassen worden van ons vak omdat we aansloten bij besteksystematiek van de bouwers. Archeologen waren wetenschappers tot op dat moment. Nu moesten we ook adviseurs zijn. Ik vond dat prachtig en het paste mij goed. Van daaruit hebben we onder de bedrijfsnaam ArcheoLogic en Past2Present veel directievoeringen gedaan over archeologische onderzoeken en ook archeologiebeleid gemaakt voor allerlei verschillende overheden toen de archeologiewetgeving er eenmaal

TML focus is een uitgave van The Missing Link BV / www.the-missinglink.nl

regelmatig dagvoorzitter.

TML 05

door was. Ik heb het altijd prachtig gevonden om te zien hoe je daar als ondernemer op in kunt spelen.” En het nut van een bedrijf zoals het jouwe was snel duidelijk na de Betuweroute. “Ja, voor de ontwikkelaars was archeologie in die tijd een volledige black box. Niemand wist wat dergelijk onderzoek redelijkerwijs moest kosten en waarom sommige specialistische onderzoeken moesten worden uitgevoerd. Het leverde scherpe en verhitte discussies op over noodzaak van onderzoek.” Dat werd je door vakgenoten niet altijd in dankt afgenomen, kan ik mij voorstellen. “Zoals ik al zei, het heeft ons archeologen ook volwassen gemaakt. We zijn kritisch gaan nadenken over wat goede kwaliteit onderzoek behelsde en wat we konden vragen van het ruimtelijke ordeningsbestel. Of het mij in dank afgenomen? Ik weet dat ik nu tevreden ben met dát het zo gegaan is. Door archeologie naar de RO te trekken werd het niet alleen verplichte kost, het werd ook een maatschappelijke afweging hoeveel geld je er aan uit zou moeten geven en die discussie heb ik er altijd heel erg interessant aan gevonden.” Een paar jaar nadat je jouw bedrijf begon, was het belangrijkste bedrijfsonderdeel risicomanagement van archeologie, niet waar? Niet alleen financieel, maar ook procesmatig. Hoe ga je met archeologie om in een project is dan de vraag. Ik herinner me een symposium in Madurodam waar The Missing Link niet alleen risicomanagement wilde bediscussiëren maar ook de kansen die archeologie bood. “Dat was in 2010. We hadden veel tijd besteed aan risicobeheersing, maar wat het erfgoed kon bijdragen aan ontwikkelingen werd zelden besproken. We hebben toen het idee van Reverse Archaeology ontwikkeld. Ik wilde daarmee zeggen dat je met archeologisch onderzoek

06 TML

aan de andere kant moest beginnen, reverse of omgekeerd. Je moet eerst formuleren wat je met dat erfgoed wil of kan in een ontwikkeling en dan pas discussiëren over wat je dan eigenlijk gaat onderzoeken. En misschien moest je dan bepaald onderzoek laten zitten of je vraagstellingen aanpassen zodat je antwoorden krijgt die beter passen bij de ontwikkeling. Toen was de stap naar de beleving van archeologisch erfgoed snel gemaakt. Het nut voor de ontwikkeling lag namelijk vaak in de aantrekkelijkheid van een gebied voor potentiële bewoners.” Vanaf dat moment was de beleving een belangrijk onderdeel van jullie werk dus. Inmiddels is het beleven of ervaren van erfgoed niet meer weg te denken. “Het is eigenlijk daarna al snel het vermarkten of ‘branden’ van een ontwikkeling met behulp van erfgoed geworden. TML heeft sinds 2008 meer en meer nagedacht over waardetoevoeging met erfgoed aan de projectontwikkeling om zo betere keuzes te kunnen maken uit het erfgoed spectrum; effectief en efficiënter werken eigenlijk. Die keuzevraag bleef ons voortdurend achtervolgen: er is te veel erfgoed, en wat is belangrijk genoeg om te bewaren voor ontwikkelende partijen? ” Dus nu is regiobranding een serieus onderdeel van je bedrijf geworden? “Brandig van steden en gebieden ja, maar ook vooral gebiedsontwikkelingen of stadsontwikkeling waarin de identiteit van het gebied een inspirerende rol speelt. Er is altijd wel een slogan die op een ontwikkeling wordt geplakt: 'Bruisend Woerden' of zoiets. En het is maar de vraag hoe ‘echt’ die slogans zijn, hoe geworteld die concepten eigenlijk zijn in een gebied. Je kunt maar beter een regio-marketing opzetten die uitgaat van de ware identiteit van een gebied, dat begrijpen mensen. We doen dat voor ontwikkelaars, maar ook voor gemeentes. We brengen dan de eigenheid van een gebied in kaart en zetten die eigenheid om

in enerzijds de verplichte onderzoeken te sturen in de erfgoedhoek, maar ook door ontwerp te inspireren en de branding van het gebied een gedegen basis te geven. ” Inmiddels ben je ook met heel andere projecten bezig. Projecten die meer neigen naar de ervaring van erfgoed en het delen van je kennis daarover met andere organisaties. En jij zou Boudewijn niet zijn als je dat niet groots aanpakt. “Je bedoelt onze initiatieven samen met National Geographic? Ik ben al weer een tijd bezig om iets heel moois met NG te ontwikkelen inderdaad. Prachtig bedrijf dat natuurlijk ook heel andere belangen en interessegebieden bedruipt. Het is dus extra geweldig dat we dit kunnen aangrijpen en samen op hebben kunnen pakken; een manier om bij toeristen een typisch Nederlandse beleving te brengen via virtuele reality.” Dat deed je toch ook al met de Time Travel apps? Daarmee kun je al de historische setting ervaren als je op een bepaalde plaats staat. “Je zou kunnen zeggen dat het een uitbreiding is van Time Travel, maar ik vind het ook echt iets anders. Het is omvattender en het dompelt je onder in het verleden. Het wordt een product waarbij je echt zo’n vr-bril op hebt en waarmee je ín vroegere tijden stapt. Als je straks met zo’n bril op Rotterdam bezoekt, sta je middenin het Tweede Wereldoorlog bombardement. Je moet je voorstellen wat je hier straks allemaal mee kunt doen als we even verder zijn met het ontwikkelen ervan.”

onderdeel is van een gebiedsontwikkeling en waarin die identiteit echt gebruikt wordt als inspiratie. Uit de afgelopen jaren zijn drie productlijnen ontwikkeld die we eigenlijk altijd al deden: gebiedsbranding, -marketing en -communicatie vanuit de gebiedsgeschiedenis, erfgoedbeleving en -communicatie en erfgoedmanagement. Daarmee is onze klantbelofte ook aangescherpt. Het was altijd: wij helpen u met de verplichte archeologische onderzoeken. Maar nu is het: u krijgt een mooier en beter gedragen plan op basis van de gebiedsgeschiedenis en de wettelijke oplossing voor uw erfgoedprobleem wordt daardoor ook veel goedkoper en beter geaccepteerd. Ik wil in de nabije toekomst graag projecten doen die aansluiten bij een zinvol gebruik en inzetten van erfgoed. Ik wil vooral inhoudelijk groeien met het bedrijf, gevarieerde specialisten aan boord of in samenwerking met hen projecten oppakken, nog meer complexe projecten aangrijpen en misschien wel een nieuwe generatie opleiden in ons vak.”

TML en de toekomst? Je zit nu in een prachtig nieuw pand, industrieel erfgoed, helemaal energieneutraal en verantwoord. Hoe zien voor jou de komende tien jaar eruit? “Mooie dingen maken met een fijn team en met inspirerende mensen als opdrachtgevers. Meer projecten waarin erfgoed een vanzelfsprekend

Boudewijn Goudswaard b.goudswaard@the-missinglink.nl

TML 07

08 TML

Op 1 juli 2017 is The Missing Link verhuisd naar Utrecht. Na meer dan 10 jaar een kantoorlocatie in Woerden te hebben betrokken, was het tijd voor een stap die beter aansluit bij onze waarden als bedrijf. Het werd een erfgoedlocatie - hoe kan het ook anders - in Utrecht. Zo gaan wij terug naar onze roots. Aan de 2e Daalsedijk staat een monumentale treinloods, waar we inmiddels onze intrek hebben genomen. Bijzonder passend voor een bedrijf dat zijn eigen geschiedenis heeft in Utrecht bij het archeologisch onderzoek tijdens de aanleg van de Betuweroute, alweer meer dan 15 jaar geleden. Aan de Daalsedijk is hard gewerkt aan het ontwerpen en inrichten van een energie- en CO2 neutraal kantoorpand. Inmiddels is het grotendeels afgerond en hebben verschillende bedrijven het gebouw betrokken. Het is een inspirerende omgeving geworden, creatief en open en klaar voor de toekomst.

TML focus is een uitgave van The Missing Link BV / www.the-missinglink.nl

TML 09

Bedrijfsidentiteit

Als bedrijf dat betekenis geeft aan organisaties, locaties en projecten, wilden we onze “bedrijfsidentiteit” ook in context laten zien; ons ondernemerschap vanuit een passende werklocatie. Om die reden was onze kantoorlocatie verouderd. Niets aan de oude locatie toonde onze ambities om gebieden, locaties of projecten van imago te voorzien die gestoeld is op lokale verhalen, lokaal erfgoed. Daarnaast bood de nieuwe locatie de mogelijkheden om onze duurzaamheidsaspiraties op meerdere vlakken te verwezenlijken: op het gebied van het bewuste gebruik van lokaal erfgoed, maar ook als CO 2 neutrale plek, een water neutrale plaats en een afval-loos bedrijventerrein! Zo komen niet alleen onze ambities voor gebiedsontwikkelingen tot uiting, maar ook onze wensen te voldoen aan de kleine, de meer menselijke maat van duurzaam ondernemerschap. Hoewel we onze sporen inmiddels verdiend hebben met het inzetten van identiteit voor het imago van de grote gebiedsontwikkelingen, willen we ook de nadruk leggen op de kleinere ontwikkelingen en projecten. Niet alleen grote en meeslepende marketingverhalen, maar echte waarde ontlenen aan de “kleinere” verhalen van de plek, uiteraard in relatie tot de grotere omgeving. Omdat deze identiteit vaak adembenemend is en mensen aanspreekt op een heel begrijpelijk niveau.

