„Modern Slavery”, reżyseria Bartek Frąckowiak produkcja Biennale Warszawa premiera 17 maja 2018 r. fot. Monika Stolarska „Globalna Wojna Domowa”, reżyseria Paweł Wodziński produkcja Biennale Warszawa premiera 12 kwietnia 2018 r. fot. Monika Stolarska
Wyjazdy: 16.11 POZNAŃ Pawilon Globalna Wojna Domowa
Biennale Warszawa
Warszawa, wrzesień–grudzień 2018
Rok temu, podczas rozpoczęcia działalności Biennale Warszawa zapowiadaliśmy, że głównym tematem naszych działań będzie przyszłość – rozumiana jako projektowanie alternatyw dla obecnych porządków społecznych, politycznych i ekonomicznych. Chęć poszukiwania alternatyw stała się wyrazem naszego krytycznego stosunku zarówno do neoliberalnej wizji kapitalizmu, jak i do wąsko pojętych projektów tożsamościowych. Chcieliśmy i wciąż chcemy przemyśleć, dyskutować oraz proponować nowe, demokratyczne rozwiązania będące odpowiedzią na głęboki strukturalny kryzys kapitalizmu, mogących jednocześnie stanowić alternatywę wobec przybierających na znaczeniu i sile prawicowych ideologii. Tych, które bazują na grze z historią, gdzie przeszłość jest jednocześnie punktem odniesienia, narzędziem propagandy i swoistą projekcją na przyszłość. Ale także pragniemy wyjść poza toczoną w środowiskach liberalnych debatę tożsamościową, poszukując innych wspólnych tematów, wokół których można budować nowe alianse i porozumienia. Nasz projekt konstruowania pozytywnych alternatyw dla obecnych porządków politycznych, społecznych, ekonomicznych zasadza się na przekonaniu o potrzebie znalezienia głębokich formuł demokratycznych, znacznie bardziej powszechnych, znacznie bardziej równościowych i inkluzywnych niż obecne. Nie chodzi nam jedynie o korektę demokracji liberalnej, ale o całkowicie nowy projekt, uwzględniający dużo większe aspiracje obywateli i chęć rzeczywistej partycypacji w podejmowaniu decyzji politycznych na poziomie miejskim, lokalnym, regionalnym i międzynarodowym.
Specyfika instytucji interdyscyplinarnej, którą jesteśmy, pozwala nam myśleć nie tylko w kontekście projektów i działań kulturalnych. Daje nam możliwe drogi wyjścia poza utrwalone kategorie i podziały oraz – przynajmniej częściowo – szansę na odzyskanie sprawczości. Nie wierzymy, że działanie jedynie w przestrzeni kultury pozwoli kiedykolwiek na dokonanie zmian w polu społecznym czy politycznym. Takie pojmowanie misji społecznej instytucji kultury nie pozwoli nawet na zmiany w polu samej kultury. Dlatego zamiast zajmować się wyłącznie kulturą, chcemy zająć się szeroko pojętym projektowaniem instytucji i inicjatyw, kształtowaniem rzeczywistości politycznej i społecznej.
Miniony rok był testem naszych możliwości i wstępem do pierwszej edycji Biennale Warszawa w maju i czerwcu 2019 roku – interdyscyplinarnego wydarzenia, zbierającego wszystkie wątki i tematy, którymi zajmowaliśmy się w zeszłym roku, i którymi będziemy zajmować się w nadchodzącym sezonie. Poprzedni sezon poświęciliśmy nowym formom demokracji bezpośredniej, projektom samoorganizacji i samozarządzania, identyfikacji i analizie nowych form przemocy związanych z globalizacją
i prawicowymi populizmami, nowoczesnemu niewolnictwu i przyszłości pracy, a także miastu jako przestrzeni wyłaniania się nowych porządków społeczno-politycznych i ekonomicznych; miastu jako laboratorium przyszłości. Te wątki będziemy kontynuować, zarazem jednak dużo większą wagę przykładając do projektowania i testowania pozytywnych alternatyw. W mniejszym stopniu chcemy w tym celu wykorzystywać strategie i języki krytyczne, uwidaczniające rozmaite mechanizmy władzy, dekonstruujące mitologie zbiorowe, a w dużo większym będziemy zastanawiać się nad tym, w jakim świecie chcemy żyć, jakie relacje tworzyć, jak podejmować decyzje i pozytywnie odpowiadać na najważniejsze wyzwania teraźniejszości i przyszłości. Do zapewnienia trwałości wizjom i ideom dla przyszłości, potrzebne są nowe instytucje i nowe formy instytucjonalizacji. Dzięki nim wyjdziemy z pola refleksji w przestrzeń realnego działania i zmiany. Dlatego dużą uwagę poświęcimy w trakcie Biennale ich projektowaniu, a następnie powoływaniu do życia, tworząc wizje i misje nowych instytucji, ich reguły działania, formy prawne, demokratyczne struktury organizacyjne, a także konstruując ich wymiar przestrzenno-architektoniczny.
Nie porzucamy bynajmniej języka krytycznego. Traktujemy go jako istotny element uwrażliwiający na nowe relacje władzy, sposób określania własnej pozycji w świecie i jej uwarunkowań, ważne narzędzie budowania refleksji nad wizją zmiany, sposób korygowania realizowanych pomysłów i projektów. Wydaje nam się jednak, po analizie deficytów w debacie publicznej i życiu społeczno-politycznym, że konieczne jest dzisiaj przejście od refleksji krytycznej do spekulacji, a następnie do pozytywnych interwencji i projektowania. Sama złożona analiza sytuacji nie sprawi, że przyszłość będzie bardziej ludzka. W naszym programie pojawią się projekty, w których dominować będzie perspektywa krytyczna. Wystawa SKIP THE LINE!, której kuratorami są Stanisław Ruksza i Jakub Gawkowski, poświęcona zostanie populizmowi i rozmaitym formom niemożliwych do spełnienia obietnic, na które dają się nabrać ludzie, by w końcu doświadczyć goryczy, zawodu i rozczarowania w zderzeniu z zasadą rzeczywistości. Stanowi ona kontynuację krytycznych linii programowych zainicjowanych w poprzednim sezonie. W jej bezpośrednim tematycznym sąsiedztwie znajduje się wykład Jonasa Staala, zatytułowany Sztuka propagandy, która tworzy nasz świat (13 września 2018 r., godz. 19.00, Biennale Warszawa / Mokotowska 29A). Dowiemy się z niego, jak działa nowa sztuka propagandy – od międzynarodowego ruchu alt-right (alt-prawicy), przez kulturę popularną, rewolucyjną sztukę z Rojavy, aż po działania samego autora – jakimi praktykami się posługuje i w jaki sposób kształtuje naszą rzeczywistość.
