DOOR DE OGEN VAN ANTON PANNEKOEK
THROUGH THE EYES OF ANTON PANNEKOEK
Jeroen van Dongen en Chaokang Tai
Jeroen van Dongen and Chaokang Tai
De objecten die wij hebben uitgekozen illustreren het Melkwegonderzoek van de astronoom en marxist Anton Pannekoek (1873-1960). Zijn on derzoek is vanuit astronomisch, maar ook vanuit wetenschapshistorisch oogpunt interessant. Het illustreert een ontwikkeling binnen de wetenschap rond het begin van de twintigste eeuw. Vóór de eeuwwisseling heerste in wetenschappelijke kringen de gedachte van ‘mechanische objectivi teit’: wetenschappers streefden ernaar de natuur voor zichzelf te laten spreken, zonder hun eigen subjectieve ideeën mee te laten wegen. De ideale wetenschapper was als het ware een machine die de werkelijkheid reproduceerde. Na 1900 kwamen steeds meer wetenschappers in opstand tegen deze mechanische opvatting. Volgens hen kon samenhangende kennis alleen ontstaan door interpretatie en analyse, terwijl het ontbreken daarvan de wetenschap reduceerde tot een verzamelinglosse feitjes. Die nadruk op interpreta tie zie je ook in Pannekoeks Melkwegonderzoek. Tegelijk komt daarin het verband tussen zijn marxistische filosofie en zijn wetenschappelijke methode naar voren.
The objects we selected illustrate the studies of the Milky Way carried out by the astronomer and Marxist Anton Pannekoek (1873-1960). His research is interesting not only from an astronomical viewpoint but also from that of the history of science, illustrating as it does a trend in science around the beginning of the previous century. Before1900, the idea of ‘mechanical objectivity’ was commonplace in scientific circles: scientists strove to let nature speak for itself, without throwing their own subjective ideas in the balance. The ideal scientist, therefore, behaved like a machine that reproduced reality. After 1900, more and more scientists began to oppose this mechanistic view. According to them, coherent knowledge could only be achieved through interpretation and analysis and without these, science was reduced to an array of disjointed facts. That same emphasis on interpretation is also evident in Pannekoek’s studies of the Milky Way. At the same time it highlights the connection between his Marxist philosophyand his scientific method.
Pannekoek’s solution was the ‘mean subjective image’
Pannekoek bedacht ‘het gemiddeld subjectieve beeld’
Already as a sixteen-year-old Pannekoek was busy observing the Milky Way, as the notes in his diary make clear. He devised techniques to record the appearance of the Milky Way and soon came to the conclusion that photography was not a fit medium for this. According to him, the Milky Way was an optical illusion, the effect of the light of numerous stars which our eyes fuse into the
Als zestienjarige jongen hield Pannekoek zich al bezig met het observeren van de Melkweg, ge tuige aantekeningen in zijn dagboek. Hij bedacht technieken om de aanblik van de Melkweg vast te leggen en kwam al snel tot de conclusie dat fotografie daarvoor ongeschikt was. Volgens hem 12