Zaagtand

De loods die we nu betrokken hebben is een prachtige plek. Ooit was dit een wagenmakerij, de plaats waar schilderwerkzaamheden werden verricht om precies te zijn. De industriële architectuur heeft inmiddels een hoge cultuurhistorische waarde toegekend gekregen. Het zaagdak, ook wel zaagtanddak of sheddak

12 TML

genoemd, laat een reeks evenwijdige zadeldaken zien met ongelijke schilden. De loods is niet voor niets op die manier ontworpen. Het doel was een zeer gelijkmatige verlichting te bewerkstelligen, waardoor het gebruik tl-licht overbodig werd in de ruimte. Voor bedrijven met duurzaamheidsaspiraties en de wens energieneutraal te zijn, had dat uiteraard een enorme aantrekkingskracht. Deze bouwtechniek werd overigens voor het eerst toegepast bij mechanische weverijen in Engeland. De evenwijdige hallen van één bouwlaag noemde men een shed (schuur in het Engels). In ‘onze’ treinloods, waar daglicht dus een heel belangrijke rol speelt, heeft The Missing Link inmiddels een prominente plek ingenomen. Op een klein deel van de benedenverdieping hebben we onze bureaus neergezet. Hoger in de loods is een vide aangebracht. Hier hebben we onze bibliotheek en vergaderruimte ingericht. We zijn niet de enige in de loods natuurlijk; met ons hebben veel andere bedrijven hun intrek genomen en het resultaat is de aantrekkelijke, vitale bedrijvigheid van de Utrecht Community voor duurzame ondernemers, UCo.

utrechtco.nl utrechtwisselspoor.nl

TML focus is een uitgave van The Missing Link BV / www.the-missinglink.nl

TML 11

Op het goede spoor…

In 2016 hebben wij onze werkwijze ingezet voor het ontwikkelen van de identiteit en het imago van de treinloods en voor de omgeving, waar in de toekomst een “stoer stukkie stad” wordt ontwikkeld. De geschiedenis van het gebied rond de Daalse dijk vertelt het verhaal van verbinding en toegang tot de rest van de wereld. Een verhaal over vooruitkijken, kansen zien en daarop inspelen; de ruimte naar je hand zetten. Wij beschreven deze kenmerken met de verhaallijn “Op het goede spoor” om imago te geven aan de nieuwe ontwikkelingen. In de middeleeuwen keek men hier niet raar op van internationaal gezelschap. Via de Vecht stond dit gebied in verbinding met andere steden en internationale wateren. De verbindende waterweg bleek een katalysator voor handel en arbeid. Als gevolg van de ontginningen werd de Daalse dijk de belangrijkste landroute richting Amsterdam. Deze functie blijft lang bestaan, totdat Napoleon in 1812 de Amsterdamsestraatweg als onderdeel van de Route Impériale aanlegt. In dezelfde eeuw voegen zich vanaf 1843 ook spoorwegen toe aan het netwerk. Opnieuw stimuleren de verbindingen de handel en de arbeid in het gebied. Met de realisatie van het Merwedekanaal krijgt het gebied een nieuwe impuls. Weer vestigen zich vele bedrijven op deze plek vanwege de uitstekende bereikbaarheid. Ook nu nog is Utrecht vervoersknooppunt dat veel bezoekers aantrekt. Al met al geen slechte keuze om nu weer naar onze eigen hand te zetten en in gebruik te nemen als werkruimte!

14 TML

Betekenisverlangen

Eeuwen wonen en werken er dus al mensen op deze plek. Ze zoeken elkaar op en helpen elkaar. Samen staken ze de handen uit de mouwen en ontgonnen het moerassige land. Verschillende kloosterorders droegen zorg voor deze werken. Zij vormden kleine gemeenschappen op zich, waar mensen zich veilig voelden. Langs de Daalsedijk is veel bedrijvigheid, het is de belangrijkste route van Utrecht naar Amsterdam. Door de komst van de spoorwegen en het Merwede kanaal nam de bedrijvigheid toe. Al die bedrijvigheid vroeg om arbeidskrachten. Vanuit andere provincies, en later zelfs vanuit de rest van de wereld. Er kwamen veel nieuwe Utrechters bij om samen de handen uit de mouwen te steken. Deze mensen bouwden samen een nieuw leven op. Om iedereen te huisvesten zorgden ondernemers voor nieuwe wijken en ook de eerste woningbouwcorporaties ontstonden zo. Men maakte zich druk om het sociaal welzijn en ontwierp met ruimte, licht en groen in het achterhoofd. Er werd zo ontworpen dat aan de rand van de stad, in de tuindorpen nieuwe gemeenschappen konden ontstaan met hun eigen voorzieningen. Met de nieuwe bouwplannen van dit stadsdeel ligt er opnieuw de uitdaging een plek te ontwikkelen waar mensen zich thuis voelen. Een nieuw sociaal netwerk zal ontstaan, stevig verankerd in de historie. Ook wij hebben het verlangen een betekenis te kunnen geven aan de plek en ons bedrijf hier te kunnen uitbouwen. We hopen op deze plek een hub te zijn voor mensen in ons netwerk, een plek om te vergaderen en samen te komen en kennis en ervaringen uit te wisselen. We willen daarmee de grenzen van onze werkwijze verleggen. Kom gerust langs voor een rondleiding of om in de voetsporen van deze rijke geschiedenis te treden.

De naam tr echterbekerc ultuur is een verzam elnaam van een groot aantal met elkaar verw ante gemeensch appen in he t Neolithicum of de Nieuw e Steentijd.

TML focus is een uitgave van The Missing Link BV / www.the-missinglink.nl

TML 13

Philips PicoPix PPX401 Mini Beamer kan aan je smartphone, tablet of laptop hangen. En klein dat ie is, zoiets als een post-it. Heel handig als je veel presentaties geeft bij klanten en er blijken ineens veel mensen aan tafel te zitten. Even snel beamen die plaatjes. Resolutie schijnt niet helemaal perfect te zijn maar je kan niet alles hebben. | www.philips. nl

16 TML

BPD Gebiedsontwikkeling brengt voor ons allemaal heel goed in kaart waar de komende jaren de meeste ontwikkelingen plaats zullen gaan vinden. Makkelijk handvat voor ons vak.

We begeven ons ook in de sector van toerisme. Om trends en bewegingen in deze sector goed bij te houden zijn dit soort kaarten heel prettig en bovendien een lust voor het oog

TimeTravel zie pag.30

AirPods van Apple, draadloos muziek luisteren. Als ze nu uit je oren vallen ben je ze kwijt, maar in de draad hangen doe je niet meer. | www.apple.nl

TML focus is een uitgave van The Missing Link BV / www.the-missinglink.nl

TML 15

02 TML

Identiteit en imago

voor gebiedsontwikkeling

U kent ze wel, slogans voor de promotie van een nieuw plangebied of regio; gebiedsmarketingstrategieën waar nieuwe bewoners of gebruikers van een gebied zich senang bij moeten voelen. Zinsneden als “Thuiskomen in gemeente zus-of-zo” of “Bruisend dit-of-deze locatie”. Altijd een gok of zoiets in het gebied aanslaat en of het niet teveel opgelegd is. Als je geluk hebt is er gekeken naar wat zich in de jaren ervoor in een gebied heeft afgespeeld, of naar de wensen van de ontwikkelaar en doelen die de gemeente er voor ogen had. Jaren geleden is The Missing Link begonnen dit anders aan te pakken. Volgens TML kon dit meer to the point, met meer gevoel voor de regio en vooral met de eigenheid van een te ontwikkelen gebied duidelijker in beeld. Hun werkwijze legitimeert plannen, biedt inspiratie voor ontwerp en architectuur, stimuleert participatie en biedt onderscheidend vermogen voor ontwikkelingen.

TML 03

GebiedsDNA?

Als je je dagelijks bezighoudt met erfgoed en het verleden van gebieden, is het niet moeilijk in te zien dat gebiedsontwikkelingen of stadsontwikkelingen baat hebben bij het benadrukken van de eigenheid van het gebied. Ieder gebied heeft een eigen geschiedenis bestaande uit een ongekende hoeveelheid lagen, insteken en thema’s. Er wordt vaak gesproken over het gebiedsDNA. Maar zoals DNA bestaat uit een legio aan verschillende elementen of nucleotiden,

zo bestaat de geschiedenis van een gebied ook uit een schier oneindige hoeveelheid elementen. Lang niet alles

kan gebruikt worden bij het branden van een nieuw gebied. En het is absoluut de kunst dit erfgoed zo te kunnen vertalen dat een ontwikkeling er de vruchten van kan plukken bij de verkoop van nieuwe huizen of toeristische ontwikkelingen. Daarin zit hem dus de crux: ben je instaat de vaak droge geschiedeniselementen om te zetten naar iets wat ook in de toekomst bruikbaar is voor een gebied. The Missing Link heeft dat zeker in de vingers!