Wraz z cyklem Pawła Mościckiego Co nas czeka? Seminarium filmowe o obrazach przyszłości (start: 11 września 2018 r., Biennale Warszawa / Mokotowska 29A) wkraczamy już zdecydowanie na pole spekulacji i projektowania przyszłości. Choć punktem wyjścia będą katastroficzne i apokaliptyczne obrazy przyszłości, związane ze zmianami klimatycznymi – wyczerpania zasobów naturalnych, szybkiego wzrostu temperatury, kurczenia się przestrzeni życiowej, a także związanych z tymi zjawiskami globalnych konfliktów i napięć na niespotykaną wcześniej skalę – to założonym horyzontem namysłu ma być odnalezienie sposobu przeciwstawienia się tym niepożądanym scenariuszom. Nie ma w tym cyklu łatwego optymizmu towarzyszącego wszechobecnej kulturze innowacji. Ufundowany on bowiem został na założeniu, że tylko konfrontacja z mroczną wizją przyszłości może zmotywować nas do wypracowania radykalnych rozwiązań w teraźniejszości. Podpowiedzi, śladów przyszłości i jej potencjalnych kształtów poszukiwać będziemy w popularnym kinie. W trakcie seminarium Joanny Bednarek Przyszłość jest potworna: fantastyka, antropocen i koniec natury (start: 23 października 2018 r., Biennale Warszawa / Mokotowska 29A) przyglądać się będziemy scenariuszom przyszłości zapisanym w fantastyce: wizjom społeczeństw przyszłości, rozmaitym, nierzadko osobliwym modelom przyszłości, możliwym światom i alternatywom wobec aktualnego systemu. Zdaniem autorki nie uda nam się skutecznie zmierzyć z wyzwaniami przyszłości bez zmiany sposobu myślenia o człowieku i naturze. W tym celu naszą uwagę skierujemy na tajemnicze, dziwne narracje z gatunku new weird, które pomóc nam mają
w poszerzeniu granic naszej społecznej wyobraźni i pomyśleniu tego, co wydaje się dzisiaj nieprawdopodobne. Po letnich działaniach warsztatowych w Ośrodku dla Cudzoziemców na Targówku Fabrycznym (GRAWITACJA / Kaya Kołodziejczyk & Teresa Otulak), Bemowie (Stwórz TO z SIKSĄ. 10 dni gniewu i miłości / Siksa) i Białołęce (Korczak / Anna Smolar, Michał Buszewicz, Dominika Korzeniecka, Hanna Maciąg, Rafał Paradowski) kontynuujemy cykl RePrezentacje, który poświęcony jest w tym sezonie tworzeniu rozwiązań, programów, idei i modeli dla nowej edukacji. „Dzieciom należy się istotne miejsce w ludzkim hiper-parlamencie” – napisała Agata Siwiak, kuratorka programu. Zwieńczeniem wielomiesięcznej pracy z dziećmi i młodzieżą będzie projekt nowego modelu instytucji dobra wspólnego, który będzie współtworzony przez uczestników warsztatów we współpracy z Maciejem Siudą i Agatą Kiedrowicz. Jej materialną formę zobaczymy podczas Biennale Warszawa na przełomie maja i czerwca 2019 r. Wspólnie z Fundacją Teatr 21 rozpoczynamy program Niepełnosprawność i społeczeństwo, który ma doprowadzić do stworzenia w Warszawie Centrum Sztuki Włączającej: Downtown, miejsca stałej pracy twórców niepełnosprawnych. Będzie to także model nowej instytucji interdyscyplinarnej, która – wokół tematów związanych z niepełnosprawnością – połączy obszar kultury, aktywizmu, teorii i edukacji. Pierwsze wykłady i działania warsztatowe (Architektura relacji, Freak Show) już we wrześniu. W grudniu 2018 r. premiera spektaklu Rewolucja, która się nie odbyła w reżyserii Justyny Sobczyk. W połowie października czeka nas finał konkursu na małą formę komiksową White Mirror 2118. Jego celem jest
pobudzenie utopijnej wyobraźni projektującej świat lepszego jutra. Nie chodzi bynajmniej o idealną sielankę, ale rzeczywistość pod ważnymi względami lepszą niż ta, która otacza nas dzisiaj. Dlatego czarnemu zwierciadłu znanemu z dystopijnego serialu telewizyjnego Black Mirror postanowiliśmy przeciwstawić białe zwierciadło – White Mirror – artystyczną wizję, w której odbije się przyszłość lepsza niż teraźniejszość. Szczególnie interesują nas trzy wymiary ludzkiego świata: ekonomia, technologia i środowisko naturalne, które jest coraz mniej dane, a coraz bardziej wytwarzane przez nas samych. Celowo też mierzymy się z zadaniem pozytywnego myślenia projektująco-utopijnego, które jest o wiele trudniejsze niż myślenie dystopijne. Stanowi jednak niezbędny element pracy nad postępowymi scenariuszami przyszłości. Kultura i sztuka może być pod tym względem doskonałym laboratorium dla tworzenia form i rozwiązań, które zaistnieją być może poza nią. Konkurs na komiks, podobnie jak seminarium filmowe Pawła Mościckiego, jest wydarzeniem towarzyszącym konferencji Kultury antycypowanych przyszłości, którą organizujemy wspólnie z Instytutem Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego. W jej ramach chcemy podjąć próbę przełamania pesymistycznych diagnoz i poczucia nieuchronnej katastrofy ekologicznej, gospodarczej, politycznej, technologicznej. Ma być to ćwiczenie z wyobraźni antycypacyjnej, w którym przyszłość jest ujęta w różnorodnym sensie – jako kategoria myślenia i jako pojęcie. Istotnym punktem odniesienia dla naszej refleksji o przyszłości jest jej wymiar performatywny, związany ze sprawczym i skutecznym działaniem w złożonej społecznej rzeczywistości, również za pomocą
