Cemal Paşa: Hatıralar

Fakat, pek şımarık bir tavır takınmış ve kralına " On Üçüncü Konstantin" namını verecek kadar Bizans İmpara­ torluğu kurmuş olan Yunanistan'la pek yakın bir gelecekte kesin mücadeleye girişeceğimize hiç şüphe olmadığından, bu mücadele esnasında içteki Rumlar tarafından hiçbir iha­ nete maruz kalmamaklığımız için, evvelce beliettiğim gibi Aydın vi layeti (İzmir ve dolayı) Rumlarıyla Makedonya'nın İslam ahalisinin mübadelesine başlanmış ve bir taraftan or­ du ve donanmanın ıslah ve güçlendirilmesine, bir taraftan da dış ittifaklar sağlanmasına başlanmış idi.

Unsurlar meselelerinde en önemlisi Ermeni meselesiydi.

O kuyucularıma bütün mevcudiyetimle güvence vermek is­ terim ki; bu mcseleyi, Ermenilerin saadet ve memnuniyerini sağlayacak yolda düzeltmek İttihat ve Terakki fırkası ileri gelenlerinin en ziyade arzu ettiği hususlardan biri idi. Ben bunu ispat edip açıklayabilirim. Fakat bu pek mühim me­ seleyi, ayrıntılarıyla aniatmayı başka bir bölümde gerekli sayıyorum.

Ermeni ıslahatının tarz ve şeklini kararlaştırmak için b üyük devletler tercümanlarından oluşturu lan Yeniköy Komisyonunda Rus baştercümanı, daima azami bir prog­ ram teklif ediyor; Alman baştercümanı ise ona mukabil as­ gari bir program ortaya atıyordu. Bir taraftan Fransız ve İngiliz, diğer taraftan Avusturya ve İtalya baştercümanları, aracı rolünü oynuyorlardı. Kısacası komisyon, uzun müd­ det toplantılar yaptıktan sonra kati bir karar vermeyerek kararlarını, ait oldukları sefaretlere, azami ve asgari prog­ ramlar halinde takdim etmeye mecbur oldu.

Daha sonra müzakerelere Babıali'de, fakat Rusya ve Al­ manya sefirleriyle Sadrazam Paşa arasında devam olunmuş; vesair sefirler, azami ve asgari programların savunucusu olan bu iki sefir arasında meydana gelecek anlaşmayı onay­ layacaklarını bildirerek işten çekilmişlerdi.

Bu hadise pekala gösteriyor ki, bizim Rusya'dan tama­ men emin olabilmekliğimiz için İngiltere ve Fransa 'nın, özellikle kamuoylarının dostluğunu kazanmaktan başka 118