02 TML

Hoe TML het anders deed

Een stukje geschiedenis is op zijn plaats. Al in 2008 is The Missing Link begonnen deze visie duidelijker op de kaart te zetten. Toen deden ze dat met een algehele aanpak voor erfgoed en archeologisch onderzoek dat de erfgoedwereld deed opschudden. Reverse Archaeology werd door TML geïntroduceerd; de overtuiging (en bijbehorende werkwijze) dat de inzet op archeologisch onderzoek, en met name ook het geld dat hieraan werd uitgegeven door ontwikkelende partijen juist iets zou moeten opleveren voor de ontwikkelaars en gemeenten. En dat je, om al dat opgegraven erfgoed goed in te kunnen zetten, ook vooraf zou moeten bedenken wat je er dan mee zou kunnen in een nieuwe ontwikkeling. Een achterstevoren manier van denken was het ten opzichte van hoe dat tot dan toe ging, vandaar ‘reverse’. Het sloeg in als een

bom, met name bij de ontwikkelende partijen. TML organiseerde een congres,

schreef een boek over de methode en richtte een aparte bedrijfstak in om dit goed uit te kunnen ontwikkelen, the ReCollective genaamd. In de jaren daarna voerden zij waanzinnig leuke projecten uit, ondanks de crisis. Langzaamaan schoof TML op die manier op naar gebiedsontwikkeling, regiobranding en -marketing. Dat dit bedrijf er al zo lang mee bezig was en succesvolle projecten afrondde, heeft ertoe geleid dat ze zijn waar ze nu zijn: een bureau dat erfgoed weet in te zetten als succesvolle strategieën bij grote en kleine gebiedsontwikkelingen.

Gelaagdheid en eigenheid

The Missing Link heeft zich de afgelopen jaren, tussen 2010 en nu, met name toegelegd op dit idee over erfgoed en archeologie. Erfgoed moet bruikbaar zijn voor iedereen , niet alleen voor mensen die houden van geschiedenis, maar ook voor mensen die daar niet direct warm voor lopen, maar die wel sensitief zijn voor de waarden en eigenheid van gebieden, en daarmee indirect voor de sfeer en de ‘oorspronkelijkheid’ van een gebied. Om dit vorm te geven heeft TML goed buiten haar comfortzone gekeken en is bijvoorbeeld gaan samenwerken met partijen als het lectoraat Visitor Studies aan de NHTV in Breda en later met de Saxion Hogeschool. Daarnaast werden erfgoedspecialisten van TML gevraagd mee te denken en werken aan internationale projecten. Bijvoorbeeld de Interreg projecten Portico en het project Revitalisering Oude industriehavens. U kunt de voorbeelden op de vernieuwde website van TML nalezen. De vraag op welke wijze erfgoed een opleverende factor zou kunnen zijn voor meer dan alleen de specialisten is belangrijk. Erfgoed werd minder gezien als doel op zich, het werd een middel. En een heel mooi middel ook, want iedereen voelt zich beter op een plek als je de wortels van de plek ook kunt terugvinden en aanvoelen.

‘Was een leuke en inspirerende sessie. Door jullie aanzet kunnen ontwerpers gelijk aan de slag. Komende weken verhaallijn verder uitwerken, zodat het belangrijk onderdeel gaat worden van ons visieboek.’

Opleverende omgevingsfactor

Na de afronding van het gebiedsontwikkelingsproject HistoryBox in Boxmeer bleken door dit project (en het bredere programma om het erfgoed van Boxmeer beleefbaar te maken) aanzienlijk meer bezoekers naar Boxmeer te zijn gekomen. Het was overigens een speerpunt in dit project om de bevolking van Boxmeer mee te laten praten over de gemeentelijke identiteit. Los van het succes van de Facebookapp, de website (https://boxmeer.historybox.nl/) en de daaruit voortvloeiende invulling van de ruimtelijke beleving van erfgoed in de gemeente, trok Boxmeer onverwacht meer toeristische bezoeken, iets wat direct aan dit programma toe te wijzen was. Deze spinoff alleen al, bleek zeer de moeite waard te zijn. Maar de werkelijke kracht zat

hem in het betrekken van zoveel verschillende partijen en burgers die meebouwden aan de verhalen in de gemeente. Inmiddels heeft TML deze

aanpak uitgebreid naar een andere manier om erfgoed in te zetten: het staat centraal in de aanpak en de invulling die gemeentelijke en andere overheidsorganisaties geven aan de nieuwe Omgevingswet. Hierover is elders in dit magazine trouwens meer te lezen. Erfgoed verbindt mensen, inspireert architectuur, stedenbouw en TML is inmiddels specialist in de wijze waarop je dit succesvol aanpakt.

Geer Karman Projectontwikkelaar AM

TML focus is een uitgave van The Missing Link BV / www.the-missinglink.nl

TML 03

Van thematiek naar Imago

De enorme verscheidenheid aan onderwerpen, aspecten en deelaspecten van het verleden vormen samen dus de identiteit van een gebied. En die identiteit is direct te gebruiken voor nieuwe plannen. Hoe The Missing Link dat precies aanpakt in drie stappen kunt u overigens uitgebreid nalezen op hun website www.the-missinglink.nl. Belangrijk om hier te vermelden is dat de

identiteit van een gebied zodra dit geanalyseerd is, omgezet wordt tot een nieuw imago voor een locatie . Bij

TML accentueren ze speciaal voor dit doel themaâ&#x20AC;&#x2122;s die uit die gebiedsidentiteit naar voren komen, gecombineerd met de ambitie en plannen voor de nieuwe plek. TML organiseert interactieve sessies met klanten om de indentiteit naar boven te halen en aan te laten sluiten op de aspiraties van de ontwikkelende partijen. De place-branders van TML isoleren de karaktertrekken van een plaats, de eigenheden en themaâ&#x20AC;&#x2122;s die architecten of andere ontwerpers op hun beurt weer kunnen gebruiken. Ze worden omgezet in mood boards, conceptbeelden, stalenkaarten en andere instrumenten die input leveren voor de nieuwe ontwikkelingen. Met deze themaâ&#x20AC;&#x2122;s kom je dus tot een nieuw gebiedsimago.

TML focus is een uitgave van The Missing Link BV / www.the-missinglink.nl

TML 21 03

AAN DE SLAG MET IDENTITEIT IN RUIMTE

Verhaallijnen & Moodboards

Omgevingsanalyse Verhaal van de plek

1. Analyseren

Ontwikkelingsvisie Gebiedspromotie

2. Ambitie bepalen

Kernwaarden sessie

3. Vormgeven

Inspiratie sessie

Verhaallijnen sessie

Missing Link ZoThewordt geschiedenis een duurzame grondstof voor een geworteld concept

2e Daalsedijk 6a 3551 EJ Utrecht

Voor identiteit in ruimte

Het schema hierboven geeft de drie stappen van de werkwijze van TML weer. Uit een analyse van de identiteit van een gebied, volgt een moment waarin de ambitie in een project wordt bepaald. Met deze beide gegevens wordt vervolgens een visie of het imago van een locatie bepaald. Het doorlopen van deze stappen zorgt voor gewortelde visies, het legitimeert de verandering, en geeft inspiratie en onderscheidend vermogen bij gebiedstransformaties.

0614325141

the-missinglink.nl

2 3

Jolanda Bos j.bos@the-missinglink.nl

The Missing Link is partner van Bluetech Erfgoed, een detacheringsbureau dat medewerkers in dienst neemt en uitleent aan opdrachtgevers. Onze opdrachtgevers zijn o.a. opgravingsbedrijven, advies- en onderzoeksbureaus, gemeenten en andere overheden. Kwalitatief hoogwaardig personeel

Missing Link. Zij fungeren als klankbord en

Onze opdrachtgevers vragen specialisten voor

vraagbaak zodat je de opdrachtgever van een

iedere vraag op het gebied van erfgoed en

weloverwogen aanpak of advies kunt voorzien.

archeologie. Bluetech Erfgoed heeft een kwalitatief

Wij stimuleren onze erfgoedprofessionals elkaar

hoogwaardig

daarnaast regelmatig ontmoeten en hun ervaringen

bestand

aan

archeologen

erfgoedzorgers in portefeuille. Bluetech Erfgoed biedt

professionals

binnen

en vakkennis over te dragen.

vakgebieden

archeologie en erfgoed dus een loopbaan in de

Eigen mensen

archeologisch veldwerk en erfgoedbeleid en â&#x20AC;&#x201C;

Bluetech Erfgoed heeft de meeste van deze

advies.

specialisten zelf in dienst zodat de medewerkers verzekerd zijn van goede arbeidsvoorwaarden en

Actuele vakkennis Bij

Bluetech

op basis van een degelijke CAO. Onze filosofie is

zorgen

dat

vakkennis

van onze werknemers altijd actueel is. Denk aan

veranderingen

ontwikkelingen

het

wet-

werken zonder zorgen over hun dienstverband.

regelgeving, nieuwe

Werken bij Bluetech betekent een passend salaris

methoden en technieken of goede voorbeelden

dat meegroeit met jouw persoonlijke ontwikkeling.

elders in het land. Wij geven regelmatig cursussen

Maar zeker zo belangrijk, je komt terecht in een

en trainingen, verzorgd door trainers en adviseurs

bedrijfscultuur waar het onze missie is om het JOU

met

specifieke

dat medewerkers beter presteren als zij kunnen

kennis

erfgoedvak,

Naast

naar de zin te maken. Je werkt bij opdrachtgevers

inhoudelijke training werken we bij Bluetech ook

ervaring.

van Bluetech maar blijft in de eerste plaats ONZE

met persoonlijke coaches. Zo werken wij aan

collega.

de verdere ontwikkeling van vaardigheden en competenties van onze mensen.