wyobrażeń. Jeśli rację ma Franco Berardi – zaproszony do udziału w seminarium – że możliwości leżą w umyśle społecznym, w społecznej organizacji wiedzy, we współpracy pomiędzy robotnikami wiedzy na świecie, to warto zapytać o polityczne strategie angażowania przyszłości, zarówno na poziomie globalnym, jak i lokalnym. Kolejnym elementem praktycznego namysłu nad przyszłością będzie ciąg spotkań dotyczących designu organizowany przez nas wspólnie z Warsaw Design LAB oraz School of Form. W jego ramach odbędą się spotkania z projektantami i teoretyczkami projektowania pracującymi nad alternatywnymi wizjami tego, czym w przyszłości może być człowiek, ludzkość i środowisko naturalne. Jest to temat zajmujący ważne miejsce w obrębie nurtu zwanego designem spektulatywnym. Zaprosimy designerów i designerki pracujące między innymi nad cyfrowymi państwami, ludzkim genomem czy kształtowaniem sił przyrody. Skupimy się jednak nie na snuciu abstrakcyjnych wizji, ale na konkretnych rozwiązaniach często posiadających już praktyczne implementacje. Najbliższą edycję interdyscyplinarnego, międzynarodowego Biennale Warszawa – które odbędzie się w maju i czerwcu 2019 roku – poświęcamy tematyce projektowania przyszłości. Przyjmujemy wobec niej postawę pozytywną. Zamierzamy porzucić dystopijne, katastroficzne i apokaliptyczne wizje przyszłości, które dominują w kulturze współczesnej, nie zapominając zarazem o ważnych przesłankach krytycznych, jakie ze sobą niosą. Nie chcemy jednak przyjmować postawy naiwnie optymistycznej
i myśleć o Przyszłości z wielkiej litery. Przyszłości, którą można przewidzieć, identyfikując kluczowe dla niej trendy, dostrzegając w teraźniejszości jej „słabe sygnały”, które ulec mogą wzmocnieniu. Nie myślimy też o projektowaniu przyszłości jako rozwiązywaniu problemów i wdrażaniu innowacji. Ten model działania – charakterystyczny dla niektórych nurtów designu – zazwyczaj koncentruje się na perspektywie krótkoterminowej, nie dostrzegając szerszych, systemowych uwarunkowań, a także konieczności głębszych zmian naszych wartości, przekonań czy zachowań. Obie postawy wobec przyszłości instrumentalizują ją, próbują ją przyszpilić, zawładnąć nią. Jak jednak nie instrumentalizując przyszłości (nie ograniczając się jedynie do przewidywania trendów), uzyskać sprawczość w jej kształtowaniu i projektowaniu? Jak nadawać jej materialną i niematerialną formę, kształtować konkretne rozwiązania polityczne, społeczne, ekonomiczne, ekologiczne oraz realne instytucje, które mogą stać się wehikułem dla idei, refleksji, wizji i spekulacji? Nasz program zakłada sięgnięcie po narzędzia artystyczne (sztuki performatywne, wizualne, muzyka), prawne, polityczne i aktywistyczne, design spekulatywny, design społeczny i ekologiczny, humanistyczną ekonomię, literaturę science fiction... Będziemy projektować nowe instytucje przyszłości, spekulować na jej temat, sprawdzać rozmaite hipotetyczne scenariusze, szkicować nowe modele, testować alternatywy wobec aktualnych porządków, używać myślowych prowokacji i tworzyć fikcyjne światy. Chcemy sprawdzić, co jest w przyszłości możliwe, nie w oparciu o aktualną kartografię wyobraźni społecznej, ale w sytuacji nowej logiki poszerzonych granic tej wyobraźni.
Ważna jest skala tych działań: interesuje nas zarówno to, co poniżej państwa narodowego (miasto), jak i to, co powyżej (transnarodowe, translokalne relacje); zarówno projektowanie tego, co lokalne, co ściśle powiązane jest z ideą miasta jako laboratorium przyszłości, jak też tworzenie podstaw nowych relacji transnarodowych, w których koncentrować się będziemy na tym, co wspólne, otwierając pole dla nowego uniwersalizmu, a porzucając identyfikacje narodowe. Celem tych wszystkich działań jest zaprojektowanie instytucji, inicjatyw i rozwiązań w polu społecznym i politycznym, które złożą się na wizję lepszej, bardziej ludzkiej, sprawiedliwej, demokratycznej i równościowej przyszłości.
Co nas czeka?
Seminarium o obrazach przyszłości Paweł Mościcki
White Mirror 2118
Konkurs na krótką formę komiksową dotyczącą utopijnej przyszłości
Sztuka propagandy, która tworzy nasz świat Wykład Jonas Staal
RePrezentacje Nowa edukacja Agata Siwiak
Centrum Sztuki Włączającej: Downtown Niepełnosprawność i społeczeństwo
Przyszłość jest potworna: fantastyka, antropocen i koniec natury Seminarium Joanna Bednarek
SKIP THE LINE! Populizm i obietnice współczesności Wystawa Jakub Gawkowski Stanisław Ruksza Michał Korchowiec
Kultury antycypowanych przyszłości Konferencja
Design spekulatywny Cykl dyskursywny Rene Wawrzkiewicz Mateusz Halawa
SEMINARIUM
CO NAS CZEKA? SEMINARIUM O OBRAZACH PRZYSZŁOŚCI
PAWEŁ MOŚCICKI
Terminy: 11.09 (wtorek) 18.09 (wtorek) 3.10 (środa) 9.10 (wtorek) godz. 18:00 Miejsce: Biennale Warszawa ul. Mokotowska 29A
Uwaga: ze względu na ograniczoną liczbę miejsc oraz dystrybucję materiałów seminaryjnych prosimy o zapisywanie się mailowe pod adresem: zapisy@biennalewarszawa.pl Seminarium jest wydarzeniem towarzyszącym konferencji Kultury Antycypowanych Przyszłości organizowanej wspólnie przez Biennale Warszawa oraz Instytut Kultury Polskiej UW, która odbędzie się w dniach 11-14 października w Warszawie.