Bluetech Erfgoed Philipsstraat 3A, Leusden

Het overdragen van kennis

(033) 432 05 26

Vaak zijn de mensen van Bluetech Erfgoed binnen

www.bluetech-erfgoed.nl

de organisatie de enige erfgoedspecialisten. Dan kunnen zij met specifieke vragen of knelpunten

Olav Reijers | o.reijers@the-missinglink.nl

altijd terecht bij een van de adviseurs van The

(06) 21 54 63 09

TML focus is een uitgave van The Missing Link BV / www.the-missinglink.nl

TML 23

Heeft u het al meegekregen, Avolatte? Het is een nieuwe trend in koffiedrinken en sluit naadloos aan bij de steeds groter groeiende koffievariaties die er al zijn. Bij TML houden we van de steeds veranderende koffiecultuur! Het begon als een grap maar het schijnt echt lekker te zijn. Cappucchino in een avocadoschil uitgeschonken. Bakermat is Melbourne en de barista die het als grapje begon zegt heel nuchter: "Eigenlijk is het achterlijk, je drinkt in feite koffie uit een stuk afval."Wij zeggen probeer het eens want je moet alles geprobeerd hebben in dit leven, nietwaar?

Het is tien voor twaalf in de ochtend. In de trein vanuit Den Haag naar Utrecht zie ik hem in de verte staan. Stoer en trots tegen de blauwe lucht. Het kolossale bouwwerk met de van verre herkenbare schoorsteen. De grijze betonnen kolos met in de top een witte band. Met 148 meter het hoogste bouwwerk van Utrecht, de Domtoren ruim overtreffend. De energiecentrale van PEGUS (het Provinciale en Gemeentelijk Utrechts Stroomleveringsbedrijf) op industrieterrein Lage Weide. Voor automobilisten zichtbaar vanaf de A2 richting Amsterdam en voor de schippers in zicht vanaf het Amsterdam Rijnkanaal. Een baken, zichtbaar vanuit de wijde omgeving. Ik kan me bijna niet voorstellen dat er iemand is die de centrale, en dan vooral de schoorsteen, niet op zijn netvlies heeft. Voor mij is de centrale alom tegenwoordig. Sinds de ruim 25 jaar die ik in Utrecht-West woon is de centrale vrijwel dagelijks in mijn blikveld. Maar ik ken hem al veel langer. Van jongs af aan.

26 TML

Paul Splinter p.splinter@the-missinglink.nl

Toen ik in de vierde klas van de lagere school zat dirigeerde meester Casander ons op een ochtend naar het raam van het klaslokaal. “Het is vandaag zo helder dat we zelfs Utrecht kunnen zien!”, zo hield hij ons voor. We verdrongen ons bij het venster op de eerste verdieping van de St. Antoniusschool in het ZuidHollandse plaatsje Noorden. De bijzondere meester wees de kijkrichting aan en wij scherpten onze blik. Uitkijkend over de plassen en het vlakke land zagen we Utrecht in de verte liggen. Niet de Domtoren maar de schoorsteen in Lage Weide was zichtbaar aan de horizon. Dat je zover kon kijken en zelfs het verre Utrecht kon zien liggen was voor ons negenjarigen een bijzondere les. Het gaf ons een besef van ruimte en afstand. Hemelsbreed was de afstand naar de pijp zo’n twintig kilometer. De schoorsteen kende ik toen ook al van dichterbij. Tijdens de vele autoritten die we met het gezin maakten, op weg naar visites bij vrienden of een weekend bij opa en oma in Drenthe, reden we vaak bij Breukelen de A2 op en vervolgden we via Utrecht onze weg het land in. Ik hield van die ritten, keek eindeloos naar buiten en nam het landschap in me op. Nog steeds herken ik zo veel plekken, gebouwen en routes die ik als kind in me op nam. Ook de imposante centrale aan de rand van Utrecht kwam zo in bij mij in beeld. Toen nog met twee schoorstenen. Op de grote goudgele klok, die de gevel nog altijd siert, keek ik hoe laat het was. Met de schoorsteen in zicht waren we bijna thuis. Nog een half uurtje rijden.

door Leidsche Rijn zie ik dat de schoorsteen vanuit vrijwel alle hoeken zichtbaar is. Ook in het woud van nieuwbouwwijken en op de kronkelige paden van het Maximapark is het een ideaal oriëntatiepunt. Ruim tien jaar terug was er een plan voor een toren langs de A2. De Belle van Zuylen-toren, die met 262 meter de hoogste van Nederland zou moeten worden en de blikvanger van Leidsche Rijn. Het plan stuitte op weerstand en werd megalomaan genoemd. Het Planbureau voor de Leefomgeving deed in 2009 onderzoek naar de zichtbaarheid van de toren vanuit de wijde omgeving. De onderzoekers concludeerden dat de toren in theorie over een afstand van maar liefst 62 kilometer te zien zou zijn. Maar doordat de Nederlandse weersomstandigheden vaak minder goed zijn zou de zichtbaarheid op grote afstanden (van 30 kilometer en meer) beperkt zijn tot minder dan tien procent van de tijd. Ook bij het verschijnen van de studie van het Planbureau, waar ik toen werkte als persvoorlichter, dacht ik terug aan die heldere dag waar we met meester Casander de schoorsteen van Utrecht vonden aan de horizon. De Belle van Zuylen toren kwam nooit van de grond. Gelukkig maar. Met de energiecentrale van de PEGUS is er al een formidabel landmark. De schoorsteen is niet meer in gebruik, maar behouden als industrieel monument. Met de schoorsteen in zicht ben ik thuis. Zo dichtbij als morgen zal ik er niet vaak meer komen. Dan ga ik tijdens de Dag van de Architectuur op bezoek bij mijn geliefde buurman, de Pegusfabriek.

25 jaar later is het landschap veranderd. Als ik vanuit de trein naar buiten kijk zie ik langs het spoor temidden van kranen Leidsche Rijn Centrum verrijzen. De weilanden tegenover de Pegus centrale aan de overzijde van de A2 zijn de afgelopen jaren vol gebouwd met de komst van Vinexwijk Leidsche Rijn. De grenzen van Utrecht strekten zich met deze stadsuitbreiding verder westwaarts uit. De centrale staat niet meer aan de rand van de stad maar er midden in. Tijdens mijn vele wandelingen en fietstochten

TML focus is een uitgave van The Missing Link BV / www.the-missinglink.nl

TML 25

28 TML

Dit is de tijd van kritische geluiden. Geluiden die tegen globalisering spreken, tegen de grote instituten van onze samenleving en mĂ¨t de wens van onderaf, door burgers zelf initiatieven te ontplooien die bijdragen aan een aangenamere leefomgeving. De burger roert zich, maakt zijn eigen plannen en overheden worden minder vanzelfsprekend vertrouwd. We maken tegenwoordig onze eigen netwerken, waarbij we in klein verband en vaak lokaal plannen smeden. Of dat nu gaat over het repareren van apparaten, het eigenhandig verbouwen van voedsel, of het delen van gereedschap als collectief eigendom, ook wel â&#x20AC;&#x2DC;collaborative consumptionâ&#x20AC;&#x2122; genoemd.

Door: Jolanda Bos Niet alleen de crisis is de aanstichter hiervan. Massaal sluiten we ons aan bij ruilbewegingen, sociaal en milieubewust. Ingegeven door het internet en social media, nemen we zo het heft in eigen hand. En dat heeft ook een enorme invloed op de ruimte om ons heen. >>

TML focus is een uitgave van The Missing Link BV / www.the-missinglink.nl

TML 27

Het is trouwens al een tijd aan de gang, het

kleinschaliger, milieubewuster, cyclisch, sociaal.

ontwikkelen van deze nieuwe maatschappelijke

Eén van de meest interessante bewegingen

perspectieven. Recentelijk werd dit fenomeen

die het waard is hier aan te halen is ‘crowd

door Joost Elfers en Michiel Schwarz bestempeld

sourced public architecture’, waarbij groepen

als 'sustainism'. Sustainisme is een antwoord

burgers zelf hun eigen architectonisch ontwerp

op het Postmodernisme, en de relaties tussen

financieren en realiseren. In andere projecten

mensen, organisaties en hun leefomgeving

ontwerpen designers en architecten samen met

staan erin centraal. We veranderen niet de

niet-ontwerpers een nieuwe invulling voor de

organisaties en overheden, het gaat meer om

leefomgeving. Wij komen dit veel tegen. Juist in

een cultuuromslag, een manier om naar onze

dit soort projecten komt dit nieuwe perspectief

leefomgeving te kijken, zo stelt Michiel Schwarz

op de maatschappij het best tot uiting.

in zijn boek Sustainist Design Guide. In de eeuw

Collectieve benaderingen met initiatieven van

van het Sustainisme gebeurt er meer dan alleen

onderaf, lokaal en proportioneel. Dat geeft ons

de verdere verduurzaming van onze samenleving.

ook handvatten voor een nieuwe werkwijze.

We bewegen ons weg bij de vertrouwde

Ook het domein van het erfgoed ontkomt er

manieren van werken en denken. We bewegen

volgens Schwarz niet aan. En dat hebben wij

ons in alle domeinen weg bij een economische en

gemerkt in de afgelopen tijden! Het belang van

financiële focus en in de richting van een sociale

lokaal erfgoed, het belang van de identiteit

en duurzame focus. Niet langer zetten we in op

van een locatie of een plek is enorm gestegen.

een snelle return on investment, maar we passen

Mensen begrijpen de waarde van lokale

onze snelheid aan en gaan voor een sociale vorm

geschiedenis of de eigenheid van een gebied.

van duurzaamheid.

Zodra het lokale erfgoed zichtbaar is, willen mensen graag in een gebied wonen en voelen

Wat betekent dit dan precies voor ontwerpen,

zich ermee verbonden. Er is veel aandacht

voor ruimtelijke ontwikkelingen en onze

voor de betekenis van plaatsen en de trots

openbare ruimte? Want dit zijn de domeinen

van verschillende regio’s. Lokale kwaliteiten

waar u (en ook wij) dagelijks mee te maken

worden vol trots uitgedragen. Het geven van

hebben. Het antwoord is boeiend. Waar we

lokale betekenis aan bestaande gebouwen en

in het Modernisme alles nieuw maakten en in

monumenten is daarbij een belangrijke opgave

het post-modernisme inzetten op hergebruik,

voor ons. Als TML hebben wij natuurlijk niet

geven we allerlei objecten in de eeuw van het

stilgezeten, want dit past uitstekend bij ons

Sustainisme een nieuw leven. Ontwerpen zijn

gedachtengoed en werkwijze. Wij hebben de

30 TML

afgelopen jaren strategieën ontwikkeld die

is het sleutelwoord, waarbij alle stakeholders

inspelen op deze maatschappelijke trend. En dat

op gelijkwaardige wijze hun inbreng hebben.

was makkelijk, want wij benadrukten altijd al

De grenzen tussen organisaties, partners,

de lokale identiteit en zetten de verhalen van

stakeholders vallen daarbij weg. Dit betekent dat

de plek altijd al in voor nieuwe ontwikkelingen

bijvoorbeeld het beleidsplan voor recreatie en

en gebiedsgericht werken. Wij stimuleren met

toerisme ook in co-creatie met de partners tot

onze werkwijze en de co-creatie die wij in

stand komt. Zo ontstaat De Kust-community.

projecten bevorderen een vorm van ‘organische gebiedsontwikkeling’.

Zo zal het vaker gaan in projecten de komende tijd, is onze voorspelling. De identiteit van

Een mooi voorbeeld is ons project De Kust in

een gebied wordt niet van bovenaf opgelegd.

België voor de gemeenten De Panne, Koksijde,

Het bestaat al en zodra die identiteit wordt

Nieuwpoort, Middelkerke, Oostende, Bredene,

omschreven kan het ook worden gebruikt om het

De Haan, Zeebrugge, Blankenberge en Knokke-

imago van een nieuw te ontwikkelen gebied

Heist. Bij dit project zetten wij, nadat we

neer te zetten en er nieuwe ontwerpen mee te

samen met de betrokkenen eerst de identiteit

inspireren. In het erfgoeddomein gaat het dus

van De Kust naar boven hebben gehaald, samen

vanaf nu verder dan alleen het benadrukken van

Het Kust-café op. Het Kust-café is geen locatie

de lokale identiteit en de verhalen. Binnen een

of plek, maar eerder een abstract begrip, een

community van betrokkenen ontstaan hieruit

naam voor een bijeenkomst. Het vindt steeds

spontaan nieuwe initiatieven en wensen die

plaats op een speciaal uitgekozen locatie om

eventueel bij overheden neergelegd worden. Wij

deze een impuls te geven. Lokale initiatieven

zijn dan ook benieuwd wat de betekenis van de

worden in deze bijeenkomst toegelicht en

nieuwe Omgevingswet zal zijn bij deze trend van

verder uitgewerkt om aan te sluiten bij de

Sustainisme in onze samenleving.<<

gedeelde identiteit die men in het project De Kust voor ogen heeft. Het bruist in het Kustcafé. Verschillende ondernemers krijgen er de kans om samen nieuwe initiatieven op zetten en hun eigen diensten en producten bijvoorbeeld lokaal in te kopen en af te zetten. Betrokken partijen komen tot nieuwe combinaties en kijken waar zij elkaar kunnen versterken. Co-creatie

TML focus is een uitgave van The Missing Link BV / www.the-missinglink.nl

TML 29

The Missing Link heeft de afgelopen jaren meerdere TimeTravel Apps geproduceerd en daar zijn we trots op!

Bij verschillende opdrachtgevers hebben we hun geschiedenis en archeologie beleefbaar en toegankelijk gemaakt voor een groot publiek. Zo hebben we bijvoorbeeld met deze technologie de Romeinse forten langs de Rijn (de Romeinse grens of limes) zichtbaar en beleefbaar gemaakt. Time Travel is een soort â&#x20AC;&#x153;streetview of the pastâ&#x20AC;?, het laat zien wat er nu niet meer is. Van de forten resteert immers praktisch niets meer, en van het geheimzinnige fort de Brittenburg (bij Katwijk) is het zelfs maar de vraag of het echt heeft bestaan. De Time Travel-app is gemaakt samen met de opdrachtgevers (provincie en gemeenten) en met de lokale verenigingen en deskundigen. Voor iedere app stelden we een werkgroep samen waar deze mensen in deelnamen; zij brachten lokale kennis in en zorgden voor draagvlak bij de achterban. Ook mensen van citymarketing waren meestal vertegenwoordigd om te bekijken hoe de beelden zo aantrekkelijk mogelijk voor bezoekers kon worden samengesteld. Voor de Romeinse forten werkten we bijvoorbeeld samen met Julia Chorus, zij is gespecialiseerd in Romeinse forten langs de Limes. Bij andere apps maakten we ook gebruik van materiedeskundigen. Het moet immers tot op de laatste balk en venster kloppen. Tenslotte werkten we samen met een grafisch tekenbureau en een ICT-bureau dat de app technisch mogelijk maakt. Het resultaat is dat alle forten - op een na - langs de Romeinse limes in Zuid-Holland voor iedereen makkelijk en begrijpelijk toegankelijk zijn geworden. Archeologie is zo op een mooie manier zichtbaar en beleefbaar gemaakt. The Missing Link is trouwens het enige bureau dat een bruikbare consumententoepassing heeft weten te maken van historische 3D modellen. De apps zijn een mooie basis om op verder te bouwen. Zo kan in de toekomst bewegend beeld, geluid en meer interactieve toepassingen als een historische selfie (foto van jezelf in de historische setting van de app) worden toegevoegd. Een extra beleving is de mogelijkheid om de Romeinse tijd met een VR-bril te zien alsof je er zelf middenin staat. Voor meer informatie neem contact op met Olav Reijers o.reijers@the-missinglink.nl

32 TML

Thessa Fonds t.fonds@the-missinglink.nl

â&#x20AC;&#x153;Stel doelen, gebiedsgericht werken en het benoemen van gemeenschappelijke kernwaarden centraal, dit draagt bij aan het synchroniseren van beleid.â&#x20AC;? Consortium BNSP, 2016, Eindrapportage pilots omgevingsvisie. In opdracht van Ministerie van IenM, p.34.

TML focus is een uitgave van The Missing Link BV / www.the-missinglink.nl

TML 33

Een omgevingsvisie vraagt om een nieuwe werkwijze. Het volstaat niet om de bestaande sectorale beleidsvisies te stapelen en als omgevingsvisie vast te stellen. Dat zou voorbijgaan aan de ambitie om integraal te werk te gaan. Juist de integratie dwingt tot het maken van fundamentele beleidskeuzen voor de langere termijn. Maar hoe doe je dat dan, integraal werken? Door de identiteit van de gemeente als uitgangspunt te nemen, overstijg je de beleidssectoren, waardoor de omgevingsvisie daadwerkelijk integraal wordt.

Meer da n s ta pe le n Het opstellen van een nieuwe visie biedt de kans om weer eens na te denken over de toekomst van de gemeente: ‘Wie zijn we ook al weer en waar willen we heen?’ Door de gemeentelijke identiteit als uitgangspunt te nemen bij het opstellen van de omgevingsvisie, werk je sectoroverstijgend en kunnen gemeenschappelijke doelstellingen gemakkelijker worden onderscheiden. Identiteit gaat immers over wat we willen zijn. Ons inziens moet de omgevingsvisie geen document zijn waarin de gemeente haar plannen uitrolt, maar een document waarmee de ‘unique selling points’ van de gemeente echt worden benut. Dit vraagt om een nieuwe werkwijze.

In 2019 treedt de Omgevingswet in werking. Met deze wet wil het kabinet de verschillende plannen voor ruimte, cultuur, economie, milieu, gezondheid en natuur beter op elkaar afstemmen. Een van de instrumenten van deze wet is de omgevingsvisie. De omgevingsvisie is een integrale en strategische visie voor de leefomgeving op de lange termijn. Alle gemeentes, maar ook provincies en het rijk, moeten een omgevingsvisie gaan opstellen.

34 TML

Uitgangspunt van de Omgevingswet: ruimte voor regionale verschillen Wat goed is voor de ene regio, is lang niet altijd geschikt voor de andere. Het nieuwe omgevingsrecht is flexibel, waardoor gemeenten lokaal maatwerk kunnen leveren. (bron: Factsheet Omgevingswet, Ministerie I&M).

D e f ocu s op de ide ntite it v an de g eme e nte he e f t vers chille nde vo orde le n:

Economisch Een plek met een herkenbare identiteit trekt meer bewoners, bedrijven en bezoekers.

Sociaal-cultureel Een herkenbare identiteit versterkt de band tussen bewoners, lokale initiatiefnemers en besluitvormers en geeft ze een gevoel van trots opâ&#x20AC;&#x2DC;hunâ&#x20AC;&#x2122; gedeelde geschiedenis.

Rguimtelijk Historische waarden vormen een inspiratiebron voor ontwerpers. Een ruimtelijk ontwerp gebaseerd op identiteit maakt de omgeving interessanter en mooier.