Według wszystkich znaków na niebie i ziemi ludzkość doświadczy w najbliższych dekadach zmian tak radykalnych i tak potencjalnie katastroficznych, że nawet kwestia jej przetrwania wydaje się tracić swą oczywistość. Co takiego się zbliża? Nie można myśleć dziś poważnie o przyszłości bez uwzględnienia tego jak na życie jednostek i całych populacji wpłynie ocieplenie klimatu. Bez większych wątpliwości można przewidzie, że efektem kurczenia się możliwej do zamieszkania przestrzeni, szybkiego wzrostu temperatur i stopniowego wyczerpywania się zasobów naturalnych, w tym wody pitnej, będzie wzrost konfliktów i napięć społecznych na skalę nieznaną w dotychczasowej historii. Czekają nas masowe migracje, globalne konflikty zbrojne, a także zjawiska pogodowe o nieprzewidywalnych dziś negatywnych dla środowiska skutkach. Jak w tym „czasie końca”, (Günther Anders), gdy oczekujemy nadejścia „nowego barbarzyństwa” (Isabelle Stengers) można myśleć o przyszłości inaczej, niż wyłącznie w kategoriach apokaliptycznych? Jaki rodzaj systemu politycznego powołają do życia czekające nas ekstremalne wydarzenia? Jak można przeciwstawić się najbardziej niszczącym efektom dokonujących się przemian?
W ramach naszego seminarium będziemy szukać odpowiedzi na te pytania skupiając się przede wszystkim na wiedzy o najbliższej przyszłości i jej konsekwencjach zapisanej w popularnych filmach. Często kasowe hity produkowane w Hollywood dostarczają zastanawiająco trafnych i radykalnych diagnoz sytuacji w jakiej znajduje się ludzkość. Zarazem jednak próbują nie dopuścić do tego, aby wiedza ta mogła przeformułować chociażby konwencje narracyjne kina głównego nurtu, o myśleniu politycznym nie wspominając. Dwuznaczność tych obrazów sprawia, że stają się świetnym materiałem do interpretacji naszych przyszłych losów, a być może pozwalają nawet coś z nich zobaczyć. Każde z czterech spotkań seminaryjnych będzie dotyczyło odrębnego zagadnienia oraz będzie opierać się na analizie innego zestawu filmów. Paweł Mościcki – filozof, eseista i tłumacz, adiunkt w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Członek redakcji kwartalnika „Widok. Teorie i praktyki kultury wizualnej”. Autor książek: Polityka teatru. Eseje o sztuce angażującej (2008), Godard. Pasaże (2010), Idea potencjalności. Możliwość filozofii według Giorgio Agambena (2013), My też mamy już przeszłość. Guy Debord i historia jako pole bitwy (2015), Foto-konstelacje. Wokół Marka Piaseckiego (2016), Migawki z tradycji uciśnionych (2017), Chaplin. Przewidywanie teraźniejszości (2017). Aktualnie kończy prace nad książką Lekcje futbolu.
SEMINARIUM
PRZYSZŁOŚĆ JEST POTWORNA: FANTASTYKA, ANTROPOCEN I KONIEC NATURY
JOANNA BEDNAREK
Terminy: 23.10 (wtorek) 13.11 (wtorek) 11.12 (wtorek) 15.01 (wtorek) godz. 18:00 Miejsce: Biennale Warszawa ul. Mokotowska 29A
Uwaga: ze względu na ograniczoną liczbę miejsc oraz dystrybucję materiałów seminaryjnych prosimy o zapisywanie się mailowe pod adresem: zapisy@biennalewarszawa.pl do niedzieli, 30 września 2018.
Wydaje się, że ze wszystkich gatunków literackich to fantastyka potrafi najlepiej zmierzyć się z wyzwaniem antropocenu. Czyni to, na przykład opisując przyszłe społeczeństwa – modele pokazujące ewolucję kapitalizmu lub alternatyw dla niego (Ursula K. Le Guin, Kim Stanley Robinson, James S.A. Corey). Pozwalają w ten sposób wyobrazić sobie przyszłość ludzkości (lub jej brak) i zmotywować do działania w teraźniejszości. Oprócz tych stosunkowo prostych modeli istnieją jednak bardziej tajemnicze, wychodzące z ekscentrycznych założeń narracje, na ogół zaliczane do nurtu new weird (co obejmuje na przykład twórczość Jeffa VanderMeera oraz współczesne reinterpretacje H.P. Lovecrafta). One również tworzą modele przyszłości – takiej, w której nasze przetrwanie zależy od wyzbycia się człowieczeństwa i akceptacji potworności. Człowieczeństwo i natura to ściśle powiązane ze sobą kategorie, które utrudniają nam myślenie o antropocenie poza konwencjami. Forma fantastycznych narracji jest integralną częścią ich przekazu. Jak tworzyć alternatywne światy? Czy popularne konwencje są tu pomocne, czy może przeszkadzają? Czy obowiązują jeszcze różnice między poszczególnymi gatunkami (jak hard i soft SF, fantasy i SF, „czysta” fantastyka a new weird czy slipstream)? Czy klasyczne utopie i dystopie wciąż mają nam coś do zaoferowania?
Joanna Bednarek ((ur. 1982) — filozofka, tłumaczka, pisarka, członkini redakcji „Praktyki Teoretycznej”, publikowała m.in. w Tekstach Drugich, Krytyce Politycznej i Czasie Kultury. Autorka książek: Polityka poza formą. Ontologiczne uwarunkowania poststrukturalistycznej filozofii polityki (2012), Linie kobiecości. Jak różnica płciowa przekształciła literaturę i filozofię? (Fundacja na Rzecz Myślenia im. Barbary Skargi, 2016), Życie, które mówi. Nowoczesna wspólnota i zwierzęta (Fundacja na Rzecz Myślenia im. Barbary Skargi, 2017) i O pochodzeniu rodziny (Wydawnictwo WBPiCAK, 2018). Teksty literackie publikowała w Czasie Kultury, Wakacie i FA-arcie. Członkini Kapituły Górnośląskiej Nagrody Literackiej Juliusz.