TML focus is een uitgave van The Missing Link BV / www.the-missinglink.nl

TML 35

Omd at he t a nde rs kan Een omgevingsvisie omvat meer dan de huidige structuurvisie. Naast het ruimtelijke aspect worden milieu, gezondheid, cultuur, natuur en sociaalmaatschappelijke aspecten betrokken. Daarbij is een omgevingsvisie gebiedsdekkend: één visie voor de hele gemeente. Dit betekent dat de gemeente in één document haar ambitie voor de hele leefomgeving kan verwoorden. De omgevingsvisie is dus bij uitstek het instrument om je als gemeente te profileren met je eigen identiteit. Gemeenten staan voor de uitdaging om de veelgehoorde term ‘uitnodigingsplanologie’ nu echt handen en voeten te geven. Initiatiefnemers moeten makkelijk en sneller hun initiatieven kunnen verwezenlijken. Dat betekent dat de omgevingsvisie geen normen moet vaststellen, maar juist moet inspireren.

samen te spreken over de identiteit van de gemeente, ontstaat een vorm van participatie waarbij de (potentiële) initiatiefnemer de rol van cocreator kan vervullen. Identiteit is niet iets wat je bedenkt en vervolgens oplegt, maar iets waar je samen actief vorm aan geeft. Als lokale ondernemers, (bewoners) verenigingen, stichtingen, terreinbeheerders, etc. worden betrokken bij de totstandkoming van de omgevingsvisie, zien zij ook wat ze er zelf aan hebben. In de praktijk verwezenlijk je immers samen de ambitie uit de omgevingsvisie in projecten en andere

“Bij het beoordelen van een initiatief moet de gemeente zich afvragen: “Is dit een goed plan, in plaats van mag dit?” Friso de Zeeuw (praktijk hoogleraar Gebiedsontwikkeling & directeur Nieuwe Markten BPD)

Gedee lde a mbitie De omgevingsvisie zou de gedeelde ambitie moeten weergeven. Het opstellen van een omgevingsvisie biedt de mogelijkheid voor de gemeente om juist aan de voorkant van de beleidscyclus het gesprek aan te gaan met initiatiefnemers en bewoners. Iedereen heeft een mening over de identiteit van plekken. Door

36 TML

initiatieven. Als een initiatief past bij de omschreven ambitie, kan de ontwikkeling doorgang vinden. Resultaat is dat de leefomgeving een kwaliteitsimpuls krijgt.

gedeelde ambitie

de omschreven ambitie, kan de ontwikkeling

De omgevingsvisie zou de gedeelde ambitie

doorgang vinden. Resultaat is dat de

moeten weergeven. Het opstellen van een

leefomgeving een kwaliteitsimpuls krijgt.

inspraak

participatie

co-creatie

! !

! idee

gemeente

stakeholder

The Missing Link

Het v e rha al ce ntra al De omgevingsvisie biedt de mogelijkheid om je als gemeente te profileren met je eigen identiteit. Identiteit is het resultaat van een lange gedeelde geschiedenis. De identiteit van een gemeente wordt bepaald door de sociaal-culturele en economische geschiedenis, de fysieke eigenschappen van een gebied en de natuurlijke ontwikkeling die het gebied heeft doorgemaakt. Daarbij gaat het om de ligging, de ruimtelijke vorm van een gebied, hoe bewoners en bezoekers het gebied gebruiken, de eigenschappen en waardeoriëntaties van bewoners en bezoekers, de manier waarop zij met elkaar omgaan en de bijbehorende rituelen. Aansluiting op het gebiedsverleden is een belangrijke voorwaarde om tot een breed gedragen toekomstvisie te komen. Identiteit is geen synoniem voor het verleden, maar kan juist eigentijdse en toekomstgerichte invulling krijgen. De ambitie voor de plek kan immers niet los gezien worden van het ‘verhaal’ van de plek. Dit verhaal van de plek is herkenbaar en vaak uniek. Ook heeft het verhaal van de plek het vermogen om mensen te binden.

“Organiseer participatie langs kernwaarden en identiteit omdat dat goed aansluit bij de belevingswereld van mensen.” Consortium BNSP, 2016, Eindrapportage pilots omgevingsvisie. In opdracht van Ministerie van IenM, p.34.

Het verhaal van de plek moet recht doen aan de werkelijkheid en tegelijkertijd kansen voor gewenste verandering benutten. Door de onderscheidende kenmerken van de gemeente als uitgangspunt te nemen, kun je gerichter beleidskeuzes maken. Dat leidt tot een samenhangende en eenduidige visie op het omgevingsbeleid.

TML focus is een uitgave van The Missing Link BV / www.the-missinglink.nl

TML 37

â&#x20AC;&#x153;Ik werk al meer dan tien jaar naar tevredenheid met

The Missing Link. De adviseurs zetten mijn belangen als opdrachtgever altijd voorop en handelen snel en effectief. Ze regelen het archeologische proces op een verantwoorde manier.â&#x20AC;? Ad Beerens, directeur Waterpas Civiel Adviesburau B.V.

38 TML

De bouwsector floreert en dat is goed nieuws. Niet alleen voor grondeigenaren en bouwbedrijven, maar ook voor de onderzoeksbureaus en adviseurs die betrokken zijn bij de noodzakelijke onderzoeken voor ruimtelijke ontwikkeling en bodem. Archeologen profiteren ook van het economische tij. Als onderdeel van de ruimtelijke ontwikkeling is archeologie de afgelopen 10 jaar steeds verder geïntegreerd in het bouwproces. Project- en vergunningsmanagers kennen hierdoor de weg in archeologieland. Het aspect archeologie wordt vaak of zelf gemanaged of, als het ingewikkeld wordt, overgelaten aan een vertrouwde adviseur. Desondanks blijft archeologie een lastig aspect om te beheersen. Vaak komt dit doordat archeologisch onderzoek pas in de uitvoeringsfase geregeld wordt en niet vooraf. Praktische zaken zoals aanbesteding en uitvoering zijn als het project loopt weliswaar goed te regelen maar er is dan geen tijd, ruimte of budget voor onverwachte uitkomsten en gevolgen van archeologie. De bijkomende beheersrisico’s worden nog steeds vaak onderschat (“er zal wel niet zoveel te vinden zijn”, “dat lossen we dan wel (bestuurlijk) op” of “daar heb ik geen zin in/geen tijd voor”). Maar feit blijft dat een project zomaar geconfronteerd kan worden met aanvullend onderzoek, eisen voor behoudsmaatregelen of planaanpassing. Om dergelijke verassingen te voorkomen volstaat het tijdig uitvoeren van een risico- kansenanalyse; in de initiële planfase wel te verstaan.

TML focus is een uitgave van The Missing Link BV / www.the-missinglink.nl

TML 03

Goed geregeld? In de praktijk zien wij een toegenomen acceptatie en vertrouwdheid met archeologie als omgevingsconditie. Dit geldt voor zowel overheden als private partijen. De verschillende stappen van het Archeologisch Monumentzorg Proces (AMZ proces) zijn bij velen bekend. Voor de uitvoering van archeologisch onderzoek wordt, indien van toepassing, tijd en geld beschikbaar gehouden. Hierdoor hebben projecten vergunningsmanagers vaak het idee archeologie als projectonderdeel onder controle te hebben “Even een onderzoekje en dan kunnen we weer verder”. Dit gevoel lijkt te worden onderschreven door cijfers uit de erfgoedmonitor 2017, een uitgave van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE). Hier zien we dat in de meeste gevallen het uitvoeren van inventariserend onderzoek in de vorm van een bureau-, boor- of proefsleuvenonderzoek volstaat. Deze onderzoeksrapporten worden getoetst door het bevoegd gezag en vervolgens gebruikt voor ruimtelijke procedures zoals bijvoorbeeld een aanvraag omgevingsvergunning. Als hierna nog vervolgmaatregelen moeten worden getroffen in de vorm van behoud wordt over het algemeen gekozen om de archeologische resten op te graven. Ook dat blijkt uit de erfgoedmonitor van de RCE. Behoud in situ heeft in gemeentelijk beleid en de Erfgoedwet de voorkeur boven opgraven, maar de praktijk laat dus zien dat planaanpassing vaak of niet mogelijk of niet wenselijk is. Hierin zit duidelijk een knelpunt. Om dit verschil tussen beleidswens en projectpraktijk te begrijpen moeten we kijken naar hoe archeologie gemanaged wordt bij in het bouwproces en ruimtelijke ontwikkeling. Voor ontwikkelaars ontstaan archeologische problemen als er iets belangrijks in de grond

40 TML

zit en vervolgmaatregelen nodig zijn. Een heel scala beheersproblemen komt dan op het bord van de projectmanager te liggen. Hiermee wordt vooraf vaak nog geen of onvoldoende rekening gehouden. Eén van de eerste dingen waaraan dan gedacht wordt is tijd en geld. Hoeveel gaat dit kosten en hoe lang gaat dit duren? Vaak is in de planning geen rekening gehouden met extra archeologisch werk waardoor de doorloop van het gehele project beïnvloed wordt. Dit kan gevolgen hebben voor onderaannemers, leveranciers en de opleveringsdatum. Over geld is bij de aanbesteding van inventariserend onderzoek nog wel eens nagedacht, maar vaak niet verder dan wat gaat me dit maximaal kosten. Regelmatig zien wij dat vervolgens in de budgetten alleen een reservering is opgenomen voor de aannemingssom van het inventariserend onderzoek. Voor de kosten van vervolgonderzoek moet dan later een oplossing worden gezocht. Dit kan echter wel directe gevolgen hebben voor de grondexploitatie. Met vooronderzoek is namelijk slechts een klein deel van de totale kosten van archeologie gemoeid, veel minder dan de helft om precies te zijn. Bij vervolgonderzoek blijkt vervolgens dat naast tijd en geld er ook rekening moet worden gehouden met andere zaken die dan nog niet geregeld zijn. Aan welke eisen moet vervolgonderzoek of de planaanpassing voldoen? Welke keuzes kunnen er nog gemaakt worden en hoe werken die door in het project masterplan? Wie stelt de eisen aan onderzoek, wie betaalt het onderzoek eigenlijk en hoe verhoudt zich dat? Hoe zit het met andere woorden met de rollenscheiding? Wanneer pas in dat stadium nagedacht wordt over hoe er met archeologische resten omgegaan moet worden, kan meestal

geen sprake meer zijn van planaanpassing en bescherming van deze resten in de grond. Zo blijft opgraven de belangrijkste maatregel voor archeologisch onderzoek.

maar dat je ook laat zien archeologie in te kunnen zetten als kwaliteitsimpuls voor de ontwikkeling. Op die manier kun je als ontwikkelaar extra scoren in de tender

'In het belang van de opdrachtger regelt TML - met ziel en zakelijkheid - het archeologisch proces' De oplossing voor dit probleem ligt deels bij de overheden (als eisenstellers voor het archeologisch onderzoek) en deels bij de opdrachtgevers en degenen die de plannen uitwerken of de tenders uitschrijven. In de planfase zou het ín de grond bescherming van archeologische resten als belangrijk aspect moeten worden meegenomen. Maar ook de beheersing van het archeologische proces kan zeker nog wel een opfrissertje gebruiken. In de afgelopen jaren is men minder kritisch geworden over de kosten van archeologisch onderzoek. Archeologie kost geld, ontwikkelaars maken een inschatting en overleggen vervolgens met de opdrachtgever over de geschatte omvang in tijd en geld. Wat hier uitkomt bepaalt in grote mate hoe er over archeologie gedacht wordt, met name in kleinere ontwikkelingen. Juist daar is (letterlijk) nog veel winst te behalen. Archeologisch onderzoek kan veel beter beheerst worden en kosten voor onderzoek kunnen ècht naar beneden. Hoewel archeologie dus een geaccepteerd aspect is, wordt het relatief laat in het (ontwikkel)proces en vaak puur als bouwconditie, als voorwaarde, behandeld. En dat is jammer want archeologie biedt zeker veel eerder – in de tenderfase en de ontwerpfase van projecten – interessante mogelijkheden. Bijvoorbeeld omdat je als ontwikkelaar niet alleen kunt aantonen dat je alle omgevingsaspecten beheerst en de risico’s ervan onderkend,

van een project. Het is onze ervaring dat wij hiermee onze opdrachtgevers meer slagkracht kunnen geven in de tenderfase. Projecten die worden aanbesteed middels een concurrentiegerichte dialoog zijn daar een goed voorbeeld van. In die aanbestedingsvorm kan een ontwikkelaar tijdens de dialoogrondes opvallen door enerzijds zijn kennis te laten zien van het beheersen van archeologie en anderzijds door het gebruik van archeologie mee te nemen bij het realiseren van andere projectdoelen. Archeologie kan bijvoorbeeld ingezet worden voor aspecten als veiligheid, saamhorigheid, projectcommunicatie, het imago en de marketing van ontwikkelingen. Wij als adviseurs hebben ontwikkelaars dus meer te bieden dan het probleemloos afvinken van de bouwconditie archeologie in het kader van het omgevingsmanagement. En Archeologie kan een positieve bijdrage leveren in eerdere fases van projecten, met name in tenders als basis en inspiratie voor ontwerp of als boegbeeld en communicatiefocus tijdens de uitvoer. Wilt u meer weten over wat wij in uw project kunt betekenen, neem dan vrijblijvend contact op voor een afspraak.

Neelson Witte n.witte@the-missinglink.nl TML focus is een uitgave van The Missing Link BV / www.the-missinglink.nl

TML 41

Boudewijn woont aan de plassen van Reeuwijk. Een steek met heerlijke restaurants, uitgebreide recreatieve mogelijkheden, specifieke ruimtelijke ontwikkelingsproblematiek en een al even rijke geschiedenis. Heel Nederlands ook, die geschiedenis, waarin ontginningen en afwisselende natte en droge invulling van het land elkaar afwisselden. Nu liggen er enorme plassen. Uitstekend bevaarbaar met een sloep. Wie de afgelopen jaren langdurig zijn klant was of onderdeel uitmaakte van het TML team, is ongetwijfeld ook wel eens mee geweest op een vaartocht die dan meestal eindigde in een heerlijk restaurant. Hieronder een impressie van de vaartochten op de plassen van Reeuwijk.

42 TML

Door: Jolanda Bos

In de wereld van recreatie en toerisme spelen allerlei vormen van cultuur en geschiedenis een belangrijke rol. Ze trekken bezoekers en cultuur wordt geĂŤxploiteerd door verschillende bedrijven. Zo zijn diverse gebouwde monumenten te bezoeken en worden evenementen georganiseerd rond historische gebeurtenissen. Archeologisch erfgoed is in de toeristische sector altijd een ondergeschoven kindje gebleven. Dat is ook niet zo vreemd want archeologie is weinig zichtbaar in Nederland en daardoor ook weinig beleefbaar. De beleefbaarheid zal je zelf moeten maken, ontwikkelen en vormgeven. En dat doen we in Nederland verre van optimaal. Verschillende oorzaken liggen daaraan ten grondslag. Sommigen hebben te maken met politieke keuzes, anderen met de volksaard. Wat als we dat nou anders zouden willen en een gemeente of regio ook voor wat betreft de verre geschiedenis aantrekkelijk maken voor bezoekers?

TML focus is een uitgave van The Missing Link BV / www.the-missinglink.nl

TML43

Archeologisch potentieel Hoe we in Nederland met onze archeologie omgaan en hoe we de archeologische zorg geregeld hebben, is de belangrijkste oorzaak van een slecht benut archeologisch potentieel. We zijn door de jaren heen in een systeem gerold waarbij we archeologisch onderzoek weliswaar goed geregeld hebben, maar waar weinig ruimte overgebleven is om daarna ook echt iets met die archeologie te doen. Wij Nederlanders zijn ook weinig chauvinistisch en onvoldoende trots op onze geschiedenis. Zo van “doe maar gewoon dan doe je al gek genoeg”. En toch zijn bezoekers en toeristen vaak erg geïnteresseerd. Maar, de manier waarop we archeologisch erfgoed beheren is de belangrijkste oorzaak van het feit dat we er weinig mee doen. We hebben archeologie vastgelegd in bestemmingsplannen en straks in de omgevingsvisies. Iedere ontwikkelaar die iets wil bouwen, moet eerst zorgen dat de archeologie goed onderzocht is. Archeologie is daarmee een bouwconditie geworden. In Engeland gaat dat vaak al heel anders. Daar beheert men archeologische vindplaatsen door er een erfgoed management plan voor te schrijven. Bezoekersstromen in goede banen leiden is daar een substantieel onderdeel van. Sterker nog, op awareness programma’s en community-participation wordt zelfs aangedrongen vanuit de site management plannen. Toegegeven, ze hebben in Engeland ook meer te beleven aan oudheden, dat moet gezegd. Hoewel, als we in Nederland ons erfgoed op een andere manier terug zouden brengen in de ruimte, zou er bij ons ook voldoende te halen zijn. Daar zit hem dan ook de crux. Hoe komen we van een noodzakelijk kwaad, van een bouwconditie naar een meerwaarde en een ervaring?

Financiële mogelijkheden

Rotte bron

Molens Rottemeren

Interessante initiatieven Ondanks dat het onvoldoende van de grond komt, zijn er wel interessante initiatieven om archeologisch erfgoed te beleven. Zelf vind ik de escaperoom met een archeologisch thema 3 een uitstekend voorbeeld van een hedendaagse beleving met archeologie als leidend thema. Het heeft in het najaar 2017 in het Rijksmuseum voor Oudheden gestaan. Well done. Ook vind ik initiatieven te bewonderen die thematiek uit de moderne maatschappij weten te verbinden

Water’brug’ Zevenhuizerplas

De belangrijkste verandering zit hem in de financiële mogelijkheden om onze geschiedenis beleefbaar te maken, de wens om dat te doen en de fantasie om hier iets goeds voor

44 TML

te ontwikkelen. Om maar bij de eerste twee veranderingen te beginnen. Omdat we onze archeologie als bouwrisico managen, wordt de werkelijk economische meerwaarde van archeologie voor maatschappelijke toepassing als recreatie en toerisme nog nauwelijks berekend. Maar dat wil niet zeggen dat het er niet is! In de Nederlandse archeologie en aanpalende erfgoedsectoren wordt dan ook niet geprofiteerd van de link met bezoekersmanagement. Dit was eenvoudigweg nooit een doelstelling van onze Nederlandse werkwijze. En dat terwijl deze berekeningen 1 vanuit de recreatieve hoek een zeer welkome aanvulling zouden kunnen zijn voor het bieden van een incentive voor investeerders. Hoe het ook zij, we moeten in ons vak dus streven naar een manier waarop we investeerders of ontwikkelaars kunnen overtuigen van het feit dat onze verre geschiedenis ook inzetbaar is voor heel andere doeleinden, dat de waarde van dit erfgoed voor de omgeving een belangrijke impuls is en dat het loont om te investeren in het beleefbaar maken van de geschiedenis en de eigenheid of identiteit van een gebied. Dat archeologie in de ruimtelijke ontwikkeling meer is dan alleen een te beheersen risico, dat het ook een opleverende factor kan 2 zijn. Aansluitend zijn daarna natuurlijk de ontwerpers aan bod. Zij moeten onze ruimtes vormgeven, de beleving vormen en aantrekkelijk maken voor bezoekers. En dan liefst op een zo divers mogelijke manier, die veel verschillende mensen aanspreekt.