CYKL DYSKURSYWNY
DIZAJN SPEKULATYWNY ALBO WYTWARZANIE ALTERNATYW
RENE WAWRZKIEWICZ MATEUSZ HALAWA
Termin: 27.11 (wtorek), godz. 18:00 Arne Hendriks, The Incredible Shrinking Man Miejsce: Biennale Warszawa ul. Mokotowska 29A Termin: 8.12 (sobota), godz. 18:00 Fiona Raby, Speculative Futures. Design, Fiction and Social Dreaming Miejsce: Biennale Warszawa (nowa lokalizacja) ul. Marszałkowska 34/50
WSTĘP WOLNY, spotkania w języku angielskim
Jeśli istotą człowieczeństwa jest celowe, świadome i twórcze wytwarzanie wspólnego świata, dizajn wypada uznać za jedno z przedsięwzięć nie tylko najbardziej ludzkich, ale zarazem mających ogromne konsekwencje dla zbiorowości. Tymczasem projektowanie wciąż kojarzy się wielu tylko z luksusowymi, „dizajnerskimi” i elitarnymi rzeczami, strojami czy wnętrzami. A przecież zaprojektowana jest codzienność wszystkich – od chodników i dworców po szpitale, dzielnice, relacje społeczne i systemy ekonomiczne. Jak pisał Herbert Simon, projektować to organizować działanie tak, by zmienić to, co jest, na to, co chcemy, żeby było. Dizajn jest więc na wskroś polityczną praktyką wytwarzania i materializowania przyszłości; projektować to wytwarzać światy. Dlatego coraz więcej badaczy kultury, teoretyków społecznych i samych projektantów interesuje się rozumieniem dizajnu jako szczególnego rodzaju krytyki współczesności, który nie tylko wskazuje na problemy, ale proponuje alternatywy. Właśnie takie osoby wystąpią w cyklu poświęconym dizjanowi spekulatywnemu organizowanym wspólnie przez Biennale Warszawa, Warsaw Design LAB oraz School of Form Uniwersytetu SWPS.
W listopadzie tego roku gościć będziemy holenderskiego dizajnera Arne Hendriks zajmującego się możliwością zmniejszenia człowieka do wielkości 50 centymetrów, a w grudniu – Fionę Raby, projektantkę i teoretycznkę dizajnu, współautorkę głośnej książki Speculative Everything. Design, Fiction, and Social Dreaming.
KONFERENCJA
KULTURY ANTYCYPOWANYCH PRZYSZŁOŚCI
INSTYTUT KULTURY POLSKIEJ UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO
11 października 2018
Instytut Kultury Polskiej UW ul. Krakowskie Przedmieście 26/28, sala 5 18.00 Wykład: Joanna Bednarek, Inne światy i impuls utopijny
12 października 2018
Instytut Kultury Polskiej UW ul. Krakowskie Przedmieście 26/28, sala 5 10.00 Sesja 1. Ekologia – środowisko – życie społeczne 12.00 Sesja 2. Ekonomia – gospodarka – polityka 16.00 Sesja 3. Technologia – media – komunikacja
13 października 2018
Biennale Warszawa, ul. Mokotowska 29A 16.00 Okrągły stół – debata o kryzysie wyobraźni 19.00 Ogłoszenie wyników konkursu na komiks “White Mirror 2118”. Wernisaż wystawy
NA WSZYSTKIE WYDARZENIA WSTĘP WOLNY
Marc Augé w książce Futuro odróżnia przyszłość rozumianą jako „to, co nadejdzie” od przyszłości jako „momentu koniunkcji”, czyli złapania odpowiedniej perspektywy, uchwycenia zawczasu splotu wyłaniających się dopiero wydarzeń i sensów. Podczas konferencji chcemy podjąć taką właśnie próbę – przekraczając pesymistyczne diagnozy społeczne i przeczucia nieuchronnej katastrofy ekologicznej, gospodarczej, politycznej, technologicznej, chcemy wykonać ćwiczenie z wyobraźni antycypacyjnej. Projekt konferencji dotyczącego kultur antycypowanych przyszłości wychodzi naprzeciw wyzwaniom krytycznego opracowania problemów z przyszłością. Interesuje nas ona w różnym sensie – jako kategoria myślenia i jako pojęcie. Istotnym wymiarem dla naszej refleksji o przyszłości jest jej wymiar performatywny, związany ze sprawczym i skutecznym działaniem w złożonej społecznej rzeczywistości, również za pomocą wyobrażeń. Jeśli rację ma Franco Berardi, że możliwości leżą w umyśle społecznym, w społecznej organizacji wiedzy, we współpracy pomiędzy robotnikami wiedzy na świecie, to warto zapytać o polityczne strategie angażowania przyszłości i na poziomie globalnym, i lokalnym.
Ostatecznym horyzontem naszego namysłu ma być przyszłość jako pojęcie i jako projekt. Chcielibyśmy spróbować wykroczyć poza analizę dyskursu, nie popadając jednocześnie w futurologię. Mając do czynienia z wyłaniającymi się dopiero znaczeniami, wartościami i praktykami społecznymi, chcielibyśmy zapytać, co wynika dla nas z tego, że czegoś nie wiemy i nie możemy wiedzieć. W poszukiwaniu nowych form i gatunków refleksji do dyskusji i wykładów dołączyliśmy dwa wydarzenia towarzyszące – seminarium filmowe Pawła Mościckiego Co nas czeka?, poświęcone wizjom przyszłości w kinie, oraz konkurs na komiks White Mirror 2118. Konferencja organizowane jest wspólnie przez Biennale Warszawa oraz Instytut Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego.
KONKURS
WHITE MIRROR 2118 — KONKURS NA KRÓTKĄ FORMĘ KOMIKSOWĄ DOTYCZĄCĄ UTOPIJNEJ PRZYSZŁOŚCI
Konkurs na komiks zatytułowany White Mirror 2118 służyć ma pobudzeniu utopijnej wyobraźni projektującej świat lepszego jutra. Oczekujemy na prace o objętości od 12 do 16 plansz, w formacie A4 (pion), realizowane dowolną techniką. Spośród nadesłanych zgłoszeń Jury wybierze jeden zwycięski komiks oraz przyzna dwa wyróżnienia. Wyłonione w ten sposób prace zostaną wydane w postaci albumu skierowanego do szerokiej dystrybucji oraz zaprezentowane w październiku 2018 roku w formie wystawy towarzyszącej konferencji Kultury antycypowanych przyszłości organizowanej wspólnie przez Biennale Warszawa oraz Instytut Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego. Na prace czekamy do 30 września 2018 roku. Szczegóły dotyczące sposobu ich nadsyłania oraz warunków konkursu znajdują się w Regulaminie dostępnym na stronie www.biennalewarszawa.pl.
termin nadsyłania prac: 30.09
Żyjemy w paradoksalnych czasach, gdy ogromne możliwości technologicznego kształtowania otaczającego nas świata idą w parze z zanikiem optymistycznych wizji jego przyszłości. Zarówno kultura masowa, jak i ekspertyzy naukowe podsuwają nam raczej kolejne dystopie przedstawiające wizje klimatycznej, militarnej, epidemiologicznej albo społeczno-gospodarczej zagłady ludzkości. Co się stało z naszą wyobraźnią? Czy nie potrafimy już przedstawić samym sobie wzniosłej i napawającej nadzieją wizji przyszłego świata, co umieli zrobić wszyscy nasi przodkowie od starożytności po czasy bardzo niedawne?