De berg in het Bos

Poort van Rotterdam

Crooswijkse bocht

DE ROTTE

beweegt je ERNEMERS F VOOR OND PERSPECTIE BENDEN EN BELANGHEB 2015

Knooppunt Noordplein

Kop Binnenrotte 5

7 8 9

Dam van de Rotte TML focus is een uitgave van The Missing Link BV / www.the-missinglink.nl

TML 45

met thematiek uit het verleden en op die manier ook het erfgoed onder de aandacht weten te brengen. We hebben er bij The Missing Link ook een aantal: projecten die erfgoed gebruiken en terug brengen in de ontwikkeling. In al deze projecten speelt thematiek uit het verleden en heden als bindende factor een belangrijke rol. Zo hebben we bijvoorbeeld voor een aantal industriële havensteden advies geleverd over de wijze waarop erfgoed ingezet zou kunnen worden bij het ontwikkelen van oude industriehavens. Verhaallijnen die gebaseerd zijn op de thematiek zijn daarbij een belangrijk aspect. Een aantal van onze projecten treft u op de volgende pagina's.

De Rotte De toeristische ontwikkeling van de Rotte is een voorbeeldproject. Waarbij erfgoed en daarmee de identiteit van de rivier en de activiteit aan de rivier ingezet werden als leidende thema’s om dit achterland toeristisch-recreatief te ontwikkelen. De Rotte is met zijn rijke historie en bijzondere kwaliteiten de groen-blauwe long van een enorm Randstedelijk gebied. Helaas wordt het potentieel van dit gebied nog lang niet optimaal benut, waarmee een groot publiek te kort wordt gedaan. Om nog maar te zwijgen over de gemeenten die hiervan de vruchten zouden kunnen plukken. In 2015 was het reden om met Stichting Plezierrivier de Rotte en Recreatieschap de Rotte samen te werken aan het project Verhaallijnen. Deze verhaallijnen dienden daarna als kompas om de omgeving te positioneren te profileren en te branden als gebied met een unieke kwaliteit en diversiteit. De geschiedenis diende zo als perspectief voor ondernemers en belanghebbenden. Een aantal sleutelplekken werd gedefinieerd waar bepaalde kwaliteiten, eigenschappen en ontwikkelingen centraal staan. De sleutelplekken zijn de ankers voor de toekomst. Ankerplaatsen waar je op een vanzelfsprekende manier bewust wordt gemaakt van het verhaal van de Rotte. Ook internationaal gezien kan erfgoed een verbindende factor zijn voor toekomstige ontwikkelingen en eveneens nieuwe bezoekers

46 TML

trekken. Zoals in Kota Lama, het historisch stadscentrum van Semarang in Indonesië. Het door Nederlanders gebouwde erfgoed in het stadsdeel is sterk in verval. Het centrum is slecht onderhouden en behoeft nieuwe impulsen om zowel voor bezoekers als ook voor andere economische ontwikkelingen aantrekkelijk te zijn. Het erfgoed werd hier met verschillende betrokkenen en de lokale bevolking uitgebreid geïnventariseerd. Het resultaat was een concept voor city branding en een leidraad voor het beschermen van het gebouwd erfgoed van Kota Lama voor de toekomst.

HistoryBox Toen in Boxmeer de HistoryBox enkele jaren geleden werd geïnitieerd, een project waarbij erfgoed via social media (Facebook) werd gepresenteerd aan een breder publiek en dit publiek ook mee kon praten over verhalen die er in de gemeente leefden, was dit een groot succes. Niet alleen omdat veel inwoners van de gemeente hun ideeën ingezet hebben voor een betere beleefbaarheid van hun gemeente, maar vooral ook omdat de bezoekersaantallen van de gemeente met 15% omhoog gingen. Door het inzetten op de beleefbaarheid van het verleden kon de gemeente aantonen de regio aantrekkelijke te hebben gemaakt voor bezoekers. En wat een geluk dat het resultaat van een dergelijk project opeens meetbaar was. Want wat we in Nederland kunnen meten en berekenen smaakt naar meer. Dan kan opeens een resultaat worden berekend en in cijfers worden uitgedrukt. in plaats van in uitingen van geluk. Het mag duidelijk zijn dat we in Nederland de komende jaren natuurlijk veel meer van dat soort projecten nodig hebben!

Individual buildings, all have a quality of their own

D SECON NIO cts EincDludIT ing proje -

Kissing g Sleepin Beauty lifein public space and toPolution LAMA R KOTA waterproblems RY FO A STO RICAL

HISTO

Y GATEWA

N IRATIO

TO INSP

JULY 20

No safe feeling and empty buildings

Intimate scale and well proportioned public space Meer informatie? Neem contact op met Saskia Hornikx s.hornikx@the-missinglink.nl

6.2 VER Toekomst van de Westhoek The Missing Link voert ook projecten uit in het buitenland, in BelgiĂŤ, Vlaanderen bijvoorbeeld. TML heeft Westtoer geholpen om het rijke verleden en identiteit van de Westhoek naar boven te halen. Zo hebben we gesproken met medewerkers van streekmusea, gemeentes en provincie, maar ook uitbaters van bed & breakfasts, hotels en bierbrouwerijen. Uit deze gesprekken zijn uiteindelijk drie verhaallijnen tot stand gekomen en verschillende projecten bedacht, die Westtoer als basis gaat gebruiken voor de strategische visie voor toerisme voor de periode 2018-2024.

48 TML

â&#x20AC;&#x153;Ga naar de bron va erfgoed of befaamd en bezoekers van d ook een Picon, wijne locaties waar je kan tot bord. Naast de l

Haal het verleden naar het heden. Cuijk was ooit een Romeinse legerplaats maar nergens is dat nog zichtbaar en beleefbaar. TML laat dit fascinerende verleden onder de noemer Buitenmuseum Cuijk tot leven komen met informatiepanelen en een app om rond te kijken in de 4e eeuw. Het concept verbindt de culturele instellingen in het gebied en wordt uitgevoerd samen met alle betrokken verenigingen waaronder ondernemers. Doel is Cuijk een duidelijk profiel te geven zodat het meer bezoekers trekt die langer blijven.

Fietsroute over de Romeinse weg langs Cuijk en Boxmeer. Op 7 juli 2017 is de fietsroute Via Valentiana geopend. Genoemd naar de Romeinse keizer Valentinianus, die in 368 na Chr. een bezoek bracht aan dit gebied. The Missing Link heeft de gemeenten Cuijk en Boxmeer geholpen met het uitzetten van de fietsroute langs de Romeinse weg. Deze historische route is te volgen is aan de hand van Romeinse vaandels, Romeinse helmen, een picknicktafel en informatieborden die kennis geven van de plekken waar daadwerkelijk archeologische vondsten zijn gedaan. De website www.romeinseweg.nl geeft extra informatie en ook de routekaart is hier te bekijken.

RHAALLIJNEN

an al het lekkers dat de Westhoek te bieden heeft! Laat je verleiden door vergeten gastronomisch de lokale maaksels. Ambachtelijke lokale producten kan je overal in de regio vinden. De inwoners de Westhoek stellen een streekbier gebrouwen met hop van eigen bodem bijzonder op prijs, maar en uit het Heuvelland of fijne vleeswaren het gebied. De vermaarde bij uitstekLink TMLuitfocus is een uitgaveestaminets van ThezijnMissing n genieten van de authentieke producten en de convivialitĂŠ. Deze verhaallijn neemt je mee van veld lekkernijen, heb je in de Westhoek ook typische ambachten: de tabaksteelt, de hopproductie, de

BV / www.the-missinglink.nl

TML 49

• Risico- en kansenscan, tijd en geld, GREX

• Erfgoed en de omgevingswet

• Onderhandeling en afstemming met het bevoegd gezag

• WABO toetsing PVE en PVA

• Projectmanagement

• Erfgoedkaarten

• Erfgoed in ruimtelijke plannen

• Aanbesteden en contracteren

Erfgoedmanagement voor de ruimtelijke ontwikkeling

Erfgoedbeleid voor overheden

Identiteitsbeleving

Gebiedsbranding en communicatie: identiteit in ruimte

• Virtueel: TimeTravel, Time Machine, reconstructies

• Fysiek: architectuur, stedebouw, openbare ruimte • Communicatie: opendagen, educatie • Digitaal: websites 50 TML

• Verhaal van de plek = LEGITIMATIE • Gebiedsvisie = ONDERSCHEIDEND VERMOGEN

• Gebiedscommunicatie = PARTICIPATIE • Storytelling = INSPIRATIE

Selectie klanten The Missing Link THE MISSING LINK zich sinds 2000 in voor oa The Missing Link zet zich sindszet 2000 in voor haar klanten. Wij zijn de vertrouwde adviseur voor onder andere:

BPD Ontwikkeling

The Missing Link

Erfgoedmanagers met ziel en zakelijkheid

Onze klanten zijn

• • • •

Private en overheidsontwikkelaars van de leefomgeving Toerismesector Waterschappen Advies- en ontwep- en managementbureaus voor ruimte en toerisme

Anna is nieuwsgierig en laat zich inspireren door verhalen over mensen en geschiedenis. Ze kijkt ook graag naar mooie bootjes. Niet alleen het verhaal, maar ook het eten en drinken van de plek hebben haar interesse. Saskia laat zich overal ter wereld inspireren.

Thessa is creatief en laat zich graag inspireren door de stedelijke omgeving en het erfgoed. Vooral als ze er goede koffie schenken.

Neelson houdt van 3D technologie en Romeinse architectuur. Gelukkig weet hij ook de weg naar de dichtstbijzijnde gelateria.

Boudewijn houdt ook van muziek, skiĂŤn, onderwaterarcheologie tennis en ondernemen.

Niels houdt van voetbal en gitaar spelen. Als inwoner van Utrecht haalt hij zijn inspiratie uit historische verhalen en architectuur.

Olav houdt ook van voetbal, lezen en uitgebreid eten in Frankrijk.

Jolanda houdt ook van Egypte, draagbaar erfgoed, sieraden & kralenwerk en site management.

Charissa houdt van harpspelen en heeft een grote liefde voor sieraden uit de Vikingtijd. ScandinaviĂŤ is haar tweede thuis en inspiratiebron.