Jury: Bogna Świątkowska Jakub Woynarowski Iwona Kurz Jan Sowa
WYKŁAD
SZTUKA PROPAGANDY, KTÓRA TWORZY NASZ ŚWIAT
JONAS STAAL
Termin: 13.09 (czwartek) godz. 19:00 Miejsce: Biennale Warszawa ul. Mokotowska 29a
Wykład w języku angielskim Wykład zorganizowany we współpracy z Teatrem Powszechnym im. Zygmunta Hübnera w Warszawie
Przez pewien czas wydawało się, że „propaganda” to słowo należące do totalitarnej przeszłości. Jednak nasza teraźniejszość, pełna „alternatywnych faktów” i „fałszywych newsów” pokazuje, że propaganda nigdy nie zniknęła. Od niezliczonych zastępów rosyjskich trolli, przez Cambridge Analytica, kanał medialny Al-Furqan prowadzony przez tzw. Państwo Islamskie aż po kampanie przeciw „kulturowemu marksizmowi” na Węgrzech – to wszystko pokazuje, że 21. wiek jest areną globalnej walki propagandowej. Jaką rolę odgrywa w tym procesie sztuka propagandy? W jaki sposób w ramach międzynarodowego ruchu alt-right i w wielu realizacjach kultury popularnej kształtuje ona naszą rzeczywistość? Jonas Staal, artysta i badacz propagandy, opowie o praktykach sztuki propagandy, które tworzą współczesny świat, ilustrując to przykładami filmów Steve’a Bannona, rewolucyjnej sztuki z Rojavy oraz swoimi własnymi realizacjami.
Jonas Staal (ur. 1981) — artysta, założyciel artystyczno-politycznej organizacji New World Summit (działa od 2012 roku) oraz inicjator kampanii New Unions (trwa od roku 2016). Twórczość Staala obejmuje interwencje w przestrzeni publicznej, wystawy, przedstawienia teatralne, publikacje i wykłady. Koncentruje się na relacji między sztuką, demokracją i propagandą. Jego ostatnie wystawy indywidualne to Art of the Stateless State (Moderna Galerija, Ljubljana, 2015), New World Academy (BAK, basis voor actuele kunst, Utrecht oraz Centraal Museum, Utrecht, 2015), After Europe (State of Concept, Ateny, 2016) oraz - wspólnie z Demokratyczną Federacją Północnej Syrii - Museum as Parliament (Van Abbemuseum, Eindhoven, 2018). Jego projekty były pokazywane na wielu wystawach na świecie, m.in. Biennale w Berlinie (2012), Biennale w São Paulo (2014), Triennale Architektury w Oslo (2016) i Biennale w Goeteborgu (2017). Ostatnio wydał książki: Nosso Lar, Brasília (Jap Sam Books, 2014) oraz – wspólnie z Dilar Dirik i Renée In der Maur – Stateless Democracy (BAK, 2015). Staal regularnie publikuje w magazynie e-flux. Kończy właśnie studia doktoranckie poświęcone sztuce propagandy 20. i 21. wieku na Uniwersytecie w Leiden. Mieszka i tworzy w Atenach oraz Rotterdamie. Strona WWW: jonasstaal.nl.
PROGRAM
REPREZENTACJE — NOWA EDUKACJA
AGATA SIWIAK MARTA MICHALAK
I edycja / RePrezentacje: NOWA EDUKACJA Termin: lipiec 2018—maj 2019
Kuratorka, autorka projektu: Agata Siwiak Producentka, koordynatorka programowa: Marta Michalak Artystki, artyści, badacze i badaczki: Kaya Kołodziejczyk & Teresa Otulak; SIKSA; Maciej Siuda & Agata Kiedrowicz; Anna Smolar, Rafał Paradowski & Hanna Maciąg; Justyna Sobczyk; Tomek Tyndyk Kalendarium wydarzeń dostępne jest na stronie www. biennalewarszawa.pl
Projekt społeczno-artystyczny RePrezentacje stanowi jeden z nurtów programowych Biennale Warszawa. Poprzez działania na pograniczu sztuki, aktywizmu, praktyki krytycznej i społecznej oddajemy głos rozmaitym grupom ludzi, niezależnie od ich pochodzenia, statusu społecznego i ekonomicznego, narodowości, wieku, stanu zdrowia. Naszej pracy przyświeca idea Jacques’a Derridy o demokracji, która ma nadejść. Demokracja stanowi bowiem nigdy nie kończący się projekt etyczny, demokracja zawsze majaczy na horyzoncie - moment, w którym uznamy, że się urzeczywistniła, będzie chwilą, w której stracimy uważność na ludzi marginalizowanych i lekceważonych. Jakkolwiek utopijnie brzmi wizja takiej rzeczywistości, założeniem projektu RePrezentacje są działania bardzo konkretne, wręcz pozytywistyczne. Tematem pierwszej edycji RePrezentacji jest edukacja. Inspirujemy się między innymi myślą Janusza Korczaka, który wierzył w demokrację i prawo. Przełożyło się to na oryginalny system pedagogiczny, wdrażany w prowadzonych przez niego domach dziecka, oparty na demokratycznych procedurach. Tak jak Korczak, pracujemy ze świadomością, że “dziecko już jest człowiekiem”, respektujemy jej/jego “prawo do szacunku”.
Działamy w różnych dzielnicach Warszawy (Białołęka, Bemowo, Praga Północ) i współpracujemy z lokalnymi podmiotami - NGO-sami i instytucjami publicznymi (m. in. z ośrodkiem dla cudzoziemców, domem dziecka, dzielnicowymi domami kultury).
PROGRAM
CENTRUM SZTUKI WŁĄCZAJĄCEJ: DOWNTOWN NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ I SPOŁECZEŃSTWO
TEATR 21
16.09 godz.12.00 Architektura relacji | warsztat otwierający | Teatr Dramatyczny
18, 19.09, godz. 19.00 Klauni, czyli o rodzinie. Odcinek 3 | spektakl | Instytut Teatralny
18.09, godz. 20.00 Freak show, ludzkie zoo, teatr osobliwości. Strategie reprezentacji niepełnosprawności w XIX wiecznych widowiskach kulturowych | wykład | Instytut Teatralny 19.09, godz. 20.00 Żeby umarło przede mną. Rozmowa z Jackiem Hołubem | spotkanie | Instytut Teatralny 13.10, godz. 1300 Superspektakl | spektakl | Teatr Powszechny
17.10, godz. 15.00 Poruszeni | warsztat taneczno-ruchowy | Teatr Dramatyczny 19.10, godz. 18.45 Odzyskiwanie pamięci o zagładzie osób niepełnosprawnych: historia, kultura i empowerment | wykład i wprowadzenie do spektaklu | Muzeum POLIN 19, 25, 26.10, godz. 20.00 Tisza be-Aw | spektakl | Muzeum POLIN 22.10, godz. 16.30 Próba otwarta | warsztaty | PKiN, sala Kruczkowskiego 23.10, godz. 17.00 Niepełnosprawność – społeczeństwo. Ustanawianie normy | spotkanie z prof. Lennardem J. Davisem (Uniwersytet w Illinois) | STUDIO teatrgaleria
24-26.10 Przekraczanie ramy | trzydniowe warsztaty dla rodziców i opiekunów osób z niepełnosprawnością | STUDIO teatrgaleria 30.09-4.11 O!SWÓJ | cykl warsztatów dla nauczycieli i animatorów kultury | Teatr Powszechny; Teatr Dramatyczny
„Centrum Sztuki Włączającej: Downtown” to interdyscyplinarny, łączący wiele instytucji, ośrodek praktyczno-teoretyczny zajmujący się namysłem nad niepełnosprawnością w jej wymiarze społeczno-kulturowym. Inicjatywa realizowana jest przez Fundację Teatr 21 oraz Biennale Warszawa w ramach finansowanego przez m. st. Warszawa projektu „Niepełnosprawność i społeczeństwo”. Jako instytucja w procesie, „Downtown” rozwija ideę społecznego otwarcia się na osoby z niepełnosprawnościami na polach sztuki, kultury i nauki. „Centrum Sztuki Włączającej: Downtown” nie posiada stałej siedziby, dlatego włącza się w tkankę różnych instytucji i przestrzeni miejskich. Podstawowym i długofalowym celem, który stawiamy przed sobą jest zainicjowanie daleko idącej zmiany w przestrzeni publicznej. Chcemy nie tylko otwierać sztukę, kulturę i naukę na potrzeby osób z niepełnosprawnościami, ale również zmieniać otaczającą nas przestrzeń w bardziej różnorodną.
Pierwszy sezon „Centrum Sztuki Włączającej: Downtown” przebiega pod hasłem „Niepełnosprawność i społeczeństwo”. Głównym jego tematem są społeczne mechanizmy wytwarzania niepełnosprawności, sposoby jej reprezentowania w sztuce, mediach, medycynie, nauce, mechanizmy marginalizowania i medykalizacji niepełnosprawności, a także polityczne strategie zarządzania niepełnosprawnością. W programie „Centrum Sztuki Włączającej: Downtown” znajdują się spektakle, warsztaty, spotkania i wykłady. Informację o aktualnych wydarzeniach dostępne są na stronie internetowej teatr21.pl.
Centrum Sztuki Włączającej: Downtown powstaje w ramach projektu „Niepełnosprawność i społeczeństwo” realizowanego przez Biennale Warszawa we współpracy z Teatrem 21, ze środków Miasta Stołecznego Warszawy.
WYSTAWA
SKIP THE LINE! POPULIZM I OBIETNICE WSPÓŁCZESNOŚCI
JAKUB GAWKOWSKI STANISŁAW RUKSZA MICHAŁ KORCHOWIEC
Termin: 26.10—30.11 Miejsce: Biennale Warszawa (nowa lokalizacja) ul. Marszałkowska 34/50 wtorek—czwartek 12.00—20.00 piątek—sobota 14.00—22.00 niedziela 11.00—19.00
Bilety: 10 PLN normalny 5 PLN ulgowy 1 PLN studencki/branżowy skiptheline.online Kuratorzy: Jakub Gawkowski, Stanisław Ruksza Scenografia: Michał Korchowiec Produkcja: Dominik Skrzypkowski Artystki i artyści: Anna Baumgart, Adelina Cimochowicz, David Chichkan, Ditte Ejlerskov, Katarzyna Górna i Jakub Majmurek, Szabolcs KissPál, Jarosław Kozłowski, KwieKulik, Dora Maurer, Karolina Mełnicka, Josef Mrva, Grupa Nagrobki, Aleka Polis, Joanna Rajkowska, Odile Bernard Schröder, Aleksandra Ska, Łukasz Surowiec, Monika Szpener, Maria Toboła, Jiří Žák
„Skip the line!” krzyczą reklamy przy turystycznych atrakcjach w centrach zatłoczonych miast. Wystarczy zapłacić by ominąć kolejkę i zaoszczędzić czas. Być pierwszym, sprytniejszym, ponad wszystkimi innymi. „Skip the line!” (omiń kolejkę), to hasło, które staje się metaforą obietnicy jaką wodzą nas reklamy, media i politycy. Wystawa łączy dwa pozornie odległe od siebie rejestry językowe – populistycznej nacjonalistycznej polityki i neoliberalnego kapitalizmu, skupiając się na tym jak nieustanne przekazy medialne mamią odbiorców, a język próbuje kształtować i zaklinać rzeczywistość. Zebrane na wystawie prace międzynarodowego grona artystów nawiązują do retoryki obietnic: tych prostych, życiowych i codziennych, jak i politycznych czy egzystencjalnych. Zestawione ze sobą projekty problematyzują pojęcie obietnicy na kilka sposobów: opowiadają o fantazmacie sukcesu zawodowego i ekonomicznego, która wpisana jest w neoliberalny kult pieniądza, a także triumfu zbiorowego, narodowego. Nacjonalistyczny populizm karmi się zawiedzionymi nadziejami neoliberalizmu i transformacji ustrojowej, by uwodzić tłumy obietnicami wielkości i chwały. Widać to doskonale z perspektywy Europy Środkowej, ale dziś trudno wskazać kontynent, na którym podobne procesy nie miałyby miejsca.
kę), to hasło, które staje się sposobów: opowiadają o fan metaforą obietnicy jaką wodzą tazmacie sukcesu zawodowego nas reklamy, media i polity i ekonomicznego, która wpisana cy. Wystawa łączy dwa pozor jest w neoliberalny kult pie Na całym świecie populistą nazywa się polityka, który nie odległe od siebie reje niądza, a także triumfu zbioro mówi ludziom to, co chcą usłyszeć. Takiego, który wzorem stry językowe — populistycznej wego, narodowego. amerykańskiego multimilionera każdą okazję potrafi nacjonalistycznej polityki zamienić w reality show, by w jak najprostszy sposób i neoliberalnego kapitalizmu, skupiając się na siebie. tym jak Dziś nie „populista” - nie jest jednak zareklamować ustanneczy przekazy medialne maniskiej jakości. obelgą wyznacznikiem »To ja jestem mią odbiorców, a język próbuje prawdziwym populistą« mówi Barack Obama, »ktoś, kto kształtować i zaklinać rzeczy nigdy nie przejmował się losem robotników i nie walczył wistość.
o sprawiedliwość społeczną, nie staje się nagle populistą gdy powie coś kontrowersyjnego, tylko dlatego, by wygrać wybory«. , ADELINA ANNA BAUMGART CIMOCHOWICZ , DAVID CHICHKAN
-
-
, DITTE EJLERSKOV , KATARZYNA GÓRNA I JAKUB MAJMUREK , SZABOLCS KISSPÁL , JAROSŁAW , DORA MAURER , KAROLINA MEŁNICKA , Świat, wKOZŁOWSKI którym rządzi,KWIEKULIK populizm to świat skonstruowany JOSEF MRVA , GRUPA NAGROBKI , ALEKA POLIS , JOANNA RAJKOWSKA , ODILE BERNARD na wzór komiksu czy gry komputerowej. Nie ma w nim SCHRÖDER , ALEKSANDRA SKA, SUROWIEC ŁUKASZ , MONIKA SZPENER , miejsca na niuanse, dyskusje i zmiany zdania. Są za to MARIA TOBOŁA , JIRÍ ŽÁK dwie przeciwne sobie strony konfliktu, rysowani grubą KURATORZY: GAWKOWSKI JAKUBi tocząca, STANISŁAW RUKSZA walka dobra kreską bohaterowie się odwiecznie SCENOGRAFIA: KORCHOWIEC MICHAŁ ze złem. To świat kontrastów i kosmicznych proporcji, gdzie do26 wszystkiego przykłada moralne. 2018,się kategorie GODZ. 20.00 OTWARCIE: PAZDZIERNIKA
MIEJSCE: BIENNALE WARSZAWA
, UL. MARSZAŁKOWSKA 34/50 (MDM)
BIENNALE WARSZAWA
Biennale Warszawa jest publiczną instytucją nowego typu oraz nazwą nowego międzynarodowego programu kulturalno-politycznego, łączącego działalność badawczą, aktywistyczną i artystyczną. Ideą Biennale Warszawa jest gromadzenie i porządkowanie wiedzy na tematy związane ze współczesną kulturą, sztuką, ale także polityką. W jego ramach tworzone są i poddawane refleksji nowe idee artystyczne, polityczne, społeczne, ekonomiczne, ekologiczne a także wypracowywane alternatywne modele działania w postkryzysowym świecie. Koncept kuratorski programu Biennale Warszawa wynika ze sposobu myślenia oraz założeń działalności Instytucji w trzech obszarach: sztuki/kultury, badania/ dyskursu oraz aktywizmu/polityki. Połączenie tych obszarów działania artystycznego daje szansę na wzajemne wzmacnianie potencjału każdego z nich, osiągnięcie synergii, a także nie marnowanie idei, dzieł i inicjatyw, które zostały wypracowane. Taki styl działania oznacza również transfer idei, wiedzy i pomysłów w obie strony
pomiędzy nauką i sztuką, włączanie sztuki w działania interwencyjne i aktywistyczne w przestrzeni publicznej lub tworzenie projektów badawczo-artystycznych (art-based research). Pomaga w wypracowywaniu nowych, alternatywnych i pozytywnych projektów życia, polityki, wspólnoty, ekonomii i kultury. Istotne jest to, by z wielości perspektyw i doświadczeń nie tworzyć niemożliwych do zniesienia różnic, a nowy świat zaprojektować poprzez uaktywnienie wyobraźni, która ogniskuje uwagę na tym, co wspólne i uniwersalne, a nie na tym, co dzieli i segreguje. Pierwsza edycja Biennale Warszawa odbywa się w latach 2017/2019 w Warszawie. Jest realizowana zarówno w ramach stałego programu, jak i kilkutygodniowego festiwalu, zamykającego dwuletni cykl pracy.
Nowe lokalizacje Biennale Warszawa Marszałkowska 34/50 00-554 Warszawa
Mokotowska 29a 00-560 Warszawa
MA3450
MO29A
pl. Konstytucji
MA3450
MO29A pl. Zbawiciela
Teatr Scena Prezentacje prowadzący działalność pod marką Biennale Warszawa Instytucja Kultury Miasta Stołecznego Warszawy Mokotowska 29a, 00-560 Warszawa MO29A T: 0048 22 6208288 / T: 0048 22 6203490 VAT PL 5251000514 / REGON 010941634 IBAN PL 59 1240 6003 1111 0010 7151 9710 Marszałkowska 34/50, 00-554 Warszawa MA3450 (nowe miejsce działań Biennale Warszawa / otwarcie wystawy SKIP THE LINE! 26.10) biuro@biennalewarszawa.pl
AUTOBUS Przystanek Metro Politechnika Przystanek Plac Konstytucji Przystanek Plac Zbawiciela Przystanek Marszałkowska TRAMWAJ Przystanek Plac Zbawiciela Przystanek Metro Politechnika Przystanek Plac Konstytucji SAMOCHÓD Strefa Płatnego Parkowania Niestrzeżonego w Warszawie Parkomaty: Plac Zbawiciela, Plac Konstytucji, ul. Marszałkowska, ul. Nowowiejska, ul. Mokotowska ROWER MIEJSKI Stacja Plac Zbawiciela
ojaz
METRO Metro Politechnika (M1)
Patroni medialni:
Materiały Biennale Warszawa drukowane są na papierach pochodzących w 100% z recyklingu
biennalewarszawa.pl